0
stringlengths 0
2.02M
|
|---|
1. Dum haec, si modo hoc anno acta sunt, Romae aguntur, consules ambo in Liguribus gerebant bellum. is hostis uelut natus ad continendam inter magnorum interualla bellorum Romanis militarem disciplinam erat; nec alia prouincia militem magis ad uirtutem acuebat. nam Asia et amoenitate urbium et copia terrestrium maritimarumque rerum et mollitia hostium regiisque opibus ditiores quam fortiores exercitus faciebat. praecipue sub imperio Cn. Manlii solute ac neglegenter habiti sunt. itaque asperius paulo iter in Thracia et exercitatior hostis magna clade eos castigauit. in Liguribus omnia erant, quae militem excitarent, loca montana et aspera, quae et ipsis capere labor erat et ex praeoccupatis deicere hostem; itinera ardua, angusta, infesta insidiis; hostis leuis et uelox et repentinus, qui nullum usquam tempus, nullum locum quietum aut securum esse sineret; oppugnatio necessaria munitorum castellorum, laboriosa simul periculosaque; inops regio, quae parsimonia astringeret milites, praedae haud multum praeberet. itaque non lixa sequebatur, non iumentorum longus ordo agmen extendebat. nihil praeter arma et uiros omnem spem in armis habentes erat. nec deerat umquam cum iis uel materia belli uel causa, quia propter domesticam inopiam uicinos agros incursabant. nec tamen in discrimen summae rerum pugnabatur. 2. C. Flaminius consul, cum Friniatibus Liguribus in agro eorum pluribus proeliis secundis factis, in deditionem gentem accepit et arma ademit. ea quia non sincera fide tradebant, cum castigarentur, relictis uicis in montem Auginum profugerunt. confestim secutus est consul. ceterum effusi rursus, et pars maxima inermes, per inuia et rupes deruptas praecipitantes fugerunt, qua sequi hostis non posset. ita trans Appenninum abierunt. qui castris se tenuerant, circumsessi et expugnati sunt. inde trans Appenninum ductae legiones. ibi montis quem ceperant altitudine paulisper se tutati, mox in deditionem concesserunt. tum conquisita cum intentiore cura arma, et omnia adempta. translatum deinde ad Apuanos Ligures bellum, qui in agrum Pisanum Bononiensemque ita incursauerant, ut coli non possent. his quoque perdomitis consul pacem dedit finitimis. et quia a bello quieta ut esset prouincia effecerat, ne in otio militem haberet, uiam a Bononia perduxit Arretium. M. Aemilius alter consul agros Ligurum uicosque, qui in campis aut uallibus erant, ipsis montes duos Ballistam Suismontiumque tenentibus, deussit depopulatusque est. deinde eos, qui in montibus erant, adortus primo leuibus proeliis fatigauit, postremo coactos in aciem descendere iusto proelio deuicit, in quo et aedem Dianae uouit. subactis cis Appenninum omnibus, tum transmontanos adortus --in his et Friniates Ligures erant, quos non adierat C. Flaminius--omnes Aemilius subegit armaque ademit et de montibus in campos multitudinem deduxit. pacatis Liguribus exercitum in agrum Gallicum duxit, uiamque a Placentia, ut Flaminiae committeret, Ariminum perduxit. proelio ultimo, quo cum Liguribus signis collatis conflixit, aedem Iunoni reginae uouit. haec in Liguribus eo anno gesta. 3. In Gallia M. Furius praetor insontibus Cenomanis, in pace speciem belli quaerens, ademerat arma. id Cenomani conquesti Romae apud senatum reiectique ad consulem Aemilium, cui ut cognosceret statueretque senatus permiserat, magno certamine cum praetore habito obtinuerunt causam. arma reddere Cenomanis, decedere prouincia praetor iussus. legatis deinde sociorum Latini nominis, qui toto undique ex Latio frequentes conuenerant, senatus datus est. his querentibus magnam multitudinem ciuium suorum Romam commigrasse et ibi censos esse, Q. Terentio Culleoni praetori negotium datum est, ut eos conquireret, et quem C. Claudio M. Liuio censoribus postue eos censores ipsum parentemue eius apud se censum esse probassent socii, ut redire eo cogeret, ubi censi essent. hac conquisitione duodecim milia Latinorum domos redierunt, iam tum multitudine alienigenarum urbem onerante. 4. Priusquam consules redirent Romam, M. Fuluius proconsul ex Aetolia redit; isque ad aedem Apollinis in senatu cum de rebus in Aetolia Cephallaniaque ab se gestis disseruisset, petit a patribus, ut, ⟨si⟩ aequum censerent, ob rem publicam bene ac feliciter gestam et diis immortalibus honorem haberi iuberent et sibi triumphum decernerent. M. Aburius tribunus plebis, si quid de ea re ante M. Aemilii consulis aduentum decerneretur, intercessurum se ostendit: eum contra dicere uelle, proficiscentemque in prouinciam ita sibi mandasse, ut ea disceptatio integra in aduentum suum seruaretur. Fuluium temporis iacturam facere: senatum etiam praesente consule quod uellet decreturum. ⟨tum⟩ Fuluius: si aut simultas M. Aemilii secum ignota hominibus esset, aut quam is eas inimicitias impotenti ac prope regia ira exerceret, tamen non fuisse ferendum absentem consulem et deorum immortalium honori obstare et meritum debitumque triumphum morari, imperatorem rebus egregie gestis uictoremque exercitum cum praeda et captiuis ante portas stare, donec consuli ob hoc ipsum moranti redire Romam libitum esset. uerum enimuero cum sint notissimae sibi cum consule inimicitiae, quid ab eo quemquam posse aequi exspectare, qui per infrequentiam furtim senatus consultum factum ad aerarium detulerit, Ambraciam non uideri ui captam, quae aggere ac uineis oppugnata sit, ubi incensis operibus alia de integro facta sint, ubi circa muros supra subterque terram per dies quindecim pugnatum, ubi a prima luce, cum iam transcendisset muros miles, usque ad noctem diu anceps proelium tenuerit, ubi plus tria milia hostium sint caesa. iam de deorum immortalium templis spoliatis in capta urbe qualem calumniam * * ad pontifices attulerit? nisi Syracusarum ceterarumque captarum ciuitatium ornamentis urbem exornari fas fuerit, in Ambracia una capta non ualuerit belli ius. se et patres conscriptos orare et ab tribuno petere, ne se superbissimo inimico ludibrio esse sinant. 5. Undique omnes alii deprecari tribunum, alii castigare. Ti. Gracchi collegae plurimum oratio mouit. ne suas quidem simultates pro magistratu exercere boni exempli esse: alienarum uero simultatum tribunum plebis cognitorem fieri turpe et indignum collegii eius potestate et sacratis legibus esse. suo quemque iudicio et homines odisse aut diligere et res probare aut improbare debere, non pendere ex alterius uultu ac nutu nec alieni momentis animi circumagi, adstipularique irato consuli tribunum plebei; et quid priuatim M. Aemilius mandauerit, meminisse, tribunatum sibi a populo Romano mandatum obliuisci, et mandatum pro auxilio ac libertate priuatorum, non pro consulari regno. ne hoc quidem cernere eum, fore ut memoriae ac posteritati mandetur eiusdem collegii alterum e duobus tribunis plebis suas inimicitias remisisse rei publicae, alterum alienas et mandatas exercuisse. his uictus castigationibus tribunus cum templo excessisset, referente Ser. Sulpicio praetore triumphus M. Fuluio est decretus. is cum gratias patribus conscriptis egisset, adiecit ludos magnos se Ioui optimo maximo eo die quo Ambraciam cepisset uouisse; in eam rem sibi centum pondo auri a ciuitatibus collatum; petere ut ex ea pecunia, quam in triumpho latam in aerario positurus esset, id aurum secerni iuberent. senatus pontificum collegium consuli iussit, num omne id aurum in ludos consumi necesse esset. cum pontifices negassent ad religionem pertinere, quanta impensa in ludos fieret, senatus Fuluio quantum impenderet permisit, dum ne summam octoginta milium excederet. triumphare mense Ianuario statuerat: sed cum audisset consulem M. Aemilium, litteris M. Aburii tribuni plebis acceptis de remissa intercessione, ipsum ad impediendum triumphum Romam uenientem aegrum in uia substitisse, ne plus in triumpho certaminum quam in bello haberet, praetulit triumphi diem. triumphauit ante diem decimum Kal. Ianuarias de Aetolis et de Cephallania. aureae coronae centum duodecim pondo ante currum latae sunt; argenti pondo milia octoginta tria, auri pondo ducenta quadraginta tria, tetrachma Attica centum octodecim milia, Philippei nummi duodecim milia trecenti uiginti duo, signa aenea septingenta octoginta quinque, signa marmorea ducenta triginta, arma tela cetera spolia hostium, magnus numerus, ad hoc catapultae, ballistae, tormenta omnis generis; duces aut Aetoli et Cephallanes aut regii ab Antiocho ibi relicti ad uiginti septem. multos eo die, priusquam in urbem inueheretur, in circo Flaminio tribunos praefectos equites centuriones, Romanos sociosque, donis militaribus donauit. militibus ex praeda uicenos quinos denarios diuisit, duplex centurioni, triplex equiti. 6. Iam consularium comitiorum appetebat tempus; quibus quia M. Aemilius, cuius sortis ea cura erat, occurrere non potuit, C. Flaminius Romam uenit. ab eo creati consules Sp. Postumius Albinus Q. Marcius Philippus. praetores inde facti T. Maenius P. Cornelius Sulla C. Calpurnius Piso M. Licinius Lucullus C. Aurelius Scaurus L. Quinctius Crispinus. Extremo anni, magistratibus iam creatis, ante diem tertium nonas Martias Cn. Manlius Uulso de Gallis qui Asiam incolunt triumphauit. serius ei triumphandi causa fuit, ne Q. Terentio Culleone praetore causam lege Petillia diceret, et incendio alieni iudicii, quo L. Scipio damnatus erat, conflagraret, eo infensioribus in se quam in illum iudicibus, quod disciplinam militarem seuere ab eo conseruatam successorem ipsum omni genere licentiae corrupisse fama attulerat. neque ea sola infamiae erant, quae in prouincia procul ab oculis facta narrabantur, sed ea etiam magis, quae in militibus eius quotidie aspiciebantur. luxuriae enim peregrinae origo ab exercitu Asiatico inuecta in urbem est. ii primum lectos aeratos, uestem stragulam pretiosam, plagulas et alia textilia, et quae tum magnificae supellectilis habebantur, monopodia et abacos Romam aduexerunt. tunc psaltriae sambucistriaeque et conuiualia alia ludorum oblectamenta addita epulis; epulae quoque ipsae et cura et sumptu maiore apparari coeptae. tum coquus, uilissimum antiquis mancipium et aestimatione et usu, in pretio esse, et quod ministerium fuerat, ars haberi coepta. uix tamen illa quae tum conspiciebantur, semina erant futurae luxuriae. 7. In triumpho tulit Cn. Manlius coronas aureas ducenta duodecim pondo , argenti pondo ducenta uiginti milia, auri pondo duo milia centum tria, tetrachmum Atticum centum uiginti septem milia, cistophori ducenta quinquaginta, Philippeorum aureorum nummorum sedecim milia trecentos uiginti; et arma spoliaque multa Gallica carpentis trauecta, duces hostium duo et quinquaginta ducti ante currum. militibus quadragenos binos denarios diuisit, duplex centurioni, triplex in equites, et stipendium duplex in pedites dedit; multi omnium ordinum donati militaribus donis currum secuti sunt. carminaque a militibus ea in imperatorem dicta, ut facile appareret in ducem indulgentem ambitiosumque ea dici, triumphum esse militari magis fauore quam populari celebrem. sed ad populi quoque gratiam conciliandam amici Manlii ualuerunt; quibus adnitentibus senatus consultum factum est, ut ex pecunia quae in triumpho translata esset, stipendium collatum a populo in publicum, quod eius solutum antea non esset, solueretur. uicenos quinos et semisses in milia aeris quaestores urbani cum fide et cura soluerunt. per idem tempus tribuni militum duo ex duabus Hispaniis cum litteris C. Atinii et L. Manlii, qui eas prouincias obtinebant, uenerunt. ex iis litteris cognitum est Celtiberos Lusitanosque in armis esse et sociorum agros populari. de ea re consultationem integram senatus ad nouos magistratus reiecit. Ludis Romanis eo anno, quos P. Cornelius Cethegus A. Postumius Albinus faciebant, malus in circo instabilis in signum Pollentiae procidit atque id deicit. ea religione moti patres et diem unum adiciendum ludorum censuerunt, et signa duo pro uno reponenda, et nouum auratum faciendum. et plebeii ludi ab aedilibus C. Sempronio Blaeso et M. Furio Lusco diem unum instaurati sunt. 8. Insequens annus Sp. Postumium Albinum et Q. Marcium Philippum consules ab exercitu bellorumque et prouinciarum cura ad intestinae coniurationis uindictam auertit. praetores prouincias sortiti sunt, T. Maenius urbanam, M. Licinius Lucullus inter ciues et peregrinos, C. Aurelius Scaurus Sardiniam, P. Cornelius Sulla Siciliam, L. Quinctius Crispinus Hispaniam citeriorem, C. Calpurnius Piso Hispaniam ulteriorem. consulibus ambobus quaestio de clandestinis coniurationibus decreta est. Graecus ignobilis in Etruriam primum uenit nulla cum arte earum, quas multas ad animorum corporumque cultum nobis eruditissima omnium gens inuexit, sacrificulus et uates; nec is qui aperta religione, propalam et quaestum et disciplinam profitendo, animos errore imbueret, sed occultorum et nocturnorum antistes sacrorum. initia erant, quae primo paucis tradita sunt, deinde uulgari coepta sunt per uiros mulieresque. additae uoluptates religioni uini et epularum, quo plurium animi illicerentur. cum uinum animos ⟨incendissent⟩, et nox et mixti feminis mares, aetatis tenerae maioribus, discrimen omne pudoris exstinxissent, corruptelae primum omnis generis fieri coeptae, cum ad id quisque, quo natura pronioris libidinis esset, paratam uoluptatem haberet. nec unum genus noxae, stupra promiscua ingenuorum feminarumque erant, sed falsi testes, falsa signa testamentaque et indicia ex eadem officina exibant: uenena indidem intestinaeque caedes, ita ut ne corpora quidem interdum ad sepulturam exstarent. multa dolo, pleraque per uim audebantur. occulebat uim quod prae ululatibus tympanorumque et cymbalorum strepitu nulla uox quiritantium inter stupra et caedes exaudiri poterat. 9. Huius mali labes ex Etruria Romam ueluti contagione morbi penetrauit. primo urbis magnitudo capacior patientiorque talium malorum ea celauit: tandem indicium hoc maxime modo ad Postumium consulem peruenit. P. Aebutius, cuius pater publico equo stipendia fecerat, pupillus relictus, mortuis deinde tutoribus sub tutela Duroniae matris et uitrici T. Sempronii Rutili educatus fuerat. et mater dedita uiro erat, et uitricus, quia tutelam ita gesserat, ut rationem reddere non posset, aut tolli pupillum aut obnoxium sibi uinculo aliquo fieri cupiebat. uia una corruptelae Bacchanalia erant. mater adulescentem appellat: se pro aegro eo uouisse, ubi primum conualuisset, Bacchis eum se initiaturam; damnatam uoti benignitate deum exsoluere id uelle. decem dierum castimonia opus esse: decimo die cenatum, deinde pure lautum in sacrarium deducturam. scortum nobile libertina Hispala Faecenia, non digna quaestu, cui ancillula adsuerat, etiam postquam manumissa erat, eodem se genere tuebatur. huic consuetudo iuxta uicinitatem cum Aebutio fuit, minime adulescentis aut rei aut famae damnosa: ultro enim amatus appetitusque erat, et maligne omnia praebentibus suis meretriculae munificentia sustinebatur. quin eo processerat consuetudine capta, ut post patroni mortem, quia in nullius manu erat, tutore ab tribunis et praetore petito, cum testamentum faceret, unum Aebutium institueret heredem. 10. Haec amoris pignora cum essent, nec quicquam secretum alter ab altero haberent, per iocum adulescens uetat eam mirari, si per aliquot noctes secubuisset: religionis se causa, ut uoto pro ualetudine sua facto liberetur, Bacchis initiari uelle. id ubi mulier audiuit, perturbata 'dii meliora.' inquit: mori et sibi et illi satius esse quam id faceret; et in caput eorum detestari minas periculaque, qui id suasissent. admiratus cum uerba tum perturbationem tantam adulescens parcere exsecrationibus iubet: matrem id sibi adsentiente uitrico imperasse. 'uitricus ergo' inquit 'tuus--matrem enim insimulare forsitan fas non sit--pudicitiam famam spem uitamque tuam perditum ire hoc facto properat.' eo magis mirabundo quaerentique, quid rei esset, pacem ueniamque precata deorum dearumque, si coacta caritate eius silenda enuntiasset, ancillam se ait dominae comitem id sacrarium intrasse, liberam numquam eo accessisse. scire corruptelarum omnis generis eam officinam esse; et iam biennio constare neminem initiatum ibi maiorem annis uiginti. ut quisque introductus sit, uelut uictimam tradi sacerdotibus. eos deducere in locum, qui circumsonet ululatibus cantuque symphoniae et cymbalorum et tympanorum pulsu, ne uox quiritantis, cum per uim stuprum inferatur, exaudiri possit. orare inde atque obsecrare, ut eam rem quocumque modo discuteret nec se eo praecipitaret, ubi omnia infanda patienda primum, deinde facienda essent. neque ante dimisit eum, quam fidem dedit adulescens ab his sacris se temperaturum. 11. Postquam domum uenit, et mater mentionem intulit, quid eo die, quid deinceps ceteris, quae ad sacra pertinerent, faciendum esset, negat eorum se quicquam facturum, nec initiari sibi in animo esse. aderat sermoni uitricus. confestim mulier exclamat Hispalae concubitu carere eum decem noctes non posse; illius excetrae delenimentis et uenenis imbutum nec parentis nec uitrici nec deorum uerecundiam habere. iurgantes hinc mater, hinc uitricus cum quattuor eum seruis domo exegerunt. adulescens inde ad Aebutiam se amitam contulit, causamque ei, cur esset a matre eiectus, narrauit, deinde ex auctoritate eius postero die ad consulem Postumium arbitris remotis rem detulit. consul post diem tertium redire ad se iussum dimisit; ipse Sulpiciam grauem feminam, socrum suam, percunctatus est, ecquam anum Aebutiam ex Auentino nosset. cum ea nosse probam et antiqui moris feminam respondisset, opus esse sibi ea conuenta dixit: mitteret nuntium ad eam, ut ueniret. Aebutia accita ad Sulpiciam uenit, et consul paulo post, uelut forte interuenisset, sermonem de Aebutio fratris eius filio infert. lacrimae mulieri obortae, et miserari casum adulescentis coepit, qui spoliatus fortunis, a quibus minime oporteret, apud se tunc esset, eiectus a matre, quod probus adulescens --dii propitii essent--obscenis, ut fama esset, sacris initiari nollet. 12. Satis exploratum de Aebutio ratus consul non uanum auctorem esse, Aebutia dimissa socrum rogat, ut Hispalam indidem ex Auentino libertinam, non ignotam uiciniae, arcesseret ad sese: eam quoque esse quae percunctari uellet. ad cuius nuntium perturbata Hispala, quod ad tam nobilem et grauem feminam ignara causae arcesseretur, postquam lictores in uestibulo turbamque consularem et consulem ipsum conspexit, prope exanimata est. in interiorem partem aedium abductam socru adhibita consul, si uera dicere inducere in animum posset, negat perturbari debere; fidem uel a Sulpicia, tali femina, uel ab se acciperet; expromeret sibi, quae in luco Stimulae Bacchanalibus in sacro nocturno solerent fieri. hoc ubi audiuit, tantus pauor tremorque omnium membrorum mulierem cepit, ut diu hiscere non posset. tandem confirmata puellam admodum se ancillam initiatam cum domina ait: aliquot annis, ex quo manumissa sit, nihil quid ibi fiat scire. iam id ipsum consul laudare, quod initiatam se non infitiaretur: sed et cetera eadem fide expromeret. neganti ultra quicquam scire, non eandem dicere, si coarguatur ab alio, ac per se fatenti ueniam aut gratiam fore; eum sibi omnia exposuisse, qui ab illa audisset. 13. Mulier haud dubie, id quod erat, Aebutium indicem arcani rata esse, ad pedes Sulpiciae procidit, et eam primo orare coepit, ne mulieris libertinae cum amatore sermonem in rem non seriam modo sed capitalem etiam uerti uellet: se terrendi eius causa, non quod sciret quicquam, ea locutam esse. hic Postumius accensus ira tum quoque ait eam cum Aebutio se amatore cauillari credere, non in domo grauissimae feminae et cum consule loqui. et Sulpicia attollere pauentem, simul illam adhortari, simul iram generi lenire. tandem confirmata, multum incusata perfidia Aebutii, qui optime de ipso meritae talem gratiam rettulisset, magnum sibi metum deorum, quorum occulta initia enuntiaret, maiorem multo dixit hominum esse, qui se indicem manibus suis discerpturi essent. itaque hoc se Sulpiciam, hoc consulem orare, ut se extra Italiam aliquo ablegarent, ubi reliquum uitae degere tuto posset. bono animo esse iubere eam consul, et sibi curae fore dicere, ut Romae tuto habitaret. tum Hispala originem sacrorum expromit. primo sacrarium id feminarum fuisse, nec quemquam eo uirum admitti solitum. tres in anno statos dies habuisse, quibus interdiu Bacchis initiarentur; sacerdotes in uicem matronas creari solitas. Pacullam Anniam Campanam sacerdotem omnia, tamquam deum monitu, immutasse: nam et uiros eam primam filios suos initiasse, Minium et Herennium Cerrinios; et nocturnum sacrum ex diurno, et pro tribus in anno diebus quinos singulis mensibus dies initiorum fecisse. ex quo in promiscuo sacra sint et permixti uiri feminis, et noctis licentia accesserit, nihil ibi facinoris, nihil flagitii praetermissum. plura uirorum inter sese quam feminarum esse stupra. si qui minus patientes dedecoris sint et pigriores ad facinus, pro uictimis immolari. nihil nefas ducere, hanc summam inter eos religionem esse. uiros, uelut mente capta, cum iactatione fanatica corporis uaticinari; matronas Baccharum habitu crinibus sparsis cum ardentibus facibus decurrere ad Tiberim, demissasque in aquam faces, quia uiuum sulpur cum calce insit, integra flamma efferre. raptos a diis homines dici, quos machinae illigatos ex conspectu in abditos specus abripiant: eos esse, qui aut coniurare aut sociari facinoribus aut stuprum pati noluerint. multitudinem ingentem, alterum iam prope populum esse; in his nobiles quosdam uiros feminasque. biennio proximo institutum esse, ne quis maior uiginti annis initiaretur: captari aetates et erroris et stupri patientes. 14. Peracto indicio aduoluta rursus genibus preces easdem, ut se ablegaret, repetiuit. consul rogat socrum, ut aliquam partem aedium uacuam faceret, quo Hispala immigraret. cenaculum super aedes datum est, scalis ferentibus in publicum obseratis, aditu in aedes uerso. res omnes Faeceniae extemplo translatae et familia arcessita, et Aebutius migrare ad consulis clientem iussus. Ita cum indices ambo in potestate essent, rem ad senatum Postumius defert, omnibus ordine expositis, quae delata primo, quae deinde ab se inquisita forent. patres pauor ingens cepit, cum publico nomine, ne quid eae coniurationes coetusque nocturni fraudis occultae aut periculi importarent, tum priuatim suorum cuiusque uicem, ne quis adfinis ei noxae esset. censuit autem senatus gratias consuli agendas, quod eam rem et cum singulari cura et sine ullo tumultu inuestigasset. quaestionem deinde de Bacchanalibus sacrisque nocturnis extra ordinem consulibus mandant; indicibus Aebutio ac Faeceniae ne fraudi ea res sit curare et alios indices praemiis inuitare iubent; sacerdotes eorum sacrorum, seu uiri seu feminae essent, non Romae modo sed per omnia fora et conciliabula conquiri, ut in consulum potestate essent; edici praeterea in urbe Roma et per totam Italiam edicta mitti, ne quis, qui Bacchis initiatus esset, coisse aut conuenisse sacrorum causa uelit, neu quid talis rei diuinae fecisse. ante omnia ut quaestio de iis habeatur, qui coierint coniurauerintue, quo stuprum flagitiumue inferretur. haec senatus decreuit. consules aedilibus curulibus imperarunt, ut sacerdotes eius sacri omnes conquirerent, comprehensosque libero conclaui ad quaestionem seruarent; aediles plebis uiderent, ne qua sacra in operto fierent. triumuiris capitalibus mandatum est, ut uigilias disponerent per urbem seruarentque, ne qui nocturni coetus fierent, utque ab incendiis caueretur; adiutores triumuiris quinqueuiri uls cis Tiberim suae quisque regionis aedificiis praeessent. 15. Ad haec officia dimissis magistratibus consules in rostra escenderunt, et contione aduocata cum sollemne carmen precationis, quod praefari, priusquam populum adloquantur, magistratus solent, peregisset consul, ita coepit. 'nulli umquam contioni, Quirites, tam non solum apta sed etiam necessaria haec sollemnis deorum comprecatio fuit, quae uos admoneret hos esse deos, quos colere uenerari precarique maiores uestri instituissent, non illos, qui prauis et externis religionibus captas mentes uelut furialibus stimulis ad omne scelus et ad omnem libidinem agerent. equidem nec quid taceam nec quatenus proloquar inuenio. si aliquid ignorabitis, ne locum neglegentiae dem, si omnia nudauero, ne nimium terroris offundam uobis, uereor. quidquid dixero, minus quam pro atrocitate et magnitudine rei dictum scitote esse: ut ad cauendum satis sit, dabitur opera a nobis. Bacchanalia tota iam pridem Italia et nunc per urbem etiam multis locis esse, non fama solum accepisse uos sed crepitibus etiam ululatibusque nocturnis, qui personant tota urbe, certum habeo, ceterum quae ea res sit, ignorare: alios deorum aliquem cultum, alios concessum ludum et lasciuiam credere esse, et qualecumque sit, ad paucos pertinere. quod ad multitudinem eorum attinet, si dixero multa milia hominum esse, ilico necesse est exterreamini, nisi adiunxero qui qualesque sint. primum igitur mulierum magna pars est, et is fons mali huiusce fuit; deinde simillimi feminis mares, stuprati et constupratores, fanatici, uigiliis, uino, strepitibus clamoribusque nocturnis attoniti. nullas adhuc uires coniuratio, ceterum incrementum ingens uirium habet, quod in dies plures fiunt. maiores uestri ne uos quidem, nisi cum aut uexillo in arce posito comitiorum causa exercitus eductus esset, aut plebi concilium tribuni edixissent, aut aliquis ex magistratibus ad contionem uocasset, forte temere coire uoluerunt; et ubicumque multitudo esset, ibi et legitimum rectorem multitudinis censebant esse debere. quales primum nocturnos coetus, deinde promiscuos mulierum ac uirorum esse creditis? si quibus aetatibus initientur mares sciatis, non misereat uos eorum solum, sed etiam pudeat. hoc sacramento initiatos iuuenes milites faciendos censetis, Quirites? his ex obsceno sacrario eductis arma committenda? hi cooperti stupris suis alienisque pro pudicitia coniugum ac liberorum uestrorum ferro decernent? 16. Minus tamen esset, si flagitiis tantum effeminati forent--ipsorum id magna ex parte dedecus erat--, a facinoribus manus, mentem a fraudibus abstinuissent: numquam tantum malum in re publica fuit, nec ad plures nec ad plura pertinens. quidquid his annis libidine, quidquid fraude, quidquid scelere peccatum est, ex illo uno sacrario scitote ortum esse. necdum omnia, in quae coniurarunt, edita facinora habent. adhuc priuatis noxiis, quia nondum ad rem publicam opprimendam satis uirium est, coniuratio sese impia tenet. crescit et serpit quotidie malum. iam maius est, quam ut capere id priuata fortuna possit: ad summam rem publicam spectat. nisi praecauetis, Quirites, iam huic diurnae, legitime ab consule uocatae, par nocturna contio esse poterit. nunc illi uos singuli uniuersos contionantes timent: iam ubi uos dilapsi domos et in rura uestra eritis, illi coierint, consultabunt de sua salute simul ac uestra pernicie: tum singulis uobis uniuersi timendi erunt. optare igitur unusquisque uestrum debet, ut bona mens suis omnibus fuerit. si quem libido, si furor in illum gurgitem abripuit, illorum eum, cum quibus in omne flagitium et facinus coniurauit, non suum iudicet esse. ne quis etiam errore labatur uestrum, Quirites, non sum securus. nihil enim in speciem fallacius est quam praua religio. ubi deorum numen praetenditur sceleribus, subit animum timor, ne fraudibus humanis uindicandis diuini iuris aliquid immixtum uiolemus. hac uos religione innumerabilia decreta pontificum, senatus consulta, haruspicum denique responsa liberant. quotiens hoc patrum auorumque aetate negotium est magistratibus datum, uti sacra externa fieri uetarent, sacrificulos uatesque foro circo urbe prohiberent, uaticinos libros conquirerent comburerentque, omnem disciplinam sacrificandi praeterquam more Romano abolerent. iudicabant enim prudentissimi uiri omnis diuini humanique iuris nihil aeque dissoluendae religionis esse, quam ubi non patrio sed externo ritu sacrificaretur. haec uobis praedicenda ratus sum, ne qua superstitio agitaret animos uestros, cum demolientes nos Bacchanalia discutientesque nefarios coetus cerneretis. omnia diis propitiis uolentibusque ea faciemus; qui quia suum numen sceleribus libidinibusque contaminari indigne ferebant, ex occultis ea tenebris in lucem extraxerunt, nec patefieri, ut impunita essent, sed ut uindicarentur et opprimerentur, uoluerunt. senatus quaestionem extra ordinem de ea re mihi collegaeque meo mandauit. nos, quae ipsis nobis agenda sunt, impigre exsequemur; uigiliarum nocturnarum curam per urbem minoribus magistratibus mandauimus. uos quoque aequum est, quae uestra munia sunt, quo quisque loco positus erit, quod imperabitur, impigre praestare, et dare operam, ne quid fraude noxiorum periculi aut tumultus oriatur.' 17. Recitari deinde senatus consulta iusserunt, indicique praemium proposuerunt, si quis quem ad se deduxisset nomenue absentis detulisset. qui nominatus profugisset, diem certam se finituros, ad quam nisi citatus respondisset, absens damnaretur. si quis eorum, qui tum extra terram Italiam essent, nominaretur, ei laxiorem diem daturos, si uenire ad causam dicendam uellet. edixerunt deinde, ne quis quid fugae causa uendidisse neue emisse uellet; ne quis reciperet, celaret, ope ulla iuuaret fugientes. Contione dimissa terror magnus urbe tota fuit, nec moenibus se tantum urbis aut finibus Romanis continuit, sed passim per totam Italiam, litteris hospitum de senatus consulto et contione et edicto consulum acceptis, trepidari coeptum est. multi ea nocte, quae diem insecuta est, quo in contione res palam facta est, custodiis circa portas positis fugientes a triumuiris comprehensi et reducti sunt: multorum delata nomina. quidam ex iis uiri feminaeque mortem sibi consciuerunt. coniurasse supra septem milia uirorum ac mulierum dicebantur. capita autem coniurationis constabat esse M. et C. Atinios de plebe Romana et Faliscum L. Opicernium et Minium Cerrinium Campanum: ab his omnia facinora et flagitia orta, eos maximos sacerdotes conditoresque eius sacri esse. data opera, ut primo quoque tempore comprehenderentur. adducti ad consules fassique de se nullam moram indicio fecerunt. 18. Ceterum tanta fuga ex urbe facta erat, ut, quia multis actiones et res peribant, cogerentur praetores T. Maenius et M. Licinius per senatum res in diem tricesimum differre, donec quaestiones a consulibus perficerentur. eadem solitudo, quia Romae non respondebant nec inueniebantur, quorum nomina delata erant, coegit consules circa fora proficisci ibique quaerere et iudicia exercere. qui tantum initiati erant et ex carmine sacro, praeeunte uerba sacerdote, precationes fecerant, in quibus nefanda coniuratio in omne facinus ac libidinem continebatur, nec earum rerum ullam, in quas iureiurando obligati erant, in se aut alios admiserant, eos in uinculis relinquebant: qui stupris aut caedibus uiolati erant, qui falsis testimoniis, signis adulterinis, subiectione testamentorum, fraudibus aliis contaminati, eos capitali poena adficiebant. plures necati quam in uincula coniecti sunt. magna uis in utraque causa uirorum mulierumque fuit. mulieres damnatas cognatis, aut in quorum manu essent, tradebant, ut ipsi in priuato animaduerterent in eas: si nemo erat idoneus supplicii exactor, in publico animaduertebatur. datum deinde consulibus negotium est, ut omnia Bacchanalia Romae primum, deinde per totam Italiam diruerent, extra quam si qua ibi uetusta ara aut signum consecratum esset. in reliquum deinde senatus consulto cautum est, ne qua Bacchanalia Romae neue in Italia essent. si quis tale sacrum sollemne et necessarium duceret, nec sine religione et piaculo se id omittere posse, apud praetorem urbanum profiteretur, praetor senatum consuleret. si ei permissum esset, cum in senatu centum non minus essent, ita id sacrum faceret, dum ne plus quinque sacrificio interessent, neu qua pecunia communis neu quis magister sacrorum aut sacerdos esset. 19. Aliud deinde huic coniunctum referente Q. Marcio consule senatus consultum factum est, ut de iis, quos pro indicibus consules habuissent, integra res ad senatum referretur, cum Sp. Postumius quaestionibus perfectis Romam redisset. Minium Cerrinium Campanum Ardeam in uincula mittendum censuerunt, magistratibusque Ardeatium praedicendum, ut intentiore eum custodia adseruarent, non solum ne effugeret, sed ne mortis consciscendae locum haberet. Sp. Postumius aliquanto post Romam uenit: eo referente de P. Aebutii et Hispalae Faeceniae praemio, quod eorum opera indicata Bacchanalia essent, senatus consultum factum est, uti singulis his centena milia aeris quaestores urbani ex aerario darent; utique consul cum tribunis plebis ageret, ut ad plebem primo quoque tempore ferrent, ut P. Aebutio emerita stipendia essent, ne inuitus militaret neue censor ei inuito equum publicum adsignaret; utique Faeceniae Hispalae datio, deminutio, gentis enuptio, tutoris optio item esset, quasi ei uir testamento dedisset; utique ei ingenuo nubere liceret, neu quid ei qui eam duxisset ob id fraudi ignominiaeue esset; utique consules praetoresque, qui nunc essent quiue postea futuri essent, curarent, ne quid ei mulieri iniuriae fieret, utique tuto esset. id senatum uelle et aequum censere, ut ita fieret. ea omnia lata ad plebem factaque sunt ex senatus consulto; et de ceterorum indicum impunitate praemiisque consulibus permissum est. 20. Et iam Q. Marcius quaestionibus suae regionis perfectis in Ligures prouinciam proficisci parabat, tribus milibus peditum Romanorum, centum quinquaginta equitibus, et quinque milibus Latini nominis peditum ducentis equitibus in supplementum acceptis. eadem prouincia, idem numerus peditum equitumque et collegae decretus erat. exercitus acceperunt, quos priore anno C. Flaminius et M. Aemilius consules habuerant. duas praeterea legiones nouas ex senatus consulto scribere iussi sunt, et uiginti milia peditum sociis et nomini Latino imperarunt et equites octingentos, et tria milia peditum Romanorum, ducentos equites. totum hunc exercitum praeter legiones in supplementum Hispaniensis exercitus duci placebat. itaque consules, dum ipsi quaestionibus impediebantur, T. Maenium dilectui habendo praefecerunt. perfectis quaestionibus prior Q. Marcius in Ligures Apuanos est profectus. dum penitus in abditos saltus, quae latebrae receptaculaque illis semper fuerant, persequitur, in praeoccupatis angustiis loco iniquo est circumuentus. quattuor milia militum amissa, et legionis secundae signa tria, undecim uexilla socium Latini nominis in potestatem hostium uenerunt, et arma multa, quae quia impedimento fugientibus per siluestres semitas erant, passim iactabantur. prius sequendi Ligures finem quam fugae Romani fecerunt. consul ubi primum ex hostium agro euasit, ne, quantum deminutae copiae forent, appareret, in locis pacatis exercitum dimisit. non tamen obliterare famam rei male gestae potuit: nam saltus, unde eum Ligures fugauerant, Marcius est appellatus. 21. Sub hunc nuntium ex Ligustinis uulgatum litterae ex Hispania mixtam gaudio tristitiam adferentes recitatae sunt. C. Atinius, qui biennio ante praetor in eam prouinciam profectus erat, cum Lusitanis in agro Hastensi signis collatis pugnauit: ad sex milia hostium sunt caesa, ceteri fusi et fugati castrisque exuti. ad oppidum deinde Hastam oppugnandum legiones ducit: id quoque haud multo maiore certamine cepit quam castra; sed dum incautius subit muros, ictus ex uulnere post dies paucos moritur. litteris de morte propraetoris recitatis senatus censuit mittendum, qui ad Lunae portum C. Calpurnium praetorem consequeretur, nuntiaretque senatum aequum censere, ne sine imperio prouincia esset, maturare eum proficisci. quarto die qui missus erat Lunam uenit: paucis ante diebus Calpurnius profectus erat. et in citeriore Hispania L. Manlius Acidinus, qui eodem tempore, quo C. Atinius in prouinciam ierat, cum Celtiberis acie conflixit. incerta uictoria discessum est, nisi quod Celtiberi castra inde nocte proxima mouerunt, Romanis et suos sepeliendi et spolia legendi ex hostibus potestas facta est. paucos post dies maiore coacto exercitu Celtiberi ad Calagurrim oppidum ultro lacessiuerunt proelio Romanos. nihil traditur, quae causa numero aucto infirmiores eos fecerit. superati proelio sunt: ad duodecim milia hominum caesa, plus duo capta, et castris Romanus potitur. et nisi successor aduentus suo inhibuisset impetum uictoris, subacti Celtiberi forent. noui praetores ambo in hiberna exercitus deduxerunt. 22. Per eos dies, quibus haec ex Hispania nuntiata sunt, ludi Taurii per biduum facti religionis causa. decem deinde ⟨dies magno⟩ apparatu ludos M. Fuluius, quos uouerat Aetolico bello, fecit. multi artifices ex Graecia uenerunt honoris eius causa. athletarum quoque certamen tum primo Romanis spectaculo fuit, et uenatio data leonum et pantherarum, et prope huius saeculi copia ac uarietate ludicrum celebratum est. nouemdiale deinde sacrum tenuit, quod in Piceno per triduum lapidibus pluerat, ignesque caelestes multifariam orti adussisse complurium leui adflatu uestimenta maxime dicebantur. addita et unum diem supplicatio est ex decreto pontificum, quod aedis Opis in Capitolio de caelo tacta erat. hostiis maioribus consules procurarunt urbemque lustrauerunt. sub idem tempus et ex Umbria nuntiatum est semimarem duodecim ferme annos natum inuentum. id prodigium abominantes arceri Romano agro necarique quam primum iusserunt. Eodem anno Galli Transalpini transgressi in Uenetiam sine populatione aut bello haud procul inde, ubi nunc Aquileia est, locum oppido condendo ceperunt. legatis Romanis de ea re trans Alpes missis responsum est neque profectos ex auctoritate gentis eos, nec quid in Italia facerent sese scire. L. Scipio ludos eo tempore, quos bello Antiochi uouisse sese dicebat, ex collata ad id pecunia ab regibus ciuitatibusque per dies decem fecit. legatum eum post damnationem et bona uendita missum in Asiam ad dirimenda inter Antiochum et Eumenem reges certamina Ualerius Antias est auctor: tum collatas ei pecunias congregatosque per Asiam artifices, et quorum ludorum post bellum, in quo uotos diceret, mentionem non fecisset, de iis post legationem demum in senatu actum. 23. Cum iam in exitu annus esset, Q. Marcius absens magistratu abiturus erat, Sp. Postumius quaestionibus cum summa fide curaque perfectis comitia habuit. creati consules sunt Ap. Claudius Pulcher M. Sempronius Tuditanus. postero die praetores facti P. Cornelius Cethegus A. Postumius Albinus C. Afranius Stellio C. Atilius Serranus L. Postumius Tempsanus M. Claudius Marcellinus. extremo anni, quia Sp. Postumius consul renuntiauerat peragrantem se propter quaestiones utrumque litus Italiae desertas colonias Sipontum supero, Buxentum infero mari inuenisse, triumuiri ad colonos eo scribendos ex senatus consulto ab T. Maenio praetore urbano creati sunt L. Scribonius Libo M. Tuccius Cn. Baebius Tamphilus. Cum Perseo rege et Macedonibus bellum quod imminebat, non unde plerique opinantur, nec ab ipso Perseo causas cepit: inchoata initia a Philippo sunt; et is ipse, si diutius uixisset, id bellum gessisset. una eum res, cum uicto leges imponerentur, maxime angebat, quod qui Macedonum ab se defecerant in bello, in eos ius saeuiendi ademptum ei ab senatu erat, cum, quia rem integram Quinctius in condicionibus pacis distulerat, non desperasset impetrari posse. Antiocho rege deinde bello superato ad Thermopylas, diuisis partibus, cum per eosdem dies consul Acilius Heracleam, Philippus Lamiam oppugnasset, capta Heraclea quia iussus abscedere a moenibus Lamiae erat Romanisque oppidum deditum est, aegre eam rem tulerat. permulsit iram eius consul, quod ad Naupactum ipse festinans, quo se ex fuga Aetoli contulerant, Philippo permisit, ut Athamaniae et Amynandro bellum inferret, et urbes quas Thessalis Aetoli ademerant, regno adiceret. haud magno certamine et Amynandrum Athamania expulerat et urbes receperat aliquot. Demetriadem quoque, urbem ualidam et ad omnia opportunam, et Magnetum gentem suae dicionis fecit. inde et in Thracia quasdam urbes, nouae atque insuetae libertatis uitio seditionibus principum turbatas, partibus, quae domestico certamine uincerentur, adiungendo sese cepit. 24. His sedata in praesentia regis ira in Romanos est. numquam tamen remisit animum a colligendis in pace uiribus, quibus, quandoque data fortuna esset, ad bellum uteretur. uectigalia regni non fructibus tantum agrorum portoriisque maritimis auxit, sed metalla etiam et uetera intermissa recoluit et noua multis locis instituit. ut uero antiquam multitudinem hominum, quae belli cladibus amissa erat, restitueret, non subolem tantum stirpis parabat cogendis omnibus procreare atque educare liberos, sed Thracum etiam magnam multitudinem in Macedoniam traduxerat, quietusque aliquamdiu a bellis omni cura in augendas regni opes intentus fuerat. rediere deinde causae, quae de integro iram mouerent in Romanos. Thessalorum et Perrhaeborum querellae de urbibus suis ab eo possessis, et legatorum Eumenis regis de Thraciis oppidis per uim occupatis traductaque in Macedoniam multitudine, ita auditae erant, ut eas non neglegi satis appareret. maxime mouerat senatum, quod iam Aeni et Maroneae adfectari possessionem audierant; minus Thessalos curabant. Athamanes quoque uenerant legati, non partis amissae, non finium iacturam querentes, sed totam Athamaniam sub ius iudiciumque regis uenisse; et Maronitarum exules uenerant, pulsi, quia libertatis causam defendissent ab regio praesidio: ii non Maroneam modo sed etiam Aenum in potestate narrabant esse Philippi. uenerant et a Philippo legati ad purganda ea, qui nihil nisi permissu Romanorum imperatorum factum adfirmabant: ciuitates Thessalorum et Perrhaeborum et Magnetum et cum Amynandro Athamanum gentem in eadem causa qua Aetolos fuisse; Antiocho rege pulso occupatum oppugnandis Aetolicis urbibus consulem ad recipiendas eas ciuitates Philippum misisse; armis subactos parere. senatus, ne quid absente rege statueret, legatos ad eas controuersias disceptandas misit Q. Caecilium Metellum M. Baebium Tamphilum Ti. Sempronium. quorum sub aduentum ad Thessalica Tempe omnibus iis ciuitatibus, quibus cum rege disceptatio erat, concilium indictum est. 25. Ibi cum Romani legati disceptatorum loco, Thessali Perrhaebique et Athamanes haud dubii accusatores, Philippus ad audienda crimina tamquam reus consedissent, pro ingenio quisque eorum, qui principes legationum erant, et gratia cum Philippo aut odio acerbius leniusue egerunt. in controuersiam autem ueniebant Philippopolis Tricca Phaloria et Eurymenae et cetera circa eas oppida, utrum, Thessalorum iuris cum ⟨essent⟩, ui ademptae possessaeque ab Aetolis forent --nam Philippum Aetolis ademisse eas constabat--, an Aetolica antiquitus ea oppida fuissent: ita enim Acilium regi concessisse, si Aetolorum fuissent, et si uoluntate, non si ui atque armis coacti cum Aetolis essent. eiusdem formulae disceptatio de Perrhaeborum Magnetumque oppidis fuit: omnium enim iura possidendo per occasiones Aetoli miscuerant. ad haec, quae disceptationis erant, querellae Thessalorum adiectae, quod ea oppida, si iam redderentur sibi, spoliata ac deserta redditurus esset: nam praeter belli casibus amissos quingentos principes iuuentutis in Macedoniam abduxisse, et opera eorum in seruilibus abuti ministeriis; et quae reddiderit coactus Thessalis, inutilia ut redderet curasse. Thebas Pthias unum maritimum emporium fuisse quondam Thessalis quaestuosum et frugiferum: ibi nauibus onerariis comparatis regem, quae praeter Thebas Demetriadem cursum derigerent, negotiationem maritimam omnem eo auertisse. iam ne a legatis quidem, qui iure gentium sancti sint, uiolandis abstinere: insidias positas euntibus ad T. Quinctium. itaque ergo in tantum metum omnes Thessalos coniectos, ut non in ciuitatibus suis, non in communibus gentis conciliis quisquam hiscere audeat. procul enim abesse libertatis auctores Romanos: lateri adhaerere grauem dominum, prohibentem uti beneficiis populi Romani. quid autem, si uox libera non sit, liberum esse? nunc se fiducia et praesidio legatorum ingemiscere magis quam loqui. nisi prouideant aliquid Romani, quo et Graecis Macedoniam accolentibus metus et audacia Philippo minuatur, nequiquam et illum uictum et se liberatos esse. ut equum tenacem, non parentem frenis asperioribus castigandum esse. haec acerbe postremi, cum priores leniter permulsissent iram eius petentes, ut ignosceret pro libertate loquentibus, et ut deposita domini acerbitate adsuesceret socium atque amicum sese praestare, et imitaretur populum Romanum, qui caritate quam metu adiungere sibi socios mallet. Thessalis auditis Perrhaebi Gonnocondylum, quod Philippus Olympiadem appellauerat, Perrhaebiae fuisse, et ut sibi restitueretur, agebant; et de Malloea et Ericinio eadem postulatio erat. Athamanes libertatem repetebant et castella Athenaeum et Poetneum. 26. Philippus, ut accusatoris potius quam rei speciem haberet, et ipse a querellis orsus Menelaidem in Dolopia, quae regni sui fuisset, Thessalos ui atque armis expugnasse questus est; item Petram in Pieria ab iisdem Thessalis Perrhaebisque captam. Xynias quidem, haud dubie Aetolicum oppidum, sibi contribuisse eos; et Paracheloida, quae sub Athamania esset, nullo iure Thessalorum formulae factam. nam quae sibi crimina obiciantur de insidiis legatorum et maritimis portubus frequentatis aut desertis, alterum ridiculum esse, se reddere rationem, quos portus mercatores aut nautici petant, alterum mores respuere suos. tot annos esse, per quos numquam cessauerint legati nunc ad imperatores Romanos nunc Romam ad senatum crimina de se deferre: quem umquam uerbo uiolatum esse? semel euntibus ad Quinctium insidias dici factas: sed quid iis acciderit, non adici. quaerentium quod falso obiciant, cum ueri nihil habeant, ea crimina esse. insolenter et immodice abuti Thessalos indulgentia populi Romani, uelut ex diutina siti nimis auide meram haurientes libertatem: ita seruorum modo praeter spem repente manumissorum licentiam uocis et linguae experiri et iactare sese insectatione et conuiciis dominorum. elatus deinde ira adiecit nondum omnium dierum solem occidisse. id minaciter dictum non Thessali modo in sese, sed etiam Romani acceperunt. et cum fremitus post eam uocem ortus et tandem sedatus esset, Perrhaeborum inde Athamanumque legatis respondit eandem, de quibus illi agant, ciuitatium causam esse. consulem Acilium et Romanos sibi dedisse eas, cum hostium essent. si suum munus qui dedissent adimere uelint, scire cedendum esse: sed meliori et fideliori amico in gratiam leuium et inutilium sociorum iniuriam eos facturos. nec enim ullius rei minus diuturnam esse gratiam quam libertatis, praesertim apud eos, qui male utendo eam corrupturi sint. causa cognita pronuntiarunt legati placere deduci praesidia Macedonum ex iis urbibus, et antiquis Macedoniae terminis regnum finiri. de iniuriis, quas ultro citroque illatas querantur, quo modo inter eas gentes et Macedonas disceptetur, formulam iuris exsequendi constituendam esse. 27. Inde grauiter offenso rege Thessalonicen ad cognoscendum de Thraciae urbibus proficiscuntur. ibi legati Eumenis, si liberas esse Aenum et Maroneam uelint Romani, nihil sui pudoris esse ultra dicere, quam ut admoneant, re, non uerbo eos liberos relinquant, nec suum munus intercipi ab alio patiantur. sin autem minor cura sit ciuitatium in Thracia positarum, multo uerius esse, quae sub Antiocho fuerint, praemia belli Eumenem quam Philippum habere, uel pro patris Attali meritis bello, quod aduersus Philippum ipsum gesserit populus Romanus, uel suis, quod Antiochi bello terra marique laboribus periculisque omnibus interfuerit. habere eum praeterea decem legatorum in eam rem praeiudicium, qui cum Chersonesum Lysimachiamque dederint, Maroneam quoque atque Aenum profecto dedisse, quae ipsa propinquitate regionis uelut appendices maioris muneris essent. nam Philippum quidem quo aut merito in populum Romanum aut iure imperii, cum tam procul a finibus Macedoniae absint, ciuitatibus his praesidia imposuisse? uocari Maronitas iuberent: ab iis certiora omnia de statu ciuitatium earum scituros. Legati Maronitarum uocati non uno tantum loco urbis praesidium regium esse, sicut in aliis ciuitatibus, dixerunt, sed pluribus simul, et plenam Macedonum Maroneam esse. itaque dominari adsentatores regios: his solis loqui et in senatu et in contionibus licere; eos omnes honores et capere ipsos et dare aliis. optimum quemque, quibus libertatis, quibus legum cura sit, aut exsulare pulsos patria aut inhonoratos et deterioribus obnoxios silere. de iure etiam finium pauca adiecerunt: Q. Fabium Labeonem, cum in regione ea fuisset, derexisse finem Philippo ueterem uiam regiam, quae ad Thraciae Paroreian subeat, nusquam ad mare declinantem: Philippum nouam postea deflexisse uiam, qua Maronitarum urbes agrosque amplectatur. 28. Ad ea Philippus longe aliam, quam aduersus Thessalos Perrhaebosque nuper, ingressus disserendi uiam 'non cum Maronitis' inquit 'mihi aut cum Eumene disceptatio est, sed iam uobiscum, Romani, a quibus nihil aequi me impetrare iam diu animaduerto. ciuitates Macedonum, quae a me inter indutias defecerant, reddi mihi aequum censebam, non quia magna accessio ea regni futura esset--sunt enim et parua oppida et in finibus extremis posita--sed quia multum ad reliquos Macedonas continedos exemplum pertinebat. negatum est mihi. bello Aetolico Lamiam oppugnare iussus a consule M'. Acilio cum diu fatigatus ibi operibus proeliisque essem, transcendentem me iam muros a capta prope urbe reuocauit consul et abducere copias inde coegit. ad huius solacium iniuriae permissum est, ut Thessaliae Perrhaebiaeque et Athamanum reciperem quaedam castella magis quam urbes. ea quoque ipsa uos mihi, Q. Caecili, paucos ante dies ademistis. pro non dubio paulo ante, si diis placet, legati Eumenis sumebant, quae Antiochi fuerunt, Eumenem aequius esse quam me habere. id ego longe aliter iudico esse. Eumenes enim non, nisi uicissent Romani, sed nisi bellum gessissent, manere in regno suo non potuit. itaque ille uestrum meritum habet, non uos illius. mei autem regni tantum aberat ut ulla pars in discrimine fuerit, ut tria milia talentum et quinquaginta tectas naues et omnes Graeciae ciuitates, quas antea tenuissem, pollicentem ultro Antiochum in mercedem societatis sim aspernatus; hostemque ei me esse prius etiam quam M'. Acilius exercitum in Graeciam traiceret praetuli. et cum eo consule belli partem, quamcumque mihi delegauit, gessi, et insequenti consuli L. Scipioni, cum terra statuisset ducere exercitum ad Hellespontum, non iter tantum per regnum nostrum dedi, sed uias etiam muniui, pontes feci, commeatus praebui; nec per Macedoniam tantum, sed per Thraciam etiam, ubi inter cetera pax quoque praestanda a barbaris erat. pro hoc studio meo erga uos, ne dicam merito, utrum adicere uos, Romani, aliquid et amplificare et augere regnum meum munificentia uestra oportebat, an, quae haberem aut meo iure aut beneficio uestro eripere, id quod nunc facitis? Macedonum ciuitates, quas regni mei fuisse fatemini, non restituuntur. Eumenes tamquam ad Antiochum spoliandum me uenit, et si diis placet, decem legatorum decretum calumniae impudentissimae praetendit, quo maxime et refelli et coargui potest. disertissime enim planissimeque in eo scriptum est Chersonesum et Lysimachiam Eumeni dari. ubi tandem Aenus et Maronea et Thraciae ciuitates adscriptae sunt? quod ab illis ne postulare quidem est ausus, id apud uos, tamquam ab illis impetrauerit, obtinebit? quo in numero me apud uos esse uelitis, refert. si tamquam inimicum et hostem insectari propositum est, pergite ut coepistis facere: sin aliquis respectus est mei ut socii atque amici regis, deprecor, ne me tanta iniuria dignum iudicetis.' 29. Mouit aliquantum oratio regis legatos. itaque medio responso rem suspenderunt: si decem legatorum decreto Eumeni datae ciuitates eae essent, nihil se mutare; si Philippus bello cepisset eas, praemium uictoriae iure belli habiturum; si neutrum eorum foret, cognitionem placere senatui reseruari et, ut omnia in integro manerent, praesidia, quae in iis urbibus sint, deduci. Hae causae maxime animum Philippi alienauerunt ab Romanis, ut non a Perseo filio eius nouis causis motum, sed ob has a patre bellum relictum filio uideri possit. Romae nulla Macedonici belli suspicio erat. L. Manlius proconsul ex Hispania redierat; cui postulanti ab senatu in aede Bellonae triumphum rerum gestarum magnitudo impetrabilem faciebat; exemplum obstabat, quod ita comparatum more maiorum erat, ne quis, qui exercitum non deportasset, triumpharet, nisi perdomitam pacatamque prouinciam tradidisset successori. medius tamen honos Manlio habitus, ut ouans urbem iniret. tulit coronas aureas quinquaginta duas, auri praeterea pondo centum triginta duo, argenti sedecim milia trecenta, et pronuntiauit in senatu decem milia pondo argenti et octoginta auri Q. Fabium quaestorem aduehere: id quoque se in aerarium delaturum. Magnus motus seruilis eo anno in Apulia fuit. Tarentum prouinciam L. Postumius praetor habebat. is de pastorum coniuratione, qui uias latrociniis pascuaque publica infesta habuerant, quaestionem seuere exercuit. ad septem milia hominum condemnauit: multi inde fugerunt, de multis sumptum est supplicium. consules diu retenti ad urbem dilectibus tandem in prouincias profecti sunt. 30. Eodem anno in Hispania praetores C. Calpurnius et L. Quinctius, cum primo uere ex hibernis copias eductas in Baeturia iunxissent, in Carpetaniam, ubi hostium castra erant, progressi sunt, communi animo consilioque parati rem gerere. haud procul Dipone et Toleto urbibus inter pabulatores pugna orta est, quibus dum utrimque subuenitur a castris, paulatim omnes copiae in aciem eductae sunt. in eo tumultuario certamine et loca sua et genus pugnae pro hoste fuere. duo exercitus Romani fusi atque in castra compulsi sunt. non institere perculsis hostes. praetores Romani, ne postero die castra oppugnarentur, silentio proximae noctis tacito signo exercitum abduxerunt. luce prima Hispani acie instructa ad uallum accesserunt, uacuaque praeter spem castra ingressi, quae relicta inter nocturnam trepidationem erant, diripuerunt, regressique in castra sua paucos dies quieti statiuis manserunt. Romanorum sociorumque in proelio fugaque ad quinque milia occisa, quorum se spoliis hostes armarunt. inde ad Tagum flumen profecti sunt. praetores interim Romani omne id tempus contrahendis ex ciuitatibus sociis Hispanorum auxiliis et reficiendis ab terrore aduersae pugnae militum animis consumpserunt. ubi satis placuere uires et iam miles quoque ad delendam priorem ignominiam hostem poscebat, duodecim milia passuum ab Tago flumine posuerunt castra. inde tertia uigilia sublatis signis quadrato agmine principio lucis ad Tagi ripam peruenerunt. trans fluuium in colle hostium castra erant. extemplo, qua duobus locis uada nudabat amnis, dextra parte Calpurnius, laeua Quinctius exercitus traduxerunt quieto hoste, dum miratur subitum aduentum consultatque, qui tumultum inicere trepidantibus in ipso transitu amnis potuisset. interim Romani, impedimentis quoque omnibus traductis contractisque in unum locum, quia iam moueri uidebant hostem nec spatium erat castra communiendi, aciem instruxerunt. in medio locatae quinta Calpurnii legio et octaua Quinctii: id robur totius exercitus erat. campum apertum usque ad hostium castra habebant, liberum a metu insidiarum. 31. Hispani postquam in citeriore ripa duo Romanorum agmina conspexerunt, ut, priusquam se iungere atque instruere possent, occuparent eos, castris repente effusi cursu ad pugnam tendunt. atrox in principio pugna fuit, et Hispanis recenti uictoria ferocibus et insueta ignominia milite Romano accenso. acerrime media acies, duae fortissimae legiones, dimicabant. quas cum aliter moueri loco non posse hostis cerneret, cuneo institit pugnare; et usque plures confertioresque medios urgebant. ibi postquam laborare aciem Calpurnius praetor uidit, T. Quinctilium Uarum et L. Iuuentium Talnam legatos ad singulas legiones adhortandas propere mittit; docere et monere iubet in illis spem omnem uincendi et retinendae Hispaniae esse: si illi loco cedant, neminem eius exercitus non modo Italiam, sed ne Tagi quidem ulteriorem ripam umquam uisurum. ipse cum equitibus duarum legionum paulum circumuectus in cuneum hostium, qui mediam urgebat aciem, ab latere incurrit. Quinctius cum sociis equitibus alterum hostium latus inuadit. sed longe acrius Calpurniani equites pugnabant, et praetor ante alios: nam et primus hostem percussit, et ita se immiscuit mediis, ut uix, utrius partis esset, nosci posset; et equites praetoris eximia uirtute et equitum pedites accensi sunt. pudor mouit primos centuriones, qui inter tela hostium praetorem conspexerunt. itaque urgere signiferos pro se quisque, iubere inferre signa et confestim militem sequi. renouatur ab omnibus clamor: impetus fit uelut ex superiore loco. haud secus ergo quam torrentis modo fundunt sternuntque perculsos, nec sustineri alii super alios inferentes sese possunt. fugientes in castra equites persecuti sunt, et permixti turbae hostium intra uallum penetrauerunt; ubi ab relictis in praesidio castrorum proelium instauratum, coactique sunt Romani equites descendere ex equis. dimicantibus iis legio quinta superuenit; deinde, ut quaeque potuerant, copiae adfluebant. caeduntur passim Hispani per tota castra; nec plus quam quattuor milia hominum effugerunt. inde tria milia fere, qui arma retinuerant, montem propinquum ceperunt; mille semiermes maxime per agros palati sunt. supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit. signa capta centum triginta tria. Romani sociique paulo plus sescenti et prouincialium auxiliorum centum quinquaginta ferme ceciderunt. tribuni militum quinque amissi et pauci equites Romani cruentae maxime uictoriae speciem fecerunt. in castris hostium, quia ipsis spatium sua communiendi non fuerat, manserunt. pro contione postero die laudati donatique a C. Calpurnio equites phaleris, pronuntiauitque eorum maxime opera hostes fusos, castra capta et expugnata esse. Quinctius alter praetor suos equites catellis ac fibulis donauit. donati et centuriones ex utriusque exercitu permulti, maxime qui mediam aciem tenuerant. 32. Consules dilectibus aliisque, quae Romae agendae erant, peractis rebus in Ligures prouinciam exercitum duxerunt. Sempronius a Pisis profectus in Apuanos Ligures, uastando agros urendoque uicos et castella eorum aperuit saltum usque ad Macram fluuium et Lunae portum. hostes montem, antiquam sedem maiorum suorum, ceperunt; et inde superata locorum iniquitate proelio deiecti sunt. et Ap. Claudius felicitatem uirtutemque collegae in Liguribus Ingaunis aequauit secundis aliquot proeliis. sex praeterea oppida eorum expugnauit; multa milia hominum in iis cepit; belli auctores tres et quadraginta securi percussit. iam comitiorum appetebat tempus. prior tamen Claudius quam Sempronius, cui sors comitia habendi obtigerat, Romam uenit, quia P. Claudius frater eius consulatum petebat. competitores habebat patricios L. Aemilium Q. Fabium Ser. Sulpicium Galbam, ueteres candidatos, et ab repulsis eo magis debitum, quia primo negatus erat, honorem repetentes. etiam quia plus quam unum ex patriciis creari non licebat, artior petitio quattuor petentibus erat. plebeii quoque gratiosi homines petebant, L. Porcius Q. Terentius Culleo Cn. Baebius Tamphilus, et hi repulsis in spem impetrandi tandem aliquando honoris dilati. Claudius ex omnibus unus nouus candidatus erat. opinione hominum haud dubie destinabantur Q. Fabius Labeo et L. Porcius Licinus. sed Claudius consul sine lictoribus cum fratre toto foro uolitando, clamitantibus aduersariis et maiore parte senatus, meminisse eum debere se prius consulem populi Romani quam fratrem P. Claudii esse: quin ille sedens pro tribunali aut arbitrum aut tacitum spectatorem comitiorum se praeberet?--coerceri tamen ab effuso studio nequit. magnis contentionibus tribunorum quoque plebis, qui aut contra consulem aut pro studio eius pugnabant, comitia aliquotiens turbata, donec peruicit Appius, ut deiecto Fabio fratrem traheret. creatus P. Claudius Pulcher praeter spem suam et ceterorum. locum suum tenuit L. Porcius Licinus, quia moderatis studiis, non ui Claudiana inter plebeios certatum est. praetorum inde comitia sunt habita: C. Decimius Flauus P. Sempronius Longus P. Cornelius Cethegus Q. Naeuius Matho C. Sempronius Blaesus A. Terentius Uarro praetores facti. haec eo anno, quo Ap. Claudius M. Sempronius consules fuerunt, domi militiaeque gesta. 33. Principio insequentis anni P. Claudius L. Porcius consules, cum Q. Caecilius M. Baebius Ti. Sempronius, qui ad disceptandum inter Philippum et Eumenem reges Thessalorumque ciuitates missi erant, legationem renuntiassent, regum quoque eorum ciuitatiumque legatos in senatum introduxerunt. eadem utrimque iterata, quae dicta apud legatos in Graecia erant. aliam deinde nouam legationem patres, cuius princeps Ap. Claudius fuit, in Graeciam et Macedoniam decreuerunt ad uisendum, redditaene ciuitates Thessalis et Perrhaebis essent. iisdem mandatum, ut ab Aeno et Maronea praesidia deducerentur, maritimaque omnis Thraciae ora a Philippo et Macedonibus liberaretur. Peloponnesum quoque adire iussi, unde prior legatio discesserat incertiore statu rerum, quam si non uenissent: nam super cetera etiam sine responso dimissi, nec datum petentibus erat Achaeorum concilium. de qua re querente grauiter Q. Caecilio et simul Lacedaemoniis deplorantibus moenia diruta, abductam plebem in Achaiam et uenumdatam, ademptas, quibus ad eam diem ciuitas stetisset, Lycurgi leges, Achaei maxime concilii negati crimen excusabant recitando legem, quae nisi belli pacisue causa, et cum legati ab senatu cum litteris aut scriptis mandatis uenirent, uetaret indici concilium. ea ne postea excusatio esset, ostendit senatus curae iis esse debere, ut legatis Romanis semper adeundi concilium gentis potestas fieret, quem ad modum et illis, quotiens uellent, senatus daretur. 34. Dimissis iis legationibus, Philippus a suis certior factus cedendum ciuitatibus deducendaque praesidia esse, infensus omnibus in Maronitas iram effundit. Onomasto, qui praeerat maritimae orae, mandat, ut partis aduersae principes interficeret. ille per Casandrum quendam, unum ex regiis iam diu habitantem Maroneae, nocte Thracibus intromissis uelut in bello capta urbe caedem fecit. idem apud Romanos legatos querentes tam crudeliter aduersus innoxios Maronitas, tam superbe aduersus populum Romanum factum, ut, quibus libertatem restituendam senatus censuisset, ii pro hostibus trucidarentur, abnuebat quicquam eorum ad se aut quemquam suorum pertinere; seditione inter ipsos dimicatum, cum ad se alii, alii ad Eumenem ciuitatem traherent; id facile scituros esse; percunctarentur ipsos Maronitas--, haud dubius, perculsis omnibus terrore tam recentis caedis, neminem hiscere aduersus se ausurum. negare Appius rem euidentem pro dubia quaerendam. si ab se culpam remouere uellet, Onomastum et Casandrum, per quos acta res diceretur, mitteret Romam, ut eos senatus percunctari posset. primo adeo perturbauit ea uox regem, ut non color, non uultus ei constaret; deinde collecto tandem animo Casandrum, qui Maroneae fuisset, si utique uellent, se missurum dixit: ad Onomastum quidem quid eam rem pertinere, qui non modo Maroneae, sed ne in regione quidem propinqua fuisset? et parcebat magis Onomasto, honoratiori amico, et eundem indicem haud paulo plus timebat, quia et ipse sermonem cum eo contulerat et multorum talium ministrum et conscium habebat. Casander quoque, missis qui per Epirum ad mare prosequerentur eum, ne qua indicium emanaret, ueneno creditur sublatus. 35. Et legati a Philippi colloquio ita digressi sunt, ut prae se ferrent nihil eorum sibi placere, et Philippus minime, quin rebellandum esset, dubius. quia tamen immaturae ad id uires erant, ad moram interponendam Demetrium minorem filium mittere Romam simul ad purganda crimina, simul ad deprecandam iram senatus statuit, satis credens ipsum etiam iuuenem, quod Romae obses specimen indolis regiae dedisset, aliquid momenti facturum. interim per speciem auxilii Byzantiis ferendi, re ipsa ad terrorem regulis Thracum iniciendum profectus, perculsis iis uno proelio et Amadoco duce capto in Macedoniam rediit, missis ad accolas Histri fluminis barbaros, ut in Italiam irrumperent, sollicitandos. et in Peloponneso aduentus legatorum Romanorum, qui ex Macedonia in Achaiam ire iussi erant, exspectabatur; aduersus quos ut praeparata consilia haberent, Lycortas praetor concilium indixit. ibi de Lacedaemoniis actum: ex hostibus eos accusatores factos, et periculum esse, ne uicti magis timendi forent, quam bellantes fuissent. quippe in bello sociis Romanis Achaeos usos: nunc eosdem Romanos aequiores Lacedaemoniis quam Achaeis esse, ubi Areus etiam et Alcibiades, ambo exsules, suo beneficio restituti, legationem Romam aduersus gentem Achaeorum ita de ipsis meritam suscepissent, adeoque infesta oratione usi essent, ut pulsi patria, non restituti in eam uiderentur. clamor undique ortus, referret nominatim de iis; et cum omnia ira, non consilio gererentur, capitis damnati sunt. paucos post dies Romani legati uenerunt. his Clitore in Arcadia datum est concilium. 36. Priusquam agerent quicquam, terror Achaeis iniectus erat et cogitatio, quam non ex aequo disceptatio futura esset, quod Areum et Alcibiadem capitis ab se concilio proximo damnatos cum legatis uidebant; nec hiscere quisquam audebat. Appius ea, quae apud senatum questi erant Lacedaemonii, displicere senatui ostendit: caedem primum ad Compasium factam eorum, qui a Philopoemene ad causam dicendam euocati uenissent; deinde cum in homines ita saeuitum esset, ne ulla parte crudelitas eorum cessaret, muros dirutos urbis nobilissimae esse, leges uetustissimas abrogatas, inclutamque per gentes disciplinam Lycurgi sublatam. haec cum Appius dixisset, Lycortas, et quia praetor et quia Philopoemenis, auctoris omnium quae Lacedaemone acta fuerant, factionis erat, ita respondit. 'difficilior nobis, Ap. Claudi, apud uos oratio est quam Romae nuper apud senatum fuit. tunc enim Lacedaemoniis accusantibus respondendum erat: nunc a uobis ipsis accusati sumus, apud quos causa est dicenda. quam iniquitatem condicionis subimus illa spe, iudicis animo te auditurum esse, posita contentione qua paulo ante egisti. ego certe, cum ea, quae et hic antea apud Q. Caecilium et postea Romae questi sunt Lacedaemonii, a te paulo ante relata sint, non tibi sed illis me apud te respondere credam. caedem obicitis eorum, qui a Philopoemene praetore euocati ad causam dicendam interfecti sunt. hoc ego crimen non modo a uobis, Romani, sed ne apud uos quidem nobis obiciendum fuisse arbitror. quid ita? quia in uestro foedere erat, ut maritimis urbibus abstinerent Lacedaemonii. quo tempore armis captis urbes, a quibus abstinere iussi erant, nocturno impetu occupauerunt, si T. Quinctius, si exercitus Romanus, sicut antea, in Peloponneso fuisset, eo nimirum capti et oppressi confugissent. cum uos procul essetis, quo alio nisi ad nos, socios uestros, quos antea Gytheo opem ferentes, quos Lacedaemonem uobiscum simili de causa oppugnantes uiderant, confugerent? pro uobis igitur iustum piumque bellum suscepimus. quod cum alii laudent, reprehendere ne Lacedaemonii quidem possint, dii quoque ipsi comprobauerint, qui nobis uictoriam dederunt, quonam modo ea, quae belli iure acta sunt, in disceptationem ueniunt? quorum tamen maxima pars nihil pertinet ad nos. nostrum est, quod euocauimus ad causam dicendam eos, qui ad arma multitudinem exciuerant, qui expugnauerant maritima oppida, qui diripuerant, qui caedem principum fecerant. quod uero illi uenientes in castra interfecti sunt, uestrum est, Areu et Alcibiade, qui nunc nos, si diis placet, accusatis, non nostrum. exsules Lacedaemoniorum, quo ex numero hi quoque duo fuerunt, et tunc nobiscum erant, et quod domicilio sibi delegerant maritima oppida, se petitos credentes, in eos, quorum opera patria extorres ne in tuto quidem exsilio posse consenescere se indignabantur, impetum fecerunt. Lacedaemonii igitur Lacedaemonios, non Achaei interfecerunt; nec iure an iniuria caesi sint, argumentari refert. 37. At enim illa certe uestra sunt, Achaei, quod leges disciplinamque uetustissimam Lycurgi sustulistis, quod muros diruistis. quae utraque ab iisdem obici qui possunt, cum muri Lacedaemoniis non ab Lycurgo, sed paucos ante annos ad dissoluendam Lycurgi disciplinam exstructi sint? tyranni enim nuper eos arcem et munimentum sibi, non ciuitati parauerunt; et si exsistat hodie ab inferis Lycurgus, gaudeat ruinis eorum, et nunc se patriam et Spartam antiquam agnoscere dicat. non Philopoemenem exspectare nec Achaeos, sed uos ipsi Lacedaemonii, uestris manibus amoliri et diruere omnia uestigia tyrannidis debuistis. uestrae enim illae deformes ueluti notae seruitutis erant, et cum sine muris per octingentos prope annos liberi, aliquando etiam principes Graeciae fuissetis, muris uelut compedibus circumdatis uincti per centum annos seruistis. quod ad leges ademptas attinet, ego antiquas Lacedaemoniis leges tyrannos ademisse arbitror; nos non suas ademisse, quas non habebant, sed nostras leges dedisse; nec male consuluisse ciuitati, cum concilii nostri eam fecerimus et nobis miscuerimus, ut corpus unum et concilium totius Peloponnesi esset. tunc, ut opinor, si aliis ipsi legibus uiueremus, alias istis iniunxissemus, queri se iniquo iure esse et indignari possent. scio ego, Ap. Claudi, hanc orationem, qua sum adhuc usus, neque sociorum apud socios neque liberae gentis esse, sed uere seruorum disceptantium apud dominos. nam si non uana illa uox praeconis fuit, qua liberos esse omnium primos Achaeos iussistis, si foedus ratum est, si societas et amicitia ex aequo obseruatur, cur ego, quid Capua capta feceritis Romani, non quaero, uos rationem reposcitis, quid Achaei Lacedaemoniis bello uictis fecerimus? interfecti aliqui sunt, finge, a nobis: quid? uos senatores Campanos securi non percussistis? at muros diruimus: uos non muros tantum sed urbem agrosque ademistis. specie, inquis, aequum est foedus: re apud Achaeos precaria libertas, apud Romanos etiam imperium est. sentio, Appi, et, si non oportet, non indignor: sed oro uos, quantumlibet intersit inter Romanos et Achaeos, modo ne in aequo hostes uestri nostrique apud uos sint ac nos socii, immo ne meliore iure sint. nam ut in aequo essent nos fecimus, cum leges iis nostras dedimus, cum, ut Achaici concilii essent, effecimus parum est uictis, quod uictoribus satis est; plus postulant hostes quam socii habent. quae iureiurando, quae monumentis litterarum in lapide insculptis in aeternam memoriam sancta atque sacrata sunt, ea cum periurio nostro tollere parant. ueremur quidem uos, Romani, et si ita uultis, etiam timemus: sed plus et ueremur et timemus deos immortales.' cum adsensu maximae partis est auditus, et locutum omnes pro maiestate magistratus censebant, ut facile appareret molliter agendo dignitatem suam tenere Romanos non posse. tum Appius suadere se magnopere Achaeis dixit, ut, dum liceret uoluntate sua facere, gratiam inirent, ne mox inuiti et coacti facerent. haec uox audita quidem cum omnium gemitu est, sed metum iniecit imperata recusandi. id modo petierunt, ut Romani, quae uiderentur, de Lacedaemoniis mutarent nec Achaeos religione obstringerent irrita ea, quae iureiurando sanxissent, faciendi. damnatio tantum Arei et Alcibiadis, quae nuper facta erat, sublata est. 38. Romae principio eius anni, cum de prouinciis consulum et praetorum actum est, consulibus Ligures, quia bellum nusquam alibi erat, decreti. praetores C. Decimius Flauus urbanam, P. Cornelius Cethegus inter ciues et peregrinos sortiti sunt, C. Sempronius Blaesus Siciliam, Q. Naeuius Matho Sardiniam et ut idem quaereret de ueneficiis, A. Terentius Uarro Hispaniam citeriorem, P. Sempronius Longus Hispaniam ulteriorem. de iis duabus prouinciis legati per id fere tempus L. Iuuentius Talna et T. Quinctilius Uarus uenerunt, qui, quantum bellum iam profligatum in Hispania esset, senatu edocto postularunt simul, ut pro rebus tam prospere gestis diis immortalibus haberetur honos et ut praetoribus exercitum deportare liceret. supplicatio in biduum decreta est: de legionibus deportandis, cum de consulum praetorumque exercitibus ageretur, rem integram referri iusserunt. paucos post dies consulibus in Ligures binae legiones, quas Ap. Claudius et M. Sempronius habuerant, decretae sunt. de Hispaniensibus exercitibus magna contentio fuit inter nouos praetores et amicos absentium, Calpurnii Quinctiique. utraque causa tribunos plebis, utraque consulem habebat. hi se intercessuros senatus consulto, si deportandos censerent exercitus, denuntiabant: illi, si haec intercessio fieret, nullam rem aliam se decerni passuros. uicta postremo absentium gratia est et senatus consultum factum, ut praetores quattuor milia peditum Romanorum scriberent, trecentos equites, et quinque milia peditum sociorum Latini nominis, quingentos equites, quos secum in Hispaniam portarent. cum ea quattuor milia ⟨in⟩ legiones discripsissent, quo plus quam quina milia peditum, treceni equites in singulis legionibus esset, dimitterent, eos primum, qui emerita stipendia haberent, deinde ut cuiusque fortissima opera Calpurnius et Quinctius in proelio usi essent. 39. Hac sedata contentione alia subinde C. Decimii praetoris morte exorta est. Cn. Sicinius et L. Pupius, qui aediles proximo anno fuerant, et C. Ualerius flamen Dialis et Q. Fuluius Flaccus--is quia aedilis curulis designatus erat, sine toga candida, sed maxima ex omnibus contentione--petebant; certamenque ei cum flamine erat. et postquam primo aequare, mox superare etiam est uisus, pars tribunorum plebis negare rationem eius habendam esse, quod duos simul unus magistratus, praesertim curules, neque capere posset nec gerere; pars legibus eum solui aequum censere, ut quem uellet praetorem creandi populo potestas fieret. L. Porcius consul primo in ea sententia esse, ne nomen eius acciperet; deinde, ut ex auctoritate senatus idem faceret, conuocatis patribus referre se ad eos dixit, quod nec iure ullo nec exemplo tolerabili liberae ciuitati aedilis curulis designatus praeturam peteret; sibi, nisi quid aliud iis uideretur, in animo esse e lege comitia habere. patres censuerunt, uti L. Porcius consul cum Q. Fuluio ageret, ne impedimento esset, quo minus comitia praetoris in locum C. Decimii subrogandi e lege haberentur. agenti consuli ex senatus consulto respondit Flaccus nihil, quod se indignum esset, facturum. medio responso spem ad uoluntatem interpretantibus fecerat cessurum patrum auctoritati esse. comitiis acrius etiam quam ante petebat criminando, extorqueri sibi a consule et senatu populi Romani beneficium, et inuidiam fieri geminati honoris, tamquam non appareret, ubi designatus praetor esset, extemplo aedilitate se abdicaturum. consul cum et pertinaciam petentis crescere et fauorem populi magis magisque in eum inclinari cerneret, dimissis comitiis senatum uocauit. censuerunt frequentes, quoniam Flaccum auctoritas patrum nihil mouisset, ad populum cum Flacco agendum. contione aduocata cum egisset consul, ne tum quidem de sententia motus gratias populo Romano egit, quod tanto studio, quotienscumque declarandae uoluntatis potestas facta esset, praetorem se uoluisset facere: ea sibi studia ciuium suorum destituere non esse in animo. haec uero tam obstinata uox tantum ei fauorem accendit, ut haud dubius praetor esset, si consul accipere nomen uellet. ingens certamen tribunis et inter se ipsos et cum consule fuit, donec senatus a consule est habitus decretumque: quoniam praetoris subrogandi comitia ne legibus fierent, pertinacia Q. Flacci et praua studia hominum impedirent, senatum censere satis praetorum esse; P. Cornelius utramque in urbe iurisdictionem haberet, Apollinique ludos faceret. 40. His comitiis prudentia et uirtute senatus sublatis, alia maioris certaminis, quo et maiore de re et inter plures potentioresque uiros, sunt exorta. censuram summa contentione petebant L. Ualerius Flaccus P. et L. Scipiones Cn. Manlius Uulso L. Furius Purpurio patricii, plebeii autem M. Porcius Cato M. Fuluius Nobilio Ti. et M. Sempronii, Longus et Tuditanus. sed omnes patricios plebeiosque nobilissimarum familiarum M. Porcius longe anteibat. in hoc uiro tanta uis animi ingeniique fuit, ut quocumque loco natus esset, fortunam sibi ipse facturus fuisse uideretur. nulla ars neque priuatae neque publicae rei gerendae ei defuit; urbanas rusticasque res pariter callebat. ad summos honores alios scientia iuris, alios eloquentia, alios gloria militaris prouexit: huic uersatile ingenium sic pariter ad omnia fuit, ut natum ad id unum diceres, quodcumque ageret: in bello manu fortissimus multisque insignibus clarus pugnis, idem postquam ad magnos honores peruenit, summus imperator, idem in pace, si ius consuleres, peritissimus, si causa oranda esset, eloquentissimus, nec is tantum, cuius lingua uiuo eo uiguerit, monumentum eloquentiae nullum exstet: uiuit immo uigetque eloquentia eius sacrata scriptis omnis generis. orationes et pro se multae et pro aliis et in alios: nam non solum accusando sed etiam causam dicendo fatigauit inimicos. simultates nimio plures et exercuerunt eum et ipse exercuit eas; nec facile dixeris, utrum magis presserit eum nobilitas, an ille agitauerit nobilitatem. asperi procul dubio animi et linguae acerbae et immodice liberae fuit, sed inuicti a cupiditatibus animi, rigidae innocentiae, contemptor gratiae, diuitiarum. in parsimonia, in patientia laboris periculique ferrei prope corporis animique, quem ne senectus quidem, quae soluit omnia, fregerit, qui sextum et octogesimum annum agens causam dixerit, ipse pro se orauerit scripseritque, nonagesimo anno Ser. Galbam ad populi adduxerit iudicium. 41. Hunc, sicut omni uita, tum petentem premebat nobilitas; coierantque praeter L. Flaccum, qui collega in consulatu fuerat, candidati omnes ad deiciendum honore, non solum ut ipsi potius adipiscerentur, nec quia indignabantur nouum hominem censorem uidere, sed etiam quod tristem censuram periculosamque multorum famae et ab laeso a plerisque et laedendi cupido exspectabant. etenim tum quoque minitabundus petebat, refragari sibi, qui liberam et fortem censuram timerent, criminando. et simul L. Ualerio suffragabatur: illo uno collega castigare se noua flagitia et priscos reuocare mores posse. his accensi homines, aduersa nobilitate, non M. Porcium modo censorem fecerunt, sed collegam ei L. Ualerium Flaccum adiecerunt. Secundum comitia censorum consules praetoresque in prouincias profecti praeter Q. Naeuium, quem quattuor non minus menses, priusquam in Sardiniam iret, quaestiones ueneficii, quarum magnam partem extra urbem per municipia conciliabulaque habuit, quia ita aptius uisum erat, tenuerunt. si Antiati Ualerio credere libet, ad duo milia hominum damnauit. et L. Postumius praetor, cui Tarentum prouincia euenerat, magnas pastorum coniurationes uindicauit, et reliquias Bacchanalium quaestionis cum cura exsecutus est. multos, qui aut citati non adfuerant aut uades deseruerant, in ea regione Italiae latentes partim noxios iudicauit, partim comprehensos Romam ad senatum misit. in carcerem omnes a P. Cornelio coniecti sunt. 42. In Hispania ulteriore fractis proximo bello Lusitanis quietae res fuerunt: in citeriore A. Terentius in Suessetanis oppidum Corbionem uineis et operibus expugnauit, captiuos uendidit: quieta deinde hiberna et citerior prouincia habuit. ueteres praetores C. Calpurnius Piso et L. Quinctius Romam redierunt. utrique magno patrum consensu triumphus est decretus. prior C. Calpurnius de Lusitanis et Celtiberis triumphauit: coronas aureas tulit octoginta tres et duodecim milia pondo argenti. paucos post dies L. Quinctius Crispinus ex iisdem Lusitanis et Celtiberis triumphauit: tantundem auri atque argenti in eo triumpho praelatum. censores M. Porcius et L. Ualerius metu mixta exspectatione senatum legerunt; septem mouerunt senatu, ex quibus unum insignem et nobilitate et honoribus, L. Quinctium Flamininum consularem. patrum memoria institutum fertur, ut censores motis senatu adscriberent notas. Catonis et aliae quidem acerbae orationes exstant in eos, quos aut senatorio loco mouit aut quibus equos ademit, longe grauissima in L. Quinctium oratio, qua si accusator ante notam, non censor post notam usus esset, retinere L. Quinctium in senatu ne frater quidem T. Quinctius, si tum censor esset, potuisset. inter cetera obiecit ei Philippum Poenum, carum ac nobile scortum, ab Roma in Galliam prouinciam spe ingentium donorum perductum. eum puerum, ⟨per⟩ lasciuiam cum cauillaretur, exprobrare consuli per saepe solitum, quod sub ipsum spectaculum gladiatorium abductus ab Roma esset, ut obsequium amatori uenditaret. forte epulantibus iis, cum iam uino incaluissent, nuntiatum in conuiuio esse nobilem Boium cum liberis transfugam uenisse; conuenire consulem uelle, ut ab eo fidem praesens acciperet. introductum in tabernaculum per interpretem adloqui consulem coepisse. inter cuius sermonem Quinctius scorto 'uis tu', inquit 'quoniam gladiatorium spectaculum reliquisti, iam hunc Gallum morientem uidere?' et cum is uixdum serio adnuisset, ad nutum scorti consulem stricto gladio, qui super caput pendebat, loquenti Gallo caput primum percussisse, deinde, fugienti fidemque populi Romani atque eorum, qui aderant, imploranti latus transfodisse. 43. Ualerius Antias, ut qui nec orationem Catonis legisset et fabulae tantum sine auctore editae credidisset, aliud argumentum, simile tamen et libidine et crudelitate peragit. Placentiae famosam mulierem, cuius amore deperiret, in conuiuium arcessitam scribit. ibi iactantem sese scorto inter cetera rettulisse, quam acriter quaestiones exercuisset, et quam multos capitis damnatos in uinculis haberet, quos securi percussurus esset. tum illam infra eum accubantem negasse umquam uidisse quemquam securi ferientem, et peruelle id uidere. hic indulgentem amatorem unum ex illis miseris attrahi iussum securi percussisse. facinus, siue eo modo, quo censor obiecit, siue, ut Ualerius tradit, commissum est, saeuum atque atrox: inter pocula atque epulas, ubi libare diis dapes, ubi bene precari mos esset, ad spectaculum scorti procacis, in sinu consulis recubantis, mactatam humanam uictimam esse et cruore mensam respersam. in extrema oratione Catonis condicio Quinctio fertur, ut si id factum negaret ceteraque, quae obiecisset, sponsione defenderet sese: sin fateretur, ignominiane sua quemquam doliturum censeret, cum ipse uino et uenere amens sanguine hominis in conuiuio lusisset? 44. In equitatu recognoscendo L. Scipioni Asiatico ademptus equus. in censibus quoque accipiendis tristis et aspera in omnes ordines censura fuit. ornamenta et uestem muliebrem et uehicula, quae pluris quam quindecim milium aeris essent, ⟨deciens tanto pluris quam quanti essent⟩ in censum referre iuratores iussi; item mancipia minora annis uiginti, quae post proximum lustrum decem milibus aeris aut pluris eo uenissent, uti ea quoque deciens tanto pluris quam quanti essent aestimarentur, et his rebus omnibus terni in milia aeris attribuerentur. aquam publicam omnem in priuatum aedificium aut agrum fluentem ademerunt; et quae in loca publica inaedificata immolitaue priuati habebant, intra dies triginta demoliti sunt. opera deinde facienda ex decreta in eam rem pecunia, lacus sternendos lapide, detergendasque, qua opus esset, cloacas, in Auentino et in aliis partibus, qua nondum erant, faciendas locauerunt. et separatim Flaccus molem ad Neptunias aquas, ut iter populo esset, et uiam per Formianum montem, Cato atria duo, Maenium et Titium, in lautumiis, et quattuor tabernas in publicum emit basilicamque ibi fecit, quae Porcia appellata est. et uectigalia summis pretiis, ultro tributa infimis locauerunt. quas locationes cum senatus precibus et lacrimis uictus publicanorum induci et de integro locari iussisset, censores, edicto summotis ab hasta qui ludificati priorem locationem erant, omnia eadem paulum imminutis pretiis locauerunt. nobilis censura fuit simultatiumque plena, quae M. Porcium, cui acerbitas ea adsignabatur, per omnem uitam exercuerunt. eodem anno coloniae duae, Potentia in Picenum, Pisaurum in Gallicum agrum, deductae sunt. sena iugera in singulos data. diuiserunt agrum coloniasque deduxerunt iidem tresuiri, Q. Fabius Labeo, et M. et Q. Fuluii, Flaccus et Nobilior. consules eius anni nec domi nec militiae memorabile quicquam egerunt. 45. In insequentem annum crearunt consules M. Claudium Marcellum Q. Fabium Labeonem. M. Claudius Q. Fabius idibus Martiis, quo die consulatum inierunt, de prouinciis suis praetorumque rettulerunt. praetores creati erant C. Ualerius flamen Dialis, qui et priore anno petierat, et Sp. Postumius Albinus et P. Cornelius Sisenna L. Pupius L. Iulius Cn. Sicinius. consulibus Ligures cum iisdem exercitibus, quos P. Claudius et L. Porcius habuerant, prouincia decreta est. Hispaniae extra sortem prioris anni praetoribus cum suis exercitibus seruatae. praetores ita sortiri iussi, uti flamini Diali utique altera iuris dicendi Romae prouincia esset: peregrinam est sortitus. Sisennae Cornelio urbana, Sp. Postumio Sicilia, L. Pupio Apulia, L. Iulio Gallia, Cn. Sicinio Sardinia euenit. L. Iulius maturare est iussus. Galli Transalpini per saltus ignotae antea uiae, ut ante dictum est, in Italiam transgressi oppidum in agro, qui nunc est Aquileiensis, aedificabant. id eos ut prohiberet, quod eius sine bello posset, praetori mandatum est. si armis prohibendi essent, consules certiores faceret: ex his placere alterum aduersus Gallos ducere legiones. extremo prioris anni comitia auguris creandi habita erant . ⟨augur⟩ in demortui Cn. Cornelii Lentuli locum creatus erat Sp. Postumius Albinus. 46. Huius principio anni P. Licinius Crassus pontifex maximus mortuus est, in cuius locum M. Sempronius Tuditanus pontifex est cooptatus; pontifex maximus est creatus C. Seruilius Geminus. P. Licinii funeris causa uisceratio data, et gladiatores centum uiginti pugnauerunt, et ludi funebres per triduum facti, post ludos epulum. in quo cum toto foro strata triclinia essent, tempestas cum magnis procellis coorta coegit plerosque tabernacula statuere in foro: eadem paulo post, cum undique disserenasset, sublata; defunctosque uulgo ferebant quod inter fatalia uates cecinissent, necesse esse tabernacula in foro statui. hac religione leuatis altera iniecta, quod sanguine per biduum pluuisset in area Uulcani; et per decemuiros supplicatio indicta erat eius prodigii expiandi causa. Priusquam consules in prouincias proficiscerentur, legationes transmarinas in senatum introduxerunt. nec umquam ante tantum regionis eius hominum Romae fuerat. nam ex quo fama per gentes, quae Macedoniam accolunt, uulgata est crimina querimoniasque de Philippo non neglegenter ab Romanis audiri, multis operae pretium fuisse queri, pro se quaeque ciuitates gentesque, singuli etiam priuatim--grauis enim accola omnibus erat--Romam aut ad spem leuandae iniuriae aut ad deflendae solacium uenerunt. et ab Eumene rege legatio cum fratre eius Athenaeo uenit ad querendum simul quod non deducerentur ex Thracia praesidia, simul quod in Bithyniam Prusiae bellum aduersus Eumenem gerenti auxilia missa forent. 47. Respondendum ad omnia iuueni tum admodum Demetrio erat. cum haud facile esset aut ea, quae obicerentur, aut quae aduersus ea dicenda erant, memoria complecti--nec enim multa solum, sed etiam pleraque oppido quam parua erant, de controuersia finium, de hominibus raptis pecoribusque abactis, de iure aut dicto per libidinem aut non dicto, de rebus per uim aut gratiam iudicatis--, nihil horum neque Demetrium docere dilucide nec se satis liquido discere ab eo senatus cum cerneret posse, simul et tirocinio et perturbatione iuuenis moueretur, quaeri iussit ab eo, ecquem de his rebus commentarium a patre accepisset. cum respondisset accepisse se, nihil prius nec potius uisum est quam regis ipsius de singulis responsa accipere. librum extemplo poposcerunt, deinde ut ipse recitaret permiserunt. erant autem de singulis rebus in breue coactae causae, ut alia fecisse se secundum decreta legatorum diceret, alia non per se stetisse, quo minus faceret, sed per eos ipsos, qui accusarent. interposuerat et querellas de iniquitate decretorum, et quam non ex aequo disceptatum apud Caecilium foret indigneque sibi nec ullo suo merito insultatum ab omnibus esset. has notas irritati eius animi collegit senatus: ceterum alia excusanti iuueni, alia recipienti futura ita, ut maxime uellet senatus, responderi placuit nihil patrem eius neque rectius nec magis quod ex uoluntate senatus esset fecisse, quam quod, utcumque ea gesta essent, per Demetrium filium satisfieri uoluisset Romanis. multa et dissimulare et obliuisci et pati praeterita senatum posse, et credere etiam Demetrio credendum esse . obsidem enim se animum eius habere, etsi corpus patri reddiderit, et scire, quantum salua in patrem pietate possit, amicum eum populi Romani esse, honorisque eius causa missuros in Macedoniam legatos, ut si quid minus factum sit quam debuerit, tum quoque sine piaculo rerum praetermissarum fiat. uelle etiam sentire Philippum integra omnia sibi cum populo Romano Demetrii filii beneficio esse. 48. Haec, quae augendae amplitudinis eius causa facta erant, extemplo in inuidiam, mox etiam in perniciem adulescenti uerterunt. Lacedaemonii deinde introducti sunt. multae et paruae disceptationes iactabantur: sed quae maxime rem continerent, erant, utrum restituerentur, quos Achaei damnauerant, necne; inique an iure occidissent, quos occiderant, uertebatur et utrum manerent in Achaico concilio Lacedaemonii, an, ut ante fuerat, secretum eius unius in Peloponneso ciuitatis ius esset. restitui iudiciaque facta tolli placuit, Lacedaemonem manere in Achaico concilio scribique id decretum et consignari a Lacedaemoniis et Achaeis. Legatus in Macedoniam Q. Marcius est missus, iussus idem in Peloponneso sociorum res aspicere. nam ibi quoque et ex ueteribus discordiis residui motus erant, et Messene desciuerat a concilio Achaico. cuius belli et causas et ordinem si expromere uelim, immemor sim propositi, quo statui non ultra attingere externa, nisi qua Romanis cohaererent rebus. 49. Euentus memorabilis est, quod, cum bello superiores essent, Achaei, Philopoemen praetor eorum capitur, ad praeoccupandam Coronen, quam hostes petebant, in⟨ita⟩ ualle iniqua cum equitibus paucis oppressus. ipsum potuisse effugere Thracum Cretensiumque auxilio tradunt: sed pudor relinquendi equites, nobilissimos gentis, ab ipso nuper lectos, tenuit. quibus dum locum ad euadendas angustias cogendo ipse agmen praebet, sustinens impetus hostium, prolapso equo et suo ipse casu et onere equi super eum ruentis haud multum afuit, quin exanimaretur, septuaginta annos iam natus et diutino morbo, ex quo tum primum reficiebatur, uiribus admodum attenuatis. iacentem hostes superfusi oppresserunt; cognitumque primum a uerecundia memoriaque meritorum haud secus quam ducem suum attollunt reficiuntque et ex ualle deuia in uiam portant, uix sibimet ipsi prae necopinato gaudio credentes; pars nuntios Messenen praemittunt debellatum esse, Philopoemenem captum adduci. primum adeo incredibilis uisa res, ut non pro uano modo sed uix pro sano nuntius audiretur. deinde ut super alium alius idem omnes adfirmantes ueniebant, tandem facta fides; et priusquam appropinquare urbi satis scirent, ad spectaculum omnes simul liberi ac serui, pueri quoque cum feminis, effunduntur. itaque clauserat portam turba, dum pro se quisque, nisi ipse oculis suis credidisset, uix pro comperta tantam rem habiturus uidetur. aegre summouentes obuios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt. aeque conferta turba iter reliquum clauserat; et cum pars maxima exclusa a spectaculo esset, theatrum repente, quod propinquum uiae erat, compleuerunt, et, ut eo adduceretur in conspectum populi, una uoce omnes exposcebant. magistratus et principes ueriti, ne quem motum misericordia praesentis tanti uiri faceret, cum alios uerecundia pristinae maiestatis collatae praesenti fortunae, alios recordatio ingentium meritorum motura esset, procul in conspectu eum statuerunt, deinde raptim ex oculis hominum abstraxerunt, dicente praetore Dinocrate esse, quae pertinentia ad summam belli percunctari eum magistratus uellent. inde abducto eo in curiam et senatu uocato consultari coeptum. 50. Iam inuesperascebat, et non modo cetera, sed ne in proximam quidem noctem ubi satis tuto custodiretur, expediebant. obstupuerant ad magnitudinem pristinae eius fortunae uirtutisque, et neque ipsi domum recipere custodiendum audebant, nec cuiquam uni custodiam eius satis credebant. admonent deinde quidam esse thesaurum publicum sub terra, saxo quadrato saeptum. eo uinctus demittitur, et saxum ingens, quo operitur, machina superimpositum est. ita loco potius quam homini cuiquam credendam custodiam rati, lucem insequentem exspectauerunt. postero die multitudo quidem integra, memor pristinorum eius in ciuitatem meritorum, parcendum ac per eum remedia quaerenda esse praesentium malorum censebant: defectionis auctores, quorum in manu res publica erat, in secreto consultantes omnes ad necem eius consentiebant. sed utrum maturarent an differrent, ambigebatur. uicit pars auidior poenae, missusque qui uenenum ferret. accepto poculo nihil aliud locutum ferunt quam quaesisse, si incolumis Lycortas-- is alter imperator Achaeorum erat--equitesque euasissent. postquam dictum est incolumes esse, 'bene habet' inquit et poculo impauide exhausto haud ita multo post exspirauit. non diuturnum mortis eius gaudium auctoribus crudelitatis fuit. uicta namque Messene bello exposcentibus Achaeis dedidit noxios, ossaque reddita Philopoemenis sunt, et sepultus ab uniuerso Achaico est concilio, adeo omnibus humanis congestis honoribus, ut ne diuinis quidem abstineretur. ab scriptoribus rerum Graecis Latinisque tantum huic uiro tribuitur, ut a quibusdam eorum, uelut ad insignem notam huius anni, memoriae mandatum sit tres claros imperatores eo anno decessisse, Philopoemenem, Hannibalem, P. Scipionem: adeo in aequo eum duarum potentissimarum gentium summis imperatoribus posuerunt. 51. Ad Prusiam regem legatus T. Quinctius Flamininus uenit, quem suspectum Romanis et receptus post fugam Antiochi Hannibal et bellum aduersus Eumenem motum faciebat. ibi seu quia a Flaminino inter cetera obiectum Prusiae erat hominem omnium, qui uiuerent, infestissimum populo Romano apud eum esse, qui patriae suae primum, deinde fractis eius opibus Antiocho regi auctor belli aduersus populum Romanum fuisset; seu quia ipse Prusias, ut gratificaretur praesenti Flaminino Romanisque, per se necandi aut tradendi eius in potestatem consilium cepit; a primo colloquio Flaminini milites extemplo ad domum Hannibalis custodiendam missi sunt. semper talem exitum uitae suae Hannibal prospexerat animo et Romanorum inexpiabile odium in se cernens, et fidei regum nihil sane confisus: Prusiae uero leuitatem etiam expertus erat; Flaminini quoque aduentum uelut fatalem sibi horruerat. ad omnia undique infesta ut iter semper aliquod praeparatum fugae haberet, septem exitus e domo fecerat, et ex iis quosdam occultos, ne custodia saepirentur. sed graue imperium regum nihil inexploratum, quod uestigari uolunt, efficit. totius circuitum domus ita custodiis complexi sunt, ut nemo inde elabi posset. Hannibal, postquam est nuntiatum milites regios in uestibulo esse, postico, quod deuium maxime atque occultissimi exitus erat, fugere conatus, ut id quoque occursu militum obsaeptum sensit et omnia circa clausa custodiis dispositis esse uenenum, quod multo ante praeparatum ad tales habebat casus, poposcit. 'liberemus' inquit 'diuturna cura populum Romanum, quando mortem senis exspectare longum censent. nec magnam nec memorabilem ex inermi proditoque Flamininus uictoriam feret. mores quidem populi Romani quantum mutauerint, uel hic dies argumento erit. horum patres Pyrrho regi, hosti armato, exercitum in Italia habenti, ut a ueneno caueret praedixerunt: hi legatum consularem, qui auctor esset Prusiae per scelus occidendi hospitis, miserunt.' exsecratus deinde in caput regnumque Prusiae, et hospitales deos uiolatae ab eo fidei testes inuocans, poculum exhausit. hic uitae exitus fuit Hannibalis. 52. Scipionem et Polybius et Rutilius hoc anno mortuum scribunt. ego neque his neque Ualerio adsentior, his, quod censoribus M. Porcio L. Ualerio ⟨L. Ualerium⟩ principem senatus ipsum censorem lectum inuenio, cum superioribus duobus lustris Africanus fuisset, quo uiuo, nisi ut ille senatu moueretur, quam notam nemo memoriae prodidit, alius princeps in locum eius lectus non esset. Antiatem auctorem refellit tribunus plebis M. Naeuius, aduersus quem oratio inscripta P. Africani est. hic Naeuius in magistratuum libris est tribunus plebis P. Claudio L. Porcio consulibus, sed iniit tribunatum Ap. Claudio M. Sempronio consulibus ante diem quartum idus Decembres. inde tres menses ad idus Martias sunt, quibus P. Claudius L. Porcius consulatum inierunt. ita uixisse in tribunatu Naeuii uidetur, diesque ei dici ab eo potuisse, decessisse autem ante L. Ualerii et M. Porcii censuram. trium clarissimorum suae cuiusque gentis uirorum non tempore magis congruente comparabilis mors uidetur esse, quam quod nemo eorum satis dignum splendore uitae exitum habuit. iam primum omnes non in patrio solo mortui nec sepulti sunt. ueneno absumpti Hannibal et Philopoemen; exsul Hannibal, proditus ab hospite, captus Philopoemen in carcere et in uinculis exspirauit: Scipio etsi non exsul neque damnatus, die tamen dicta, ad quam non adfuerat reus, absens citatus, uoluntarium non sibimet ipse solum sed etiam funeri suo exsilium indixit. 53. Dum ea in Peloponneso, a quibus deuertit oratio, geruntur, reditus in Macedoniam Demetrii legatorumque aliter aliorum adfecerat animos. uulgus Macedonum, quos belli ab Romanis imminentis metus terruerat, Demetrium ut pacis auctorem cum ingenti fauore conspiciebant, simul et spe haud dubia regnum ei post mortem patris destinabant. nam etsi minor aetate quam Perseus esset, hunc iusta matre familiae, illum paelice ortum esse; illum ut ex uulgato corpore genitum nullam certi patris notam habere, hunc insignem Philippi similitudinem prae se ferre. ad hoc Romanos Demetrium in paterno solio locaturos, Persei nullam apud eos gratiam esse. haec uulgo loquebantur. itaque et Persea cura angebat, ne parum pro se una aetas ualeret, cum aliis omnibus rebus frater superior esset; et Philippus ipse, uix sui arbitrii fore, quem heredem regni relinqueret credens, sibi quoque grauiorem esse quam uellet minorem filium aiebat. offendebatur interdum concursu Macedonum ad eum, et alteram iam se uiuo regiam esse indignabatur. et ipse iuuenis haud dubie inflatior redierat, subnisus erga se iudiciis senatus, concessisque sibi, quae patri negata essent; et omnis mentio Romanorum quantam dignitatem ei apud ceteros Macedonas, tantam inuidiam non apud fratrem modo sed etiam apud patrem conciliabat, utique postquam legati alii Romani uenerunt, et cogebatur decedere Thracia praesidiaque deducere et alia aut ex decreto priorum legatorum aut ex noua constitutione senatus facere. sed omnia maerens quidem et gemens, eo magis quod filium frequentiorem prope cum illis quam secum cernebat, oboedienter tamen aduersus Romanos faciebat, ne quam mouendi extemplo belli causam praeberet. auertendos etiam animos a suspicione talium consiliorum ratus, mediam per Thraciam exercitum in Odrysas et Dentheletos et Bessos duxit: Philippopolin urbem fuga desertam oppidanorum, qui in proxima montium iuga cum familiis receperant sese, cepit, campestresque barbaros, depopulatus agros eorum, in deditionem accepit. relicto inde ad Philippopolin praesidio, quod haud multo post ab Odrysis expulsum est, oppidum in Deuriopo condere instituit --Paeoniae ea regio est--, prope Erigonum fluuium, qui ex Illyrico per Pe⟨lag⟩oniam fluens in Axium amnem editur, haud procul Stobis, uetere urbe: nouam urbem Perseida, ut is filio maiori haberetur honos, appellari iussit. 54. Dum haec in Macedonia geruntur, consules in prouincias profecti. Marcellus nuntium praemisit ad L. Porcium proconsulem, ut ad nouum Gallorum oppidum legiones admoueret. aduenienti consuli Galli sese dediderunt. duodecim milia armatorum erant: plerique arma ex agris rapta habebant: ea aegre patientibus iis adempta, quaeque alia aut populantes agros rapuerant aut secum attulerant. de his rebus qui quererentur, legatos Romam miserunt. introducti in senatum a C. Ualerio praetore exposuerunt se superante in Gallia multitudine inopia coactos agri et egestate ad quaerendam sedem Alpes transgressos, quae inculta per solitudines uiderent, ibi sine ullius iniuria consedisse. oppidum quoque aedificare coepisse, quod indicium esset nec agro nec urbi ulli uim adlaturos uenisse. nuper M. Claudium ad se nuntium misisse bellum se cum iis, ni dederentur, gesturum. se certam, etsi non speciosam pacem quam incerta belli praeoptantes dedidisse se prius in fidem quam in potestatem populi Romani. post paucos dies iussos et urbe et agro decedere sese tacitos abire, quo terrarum possent, in animo habuisse. arma deinde sibi, et postremo omnia alia, quae ferrent agerentque, adempta. orare se senatum populumque Romanum, ne in se innoxios deditos acerbius quam in hostes saeuirent. huic orationi senatus ita responderi iussit, neque illos recte fecisse, cum in Italiam uenerint oppidumque in alieno agro, nullius Romani magistratus, qui ei prouinciae praeesset, permissu aedificare conati sint; neque senatui placere deditos spoliari. itaque se cum iis legatos ad consulem missuros, qui, si redeant, unde uenerint, omnia iis sua reddi iubeant, quique protinus eant trans Alpes, et denuntient Gallicis populis, multitudinem suam domi contineant: Alpes prope inexsuperabilem finem in medio esse: non utique iis melius fore ⟨quam⟩ qui eas primi peruias fecissent. legati missi L. Furius Purpurio Q. Minucius L. Manlius Acidinus. Galli, redditis omnibus, quae sine cuiusquam iniuria habebant, Italia excesserunt. 55. Legatis Romanis Transalpini populi benigne responderunt. seniores eorum nimiam lenitatem populi Romani castigarunt, quod eos homines, qui gentis iniussu profecti occupare agrum imperii Romani et in alieno solo aedificare oppidum conati sint, impunitos dimiserint: debuisse grauem temeritatis mercedem statui. quod uero etiam sua reddiderint, uereri ne tanta indulgentia plures ad talia audenda impellantur. et exceperunt et prosecuti cum donis legatos sunt. M. Claudius consul Gallis ex prouincia exactis Histricum bellum moliri coepit litteris ad senatum missis, ut sibi in Histriam traducere legiones liceret. id senatui ⟨non⟩ placuit. illud agitabant, uti colonia Aquileia deduceretur, nec satis constabat, utrum Latinam an ciuium Romanorum deduci placeret. postremo Latinam potius coloniam deducendam patres censuerunt. triumuiri creati sunt P. Scipio Nasica C. Flaminius L. Manlius Acidinus. eodem anno Mutina et Parma coloniae ciuium Romanorum sunt deductae. bina milia hominum in agro, qui proxime Boiorum, ante Tuscorum fuerat, octona iugera Parmae, quina Mutinae acceperunt. deduxerunt triumuiri M. Aemilius Lepidus T. Aebutius Parrus L. Quinctius Crispinus. et Saturnia colonia ciuium Romanorum in agrum Caletranum est deducta. deduxerunt triumuiri Q. Fabius Labeo C. Afranius Stellio Ti. Sempronius Gracchus. in singulos iugera data dena. 56. Eodem anno A. Terentius proconsul haud procul flumine Hibero, in agro Ausetano, et proelia secunda cum Celtiberis fecit, et oppida, quae ibi communierant, aliquot expugnauit. ulterior Hispania eo anno in pace fuit, quia et P. Sempronius proconsul diutino morbo est implicitus, et nullo lacessente peropportune quieuerunt Lusitani. nec in Liguribus memorabile quicquam a Q. Fabio consule gestum. Ex Histria reuocatus M. Marcellus exercitu dimisso Romam comitiorum causa rediit. creauit consules Cn. Baebium Tamphilum et L. Aemilium Paulum. cum M. Aemilio Lepido hic aedilis curulis fuerat; a quo consule quintus annus erat, cum is ipse Lepidus post duas repulsas consul factus esset. praetores inde facti Q. Fuluius Flaccus M. Ualerius Laeuinus P. Manlius iterum M. Ogulnius Gallus L. Caecilius Denter C. Terentius Istra. Supplicatio extremo anno fuit prodigiorum causa, quod sanguine per biduum pluuisse in area Concordiae satis credebant, nuntiatumque erat haud procul Sicilia insulam, quae non ante fuerat, nouam editam e mari esse. Hannibalem hoc anno Antias Ualerius decessisse est auctor legatis ad eam rem ad Prusiam missis praeter T. Quinctium Flamininum, cuius in ea re celebre est nomen, L. Scipione Asiatico et P. Scipione Nasica.
|
Crebro memoria mihi repetenti tuam singularem beneuolentiam qua me nuper es complexus, quum istac iter facerem, testimonio atque commendatione dumtaxat Viti Verleri, uiri optimi meique amantissimi et tui obseruantissimi, obrepere non parua solicitudo solet, quae me dies atque noctes exagitat, quod tuo liberalissimo erga me animo nequeam non esse ingratus. Erro procul a patria in extremis terrarum partibus, nonnumquam inter inhumanas gentes, sine spe, sine auxilio, adeo pertinaciter insequente fortuna ut saepe numero uitae odium mihi suboriatur. Accesserat pestilens quedam aegritudo quae, omitto quod uires eneruauerit, certe pulcherrimum meum institutum interrupit, quo (si licuisset per aduersam ualitudinem) omnium amicorum tuique in primis memoriam renouassem, non obscurum posteris mei grati animi testimonium relinquens. Caeterum altiori cura et grauioribus laboribus enitar ut id, quod meis optatis inuidens fortuna intercepit, propediem absoluam. Tu interim eodem animo ut coepisti – es autem optimo et beneuolentissimo – uel absentis mei memoriam retinere uelis, rogo. Vale. Ex Lypsia, III Nonas Ianuarii MDXIX.
|
Annales Cambriae potest referri ad:
|
(95) IV (94) Que res quanquam plana et aperta sit, tamen de ipso, quod isti stolidi proferre solent, privilegio disserendum est. Et ante omnia non modo ille, qui Gratianus videri voluit, qui nonnulla ad opus Gratiani adiecit, improbitatis arguendus est, verum etiam inscitie, qui opinantur paginam privilegii apud Gratianum contineri, quod neque docti unquam putarunt, et in vetustissimis quibusque editionibus decretorum non invenitur. Et si quo in loco huius rei Gratianus meminisset, non in hoc, ubi isti collocant seriem ipsam orationis abrumpentes, sed in eo, ubi agit de Ludovici pactione, meminisset. Preterea duo milia locorum in decretis sunt, que ab huius loci fide dissentiant, quorum unus est, ubi – que superius retuli – Melchiadis verba ponuntur. Nonnulli eum, qui hoc capitulum adiecit, aiunt vocatum Paleam vel vero nomine vel ideo quod, (96) que de suo adiunxit, ad Gratianum comparata instar palearum iuxta frumenta existimentur. Utcunque sit, indignissimum est credere, que ab hoc adiecta sunt, ea decretorum collectorem aut ignorasse aut magnifecisse habuisseque pro veris. Bene habet, sufficit, vicimus: primum, quod hoc Gratianus non ait, ut isti mentiebantur, immo adeo – prout ex infinitis locis datur intelligi – negat atque confutat; deinde, quod unum et ignotum et nullius auctoritatis ae numeri hominem afferunt, ita etiam stolidum, ut ea Gratiano affinxerit, que cum ceteris illius dictis congruere non possent. Hunc ergo vos auctorem profertis? huius unius testimonio nitimini, huius chartulam ad tante rei conf irmationem contra sexcenta probationum genera recitatis? At ego expectaveram, ut aurea sigilla, marmoratos titulos, mille auctores ostenderetis. ,Sed ipse', dicitis, ,Palea auctorem profert, fontem historie ostendit et Gelatium papam cum multis episcopis in testimonium citat: Ex gestis, inquit, Silvestri, que beatus papa Gelatius in concilio (97) LXX episcoporum a catholicis legi commemorat et pro antiquo usu multas hoc dicit ecclesias imitari, in quibus legitur Constantinus etc.. Multo superius, ubi de libris legendis et non legendis agitur, etiam dixerat: Actus beati Silvestri presulis, licet eius qui scripsit nomen ignoremus, a multis tamen ab urbe Roma catholicis legi cognovimus, et pro antiquo usu hoc imitantur ecclesie. ' Mira hec auctoritas, mirum testimonium, inexpugnabilis probatio! Dono vobis hoc Gelatium, dum de concilio LXX episcoporum loquitur, id dixisse: num idem dixit paginam privilegii in beatissimi Silvestri gestis legi? Is vero tantum ait gesta Silvestri legi et hoc Rome, cuius ecclesie auctoritatem multe alie sequuntur, quod ego non nego, concedo, fateor, me quoque una cum Gelatio testem exhibeo. Verum quid vobis ista res prodest, nisi ut in adducendis testibus mentiri voluisse videamini? Ignoratur nomen eius, qui hoc in decretis ascripsit: et solus hoc dicit; ignoratur nomen eius, qui scripsit historiam: et solus is et falso testis affertur. Et vos, boni viri atque prudentes, hoc satis superque esse ad tante rei testimonium existimatis? At videte, quantum inter meum intersit vestrumque iudicium: ego ne si hoc quidem apud gesta Silvestri privilegium contineretur pro vero habendum putarem, cum historia illa non historia sit, sed poetica et impudentissima fabula – ut posterius ostendam – nec quisquam alius alicuius duntaxat auctoritatis de hoc privilegio habeat (98) mentionem. Et Iacobus Varaginensis, propensus in amorem clericorum ut archiepiscopus, tamen in gestis sanctorum de donatione Constantini ut fabulosa nec digna, que inter gesta Silvestri poneretur, silentium egit, lata quodammodo sententia contra eos, si qui hec litteris mandavissent. Sed ipsum falsarium ac vere paleam, non triticum, optorto collo in iudicium trahere volo. Quid ais, falsarie? unde fit, quod istud privilegium inter Silvestri gesta non legimus? Credo, rarus hic liber est difficilisque inventu nec vulgo habetur, sed tanquam fasti olim a pontificibus aut libri Sibyllini a decemviris custoditur, lingua Greca aut Syriaca aut Chaldaica scriptus est. Testatur Gelatius a multis catholicis legi, Varaginensis de eo meminit, nos quoque mille et antique scripta exemplaria vidimus, et in omni fere cathedrali ecclesia, cum adest Silvestri natalis dies, lectitantur, et tamen nemo se illic legisse istud ait, quod tu affingis, nemo audisse, nemo somniasse. An alia quedam fortassis historia est? et quenam ista erit? Ego aliam nescio nec abs te aliam dici interpretor, quippe de (99) ea tu loqueris, quam Gelatius apud multas ecclesias lectitari refert. In hac autem tuum privilegium non invenimus. Quod si istud in vita Silvestri non legitur, quid tu ita legi tradidisti? Quid in tanta re iocari es ausus et levium hominum cupiditatem eludere? Sed stultus sum, qui illius potius insector audaciam quam istorum dementiam, qui crediderunt. Si quis apud Grecos, apud Hebreos, apud barbaros diceret hoc esse memorie proditum, nonne iuberetis nominari auctorem, proferri codicem et locum ab interprete fideli exponi, antequam crederetis? Nunc de lingua vestra, de notissimo codice fit mentio, et vos tam incredibile factum aut non inquiritis aut, cum scriptum non reperiatis, tam prona estis credulitate, ut pro scripto habeatis atque pro vero. Et hoc titulo contenti terras miscetis et maria et, quasi nullum subsit dubium, eos, qui vobis non credunt, terrore bellorum aliisque minis prosequimini. Bone Iesu, quanta vis, quanta divinitas est veritatis, que per sese sine magno conatu ab omnibus dolis ac fallaciis se ipsa defendit, ut non immerito, cum esset apud Darium regem exorta contentio, quid foret maxime validum, et alius aliud diceret, tributa sit palma veritati. Quia cum sacerdotibus, non cum secularibus mihi res est, ecclesiastica magis quam secularia sunt exempla repetenda: Iudas Maccabeus, cum dimissis Romam legatis fedus amicitiamque a senatu (100) impetrasset, curavit verba federis in es incidenda Ierosolimamque portanda. Taceo de lapideis decalogi tabulis, quas Deus Moysi dedit. Ista vero tam magnifica Constantini et tam inaudita donatio nullis, neque in auro neque in argento neque in ere neque in marmore neque postremo in libris, probari documentis potest, sed tantum, si isti credimus, in charta sive membrana. Iobal, primus musices auctor, – ut est apud Iosephum – cum esset a maioribus per manus tradita opinio res humanas semel aqua, iterum igni delendas, doctrinam suam duabus columnis inscripsit – latericia contra ignem, lapidea contra aquas, que ad Iosephi evum, ut idem scribit, permansit –, ut suum in homines beneficium semper extaret. Et apud Romanos rusticanos adhuc et agrestes, cum parve et rare littere essent, tamen leges XII tabularum in es fuere incise, que in capta atque incensa a Gallis urbe incolumes (101) postea sunt reperte. Adeo duo maxima in rebus humanis, diuturnitatem temporis et fortune violentiam, vincit circumspecta providentia. Constantinus vero orbis terrarum donationem papyro tantum et atramento signavit? cum presertim machinator fabule, quisquis ille fuit, faciat Constantinum dicentem se credere non defore, qui donationem hanc impia aviditate rescinderent. Hoc times, Constantine, et non caves, ne ii, qui Romam Silvestro eriperent, chartulam quoque surriperent? Quid, ipse Silvester pro se nihil agit? ita omnia Constantino remittit, ita securus ac segnis est in tanto negotio? nihil sibi, nihil ecclesie sue, nihil posteritati prospicit? En cui imperium Romanum administrandum committas? qui tam magne rei tantoque aut lucro aut periculo indormit, siquidem sublata chartula privilegii donationem utique etate procedente probare non poterit. Paginam privilegii appellat homo vesanus. Privilegium ne tu – libet velut presentem insectari – vocas donationem orbis terrarum? et hoc in pagina vis esse scriptum et isto genere orationis usum esse Constantinum? Si titulus absurdus est, qualia cetera existimemus? Constantinus imperator quarto die sui baptismatis privilegium Romane ecclesie pontifici contulit, ut in toto (102) orbe Romano sacerdotes ita hunc caput habeant, sicut iudices regem. Hoc in ipsa Silvestri historia continetur, ex quo dubitari non potest, ubinam scriptum significetur privilegium. Sed more eorum, qui mendacia machinantur, a vero incepit, ut sequentibus, que falsa sunt, conciliet fidem, ut Sinon apud Virgilium: Cuncta equidem tibi, rex, fuerint quecunque, fatebor / vera, inquit, nec me Argolica de gente negabo; / hoc primum. Deinde falsa subiecit. Ita hoc loco noster Sinon facit, qui, cum a vero incepisset, adiecit: In eo privilegio ita inter cetera legitur: utile iudicavimus una cum omnibus satrapis nostris et universo senatu, optimatibus etiam et cum cuncto populo imperio Romane ecclesie subiacenti, ut, sicut beatus Petrus in terris vicarius Dei videtur esse constitutus, etiam et pontifices ipsius principis apostolorum vicem, principatus potestatem amplius, quam terrene imperialis nostre serenitatis mansuetudo habere videretur, concessam a nobis nostroque imperio optineant. O scelerate atque malefice, eadem, quam affers in testimonium, refert historia longo tempore neminem senatorii ordinis voluisse accipere religionem christianam et Constantinum pauperes sollicitasse pretio ad baptismum: et tu ais intra primos statim dies senatum, optimates, satrapes quasi iam christianos de honestanda ecclesia Romana cum (103) Cesare decrevisse. Quid, quod vis interfuisse satrapes? O caudex, o stipes! Sic loquuntur Cesares? sic concipi solent decreta Romana? Quis unquam satrapes in consiliis Romanorum nominari audivit? Non teneo memoria unquam legisse me ullum non modo Romanum, sed ne in Romanorum quidem provinciis satrapem nominatum. At hie imperatoris satrapes vocat eosque senatui preponit, cum omnes honores, etiam qui principi deferuntur, tantum a senatu decernantur aut iuncto populoque Romano. Hinc est, quod in lapidibus vetustis aut tabulis ereis aut nomismatis duas litteras videmus scriptas: SC, idest senatus consulto, vel quatuor: SPQR, hoc est senatus populusque Romanus. Et, ut Tertullianus meminit, cum Pontius Pilatus de admirandis Christi actionibus ad Tiberium Cesarem, non ad senatum scripsisset – siquidem ad (104) senatum scribere de magnis rebus magistratus consueverant –, senatus hanc rem indigne tulit Tiberioque prerogativam ferenti, ut Iesus pro deo coleretur, repugnavit ob tacitam tantummodo indignationem offense senatorie dignitatis, et – ut scias, quantum senatus valeat auctoritas –, ne pro deo coleretur, optinuit. Quid, quod als optimales? quos aut primarios in re publica viros intelligimus – qui cur nominentur, cum de ceteris magistratibus silentium sit? – aut eos, qui populares non sunt, benivolentiam populi aucupantes, sed optimi cuiusque et bonarum partium studiosi ac defensores, ut Cicero quadam oratione demonstrat. Ideoque Cesarem ante oppressam rem publicam popularem fuisse dicimus, Catonem ex optimatibus, quorum differentiam Salustius explicavit. Neque hi optimates magis quam populares aut ceteri boni viri dicuntur in consilio adhiberi. Sed quid mirum, si adhibentur optimates, ubi cunctus populus, si homini credimus, cum senatu et Cesare iudicavit, et is quidem Romane ecclesie subiacens? Et quis iste est populus, Romanus ne? At cur non dicitur ,populus Romanus' potius quam ,populus subiacens'? Que nova ista contumelia est in Quirites? de quibus optimi poete elogium est: Tu regere imperio populos, Romane, memento. Qui regit alios populos, ipse vocatur populus sibiacens, quod inauditum est. Nam in hoc, ut in multis epistolis Gregorius testatur, differt (105) Romanus princeps a ceteris, quod solus est princeps liberi populi. Ceterum ita sit ut vis: nonne et alii populi subiacent? an alios quoque significas? Quomodo fieri istud triduo poterat, ut omnes populi subiacentes imperio Romane ecclesie illi decreto adessent? Tam et si num omnis fex populi iudicabat? Quid, antequam subiecisset Romano pontifici, populum Constantinus subiectum vocaret? Quid, quod ii, qui subiacentes vocantur, faciendo dicuntur prefuisse decreto? Quid, quod hoc ipsum dicuntur decrevisse, ut sint subiacentes et ut ille, cui subiacent, hos habeat subiacentes? Quid agis aliud, infelix, nisi ut indices te voluntatem fallendi habere, facultatem non habere? Eligentes nobis ipsum principem apostolorum vel eius vicarios firmos apud Deum esse patronos. Et sicut nostra est terrena imperialis potentia, ita eius sacrosanctam Romanam ecclesiam decrevimus veneranter honorare et, amplius quam nostrum imperium terrenumque thronum, sedem sacratissimam beati Petri gloriose exaltari, tribuentes ei potestatem et gloriam et dignitatem atque vigorem et honorificentiam imperialem. (106) Revivisce paulisper, Firmiane Lactanti, resisteque huic asino tam vaste immaniterque rudenti. Ita verborum turgentium strepitu delectatur, ut eadem repetat et inculcet, que modo dixerat. Hunc ne in modum evo tuo loquebantur Cesarum scribe, ne dicam agasones? Elegit sibi illos Constantinus non patronos, sed esse patronos, interposuit illud esse, ut numerum redderet concinniorem. Honesta ratio barbare loqui, ut venustius currat oratio, si modo quid in tanta scabritia venustum esse potest. Eligentes principem apostolorum vel eius vicarios: non eligis Petrum et eius deinceps vicarios, sed aut hunc exclusis illis aut illos hoc excluso? Et pontifices Romanos appellat vicarios Petri, quasi vel vivat Petrus vel minori dignitate sint ceteri, quam Petrus fuit. Nonne et illud barbarum est: a nobis nostroque imperio? quasi imperium habeat animum concedendi et potestatem. Nec fuit contentus dicere optineant, nisi etiam diceret concessam, cum satis alterum esset. Et illud firmos patronos: perquam elegans est. Scilicet firmos vult, ne pecunia (107) corrumpantur aut metu labantur. Et illud terrena imperialis potentia: duo adiectiva sine copula. Et illud veneranter honorare, et illud nostre imperialis serenitatis mansuetudo! Lactantianam eloquentiam redolet cum de potentia agatur imperii, serenitatem nominare et mansuetudinem, non , amplitudinem' et ,maiestatem'. Quod etiam tumida superbia inflatum est, ut in illo quoque gloriose exaltari per gloriam et potestatem et dignitatem et vigorem et honorificentiam imperialem, quod ex Apocalypsi sumptum videtur, ubi dicitur: Dignus est agnus, qui occisus est, accipere virtutem et divinitatem et sapientiam et fortitudinem et honorem et benedictionem. Frequenter, ut posterius liquebit, titulos Dei sibi arrogare fingitur Constantinus et imitari velle sermonem sacre scripture, quem nunquam legerat. Atque decernentes sancimus, ut principatum teneat tam super quatuor sedes, Alexandrinam, Antiochenam, Ierosolimitanam, Constantinopolitanam, quam etiam super omnes in universo orbe terrarum Dei ecclesias. Etiam pontifex, qui per tempora ipsius sacrosancte Romane ecclesie extiterit, celsior et princeps cunctis sacerdotibus et totius mundi existat, et eius iudicio, que ad cultum Dei et fidem christianorum vel stabilitatem procurandam fuerint, disponantur. Omitto hie barbariem sermonis, quod princeps sacerdotibus pro ,sacerdotum' dixit; et quod in eodem loco posuit extiterit et existat; et, cum dixerit in universo orbe (108) terrarum, iterum addit totius mundi, quasi quiddam diversum aut celum, que mundi pars est, complecti velit, cum bona pars orbis terrarum sub Roma non esset; et quod fidem christianorum vel stabilitatem procurandam, tanquam non possent simul esse, distinxit; et quod decernere et sancire miscuit et, veluti prius cum ceteris Constantinus non iudicasset, decernere eum et, tanquam penam proponat, sancire et quidem una cum populo sancire facit. Quis hoc christianus pati queat et non papam, qui hoc patitur ac libens audit et recitat, censorie severeque castiget? quod, cum a Christo primatum acceperit Romana sedes et id Gratiano testante multisque Grecorum octava synodus declararit, accepisse dicatur a Constantino vixdum christiano tanquam a Christo. Hoc ille modestissimus princeps dicere, hoc piissimus pontifex audire voluisset? Absit tam grave ab utroque illorum nefas! Quid, quod multo est absurdius, capit ne rerum natura, ut quis de Constantinopoli loqueretur tanquam una patriarchalium sedium, que nondum esset, nec patriachalis nec sedes, nec urbs christiana nec sic nominata, nec condita nec ad condendum destinata? quippe privilegium (109) concessum est triduo, quam Constantinus esset effectus christianus, cum Byzantium adhuc erat, non Constantinopolis. Mentior, nisi hoc quoque confiteatur hic stolidus, scribit enim prope calcem privilegii: Unde congruum perspeximus nostrum imperium et regiam potestatem orientalibus transferri regionibus et in Byzantie provincie optimo loco nomini nostro civitatem edificari et illic nostrum constitui imperium. Si ille transferre alio volebat imperium, nondum transtulerat; si illic volebat constituere imperium, nondum constituerat; sic, si volebat edificare urbem, nondum edificaverat: non ergo fecisset mentionem de patriarchali, de una quatuor sedium, de christiana, de sic nominata, de condita, de qua condenda – ut historie placet, quam Palea in testimonium affert, ne cogitarat quidem. A qua non videt hec belua – sive is Palea sit sive alius, quem Palea sequitur – se dissentire, ubi Constantinus non sua sponte, sed inter quietem admonitu Dei, non Rome, sed Byzantii, non intra paucos dies, sed post aliquot annos dicitur decrevisse de urbe condenda nomenque, quod in somnis edoctus fuerat, indidisse. Quis ergo non videt, qui privilegium (110) composuit, eum diu post tempora Constantini fuisse? et, cum vellet adornare mendacium, excidisse sibi, quod ante dixisset: hec gesta esse Rome tertio die, quam ille fuisset baptizatus? ut in eum decentissime cadat tritum vetustate proverbium mendaces memores esse oportere. Quid, quod Byzantiam provinciam vocat, quod erat oppidum nomine Byzantium, locus haudquaquam capax tante urbis condende? Nanque muris complexa est Constantinopolis vetus Byzantium, et hic in eius optimo loco ait urbem esse condendam. Quid, quod Trachiam, ubi positum erat Byzantium, vult esse in oriente, que vergit ad aquilonem? Opinor, ignorabat Constantinus locum, quem condende urbi delegerat, sub quo celo esset, urbsque an provincia, quanta eius mensura foret. Ecclesiis beatorum apostolorum Petri et Pauli pro continuatione luminariorum possessionum predia contulimus, et rebus diversis eas ditavimus, et per nostram imperialem iussionem sacram tam in oriente quam in occidente quam etiam a septentrione et meridionali plaga, videlicet in Iudea, Grecia, Asia, Trachia, Africa et Italia vel diversis insulis, nostra largitate eis concessimus, (111) ea prorsus ratione, ut per manus beatissimi patris nostri Silvestri summi pontificis suceessorumque eius omnia disponantur. O furcifer, ecclesie ne, idest templa Rome erant Petro et Paulo dicate? Quis eas extruxerat? quis edificare ausus fuisset? cum nusquam foret, ut historia ait, christianis locus, nisi secreta et latebre. Aut si qua templa Rome fuissent illis dicata apostolis, non erant digna, in quibus tanta luminaria accenderentur, edicule sacre, non edes; sacella, non templa; oratoria intra privatos parietes, non publica delubra: non ergo ante cura gerenda erat de luminaribus templorum quam de ipsis templis. Quid ais tu, qui facis Constantinum dicentem Petrum et Paulum beatos, Silvestrum vero, cum adhuc vivit, beatissimum, et suam, qui paulo ante fuisset ethnicus, iussionem sacram? Tanta ne conferenda sunt pro luminaribus continuandis, ut totus orbis terrarum fatigetur? At que ista predia sunt, presertim possessionum? ,Prediorum possessiones' dicere solemus, non possessionum predia. Das predia nec que predia explicas. Ditasti diversis rebus, nec quando nec quibus rebus ostendis. Vis plagas orbis a Silvestro disponi, (112) nec pandis quo genere disponendi. Concessisti hec antea: cur te hodie incepisse significas honorare ecclesiam Romanam et ei privilegium concedere? Hodie concedis, hodie ditas: cur dicis concessimus et ditavimus? Quid loqueris aut quid sentis, bestia? Cum fabule machinatore mihi sermo est, non cum optimo principe Constantino. Sed quid in te ullam prudentiam, ullam doctrinam requiro, qui nullo ingenio, nulla litteratura es preditus, qui ais luminariorum pro ,luminarium' et orientalibus transferri regionibus pro eo, quod est ,ad orientales transferri regiones'. Quid porro iste ne sunt quatuor plage? Quam orientalem numeras? Trachiam ne? At, ut dixi, vergit ad septentrionem. An Iudeam? At magis ad meridiem spectat, utpote vicina Egypto. Quam item occidentalem? Italiam ne? At hec in Italia gerebantur, quam nemo illic agens occidentalem vocat, cum Hispanias dicamus esse in occidente, et Italia hinc ad meridiem, illinc ad arcton magis quam ad occidentem vergit. Quam septentrionalem? an Trachiam? At ipse ad orientem esse vis. An Asiam? At hec sola totum possidet orientem, septentrionem vero communem cum Europa. Quam meridionalem? certe Africam? At cur non aliquam nominatim provinciam proferebas, nisi forte Ethiopes Romano imperio suberant? Et nihilominus non habent locum Asia et Africa, cum orbem terrarum in quatuor dividimus partes et nominatim regiones singularum referimus, sed cum in tres: Asiam, Africam, Europam, nisi Asiam pro Asiatica provincia, Africam (113) pro ea provincia, que prope Getulos est, appellas, que non video, cur precipue nominentur. Siccine locutus esset Constantinus, cum quatuor orbis plagas exequitur, ut has regiones nominaret, ceteras non nominaret? et a Iudea inciperet, que pars Syrie numeratur et que amplius Iudea non erat eversa Ierosolima, fugatis et prope extinctis Iudeis, ita ut credam vix aliquem in sua tunc patria remansisse, sed alias habitasse nationes? Ubi tandem erat Iudea, que nec Iudea amplius vocabatur, ut hodie videmus illud terre nomen extinctum? Et sicut exterminatis Chananeis Chananea regio desiit appellari commutato nomine in Iudeam a novis incolis, ita exterminatis Iudeis et convenis gentibus eam incolentibus desierat Iudea nominari. Nuncupas Iudeam, Trachiam, insulas, Hispanias vero, Gallias, Germanos non putas nuncupandos. Et cum de aliis linguis loquaris, Hebrea, Greca, barbara, de ulla provinciarum Latino sermone utentium non loqueris. Video, has tu ideo omisisti, ut postea in donatione complectereris. Et quid, non tanti erant tot provincie occidentis, ut continuandis luminaribus suppeditarent sumptus, nisi reliquus orbis adiuvaret? Transeo, quod hec concedi (114) ais per largitatem, non ergo, ut isti aiunt, ob lepre curationem, alioquin insolens sit, quisquis remunerationem loco munerum ponit. Beato Silvestro, eius vicario, de presenti tradimus palatium imperii nostri Lateranense, deinde diadema, videlicet coronam capitis nostri, simulque phrygium necnon et superhumerale, videlicet lorum, quod imperiale circundare solet collum, verum etiam chlamydem purpuream atque tunicam coccineam et omnia imperialia indumenta seu etiam dignitatem imperialium presidentium equitum, conferentes etiam ei imperialia sceptra simulque cuncta signa atque banna et diversa ornamenta imperialia et omnem processionem imperialis culminis et gloriam potestatis nostre. Viris etiam diversi ordinis, reverendissimis clericis sancte Romane ecclesie servientibus, illud culmen singularis potentie et precellentie habere sancimus, cuius amplissimus noster senatus videtur gloria adornari, idest patricios consules effici, necnon in ceteris dignitatibus imperialibus eos promulgavimus decorari. Et sicut imperialis extat decorata militia, ita clerum sancte Romane ecclesie adornari decrevimus. Et quemadmodum imperialis potentia diversis officiis, cubiculariorum nempe et hostiariorum atque omnium concubitorumt ordinatur, ita et sanctam Romanam ecclesiam decorari volumus. Et ut amplissime pontificale decus prefulgeat, decernimus et, ut clerici sancti eiusdem sancte Romane ecclesie mappulis et linteaminibus, idest candidissimo colore decoratos equos equitent et, sicut noster senatus calciamentis utitur, (115) cum udonibus, idest candido linteamine illustrentur, et ita celestia sicut terrena ad laudem Dei decorentur. O sancte Iesu, ad hunc sententias volventem sermonibus imperitis non respondebis de turbine? non tonabis? non in tantam blasphemiam ultricia fulmina iaculabere? tantum ne probrum in tua familia sustines? Hoc audire, hoc videre, hoc tam diu conniventibus oculis preterire potes? Sed patiens es et multe misericordie, vereor tamen, ne patientia hec tua sit potius ira et condemnatio, qualis in illos fuit, de quibus dixisti: Et dimisi eos secundum desiderium cordis eorum; ibunt in adinventionibus suis, et alibi: Tradidi eos in reprobum sensum, ut faciant, que non conveniunt, quia non probaverunt se habere notitiam mei. Iube me queso, Domine, ut exclamem adversus eos, et forte convertantur. O Romani pontifices, exemplum facinorum omnium ceteris pontificibus, o improbissimi scribe et pharisei, qui sedetis super cathedram Moysi et opera Dathan et Abiron facitis, ita ne vestimenta, apparatus, pompa equitatus, oranis denique vita Cesaris vicarium Christi decebit? Que communicatio sacerdotis ad (116) Cesarem! Ista ne Silvester vestimenta sibi induit? eo apparatu incessit? ea celebritate ministrantium domi vixit atque regnavit? Sceleratissimi homines non intelligunt Silvestro magis vestes Aaron, qui summus Dei sacerdos fuerat, quam gentilis principis fuisse sumendas. Sed hec alias erunt exagitanda vehementius. Impresentiarum autem de barbarismo cum hoc sycophanta loquamur, cuius ex stultiloquio impudentissimum eius patescet sua sponte mendacium. Tradimus, inquit, palatium imperii nostri Lateranense: quasi male hoc loco inter ornamenta donum palatii posuisset, iterum postea, ubi de donis agitur, replicavit. Deinde diadema: et quasi illi non videant, qui adsunt, interpretatur videlicet coronam. Verum hic non addidit ex auro, sed posterius easdem res inculcans inquit ex auro purissimo et gemmis pretiosis. Ignoravit homo imperitus diadema e panno esse aut fortassis ex serico. Unde sapiens illud regis dictum celebrari solet, quem ferunt traditum sibi diadema, priusquam capiti imponeret, retentum diu considerasse ac dixisse: O nobilem magis quam felicem pannum, quem si (117) quis penitus agnosceret, quam multis sollicitudinibus periculisque et miseriis sis refertus, ne humi quidem iacentem vellet tollere. Iste non putat illud nisi ex auro esse, cui circulus aureus nunc cum gemmis apponi a regibus solet. Verum non erat rex Constantinus nec regem appellare nec regio se ritu ornare fuisset ausus: Imperator Romanorum erat, non rex. Ubi rex est, ibi res publica non est, at in re publica multi fuerunt etiam uno tempore imperatores. Nam Cicero frequenter ita scribit: M. Cicero imperator illi vel illi imperatori salutem, licet postea peculiari nomine Romanus princeps ut summus omnium imperator appelletur. Simulque phrygium necnon superhumerale, videlicet lorum, quod imperiale circundare solet collum: quis unquam phrygium latine dici audivit? Tu mihi, dum barbare loqueris, videri vis Constantini aut Lactantii esse (118) sermonem? Plautus in Menechmis ,phrygionem' pro concinnatore vestium posuit, Plinius ,phrygionas' appellat vestes acu pictas, quod earum Phryges fuerint inventores: phrygium vero quid significet? Hoc non exponis, quod obscurum; exponis, quod est clarius: superhumerale als esse lorom nec quid sit lorum tenes. Non enim cingulum ex corio factum, quod dicitur lorum, sentis circundari pro ornamento Cesaris collo. Hinc est, quod habenas et verbera vocamus lora. Quod si quando dicantur lora aurea, non nisi de habenis, que aurate collo equi aut alterius pecudis circundari assolent, intelligi potest. Que te res, ut mea fert opinio, fefellit, et cum lorum circundare collo Cesaris atque Silvestri vis, de homine, de imperatore, de summo pontifice equum aut asinum facis. Verum et chlamydem purpuream atque tunicam coccineam: quia Mattheus ait chlamydem coccineam et Ioannes vestem purpuream, utrunque voluit hic eodem loco coniungere. Quod si idem color est, ut Evangeliste significant, quid tu non fuisti contentus alterum nominasse, ut illi contenti fuerunt? nisi accipis purpuram – ut nunc imperiti loquuntur – genus panni serici colore albo. Est autem (119) purpura piscis, cuius sanguine lana tingitur, ideoque a tinctura datum est nomen panno, cuius color pro rubro accipi potest, licet sit magis nigricans et proximus colori sanguinis concreti et quasi violaceus. Inde ab Homero atque Virgilio purpureus dicitur sanguis, et marmor porphyricum, cuius color est simillimus amethysto, Greci enim purpuram ,porphyram' vocant. Coccineum pro ,rubro' accipi forte non ignoras, sed cur faciat coccineum, cum nos dicamus ,coccume'? Et chlamys, quod genus sit vestimenti, iurarem te plane nescire. Atque ut, ne se longius persequendo singulas vestes mendacem proderet, uno semel verbo complexus est dicens omnia imperialia indumenta. Quid, etiam ne illa, quibus in bello, quibus in venatione, quibus in conviviis, quibus in ludis amiciri solet? Quid stultius quam omnia Cesaris indumenta dicere (120) convenire pontifici? Sed quam lepide addit seu etiam dignitatem imperialium presidentium equitum! Seu inquit: distinguere duo hec invicem voluit, quasi multum inter se habeant similitudinis, et de imperatorio habitu ad equestrem dignitatem delabitur, nescio quid loquens. Mira quedam effari vult, sed deprehendi in mendacio timet eoque inflatis buccis et turgido gutture dat sine mente sonum. Conferentes ei etiam imperialia sceptra: que structura orationis! qui nitor! qui ordo! Quenam sunt sceptra ista imperialia? Unum est sceptrum, non plura. Si modo sceptrum gerebat imperator, num et pontifex sceptrum manu gestabit? Cur non ei dabimus et ensem et galeam et iaculum? Simulque cuncta signa atque banna: quid tu signa accipis? Signa sunt aut statue, unde frequenter legimus ,signa et tabulas' pro ,sculpturis ac picturis' – prisci enim non in parietibus pingebant, sed in tabulis – aut vexilla, unde illud signa, pares aquilas. A priore significato sigilla dicuntur parve statue atque sculpture: num ergo statuas aut aquilas suas Silvestro dabat Constantinus? Quid hoc absurdius? At banna, quid sibi velit, non invenio. Deus te perdat, improbissime mortalium, qui sermonem barbarum attribuis seculo erudito. Et diversa ornamenta imperialia: quia dixit banna, satis putavit significatum esse et ideo cetera sub verbum universale conclusit. Et quam frequenter inculcat imperialia: quasi propria quedam sint (121) ornamenta imperatoris magis quam consulis, quam dictatoris, quam Cesaris. Et omnem processionem imperialis culminis et gloriam potestatis nostre: proiicit ampullas et sesquipedalia verba, rex regum Darius consanguineusque deorara, nunquam nisi numero plurali loquens. Que est ista processio imperialis? cucumeris per herbam torti et crescentis in ventrem? Triumphasse existimasCesarem, quotiens domo prodibat, ut nunc solet papa precedentibus albis equis, quos stratos ornatosque famuli dextrant? Quo, ut taceam alias ineptias, nihil est vanius nihilque a pontifice Romano alienius. Que etiam ista gloria est? Gloriam ne, ut Hebree lingue mos est, pompam et apparatus, illum splendorem homo Latinus appellasset? Et illud quoque militiam pro 'milites', quod ab Hebreis sumus mutuati, quorum libros Constantinus aut ipsius scribe nunquam aspexerant. Verum quanta est munificentia tua, imperator, qui non satis habes ornasse pontificem, nisi ornes et omnem clerum. (122) Culmen singularia potentie et precellentie als effici patricios consules: quis audivit senatores alios ve homines 'effici' patricios? Consules efficiuntur, non patricii ex domo vel patricia – que eadem senatoria dicitur, siquidem senatores patres conscripti sunt – vel ex equestri vel ex plebeia, plusque est senatorem quam patricium esse, nam Senator est unus e delectis consiliariis rei publice, patricius vero, qui e domo senatoria ortum ducit. Ita qui Senator aut ex patribus conscriptis non protinus et patricius est. Ridiculeque Romani mei hoc tempore faciunt, qui pretorem suum senatorem vocant, cum neque senatus ex uno homine constare possit necesseque sit senatorem habere collegas, et is, qui Senator nunc dicitur, fungatur officio pretoris. 'At dignitas patriciatus in multis libris invenitur', inquies. Audio, sed in iis, qui de temporibus post Constantinum loquuntur, ergo post Constantinum privilegium confictum est. Sed nunquid clerici fieri consules possunt? Coniugio sibi interdixere Latini clerici et consules fient? habitoque delectu militum cum legionibus et auxiliis in provincias, quas fuerint sortiti, se conferent? Ministri ne et servi consules fient, nec bini, ut solebat, sed centeni ac (123) milleni? Ministri, qui Romane ecclesie servient, dignitate afficientur imperatoria? Et ego stolidus mirabar, quod papa affici diceretur. Ministri imperatores erunt, clerici vero milites: milites ne clerici fient aut militaria ornamenta gestabunt? nisi imperialia ornamenta universis clericis impertis, nam nescio quid dicas. Et quis non videt hanc fabulam ab iis excogitatam esse, qui sibi omnem vestiendi licentiam esse voluerunt? ut existimem, si qua inter demones, qui aerem incolunt, ludorum genera exercentur, eos exprimendo clericorum cultu, fastu, luxu exerceri et hoc scenici lusus genere maxime delectari. Utrum magis insequar sententiarum an verborum stoliditatem? Sententiarum audistis, verborum hec est, ut dicat senatum videri adornari, quasi non utique adornetur, et quidem adornari gloria; et quod fit, factum esse velit, ut promulgavimus pro 'promulgamus', illo enim modo sonat iocundius oratio; et eandem rem per presens et per preteritum enuntiet, velut decernimus et decrevimus; et omnia sint referta his vocibus: decernimus, decoramus, imperialis, imperatoria, potentia, gloria; et extat pro 'est' posuerit – cum extare sit supereminere vel superesse – et nempe pro 'scilicet' et concubitores pro 'contubernales': (124) concubitores sunt, qui concumbunt et coeunt, nimirum scorta intelligenda sunt. Addit, cum quibus dormiat, ne timeat, opinor, nocturna phantasmata, addit cubicularios, addit hostiarios. Non otiosum est, quare hec ab eo minuta referuntur: pupillum instituit aut adolescentem filium, non senem, cui omnia, quibus necesse habet tenera etas, ipse velut amantissimus pater preparat, ut David Salomoni fecit. Atque ut per omnes numeros fabula impleatur, dantur clericis equi, ne asinario illo Christi more super asellos sedeant, et dantur non 'operti' sive 'instrati operimentis coloris albi', sed decorati colore albo. At quibus operimentis? non stragulis, non babylonicis aut quo alio genere, sed mappulis et linteaminibus: mappe ad mensam pertinent, linteamina ad lectulos. Et quasi dubium sit, cuius sint hec coloris, interpretatur idest candidissimo colore. Dignus Constantino sermo, digna Lactantio facundia cum in ceteris tum vero in illo equos equitent. Et cum de vestitu senatorum nihil dixerit, non de laticlavo, non de purpura, non de ceteris, de calciamentis sibi loquendum putavit, nec 'lunulas' appellavit, sed udones sive cum udonibus, quos, ut solet homo ineptus, exponit idest candido linteamine, quasi udones linteamen sint. Non occurrit impresentiarum, ubi reppererim udones, nisi apud Martialem Valerium, cuius distichon, quod inscribitur Udones cilicini hoc (125) est: Non hos lana dedit, sed olentis barba mariti / Cyniphio poterit planta latere sinu. Ergo non linei utique nec candidi sunt udones, quibus hic bipes asellus non 'calceari pedes senatorum' ait, sed senatores illustrari. Atque per hoc sicut celestia ita terrena ad laudem Dei decorentur: que tu celestia vocas? que terrena? quomodo celestia decorantur? Que autem Deo laus sit ista, tu videris, ego vero, si qua mihifidesest, nihil puto nec Deo nec ceteris hominibus magis esse invisum quam tantam clericorum in rebus secularibus licentiam. Verum quid ego in singula impetum facio? Dies me deficiat, si universa non dico amplificare, sed attingere velim. Pre omnibus autem licentiam tribuimus beato Silvestro et successoribus eius ex nostro indictu, ut, quem placatus proprio consilio clericare voluerit et in religioso numero religiosorum clericorum connumerare, nullus ex omnibus presumat superbe agere. Quis est hic Melchisedech, qui patriarcham Abraam benedicit? Constantinus ne vix christianus facultatem ei, a quo baptizatus est et quem beatum appellat, tribuit clericandi, quasi prius nec fecisset hoc Silvester nec facere potuisset? Et qua comminatione vetuit, ne quis impedimento esset: nullus ex omnibus presumat superbe agere; qua etiam elegantia: connumerare in numero religioso religiosorum, dericare clericorum et indictu et placatus. Atque iterum ad diadema revertitur: Decrevimus itaque et hoc, ut ipse et successores eius diademate, videlicet corona, quam ex capite nostro illi (126) concessimus, ex auro purissimo et gemmis pretiosis uti debeant pro honore beati Petri. Iterum interpretatur diodema – cum barbaris enim et obliviosis loquebatur – et adiicit de auro purissimo, ne forte aliquid eris aut scorie crederes admixtum. Et gemmas cum dixit, addit pretiosas eodem timore, ne viles forsitan suspicareris. Cur tamen non 'pretiosissimas' quemadmodum aurum purissimum? Plus nanque interest inter gemmam et gemmam quam inter aurum et aurum. Et cum dicere debuisset, 'distinctum gemmis', dixit ex gemmis. Quis non videt ex eo loco sumptum, quem princeps gentilis non legerat? : Posuisti in capite eius coronam de lapide pretioso. Sic locutus esset Cesar vanitate quadam corone sue iactande – si modo Cesares coronabantur – in se ipsum contumeliosus, qui vereretur, ne homines opinarentur eum non gestare coronam ex auro purissimo cum gemmis pretiosis, nisi indicasset? Accipe causam, cur sic loquatur: pro honore beati Petri, quasi Christus non sit summus angularis lapis, in quo templum ecclesie constructum est, sed Petrus, quod iterum postea facit. Quem si tantopere venerari volebat, cur non templum episcopale illi potius quam Ioanni Baptiste Rome dicavit? Quid, (127) illa loquendi barbaries nonne testatur non seculo Constantini, sed posteriori cantilenam hanc esse confictam? Decernimus quod uti debeant pro eo, quod est decernimus, 'ut utantur': sic nunc barbari homines vulgo loquuntur et scribunt 'iussi, quod deberes venire' pro eo, quod est 'iussi, ut venires'. Et decrevimus et cancessimus: quasi non tunc fiant illa, sed alio quodam tempore facta sint. Ipse vero beatus papa super coronam clericatus, quam gerit ad gloriam beatissimi Petri, ipsa ex auro non est passus uti corona. O tuam singularem stultitiam, Constantine! Modo dicebas coronam super caput pape ad honorem facere beati Petri, nunc ais non facere, quia Silvester illam recusat, et cum factum recusantis probes, tamen iubes eum aurea uti corona, et quod hic non debere se agere existimat, id tu ipsius successores dicis agere debere. Transeo, quod rasuram coronam vocas et papam pontificem Romanum, qui nondum peculiariter sic appellari erat ceptus. (128) Phrygium vero candidissimo nitore splendidum resurrectionem dominicam designans eius sacratissimo vertici manibus nostris imposuimus, et tenentes frenum equi pro reverentia beati Petri dextratoris officium illi exhibuimus, statuentes eodem phrygio omnes eius successores singulariter uti in processionibus ad imperii nostri imitationem. Nonne videtur hic auctor fabule non per imprudentiam, sed consulto et dedita opera prevaricari et undique ansas ad se reprehendendum prebere? In eodem loco ait phrygio et dominicam resurrectionem representari et imperii Cesarei esse imitationem: que duo inter se maxime discrepant. Deum testor, non invenio, quibus verbis, qua verborum atrocitate confodiam hunc perditissimum nebulonem, ita omnia verba plena insanie evomit. Constantinum non tantum officio similem Moysi, qui summum sacerdotem iussu Dei ornavit, sed secreta mysteria facit exponentem, quod difficillimum est iis, qui diu in sacris litteris sunt versati. Cur non fecisti etiam Constantinum pontificem (129) maximum – ut multi imperatores fuerunt –, ut commodius ipsius ornamenta in alterum summum pontificem transferrentur? Sed nescisti historias. Ago itaque Deo etiam hoc nomine gratias, quod istam nefandissimam mentem non nisi in stultissimum hominem cadere permisit. Quod etiam posteriora declarant, nanque Aaron sedenti in equo Moysem inducit dextratoris exhibuisse officium, et hoc nonper medium Israel, sed per Chananeos atque Egyptios, idest per infidelem civitatem, ubi non tam imperium erat orbis terrarum quam demonum et demones colentium populorum. Unde ut pontificalis apex non vilescat, sedmagis quam imperii terreni dignitas gloria et potentia decoretur, ecce tam palatium nostrum quamque Romanam urbem et omnes Italic sive occidentalium regionum provincias, loca, civitates beatissimo pontifici et universali pape Silvestro tradimus atque relinquimus et ab eo et a successoribus eius per pragmaticum constitutum decrevimus disponendas atque iuri sancte Romane ecclesie permanendas. De hoc in oratione Romanorum atque Silvestri multa disseruimus. Huius loci est, ut dicamus neminem fuisse facturum, ut nationes uno cunctas verbo donationis involveret et, qui minutissima queque superius est executus: lorum, calceos, linteamina equorum, non referret (130) nominatim provincias, quarum singule non singulos reges nunc aut principes regibus-pares habent. Sed ignoravit videlicet hic falsator, que provincie sub Constantino erant, que non erant, nam certe cuncte sub eo non erant. Alexandro extincto videmus singulas regiones in ducum partitione numeratas; a Xenophonte terras principesque nominatos, qui vel ultro vel armis sub imperio Cyri fuerunt; ab Homero Grecorum barbarorumque regum nomen, genus, patriam, mores, vires, pulchritudinem, numerum navium et prope numerum militum catalogo comprehensum, cuius exemplum cum multi Greci tum vero nostri Latini Ennius, Virgilius, Lucanus, Statius aliique nonnulli imitati sunt; a Iosue et Moyse in divisione terre promissionis viculos quoque universos fuisse descriptos: et tu gravaris etiam provincias recensere? Occidentales tantum provincias nominas: qui sunt fines occidentis? ubi incipiunt, ubi desinunt? Num ita certi constitutique sunt termini occidentis et orientis meridieique et septentrionis ut sunt Asie, Africe, Europe? Necessaria verba suptrahis, ingeris supervacua, dicis provincias, loca, civitates: nonne et provincie et urbes loca sunt? Et cum dixeris provincias, subiungis civitates, quasi he sub illis non (131) intelligantur. Sed non est mirum, qui tantam orbis terrarum partem a se alienat, eundem urbium provinciarumque nomina preterire et quasi lethargo oppressum, quid loquatur, ignorare. Italic sive occidentalium regionum: tanquam aut hoc aut illud, cum tamen utrunque intelligat appellans provincias regionum, cum sint potius 'regiones provinciarum', et permanendam dicens pro 'permansuram'. Unde congruum perspeximus nostrum imperium et regiam potestatem orientalibus transferri regionibus et in Byzantie provincie optimo loco nomini nostro civitatem edificari et illic nostrum constitui imperium. Taceo, quod dixit civitates edificari, cum urbes edificentur, non civitates, et Byzantiam provinciam. Si tu es Constantinus, redde causam, cur illum potissimum locum condende urbi delegeris. Quod enim alio te transferas post Romam traditam, non tam congruum quam necessarium est, nec te appelles imperatorem, qui Romam amisisti et de nomine Romano, quod discerpis, pessime meritus es, nec regem, quod nemo ante te fecit, nisi ideo te regem appelles, quia Romanus esse desiisti. Sed affers causam sane honestam: Quoniam ubi princeps sacerdotum et Christiane religionis caput constitutum est ab imperatore celesti, iustum non est, ut illic imperator terrenus habeat potestatem. (132) O stultum David, stultum Salomonem, stultum Ezechiam Iosiamque et ceteros reges, stultos ac parum religioses, qui in urbe Ierusalem cum summis sacerdotibus habitare sustinuerunt nec tota illis urbe cesserunt. Plus sapit Constantinus triduo, quam illi tota vita sapere potuerunt. Et imperatorem celestem appellas, quia terrenum accepit imperium, nisi Deum intelligis – nam ambigue loqueris –, a quo terrenum principatum sacerdotum super urbe Romana ceterisque locis constitutum esse mentiris. Hec vero omnia, que per hanc imperialem sacram et per alia divalia decreta statuimus et firmamus, usque in finem mundi illibata et inconcussa permanere decrevimus. Modo terrenum te vocaveras, Constantine, nunc divum sacrumque vocas, ad gentilitatem recidis et plus quam gentilitatem: deum te facis et verba tua sacra et decreta immortalia, nam mundo imperas, ut tua iussa conservet illibata et inconcussa. Non cogitas, quis tu es, modo ex sordidissimo impietatis ceno lotus et vix perlotus. Cur non addebas: iota unum aut unus apex de privilegio hoc non preteribit, ut non magis pereat celum et ferra? Regnum Saul a Deo electi ad filios non pervenit, regnum David (133) in nepote discerptum est et postea extinctum: et tu ad finem usque mundi regnum, quod tu sine Deo tradis, permansurum tua auctoritate decernis? Quis etiam tam cito te docuit mundum esse periturum? Nam poetis, qui hoc etiam testantur, non puto te hoc tempore fidem habere. Ergo hoc tu non dixisses, sed alius tibi affinxit. Ceterum qui tam magnifice superbeque locutus est, timere incipit sibique diffidere eoque optestationibus agit: Unde coram Deo vivo, qui nos regnare precipit, et coram terribili eius iudicio optestamur omnes nostros successores, imperatores vel cunctos optimales, satrapas etiam amplissimumque senatum et universum populum in universo orbe terrarum, necnon et in posterum nulli eorum quoquo modo Heere hoc aut confringere vel in quoquam convelli. Quam equa, quam religiosa adiuratio! Non secus ac si lupus per innocentiam et fidem optestetur ceteros lupos atque pastores, ne oves, quas sustulit interque filios et amicos partitus est, aut illi adimere aut hi repetere temptent. Quid tantopere extimescis, Constantine? Si opus tuum ex Deo non est, dissolvetur, sin ex Deo, dissolvi non potent. Sed video, voluisti imitari Apocalypsim, ubi dicitur: (134) Contestor autem audienti omnia verba prophetie libri huius: Si quis apposuerit ad hec, apponet Deus super illum plagas scriptas in libro isto, et si quis diminuerit de verbis libri prophetie huius, auferet Deus partem eius de libro vite et de civitate sancta. At tu nunquam legeras Apocalypsim, ergo non sunt hec verba tua. Si quis autem, quod credimus, in hoc temerator extiterit, eternis condemnationibus subiaceat condemnatus, et sanctos Dei apostolos Petrum et Paulum sibi in presenti et in futura vita sentiat contrarios, atque in inferno inferiori concrematus cum diabolo et omnibus deficiat impiis. Hic terror atque hec comminatio non secularis principis solet esse, sed priscorum sacerdotum ac flaminum et nunc ecelesiasticorum: itaque non est Constantini oratio hec, sed alicuius clericuli stolidi, nec quid dicat aut quomodo dicat scientis, saginati et crassi ac inter crapulam interque fervorem vini has sententias et hec verba ructantis, que non in alium transeunt, sed in ipsum convertuntur auctorem. Primum ait eternis condemnationibus subiaceat, deinde, quasi plus addi queat, alia addere vult et post eternitatem penarum adiungit penas vite presentis; et cum Dei condemnatione nos terreat adhuc, quasi maius quiddam sit, terret nos odio Petri, cui Paulum cur adiungat aut cur solum nescio. Iterumque solito lethargo ad penas eternas redit, veluti non hoc ante dixisset. Quod si mine he (135) execrationesque Constantini forent, invicem execrarerut tyrannum et profligatorem rei publice mee et illi me Romano ingenio minarer ultorem. Nunc quis extimescat execrationem avarissimi hominis et ritu histrionum verba simulantis ac sub persona Constantini alios deterrentis? Hoc est proprie hypocritam esse, si Grecam vocem exquirimus, sub aliena persona abscondere tuam. Huius vero imperialis decreti paginam propriis manibus roborantes super venerandum corpus beati Petri posuimus. Charta ne an membrana fuit pagina, in qua scripta hec sunt? tam et si paginam vocamus alteram faciem ut dicunt folii, veluti quinternio habet folia dena, paginas vicenas. O rem inauditam et incredibilem! Cum essem adolescentulus, interrogasse me quendam memini, quis librum Iob scripsisset, cumque ille respondisset 'ipse Iob', tunc me subiunxisse, quo pacto igitur de sua ipsius morte faceret mentionem. Quod de multis aliis libris dici potest, quorum ratio huic loco non convenit. Nam quomodo vere narrari potest id, quod nondum esset administratum? et in tabulis contineri id, quod post tabularum, ut sic dicam, sepulturam factum esse ipse fateatur? Hoc nihil aliud est, quam paginam privilegii ante fuisse mortuam sepultamque (136) quam natam, nec tamen unquam a morte atque sepultura reversam, presertim antequam conscripta esset roboratam, nec id una tantum, sed utraque Cesaris manu. Et quid istud est roborare illam? chirographo ne Cesaris aut anulo signatorio? Magnum nimirumrobur maiusque multo, quam si tabulis ereis mandavisset. Sed non est opus scriptura erea, cum super corpus beati Petri charta reponatur. Cur hic Paulum retices, qui simul iacet cum Petro, et magis custodire possent ambo, quam si afforet tantummodo corpus unius? Videtis artes malitiamque nequissimi Sinonis: quia donatio Constantini doceri non potest, ideo (137) non in tabulis ereis, sed charteis privilegium esse, ideo latere illud cum corpore sanctissimi apostoli dixit, ne aut auderemus e venerabili sepulcro inquirere aut, si inquireremus, carie absumptum putaremus. Sed ubi tunc erat corpus beati Petri? certe nondum in templo, ubi nunc est, non in loco sane munito ac tuto: ergo non illic Cesar paginam collocasset. An beatissimo Silvestro paginam non credebat ut parum sancto, parum cauto, parum diligenti? O Petre, o Silvester, o sancti Romane ecclesie pontifices, quibus oves Domini commisse sunt, cur vobis commissam paginam non custodistis? cur a tineis illam rodi, cur situ tabescere passi estis? Opinor, quia corpora quoque vestra contabuerunt. Stulte igitur fecit Constantinus, en redacta in pulverem pagina ius simul privilegii in pulverem abiit. Atqui, ut videmus, pagine exemplar ostenditur. Quis ergo illam de sinu sanctissimi apostoli temerarius accepit? Nemo, ut reor, hoc fecit. Unde porro exemplar? Nimirum aliquis antiquorum scriptorum debet afferri nec posterior Constantini temporibus: at is nullus affertur. Sed fortasse aliquis recens? Unde hic habuit? Quisquis enim de superiore etate historiam texit, aut Spiritu sancto dietante loquitur aut veterum scriptorum et eorum quidem, (138) qui de sua etate scripserunt, sequitur auctoritatem. Quare quicunque veteres non sequitur, is de illorum numero erit, quibus ipsa vetustas prebet audaciam mentiendi. Quod si quo in loco ista res legitur, non aliter cum antiquitate consentit, quam illa glosatoris Accursii de legatis Romanis ad leges accipiendas dimissis in Greciam plus quam stulta narratio cum Tito Livio aliisque prestantissimis scriptoribus convenit. Datum Rome tertio Kalendas Aprilis Constantino Augusto quarto consule et Gallicano quarto consule. Diem posuit penultimum Martii, ut sentiremus hoc factum esse sub tempus sanctorum dierum, qui illo plerunque tempore solent esse. Et Constantino quartum consule et Gallicano quartum consule: mirum, si uterque ter fuerat consul et in quarto consulatu forent College, sed (139) mirandum magis Augustum leprosum elephantia, qui morbus inter ceteros ut elephas inter beluas eminet, velle etiam accipere consulatum, cum rex Azarias, simul aclepra tactus est, in privato se continuerit, procuratione regni ad Ioatham filium relegata, ut fere omnes leprosi fecerunt. Quo uno argumento totum prorsus privilegium confutatur, profligatur, evertitur. Ac nequis ambigat ante leprosum esse debuisse quam consulem, sciat et ex medicina paulatim hunc morbum succrescere et ex notitia antiquitatis consulatum iniri Ianuario mense magistratumque esse annuum: et hec Martio proximo gesta referuntur. Ubi neque hoc silebo: in epistolis scribi solere datum, non autem in ceteris nisi apud indoctos. Dicuntur enim epistole dari vel 'illi' vel 'ad illum' – 'illi' quidem, qui perfert, utputa tabellario, ut reddat et in manum porrigat homini, cui mittuntur; 'ad illum' vero, ut ei a perferente (140) reddantur, hic estis, cui mittuntur –, privilegium autem ut aiunt Constantini, quod reddi alicui non debebat, nec dari debuit dici, ut appareat eum, qui sic locutus est, mentitum esse nec scisse fingere, quod Constantinum dixisse ac fecisse verisimile esset. Cuius stultitie atque vesanie affines se ac socios faciunt, quicunque hunc vera dixisse existimant atque defendunt, licet nihil iam habeant, quo opinionem suam non dico defendere, sed honeste exeusare possint. An honesta erroris excusatio est, cum patefactam videas veritatem, nolle illi acquiescere, quia nonnulli magni homines aliter senserint? magni, inquam, dignitate, non sapientia nec virtute. Unde tamen scis, an illi, quos tu sequeris, si eadem audissent que tu, mansuri in sententia fuerint an a sententia recessuri? Et nihilominus indignissimum est plus homini velle tribuere quam veritati, idest Deo. Ita enim quidam omnibus defecti rationibus solent mihi respondere: 'cur tot summi pontifices donationem hanc veram esse crediderunt? ' Testificor vos, me vocatis quo nolo, et invitum me maledicere summis pontificibus cogitis, quos magis in delictis suis operire vellem. (141) Sed pergamus ingenue loqui – quandoquidem aliter agi nequit hec causa –, ut fatear eos ita credidisse et non malitia fecisse: quid mirum, si ista crediderunt, ubi tantum lucri blanditur, cum plurima, ubi nullum lucrum ostenditur, per insignem imperitiam credant? Nonne apud Aram Celi in tam eximio templo et in loco maxime augusto cernimus pictam fabulam Sibylle et Octaviani, ut ferunt ex auctoritate Innocentii tertii hec scribentis? Qui etiam de ruina templi Pacis sub natale Salvatoris, hoc est in partu virginis, scriptum reliquit, que ad evertendam magis fidem, quia falsa, quam ad stabiliendam, quia miranda sunt, pertinent. Mentiri ne ob speciem pietatis audet vicarius veritatis et se scientem hoc piaculo obstringere? An non mentitur? Immo vero a sanctissimis viris se, cum hoc facit, dissentire non videt. Tacebo alios, (142) Hieronymus Varronis testimonio utitur decem Sibyllas fuisse, quod opus Varro ante Augustum condidit. Idem de templo Pacis ita scribit: Vespasianus et Titus Rome templo Pacis edificato vasa templi et universa donaria in delubro illius consecrarunt, que Greca et Romana narrat historia. Et hic unus indoctus plus vult libello suo etiam barbare scripto credi quam fidelissimis veterum prudentissimorum hominum historiis. Quia Hieronymum attigi, non patiar hanc contumeliam ipsiustacito preteriri: Rome ex auctoritate pape ostenditur codex Biblie tanquam reliquie sanctorum luminibus semper accensis, quod dicant scriptum chirographo Hieronymi. Queris argumentum? quia multum, ut inquit (143) Virgilius, est pictai vestis et auri, res, que magis Hieronymi manu indicat scriptum non esse. Illum ego diligentius inspectum comperi scriptum esse iussu regis, ut opinor, Roberti, chirographo hominis imperiti. Huic simile est, quanquam decem milia huiusmodi Rome sunt, quod inter religiosa demonstratur in tabella effigies Petri et Pauli, quam Silvester Constantino ab eisdem apostolis in somnis admonito in confirmationem visionis exhibuit. Non hoc dico, quia negem effigies illas esse apostolorum -utinamque tam vera esset epistola nomine Lentuli missa de effigie Christi, que non minus improbe ementita est quam (144) privilegium, quod confutavimus –, sed quia tabella illa a Silvestro non fuerit exhibita Constantino. In quo non sustineo admirationemanimimeicontinere. Disputabo enim aliquid de fabula Silvestri, quia et omnis in hoc questio versatur et mihi, cum sermo sit cum pontificibus Romanis, de pontifice Romano potissimum loqui decebit, ut ex uno exemplo facile aliorum coniectura capiatur. Et ex multis ineptiis, que ibi narrantur, unam tantum de dracone attingam, ut doceam Constantinum non fuisse leprosum. Etenim gesta Silvestri ab Eusebio quodam Greco homine, ut interpres testatur, composita sunt, que natio ad mendacia semper promptissima est, ut Iuvenalis satyrica censura ait: quicquid Grecia mendax audet in historia. Unde draco ille venerat? Rome dracones (145) non gignuntur. Unde etiam illi venenum? In Africa tantum pestiferi dracones ob ardorem regionis esse dicuntur. Unde preterea tantum veneni, ut tam spatiosam civitatem peste corrumperet, presertim cum in tam alto specu demersus esset, ad quem centum quinquaginta gradibus descenderetur? Serpentes, excepto forsitan basilisco, non afflatu, sed morsu virus inspirant atque interimunt. Nec Cato Cesarem fugiens cum tanta hominum manu per medias Africe arenas, dum iter faceret ac dormiret, ullum suorum comitum serpentis afflatu vidit extinctum neque illi populi ob id aerem sentiunt pestilentem, et si quid fabulis credimus, et Chimera et Hydra et Cerberus sine noxa vulgo conspecti sunt ac tacti. Adhuc quin eum Romani potius occidissent. 'Non poterant', inquis? At multo grandiorem serpentem in Africa ad ripam Bragrade Regulus occidit, hunc vero vel obstructo ore (146) specus facile erat interimere. An nolebant? Ita opinor, pro deo colebant, ut Babylonii fecerunt. Cur ergo, ut Daniel illum dicitur occidisse, non et Silvester hunc potius occidisset, quem canabaceo filo alligasset, et domum illam in eternum perdidisset? Ideo commentor fabule noluit draconem interimi, ne plane Danielis narratio referri videretur. Quod si Hieronymus, vir doctissimus ac fidelissimus interpres, Apollinarisque et Origenes atque Eusebius et nonnulli alii narrationem Beli fictam esse affirmant, si eam Iudei in veteris instrumenti archetypo non agnoscunt, idest si doctissimi quique Latinorum, plerique Grecorum, singuli Hebreorum illam ut fabulam damnant, ego non hanc adumbratam ex illa damnabo, que nullius scriptoris auctoritate fulcitur et que magistram multo superat stultitia? Nam quis belue supterraneam domum edificaverat? Quis illic eam collocaverat et, ne prodiret atque avolaret – volant enim dracones, ut quidam aiunt, et si alii negant –, imperaverat? Quis genus illud cibi excogitaverat? quis feminas (147) easque virgines ac sanctimoniales descendere preceperat nec nisi kalendis? An tenebat draco, quis esset dies kalendarum? et tam parco raroque erat cibo contentus? Nec virgines tam altum specum, tam immanem et esurientem beluam exhorrebant? Credo, blandiebatur eis draco ut feminis, ut virginibus, ut cibaria afferentibus; credo etiam, cum illis fabulabatur: quid ni, honor dicto, etiam coibat? Nam et Alexander et Scipio ex draconis serpentis ve cum matre concubitu geniti dicuntur. Quid, denegato postea victu non potius aut prodiisset aut fuisset extinctus? O miram hominum dementiam, qui his anilibus deliramentis fidem habent! Iam vero quandiu hoc factitatum est? quando fieri ceptum? Ante adventum Salvatoris an postea? Nihil horum scitur. Pudeat nos, pudeat harum neniarum et levitatis plus quam mimice, erubescat christianus homo, qui veritatis se ac lucis filium nominat, proloqui, que non (148) modo vera non sunt, sed nec verisimilia. 'At enim', inquiunt, 'hanc demones potestatem in gentibus optinebant, ut eas diis servientes illuderent'. Silete, imperitissimi homines, ne dicam sceleratissimos, qui fabulis vestris tale semper velamentum optenditis. Non desiderat sinceritas christiana patrocinium falsitatis, satis per se superque sua ipsius luce ac veritate defenditur sine istis commenticiis ac prestigiosis fabellis in Deum, in Christum, in Spiritum sanctum contumeliosissimis. Siccine Deus arbitrio demonum tradiderat genus humanum, ut tam manifestis, tam imperiosis miraculis seducerentur? ut propemodum posset iniustitie, accusari, qui oves lupis commisisset, et homines magnam errorum suorum haberent excusationem? Quod si tantum olim licebat demonibus et nunc apud infideles vel magis liceret, quod minime videmus, nec ulle ab eis huiusmodi fabule proferuntur. Tacebo de aliis populis, dicam de Romanis, apud quos paucissima miracula feruntur eaque vetusta atque incerta. Valerius Maximus ait hiatum illum terre in medio foro, cum se in eum Curtius armatum adacto equo immisisset, iterum coisse inque pristinam formam continuo revertisse; item Iunonem Monetam, cum a quodam milite Romano captis Veiis per iocum interrogata esset, an Romam migrare vellet, respondisse velle. Quorum neutrum (149) Titus Livius sentit et prior auctor et gravior, nam et hiatum permansisse vult nec tam fuisse subitum quam vetustum, etiam ante conditam urbem appellatumque Curtium lacum, quod in eo delituisset Curtius Mettius Sabinus Romanorum fugiens impressionem; et Iunonem annuisse, non respondisse, adiectumque fabule postea vocem reddidisse. Atque de nutu quoque palam est illos esse mentitos, vel quod motum simulacri – avellebant autem illud – interpretati sunt sua sponte esse factum vel, qua lascivia hostilem et victam et lapideam deam interrogabant, eadem lascivia annuisse finxerunt, tam et si Livius inquit non annuisse, sed milites, quod annuisset, exclamasse. Que tamen boni scriptores non defendunt facta, sed dicta excusant, nam prout idem Livius ait: Datur hec venia antiquitati, ut miscendo humana divinis primordia urbium augustiora faciat, et alibi: Sed in rebus tam antiquis, si qua similia veri sunt, pro veris accipiantur, satis habeam, hec ad ostentationem scene gaudentis miraculis aptiora quam ad fidem, neque affirmare neque refellere est opere pretium. Terentius Varro his duobus et prior et doctior et, ut sentio, gravior auctor, ait triplicem historiam de (150) lacu Curtio a totidem auctoribus proditam, unam a Proculo, quod is lacus ita sit appellatus a Curtio, qui se in eum deiecit, alteram a Pisone, quod a Mettio Sabino, tertiam a Cornelio, cuius rei socium addit Luctatium, quod a Curtio consule, cui collega fuit M. Genutius. Neque vero dissimulaverim Valerium non plane posse reprehendi, quod ita loquatur, cum paulo post graviter et severe subiiciat: Nec me preterit de motu et voce deorum immortalium humanis oculis auribusque percepto, quam in ancipiti opinione estimatio versetur. Sed quia non nova dicuntur, sed tradita repetuntur, fidem auctores vendicent. De voce deorum dixit propter Iunonem Monetam et propter simulacrum Fortune, (151) quod bis locutum fingitur his verbis: Rite me, matrone, vidistis, rite dedieastis. At vero nostri fabulatores passim inducunt idola loquentia, quod ipsi gentiles et idolorum cultores non dicunt et sincerius negant quam christiani affirmant. Apud illos paucissima miracula non fide auctorum, sed veluti sacra quadam ac religiosa vetustatis commendatione nituntur; apud istos recentiora quedam narrantur, que illorum homines temporum nescierunt. Neque ego admirationi sanctorum derogo nec ipsorum divina opera abnuo, cum sciam tantum fidei, quantum est granum sinapis, montes etiam posse transferre. Immo defendo illa et tueor, sed misceri cum fabulis non sino. Nec persuaderi possum hos scriptores alios fuisse quam aut infideles, qui hoc agerent in derisum christianorum, si hec figmenta per dolosos homines in manus imperitorum delata acciperentur pro veris, aut fideles habentes quidem emulationem Dei, sed non secundum scientiam, qui non modo de gestis sanctorum, verum etiam Dei genitricis atque adeo Christi improba quedam et pseudevangelia scribere non reformidarunt. Et summus pontifex hos libros appellat apocryphos, quasi nihil vitii sit, nisi quod eorum ignoratur auctor; quasi credibilia sint, que narrantur; quasi sancta et ad confirmationem religionis pertinentia, ut iam non minus culpe sit penes hunc, qui mala probat, quam penes illum, qui mala excogitavit. Nummos reprobos discernimus, separamus, abiicimus: doctrinam reprobam non discernemus, sed (152) retinebimus? sed cum bona miscebimus? sed pro bona defendemus? Ego vero, ut ingenue feram sententiam, gesta Silvestri nego esse apocrypha, quia, ut dixi, Eusebius quidam fertur auctor, sed falsa atque indigna que legantur existimo, cum in aliis tum vero in eo, quod narratur de dracone, de tauro, de lepra, propter quam refutandam tanta repetii. Neque enim, si Naaman leprosus fuit, continuo et Constantinum leprosum fuisse dicemus. De illo multi auctores meminerunt, de hoc principe orbis terrarum nemo ne suorum quidem civium scripsit, nisi nescio quis alienigena. Cui non aliter habenda est fides quam alteri cuidam de vespis intra nares Vespasiani nidificantibus et de rana partu a Nerone emissa, unde Lateranum vocitatum locum dicunt, quod ibi rana lateat in sepulcro: quod nec vespe ipse nec rane, si loqui possent, dixissent. Transeo, quod cruorem puerorum ad curationem lepre facere dicunt, quod medicina non (153) confitetur, nisi ad deos Capitolinos hoc referunt, quasi illi loqui consuessent et hoc fieri iussissent. Sed quid mirer hec non intelligere pontifices, cum nomen ignorent suum: Cephas enim dicunt vocari Petrum, quia ,caput' apostolorum esset, tanquam hoc vocabulum sit Grecum ἀπὸ τοῦ ϰεϕαλή et non Hebraicum seu potius Syriacum, quod Greci Κηϕᾶσ scribunt, quod apud eos interpretatur Petrus, non, caput'. Est enim ,Petrus' et ,petra' Grecum vocabulum stulteque per etymologiam Latinam exponitur petra puasi pede trita. Et metropolitanum ab archiepiscopo distinguunt voluntque illum a mensura civitatis dictum, cum Grece dicatur non , metropolis', sed μητρόπολις, idest mater civitas sive urbs; (154) et patriarcham quasi ,patrem patrum', et papam ab interiectione 'pape' dictum, et fidem orthodoxam quasi ,recte glorie', et Simonem media correpta, cum legendum sit media longa ut Platonem et Catonem, et multa similia, que transeo, ne culpa aliquorum omnes summos pontifices videar insectari. Hec dicta sint, ut nemo miretur, si donationem Constantini commenticiam fuisse pape multi non potuerunt (155) deprehendere, tam et si ab aliquo eorum ortam esse hanc fallaciam reor.
|
I. 1. Interea et Fortunae volucris rota, adversa prosperis semper alternans, Bellonam furiis in societatem adscitis armabat maestosque transtulit ad orientem eventus, quos adventare praesagiorum fides clara monebat et portentorum. 2. post multa enim, quae vates auguresque praedixere veridice, resultabant canes ululantibus lupis, et querulum quoddam nocturnae volucres tinniebant et flebile, et squalidi solis exortus hebetabant matutinos diei candores, et Antiochiae per rixas tumultusque vulgares id in consuetudinem venerat, ut quisquis vim se pati existimaret "vivus ardeat Valens" licentius clamitaret, vocesque praeconum audiebantur adsidue mandantium congeri ligna ad Valentini lavacri succensionem, studio ipsius principis conditi. 3. quae hunc illi inpendere exitum vitae modo non aperte loquendo monstrabant. super his larvale simulacrum Armeniae regis et miserabiles umbrae paulo ante in negotio Theodori caesorum per quietem stridendo carmina quaedam nimium horrenda multos diris terroribus agitabant. 4. vaccula gurgulione consecto exanimis visa est iacens, cuius mors publicorum funerum aerumnas indicabat amplas et pervulgatas. denique cum Chalcedonos subverterentur veteres muri, ut apud Constantinopolim aedificaretur lavacrum, ordine resoluto saxorum in quadrato lapide, qui structura latebat in media, hi Graeci versus incisi reperti sunt, futura plene pandentes: 5. All'hopotan nymphai droserai kata asty choreiei terpomenai strophoontai eustrepheas kat'agyias kai teichos loutroio polystonon essetai alkar, de tote myria phyla polyspereon anthropon Istrou kallirooio poron peraonta syn aichme, kai Skythiken olesei choren kai Mysida gaian, Paionies d'epibanta syn elpisi mainomeneisin autou kai biotoio telos kai deris ephexei. II. 1. Totius autem sementem exitii et cladum originem diversarum, quas Martius furor incendio solito miscendo cuncta concivit, hanc conperimus causam. Hunorum gens monumentis veteribus leviter nota ultra paludes Maeoticas glacialem oceanum accolens, omnem modum feritatis excedit. 2. ubi quoniam ab ipsis nascendi primitiis infantum ferro sulcantur altius genae, ut pilorum vigor tempestivus emergens conrugatis cicatricibus hebetetur, senescunt imberbes absque ulla venustate, spadonibus similes, conpactis omnes firmisque membris et opimis cervicibus, prodigiosae formae et pavendi, ut bipedes existimes bestias vel quales in conmarginandis pontibus effigiati stipites dolantur incompte. 3. in hominum autem figura licet insuavi ita visi sunt asperi, ut neque igni neque saporatis indigeant cibis sed radicibus herbarum agrestium et semicruda cuiusvis pecoris carne vescantur, quam inter femora sua equorumque terga subsertam fotu calefaciunt brevi. 4. aedificiis nullis umquam tecti sed haec velut ab usu communi discreta sepulcra declinant. nec enim apud eos vel arundine fastigatum reperiri tugurium potest. sed vagi montes peragrantes et silvas, pruinas famem sitimque perferre ab incunabulis adsuescunt. peregre tecta nisi adigente maxima necessitate non subeunt: nec enim apud eos securos existimant esse sub tectis... 5. indumentis operiuntur linteis vel ex pellibus silvestrium murum consarcinatis, nec alia illis domestica vestis est, alia forensis. sed semel obsoleti coloris tunica collo inserta non ante deponitur aut mutatur quam diuturna carie in pannulos defluxerit defrustata. 6. galeris incurvis capita tegunt, hirsuta crura coriis muniendis haedinis, eorumque calcei formulis nullis aptati vetant incedere gressibus liberis. qua causa ad pedestres parum adcommodati sunt pugnas, verum equis prope adfixi, duris quidem sed deformibus, et muliebriter isdem non numquam insidentes funguntur muneribus consuetis. ex ipsis quivis in hac natione pernox et perdius emit et vendit, cibumque sumit et potum, et inclinatus cervici angustae iumenti in altum soporem ad usque varietatem effunditur somniorum. 7. et deliberatione super rebus proposita seriis, hoc habitu omnes in commune consultant. aguntur autem nulla severitate regali sed tumultuario primatum ductu contenti perrumpunt quicquid inciderit. 8. et pugnant non numquam lacessiti sed ineuntes proelia cuneatim variis vocibus sonantibus torvum. utque ad pernicitatem sunt leves et repentini, ita subito de industria dispersi vigescunt, et inconposita acie cum caede vasta discurrunt, nec invadentes vallum nec castra inimica pilantes prae nimia rapiditate cernuntur. 9. eoque omnium acerrimos facile dixeris bellatores, quod procul missilibus telis, acutis ossibus pro spiculorum acumine arte mira coagmentatis, et distantia percursa comminus ferro sine sui respectu confligunt, hostisque, dum mucronum noxias observant, contortis laciniis inligant, ut laqueatis resistentium membris equitandi vel gradiendi adimant facultatem. 10. nemo apud eos arat nec stivam aliquando contingit. omnes enim sine sedibus fixis, absque lare vel lege aut victu stabili dispalantur, semper fugientium similes, cum carpentis, in quibus habitant: ubi coniuges taetra illis vestimenta contexunt et coeunt cmn maritis et pariunt et ad usque pubertatem nutriunt pueros. nullusque apud eos interrogatus respondere, unde oritur, potest, alibi conceptus, natusque procul, et longius educatus. 11. per indutias infidi inconstantes ad omnem auram incidentis spei novae perquam mobiles, totum furori incitatissimo tribuentes. inconsultorum animalium ritu, quid honestum inhonestumve sit penitus ignorantes, flexiloqui et obscuri, nullius religionis vel superstitionis reverentia aliquando districti, auri cupidine inmensa flagrantes, adeo permutabiles et irasci faciles ut eodem aliquotiens die a sociis nullo inritante saepe desciscant, itidemque propitientur nemine leniente. 12. Hoc expeditum indomitumque hominum genus, externa praedandi aviditate flagrans inmani, per rapinas, finitimorum grassatum et caedes ad usque Halanos pervenit, veteres Massagetas, qui unde sint vel quas incolant terras - quoniam huc res prolapsa est - consentaneum est demonstrare, geographica perplexitate monstrata, quae diu multa indagans acute et varia, tandem repperit veritatis interna... 13. Abundans Hister advenarum magnitudine fluenti Sauromatas praetermeat ad usque amnem Tanaim pertinentes, qui Asiam terminat ab Europa. hoc transito in inmensum extentas Scythiae solitudines Halani inhabitant, ex montium appellatione cognominati, paulatimque nationes conterminas crebritate victoriarum adtritas ad gentilitatem sui vocabuli traxerunt, ut Persae. 14. inter hos Nervi mediterranea incolunt loca, vicini verticibus celsis, quos praeruptos geluque torpentes aquilones adstringunt. post quos Vidini sunt et Geloni perquam feri, qui detractis peremptorum hostium cutibus indumenta sibi, equisque tegmina conficiunt bellatoria. Gelonis Agathyrsi conlimitant, interstincti colore caeruleo corpora simul et crines, et humiles quidem minutis atque raris, nobiles vero latis, fucatis et densioribus notis. 15. post hos Melanchlaenas et Anthropophagos palari accepimus per diversa, humanis corporibus victitantes, quibus ob haec alimenta nefanda desertis finitimi omnes longa petiere terrarum. ideoque plaga omnis orienti aestivo obiecta usque dum venitur ad Seras, inhabitabilis mansit. 16. parte alia prope Amazonum sedes Halani sunt orienti adclines, diffusi per populosas gentes et amplas, Asiaticos vergentes in tractus, quas dilatari ad usque Gangen accepi fluium intersecantem terras Indorum, mareque inundantem australe. 17. Bipertiti per utramque mundi plagam Halani - quorum gentes varias nunc recensere non refert - licet dirempti spatiis longis, per pagos ut Nomades vagantur inmensos, aevi tamen progressu ad unum concessere vocabulum et summatim omnes Halani cognominantur ob mores et modum efferatum vivendi eandemque armaturam. 18. nec enim ulla sunt illisce tuguria aut versandi vomeris cura, sed carne et copia victitant lactis, plaustris supersidentes, quae operimentis curvatis corticum per solitudines conferunt sine fine distentas. cumque ad graminea venerint, in orbiculatam figuram locatis sarracis ferino ritu vescuntur, absumptisque pabulis, velut carpentis civitates inpositas vehunt, maresque supra cum feminis coeunt et nascuntur in his et educantur infantes, et habitacula sunt haec illis perpetua, et quocumque ierint, illic genuinum exi stimant larem. 19. armenta prae se agentes cum gregibus pascunt, maximeque equini pecoris est eis sollicitior cura. ibi campi semper herbescunt, intersitis pomiferis locis: atque ideo transeuntes quolibet, nec alimentis nec pabulis indigent, quod efficit umectum solum et crebri fluminum praetermeantium cursus. 20. omnis igitur aetas et sexus inbellis circa vehicula ipsa versatur, muniisque distringitur mollibus: iuventus vero equitandi usu a prima pueritia coalescens, incedere pedibus existimat vile, et omnes multiplici disciplina prudentes sunt bellatores. unde etiam Persae, qui sunt originitus Scythae, pugnandi sunt peritissimi. 21. Proceri autem Halani paene sunt omnes et pulchri, crinibus mediocriter flavis, oculorum temperata torvitate terribiles et armorum levitate veloces, Hunisque per omnia suppares verum victu mitiores et cultu, latrocinando et venando ad usque Maeotica stagna et Cimmerium Bosporum, itidemque Armenios discurrentes et Mediam. 22. utque hominibus quietis et placidis otium est voluptabile, ita illos pericula iuvant et bella. iudicatur ibi beatus qui in proelio profuderit animam, senescentes enim et fortuitis mortibus mundo digressos ut degeneres et ignavos conviciis atrocibus insectantur, nec quicquam est quod elatius iactent quam homine quolibet occiso, proque exuviis gloriosis interfectorum avulsis capitibus detractas pelles pro phaleris iumentis accommodant bellatoriis. 23. nec templum apud eos visitur aut delubrum, ne tugurium quidem culmo tectum cerni usquam potest, sed gladius barbarico ritu humi figitur nudus, eumque ut Martem, regionum, quas circumcircant, praesulem verecundius colunt. 24. futura miro praesagiunt modo. nam rectiores virgas vimineas colligentes, easque cum incantamentis quibusdam secretis praestituto tempore discernentes, aperte quid portendatur norunt. 25. servitus quid sit ignorabant, omnes generoso semine procreati, iudicesque etiam nunc eligunt diuturno bellandi usu spectatos. sed ad reliqua textus propositi revertamur. III. 1. Igitur Huni pervasis Halanorum regionibus quos Greuthungis confines Tanaitas consuetudo nominavit, interfectisque multis et spoliatis, reliquos sibi concordandi fide pacta iunxerunt, eisque adiuti confidentius Ermenrichi late patentes et uberes pagos repentino impetu perruperunt, bellicosissimi regis et per multa variaque fortiter facta vicinis nationibus formidati. 2. qui vi subitae procellae perculsus quamvis manere fundatus et stabilis diu conatus est, inpendentium tamen diritatem augente vulgatius fama, magnorum discriminum metum voluntaria morte sedavit. 3. cuius post obitum rex Vithimiris creatus restitit aliquantisper Halanis, Hunis aliis fretus, quos mercede sociaverat partibus suis. verum post multas, quas pertulit clades, animam effudit in proelio, vi superatus armorum. cuius parvi filii Viderichi nomine curam susceptam Alatheus tuebatur et Saphrax, duces exerciti et firmitate pectorum noti, qui cum tempore arto praeventi abiecissent fiduciam repugnandi, cautius discedentes ad amnem Danastium pervenerunt, inter Histrum et Borysthenem per camporum ampla spatia diffluentem. 4. haec ita praeter spem accidisse doctus Athanarichus Theruingorum iudex - in quem, ut ante relatum est, ob auxilia missa Procopio dudum Valens commoverat signa - stare gradu fixo temptabat, surrecturus in vires, si ipse quoque lacesseretur, ut ceteri. 5. castris denique prope Danasti margines ac Greuthungorum vallem longius oportune metatis, Munderichum ducem postea limitis per Arabiam, cum Lagarimano et optimatibus aliis ad usque vicensimmn lapidem misit, hostium speculaturos adventum, ipse aciem nullo turbante interim struens. 6. verum longe aliter, quam rebatur, evenit. Huni enim, ut sunt in coniectura sagaces, multitudinem esse longius aliquam suspicati, praetermissis quos viderant, in quietem tamquam nullo obstante conpositis, rumpente noctis tenebras luna vado fluminis penetrato, id quod erat potissimum elegerunt, et veriti ne praecursorius index procul agentes absterreat, Athanaricum ipsum ictu petivere veloci. 7. eumque stupentem ad impetum primum, amissis quibusdam suorum, coegerunt ad effugia properare montium praeruptorum. qua rei novitate maioreque venturi pavore constrictus, a superciliis Gerasi fluminis ad usque Danubium Taifalorum terras praestringens, muros altius erigebat: hac lorica diligentia celeri consummata, in tuto locandam securitatem suam existimans et salutem. 8. dumque efficax opera suscitatur, Huni passibus eum citis urgebant et iam oppresserant adventantes, ni gravati praedarum onere destitissent. Fama tamen late serpente per Gothorum reliquas gentes, quod invisitatum antehac hominum genus modo nivium ut turbo montibus celsis, ex abdito sinu coortum adposita quaeque convellit et corrumpit: populi pars maior, quae Athanaricum attenuata necessariorum penuria deserverat, quaeritabat domicilium remotum ab omni notitia barbarorum, diuque deliberans, quas eligeret sedes, cogitavit Thraciae receptaculum gemina ratione sibi conveniens, quod et caespitis est feracissimi et amplitudine fluentorum Histri distinguitur ab arvis, patentibus iam peregrini fulminibus Martis: hoc quoque idem residui velut mente cogitavere communi. IV. 1. Itaque duce Alavivo ripas occupavere Danubii, missisque oratoribus ad Valentem, suscipi se humili prece poscebant, et quiete victuros se pollicentes et daturos, si res flagitasset, auxilia. 2. dum aguntur haec in externis, novos maioresque solitis casus versare gentes arctoas, rumores terribiles diffuderunt: per omne, quicquid ad Pontum a Marcomannis praetenditur et Quadis, multitudinem barbaram abditarum nationum vi subita sedibus pulsam circa flumen Histrum vagari cum caritatibus suis disseminantes. 3. quae res aspernanter a nostris inter initia ipsa accepta est hanc ob causam, quod illis tractibus non nisi peracta aut sopita audiri procul agentibus consueverant bella. 4. verum pubescente iam fide gestorum, cui robur adventus gentilium addiderat legatorum, precibus et obtestatione petentium citra flumen suscipi plebem extorrem: negotium laetitiae fuit potius quam timori, eruditis adulatoribus in maius fortunam principis extollentibus, quod ex ultimis terris tot tirocinia trahens ei nec opinanti offerret ut conlatis in unum suis et alienigenis viribus invictum haberet exercitum, et pro militari supplemento, quod provinciatim annuum pendebatur, thesauris accederet auri cumulus magnus. 5. hacque spe mittuntur diversi, qui cum vehiculis plebem transferant truculentam. et navabatur opera diligens nequi Romanam rem eversurus relinqueretur, l vel quassatus morbo letali. proinde permissu imperatoris transeundi Danubium copiam colendique adepti Thraciae partes, transfretabantur in dies et noctes, navibus ratibusque et cavatis arborum alveis agminatim inpositi, atque per amnem longe omnium difficillimum imbriumque crebritate tunc auctum ob densitatem nimiam contra ictus aquarum nitentes quidam et natare conati, hausti sunt plures. 6. Ita turbido instantium studio orbis Romani pernicies ducebatur. illud sane neque obscurum est neque incertum, infaustos transvehendi barbaram plebem ministros, numerum eius conprehendere calculo saepe temptantes, conquievisse frustratos, "quem qui scire velit" ut eminentissimus memorat vates "Libyci velit aequoris idem discere, quam multae zephyro truduntur harenae." reviviscant tandem memoriae veteres, Medicas acies ductantes ad Graeciam: quae ductum Hellesponti occupanteset discidio quodam fabrili maris, litus montanum pede quaesitum exponunt et turmatim apud Doriscum exercitus recensitos, concordante omni posteritate ut fabulosae sunt lectae. 8. nam postquam innumerae gentium multitudines per provinciascircumfusae, pandentesque se in spatia ampla camporum, regiones omnes et cuncta opplevere montium iuga, fides quoque vetustatis recenti documento firmata est. et primus cum Alavivo suscipitur Fritigernus, quibus et alimenta pro tempore et subigendos agros tribui statuerat imperator. 9. Per id tempus nostri limitis reseratis obicibus atque, ut Aetnaeas favillas armatorum agmina diffundente barbaria, cum difficiles necessitatum articuli correctores rei militaris poscerent aliquos claritudine gestarum rerum notissimos: quasi laevo quodam numine deligente in unum quaesiti potestatibus praefuere castrensibus homines maculosi: quibus Lupicinus antistabat et Maximus, alter per Thracias comes, dux alter exitiosus, ambo aemulae temeritatis. 10. quorum insidiatrix aviditas materia malorum omnium fuit. nam - ut alia omittamus, quae memorati vel certe sinentibus isdem alii perditis rationibus in commeantes peregrinos adhuc innoxios deliquerunt - illud dicetur, quod nec apud sui periculi iudices absolvere ulla poterat venia, triste et inauditum. 11. cum traducti barbari victus inopia vexarentur, turpe commercium duces invisissimi agitarunt, et quantos undique insatiabilitas colligere potuit canes, pro singulis dederunt mancipiis, inter quae et filii ducti sunt optimatum. 12. Per hos dies interea etiam Vithericus Greuthungorum rex cum Alatheo et Saphrace, quorum arbitrio regebatur, itemque Farnobio propinquans Histri marginibus, ut simili susciperetur humanitate obsecravit imperatorem legatis propere missis. 13. quibus, ut communi rei conducere videbatur, repudiatis, et quid capesserent anxiis, Athanarichus paria pertimescens abscessit, memor, Valentem dudum cum foederaretur concordia despexisse, adfirmantem se religione devinctum, ne calcaret solum aliquando Romanum, hacque causatione principem firmare pacem in medio flumine coegisse. quam simultatem veritus ut adhuc durantem, ad Caucalandensem locum altitudine silvarum inaccessum et montium cum suis omnibus declinavit, Sarmatis inde extrusis. V. 1. At vero Theruingi iam dudum transire permissi prope ripas etiam tum vagabantur, duplici inpedimento adstricti, quod ducum dissimulatione perniciosa nec victui congruis sunt adiuti, et tenebantur consulto nefandis nundinandi commerciis. 2. quo intellecto ad perfidiam instantium malorum subsidium vertendi mussabant, et Lupicinus, ne iam deficerent pertimescens, eos admotis militibus adigebat ocius proficisci. 3. Id tempus oportunum nancti Greuthungi cum, alibi militibus occupatis, navigia ultro citroque discurrere solita transgressum eorum prohibentia quiescere perspexissent, ratibus transiere male contextis castraque a Fritigerno locavere longissime. 4. At ille genuina praevidendi sollertia venturos muniens casus ut et imperiis oboediret et regibus validis iungeretur, incendens segnius, Marcianopolim tarde pervenit itineribus lentis. ubi aliud accessit atrocius, quod arsuras in commune exitium faces furiales accendit. 5. Alavivo et Fritigerno ad convivium conrogatis, Lupicinus ab oppidi moenibus barbaram plebem opposito milite procul arcebat, introire ad conparanda victui necessaria, ut dicioni nostrae obnoxiam et concordem, per preces adsidue postulantem, ortisque maioribus iurgiis inter ha bitatores et vetitos ad usque necessitatem pugnandi est ventum. efferatique acrius barbari cum necessitudines hostiliter rapi sentirent, spoliarunt interfectam militum manum. 6. quod accidens idem Lupicinus latenti nuntio doctus dum in nepotali mensa ludicris concrepantibus diu discumbens vino marcebat et somno, futuri coniciens exitum, satellites omnes, qui pro praetorio honoris et tutelae causa duces praestolabantur, occidit. 7. hocque populus, qui muros obsidebat, dolenter accepto ad vindictam detentorum regum, ut opinabatur, paulatim augescens multa minabatur et saeva. utque erat Fritigernus expediti consilii, veritus ne teneretur obsidis vice cum ceteris, exclamavit, graviore pugnandum exitio, ni ipse ad leniendum vulgus sineretur exire cum sociis, quod arbitratum humanitatis specie ductores suos occisos, in tumultum exarsit. hocque impetrato egressi omnes exceptique cum plausu et gaudiis, ascensis equis evolarunt, moturi incitamenta diversa bellorum. 8. haec ubi fama rumorum nutrix maligna dispersit, urebatur dimicandi studio Theruingorum natio omnis et inter metuenda multa periculorumque praevia maximorum, vexillis de more sublatis auditisque triste sonantibus classicis iam turmae praedatoriae concursabant, pilando villas et incendendo vastisque cladibus quicquid inveniri poterat permiscentes. 9. adversus quos Lupicinus properatione tumultuaria coactis militibus temere magis quam consulte progressus, in nono ab urbe miliario stetit paratus ad decernendum. barbarique hoc contemplato globos inrupere nostromm incauti, et parmas oppositis corporibus inlidendo obvios hastis perforabant et gladiis, furoreque urgente cruento et tribuni et plera que pars armatorum periere signis ereptis praeter ducem infaustum, qui ad id solum intentus, ut confligentibus aliis proriperet ipse semet in fugam, urbem cursu concito petit. post quae hostes armis induti Romanis, nullo vetante per varia grassabantur. 10. Et quoniam ad has partes post multiplices ventum est actus, id lecturos - siqui erunt umquam - obtestamur, nequis a nobis scrupulose gesta vel numerum exigat peremptorum, qui conprehendi nullo genere potuit. sufficiet enim, veritate nullo velata mendacio, ipsas rerum digerere summitates: cum explicandae rerum memoriae ubique debeatur integritas fida. 11. negant antiquitatum ignari tantis malorum tenebris offusam aliquando fuisse rem publicam, sed falluntur malorum recentium stupore confixi. namque si superiores vel recens praeteritae revolvantur aetates, tales tamque tristes rerum motus saepe contigisse monstrabunt. 12. inundarunt Italiam ex abditis oceani partibus Teutones repente cum Cimbris, sed post inflictas rei Romanae clades inmensas, ultimis proeliis per duces amplissimos superati, quid potestas Martia adhibita prudentiae valeat, radicitus extirpati discriminibus didicere supremis. 13. Marco itidem moderante imperium, unum spirando vesania gentium dissonarum, post bellorum fragores inmensos, post ruinas urbium captarum et direptarum, et pessum + concitas procuratoris interitus partes eorum exiguas reliquisset intactas. 14. verum mox post calamitosa dispendia res in integrum sunt restitutae hac gratia, quod nondum solutioris vitae mollitie sobria vetustas infecta nec ambitiosis mensis nec flagitiosis quaestibus inhiabat, sed unanimanti ardore summi et infimi inter se congruentes ad speciosam pro re publica mortem tamquam ad portum aliquem tranquillum properabant et placidum. 15. Duobus navium milibus perrupto Bosporo et litoribus Propontidis Scythicarum gentium catervae transgressae ediderunt quidem acerbas terra marique strages; sed amissa suorum parte maxima reverterunt. 16. ceciderunt dimicando cum barbaris imperatores Decii pater et filius. obsessae Pamphyliae civitates, insulae populatae conplures, inflammata Macedonia omnis, diu multitudo Thessalonicam circumsedit itidemque Cyzicum. Anchialos capta et tempore eodem Nicopolis, quam indicium victoriae contra Dacos Traianus condidit imperator. 17. post clades acceptas inlatasque multas et saevas excisa est Philippopolis, centum hominum milibus - nisi fingunt annales - intra moenia iugulatis. vagati per Epirum Thessaliamque et omnem Graeciam licentius hostes externi, sed adsumpto in imperium Claudio glorioso ductore et eodem honesta morte praerepto per Aurelianum, acrem virum et severissimum noxarum ultorem, pulsi per longa saecula siluerunt inmobiles, nisi quod postea latrocinales globi vicina cum sui exitio rarius incursabant. verum ea persequar unde deverti. VI. 1. Hoc gestorum textu circumlato nuntiis densis Sueridus et Colias, Gothorum optimates, cum populis suis longe ante suscepti et curare apud Hadrianopolim hiberna dispositi, salutem suam ducentes antiquissimam omnium, otiosis animis accidentia cuncta contuebantur. 2. verum imperatoris litteris repente perlatis, quibus transire iussi sunt in Hellespontum, viaticum cibos biduique dilationem tribui sibi sine tumore poscebant. quod civitatis magistratus ferens indigne - succensebat enim isdem ob rem suam in suburbanis vastatam - imam plebem omnem cum Fabricensibus, quorum illic ampla est multitudo, productam in eorum armavit exitium, iussisque bellicum canere bucinis, ni abirent ocius, ut statutum est, pericula omnibus minabatur extrema. 3. quo malo praeter spem Gothi perculsi et concito quam considerato civium adsultu perterriti steterunt inmobiles, laceratique ad ultimum detestatione atque conviciis et temptati missilium iactibus raris ad defectionem erupere confessam, et caesis plurimis, quos impetus deceperat petulantior, aversisque residuis et telorum varietate confixis, habitu iam Romano cadaveribus spoliatis armati, viso propius Fritigerno iunxerunt semet ut morigeri socii urbemque clausam obsidionalibus aerumnis urgebant. in qua difficultate diutius positi, passim et promiscue ruebant, eminensque aliquorum audacia peribat inulta, multique sagittis et rotatis per fundas lapidibus interibant. 4. tunc Fritigernus frustra cum tot cladibus conluctari homines ignaros obsidendi contemplans, relicta ibi manu sufficiente abire negotio inperfecto suasit, pacem sibi esse cum parietibus memorans, suadensque ut populandas opimas regiones et uberes absque discrimine ullo, vacuas praesidiis etiam tum adorerentur. 5. laudato regis consilio, quem cogitatorum norant fore socium efficacem, per Thraciarum latus omne dispersi caute gradiebantur, dediticiis vel captivis vicos uberes ostendentibus, eos praecipue, ubi alimentorum reperiri satias dicebatur, eo maxime adiumento praeter genuinam erecti fiduciam, quod confluebat ad eos in dies ex eadem gente multitudo, dudum a mercatoribus venundati, adiectis plurimis, quos primo transgressu necati inedia, vino exili vel panis frustis mutavere vilissimis. 6. quibus accessere sequendarum auri venarum periti non pauci, vectigalium perferre posse non sufficientes sarcinas graves, susceptique libenti consensione cunctorum, magno usui idem fuere ignota peragrantibus loca, conditoria frugum occulta et latebras hominum et receptacula secretiora monstrando. 7. nec quicquam nisi inaccessum et devium praeeuntibus isdem mansit intactum. sine distantia enim aetatis vel sexus caedibus incendiorumque magnitudine cuncta flagrabant, abstractisque ab ipso uberum suctu parvulis et necatis raptae sunt matres et viduatae maritis coniuges ante oculos caesis, et puberes adultique pueri per parentum cadavera tracti sunt. 8. senes denique multi, ad satietatem vixisse clamantes, post amissas opes cum speciosis feminis, manibus post terga contortis, defletisque gentilium favillis aedium ducebantur extorres. VII. 1. Haec ex Thraciis magno maerore accepta Valentem principem in sollicitudines varias distraxerunt. et confestim Victore magistro equitum misso ad Persas, ut super Armeniae statu pro captu rerum conponeret inpendentium, ipse Antiochia protinus egressurus, ut Constantinopolim interim peteret, Profuturum praemisit et Traianum, ambo rectores, anhelantes quidem altius sed inbellis. 2. qui cum ad loca venissent, ubi particulatim perque furta magis et latrocinia multitudo minui deberet hostilis, ad id, quod erat perniciosum, intempestive conversi, legiones ab Armenia ductas opposuere vesanum adhuc spirantibus barbaris, opere quidem Martio saepe recte conpertas sed inpares plebi inmensae, quae celsorum iuga montium occuparat et campos. 3. hi numeri nondum experti quid cum desperatione rabies valeret indomita, trusos hostes ultra Haemi montis abscisos scopulos faucibus impegere praeruptis, ubi barbaros locis inclusos, nusquam reperientes exitum diuturna consumeret fames et opperirentur ipsi Frigeridum ducem, cum Pannonicis et transalpinis auxiliis adventantem, quem petitu Valentis Gratianus ire disposuit in procinctum, laturum suppetias his qui ad ultimum vexabantur exitium. 4. post quem Richomeres a, domesticorum tunc comes, imperatu eiusdem Gratiani motus e Galliis, properavit ad Thracias ductans cohortes aliquas nomine tenus, quarum pars pleraque deserverat - ut iactavere quidam - Merobaudis suasu, veriti ne destitutae adminiculis Galliae vastarentur licenter Rheno perrupto. 5. verum articulorum dolore Frigerido praepedito, vel certe, ut obtrectatores finxere malivoli, morbum causante ne ferventibus proeliis interesset, universos regens ex communi sententia Richomeres Profuturo sociatur et Traiano, tendentibus prope oppidum Salices: unde haut longo spatio separatum vulgus inaestimabile barbarorum ad orbis rotundi figuram multitudine digesta plaustrorum tamquam intramuranis cohibitum spatiis, otio fruebatur et ubertate praedarum. 6. Praevia igitur spe meliorum Romani duces, si fors copiam attulisset, ausuri aliquid gloriosum, Gothos, quicquid molirentur sagaciter observabant: id scilicet praestruentes ut, si aliorsum castra movissent, quod fecere creberrime, terga ultimorum adorti plures perfoderent confisi magnamque spoliorum averterent partem. 7. hoc intellecto hostes vel transfugarum indiciis docti, per quos nilul latebat incognitum, in eodem loco diu manserunt: sed oppositi exercitus metu praestricti aliorumque militum, quos adfuere iam sperabant: tessera data gentili, per diversa prope diffusas accivere vastatorias manus, quae iussis optimatum acceptis statim ut incensi malleoli, ad carraginem - quam ita ipsi appellant - aliti velocitate regressae incentivum audendi maiora popularibus addiderunt. 8. nihil post haec inter partes praeter indutias laxatum est breves. reversis enim his, quos necessitas evocarat, plebs omnis intra saeptorum ambitum etiam tum contrusa, inmaniter fremens animisque concita truculentis, experiri postrema discrimina, nec principibus gentis, qui aderant, renuentibus, cruditate festinabat. et quoniam haec sole agebantur extremo noxque adventans ad quietem invitos retinebat et maestos, capto per otium cibo, somni manserunt expertes. 9. contra Romani his cognitis ipsi quoque exsomnes verebantur hostes et male sanos eorum ductores ut rabidas feras: eventum licet ancipitem ut numero satis inferiores, prosperum tamen ob iustiorem sui causam mentibus exspectantes inpavidis. 10. Candente itaque protinus die, signo ad arma capienda ex utraque parte per lituos dato, barbari postquam inter eos ex more iuratum est, tumulosos locos adpetere temptaverunt: quo exinde per proclive rotarum modo obvios impetu convolverent acriore. hocque viso ad suos quisque manipulos properans miles, stabili gradu consistens nec vagabatur nec relictis ordinibus procursabat. 11. ergo ubi utrimque acies cautius incedentes gressu steterunt immobili, torvitate mutua bellatores luminibus se contuebantur obliquis. et Romani quidem voce undique Martia concinentes, a minore solita ad maiorem protolli, quam gentilitate appellant barritum, vires validas erigebant. barbari vero maiorum laudes clamoribus stridebant inconditis, interque varios sermonis dissoni strepitus leviora proelia temptabantur. 12. iamque verrutis et missilibus aliis utrimque semet eminus lacessentes ad conferendas coiere minaciter manus, et scutis in testudinum formam coagmentatis pes cum pede conlatus est. barbarique ut reparabiles semper et celeres, ingentes clavas in nostros conicientes ambustas mucronesque acrius resistentium pectoribus inlidentes, sinistrum cornu perrumpunt: quod inclinatum subsidialis robustissimus globus e propinquo latere fortiter excitus haerente iam morte cervicibus sustentavit. 13. fervente igitur densis caedibus proelio in confertos quisque promptior ruens, ritu grandinis undique volitantibus telis oppetebat et gladiis, et sequebantur equites hinc inde fugientium occipitia lacertis ingentibus praecidentes et terga, itidemque altrinsecus pedites lapsorum, timore impeditorum, secando suffragines. 14. et cum omnia caesorum corporibus opplerentur, iacebant inter eos quidam semianimes, spem vitae inaniter usurpando, alii glande fundis excussa vel harundinibus armatis ferro confixi, quorundam capita per medium frontis et verticis mucrone distincta in utrumque humerum magno cum horrore pendebant. 15. et pertinaci concertatione nondum lassatae, aequo Marte partes semet altrinsecus adflictabant, nec de rigore genuino quisquam remittebat, dum vires animorum alacritas excitaret. diremit tamen interneciva certamina cedens vespero dies, et cunctis, qua quisque potuit, inconposite discedentibus residui omnes repetunt tentoria tristiores. 16. humatis denique pro locorum et temporis ratione honoratis quibusdam inter defunctos, reliqua peremptorum corpora dirae volucres consumpserunt adsuetae illo tempore cadaveribus pasci, ut indicant nunc usque albentes ossibus campi. constat tamen in numero longe minores Romanos, cum ea copiosa multitudine conluctatos, funerea multa perpessos: non tamen sine deflendis aerumnis exagitasse barbaram plebem. VIII. 1. His casibus proeliorum ita luctuose finitis nostri proximos Marcianopoleos petivere secessus. Gothi intra vehiculorum anfractus sponte sua contrusi numquam exinde per dies septem egredi vel videri sunt ausi, ideoque oportunitatem milites nancti, inmensas alias barbarorum catervas inter Haemimontanas angustias clauserunt aggerum obiectu celsorum, hac spe nimirum ut inter Histrum et solitudines perniciosa hostium multitudo conpacta nullosque reperiens exitus periret inedia, cunctis utilibus ad vivendum in civitates validas conportatis, quarum nullam etiam tum circumsedere conati sunt, haec et similia machinari penitus ignorantes. 2.post quae re petivit Gallias Richomeres ob maiorem proeliorum fremitum, qui sperabatur, inde adminicula perducturus. haec Gratiano quater et Merobaude consulibus agebantur, anno in autumnum vergente. 3. Inter quae Valens audito lugubri bellorum direptionumque eventu Saturninum, equestris exercitus ad tempus cura commissa, suppetias Traiano ferentem misit et Profuturo. 4. forteque isdem diebus per Scythiae regiones et Moesiae omnibus, quae poterant mandi, consumptis, feritate urgente pariter et inopia, barbari erumpere molibus magnis ardebant. hocque saepe temptato cum obruerentur vigore nostrorumper asperitates scruposas valide resistentium, adacti necessitate postrema, Hunorum et Halanorum aliquos ad societatem spe praedarum ingentium adsciverunt. 5. Quo cognito Saturninus - iam enim aderat et praetenturas stationesque disponebat agrarias - paulatim conligens suos, digredi parabat consilio non absurdo: ne subita multituclo uti amnis inpulsu undarum obicibus ruptis emissus, convelleret levi negotio cunctos, suspecta loca acutius observantes. 6. deinde post reseratas angustias abitumque militis tempestivum, incomposite, qua quisque clausorum potuit, nullo vetante turbandis incubuit rebus: et vastabundi omnes per latituclines Thraciae pandebantur impune, ab ipsis tractibus, quos praetermeat Hister, exorsi, ad usque Rhodopen et fretum, quod immensa disterminat maria, rapinis et caedibus sanguineque et incendiis et liberorum corporum corruptelis omnia foedissime permiscentes. 7. tunc erat spectare cum gemitu facta dictu visuque praedira, attonitas metu feminas flagris concrepantibus agitari, fetibus gravidas adhuc immaturis, antequam prodirent in lucem, impia tolerantibus multa: implicatos alios matribus parvulos et puberum audire lamenta puellarumque nobilium, quarum stringebat fera captivitas manus. 8. post quae adulta virginitas castitasque nuptarum ore abiecto flens ultima ducebatur, mox profanandum pudorem optans morte, licet cruciabili, praevenire. inter quae cum beluae ritu traheretur ingenuus paulo ante dives et liber, de te Fortuna ut inclementi querebatur et caeca, quae eum puncto temporis brevi opibus exutum et dulcedine caritatum domoque extorrem, quam concidisse vidit in cinerem et ruinas, aut lacerandum membratim, aut serviturum sub verberibus et tormentis crudo devovisti victori. 9. Barbari tamen velut diffractis caveis bestiae per spatiorum amplitudines fusius incitati, oppidum petivere nomine Dibaltum, ubi tribunum Scutariorum Barzimeren inventum cum suis, Cornutisque et aliis peditum numeris castra ponentem adsiliunt, eruditum pulvere militari rectorem. 10. qui confestim, ut adigebat necessitas instantis exitii, iussa canere bellicum tuba, lateribus firmatis, praerupit cum promptis adcinctis ad proelium: fortiterque resistendo pari pugnandi sorte discessisset, ni eum equitum adcursus complurium anhelum circumvenisset et fessum. et ita cecidit interfectis barbarorum non paucis, quorum clades copiarum magnitudo celabat. IX. 1. Re in hunc modum peracta, Gothi, quid postea molirentur incerti, quaeritabant Frigeridum, tamquam obicem validun, ubi reperirent, excisuri: et cultiore victu somnoque parumper adsumpto, eum sequebantur ut ferae: docti quod Gratiani monitu reversus in Thracias, et prope Beroeam vallo metato, eventus rerum speculabatur ancipites. 2. et hi quidem ad patrandum propositum discursione rapida maturabant. ille vero regendi conservandique militis non ignarus, id quod cogitatum est suspicatus, vel exploratorum relatione, quos miserat, aperte instructus, per montium celsa silvarumque densitates ad Illyricum redit, erectus prosperitate nimia, quam ei fors obtulit insperata. 3. repedando enim congregatosque in cuneos sensim progrediens, Gothorum optimatem Farnobium cum vastatoris globis vagantem licentius occupavit, ducentemque Taifalos nuper in societatem adhibitos: qui, si dignum est dici, nostris ignotarum gentium terrore dispersis, transiere flumen direpturi vacua defensoribus loca. 4. eorum catervis subito visis certare comminus dux cautissimus parans adortusque nationis utriusque grassatores minantes etiam tum acerba, trucidasset omnes ad unum, ut ne nuntius quidem cladis post appareret, ni cum aliis multis perempto Farnobio, metuendo antehac incensore turbarum, obtestatus prece impensa superstitibus pepercisset, vivosque omnes circa Mutinam Regiumque et Parmam Italica oppida, rura culturos exterminavit. 5 Taifalorum gentem turpem obscenae vitae flagitiis ita accepimus mersam, ut apud eos nefandi concubitus foedere copulentur maribus puberes, aetatis viriditatem in eorum pollutis usibus consumpturi. porro siqui iam adultus aprum exceperit solus vel interemerit ursum immanem, conluvione liberatur incesti. X. 1. Haec autumno vergente in hiemem funesti per Thracias turbines converrebant. quae temporum rabies velut cuncta cientibus Furiis ad regiones quoque longinquas progrediens late serpebat. 2. et iam Lentiensis Alamannicus populus, tractibus Raetiarum confinis, per fallaces discursus violato foedere dudum concepto, conlimitia nostra temptabat, quae clades hinc exitiale primordium sumpsit. 3. ex hac natione quidam inter principis armigeros militans, poscente negotio reversus in larem, ut erat in loquendo effusior, interrogantes multos quid ageretur in palatio, docet arcessitu Valentis patrui Gratianum orientem versus mox signa moturum, ut duplicatis viribus repellantur plagarum terminalium adcolae, ad Romanorum rerum excidium coniurati. 4. quibus avide Lentienses acceptis, ipsi quoque haec quasi vicini cernentes, ut sunt veloces et rapidi, conferti in praedatorios globos, Rhenum gelu pervium pruinis Februario mense . .. tendentes prope cum Petulantibus Celtae, non sine sui iactura adflictos graviter adultis viribus averterunt. 5. verum retrocedere coacti Germani, noscentesque exercitus pleramque partem in Illyricum, ut imperatore mox adfuturo, praegressam, exarsere flagrantius: maioraque conceptantes, pagorum omnium incolis in unum conlectis cum quadraginta armatorum milibus vel septuaginta, ut quidam laudes extollendo principis iactarunt, sublati in superbiam nostra confidentius inruperunt. 6. Quibus Gratianus cum formidine magna compertis, revocatis cohortibus, quas praemiserat in Pannonias, convocatisque aliis, quas in Galliis retinuerat dispositio prudens, Nannieno negotium dedit, virtutis sobriae duci: eique Mallobauden iunxit pari potestate conlegam, domesticorum comitem, regemque Francorum, virum bellicosum et fortem. 7. Nannieno igitur pensante fortunarum versabiles casus ideoque cunctandum esse censente Mallobaudes alta pugnandi cupiditate raptatus, ut consueverat, ire in hostem differendi impatiens angebatur. 8. proinde horrifico adversum fragore terrente, primum apud Argentariam signo per cornicines dato concurri est coeptum, sagittarum verrutorumque missilium pulsibus crebriores hinc indeque sternebantur. 9. sed in ipso proeliorum ardore infinita hostium multitudine milites visa, vitantesque aperta discrimina, per calles consitas arboribus et angustas, ut quisque potuit, dispersi, paulo postea stetere fidentius: et splendore consimili proculque nitore fulgentes armorum, imperatorii adventus iniecere barbaris metum. 10. qui repente versi in terga resistentesque interdum, nequid ultimae rationis omitterent, ita sunt caesi ut ex praedicto numero non plus quam quinque milia, ut aestimabatur, evaderent densitate nemorum tecta, inter complures alios audaces et fortes rege quoque Priario interfecto, exitialium concitore pugnarum. 11. Hac laeti successus fiducia Gratianus erectus, iamque ad partes tendens eoas, laevorsus flexo itinere latenter Rheno transito, spe incitatior bona, universam, si id temptanti fors adfuisset, delere statuit malefidam et turbamm avidam gentem. 12. hocque urgentibus aliis super alios nuntiis cognito, Lentienses aerumnis populi sui ad internecionem paene deleti, et repentino principis adventu defixi, quid capesserent ambigentes, cum neque repugnandi neque agendi aliquid aut moliendi laxamentum possent invenire vel breve, impetu celeri obsessos petiverunt inviis cautibus colles, abruptisque per ambitum rupibus insistentes, rebus caritatibusque suis, quas secum duxerant, omni virium robore propugnabant. 13. qua difficultate perpensa, velut murorum obicibus opponendi per legiones singulas quingenteni leguntur annati, usu prudenter bellandi comperti. qui ea re animorum aucta fiducia quod versari inter antesignanos visebatur acriter princeps, montes scandere nitebantur, tamquam venaticias praedas, si calcassent editiora, confestim sine certamine ullo rapturi: exorsumque proelium vergente in meridiem die, tenebrae quoque occupavere nocturnae. 14. quippe magno utriusque partis pugnabatur exitio: caedebant cadebantque nostrorum non pauci, simul arma imperatorii comitatus auro colorumque micantia claritudine, iaculatione ponderum densa confringebantur. 15. Et enim diu reputante Gratiano cum optimatibus perniciosum apparebat et inritum contra asperitates aggerum prominentium intempestiva contendere pertinacia, multis - ut in tali negotio - variatis sententiis, otioso milite circumvallari placuit barbaros inedia fatigatos, quia locorum iniquitate defenderetur. 16. verum cum obstinatione simili renitentes Germani peritique regionum petissent alios montes, his, quos ante insederant, altiores: conversus illuc cmn exercitu imperator, eadem qua antea fortitudine semitas ducentes ad ardua quaeritabat. 17. quem l,entienses intentum iugulis suis omni perseverandi studio contemplantes, post deditionem, quam inpetravere supplici prece, oblata - ut praeceptum est - iuventute valida nostris tirociniis permiscenda, ad genitales terras innoxii ire permissi sunt. 18. Hanc victoriam oportunam et fructuosam, quae gentes hebetavit occiduas, sempiterni numinis nutu Gratianus incredibile dictu est quo quantoque cum vigore exerta celeritate aliorsum properans expedivit: praeclarae indolis adulescens, facundus et moderatus et bellicosus et clemens, ad aemulationem lectorum progrediens principum, dum etiam tum lanugo genis inserperet speciosa, ni vergens in ludibriosos actus natura, laxantibus proximis semet ad vana studia Caesaris Commodi convertisset, licet hic incruentus. 19. ut enim ille, quia perimere iaculis plurimas feras spectante consueverat populo, et centum leones in amphitheatrali circulo simul emissos telorum vario genere, nullo geminato vulnere contruncavit, ultra hominem exsultavit, ita hic quoque intra saepta, quae appellant vivaria, sagittarum pulsibus crebris dentatas conficiens bestias: incidentia multa parvi ducebat et seria: eo tempore, quo etiam si imperium Marcus regeret Antoninus, aegre sine collegis similibus et magna sobrietate consiliorum lenire luctuosos rei publicae poterat casus. 20. Dispositis igitur, quae pvo temporum captu per Gallias res rationesque poscebant, et punito Scutario proditore, qui festinare principem ad Illyricum barbaris indicarat, Gratianus exinde digressus per castra, quibus Felicis Arboris nomen est per Lauriacum ad opitulandum oppressae parti porrectis itineribus ire tendebat. 21. Isdemque diebus Frigerido multa atque utilia pro securitate communi sollertissime cogitanti munireque properanti Succorum angustias, ne discursatores hostes et leves tamquam exaestuantes vi torrentes per septentrionales provincias fusius vagarentur, successor Maurus nomine mittitur comes, venalis ferociae specie et ad cuncta mobilis et incertus, is est quem praeteritorum textu rettulimus, ambigenti super corona capiti inponenda Iuliano Caesari, dum inter eius armigeros militaret, arroganti confidentia torquem obtulisse collo abstractam. 22. remotusque in ipsa vertigine pereuntium rerum dux cautus et diligens, cum etiam si dudum discessisset in otium, ad procinctum reduci negotiorum magnitudine poscente deberet. XI. 1. His forte diebus Valens tandem excitus Antiochia, longitudine viarum emensa venit Constantinopolim, ubi moratus paucissimos dies seditioneque popularium levi pulsatus, Sebastiano paulo ante ab Italia, ut petierat, misso, vigilantiae notae ductori pedestris exercitus cura commissa, quem regebat antea Traianus: ipse ad Melanthiada villam Caesarianam profectus, militem stipendio fovebat et alimentis et blanda crebritate sermonum. 2. unde cum itinere edicto per tesseram Nicen venisset, quae statio ita cognominatur: relatione speculatorum didicit refertos opima barbaros praeda a Rhodopeis tractibus prope Hadrianopolim revertisse: qui motu imperatoris cum abundanti milite cognito, popularibus iungere festinant, circa Beroeam et Nicopolim agentibus praesidiis fixis: atque ilico ut oblatae occasionis maturitas postulabat, cum trecentenis militibus per singulos numeros lectis Sebastianus properare dispositus est, conducens rebus publicis aliquid, ut promittebat, acturus. 3. qui itineribus celeratis conspectus prope Hadrianopolim, obseratis vi portis iuxta adire prohibebatur: veritis defensoribus ne captus ab hoste veniret et subornatus atque contingeret aliquid in civitatis perniciem, quale per Actum acciderat comitem, quo per fraudem Magnentiacis militibus capto claustra patefacta sunt Alpium Iuliarum. 4. agnitus tamen licet sero Sebastianus et urbem introire permissus, cibo et quiete curatis pro copia, quos ductabat, secuta luce impetu clandestino erupit, vesperaque incedente Gothorum vastatorios cuneos prope flumen Hebrum subito visos paulisper opertus aggeribus et frutectis obscura nocte suspensis passibus inconpositos adgressus est, adeoque prostravit ut praeter paucos, quos morte velocitas exemerat pedum, interirent reliqui omnes, praedamque retraxit innumeram, quam nec civitas cepit nec planities lata camporum. 5. qua causa percitus Fritigernus et extimescens, ne dux, ut saepe audierat, impetrabilis dispersos licenter suorum globos raptuique intentos consumeret, inprovisos adoriens : revocatis omnibus prope Cabylen oppidum cito discessit, ut agentes in regionibus patulis nec inedia nec occultis vexarentur insidiis. 6. Dum haec aguntur in Thraciis, Gratianus docto litteris patruo, qua industria superaverit Alamanos, pedestri itinere, praemissis inpedimentis et sarcinis, ipse cum expeditiore militum manu permeato Danubio, delatus Bononiam, Sirmium introiit, et quadriduum ibi moratus per idem flumen ad Martis castra descendit, febribus intervallatis adflictus: in quo tractu Halanorum impetu repentino temptatus amisit sequentium paucos. XII. 1. Isdemque diebus exagitatus ratione gemina Valens, quod Lentienses conpererat superatos, quodque Sebastianus subinde scribens facta dictis exaggerabat, e Melanthiade signa commovit, aequiperare facinore quodam egregio adulescentem properans filium fratris, cuius virtutibus urebatur: ducebatque multiplices copias nec contemnendas nec segnes, quippe etiam veteranos isdem iunxerat plurimos, inter quos et honoratiores alii et Traianus recinctus est, paulo ante magister armorum. 2. et quoniam exploratione sollicita cognitum est cogitare hostes fortibus praesidiis itinera claudere, per quae commeatus necessarii portabantur, occursum est huic conatui conpetenter, ad retinendas oportunitates angustiarum, quae prope erant, peditibus sagittariis et equitum turma citius missa. 3. triduoque proximo cum barbari gradu incederent leni et metuentes eruptionem per devia, quindecim milibus passuum a civitate discreti stationem peterent Nicen - incertum quo errore - procursatoribus omnem illam multitudinis partem, quam viderant, in numero decem milium esse firmantibus, imperator procaci quodam calore perculsus isdem occurrere festinabat. 4. proinde agmine quadrato incedens prope suburbanum Hadrianopoleos venit, ubi vallo sudibus fossaque firmato, Gratianum inpatienter operiens, Richomerem comitem domesticorum suscepit ab eodem imperatore praemissum cum litteris, ipsum quoque venturum mox indicantibus. 5. quarum textu oratus ut praestolaretur paulisper periculorum participem, neve abruptis discriminibus temere semet committeret solum, adhibitis in consilium potestatibus variis, quid facto opus esset deliberabat. 6. et cum Sebastiano auctore quidam protinus eundum ad certamen urgerent, Victor nomine magister equitum, Sarmata sed cunctator et cautus, eadem sentientibus multis imperii socium exspeetari eensebat, ut incrementis exercitus Gallicani adscitis opprimeretur levius tumor barbaricus flammans. 7. vicit tamen funesta principis destinatio et adulabilis quorundam sententia regiorum, qui, ne paene iam partae victoriae - ut opinabantur - consors fieret Gratianus, properari cursu celeri suadebant. 8. Et dum neeessaria parabantur ad decernendum, Christiani ritus presbyter, ut ipsi appellant, missus a Fritigerno legatus cum aliis humilibus venit ad principis castra, susceptusque leniter eiusdem ductoris obtulit scripta petentis propalam ut sibi suisque, quos extorres patriis laribus rapidi ferarum gentium exegere discursus, habitanda Thracia sola eum pecore omni concederentur et frugibus: hoc impetrato spondentis perpetuam pacem. 9. praeter haec idem Christianus ut eonscius arcanorum et fidus, secretas alias eiusdem regis obtulit litteras, qui astu et ludificandi varietate nimium sollers docebat Valentem quasi mox amicus futurus et socius, aliter se popularium saevitiam mollire non posse vel ad condiciones rei Romanae profuturas allicere, nisi subinde armatum isdem iuxta monstraret exercitum et timore imperatorii nominis intentato eos a pernicioso pugnandi revocaret ardore. et legati quidem ut ambigui frustra habiti discesserunt. 10. Exoriente vero aurora diei, quem quintum Iduum Augustarum numerus ostendit annalis, signa praepropere commoventur, inpedimentis et sarcinis prope Hadrianopoleos muros cum legionum tutela congrua conlocatis. thesauri enim et principalis fortunae insignia cetera cum praefecto et consistorianis ambitu moenium tenebantur. 11. decursis itaque viarum spatiis confragosis cum in medium torridus procederet dies, octava tandem hora hostium carpenta cernuntur, quae ad speciem rotunditatis detornata digestaque exploratorum relatione adfirmabantur. atque, ut mos est, ululante barbara plebe ferum et triste, Romani duces aciem struxere: et anteposito dextro cornu equitum primo, peditatus pars maxima subsidebat. 12. cornu autem equitum laevum disiectis adhuc per itinera plurimis summa difficultate conductum properabat passibus citis. dumque idem cornu nullo etiam tum interturbante extenditur, horrendo fragore sibilantibus armis pulsuque minaci scutorum territi barbari, quoniam pars eorum cum Alatheo et Saphrace procul agens et accita nondum venerat, oraturos pacem misere legatos. 13. eorum dum vilitatem despicit imperator, ut firma fierent paciscenda, optimates poscens idoneos mitti: illi de industria cunctabantur ut inter fallaces indutias equites sui redirent, quos adfore iam sperabant: et miles fervore calefactus aestivo, siccis faucibus commarceret relucente amplitudine camporum incendiis, quos lignis nutrimentisque aridis subditis, ut hoc fieret, idem hostes urebant. cui malo aliud quoque accedebat exitiale quod homines et iumenta cruciabat inedia gravis. 14. Inter quae Fritigernus callidus futuri coniector, Martemque pertimescens ancipitem, velut caduceatorem unum e plebe suo misit arbitrio, impetens nobiles quosdam et electos ad se prope diem obsides mitti, inpavidus ipse minas militares laturus et necessaria. 15. laudato probatoque formidati ducis proposito, tribunus Aequitius, cui tunc erat cura palatii credita, Valentis propinquus, adsentientibus cunctis ire pignoris loco mature disponitur. quo renitente, quia semel captus ab hostibus lapsusque a Dibalto, verebatur eorum inrationabiles motus, Richomeres se sponte obtulit propria, ireque promiserat libens, pulcrum hoc quoque facinus et viro convenire existimans forti: iamque pergebat indicia dignitatis et natalium ... 16. eo ad vallum hostile tendente sagittarii et scutarii, quos Bacurius Hiberus quidam tunc regebat et Cassio, avidius impetu calenti progressi iamque adversis conexi, ut inmature proruperant, ita inerti discessu primordia belli foedarunt. 17. hocque inpedimento conatus intempestivi et Richomeris alacritas fracta est, nusquam ire permissi, et equitatus Gothorum cum Alatheo reversus et Saphrace, Halanorum manu permixta, ut fulmen prope montes celsos excussus, quoscumque adcursu veloci invenire comminus potuit, incitata caede turbavit. XIII. 1. Cumque arma ex latere omni concuterentur et tela, lituosque Bellona luctuosos in clades Romanas solito inmanius furens, cedentes nostri multis interclamantibus restiterunt et proelium flammarum ritu adcrescens terrebat militum animos, confixis quibusdam rotatis ictibus iaculorum et sagittarum. 2. deinde conlisae in modum rostratarum navium acies trudentesque se vicissim, undarum specie motibus sunt reciprocis iactitatae. Et quia sinistrum cornu ad usque plaustra ipsa accessit, ultra., siqui tulissent suppetias, processurum: a reliquo equitatu desertum, multitudine hostili urgente sicut ruina aggeris magni oppressum atque deiectum est: steterunt inprotecti pedites, ita concatervatis manipulis ut vix mucronem exerere aut ma,nus reducere quisquam posset. nec iam obiectu pulveris caelum patere potuit ad prospectum, clamoribus resultans horrificis. qua causa tela undique mortem vibrantia destinata cadebant et noxia, quod nec provideri poterant nec caveri. 3. verum ubi effusi inmensis agminibus barbari iumenta conterebant et viros, et neque ad receptum confertis ordinibus laxari usquam poterat locus, et evadendi copiam constipatio densior adimebat: nostri quoque ultimo cadendi contemptu occursantes receptis gladiis obtruncabant, et mutuis securium ictibus galeae perfringebantur atque loricae. 4. videreque licebat celsum ferocia barbarum, genis stridore constrictis, succiso poplite aut abscisa ferro dextera vel confosso latere inter ipsa quoque mortis confinia minaciter circumferentem oculos truces: ruinaque confligentium mutua humo corporibus stratis campi peremptis impleti sunt, et morientium gemitus profundisque vulneribus transfixorum cum timore audiebantur ingenti. 5. in hoc tanto tamque confusae rei tumultu exhausti labore et periculis pedites cum deinceps neque vires illis neque mentes suppeterent ad consilium, diffractis hastarum plerisque conlisione adsidua, gladiis contenti destrictis in confertas hostium turmas mergebant se, salutis inmemores, circumspectantes ademptum esse omne evadendi suffugium. 6. et quia humus rivis operta sanguineis gressus labiles evertebat, conabantur modis omnibus vitam inpendere non inultam: adeo magno animorum robore oppositi incumbentibus, ut etiam telis quidam propriis interirent. atra denique cruoris facie omnia conturbante et, quocumque se inflexerant oculi, acervis caesorum adgestis, exanimata cadavera sine parsimonia calcabantur. 7. solque sublimior decurso Leone ad domicilium caelestis Virginis transiens, Romanos magis attenuatis inedia sitique confectos etiam armorum gravantibus sarcinis exurebat. ad ultimum incumbente barbarorum pondere acies inclinatae nostrorum, quod solum postremis malis habuere subsidium, incondite qua quisque poterat, vertuntur in pedes. 8. Dumque omnes dispersi per ignotos tramites cedunt, imperator diris pavoribus circumsaeptus paulatimque insiliens funerum moles, ad Lancearios confugit et Mattiarios: qui, dum multitudo tolerabatur hostilis, fixis corporibus steterant inconcussi. eoque viso Traianus exclamat spem omnem absumptam, ni desertus ab armigeris princeps saltim adventicio tegeretur auxilio. 9. hocque audito Victor nomine comes Batavos in subsidiis locatos haut procul ad imperatoris praesidium raptim cogere properans cum invenire neminem posset, gradiens retro discessit, parique modo Richomeres periculo semet exemit et Saturninus. 10. Sequebantur itaque furore ex oculis lucente barbari nostros, iam linquente venarum calore torpentes : quorum aliqui percussoribus cadebant incertis, non nulli ponderibus solis urgentium obruti ictuque suorum aliqui trucidati: nec enim saepe renitentibus cedebatur aut parcebat cedentibus quisquam. 11. super his obstruebant itinera iacentes multi semineces, cruciatus vulnerum conquerentes: cum quibus aggeres quoque equorum constrati cadaveribus campos implerunt. diremit haec numquam pensabilia damna, quae magno rebus stetere Romanis, nullo splendore lunari nox fulgens. 12. Primaque caligine tenebrarum inter gregarios imperator, ut opinari dabatur - neque enim vidisse se quisquam vel praesto fuisse adseveravit - sagitta perniciose saucius ruit, spirituque mox consumpto decessit nec postea repertus est usquam. hostium enim paucis spoliandi gratia mortuos per ea loca diu versatis, nullus fugatorum vel accolarum illuc adire est ausus. 13. simili clade Caesarem accepimus Decium dimicantem cum barbaris acriter, equi lapsu prostratum, quem ferventem retinere non valuit, abiectumque in paludem nec emergere potuisse nec inveniri. 14. alii dicunt Valentem animam non exhalasse confestim sed cum candidatis et spadonibus paucis prope ad agrestem casam relatum secunda contignatione fabre munitam, dum fovetur manibus imperitis, circumsessum ab hostibus, qui esset ignorantibus, dedecore captivitatis exemptum. 15. cum enim oppessulatas ianuas perrumpere conati, qui secuti sunt, a parte pensili domus sagittis incesserentur, ne per moras inexpedibiles populandi ammitterent copiam, congestis stipulae fascibus et lignorum, flammaque supposita, aedificium cum hominibus torruerunt. 16. unde quidam de candidatis per fenestram lapsus captusque a barbaris prodidit factum et eos maerore adflixit, magna gloria defraudatos, quod Romanae rei rectorem non cepere superstitem. is ipse iuvenis occulte postea reversus ad nostros haec ita accidisse narravit. 17. pari clade recuperatis Hispaniis Scipionum alterum cremata turri, in quam confugerat, absumptum incendio hostili conperimus. illud tamen certum est, nec Scipioni, nec Valenti sepulturam, qui supremitatis honor est, contigisse. 18. In hac multiplici virorum inlustrium clade Traiani mors eminuit et Sebastiani, cum quibus triginta quinque oppetivere tribuni vacantes et numerorum rectores et Valerianus atque Aequitius, quorum alter stabulum, alter curabat palatium. inter hos etiam Promotorum tribunus Potentius cecidit in primaevo aetatis Ilore, bono cuique spectatus, meritis Vrsicini patris magistri quondam armorum suisque commendabilis. constatque vix tertiam evasisse exercitus partem. 19. nec ulla annalibus praeter Cannensem pugnam ita ad internecionem res legitur gesta, quamquam Romani aliquotiens reflante Fortuna fallaciis lusi bellorum iniquitati cesserunt ad tempus, et certamina multa fabulosae naeniae flevere Graecorum. XIV. 1. Perit autem hoc exitu Valens quinquagesimo anno contiguus, cum per annos quattuor inperasset et decem parvo minus. 2. cuius bona multis cognita dicemus et vitia. amicus fidelis et firmus, ultor acer ambitionum, severus militaris et civi is disciplinae corrector, pervigil semper et anxius, ne propinquitatem quis praetendens altius semet ferret, erga deferendas potestates vel adimendas nimium tardus, provinciarum aequissimus tutor, quarum singulas ut domum propriam custodiebat indemnes, tributorum onera studio quodam molliens singulari, nulla vectigalium admittens augmenta, in adaerandis reliquorum debitis non molestus, furibus et in peculatu deprehensis iudicibus inimicus asper et vehemens. 3. nec sub alio principe in huius modi negotiis melius secum actum esse meminit oriens. super his omnibus liberalis erat cum moderatione, cuius rei licet abundent exempla, unum tamen sufficiet poni. ut sunt in palatiis non nulli alienarum rerum avidi, siqui caducum vel aliud petisset ex usu, cum magna iustorum iniustorumque distinctione contradictori copia servata, donabat ei, qui petierat, tres vel quattuor alios absentes aliquotiens impetratorum participes iungens: ut castigatius agerent inquieti, lucra, quibus inhiabant, hoc minui commento cernentes. 4. super aedificiis autem, quae per diversas urbes et oppida vel instauravit vel a primis instruxit auspiciis - ne sim longior - taceo, rebus ipsis id apertius monstrare concedens. haec bonis omnibus aemulanda sunt, ut existimo: nunc eius vitia percurramus. 5. Magnarum opum intemperans adpetitor, laborum inpatiens, duritiamque magis adfectans inmanem in crudelitatem proclivior, subagrestis ingenii, nec bellicis nec liberalibus studiis eruditus: alienis gemitibus libenter emolumenta fructusque conquirens, tuncque magis intolerabilis cum incidentia crimina ad contemptam vel laesam principis amplitudinem trahens in sanguinem saeviebat et dispendia locupletum. 6. illud quoque ferri non poterat quod, cum legibus lites omnes quaestionesque committere videri se vellet, destinatisque velut lectis iudicibus negotia spectanda mandabat, nihil agi contra libidinem suam patiebatur: iniuriosus alias et iracundus et criminantibus sine differentia veri vel falsi facillime patens, quae vitiorum labes etiam in his privatis cotidianisque rationibus inpendio est formidanda. 7. Cessator et piger: nigri coloris, pupula oculi unius obstructa, sed ita, ut non eminus appareret, figura bene conpacta membrorum, staturae nec procerae nec humilis, incurvis cruribus extanteque mediocriter ventre. 8. Haec super Valente dixisse sufficiet, quae vera esse aequalis nobis memoria plene testatur. illud autem praeteriri non convenit, quod cum oraculo tripodis, quem movisse Patricium docuimus et Hilarium, tres versus illos fatidicos comperisset, quorum ultimus est. en pedioisi Mimantos agaiomenoio Areos ut erat inconsummatus et rudis, inter initia contemnebat, processu vero luctuum maximorum abiecte etiam timidus, eiusdem sortis recordatione Asiae nomen horrebat: ubi Erythraeo oppido superpositum montem Mimanta et Homerum scripsisse et Tullium doctis referentibus audiebat. 9. denique post interitum eius discessumque hostilem, prope locum, in quo cecidisse existimatus est, inventus dicitur saxeus monumenti suggestus, cui lapis adfixus incisis litteris Graecis, sepultum ibi nobilem quendam Mimanta veterem indicabat. XV. 1. Post exitialem pugnam cum iam tenebris nox terras implesset, hi qui superfuere, dextra pars, alii laeva vel quo metus traxerat, ferebantur, quisque proximos quaerens: cum praeter se nihil singuli cernere poterant, occipitiis propriis ferrum arbitrantes haerere. audiebantur tamen, licet longius, heiulatus miserabiles relictorum singultusque morientium et vulneratorum crucibabiles fletus. 2. Luce vero coeptante victores ut bestiae sanguinis inritamento atrocius efferatae, spei inanis inlecebris agitati, Hadrianopolim agminibus petivere densetis, eam vel cum discriminibus excisuri postremis: docti per proditores et transfugas potestatum culmina maximarum et fortunae principalis insignia thesaurosque Valentis illic ut arduo in munimento conditos. 3. et ne intervallatis ardor intepesceret moris, hora diei quarta ambitu cincto murorum, infestissime certabatur: oppugnatoribus genuina ferocia ad praeceps exitium festinantibus, contraque defensorum vigore validis viribus incitato. 4. et quia militum calonumque numerus magnus civitatem cum iumentis introire prohibitus, adfixus parietibus moenium aedibusque continuis, pro loci humilitate fortiter decernebat, superatque rabies inmientium ad usque horam diei nonam, subito pedites nostri trecenti, ex his, qui prope ipsas stetere loricas, conferti in cuneum desciverunt ad barbaros, eosque illi avide raptos confestim - incertum quo consilio - trucidarunt; et ex eo deinceps observatum est, neminem huius modi aliquid vel in desperatione rerum ultima cogitasse. 5. fervente itaque tot malorum congerie, repente cum fragore caelesti imbres nubibus atris effusi dispersere circumfrementium globos, reversique ad vallum dimensum tereti figura plaustrorum, inmanes spiritus latius porrigentes iubebant nostris per minaces litteras, et legatum ... fide retinendae salutis accepta. 6. verum introire non auso, qui missus est, per Christianum quendam portatis scriptis et recitatis, utque decebat contemplatis, parandis operibus dies et nox omnis absumpta. nam intrinsecus silicibus magnis obstrusae sunt portae et moenium intuta firmata, et ad emittenda undique tela vel saxa, tormenta per locos aptata sunt habiles adgestaque prope sufficiens aqua. pridie enim dimicantium quidam siti ad usque ipsa vitae detrimenta vexati sunt. 7. Contra Gothi reputantes difficiles Martis eventus, anxiique cum sterni et sauciari cernerent fortiores, et particulatim vires suas convelli, astutum iniere consilium, quod ipsa indicante iustitia publicatum est. 8. partis enim nostrae candidatos aliquos, qui die praeterito ad eos defecerant, pellexere ut simulata fuga velut ad propria remeantes, intra muros suscipi se curarent, ingressique latenter quandam incenderent partem: ut tamquam signo erecto occultius, dum circa exstinguendum incendium distringitur multitudo clausorum, civitas perrumperetur inpropugnata 9. perrexere, ut statutum est, candidati: cumque prope fossas venissent, manus tendentes orantesque ut Romanos semet admitti poscebant. et recepti, quia nulla erat suscipio quae vetaret, interrogatique super consiliis hostium, variarunt: unde factum est ut cruenta quaestione vexati cervicibus perirent abscisis, quid acturi venerant aperte confessi. 10. Omni itaque bellandi apparatu praestructo, adventante vigilia tertia, barbari abolito praeteritorum vulnerum metu, in urbis obseratos aditus multiplicatis ordinibus inundarunt, et obstinatione magnatium maiore, at cum armatis provinciales et palatini ad obruendos eos excitatius exurgebant, et cuiusque modi tela in multitudine tanta vel temere missa cadere sine noxa non poterant. 11. animadversum est a nostris isdem telis barbaros uti, quibus, petebantur. ideoque mandatum est ut nervis ferrum hgnumque conectentibus ante iactum incisis emitterentur arcu sagittae, quae volitantes vires integras servabant, infixae vero corporibus nihil vigoris perdebant, aut certe, si cecidissent in vanum, ilico frangebantur. 12. dedit autem rebus ita flagrantibus grave momentum casus admodum inopinus. Scorpio genus tormenti, quem Onagrum sermo vulgaris appellat, e regione contra hostium aciem densam locatus, lapidem contorsit ingentem, qui licet humo frustra inlisus est visus, tamen ita eos metu exanimavit, ut stupore spectaculi novi cedentes e medio abire temptarent. 13. sed bucinis optimatum monitu occinentibus instauratum est proelium, et pari modo res Romana superior stetit, nullo ferme alio telo vel funditoris amento in cassum excusso. agmina enim praeeuntium ductorum, quos rapiendi Valentis malis lucubrationibus quesiti cupiditas incendebat, secuti ceteri prae se ferebant aequiperasse discrimina potiorum: namque semineces aliqui aut magnis obtriti ponderibus vel confixi iaculis pectora volvebantur, non nulli scalas vehendo ascensumque in muros ex latere omni parantes sub oneribus ipsis obruebantur, contrusis per pronum saxis et columnarum fragmentis et cylindris. 14. nec quemquam furentium cruoris horrenda species ad serum usque diem ab alacritate faciendi fortiter avertebat, hoc incitante quod etiam defensorum plurimos cadere diversis ictibus videntes eminus laetabantur. ita sine requie ulla vel modo pro moenibus et contra moenia ingentibus animis pugnabatur. I 5. et quia nullo ordine iam sed per procursus pugnabatur et globos, quod desperationis erat signum extremae, flexo in vesperam die cligressi omnes rediere ad tentoria tristes, inconsideratae dementiae alter alterum arguentes, quod non, ut suaserat antea Fritigernus, obsiclionales aerumnas ubique declinarunt. XVI. 1. Conversi post haec per omne tempus noctis, ut aestivae non longum, ad vulnerum curas artesque medendi gentiles, redclita luce in varias consiliorum vias diducebantur, quorsum tenderent ambigentes, multisque dictatis et controversis occupare statuunt Perinthum, exinde quaeque divitiarum referta, docentibus omnia perfugis, etiam domorum nedum urbium interna noscentes. hanc secuti sententiam, quam utilem existimarunt, itineribus lentis, miscentes cuncta populationibus et incendiis, nullo renitente pergebant. 2. Obsessi vero apud Hadrianopolim, post eorum abitum perceptum, cum vacare hoste loca proxima conpertae fidei nuntiassent exploratores: egressi media nocte, vitatis aggeribus publicis per nemorosa et devia, pars Philippopolim, exindeque Serdicam, alia ad Macedoniam cum intemeratis opibus, quas habebant, omni studio ad properandum excogitato currebant, velut in regionibus illis repperiendo Valente: quem inter medios certaminum turbines oppetisse, vel certe ad tugurium confugisse, ubi aestimatus est vi periisse flammarum, penitus ignorabant. 3. At Gothi Hunis Halanisque permixti nimium bellicosis et fortibus, rerumque asperarum difficultatibus induratis, quos miris praemiorum inlecebris sibi sociarat sollertia Fritigerni, fixis iusta Perinthum castris, ipsam quidem urbem cladium memores pristinarum nec adire nec temptare sunt ausi, agros vero fertiles late distentos et longe ad extremam vastavere penuriam, cultoribus caesis aut captis. 4. unde Constantinopolim, copiarum cumulis inhiantes amplissimis, formas quadratorum agminum insidiarum metu servantes, ire ocius festinabant, multa in exitium urbis inclitae molituri. quos inferentes sese inmodice obicesque portarum paene pulsantes, hoc casu caeleste reppulit numen. 5. Saracenorum cuneus - super quorum origine moribusque diversis in locis rettulimus plura - ad furta magis expeditionalium rerum quam ad concursatorias habilis pugnas, recens illuc accersitus, congressurus barbarum globo repente conspecto a civitate fidenter erupit, diuque extento certamine pertinaci, aequis partes discessere momentis. 6. sed orientalis turma novo neque ante viso superavit eventu. ex ea enim crinitus quidam, nudus omnia praeter pubem, subraucum et lugubre strepens, educto pugione agmini se medio Gothorurn inservit et interfecti hostis iugulo labra admovit effusumque cruorem exuxit. quo monstroso miraculo barbari territi, postea non ferocientes ex more, cum agendum adpeterent aliquid, sed ambiguis gressibus incedebant. 7. processu dein audacia fracta, cum murorum ambitum insularumque spatiis inmensis oblongum, et inaccessas pulchritudines urbis et incolentium plebem considerarent inmensam, iuxtaque fretum, quod Pontum disterminat et Aegaeum, disicttis bel lorum officinis, quas parabant, post accepta maiora funera quam inlata, exinde digressi sunt effusorie per arctoas provincias, quas peragravere licenter ad usque radices Alpium Iuliarum, quas Venetas appellabat antiquitas. 8. His diebus efficacia Iulii magistri militiae trans Taurum enituit salutaris et velox. conperta enim fatorum sorte per Thracias, Gothos antea susceptos, dispersosque per varias civitates et castra, datis tectioribus litteris ad eorum rectores Romanos omnes, quod his temporibus raro contingit, universos tamquam vexillo erecto uno eodemque die mandavit occidi, exspectatione promissi stipendi securos ad suburbana productos. quo consilio prudenti sine strepitu vel mora completo, orientales provinciae discriminibus ereptae sunt magnis. 9. Haec ut miles quondam et Graecus, a principatu Caesaris Nervae exorsus ad usque Valentis interitum pro virium explicavi mensura: opus veritatem professum numquam, ut arbitror, sciens silentio ausus corrumpere vel mendacio. scribant reliqua potiores, aetate doctrinisque florentes. quos id, si libuerit, adgressuros, procudere linguas ad maiores moneo stilos.
|
De mensura horologii (Auctor incertus (Beda?)), J. P. Migne (0951D)Si quem delectat horologium componere, sive metallinum, sive ligneum, quod ad instar perpendicularis videtur formari, praeter quod illud rotundum est, istud vero sena latera habet, in quibus ordo horarum (0952D)totius anni binis mensibus insignitur. Longitudo namque quinque digitorum creditur sufficiens esse, plus minusve. Grossitudo quoque, si unumquodque latus sufficit ad gnomonem et inscriptionem Kalendarum, (0953A)satis videtur. Prima linea quae ascribitur XII Kal. Januarii atque Julii secundum placitum habeat initium: ipsum tamen spatium sex aequis spatiis dividatur, vel partibus, a primo puncto quod in una regione habetur, usque ad umbilicum. Secunda vero, quae XII Kalend. Augusti et Maii assignatur, a medio sextae horae spatio primi ordinis sortiatur terminum. Tertia, quae Aprilis et Septembris iisdem (ut supra titulatur) Kalendis, relicto dodrante penultimae secundi ordinis horae, quadrantem sumit exordium. Quarta penultimi spatii tertiae seriei, vindicat trientem. Quinta penultimi spatii quarti ordinis, quintam arripit partem. Sextae lineae terminus, quartae horae confinio quinti ordinis coaequatur. Ad meridiem inveniendum. Circumscribe in plana tabula circulum, cujus centro rectissime infige gnomonem tantae longitudinis, ut umbra ejus praedictum circulum excedat; et diligenter (0954A)vide, quando praedicta umbra incipiat recipi infra ipsius circuli ambitum, et vestigia ejusdem umbrae se contrahentis punctis cautissime nota. Simili observantia vide quando iterum circuli limitem exierit (quod fiet transacto meridie, cum rursus declinans umbra inferiora receperit) et ibi similiter puncta affige. Postea spatium, quod est inter haec puncta, a centro per medium recta linea divide. Postera vero die causa probationis explorans, caute intuere quando umbra gnomonis praedictam lineam operuerit, et tunc certo meridiem esse non dubites. Et ut haec cautius perficiantur, tabulam lapideam diligenter politam tibi sume, et eam in loco secreto huic operi congruo pone. Quo facto, eamdem tabulam tali libramine, talique diligentia tandiu ponderando aequare non desistas, quousque aqua supereffusa aut aequaliter huic superjaceat, aut undique orbem aequaliter excedat. HOROLOGIUM QUOD CONTRA UNUMQUEMQUE MENSEM HABET AD UMBRAM HUMANI CORPORIS PEDE SINGULARUM HORARUM DIEI. CONCORDIA XII MENSIUM. Januarius et postea December. Hora prima et undecima, pedes viginti novem; hora secunda et decima, pedes novemdecim. Hora tertia et nona, pedes septemdecim; hora quarta et octava, pedes quindecim. Hora quinta et septima, pedes tredecim; hora sexta, pedes undecim. Februarius et November. Hora prima et undecima, pedes viginti septem; hora secunda et decima, pedes septemdecim. Hora secunda et nona, pedes quindecim; hora quarta et octava, pedes tredecim. Hora quinta et septima, pedes undecim; hora sexta pedes novem. Martius et October. Hora prima et undecima, pedes viginti quinque, hora secunda et decima, pedes quindecim. (0954D)Hora tertia et nona, pedes tredecim; hora quarta et octava, pedes undecim. Hora quinta et septima, pedes novem; hora sexta, pedes septem. Aprilis et September. Hora prima et undecima, pedes viginti tres; hora secunda et decima, pedes tredecim. Hora tertia et nona, pedes undecim; hora quarta et octava, pedes novem. Hora quinta et septima, pedes septem; hora sexta, pedes quinque. Maius et Augustus. Hora prima et undecima, pedes viginti et unum - hora secunda et decima, pedes undecim. Hora tertia et nona, pedes novem; hora quarta et octava, pedes septem. Hora quinta et septima, pedes quinque; hora sexta, pedes tres. Junius et Julius Hora prima et undecima, pedes novemdecim; hora secunda et decima, pedes novem. (0956A)Hora tertia et nona, pedes septem, hora quarta et octava, pedes quinque. Hora quinta et septima, pedes tres; hora sexta, pedem unum. DE SIGNIS ET HORIS XII MENSIUM. De tribus diebus periculosis. Sunt tres dies in anno qui per omnia observandi sunt. VIII Idus April. ille dies lunis, intrante August. ille dies lunis, exeunte Decemb. ille dies lunis observandus est, in quibus omnes venae in homine et in pecude plenae sunt. Qui in his hominem aut pecus percusserit, aut statim, aut tertio die morietur, aut septimo die periclitabitur. Et si potionem acceperit, intra quindecim dies morietur. Et si masculus aut femina in his diebus nascuntur, mala morte morientur. Et si de auca in his diebus aliquis manducaverit, intra quindecim vel quadraginta dies morietur. De Aegyptiacis diebus.
|
Confirmatis in Africa Pompeianis partibus imperium earum P. Scipioni delatum est, Catone, cui ex aequo deferebatur imperium, cedente. Et cum de diruenda urbe Vtica propter fauorem ciuitatis eius in Caesarem deliberaretur, idque ne fieret M. Cato tenuisset, Iuba suadente ut dirueretur, tutela eius et custodia mandata est Catoni. Cn. Pompeius Magni filius, in Hispania contractis uiribus, quarum ducatum nec Afranius nec Petreius excipere uolebant, bellum aduersus Caesarem renouauit. Pharnaces, Mithridatis filius, rex Ponti, sine ulla belli mora uictus est. Cum seditiones Romae a P. Dolabella tr. pl. legem ferente de nouis tabulis excitatae essent et ex ea causa plebs tumultuaretur, inductis a M. Antonio, magistro equitum, in urbem militibus octingenti e plebe caesi sunt. Caesar ueteranis cum seditione missionem postulantibus dedit, et cum in Africam traiecisset, aduersus copias Iubae regis cum discrimine magno pugnauit.
|
DE AMORE ET DILECTIONE DEI ET PROXIMI ET ALIARUM RERUM ET DE FORMA VITAE LIBER II De amore proximi et dilectione liber. Habito tractatu de amore Dei et dilectione ipsius, tractandtum est deamore et dilectione proximi, que illi coheret et sine qua Dei amor haberinon potest. Ut sanctus Iohannes in epistola sua dixit, "Et omnis qui diligitfratrem, ex Deo natus est, et cognoscit Deum. Qui non diligit, non novitDeum: quoniam Deus caritas est." Et alibi eciam dixit, Si quis dixerit quoniam diligo Deum, et fratrem suum odit, mendaxest. Qui non diligit fratrem suum quem videt, Deum, quem non videt, quomodopotest diligere? Et hoc mandatum habemus a Deo: qui diligit Deum diligatet fratrem suum. Et beatus Paulus dixit, "Qui diligit proximum, legem implevit." Et a sapienteeciam dictum est, In tribus placitum est spiritui meo, que sunt probata coram Deo ethominibus: concordia fratrum, et amor proximorum, et vir et uxor sibi consencientes.Tres autem species odivit anima mea: pauperem superbum, divitem mendacem,et senem fatuum et insensatum. Et eciam cum Dominus dixisset, "Diligens Deum tuum ex toto corde tuo, etex tota anima tua, et ex tota mente tua," statim subiunxit, "Et proximumtuum, sicut teipsum," dicens, "In hiis duobus mandatis tota lex pendet,et prophete." Diligas ergo proximum sicut te ipsum, ut istud "sicut" notetsimillitudinem et non quantitatem. Nemo enim potest tantum alium diligerequantum ad ipsum diligit; sufficit enim si diligis proximum ad id ad quodte ipsum diligis, id est, ad vitam eternam. Omnes ergo homines generaliter et universaliter in proximo sunt diligendi.Nam voluntatem debes habere et eciam in actu prout potes complere ut hominesboni sint et Deo serviant, et bona opera in paradisum vadant. Recto igituramore omnes diligas, non pravo. Amor enim alius est rectus qui diciturcaritas, de quo supra dixi in titulo De Amore et Dilectione Dei;alius vero pravus, qui cupiditas potest nuncupari. De quo Valterius tractavitillumque difinivit dicens: Amor est passio quedam innata procedens ex visione et inmoderata cogitationeforme alterius sexus, ob quam quidem aliquis super omnia cupit alteriuspotiri amplexibus, et omnia de utriusque voluntate in ipsius amplexu amorisprecepta conpecti. Diligas ergo homines in bonum et non in malum. Nam Apostolus dicit, "Nolivinci a malo, sed vince in bono malum." Et alibi in epistola ad Romanos,"Unusquisque vestrum proximo suo placet in bonum." Qui enim diligit alium consentiendo malo non illum diligit, sed pociusodit, se ipsum dampnat. Bis enim peccat qui peccato obsequium accommodat,qui enim peccat, ut sanctus Prosper dixit, "Homines sic sunt diligendi,ut erores non diligantur." De amore igitur hominis in hominem dic ut pleniusnotavit Augustinus in sermone suo qui legitur in Dominica post Pentecostem,qui sic incipit "Non solum in novo," et cetera. Caput I. Unde oriatur amor et qualiter. Et nota quod amor ad modum cristali oritur, coagulatur, vel gelatur,zelatur, in amicitiam convertitur, et per bonam conversationem et longamconsuetudinem quasi in naturam deducitur, adeo ut quasi lapis clarus efficiatur.Amor hominis velud lacrima ab oculis oritur et in pectus cadit. Orituret quandoque ab auribus. Nam si audieris tibi filium esse natum quem nunquamvidisti, per solum auditum aurium concipitur amor in corde tuo, ut eumincipias diligere. Idem eciam est cum de aliquo bono homine multa bonaaudis, vel servitia ab eo percipis. Concipis enim amorem per aures ad illumdiligendum. Coagulatur autem et celatur itaque in amicitiam convertiturper fidem, per convivium, per locutionem sive loquelam, et per bona servitiainvicem data et accepta. Per fidem coagulatur, secundum Senecam qui ait, "Amici fides coagulatumest amicitie, sapientia firmamentum." Per convivium autem inter bonos hominescoagulatur amor, ut dixit quidam sapiens: "Convivium est coagulum amicitieinter bonos; inter malos autem discensio." Unde dixit Seneca in epistolis,"Ante circumspiciendum est cum quibus edas et bibas, quam quid edas etbibas. Epulatio sine amico leonis ac lupi vita est." Superbo oculo et insaciabili corde cum hoc non edebam, licet autem sitconvivium coagulum amicitie. Non tamen frequentandum est multis rationibus,et quia in convivio multi mali homines quandoque congregantur, et quiadiscensiones maxime inde quandoque oriuntur, et quia superfluitates multeillic fiunt, et quia per convivia frequentia substantia hominum valde minoratur.Unde Salomon dixit, "Melius est ire ad domum luctus quam ad domum convivare."Et Cato dixit, "Raro convivare." Per locutionem autem bonam coagulatur amor et in amicitiam cadit. Undequidam sapiens dixit, "Principium amicitie est bene loqui; maledicere veroexordium inimicitiarum." Et eciam Pamfilius dixit, "Excitat et nutrit facundiadulcis amorem." Per bona autem obsequia invicem data atque recepta, zelaturamor et cadit in amicitiam. Et efficitur homo zelosus, unde dicitur: "Zelosusdomus tue comodit me." Et alibi, "Noli emulari in malignantibus, nequezela eris facientes iniquitatem." Quare Regula Amoris dicit, "Quinon zelat, amare non potest," et: "Ex vera zelotypia affectus semper cressitamandi mutua." Per mutua eciam servitia invicem data atque recepta, acquiritur amicitiaet conservatur et retinetur. Unde dici consuevit, "Audio sic dici: dandoretinentur amici." Et Cato dixit, Obsequio quoniam dulces retinentur amici. Ne dubitas cum magna petas impendere parva: His etenim rebus coniungit gratia caros. Et alibi, "Dapsilis interdum notis caris amicis." Quod donare potes, gratis concede roganti! Nam recte fecisse bonis, in parte lucrorum est. Et Terentius dixit, "Obsequium amicos, veritas odium parit." Si enim abamico tamen modo sumpseris, nunquam illi tribuendo, illius amicitiam meritoperdes. Cum autem semper dampna suscipiat, nunquam autem lucra amicus enimutilitatis causa assumitur, et si parte semper dampna patitur. Tua amiciipsi non placebit. Nam ut dixit philosophus, "Qui utilitatis causa assumptusest, tamdiu placebit quamdiu utilis fuerit." Et certe si amicus tibi sepedederit, decuit te illi reddere. Unde quidam philosophus dixit, "Beneficiumsepe dare, docere est reddere." Licet enim Seneca epistolarum dixit, "Beneficiorumusum gratum homines esse putant: illa crescunt mora et tanto plus solvendumest, quanto tardius. Ingratus est, qui beneficium reddit sine usura." Sed licet beneficia per moram crescant; non tamen congrua mora in hiisest reprehendenda. Nam dixit quidam philosophus, "Tene rectam iustitiaminter homines, et diligunt te; et non properes ulli reddere mutuum bonivel mali, quia diutius expectabit te amicus et diutius timebit te inimicus."Reddere debes ergo beneficium amico cum usuris si potes. Alioquin in memoriafrequenter habeas beneficium tibi collatum, et benefactorem inde collaudes.Ait enim Seneca, "Satis magna est usura pro beneficio memoria." Et eciambenefactorem reverearis et timeas. Nam ut idem ait, "Optime positum estbeneficium, ubi meminit, qui accipiunt." Et diligenter caveas, ne reddeas malum pro bono, sive beneficio, quodesset iniquum nec tollerandum a Deo. Nam ut Salomon in Proverbiis, "Quireddit mala pro bonis, non recedet malum de domo eius." Et si nunquam amicotribuis, iniuste postea ab eo petis. Et alibi dicitur, "Beneficium quidare nescit, iniuste petit." Immo eciam in odium cadit. Ut Seneca dixit,"Nullum est odium perniciosius quam beneficii violati pudere." Libentius enim debes beneficium reddere, quam de novo recipere. Indeeciam idem Seneca dixit, Errat, qui beneficium accipit libentius quam reddeat: quanto ilariorest qui solvit quam qui mutuat, tanto debet esse ylarior, qui se maximohere alieno accepti beneficii exhonorat, quam qui maximo obligatur. Qui enim de accipiendo cogitat, oblitus est accepti. Nec est amicitia,sed negotiatio, que ad commodum accidit, que quod consuecutura sit, spectat.Quare dictum est, "Dignus decipi qui de recipiendo cogitat dum dat." Quodsi reddere beneficium factis non potes, saltem per confessionem beneficiiretribue. Nam ut ait idem Seneca, "Interdum autem solutio est beneficiiipsa confessio." Que negatio autem beneficii ad malignitatem et ingratitudinemspectat. Unde quidam philosophus dixit, "Benefactum qui denegat, coramoculis omnia cernentis se accusat." De quibus beneficiis et servitiis dandis et recipiendis plenius notaibidem in titulo De Retinendis Amicis. Placeat autem tibi alteriusamicitiam et amici commodo conservare et non cum alterius incommodo sivesit amicus sive inimicus. Nam ut ait Tullius De Officiis, "Nequedolor, neque mors, neque aliud, quod extrinsecus homini accidere possit,tam est contra naturam, quam ex alieno incommodo suum augere commodum."Unde Seneca dixit, "Satius est sua mala quam aliena tractare." Et alibi,"Miserius est nocere quam ledi." Per bonam autem conversationem et longam consuetudinem in naturam convertitura Deo, ut quasi lapis efficiatur, quia consuetudo est altera natura. Sicutenim aqua funtis et putei assidua et longa consuetudine semper melior efficitur,ita amor inveteratus semper novo melior invenitur. Unde Ihesus filius Siracdixit, "Vinum novum et amicus novus; invetrescant, et cum suavitate bibesillud." Et alibi, "Amicum tuum et amicum natris tui non derelinquas; novusenim non erit similis illi." Et nota quod sicut antiqua amicitia per longamconsuetudinem in habitum mentis sumpta ita congelatur quod quasi lapisclarus efficiatur, ita ira inveterata odium dicitur, et odium inveteratuma Deo in naturam convertitur. In inimico antiquo numquam confidere possis.Unde quidam philosophus dixit, "Ne associes te inimicis tuis, cum aliospossis reperire socios; que enim mala egeris notabunt, que vero bona fuerint,deviabunt." Plus vero dixit alius philosophus, videlicet: Ignotos quasiinimicos esse vitandos et in eis non esse confidendum ante cognitionem.Ait enim: Non aggrediaris viam cum aliquo, nisi eum prius agnoveris! Si quisquamtibi in via ignotus se associaverit iterque tuum investigaverit, dic tevelle longius ire quam disposueris; et si detulerit lanceam, vade ad dextram;si ensem, ad sinistram. Salomon vero de inimio antiqua dixit, "Inimico antiquo ne credas in eternum;et si humiliatus vadat curvus." "Ne credas ei; captus enim utilitate, nonamicitia, revertitur voluntate, ut capiat fugiendo, quod non potuit persequendo."Et alibi, "In oculis tuis lacrimabitur inimicus, et si viderit tempus,non satiabitur sanguine tuo." Quare Seneca dixit, "Pro amico potius occidiexpedit, quam cum inimico vivare." Et eciam Ysoppus dixit, Ne confidatis secreta nec his retegatis, Cum quibus egistis pugne discrimina tristis. Et alibi idem dixit, Nulla fides hosti tibi sit, qui talia nosi, Prorsus et hostilia tibi sit persuasio vilis. Fraude necis dire, nec sic videare perire. Nam et quidam philosophus dixit, "Cum inimico nemo tute in gratiam redit."Quia ut ait Seneca, "Numquam ubi fumat diu ignis deficit vapor," enim odiisemper latet in pectore inimici. Et odium secundum Tullium est venenumamicitie, quare amicitia eius vel gratia quesita, de facili non bene potestdurare. Et alius dixit, "Inimici ad animum nulle preces conveniunt." Caput II. De incommodis amoris pravi. Et nota quod amoris multa sunt incomoda, si in pravam partem inclinet.Nam ut ait Seneca, "Semper in amorem causa dampni quere." Et alius dixit,"Cum amas, non sapies; cum sapies, non amabis." Et Regule Amorisdicunt, "Minus dormit et edit, quem amoris cogitatio vexat." Et: "Quilibetamantis actus in coamantis cogitatione finitur." "Verus amans nil beatumcredit nisi quod cogitet coamanti placere." Et: "Amor nil posset amantidenegare." Et: "Non solvet amare, quem nimia voluptatis habundantia vexat."Et: "Amans coamantis solatiis satiari non potest." Et: "Amorosus et omnisconsuevit amans in coamantis aspectu pallescere." Et: "In repentina coamantisvisione contremescit amans." Et: "Verus amor assidua sine intermissionecoamantis ymaginatione detinetur." Et poeta dixit, "Res est solliciti plenatimoris amor." Hiis itaque pensatis et multis aliis que vix possent enarrare vel cogitari,Ovidius epistolarum appellat amorem orbum et non videntem dicens, Victa precor genibusque tuis regalia tendo Brachia quid deceat, non videt ullus amans. Et lex vocat amorem furiosum dicens, "Amoris furore nichil est vehementius;quem retinere perfecte est philosophie." Retinere ergo amorem tuum et restringeredebes, ne amor qui rectus esse debet pravus efficiatur. Sicut enim puer nisi per virgam et baculum castigaretur, stultus fieret,ut ait sapiens: "Stultitia colligata est in corde pueri, virgula et baculusfugabunt eam." Et propheta eciam dixit, "Virga tua, et baculus tuus, ipsame consolata sunt. Ita amor nisi restringeretur efficeret vagus, et incupiditatem et in libidinem caderet, que vitia non sunt immitanda, sedpenitus fugienda." Nam dixit sapiens, "Post concupiscentias tuas non eas,"in derisum inimicorum tuorum. Et alius dixit, "In bello corpora hominumgladiis, in pace voluptatibus vulnerantur." Ovidius dixit, Utile propositum est sevas extinguere flammas Nec servum vitii pectus habere tuum. Amorem autem tuum non bene restringere potes quando oriatur. Primus enimmotus amoris qui per oculos et aures oritur in nobis non est. Primi notaquod motus, id est, motus qui oriuntur a quinque sensibus Ò hoc est a visu,auditu, gustu, odoratu, et tactu Ò, in nobis non sunt, sed in Domino quiprestitit nobis illos sensus. Nam eo ipso quod vides vel audis rem placabilem,moveris ad illam diligendam. Quare Seneca dixit, "Nec mortem effugere,nec amorem quisquam potest." Restituere tamen potes motum illium, ne amorin amicitiam malam convertatur. Et licet dixerim ortum amoris non beneposse restringi, restringitur tamen quandoque avertendo oculos ne videantvanitatem, ut ait propheta, "Averte oculos tuos, ne videant vanitatem."Nam ut ait Tullius, "Non solum manus, sed eciam oculos abstinentes oportethabere." Abstinendo aures ne de amore prava audiant ad similitudinem aspidissurdi obturantis aures suas, que que non exaudiet vocem incantantium etvenefici incantamentis sapienter. Et abstinendo linguam ne de amore pravaloquatur. Nam ut Apostolus, "Turpia coloquia bonos mores corrumpunt." Etquidam sapiens dixit, "Sermo luxurie argumentum est luxurie." Et Senecadixit, "A verbis quoque turpibus abstineto, quia licentia eorum impudentiamnutrit." Et Socrates dixit, "Que facere turpe est, et nec dicere honestumputo." Nec eciam putes te turpia et inhonesta facere posse. Nam ut ait lex, Que facta pietatem vel extimationem vel verecundiam nostram ledunt,et ut generaliter dicam, que contra mores fiunt, nec nos facere posse credendumest quoque animo fiant. Nam ut dixit quidam philosophus, Nichil interest, quo animo facias, quod facere vitiosum est; Nam facta cernuntur, animus non videtur. Amori ergo tuo frenum imponas, eiusque habenas taliter retineas ut si amortuus ab oculis ortus te scandalizat, verbum Domini observes, qui dixit,"Si occulus tuus scandalizat te, abscide eum, et prohice abs te." Imperaergo occulis tuis ne pecceant. Nam ut dixit sapiens, "Nichil peccant occuli,si oculis animus imperat." Alioquin insaciabiles essent oculi; nam dixitsapiens: "Infernus et perditio non implebuntur: similiter et oculi hominuminsatiabiles." Amorem itaque tuum occulis et auribus et lingue et animo imperando taliterrestringas ac domes ut non efficiatur pravus, nec convertatur in amicitiamstulti, vel insipientis, nec in amicitiam avari, vel cupidi, vel perversi,vel superbi, vel fatui, sive loquacis et linguosi, vel iracundi. Et utgeneraliter dicam, omnium malorum hominum amicitia districta est penitusevitanda. Caput III. De amicitia stulti vel insipientis vitanda. Amicitia stulti vel insipientis ideo non est amplectenda, quia stultialiena vitia cernunt et suorum obliviscuntur. Unde quidam philosophus dixit,"Proprium est stultitie aliena vitia cernere, suorum oblivisci." Et quiacogitationes Dei non intelligit, ut ait propheta: "Vir insipiens non cognoscit,et stultus non intelliget hec." Nec recipiunt stulti correctionem, sedvie sue inherent. Unde sapiens ait, "In auribus inscipientium ne loquaris,quia despicient doctrinam eloquii tui." Et alibi, "Via stulti recta estin occulis eius, sapiens autem audit consilia." Et alibi, "Noli arguereirrisorem, ne te oderit: argue sapientem, et diliget te." Et alibi, "Sicontuderis stultum in pila quasi ptisanas feriente desuper pilo, non aufereturab eo stultitia." Et alibi, "Cor sapientis in dextera eius, et cor stultiin sinistra eius. Sed in via stultitie ambulans, cum ipse insipiens sit,omnes stultos extimat." "Qui cum sapientibus graditur sapiens erit. Amicusautem stultorum similis efficietur." Et alibi, "Non decet stultum verbaconposito, nec principem labium mentiens." Et alibi, "Vir sapiens si cumstulto contenderit, sive irascatur, sive rideat, non inveniet requiem."Et alius dixit, "Cum irrisore consortium non habeas: loquele eius assiduitatemquasi toxica fugias. Societas enim eius, tui laqueus fit alternaque affabilitasdespectio." Nec eciam potes cum stulto congrue loqui: non enim rationi alicuiusattendit, nec auditum alicui prebet; quare si cum eo loqueris perdis verba.Nam ut ait Ihesus filius Sirac, "Qui narrat verbum non attendenti quasiqui excitat dormientem a gravi sompno. Cum dormiente loquitur, qui narratstulto sapientiam, et in fine narrationis dicet: Quis est hic?" Unde alibiidem dixit, "Ubi non est auditus, non effundas sermonem, et importune noliextolli in sapientia tua." Importuna est narratio tua quando non prebeturtibi auditus, que est quasi musica in luctu. Unde idem ait, "Musica inluctu importuna narratio." Nec eciam potes commode vivere cum stulto, quia tota vita eius pro luctureputatur. Unde Ihesus filius Sirac dixit, "Luctus mortui septem diebus;fatui et impii, omnes dies vite illorum." Et non solum vitare debes colloquiumstulti, sed eciam ipsi stulto silentium imponere si commode hoc facerepotes, secundum verbum Salomonis qui ait, "Iudicium determinat causas,et qui imponit stulto silentium iras mitigat." Insuper eciam per datuminsipientis amicitiam eius perdis, nec retinere illam potes. Unde ait Ihesusfilius Sirac, "Datus insipientis non erit utilis tibi; pauca dabit, etmulta improperabit. Oculi enim illius septemplices sunt." Inde eciam SenecaDe Beneficiis dixit, "Numquam improbe spei quod datur satis estet maiora cupet quo maiora venerunt." Et eciam multis rationibus amicitia stulti respuenda est. Nam ut vulgodicitur, "Melius est collo portare stultum quam ei ostendere viam: licetstultus difficile portetur." Nam ut idem ait, "Arenam, et salem, et massamferri facilius est portare quam hominem inprudentem, fatuum, et impium."Et alius sapiens dixit, "Expedit magis urse occurrere raptis fetibus, quamfatuo confidenti in stultitia sua." Non enim poteris stultum corrigere.Citius enim te in suam stultitiam seducent, quam de tua sapientia aliquidcapet. Omnes stulti et insipientes mali sunt, et malivolus animus abditosdentes habet. Et in malivolam animam non intrat sapientia, quare dixitquidam philosophus: "Dulcior est sapienti aspera vita inter sapientes quamdulcis vita inter insipientes." Et non habeas pro magno amicitiam stulti, quia non est permanens. Pluseciam dico tibi: Non habeas amicitiam sapientis viri cum stultis et leccatoribuseducati. Nam ut ait quidam philosophus, "Melior est societas simplicisinter sapientes nutriti, quam prudentis cum leccatoribus educati." Et licetstultus sit dives et fortunati, non tamen eius districtam amicitiam habereprocures. Ait enim Tullius De Amicitia, "Nec quicquam insipientefortunato intollerabilius potest fieri." Caput IV. De amicitia avari vel cupidi vitanda. Rubrica. In te amicitiam autem avari vel cupidi amor tuus converti non debet,quia cum avaricia, secundum Apostolum, sit "radix omnium malorum," et abavaro nulla bona possunt oriri. Avarus enim nisi cum moritur nil rectefacit. Unde eciam Martialis Cochus dixit, Non sibi non aliis prodest dum vivit avarus, Et prodest aliis et sibi dum moritur. Et alius philosophus dixit, "In nullo avarus bonus est, in se pessimus."Et alius dixit, "Pecunia non satiat avarum, sed irritat." Et certe avaroDeus ipse non sufficit, unde Augustinus dixit: "Quid avarius est illo quemei Deus ipse non sufficit?" Et nota quod avarus semper habet manus porrectasin accipiendo, clausas vero in dotes dando, et tribuendo vel retribuendo,contra dictum filii Sirac qui ait, "Non sit porrecta manus tua ad accipiendum,et ad dandum collecta." Quare non est dignus amore vel amicitia, unde RegulaAmoris dixit, "Amor semper consuevit ab avaritie domiciliis exulare."Et alia Regula dixit, "Probitas sola quemque facit amare." Quam probitatem certe avarus nullus potest habere, nec eciam potestavarus nancisci honorem avaritia obstante. Unde quidam dixit, Nec sol splendorem nec thus prestabit odorem, Cum per avaritiam fuerit quis nactus honorem. Indignus est enim avarus habere honorem vel dignitatem, et apud eum essetloco ignominie. Nam ut ait Seneca, "Loco ignominie est apud indignum dignitas."Et iterum, "Honos honestum decorat, inhonestum notat." Et merito respuendaest amicitia avari, quia ut ait Ihesus filius Sirac: "Avaro nichil scelestius.Quid superbit terra et cinis? Nichil est iniquius quam amare pecuniam."Avarus sibi namque malus et nullum diligit. Et ut ait sapiens, "Qui sibiipsi malus est, nulli alii bonus erit." Nam ut ait Seneca, "Avarus ipsecausa est sue miserie." Nam et sibi et aliis omnia denegat, quare idemait: "Negandi causa nunquam avaro deficit." Nec eciam potest avarus securam vitam ducere, cum de re producenda nimiscogitet, eodem testante qui ait, "Nulli potest secura vita contingere quide re producenda nimis cogitat." Et eciam miser est semper avarus, cumsua ei semper videantur parva et non ampla. Nam ut ait idem, "Si alicuisua non videntur amplissima; licet totius mundi sit dominus, miser est."Et: "Avarus nulli gratus est; ergo nec sibi." Nam ut ait Seneca epistolarum,"Nemo sibi gratus est qui alteri non fuit." Et sive dives sit sive pauper,avaritia et omne malum semper illum comitatur quemadmodum enim nichil refertutrum egrum in ligneo lectulo, aut in aureo colloces. Quocumque autem illumtranstuleris morbum suum secum transfert. Sic nichil refert utrum egeret avarus animus in delitiis aut in paupertate ponatur, malum suum illumsequitur, ita quod desunt inopie multa, avaritie omnia. Nam ut ait Senecain epistolis, "Avaritia paupertatem intulit, et multa concupiscendo omniaamisit." Nam is in ymo eget qui nimium cupit. Hoc enim percipitur ut hominesin animo et non in patrimonio putent esse divitias. Et cum avarus non possit conprimere animum suum propter avaritiam, conturbatsecum morantes et domum suam. Unde Salomon ait, "Conturbat domum suam quisectatur avaritiam; qui autem odit munera vivet." Quare avari amicitiamerito est vitanda. Et nota quod avarus proprie dicitur in retinendo, cupidusin acquirendo. Multi enim sunt qui per nimiam cupiditatem multa enormiteracquirunt. Postquam autem acquisierint non sunt in retinendo avari, sedacquisita per cupiditatem largiter expendunt atque consumunt. Concupiscentiaenim mala est. Nam is nimio eget qui nimium cupit. Unde Dominus dixit,"Non concupisces rem proximi tui." Et beatus Iacobus dixit, "Unusquisqueenim temptatur a concupiscentia sua abstractus et illectus; deinde cumconcupiscentiam conceperit, parit peccatum: cum consummatum fuerit, generatmortem." Et eciam Apostolus in epistola ad Timotheum dixit, "Radix omniummalorum est cupiditas." Et in tantum cupiditas mala est, ut cupienti animonihil satis festinetur. Unde dici consuevit, "Cupiditati tarda est celeritas."Omnes enim prave cupiditates porte sunt inferni, per quas itur ad mortem."Que si aliter auferri non possent, ipsum cor evellendum esset." Quia nichilamat cupiditas nisi quod non licet. Quare Seneca, "Ferocissima cupiditaspestis est, que solet egenos facere quos capit, dum finem querendi noninvenit." Nam ut idem ait, "Altera cupiditas ex fine alterius nascitur."Unde ait, "Fortior est qui cupiditatem vincit, quam qui hostem subicit."Inde eciam Tullius De Senectute dixit, Nullam capitaliorem pestem quam voluptatem corporis hominibus a naturadatam, cuius voluptatis avide libidines et temere et effrenate ad pociendumincitatur. Hinc patrie proditiones, hinc rerum publicarum eversiones, hinccum hostibus clandestina colloquia nasci. Dicebat, Nullum denique scelus, nullum facinus malum esse, ad quod suscipiendumnon libido voluptatis impelleret; stupra vero et adulteria et omne taleflagitium nullis aliis illecebris excitari nisi voluptatis; cumque naturahomini sive natura sive quis deus nichil mente prestabilius dedisset, huicdivino muneri ac dono nichil tam esse inimicum quam voluptatem. Nec enimlibidine dominante locum temperantie esse, nec omnino in voluptatis regnovirtutem posse consistere. Quocirca nichil esse tam detestabile tam pestiferumquam voluptatem, si quid ea, cum maior esset atque longior, omne animilumen extinguit. Caput V. De amicitia superbi vel perversi vitanda. Amorem quoque tuum taliter compescas atque distringas, ut in amicitiamsuperbi vel perversi hominis nullatenus te constringat. "Superbis enimresistit, humilibus autem dat gratiam," ut sanctus Petrus in epistola suaprima dixit. Superbia enim homines servos facit et libertatem mentis tollit.Unde dixit sapiens, "Liber non est, quem superbus inflammat animus." Eteciam pacem tollit, ut Martialis Cocus ait: Et heream pacem ventosa superbia tollit, Atque tumor mentis, Maximiane, tibi. Et Ihesus filius Sirac dixit, "Ubi fuerit superbia, ibi contumelia; ubiautem humilitas, ibi et sapientia." Et Salomon in Proverbiis ait, "Intersuperbos semper iurgia sunt; qui autem agunt cuncta cum consilio, reguntursapientia." Sicut autem Dominus angelos superbientes de celo proiecit,sic quoque superbos atque perversos procul a te repellas, ut ab eorum superbiavel pravitate non contamineris. Nam ut ait filius Syrac, "Qui tetigeritpicem coinquinabitur ab ea, et qui comminicaverit superbo induet superbiam."Et eciam idem sapiens dixit de superborum divitum societate: Ditiori ne fueris socius. Quid communicaverit cacabum ad ollam? Quandoenim se colliserint, confringetur. Dives iniuste egit, et fremebit; pauperautem lesus tacebit. Si largitus fueris, absumet te; et si non habueris,relinquet te. Si habueris, convivet tecum, et evacuabit te; et ipse nondolebit super te. Si necessarius illi fueris, supplantabit te, et subridensspem dabit, narrans tibi bona, et dicens: Quid est opus tibi? Et confundette in cibis suis, donec te exinaniat bis et ter; et in novissimo deridette, et postea videris delinquet te, et capud suum movebit a te. HumiliareDeo, et expecta manus eius. Attende ne seductus in stultitiam humilieris.Noli esse humilis in sapientia tua, ne humiliatus in stultitiam seducatus.A potentiore, discede; ex hoc enim magis te advocabit. Ne improbus sis,ne impinguaris; et ne longe sis ab eo, ne eas in oblivionem. Ne retineasex equo loqui cum illo, et ne credas multis verbis illius; ex multa enimloquela temptabit te, et subridens interogabit te. Cave tibi, et attendediligenter auditui tuo, quoniam cum subversione tua ambulas; dilige Deum,et invoca illum in salute tua. Omne animal diligit simile sibi, sic etomnis homo proximum sibi. Sicut communicabit lupus agno aliquando, siccomunicatio peccatorum iusto. Que communicatio est sancto homini ad canem?Venationis leonis honager in heremo; sic pascua sunt divitum pauperes.Et sicut abhominatio est superbo humilitas, sic execratio divitum pauper.Dives commotus confirmatur ab amicis; humilis autem cum ceciderit, expellituret a notis. Diviti decepto multi recuperatores, locutus est superbe, etiustificaverunt illum. Humilis deceptus est, insuper et arguitur; locutusest sensate, et non est datum ei locus. Dives locutus est, et omnes tacuerunt,et verbum illius usque ad nubes perducent. Pauper locutus est, et dicunt:Quis est? Et si offenderit, subvertent illum. Et Salomon in Proverbiis dixit, Eciam proximo suo pauper odiosus erit, amici vero divitum multi. Divitieenim addunt amicos plurimos; a paupere autem et hii quos habuit separantur.Et multi colunt personam potentis, et amici sunt dona tribuenti. Fratreshominis pauperis oderunt eum; insuper et amici recesserunt ab eo procul. Et iterum, "Dives imperat pauperibus, et qui accipit mutuum servus estfenerantis." Et eciam alibi de societate et clientela et consuetudine potentumet divitum superborum et ducum vitanda, a multis sapientibus instruimur.Nam dixit quidam philosophus, "Rex est similis igni: cui si nimis admotusfueris, cremaberis; si ex toto remotus, frigebis." Et filius Syrac dixit,"A viro habente potestatem occidendi, longe esto. Scito enim quoniam inmedio laqueorum eius ingredieris." Et alius philosophus dixit, "Si in clientelampotentissimi hominis deveneris, aut veritas aut amicitia perdenda est." Nam huiusmodi magnates et potentes sive duces aut imperant aut vi compelluntaut rogando faciunt quod tantumdem valet. Unde quidam sapiens dixit, Est orare ducum species violenta iubendi, Et quasi mandato supplicat esse potens. Et eciam quidam sapiens dixit, "Ubi pauper divitem imitari ceperit, undedici consuevit, miseri." Nam ut ait Tullius, Huiusmodi divites se honoratos et beatos putant. Hii nec obligariquidem benefitio volunt quando eciam benefitium se arbitrantur dedisse.Cum ipsi magnum quamvis aliquid acceperunt atque et a se aut postulariaut expectari, aliquid suscipientur. Et ita predictis rationibus non est multum utendum nec morandum cum huiusmodipotentibus, et maxime cum regibus. Nam et quidam philosophus dixit, "Nichilpeius contingit homini quam diu regi servire et nichil boni acquirere."Et ideo precepit ne quisquam nimis moretur in servitio regis. Et aliusphilosophus dixit, "Qui servit regi ut ita dicam sine fortunio, et hocseculum perdit et aliud." Eligas ergo bonos et humilos cum quibus utariset bonus eris. Unde propheta dixit, "Cum sancto sanctus eris, et cum viroinnocente innocens eris, et cum electo electus eris, et cum perverso perverteris." Caput VI. De amicitia loquacis vel lingosi. Amor eciam tuus non te ita decipiat, ut in amicitiam loquacis vel lingosivel fatui te trahat. Ideo autem amicitia illorum est vitanda, quia "inmultiloquio non dest peccatum." De lingoso per prophetam dicitur, "Virlingosus non dirigetur in terra." Et Ihesus filius Sirac dixit, "Terribilisest in civitate sua homo lingosus, et temerarius in verbo suo odibilisest." Et alibi, "Fatuo non erit amicus, et non erit gratia in bonis illius."Et alibi, "Qui odit loquacitatem, extinguit malitiam." Et alibi idem dixit,"Cum viro lingoso ne loquaris, nec in igne illius struas ligna." Si enimcum illis loqui non debes; illorum amicitiam retinere non potes. Et alibiidem dicit, "Ne cum fatuis consilium habeas, non enim poterunt diligere,nisi que ipsis placent." Et scito quod fatui dicuntur qui multa fantur,et superflua dicunt, sic dicti a for, faris vel fare, fatur. Et eciam Tulliusdixit, "Ciniquorum tota ratio abicienda est." Cinos graece, latinedicitur canis. Inde cinici dicuntur latrantes ut canes. Etideo cum talibus contendere non debemus, quia non intendunt rationi. "Namsicut ignis, quanto magis ligna susceperit, semper in maiorem flammam erigitur,ita malus homo, quanto magis rationem audierit, semper in maiorem malitiamexcitatur." Quare Cato dixit, Contra verbosos noli contendere verbis: Sermo datur cunctis, animi sapientia paucis. Sed verba loquacium audire tacitus et prospicere debes, et ab illis eciamdiscere. Ait enim Seneca, "Equo animo audienda sunt inproborum convitia."Unde Cato dixit, Prospito cuncta tacitus, quod quisque loquatur: Sermo hominum mores celat, simul indicat idem. Caput VII. De amicitia iracundi hominis. Amicitiam autem iracundi hominis non desideres, quia illam nullo modohabere potes. Ut ait sapiens, "Homini iracundo nullus erit amicus, necin bonis illius erit gratia." Et alibi, "Ne sis velox ad irascendum, quiaira in sinu stulti requiescit." Et alibi Salomon ait, "Noli esse amicushomini iracundo, neque ambules cum viro furioso; ne forte discas semitaseius, et sumas scandalum anime tue." Et alibi, "Sicut carbones ad prunas,et ligna ad ignem, sic homo iracundus suscitat rixas." Homo enim extracorpus suum est cum irascitur in tantum ut dicatur: "Nulli irascenti irasua videtur iniusta." Et beatus Prosper dixit, Nemo sue mentis motus non extimat equos, Quodcumque voluint homines, se bene velle putant. Ira dicitur ab ur quod est calor, et diffinitur ita: Ira est fervor animiab interioribus ad exteriora prorumpens, ob illatam sibi iniuriam vindictamquerens. Quare iratus consilium spernit; inde eciam dici consuevit: "Iratuseciam facinus consilium putat." Unde eciam philosophus dixit, "Iratum brevitervites, et inimicum diu." Et Ovidius epistolarum dixit, Quelibet iratis ipse dat arma dolor. Et debes vitare iracundiam tam in te quam in alio. Nam, "Iracundiam quivincit, maximum superat hostem." Unde idem Ovidius dixit, Vince animos iramque tuam, qui cetera vincis. Et alius dixit, "Lex videt iratum, iratus non videt illam." Respicere enimnil assuevit iracundia," ut Socrates. Et Dominus in evangelio dixit, "Quiirascitur fratri suo, reus erit iuditio." Et Apostolus ait, "Ira enim viriiustitiam Dei non operatur." Et Cato dixit, Iratus de re incerta contendere noli: Ira impedit animum, ne possit cernere verum. Et Seneca dixit, "Iratus nil nisi criminis loquitur." Quare ait, "Finemdare ire initium est sapientie." Et alibi idem dixit, "Legem solet oblivisciiracundia." Et nota quod iratus semper putat se plus posse facere quam possit, etideo superat posse suum, et inmoratur. Quare Seneca dixit, "Iratus semperputat posse quam possit." Et alibi dixit, Qui plus posse putat, sua quam natura ministrat, Posse suum superans, se minus ipse potest. Quare Tullius dixit, "Ira procul absit, cum qua nil recte fieri, nil consideraripotest. Que enim aliqua perturbatione fiunt, ea nec constanter fieri possuntnec hiis, qui adsunt, approbari." Et Pitagoras dixit, "Quominus presserisiram, ob hoc ab ira magis premeris; tunc enim nobis incipimus irasci, cumaliis desivimus; finis namque ire initium est penitentie." Unde Socratesdixit, "Iracundus cum irasci desierit, tunc irascitur sibi." Et certe vitaredebes quemlibet iratum et maxime potentem. Nam ut ait Seneca, "Fulmen estubi cum potestate habitat iracundia." Nec eciam irasci debes potenti. Namut idem ait, "Potenti irasci periculum est." Quare si potens te leserit,potius sustineas quam cum eo irascaris; et fac quod Cato dixit: Cede locum lese fortune, cede potenti: Ledere qui potuit, aliquando prodesse valebit. Potentioribus enim pares esse non possumus. Similiter vitare debes stultumiratum. Nam ut ait Salomon, "Grave est saxum et honerosa arena, sed irastulti utroque gravior. Ira certe non habet misericordiam nec erumpensfuror; et impetum concititi ferre quis poterit?" Sic et ira probi hominis periculosa est. Unde Seneca dixit, "Gravissimaest hominis probi iracundia." Quid idea accidit quia probus homo proposuitnon irasci. Et ut ait Cassiodorus, "Gravius irascitur qui contra propositumcommovetur." Et si forte iracundus vel iratus in aliquo te leserit, nonsis facilis ad indignacionem contra illum. Nam ut ait Salomon, "Vir iracundusprovocat rixas, et qui ad indignationem facilis est erit ad peccata proclivior."Et in tantum nocet iracundia, quia eciam dies hominis minuit. Unde Ihesusfilius Sirac dixit, "Zelus et iracundia minuent dies, et ante tempus adducetsenectam cogitatus." Sed licet ira taliter prohibeatur, quandoque tamenbene conceditur, ut ait propheta: "Irascimini, et nolite peccare." Et alibidicitur, "Non occidat sol super iracundiam vestram." Et eciam Seneca dixit,"Bonum ad virum cito moritur iracundia." Et in tantum conceditur ira, ut quandoque melior risu censeatur. Undesapiens dixit, "Melior est ira risu, quia per tristitiam vultus corrigituranimus delinquentis." Risus tamen pro maiori parte malus censetur. Undesapiens dixit, "Risus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupat."Vix enim aut numquam nisi pro stultitia ridere potest homo. Unde consiliumridentium te timere non oportet, statim enim cum rides plures consiliantesridere scire poteris quod de stultia loquuntur. Unde Ihesus filius Siracdixit, "Fatuus in rixu exaltabit vocem suam, vir autem sapiens vix taciteridebit." Caput VIII. De amicitia malorum hominum vitanda. Dixi generaliter omnium malorum hominum amicitiam districtam esse penitusevitandam. Nam per talium amicitiam et continuam conversationem boni morescorrumpuntur. Et efficitur homo imperitus, luxuriosus, et seditiosus; ettalia vitia acquirit que sunt penitus fugiendas, ut ait sapiens: "Fugiendaautem sunt et modis omnibus igne ac ferro succidenda, langor a corde, imperitiaab animo, luxuria a ventre, seditio a civite, a domo discordia." De luxuria quidam philosophus dixit, "Nichil tam mortiferrum est inhumanum genus quam luxuria." Nam luxus sive luxuria corpus destruit, opesannichilat, animam necat, vim eripit, lumina orbat, vocem acerbat. Undeversus, Luxus, corpus, opes, animam, vim, lumina, vocem Destruit, anichilat, necat, eripit, orbat, acerbat. Et eciam Tullius De Senectute dixit, "Libidinosa intemperans adolescentiaeffetum corpus tradit senectuti." Et de seditione dixit quidam, "Nichilmortiferum in civitate quam seditio; nam seditio civium occasio est hostium." Et certe sicut talia vitia sunt fugienda, ita et mali sunt fugiendiper quos talia vitia acquiruntur. Nam sicut per consuetudinem leprosi homoquandoque leprosus efficitur et per pecus morbosum totus grex inficituret per modicum fermenti tota massa corrumpitur, ita per assiduam conversationematque amicitiam malorum hominum efficitur homo protervus, gulosus, cupidus,libidinosus, latro, fur, mendax, superbus, avarus, et ita omnia mala vitiaacquirit ut simul cum illis cadat in ruinam. Unde quidam philosophus dixit,"Si videris quemlibet malis operibus pergravatum, ne intromittas, quiaqui pendulum solverit, super ipsum ruina erit." Et alius philosophus dixit,"Quisquis inique gentis consortio fruitur, proculdubio mortis in mentepenus lucratur." Et certe non solum mala societas, sed eciam mala vicinitasest vitanda. Nam vulgo dicitur, "Qui habet malum vicinum habet malum matutinum."Quare quidam philosophus dixit, "Non emas domum antequam cognoscas vicinum.Et si ante habueris domum quam iuxta te hospitaretur malus vicinus, priusvendas domum quam maceras iuxta malum vicinum." De predictis eciam beatusPaulus in epistola ad Corrithos dixit, Ne commisceamini fornicariis: et non utique fornicariis huius mundi,aut avaris, aut rapacibus, aut ydolis servientibus: alioquin debueratisiam de hoc mundo exisse. Nunc autem scripsi vobis non conmisceri: si isqui frater inter vos nominatur, est fornicator, aut avarus, aut ydolisserviens, aut maledicus, aut ebriosus, aut rapax, cum huiusmodi nec cibumsumere. Et in fine illius capituli subiunxit, "Auferte malum ex vobis ipsis." Etalibi idem Apostolus in epistola secunda ad Timotheum dixit, Hoc autem scito, quod in novissimis temporibus instabunt tempora periculosa:et erunt homines seipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasfemi, etparentibus non obedientes, ingrati, scelerati, sine affectione, sine pace,criminatores, incontinentes, et immites, sine benignitate, proditores,protervi, tumidi, voluptatum amatores magis quam Dei: habentes quidem speciempietatis, virtutem autem eius abnegantes. Et hos devita. Et eciam Ysoppus dixit, Discat ad hoc mitis cupidi dum contempnere litis. Equus et est siquis caveat sit ut hospes iniquis. Ne simul ut cumque perimi contingat utrumque; Suppliciis dignis profectis forte malignis. Nec desideres laudari a malis hominibus. Quia ut dixit Seneca, "Tam turpeest laudari a turpibus quam ob turpia laudari." Letior esto quotiens displicesmalis, et malorum de te extimationes malas tuam imputa gloriam. "Magnaenim dementia est vereri ne infameris ab infamibus." Et nihil est stultiushomine verba metuente. Et alibi dixit idem, "Quid letaris, quod ab hominibuslaudaris, quos non potes ipse laudare?" Quare eciam ait, "Qualis quisquescit scies, si quemadmodum laudes quemadmodum laudetur aspexeris." UndeMartialis Cocus dixit, Nullum credo decus laudari a turpibus, Herme, Sed nec laudari ob turpia credo decus. Et alibi idem dixit, Contemptum stulti contempnere, Didime, laus est, Et contempni a stulto dedecus esse nego. Et alius sapiens dixit, "Laudent te boni, oppinentur de te mala sed mali;onmibus enim displicere malis laudabile est." Et alius dixit, "Ne igiturglorieris in laude leccatoris, cuius laus est tibi vituperium et vituperiumlaus." Quare dixit, "Ne te associes leccatori, cuius societas est tibidedecus." Et Seneca dixit, "Conciliari nisi turpitudine amor turpium nonpotest." Nam ut vera loquamur per consuetudinem et amicitiam talium, eciam bonushomo creditur malus, et perinde habetur ac si in veritate malus esset.Nam ut dixit quidam philosophus, "Vicem veri optinet quod falso creditur."Sic et e contrario, "Veritas que non creditur pro mendacio eputatur." Cumhiis ergo conversare qui te meliorem facturi sunt. Illos admitte quos tupotes facere meliores. "Sciens quod nulla res magis animos honesta induit,dubiosque et in pravum inclinabiles revocat ad rectum, quam bonorum virorumconversatio," ut Seneca epistolarum dixit. Qui eciam ait, "Habet eciamin se generosus animus, quod incitatur ad honesta." Ut ergo animus tuus incitetur ad honesta, semper fugias malorum hominumsocietatem et conversationem, atque suspiciosi loci existentiam, semperquerendo homines et loca cum quibus et in quibus valeas erudiri, tua prudentiavaleat cognosci atque merito collaudari. Ait enim Cassiodorus, "Querateruditus ubi possit existere gloriosus." Et iterum, "Prudens frequentiamnon respuit hominum in qua se noverit esse laudandum. Alioquin in virtutibusfama tollitur, si earum in hominibus merita nesciantur." Caput IX. De multiplici utilitate amicorum. Et nota quod in habendis et acquirendis et retinendis amicis magna etmultiplex est utilitas. Corpus enim hominis sine amicitia pro mortuo reputatur,unde dicitur: "Qualis est sine anima corpus, talis est sine amicis homo."Amicorum ergo suffragio corpus mortuum vivificare dicitur. Per amicos eciamvita hominis iocundatur, et sine amicis non potest esse iocunda. Unde Tulliusdixit, "Et si ea permaneant, que dicuntur dona fortune, vita tamen incultaet deserta ab amicis non potest esse iocunda." Et amicorum utilitas tantaest, ut auro vel argento bonitas fidelis amici nullatenus comparetur. Undesapiens dixit, "Amico fideli nulla est comparatio, nec est digna ponderatioauri et argenti contra bonitatem fidei eius." Et alibi eciam dixit, Amicus si permanserit fixus, erit tibi quasi coequalis, et in domesticistuis fiducialiter aget attende. Amicus fidelis protectio fortis; qui auteminvenit illum invenit thesaurum. Amicus fidelis medicamentum vite et inmortalitatis;et qui metuit Dominum inveniet illum. Unde Cato ait, Auxilium a notis petito si forte laboras; Nec quisquam melior medicus quam fidus amicus. Et est tanta utilitas in acquirendis amicis ut eciam regnum amicis nonvaleat comparari. Ut Cato ait, Utilius est regno meritis acquirere amicos. Per amicos eciam vita amicorum procuratur, sicut Palades curavit Horestem.Hic quoque amicitie non levis usus erit. Nam ut ait sapiens, "Nichil estdulcius quam habere amicum, cum quo tamquam cum te ipso loquaris." UndeTullius De Amicitia dixit, Ego tantum vos hortari possum, ut amicitiam anteponatis omnibus humanisrebus; nichil est enim tam nature aptum, tam conveniens ad res secundasvel adversas. Sed hoc primum sentio, nisi in bonis amicitiam esse non posse. Quare idem Tullius postea subiunxit, "Solem e mundo tollere videntur, quiamicitiam e vita tollunt, quia nichil a diis immortalibus melius habemus,et nichil iocundius." Et iterum idem ait, "Que tamen res humanae fragilescaduceque sunt, semper aliqui acquirendi sunt quos vere diligamus cum caritateet benivolentia; qua sublata, omnis est e vita sublata iocunditas. Peramicorum eciam multitudinem et civium dilectionem ita munitur et defenditur,ut ab aliquo nequeat expugnari. Unde Seneca dixit, "Unum est inexpugnabilemunimentum: amor civium." Per multam eciam amicorum consuetudinem et dilectionemopes conservantur et retinentur, sicut nulle opes odiis multorum obsisterepossunt. Unde Tullius De Officiis dixit, Omnium autem rerum nec quicquam est aptius ad opes tuendas et retinendasquam diligi, et nichil est alienius quam timeri. Preclare enim homines,que metuunt, oderunt; quod quisque autem odit, perisse expetit. Multorumautem odiis nullas opes obsistere posse, etsi antea ignotum fuerat, modoautem cognitum. Non ergo credas amicum fidelem per metum posse acquiri. Nam ut dixit philosophus,"Nemo ei satis fidus est, quem metuit." Unde idem Tullius dixit, Malus custos diuturnitas est metus, contraque benivolentia fidelisvel ad perpetuitatem. Qui vero in libera civitate ita se instituunt, utmetuantur, hiis nihil potest esse dementius. Etenim qui se metui volunt:a quibus metuuntur, eosdem ut metuant ipsi necesse est. Blanditia autem et non imperio vis crescit amoris. Unde Marcialis Cocusdixit, Toruus et hore minax nos, Tite, posstis amare: Invitus nemo coactus amat. Blanditia, non imperio, vis crescit amoris. Vacca quidem taurum, sed et ipsa leena leonem Iratos fugiunt, sed cupiunt placidos; Dilige nos omnes, ut ameris ab omnibus unus. Querit amor pariles, dissimiles odium. Et non solum amicitia per metum et timorem non acquiritur vel retinetur,sed eciam imperium premente metu perditur. Unde Tullius dixit, "Nulla visimperii tanta est, que premente metu possit esse diuturna." Et alius dixit,"Multos timere debet, quem multi timent." Et male imperando firmum imperiumammittitur. Et Seneca epistolarum dixit, "Nemo terribilis potest esse secure."Et iterum, "Magna securitatis portio est nichil inique facere: quia nocenshabuit aliquando latendi fortunam, nunquam autem fidutiam." Multos ergostudeas acquirere amicos non metu, sed merito, et pacificos tantum. Caput X. De consiliis et consiliariis. Non tantum cum omnibus consilium habeas, sed unum de mille eligas consiliarium.Nam ut dixit sapiens, "Multi pacifici sint tibi, et consiliarius unus demille." Periculum est enim cuilibet amico sua secreta consilia pandere.Unde quidam sapiens dixit, "Quod secretum est, nemini dicas." Alius verodixit, "Vix extimes ab uno posse celari secretum." Et alius dixit, "Consiliumabsconditum quasi in carcere tuo est retrusum; revelatum te in carceresuo tenet ligatum." Quare dixit, "Noli consilium tuum omni revelare homini.Qui enim consilium suum in corde retinet, sui iuris est melius eligere."Nam pulcrius est tacere quam ut taceat secretum sibi commissum alium rogare.Ait enim Seneca, "Sic imperasti, ut taceres, quomodo ab alio silentiumqueris?" Verum quia ut ait Cassiodorus, "Consilium quippe immitari detractatinprovidus." Tu provide secreta tua presentia et futura cum amicis probatis atquefidelibus tracta, ut ab eis consilium habeas. Nam ut Cato ait, Consilium archanum tacito committe sodali. Corporis auxilium medico committe fideli. Et eciam quidam philosophus dixit, "Cave tibi a consilio illius, a quopetis consilium, ut sit tibi fidelis et probatus." Et Salomon sapiens ait,"Unguento et variis odoribus delectatur cor, et bonis amici consiliis animadulcoratur." Et alibi eciam dixit, "Omnia cum consilio fac, et non penitebis."Cum consilio dico sapientium, re fidelium, et probatorum, et maxime senum,et non cum consilio stultorum neque iuvenum. Stulti enim stulta diligunt,et suam stultitiam trahunt. Unde sapiens dixit, "Non recipit stultus verbaprudentie, nisi ea dixeris que versantur in corde suo." Et in proverbiodicitur, Quisquis suo sensu sapiens sibi stultus habetur. Iuvenes autem maturum sensum non habent, et iuvenilia diligunt, et eisinherent. Non enim potest in eis sucus diuturnus haberi, qui minus celeritersunt maturitatem adepti. Inde eciam Panfilus dixit, Gaudia semper amat et iuvenilia verba iuventus. "Ve tibi, terra, cuius rex puer est, et cuius principes mane comedunt."Quare Marcialis Cocus dixit cuidam suo amico qui vocabatur Melibeus, Consilio iuvenum fidis, Melibee, ruinam Expectare potes, dum sine consilio es. Pannorum veterum facile contempnitur usus: Non sic consilium, Postume, sperne senum. Nam ut ait Iob, "In antiquis est sapientia, et in longo tempore prudentia."Nam ut ait Cassiodorus, "Illi prudentiores semper sunt habiti, qui multorumhominum conversationibus probantur eruditi." Quare idem ait, "Senes ipsiconsiliis sapientiam discunt." Et iterum, "Cum multa trahis ab antiquis,meruisti placere de propriis." Et Tullius De Senectute ait, "Nonviribus, non velocitatibus aut celeritate corporum res magne geruntur,sed consilio, auctoritate et scientia, quibus non modo orbari, sed eciamaugeri senectus solet." Et non solum unum consilium, sed eciam multa cum eis facere debes, nonsubita, nec festinata. Nam ut sapiens dixit, "Ubi non est gubernator, populuscorruet: salus autem, ubi multa consilia." Et Salomon in Proverbiis dixit,"Dissipantur cogitationes ubi non erit consilium: ubi vero plures consiliariisunt, confirmantur." Consilia intelligo bona nam facienti iniquissimumconsilium super ipsum devoluetur, et non cognoscet unde veniat illi. UtIhesus filius Sirac dixit, "Consilia non festinata dixi, quia duo suntcontraria consilio, festinantia et ira." Et alibi eciam sapiens dixit deconsiliis: "Quod diu tractaveris, id puta rectissimum." "Velox enim consiliumsequitur penitentia." Et alibi, "Deliberare utilia, mora est tutissima."Et alibi, "Consilio melius vinces quam iracundia." Seneca eciam dixit,"Inconsulta temeritas nescit expectare consilium." Philosophus eciam dixit,"Non credas stultum cum re mutare consilium." Quare Seneca, "Consiliumtuum si audierit hostis, consilii dispositionem permutes." Nec credas omni quod audieris consilio, donec prius an sit utile probatumfuerit in aliquo, ut quidam philosophus dixit: "Nec credas consilio illiusqui secreto aliud consulit et palam aliud se velle ostendit." Ait enimCassiodorus, "Lesionis genus est occulte consulere, et alium velle monstrare."Nec credas mali hominis consilio. Scriptum est enim, "Malus a se nunquambonum consilium refert." Et nota consilium non esse capiendum quod mutarinon possit. Nam ut ait quidam sapiens, "Malum est consilium, quod mutarinon potest." Et nota quod "semper consilium tunc deest, quando maxime opusest," ut quidam philosophus dixit. Quare in consiliis non est cum festinantianeque cum ira procedendum. Et licet dixerim duo esse contraria consilio,videlicet, festinantiam et iram, Tullius autem De Senectute additeciam tertium, scilicet, voluptatem, dicens: "Impedit enim consilium voluptas,rationi inimica, ac menti ut ita dicam prestringit occulos, nec habet ullumcum virtute commertium." Et in consiliis vitare debes assentatores maximein secundissimis rebus. Unde Tullius dixit eciam: In secundissimis rebus maxime utendum est consiliis amicorum, quemaior eciam quam ante tribuenda est auctoritas. Hiisdem temporibus cavendumest, ne absentatoribus patefaciamus aures, ne adulari nos sinamus: in quofalli facile est. Tales enim nos esse putamus, ut iure laudemur: ex quonascuntur innumerabilia peccata, cum homines inflati oppinionibus turpiterirridentur et in maximis versantur erroribus. Unde sciendum est, "Nullam inimicitiam pestem maiorem esse quam adulantiumblanditiam, assentationem." Sed "licet pernitiosa sit assentatio, tamennocere nemini potest, nisi ei, qui eam recipit atque ea delectatur. Itasit, ut hiis assentatoribus patefaciat aures suas maxime qui ipse sibiassentetur et se maxime ipse delectet." Inde eciam Cato dixit, Cum te aliquis laudat, iudex tuus esse memento: Plus aliis de te, quam tu tibi, credere noli. Et Seneca in epistolis dixit, "Multo magis ad rem pertinet, qualis tibividearis, quam qualis aliis." Et alibi, "Intus te considera: non qualissis, aliis credas." Sapientis enim est "malle sibi placere quam populo,"ut Seneca dixit. Et in consiliis non movearis ad verba composita. Dixit Seneca in epistolis,"Ad rem movearis, non ad verba conposita." Nam oratio eius qui veritatioperam dat incomposita debet esse et simplex. Dixi secundum Tullium, "Insecundissimis rebus maxime utendum est consilio." Inde eciam Seneca DeFormula Honeste Vite dixit, "Tunc consilia tibi salutaria advoca, cumtibi alludit vite prosperitas: tunc te velud in lubrico retinebis ac sistes,nec tibi dabis impetus liberos, qua eundum sit et quousque." Et licet multumsapiens fueris, tue scientie non inherebis, sed cum consilio sapientiamab alio investigabis. Ait enim Cassiodorus, "Sapientiam querit in alteropenes quem est scientie magnitudo." Dubitare enim et a sapientibus consilium petere non est verecundum necinutile. Scriptum est enim, "Dubitare de singulis non est inutile." Eteciam in Contemptu Mundi scripsit Innocencius papa, Qui magis intelligit, magis dubitat; et ille videtur plus sibi sapere,qui plus desipit. Pars ergo scientie est scire, quod nescias. Vix est enimquicquam tam vile, vix tam facile, quod ad plenum sciatur, conprehendaturad liquidum, nisi forsan illud perfecte sciatur, quod nichil scitur perfecte. Ideo autem dixi supra dixi de consiliis et factis presentibus et futurisconsilium capiendum, quia de preteritis factis atque secretis de quibusconsilium capi non potest, non debes facere mentionem. Unde filius Siracdixit, "Amico et inimico noli enarrare sensum tuum, et, si est tibi delictum,noli denudare. Audiet te et respiciet te, et quasi defendens peccatum tuumsubridet te." Nam dicit lex, "Facte autem res nulla constituticae infactefieri possunt." Unde si consilium inde haberi non potest, nec utilitastrahi nemini dicere procures. Nam ut ait Seneca, "Post calamitatem memoriaalia est calamitas." Et maxime ubi memoria calamitatis vel preteriti factipotest suscitare malitiam. Unde Cato dixit, Litis preterite noli maledicta referre: Post inimicitias iram meminisse malorum est. Et ideo silendo penitus ea conmemorare nulli debes, et maxime mulieri velhebrioso. Nam ut dixit philosophus, "Garulitas mulierum id solum novitcelare, quod nescit." Et Salomon dixit, "Nullum secretum ubi regnat ebrietas." Sacerdoti tua archana atque secreta penitencie causa pandere et manifestaredebes. Ut sanctus Iacobus in epistola prima dixit, "Confitemni alterutrumpeccata vestra." Deficiente autem sacerdote eciam alij confiteri debes. Caput XI. De probatione amicorum. Licet autem in habendis amicis ut dixi magna utilitas sit, prestitamvelox sis sic in acquirendis amicis nullius est amicitie ante probationemte constringere debes. Ut ait Martialis Cocus cuidam amico suo qui vocabaturCrisippus: Antequam ames, Crisippe, proba; sed amare probatum Cura, rotulum illum pectore suscipias. Sepe diuque suo dignum censet amore Pertractat sapiens sic amat exibitum. Et Ovidius dixit, Quale sit id, quod amas, celeri circumspice mente Et tua lesuro subtrahe colla iugo. Et sapiens dixit, "Si possides amicum, in temptatione posside. Est enimamicus secundum sua tempora; in tempora autem tribulationis non permanebit."Et propheta, volens amicus Dei fieri, et sciens amicos probatos melioresaliis fore, dixit, "Proba me et tempta me; ure renes meos et cor meum."Et eciam beatus Iohannes in epistola sua dixit, "Karissimi, nolite omnicredere spiritui, sed probate spiritus si ex Deo sint." Et eciam Apostolusin epistola sua ad Tesalonicenses dixit, "Omnia probate: quod bonum esttenete. Ab omni specie mali abstinete vos." Et sapiens dixit, "Qui creditcito, levis est in corde et minorabitur;" "Facilitas nimia partem stultitievergit." Et alius philosophus dixit, "Ne laudes amicum, donec probaveriseum." Et iterum alibi dixit propter amicos non probatos: "Provide tibisemel de inimicis, et milies de amicus, quia forsitan quandoque amicusfiet inimicus, et sic levius poterit perquire dampnum tuum." Et Senecadixit, "Tu omnia cum amico delibera, sed de ipso prius." Eligas ergo amicos probatos qui tibi fideles esse possint. Et eos unoaffectu non uno habeas merito, et tales amicos elige quos non pudeat elegisse.Ait enim Seneca, "Amare sic incipe, tamquam non liceat desinere." Caput XII. Que facere debes pro amicis et que errogare et quomodo debes cumaliis vivere et de lege amicitie. Probato autem amico atque temptato si illum fidelem valde inveneris,ita pectore suscipias eum ut pro eo facias quecumque pro amico commodefieri possunt, videlicet honeste ita quod Deum non offendas, nec tuam conscientiamledas. Peccatum enim pro amico facere non debes. Nam dixit Tullius DeAmicitia, "Nulla est excusatio peccati, si amici causa peccaveris;"et maxime in re turpi ubi duplex peccatum est. Ait enim Seneca, "In turpire peccare bis est delinquere." Nec eciam debes amicum defendere in peccato,ne tibi crimen pares. Ait enim Seneca, "Nocentes qui defendit, sibi crimenparat." Et iterum, "Socius fit culpe, qui nocentem iuvat." Nisi forte proillius salute hoc faceret. Ait enim idem, "Nichil turpe dicas pro salutisremedio." Innoxie igitur amicum defendere debes ut proprie defensor dicaris.Nam ut ait Cassiodorus, "Ille proprie defensor est dicendus, qui defenditinnoxie." Alioquin si cum turpitudine et mendacio cum defenderes, amicitia nonduraret. Nam ut dixit Tullius De Amicitia, "Difficile est amicitiamdurare sive manere, si a virtute defeceris." Amici enim vitia si feras,facis tua. Ideo autem dixi commode quia ut lex dicit, "Ea demum fieri posseintelliguntur que commode fieri possunt." Et eciam alibi dici consuevit,"Age sic alienum ut tuum non obliviscaris negotium." Amicis enim ita prodesse debemus, ut nobis non noceamus, et ideo dixihoneste. Quia ut ait Tullius, "Si omnia facienda sunt, eciam in honestaque amici velint, non amicitie tales, sed et coniurationes putande sunt."Unde facere debes pro amico quod honestum sit, et denegare quod non rectumsit. Hec igitur lex in amicitiam senciatur ut nec rogemus res turpes, nequefaciamus rogatu, et ab amicis honesta petamus. Amicorum causa honesta faciamus,studium semper adsit, cunctacio toto absit. Consilium verum dare gaudeamuslibere. Hec est, inquam, societas, in qua omnia sunt que putant hominesexpetenda: honestas, gloria, tranquillitas, atque iocunditas; ut cum hecadsint, beata vita sit, cum sine hiis esse non possint, quod cum optimummaximumque sit. Si id volumus adipisci, virtuti opera danda est, sine quanec amicitiam, nec ullam rem expetendam consequi possumus. Ea vero neglecta,qui se amicos habere arbitrantur tunc denique rasse sentiunt cum eos aliquisgravis casus experiri contingit; et eciam verecundari debent amici ad inviceminhonesta vel turpia petere. Nam, "Maximum ornamentum amicitie tollit,qui ex ea tollit verecundiam," ut Tullius dixit. Quare eciam ait, "Maximeautem perturbantur officia in amicis; quibus et non tribuere, non rectepossis, et tribuere, quod non sit equum, contra officium est." Electis autem amicis, ita eos diligas ut illi tua amicitia non careant.Multos enim vidi qui non amicis, sed amicitia caruerunt. Et illos tibicoequales extimes ita quod illis tamquam tibi ipsi credas, et te et tuaillis tamquam tibi ipsi credas, et te et tua illis securiter et sine suspicionecommittas. Ait enim Cassiodorus, "Eorum secura substantia est, que committiturapprobatis." Ex quo enim illos approbaveris, de illis mala suspicari nondebes. Ait enim Cato, Suspectus caveas, ne sis miser omnibus horis, Nam timidis et suspectis aptissima mors est. Si enim amici invicem sibi non crederent, veri amici non essent. Nam sialiquem amicum extimas, cui non tantumdem credas ut tibi, valde erras etnon satis nosti vim amicitie. Unde Tullius dixit, "Nichil in amicitia fictum,nichilque simulatum esse debet." Nam ficta omnia citius quam flosculi occidunt,nec quicquam simulatum potest esse diuturnum, et nichil est dulcius quamhabere cum quo audeas omnia loqui ut tecum, et nichil est amabilius, nichilquepulcrius quam morum similitudo bonorum. Unde Tullius subiunxit, "Omniumsocietatum nulla prestantior est, nulla firmior, quam cum viri boni moribussimiles sunt familiaritate coniuncti." Inde Salustius eciam dixit, "Idemvelle et idem nolle, ea demum firma amicitia est." "Sic tamen loqui cumamicis debes, tanquam Deus audiat; sic vero vivere cum hominibus, tamquamDeus videat," ut Seneca epistolarum dixit. "Nichil est tam opertum, utnon reveletur: aut secretum, quod non sciatur," ut Matheus in evangelioDomini dixit. Unde vulgo dici consuevit, "Sub nive quanta latent in longotempore parent." Et eciam Tullius dixit, "Honesta enim bonis viris, nonocculta queruntur." Nec cuicquam audebit vir bonus velle quod non audeatpredicare palam et certe curandum est maxime ut eos cum quibus sermonemconferrimus, et vereri et diligere videamur. Ut idem Tullius dixit, Et illam veram amicitiam extimes quam non spes, non timor, non utilitassine causa divellit, illam cum qua homines moriuntur, et pro qua moriuntur.Nichil enim est quod non tolerat qui perfecte diligit. Vere tamen amicitiedifficile reperiuntur in hiis qui honoribus reque publica versantur. Inforo enim plurimum posse invidiosa res est et brevis. Ut Seneca in epistolis dixit, "Et difficile est in re prospera amicos probare,in adversa facile." Nam ut ait Seneca, "Amici an nomen habeas, calamitasaperit." Quare alibi idem dixit, "Amico fortunato vocatus, et infortunatoinvocatus esto." Et alius dixit, "Multi sunt dum munerantur amici, sedin necessitatibus pauci." Nam hic est vere amicus, qui te adiuvat, cum tibi seculum deficit. Amicumquoque tuum taliter diligas, ut iusta causa in te sit quare ab illo diligaris.Nam digni sunt amicitia quibus inest causa cur diligantur, ut Tullius DeAmicitia dixit: "Si enim non amaveris, nullus te amabit." Unde MarcialusCocus dixit, Miraris quod nullus amat te, Ceciliane, Tu quoque amas nullum; dilige, carus eris. Tu ergo primum exibe te bonum et sic quere alterum tui similem. "Pleriqueenim perverse, ne dicam impudenter, habere talem amicum volunt, qualesipsi non possunt. Queque ipsi non tribuunt amicis, hec ab eis desiderant,"ut Tullius dixit. Et nota quod inter amicos amicitias immortales esse oportet. Nam dixitsapiens, "Cum amicis rationes breves, amicitias longas oportet." Unde Tulliusdixit, "Verum esse, illud quod dicitur, ÎMultos modios salis simul edendosesse, ut amicie munus expletum sit.Ì" Et nota quod qui perfecte diligitcum affectu, amico facile irasci non potest. Unde dici consuevit, "Amanciumira redintegratio est amoris;" "amans enim multa sibi mentitur iratus."Et eciam quidam sapiens dixit, "Amici ius iurandum penam non habet." Etalius dixit, "Amans sicut fax exigitando magis exardescit." Et eciam Ovidiusiratus cum quadam dixit, Odero, si potero; invitus amabo: Nec iuga taurus amat; que tamen odit, habet. Sic ergo nec sine te nec tecum vivere possum Et videor voti nescius esse mei. Et nota quod a maiori perfecto sentencie tempus non animus facit, non enimin potestate animi deponere amorem. Quare Seneca dixit, "Amor animi arbitriosumitur, non imponitur." Nec credas malum de amico tuo, nisi experimento id manifeste cognoveris.Sed si aliquis de amico tuo male loquitur, responde ut philosophus dixit:"Ut tute lingue, sic ego mearum dominus sum aurium." Alius autem maledicenticuidam respondet: "Tu inquid maledicere didicisti; ego scientia teste didicimaledicta contempnere." Nec inter duos amicos tuos iudicaveris, nisi fortediscussis et aproximatis eorum voluntatibus de utrisque voluntate hoc feceris;quia ut dixit sapiens, "Molestius est inter duos amicos iudicare." Sicergo ames amicum ut ei sis amicus; quidam enim amant, non tamen amici sunt.Unde Martialis Cocus dixit, Omnis amicus amat, sed non qui amat omnis amicus; Si quem pete tu amas, esto amicus ei. Quare eciam Seneca in epistolis dixit, "Si vis amari, ama." Non enim potestquisquam beate vivere qui se tantum intuetur, qui omnia ad utilitates suasconvertit. Alteri enim ut vivas enim oportes si vis tibi vivere. Nam consortiumomnium rerum inter nos facit amicitia. Quare in proverbio dictum est, "Quitotum vult, totum perdit." Errant ergo qui putant se habere amicos quibusipsi non sunt, secundum Senecam qui ait, "Nullum habet maius malum occupatushomo et bonis obsessus, quam quod amicos sibi putat, quibus ipse non est."Non ergo te tantum inspicias, sed et aliorum desideria quandoque compleas.Ait enim Cassiodorus, "Siquidem aliena desideria fideliter gerere, hocest bona propria perfecisse." Et Seneca De Beneficiis dixit, "Quisibi tantum bene optat, male precatur." Et alius dixit, "Malus est dicendus,qui tantem causa sui est bonus." Secundum tamen quantitatem fidei amici est amicus diligendus, ut quite plus diligit a te magis diligatur. Si vero te parum diligit, in eiusamorem et amicitiam non accendaris. Male enim compertita est inter amicosamicitia, quorum unus pro amico animam et corpus et substanciam poneret,alius autem de altero parum aut nichil curaret. Maiorem autem amorem minoripreferre debes. Caput XIII. De amore senum et honore parentum et quomodo in senectute debeaste regere. Rubrica. Herum quia paternus amor omnes alios excellit, ut mihi retribuas mepatrem tuum pre ceteris hominibus debes diligere et revereri. Ut enim aitlex, "Bona et honesta persona patris filio semper debet videri." Et sapiensEcclesiasticus dixit, "Qui honorat patrem iocundabitur in filiis, et indie orationis sue exaudietur." Alibi idem dixit, Qui honorat patrem vita vivet longiori, et qui obedit patri refrigerabitmatrem. Qui timet Dominum honorabit parentes, et quasi dominis serviethiis qui se generaverunt. Et in opere, et sermones, et in omni patientiahonora patrem tuum, ut superveniat tibi benedictio a illius in eternummaneat. Benedictio patris firmat domum filiorum; maledictio autem eradicatfundamentum. Ne glorieris in contumelio patris tui; non enim est tibi gloriased confusio. Gloria enim hominis ex honore patris sui, et dedecus filiipater sine honore. Filii, suscipe senectutem patris tui, et ne contristeseum in vita sua. Et si defecerit consensu, veniam da ei, et ne spernaseum in tua virtute. Et alibi eciam dicitur, "Honora patrem tuum, et genitus matris tue ne obliviscaris:memento quoniam nisi per illos non fuisses; et retribue illis, quomodoet illi tibi." Et eciam Apostolus in epistola ad Ephesios dixit, "Filii,obedite parentibus vestris in Domino: hoc enim iustum est. Honora patremtuum, et matrem tuam, quod est mandatum primum in promissione: ut benesit tibi, et longevus sis super terram." Et Cato dixit, Dilige non egra caros pietate parentes Nec matrem offendas, dum vis honus esse parenti. Et Ihesus filius Sirac dixit, "Quam male fame est qui relinquid patrem,et est maledictus a Deo qui exasperat matrem." Et Martialis Coquus dixit, Dilige si bonus est iuxta pietate parentem, Si malus est, tollera, filius esto bonus. Iuxta illud, "Bonus non est qui malos tollerare non potest." Et iterumCato dixit, Verbera cum tuleris discens aliquando magistri, Fer patris imperium, cum verbis exit in iram. Caput XIV. De senectute. Et in iuventute tua vitam tuam taliter exerceas, ut tua senectus meritocollaudetur, et a tuis filiis et ab aliis veneretur et suscipiatur, secundumCatonem qui dixit, Multorum senes cum facta et dicta recenses, Fac tibi succurent, iuvenis que feceris ipse. Et si ad senetutem perveneris, animum tuum plus solito exerceas, langoremet desidiam et luxuriam et omnia puerilia fugiendo, adiuvando eciam patriamet amicos et iuventutem prudentia tua atque consilio. Nam ut ait Senecain epistolis, "Turpe est habere auctoritatem senum et vitia puerorum, necpuerorum tantum sed infantium." Non enim exercent senex puerilia etate,sed vitio, unde Martialis Coccus ait: Post annos centum puer Alphesibeus et adhuc; Eciam non etate puta sed vitio puer. Et alibi, De puero prodire senem me precipis, at tu De vetulo esse puer, tu Maximiniane, cupis. Esse semel puerum nature non vetat ordo, Si superaddideris hoc venit ex vitio. Magis enim peccant senes ludendo et puerilia exercendo, quam si in iuventutepeccarent, Seneca testante qui ait, "Quanto serius peccatur, tanto turpiusincipitur." Et iterum, "Anus cum ludit, morti delicias facit." Et ita secundumillum indigne transacta adolescentia odiosam efficit senectutem, et honesteacta superior etas fructus capud auctoritatis extremos. Mores predictosergo in senectute tua servare debes, secundum Tullium qui ait, "Luxuriain omni etate turpis est, in senectute vero fedissima." Sin eciam libidinum intemperantia accesserit duplex malum est, quodet ipsa senectus dedecus concipit, et adolescentium facit impudentioremintemperantia. Unun igitur exemplum luxurie vel avaritie multum mali facit.Ut Seneca dixit, "Et ubi peccat etas maior, male discit minor." Et eciamTullius dixit, Senibus autem labores corporis minuendi sunt, exercitationes veroanimi eciam augende videntur. Danda vero ab eis est opera, ut et amicoset iuventutem et maxime publicam rem consilio et prudentia quam plurimumadiuvent. Nichil magis cavendum est senectuti quam ne langori se desidiequededat. Et si istos mores bene servaris, tua senectus et a filiis et ab aliis benesuscipietur et valde honorabitur et honesta erit. Nam ut ait Tullius DeSenectute, "Senectus honesta est, si se ipsa defendat, si ius suumretinet, si nemini mancipata est, si usque ad extremum spiritum dominaturin suos." Defendere enim se debet senectus a langore et desidia, nec debetalteri parvo sensui se tradere, nec debet dare super se dominatum alicuiin vita sua et cuilibet debet consulere prudentia et consilio suo. Et itaerit senectus honesta et eciam iocunda. Ut idem ait, "Si habent aliquidtamquam pabulum studij atque doctrine, nichil est ociosa senectute iocundius." Sed licet ita ut supradictum est amare debeas parentes et filios, amoremtamen Dei preferre debes amori paterno et filiorum. Unde Matheus in evangeliodixit, "Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus: etqui amat filium aut filiam super me, dignus non est me." Et alibi idemin evangelio dixit, "Inimici hominis, domestici eius." Et nota quod nullosvidi filios qui male parentes tractassent, de quibus in hoc seculo Deusnon faceret vindictam visibilem, et hoc merito accidit. Nam ut ait Cassiodorus,"Quibus fuit exossa societas parentum, civium non merentur habere consortium,ne puri cordis iocunda serenitas nebulosis maculis polluatur." Caput XV. De amore et dilectione filiorum. De amore vero filiorum tuorum si Deus tibi dederit te non ammoneo. Naturaenim in tantum te impellet quod eos vehementer diliges. Magis enim timeone illos plus te diligas quam illorum amorem negligas. Unum tamen dicotibi, ut non tantam pietatem in eos exerceas parcendo et virge et baculo,quod pietas tua in odium cadat. Ut Salomon ait, "Qui parcit virge, oditfilium suum; qui autem diligit illum, instanter erudit." Et alibi, "Virgaet correctio retribuent sapientiam; puer autem qui dimittitur voluntatisue confundet matrem suam." Et alibi, "Stultitia colligata est in cordepueri, virga et baculus fugabunt eam." Fugata ergo stultitia per correctionem, efficientur filii sapienteset letificabunt te. Nam ut ait idem, "Filius sapiens letificat patrem,filius vero stultus mestitia est matris sue." Et alibi, "Erudi filium tuum,et refrigerabit te, et dabit delitias anime tue." Et alibi Ihesus Siracdixit, "Filii sunt tibi? erudi illos a pueritia illorum. Filie sunt tibi?conserva corpus illarum, et non ostendas faciem tuam illarem ad illas.Trade filiam tuam, et grande opus feceris; et homini sensato da illam."Et alibi, Audite populi, omnes gentes, et rectores ecclesie: filio et mulieri,fratri et amico, ne deris potestatem in vita tua. Melius est enim ut filiitui in te respiciant, quam te respicere in manus filiorum tuorum. Et si forte filii vel alii amici tui correctiones et ammonitiones tuasrecipere nolunt, non tamen desistas. Unde Cato dixit, Cum moneas aliquem nec se velit ipse moneri, Si tibi sit carus, noli desistere ceptis. Et Cassiodorus dixit, "Non facile efficitur vitiosus, cui monitor insistitassiduus. Nec facile erroris vitio sordescit, quem assidua doctrina purgaverit."Nec provoces filios tuos ad iracundiam. Unde Apostolus in epistola ad Ephesiosdixit, "Et vos patres nolite ad iracundiam provocare filios vestros: sededucate illos in disciplina et correctione Domini." Ad exemplum ergo divinumfilios castigare debes. "Quem enim Dominus diligit, castigat: et flagellatautem omnem filium, quem recipit," ut sanctus Paulus ait. Et Ihesus filiusSirac dixit, Qui diligit filium suum assiduat illi flagella, ut letetur in novissimo,et non palpet proximorum hostia. Lacta filium tuum et paventem te facit;lude cum eo, et contristabit te. Ne credas sic illi, ne doleas, et in novissimoobstupescant dentes tui. Curva cervicem eius in iuventute, et tunde lateraeius dum infans est, ne forte induret et non credat tibi, et erit tibidolor anime. Nam et Salomon in Proverbiis dixit, "Adolescens iuxta viam suam, et cumsenuerit, non recedet ab ea." Unde quidam sapiens dixit, Qui non assuescit virtutibus, dum iuvenescit, A vitiis nescit desuescere, quando senescit. Sed licet filii taliter sint castigandi, tamen "permittendum est aliquandoiuvenibus sequi impetum animi," ut Seneca in epistolis dixit. Et non infiliis iocunderis impiis; si multiplicentur, non oblectaveris super ipsos;si non est timor Dei cum illis, ne credas vite illorum et ne respexerisin labore eorum. Melius est unus timens Deum quam mille filii impii; etutile est mori sine filiis, quam relinquere filios impios. "Ab uno sensatohabitabitur patria et a tribus impiis deseritur," ut sapiens dixit. Eteciam ut hereditatem bonam relinqueris filiis, gloria virtutum eos instrueredebes. Unde Tullius dixit, "Optima heriditas autem a patribus traditurfiliis, omnique patrimonio prestantior gloria virtutis eorumque gestarum." Et caveas ne amor filiorum in tantam dementiam te obstringat ut tuiipsius obliviscaris, tibi ipsi necessaria et utilia denegando. Nam ut aitSeneca in epistolis, "Magna dementia est heredis sui res procurare et sibiomnia denegare, ut tibi ex amico inimicum magna faciat hereditas: quantoenim plus acceperit, tanto plus de tua morte gaudebit." Inde eciam Salomonin Ecclesiaste dixit, Detestatus sum omnem industriam meam, quam sub sole studiosissimelaboravi, habiturus heredem post me, quem ignoro utrum sapiens an stultusfuturus sit, et dominabitur in laboribus meis, quibus desubdavi et sollicitusfui; et est quicquam tam vanum? Unde cessavit, renuntiavitque cor meumultra laborare sub sole. Nam cum alius laboret in sapientia, doctrina,et sollicitudine, homini otioso quesita dimittit; et hoc ergo vanitas etmagnum malum. Et alibi dixit, "Qui accervat ex animo suo iniuste, alii congregat, etin bonis suis luxuriabitur." Et quem habebat hostem plurumque dimittitheredem. Sic ergo servias filiis et amicis in vita tua ut mortem tuam nonexpectent, alioquin eciam extranei tuam vitam odio haberent, Seneca testantequi ait, "Cuius mortem amici expectant, eius vitam omnes oderunt." Caput XVI. De uxore diligenda. Uxorem vero tuam perfecte diligere debes, quia pars tui corporis est,et unum corpus tecum est, ut ait Dominus qui eam adiutorium hominis vocavit.Nam cum fecisset hominem dixit, "Faciamus ei adiutorium," et extracta costade corpore Ade fecit Evam, et dixit, "Propter hoc relinquid homo patremet matrem, et adherebit uxori sue: et erunt duo in carne una." Et alibidixit Apostolus in epistola ad Ephesios, "Diligite uxores vestras sicutChristus dilexit Ecclesiam." Et subiunxit idem Apostolus, "Ita viri debentdiligere uxores suas ut corpora sua. Quia qui suam uxorem diligit, seipsumdiligit. Nemo unquam carnem suam odio habuit: sed nutrit et fovet eam."Et postea eciam subiunxit, "Unusquisque suam uxorem sicut se ipsum diligat:uxor autem timeat virum suum." Et merito uxor est diligenda quia donumest Dei. Dixit enim Ihesus filius Syrac, "Domus et divitie dantur a parentibus,a Domino autem proprie uxor bona vel prudens." Est enim ut dixit adiutorium hominis et maxime egeni, unde idem dixit,"Ubi non est sepis, dirunpitur possessio; et ubi non est mulier, ingemiscitegens." Et adeo teneris uxorem diligere, ut dicatur eam tui corporis potestatemhabere. Unde ait Apostolus in epistola prima ad Corrinthios, Vir non habet potestatem sui corporis, sed mulier. Uxor autem nonhabet potestatem sui corporis, sed vir. Nolite fraudare invicem, nisi forteex consensu ad tempus, ut vacetis orationi: et iterum revertimini in idem,non temptet vos Sathanas propter incontinentiam vestram. Et alibi, "Uxori debitum reddat: similiter autem et uxor viro." In tantumeciam teneris uxorem diligere ut nunquam ab illa valeas separari nisi obcausam fornicationis. Unde dictum est, "Quos Deus coniunxit, homo non separaret."Nec credas peccatum esse coniuges commisceri secum carnaliter, cum perApostolum dicatur: "Unusquisque habeat suam fornicationem." Et alibi pereundem dictum sit, "Melius est nubere quam uri." Et alibi eciam per eundemdictum sit, "Qui vero iungit virginem suam, bene facit: et qui non iungit,melius facit." Et alibi, "Illigatus es uxori? Noli querere. Si autem acceperisuxorem, non peccasti. Et si nupserit virgo, non peccavit." Et eciam deviduis dixit, "Mulier alligata est legi quanto tempore vir vivit, quodsi dormierit vir eius, liberata est a lege: cui vult nubat, tantum in Domino.Beatior autem erit si sic secundum meum." Sic ergo Apostolus dicit illum benefacere. Stultus est hereticus quicontra dictum Apostoli prohibet nubere et iubet abstinere a cibis quosDeus creavit. Ut Apostolus in epistola ad Timotheum dixit, Spiritus autem manifeste dicit, quia in novissimis temporibus discedentquidam a fide, attendentes spiritibus erroris, et doctrinis demoniorum,in ypocrisi loquentes mendatium, et cauteriatam habentes conscientiam,prohibentes nubere, et abstinere a cibis, quos Deus creavit ad percipiendumcum gratiarum actione. Nec potest hereticus dicere dictum Apostoli esse intelligendum de nuptudivino. Nam si de divino intelligeretur secundum illam auctoritatem, meliusesset abstinere ab nuptu divino quam nubere in Christo, quod aperte falsumest. Nec inhereas hereticis, nec illis credas qui dicunt uxorem esse dimittendam,nec cum ea esse carnaliter utendum, prave intelligendo evangelium, ubidicitur, "Qui dimiserit patrem, aut matrem, aut filios, aut agros, autuxorem, centuplum accipiet, insuper et vitam eternam." Illud enim intelligitur quando de voluntate utriusque coniugum hoc fiet,cum vovent castitatem, vel transeunt ad religionem de voluntate alteriusambo, vel eciam unus transit ad religionem de voluntate alterius coniugum,altero senescente et in seculum manente et castitatem voviente; vel eciamcontra voluntatem eius, si matrimonium non est consumatum per carnalemcopulam, quia vocatus est de nuptiis, ut decreta et decretales et iuraproclamant. Quare dico quod non debes cessare eciam a nuptu carnali, sitibi placet habere uxorem. Et uxorem accipias pocius ornatam bonis moribuset in bona societate nutritam, quam divitiis habundantem et aliter malam,et pocius puellam quam viduam. Dixit enim quidam philosophus, "Accipe puellamin uxorem, quamvis sit vetula." Et Cato dixit, Uxorem fuge ne ducas sub nomine dotis, Nec retinere velis, si ceperit esse molesta. Nec facias magximos sumptus in nuptiis uxoris. Nam dixit Seneca, "Nuptiassumptuosas facere vita." Et si forte in uxore aliquid inveneris quod tibidispliceat, equo animo id tollerare debes si commode id fieri potest. Namdixit quidam philosophus, "Nulla tam bona uxor, in qua non invenias quodqueraris," et "nulla tam bona fortuna est, de qua nichil possit queri."Et Tullius De Amicitia dixit, "Non est quicquam difficilius quaminvenire quod sit ex omni parte in sua genere perfectum." Unde Salomonin Ecclesiaste dixit, "Virum de mille reperi unum, mulierem ex omnibusnon inveni." Si licet Salomon nullam invenerit, Seneca tamen benigniusuxores super omnia commendavit, dicens: Sicut nichil est superius benigna coniuge, ita nichil est crudeliusinfesta muliere. Quanto enim sapiens vitam suam pro viri salute opponit,tanto maligna ad mariti mortem eciam vitam suam reputat. Et ideo bona uxor est diligenda. Nam dixit quidam philosophus, "Scias inbona muliere bonam societatem esse;" "bona mulier fidelis custos est etbona domus." Et alibi dixit, "Casta matrona parendo viro imperat." Si ergo uxor mala est, eam feras prout commode potes. Ait enim quidamsapiens, "Feras, non culpes, quod mutari non potest." Sed licet diligeredebes uxorem, non tamen dare debes illi potestatem super te in vita tua,nec dare debes illi primatum, ne forte tibi sit contraria. Ut Ihesus filiusSirac dixit, "Mulier, si primatum habeat, contraria est viro suo." Uxoremautem diligas ut illi fidem servando alii ea vivente non adhereas, sedpudititiam serves. Nam ut ait lex, "Periniquum videtur esse ut pudicitiamvir ab uxore exigat, quam ipse non exibeat." Et Seneca epistolarum dixit,"Improbum mechum esse dicimus, qui ab uxore per pudicitiam exigit, cumipse sit corruptor alienarum uxorum." Et Salomon dixit, "Qui autem estadulter, propter cordis inopiam perdet animam suam; turpitudinem et ingnominiamcongregat sibi, et obprobrium illius non delebitur." Nec aduleris uxorem tuam, nec eam nimium laudes, vel eam vituperes,nec mordacitate turpium verborum eam corrigas. Dixit enim Seneca DeFormula Honeste Vite, "Nullius amicitiam per adulationem acquiras.Laude parce, vitupera parcius." Sicut enim reprehenda est nimia laudatio,sic inmoderata vituperatio; hec enim adulatione, illa vero malignitatesuspecta est. Ne provoces uxorem ad iracundiam, si hoc vitare potes, quiaut ait Salomon, "Non est capud nequius super capud columbri, nec est irasuper iram mulieris." Sed si forte sine tua culpa in iram proruperit, eiusverba minime timebis. Ait enim Cato, Coniugis irate noli tu verba timere, Nam lacrimis struit insidias, dum femina plorat. Inde eciam Seneca dixit, "Duo genera habent in oculis feminarum lacrime;certi doloris unum, insidiarum aliud." Nam mulieris lacrime condimentumsunt malitie, et parate lacrime insidias non fletum indicant. Quare Catodixit, Nil temere uxori de servis crede querenti: Sepe enim mulier, quem coniunx diligit, odit. Nec uxoris consilio nimis inhereas. Ait enim sapiens quidam, "Malo in consiliofemine vincunt viros." Et in proverbio dicitur, "Consilium femine aut nimiscarum aut nimis vile." Caput XVII. De servientibus et mercenariis et servis corrigendis et diligendis. Servientes autem et mercenarios et servos qui fideliter et docte serviunttibi, specialiter multum diligere debes, eosque bene regere ac gubernare,et leniter cum illis agere. Nam dixit Ihesus filius Syrac, "Noli esse sicutleo in domo tua, evertens domesticos tuos, et opprimens subiectos tibi."Et alius dixit, "Subiectorum statum et condiccionem non dominio, sed iudicioregas, ut propriam domum non possidere, sed pocius ministrare puteris."Et quidam philosophus dixit, "Colant te pocius servi tui quam timeant." Quos enim regere debes, leonina ferocitate minime tractes; alioquina te subiecte subiecti merito precavererent. Ait enim quidam philosophus,"Custodi te a rege illo qui ferrus est ut leo, et cui est levis animusut puero." Esto ergo bonus et bene et bona impera, ut subiecti equo animotibi pareant, ubi boni imperant. Et qui in servos iracundus est et crudelis,satis ostendit potestatem adversus alios sibi defuisse. Quare Salomon dixit,"Rectorem te posuerunt? Noli extolli; esto in illis quasi unus ex ipsis." Et si docte et fidelliter tibi subiecti servierint, talem illis te exibeas,ut quasi propter te rerum tuarum domini videantur. Nam dixit philosophus,"Qui docte servit, partem dominatus tenet." Unde Ihesus filius Syrac dixit,"Servo sensato liberi servient; et vir prudens et disciplinatus non murmurabitcorrectus, et inscius non honorabitur." Et Salomon dixit, "Servus sapiensdominabitur filiis stultis, et inter fratres hereditatem dividet." Et aliusdixit, "Qui invite servit, servus est; si volens, minister." Et Senecadixit, "Probus libertus sine natura est filius." Et nota quod si predictis benivolus fueris, benivolum animum erga teet res tuas facient, et obsequia tua circa te finem non habebunt. Nam dixitquidam philosophus, "Obsequium benivoli animi finem non habetur." Et Senecadixit, "Benivoli animi coniunctio, et magna cognatio est." Nec regas eosvel foveas in vitiis; quia ut dixit quidam sapiens, "Non corrigit, sedledit, qui invitum regit." Nec nutrias eos a pueritia delicate. Nam utait Salomon, "Qui delicate a pueritia nutrit servum suum, postea illumsentiet contumacem." Et non solum contumacem sentiet illum, sed eciam vilem,ita quod nullum poterit tollerare laborem. Si autem a puericia in laborenutritus est, nullum laborem postea recusabit. Unde Seneca in epistolisdixit, "Nullum laborem recusant manus, que ad arma ab aratro transferuntur:in primo defecit pulvere ille unctus et nitidus." Et Martialis Cocus dixit, Mollibus assuetus loricam ferre recusat, Cervici tenere ferrea capsis obest. Sepius uncta manus capulum non accipit ensis, Lota et fota cutis frigore et ymbre dolet. Assiduus Veneris vexillifer, Emiliane, Virtutis nunquam signifer esse potest. Virtutis enim gloria non facili sine labore acquiritur. Unde Cassiodorusdixit, "Laborem quippe non refugit qui virtutis gloriam concupiscit." Sedhuiusmodi delicati labores substinere non possunt. Quare idem ait, "Almenaomnia delicata sunt ad labores et facile honus afflictionis sentiunt, quiuti suavibus delitiis consueverunt." Nec timeas servos tuos nisi cum dilectione. Nam dixit quidam philosophus,"Minus esse quam servum, qui servum timet." Servos tamen alienos bene timeredebes. Unde sapiens dixit, "Non accuses servum ad dominum suum, ne forteirascatur tibi, et corruas." "Nec ledas servum tuum operantem in veritate,nec mercenarium dantem animam suam." Dixit eciam sapiens, "Servus sensatussit tibi dilectus sicut anima tua; non fraudes illum libertate, nec inopemderelinquas illum." Et Seneca in epistolis dixit, "Cena parata reliquiecircumstantibus dividuntur; sic paracta vita aliquid porrigas hiis, quitotius vite ministri fuerunt." Et si servi tui divites fuerint, eorum divitiisutaris moderate, nec illos spoliari; alioquin condiccionem tuam faceresdeteriorem. Nam dixit Martialis Cocus, Dum spolias servos, dum diripis omnia eorum, Conpede servitij, Lentule, solvis eum. Paupertas servum tibi libertate coequat, Adsunt divitie, tu dominaris ei. Si autem servi tui indisciplinati fuerint, adhibe doctrinam et correctionem,ad modum sapientis qui dixit: Cibaria, et virga, et honus asino; panis, et disciplina, et opus servo.Operantur in disciplina, et petit requiescere; laxa manus illi, et petitlibertatem. Iugum et lorum curvant collum durum, et servum inclinant operationesassidue. Servo malivolo torturam et conpedes, mitte eum in operationem,ne vacet; multam enim malitiam docuit occiositas. Et certe necessaria bene debes servis et servientibus subministrare, nesub quadam necessitate compellantur peccare. Ait enim Cassiodorus, "Subquadam necessitate peccare creditur cui necessaria non prebentur." Et notaquod ferre omnis servi malivoli sunt atque inimici dominis suis. Unde Senecain epistolis dixit, "Totidem habemus inimicos quot servos." Ne tamen propter hoc in eos sevire debes, sed moderate castigare. Dixitenim Cato, Servorum culpa cum te dolor urget in iram, Ipse moderare, tuis ut parcere possis. Et alibi, Cum servos fueris proprios mercatus in usus, Et famulos dicas, homines tamen esse memento. "Mercenarij at ue merces non remaneat apud te usque mane. Dignus est enimmercenarius mercede sua," ut Dominus dixit. Secundum ergo qualitatem personarum corrigendi et castigandi sunt servientes,mercenarij, et servi. Nam ut ait Cassiodorus, "Feroces districtione premendisunt, mansueti civiliter amonendi: dolosi caute, simplices sub lenitatetractandi sunt." Ait enim Seneca, "Malos metus cohercet, non clementia."Verum tamen ut ait Salomon in Ecclesiaste, "Perversi dificile corriguntur,stultorum infinitus est numerus." Caput XVIII. De cautela in retinentis amicis. In retinendis autem amicis diligens cautela est adhibenda. Amicus enimfacile acquiritur, difficile retinetur. In primis sic habeas amicum utnon timeas ipsum fieri inimicum; amicorum autem negotia taliter tractes,ut eos in aliquo non ledas. Bonus enim amicus lesus gravius irascitur duplicatur,cum ab eo a quo non meruerit venit. Inde eciam Seneca dixit, "Tanto magisiniuria est, affeccior quanto proximus est, qui facit." Et Cassiodorusdixit, "Malorum omnium probatur extremum inde detrimenta suscipere, undecredebantur auxilia provenire." Et eciam alius dixit, "Quanto in proximoplus quisque confundit, tanto fraudato spes confidentis animum magis acerbat."Nec ab amico invite dante aliquid sumas. Nam dicit Regula Amoris,"Non est sapidum, quod amans ab invito sumat amante." Et Seneca epistolarumdixit, "Nichil honestum est, quod ab invito, quod a coacto fit. Honestumvoluntarium est." Et bene potes perpendere quod invite dat amicus si tacet ammonitus.Nam ut ait Seneca, sapiens quod petitur ubi tacet habere negat: "Omnisenim benignitas properat: et proprium est libenter facientis cito facere."Tarde velle nolentis est. Quare non est ei precibus insistendum, nec estdignus rogari. Et si hoc faceres, ingenuitatem tuam lederes. Ait enim Seneca,"Ingenuitatem suam ledit, quum indignum rogat." Et licet dixerim quod periculumest cuilibet amico secreta pandere archana, tantum tibi commissa ab amicissecreta habeas, et eis in omnibus esto fidelis, nec secreta propallare,ait, debes. Nam ut ait Salomon, "Qui ambulat fraudulenter, revelat archana;qui autem fidelis est, celat animi commissum." Et iterum, "Qui celat delictumquerit amicitias; qui autem repetit sermonem separat federatos." Et Ihesusfilius Syrac dixit, "Qui denudat archana amici perdet fidem, et non invenietamicum ad animum suum. Denudare autem amici ministeria, desperatio estanime infelicis." Et eciam quidam philosophus dixit, "Sepultus apud tesit sermo quem tu audieris." Nec despicias amicum tuum, vel alium vel aliquemalium. Nam ut Salomon ait, "Qui despicit amicum suum indigens est corde;vir autem prudens tacebit." Et alius dixit, "Qui omnes dispicit omnibusdisplicet." Nec dicas amico tuo, "Vade et reverterere, quia cras dabo tibi;"statim possis dare. Nam ut quidam philosophus dixit, "Terminum terminoaddere roganti hoc tempore est caliditas negandi." Et alibi dixit, "Honestiusest rem negare quam longos terminos dare." Cave tamen si tibi forte non placet amico petita promittere, ne propterverecundiam incidas in mandatum. Dixit enim quidam philosophus, "Verecundianegandi cave ne tibi inferat necessitatem menciendi." Et nota quod minus decipitur cui celeriter negatur. Ut quidam sapiensdixit, Cum consideratione promitte, plenius autem quam promittas tribue etpromissionem attende, si promissio non sit turpis, vel ex turpi causa,ut leges clamant, vel si promissi commode servari potest. Quidam enim promissionesfiunt que minime sunt servande. Nam Tullius dixit, "Nec promissa sunt servanda, que sunt hiis, quibus promisseris,inutilia: nec si plus tibi noceant, quam illi prosint, cui quid promiseris."Inde quidam sapiens dixit, "Sapiens non mentitur, cum suum propositum inmelius mutat." Nec mutabis amico tuo grande, vel grave hes, ne forte propter hoc tuusefficiatur inimicus. Nam ut Seneca epistolarum dixit, "Leve hes alienumfacit debitorem, grave in inimicum." Non ergo de gravi here alieno proamico fideiubeas, ne forte eius inimicus efficiaris, sed si forte fideiussisti.Serva consilium Salomonis in Proverbiis dicentis, Filii, spoponderis pro amico tuo, defixisti apud extraneum animamtuam; illaqueactus propriis sermonibus tuis. Fac ergo quod tibi dico, filimi, temetipsum libera. Quia incidisti in manum proximi tui. Discurre, festina,festina suscita amicum tuum. Ne dederis sompnum occulis tuis, nec dormitentpalpebre tue. Eruere damula de manu, et quasi avis de insidiis aucupis. Minus dicto quam facias et diu deliberato cito facito. Celeritas enim beneficiumgratum facit. Nam proprium est libenter facientis cito facere; ingratumautem beneficium est quod diu inter manus dantis hesit. Nam et Seneca DeBeneficiis dixit, "Gratissima sunt beneficia parata, facilia, occurentia,ubi nulla intervenit mora, nisi in accipientis verecundia." Inde eciamSeneca epistolarum dixit, "Beneficium diu petitum vilescit acceptum." Indeeciam Cassiodorus dixit, "Apud conscientiam nostram lesionis genus estprofutura tardare non possumus exstimare iocundum, quod ingrata fueritdilatione suspensum." Fac sumptum propere cum res desiderat ipsa. Est dandumaliquid cum tempus postulat res aut res. Et alius dixit, "Res ad multaminstantiam exibita, cara videtur emptione quesita." Et ideo Seneca dixit, Optimum est desideria cuiusque antecedere; illud melius, occupareantequam rogemur, cum homini probo ad rogandum suffundatur rubor; et quihoc tormentum remittit, multiplicat munus suum. Nam ut idem dixit, "Molestum verbum est et honerosum dum demisso vultudicit quis: rogo." Et iterum, "Nulla res carius constat, quam que precibusempta est." Et non solum in dando beneficio post deliberationem velox essedebes, sed eciam in omni opere tuo. Nam dixit Salomon, "Vidisti virum velocemin omni opere suo? Coram regibus stabit, nec erit inter ignobiles." EtIhesus filius Syrac dixit, "In omnibus operibus tuis velox esto, et omnisinfirmitas non occuret tibi." Non tamen tantam velocitatem exerceas, queoperis perfectionem inpediat, sed de opere bene consumato taliter valeaslaudari, ut inde potiora merito debeas prosequi. Ait enim Cassiodorus,"Iusta potiora prosequitur, qui de commissa sibi perfectione negotij laudatur." Nec dicas amico aliquid quod aures eius merito offendat. Nam sicut "mittenslapidem in volatilia deiciet illa, sic et qui convitiatur amico suo dissolvitamicitiam," ut Ihesus filius Sirac dixit. "Ed licet non sit convitiandumamico vel eciam alii, equo tamen animo audienda sunt inperitorum et amicorumconvitia," ut Seneca in epistolis dixit. Et non solum a convitio amicicessare debes, sed eciam celare crimen convitiari possit. Unde Cato dixit, Quod pudeat socios prudens celare memento, Ne plures culpent, quod tibi displicit uni. Et alibi, Quantumcumque potes, celato crimen amici. Et maxime quando crimen non est manifestum, sed adhuc latens vel occultum.Nam ut ait Cassiodorus, "Multo sanctius est tenebris occultare vitiosa,quam culpanda presumpta importunitate vulgare." Ideo autem dixi meritoquia corripere bene potes. Nam ut ait Tullius De Amicitia, "Et moneriproprium est vere amicitie, et alterum libere facere non asperare, alterumpacienter accipere, non repugnanter." Et Salomon ait, "Qui corripit hominemmagis gratiam apud eum inveniet, quam qui per lingue blandimenta decipit." Illud autem secreto et benigne et non mordaciter facere debes. UndeCato ait, Litem infert cave cum quo tibi gratia iuncta est, Ira odium generat, concordia nutrit amorem. Et alibi, Adversus notum noli contendere verbis: Lis minimis verbis interdum masima crescit. Et eciam Seneca De Formula Honeste Vite dixit, "Amonebis libenter,reprehenderis patienter. Si merito obiurgabit te aliquis, scito quia profuit;si in merito, prodesse voluit. Non acerba, sed blanda verba timebis." Monerivellere ac posse sera virtus est; nolle autem moneri stultitia est. UndeOvidius De Remedio Amoris dixit, Inpatiens animus nec adhuc tractabilis arte Respuit atque odio verba monentis habet. Dixi "non acerba verba timebis, sed blanda," quia ut dixit sapiens, "Malushomo qui blande loquitur innocentium laqueus est." Et Cato dixit, Sermones blandosque vitare memento. Et alius dixit, "Semper dulce fugias, quod amarum fieri potest." Et Salomondixit, "Homo qui blandis fictisque sermonibus loquitur amico suo, reteexpandit pedibus eius." Et alius dixit, "Semper suum habet venenum blandaoratio." Et alius dixit, "Nulle sunt occultiores insidie, quam hee, quelatent in simulatione officii aut in aliquo necessitudinis nomine. Nameum qui palam est adversarius facile quis cavendo vitare potest." EciamSeneca dixit, "Peiora multa cogitat muttus dolor." Et alius dixit, "Peiorasunt tecta odia quam aperta pretenta." Taciturnus magis offendet te quamloquax. Et alius dixit, "Qui bene disimulat, citius inimico nocet." Etalius dixit, "Verum est canem timidum vehementius latere quam mordere."Et altissima queque flumina minimo sono labi. Secundum ergo Tullium DeAmicitia, "Multo melius de quibus acerbos inimicos mereri, quam eosamicos, qui dulces videantur; et illos sepe verum dicere, hos nunquam." Ammonitiones vero et reprehensiones ab amico benigne et libenter recipias.Nam ut ait Salomon, "Meliora sunt vulnera diligentis, quam fraudulentaodiens oscula." Et alibi, "Melior est manifesta corretio quam amor absconditus."Et bene dixi "secreto hominem admonendum" quia Dominus ait, "Si pecaveritin te frater tuus, corripe eum inter te et ipsum solum," et cetera. Etquidam philosophus dixit, "Secreto amicos admone, palam lauda!" Muta enimcaritas spem representant non amantis. Si enim temere et mordaciter amoneresvel reprehenderes, accideret tibi quod Salamon dixit, "Qui aliena temeremanifestat vitia, sua vite pestive audiet crimina." Et corripere debessine vituperatione et interrogatione precedente. Ut idem dixit, "Ante interrogationem,neminem vituperes; et post interrogationem, iuste corripere." Et in correctionesive obiurgatione alterius semper aliquid blandum commiscere debes, secundumSeneca qui ait, "Obiurgationi semper aliquid blandum commisce." Faciliusenim penetrant verba que mollia vadunt, quam que aspera. Et certe quandovides homines in calamitate, cessare tunc debes ab obiurgatione. Ait enimquidam philosophus, "Obiurgari in calamitate gravius est quam ipsa calamitas."Unde Seneca dixit, "In calamitoso risus eciam iniuria est." Non tamen corripiasirrisorem nec impium. Nam ut idem ait, "Qui corripit irrisorem, ipse sibiiniuriam facit; qui arguit impium, ipse sibi maculam querit." Caput XIX. De benefitiis et muneribus. Et nota quod licet per sapientes dicatur, "Quod memoria benefitiorumlabilis est, iniuriarum vero tenax." Unde Salomon, interrogatus quid interhomines facilius senesceret, respondet, "Benefitium tua tamen humanitasatque benignitas in contrarium laborando de acceptis benefitiis cotidierecordetur, de iniuriis vero obliviscatur." Ut ait Cato, "Esto memor acceptibenefitij." Et alibi, Et acceptum enim benefitium eterne memorie commendandum est, plene laudaredebes et palam, non secrete nec ad aures. Nam ut Seneca dixit, "Ingratusest, qui, remotis arbitris, in angulo ad aures ait gratias." Et alibi inepistolis dixit, "Nemo cognoscit preter sapientem referre gratias? Solussapiens scit amare; solus sapiens amicus est, et nisi in sapiente fidemnon esse." Et nota quod in benefitiis dandis bonum est adicere verba bona,et predicatione humana benigna queque comendare que prestes, ut ille videlicetse castiget qui tardior in rogando fuit. Adicias enim secundum familiaremloquelam, sive querelam: "Irascor tibi quod cum aliquid meum desiderasses,non id scire me fecisti, et quod tam diligenter me rogasti de meo quicquiddesiderasti audacter petas." Plurique enim qui benefitia asperitate verborumet superscilio in odium adducunt eo sermone, eaque superbia usi, ut impetrassepeniteas, dementia enim est corripere cui das, et inserere contumeliamdonis. Si quid erit de quo velis ipsum ammonere, aliud tempus eligito;non enim sunt exasperanda benefitia, nec quicquam triste illis inmiscendum,nec sunt angustanda benefitia, immo per specie futuri verbis amplianda.Nam ut ait Cassiodorus, "Angusta sunt que non eciam de futuris aliquidpollicentur." Nec eciam sunt dilatanda benefitia nec pro parvis magna accipienda.Ait enim Seneca De Benefitiis, "Nec exiguum dilatabo, nec magnapro parvis accipere patiar." Et nota quod ut Salomon in Proverbiis dixit,munus absconditum quibus utilius est quam palam datum. Unde ait, "Munusabsconditum extinguit terras, et donum eciam sinu indignationum maximam."Et nota quod munus non semper accipiendum est, nec semper reiciendum. Namquod honeste accipi non potest, nullatenus recipiendum est. Unde quidamphilosophus dixit, "Perdidisse mallem quam turpiter accepisse." Et Senecadixit, "Benefitium accipere libertatem est vendere." Non ergo libertatem tuam vendas ab inhonesto vel indigno benefitiumaccipiendo. Oportet enim te illi retribuere et illius debitorem esse, quodgravissimum esset. Ait enim Seneca, "Grave tormentum est debere, cui nolis,"et cetera. Iocundissimum est ab eo accepisse benefitium quem amare eciampost iniuriam possis. Reiciendum autem munus non est quod honeste et abhonesto accipitur, et accepto munere non est protinus invicem aliud mittendum.Nam ut ait Seneca De Beneficiis, "Reieccio muneris signum est protinusaliud invicem mittere et munere munus expungere." Et nota quod licet laudaredebeas amicum de accepto benefitio, tamen benefitium a te alij collatumcommemorare non debes. Nam Tullius De Amicitia dixit, "Que meminissedebet is in quem collata sunt, non debet commemorare qui contulit. Statimenim cum dicis te benefitium dedisse videris repetere." Nam ut ait Seneca,"Benefitium qui dedisse dicit, petit." Et alius dixit, "Qui dedit benefitium,taceat. Narret autem qui accipit." Nichil enim eque in dando benefitio vitandum est, quam inanis iactatio.Res enim loquetur nobis tacentibus. Et Cato dixit, Et sive benefitium alii dederis sive ab alio acceperis, semper ylarem teostendas. Dixit enim Ihesus filius Sirac, "In omni dato ylarem fac vultumtuum, et in exultatione sanctifica decimas tuas." Et Martialis Cocus dixit, Attollunt ylares villissima munera vultus, Vultus sublustres maxima deiciunt. Caput XX. De iniuria oblivioni tradenda. De iniuria oblivioni tradenda dicit Dominus, "Michi vindictam, et egoretribuam." Et Seneca epistolarum ait, "Iniurie oblivisci debemus, benefitiivero meminisse. Nam iniuriarum remedium est oblivio." Et Ihesus filiusSyrac dixit, "Onmis iniurie proximi ne memineris, et nichil agas in operibusiniurie." Omnino autem ab iniuria amici taliter obtemperes, ut eius amornullatenus minuatur, et non solum ab iniurie ! amici obtemperare debes,sed eciam ab iniuria cuiuslibet alterius. Multis enim minatur qui uni facitiniuriam. Et Cassiodorus dixit, "Iniuria unius compago tota conteritur."Et eciam Apostolus in epistola ad Collocenses ait, "Qui enim iniuriam facit,accipiet quod inique gessit." Et Seneca epistolarum dixit, "Ab aliis expecta,quod alii feceris." Cavere certe debes ne amor minuatur. Amor enim numquam in eodem statupermanet: aut enim crescit aut decrescit. Eo enim ipse quod durat inveteraturet crescit. Nam dicit Regula Amoris, "Si amor minuatur, cito deciditet raro convalescit." Et Martialis Cocus dixit, Caput XXI. De laude facienda vel non. Ne amicum nec aliquem alium in eius presentia collaudes, quia dixitphilosophus, "Laudare presentem nec ledere decet." Presentem dico alium,sed nec te ipsum laudare debes, ne derisorem invenias. Ait Seneca, "Quise ipsum laudat, cito derisorem invenit." Et Cato dixit, Nec te collaudes nec te culpaveris ipse. Hoc faciunt stulti quos gloria vexat inanis. Et iuxta illud, "Os alienum te commendet et non proprium, quia omnis lausin proprio ore sordescit." Nec vituperes amicum, nec de eo ludas. Ut dixit philosophus, "Amicumnec ioco ledere quidem decet." Nam et Martialis Cocus dixit, Vituperat subito subito qui laudat, Aledi, Hoc utrumque tuum significat vitium. Non est amicus subito vel immoderate laudandus. Unde Cato dixit, Nam quem tu sepe probaris, Una dies, equalis fuerit, ostendet, amicus. Nec occasiones queras amico. Nam ut sapiens dixit, "Occasiones querit quivult recedere ab amico, et omni tempore erit exprobabilis." Caput XXII. De amicis fictitiis et dubitatis. Hec que dicta sunt intelligas de veris et probatis amicis. Si autemde amico dubitas et utrum bonus aut malus sit ignoras, illum in ulterioremamicitiam non assumas. Nam dixit quidam philosophus, "Si quid dubitas,ne feceris." Animi enim iuditio quod negatum fuerit, fugito. Et TulliusDe Officiis dixit, "Bene precipiunt, qui vetant quicquam agere,quod dubites equum sit an iniquum. Equitas enim per se lucet; dubitatioautem significationem continet iniurie." Et ideo forte Seneca dixit, "Soletesse in dubio pro consilio temeritas." Amicitiam vero dubitati amici ante probationem et venitatis cognitionemin suspenso teneas. Nam ut ait Seneca De Formula Honeste Vite, "Dedubiis ne diffinias: tenes suspensam sententiam." Et non statim sine rationabilicausa et bene cognita ab eo divertas. Nam secundum Regulam Amoris,"Nemo sine excessu suo debet amore privari." Non ergo debes privare tuoamore aliquem propter deformitatem corporis, vel exiguitatem, vel imbecillitatemdum tamen alias bonus sit. Nam ut ait Seneca in epistolis, "Scire debemusnon deformitate corporis fedari animum, sed pulcritudine animi corpus adhonorari."Nec bonum nec malum vagina facit gladium. Idem de corpore dicendum est.Et Cato dixit, Si autem amicum omnino malum inveneris, quia errando propter illecebraseius illum malum putando bonum amare cepisti, amicitiam eius non retineas.Non enim in tali errore est diutius perseverandum. Inimici enim gravissimisunt qui per simulationem amicitie alios nefarie produnt. Tales igiturvitandi sunt. Unde quidam sapiens ait, "Perfidos amicos devita nichil eiscredendo et cavendo omnia." Amicitiam tamen eorum non subito nec pravedivellas, sed paulatim per dissuetudinem eam derelinquas atque aboleas,non dicendo causas quare ab eo divertere, velut in Ovidio :De RemedioAmoris legi, qui dixit, Et eciam beatus Paulus dixit in epistola ad Thesalonienses, "Denuntiamusvobis, fratres, in nomine Domini nostri Ihesu Christi, ut subtrahatis vosab omni fratre ambulante inordinate." Tales igitur amicitie sunt remissioneusus elevande, ut dicitur Catonem dixisse, et dissuende magis quam dissidende.Nisi quedam admodum intollerabilis iniuria exardescerit, ut quod nequerectum neque honestum sit fieri nec possit, ut non statim alienatio disiunctioquefacienda sit. "Nichil enim est turpius quam cum eo bellum gerere cum quofamiliariter vixeris," ut Tullius De Amicitia dixit. Per dissuetudinem enim aboletur amicitia; per continuam autem et assiduamconversationem et consuetudinem semper augetur et crescit. Quare amicumtuum iuxta te prout commode fieri potest et non procul semper debes habere.Unde Salomon dixit, "Melior est vicinus iuxta, quam frater procul." Eteciam vulgo dici consuerunt, "Qui procul est occulis, procul est a luminecordis." De amore et dilectione proximi et acquirendis et retinendis et conservandisamicis ad plenum tibi scribere non valerem, sed ex tuo ingenio semper amicosfideles acquiras, eosque taliter studeas conservare, ut dulcedine et amicorumsuffragio merito valeas vegetari atque gaudere.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 3 "AucVar.EpCoRoE 3 Auctores varii Parisiis J. P. Migne 1844 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" EPISTOLA AD LUCIANUM.(Pamel., Rigalt., Baluz., Paris., XX. Oxon., Lips., XXI.) ARGUMENTUM hujus et sequentis Epistolae habes istud in Epistola Cypriani XXII. Exempla quoque, inquit, Epistolae Celerini boni et robusti confessoris quam ad Lucianum eumdem confessorem, scripserit, item quid Lucianus ei rescripserit, misi vobis, ut sciretis et laborem circa omnia et diligentiam nostram, et veritatem ipsam disceretis: Celerinus confessor quam sit timoratus, et cautus et humilitate ac timore sectae nostrae verecundus: Lucianus vero circa intelligentiam dominicae lectionis, ut dixi, minus peritus, et circa invidiam verecundiae nostrae relinquendam facilitate sua molestus. Nam cum Dominus dixerit, in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti Gentes lingui, et in Baptismo peccata dimitti: hic praecepti et legis ignarus, mandat pacem dari et peccata dimitti in Pauli nomine, et hoc sibi dicit ab illo esse mandatum: sicut in litteris ejusdem Luciani ad Celerinum factis animadvertetis, etc. Hanc vero et sequentes epistolas, ne Baluzianum opus nimium discinderetur, inter Epistolas Cyprianicas ad tomum quartum rejectas, eo tamen loci, propter accuratam chronotaxim, revocavimus. Vid. infr., t. IV, col. 274. EPISTOLA LUCIANI AD CELERINUM.(Pamel., XXII. Rig., Baluz., Paris., XXI. Oxon., Lips., XXII.) Vide praecedentis Epistolae argumentum ex S. Cypriano acceptum, et notam qua alias haec Epistola remittitur. Infr. t. IV, col. 279. EPISTOLA OMNIUM CONFESSORUM AD CYPRIANUM.(Pamel., XVII, Rigalt., Baluz., Paris. XVI. Oxon., Lips., XXIII.) ARGUMENTUM. Libellus Martyrum nomine a Luciano scriptus. Vid. infra, tom. IV, col. 268. EPISTOLA I. CALDONII AD CYPRIANUM ET COMPRESBYTEROS CARTHAGINI CONSISTENTES.(Pamel. XIX., Rigalt. Baluz. Paris. XVIII., Oxon. Lips. XXIV.) ARGUMENTUM.-- Cum lapsorum quidam, nova urgente persecutione, Christum essent atque adeo antequam in exilium proficiscerentur, pacem peterent, consulit Cyprianus Caldonius an pax illis danda foret. EPISTOLA MOYSIS ET MAXIMI PRESBYTERORUM, NICOSTRATI ET RUFINI DIACONORUM ET CAETERORUM CONFESSORUM IN FIDE VERITATIS PERSEVERANTIUM AC ROMAE CONSISTENTIUM AD CYPRIANUM.(Pamel. Rigalt. Baluz. XXVI., Paris. XXV, Oxon. Lips. XXXI.) ARGUMENTUM hujus epistolae recitat infra epistola Novatiani nomine cleri Romani scripta. « Quamquam, inquiunt, confessorum quoque quos hic adhuc in carcerem dignitas suae confessionis inclusit et ad certamen Evangelicum sua fides in confessione gloriosa jam semel coronavit, litteras habeas conspirantes cum litteris nostris, quibus severitatem Evangelicae disciplinae protulerunt, et illicitas petitiones ab Ecclesiae pudore rejecerunt. » --Solatia quae ex Cyprianis litteris perceperunt Romani confessores, grati agnoscunt.--Martyrium non poena sed felicitas.--Voces Evangelicae, faces ad inflammandam fidem in lapsorum causa Cypriani sententiae acceditur. Fit ejusdem mentio in Epistol. Cypriani XXXII, eamque integram habes infra tom. IV, col. 290. EPISTOLA PRESBYTERORUM ET DIACONORUM ROMAE CONSISTENTIUM AD CYPRIANUM.(Pamel. Rigalt. Baluz. XXX., Paris. XXIX., Oxon. Lips. XXXVI.) ARGUMENTUM.-- Ecclesia Romana sententiam suam de lapsis cum Carthaginensis decretis consentientem proponit.--Lapsis adhibita indulgentia ad Evangelii normam exigitur.--Pacem Confessoribus concessam gratia tantum et favoribus inniti inde constat quod lapsi ad episcopos remittantur.--Seditiosa pacis postulatio Felissimi factioni imputanda. EPISTOLA II CALDONII CUM HERCULANO ET VICTORE AD CLERUM CARTHAGINENSEM.(Pamel. Rigalt. Baluz. XXXIX., Paris. XXXVIII., Oxon. Lips. XLII.) ARGUMENTUM.-- Quod jusserat illis Epistola sua XXXVII Cyprianus, perficiunt Caldonius, Herculanus, et caeteri, ac clero abstentum Felicissimum denuntiant, additis eorum nominibus qui se illi junxerant. Est autem vetus forma litterarum excommunicatoriarum.
|
I. DOMINO EXCELLENTISSIMO FILIO, PIPPINO REGI STEPHANUS PAPA. Presens Droctegangus abbas sacris liminibus protectoris tui, beati apostolorum principis Petri, et nostris obtutibus praesentatus, inposita sibi verba salutationis ac sospitatis a Deo servate atque amantissimae excellentiae tuae, innumeras omnipotenti Deo laeti effecti gratias referentes egimus, petentes eius divinam miserieordiam, licet peccatores et indigni, ut pro sua te protegat pietate, excellentissime fili, et multo amplius atque perfectius suo timore tuum regnum confirmet et amore apostolico, quatenus et presenti vita longevus feliciter fruaris et aeternae beatitudinis consors paradysi fructu apostolici amoris effici merearis. Etenim praesens Droctegangus, fidelis tuus missus, iuxta quod nobis locutus fuit, congruum per eum tuae sublimissimae bonitati, in ore ponentes, remisimus responsum; cui et in omnibus credere iubeas, fili, quia in omnibus, quae mandasti, Christo cooperante salutaria tibi mandavimus. Sed imple dominicum dictum, sicut scriptum est, quoniam “qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit”; ex hoc enim “centuplum accipies et vitam possidebis aeternam”. Hoc autem petimus, fili: ut, dum missos tuos ad nos remittere iusseris cum responsis, hunc Iohannem virum religiosum cum eis mittere iubeas; fidelis enim tuus est et prudenter reportat responsa. II. STEPHANUS EPISCOPUS, SERVUS SERVORUM DEI, VIRIS GLORIOSIS NOSTRISQUE FILIIS, OMNIBUS DUCIBUS GENTIS FRANCORUM. Laeta gaudet sancta mater ecclaesia in provectu fidelium filiorum. Propterea, etsi corpore absentes, spiritu vero presentes, gloriosam prudentiam atque dilectionem vestram, sublimissimi filii, acsi praesentialiter amplectentes in osculo pacis salutamus, in Domino dicentes: “Benefac, Domine, bonis et rectis corde”. Quoniam fiduciam habemus, quod Deum timetis et protectorem vestrum, beatum Petrum principem apostolorum, diligitis et cum tota mentis devotione pro eius perficienda utilitate in nostra obsecratione cooperatores et adiutores eritis, – pro certo tenentes, quod per certamen, quod in eius sanctam ecclaesiam, vestram spiritalem matrem, feceritis, ab ipso principe apostolorum vestra dimittantur peccata et pro cepti cursu laboris centuplum accipiatis de manu Dei et vitam possideatis aeternam – idcirco obsecramus atque coniuramus vestram sapientissimam caritatem per Deum et per dominum nostrum Iesum Christum et diem futuri examinis, in quo omnes pro nostris facinoribus erimus reddituri rationem ante tribunal aeterni iudicis, ut nulla interponatur occasio, ut non sitis adiutores ad obtinendum filium nostrum a Deo servatum, Pippinum excellentissimum regem, pro perficienda utilitate fautoris vestri, beati apostolorum principis Petri, sicut per praesentem Droctegangum religiosum abbatem eiusque concomites direximus; quatenus, vobis concurrentibus dum nostra deprecatio fuerit impleta, ipso principe apostolorum cuius causa est largiente, vestra deleantur peccata et, ut habet potestatem a Deo concessam sicut claviger regni caelorurn, vobis aperiat ianuam et ad vitam introducat aeternam. Sed adtendite, filii, et ad participandum hoc, quod optavimus, studiosius elaborate, scientes, quod, si quis declinaverit in aliam partem, ab aeternae beatitudinis hereditate erit alienus; scriptum quippe est: “Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit”; “diligentibus namque Deum omnia cooperantur in bonum”. Bene valete. III. DOMINIS EXCELLENTISSIMIS FILIIS, PIPPINO REGI ET NOSTRO SPIRITALI COMPATRI SEU CAROLO ET CAROLOMANNO, IDEM REGIBUS ET UTRISQUE PATRITIIS ROMANORUM, STEPHANUS PAPA. Dum regni vestri nomen inter ceteras gentes erga sinceram fidem beati Petri principis apostolorum lucidissime fulserit, valde studendum est, ut, unde gloriosiores ceteris gentibus in servitio beati Petri vos onmes christiani asserunt, inde omnipotenti Domino, “qui dat salutem regibus”, pro defensione sanctae suae ecclesiae perfectius placeatis, ut fidem, quam erga eundem principem apostolorum colitis, adiutricem in omnibus habeatis. Optaveramus quidem, praecellentissimi filii, amplius protelando nostram locutionem dilatare; sed, quia prae multis ab iniquo Haistolfo rege Longobardorum nobis ingestis tribulationibus cor nostrum nimio atteritur dolore et tedet spiritus noster, ideo a multorum sermonum prolixitate declinavimus et unum, quod est necessarium, excellentissimaae christianitati vestrae innotescere studuimus. A Deo protecte nosterque spiritalis compater et vos, dulcissimi filii, pro mercede animarum vestrarum, quemammodum misericors Deus noster caelitus victorias vobis largiri dignatus est, iusticiam beati Petri, in quantum potuistis, exigere studuistis et per donacionis paginam restituendum confirmavit bonitas vestra. Nunc autem, sicuti primitus christianitati vestrae de malicia ipsius impii regis ediximus, ecce iam mendatium et iniqua perversitas atque eius periurium declaratum est. Antiquus quippe humani generis ostis, diabolus, eius perfidum invasit cor, et, quae sub vinculo sacramenti adfirmata sunt, irrita facere visus est; nec unius enim palmi terrae spatium beato Petro sanctaeque Dei ecclaesiae, rei publice Romanorum, reddere passus est. Tanto quippe a die illo, a quo ab invicem separati sumus, nos affligere et in magna ignominia sanctam Dei ecclesiam habere conatus est, quanto non possunt hominum linguae aenarrare, quia etiam et ipsi lapides, si dici potest, tribulationem nostram magno ululatu flerent; et ita nos visus est affligere, ut denuo in nobis innovata fuisset infirmitas. Nimis namque lugeo, excellentissimi filii, cur, verba nostrae infelicitatis non audientes, mendatium plus quam veritatem credere voluistis, inludentes vos et inridentes. Unde et sine aeffectu iustitiae beati Petri ad proprium ovile et populum nobis commissum sumus reversi. Omnes denique christiani ita firmiter credebant, quod beatus Petrus princeps apostolorum nunc per vestrum fortissimum brachium suam percepisset iustitiam, dum tam maximum ac praefulgidum miraculum vestris felicissimis temporibus demonstravit talemque vobis inmensam victoriam dominus deus et salvator Iesus Christus per intercessiones sui principis apostolorum pro defensione sanctae suae ecclesiae largiri dignatus est; sed tamen, boni filii, credentes eidem iniquo regi, quod per vinculum sacramenti pollicitus est, propria vestra voluntate pro donationis paginam beati Petri sanctaeque Dei ecclesiae rei publice civitates et loca restituenda confirmastis. Sed ille, oblitus fidem christianam et Deum qui eum nasci praecepit, irrita, que per sacramentum firmata sunt, facere visus est. Quapropter “iniquitas eius in verticem illius descendit”; patefactus quippe est laqueus, quem effodit, et in eo pro suo mendatio et periurio incidit. Coniuro vos, filii excellentissimi et a Deo protecti, per dominum deum nostrum et sanctam eius, gloriosam semperque virginem genetricem Mariam, dominam nostram, omnesque virtutes caelorum seu per beatum Petrum principem apostolorum, qui vos in reges unxit, ut doleat vobis pro sancta Dei ecclesia, et iuxta donationem, quam eidem protectori vestro, domino nostro, beato Petro, offerre iussistis, omnia reddere et contradere sancte Dei ecclesiae studeatis et nequaquam iam ipsius nequissimi regis vel eius iudicum seductuosa verba et illusionis mendatia credatis. Ecce enim patefactum est eius mendatium, ut nequaquam ulterius vires credendi habere possit; sed magis, cognito eius iniquo ingenio et iniqua voluntate, eius fraudantur insidiae. Et quod semel beato Petro polliciti estis et per donationem vestram manu firmatam, pro mercede animae vestrae beato Petro reddere et contradere festinate. Beatus denique Paulus apostolus ait: “Melius est non vovere, quam post votum non reddere”. Etenim nos omnes causas sanctae Dei ecclaesiae in vestro gremio commendavimus; et vos reddetis Deo et beato Petro rationem in die tremendi iuditii, quomodo decertaveritis pro causa eiusdem principis apostolorum et restituendis eius civitatibus et locis. Vobis denique multis iam devolutis temporibus hoc bonum opus reservatum est: ut per vos exaltetur ecclesia et suam princeps apostolorum percipiat iustitiam. Nullus meruit de vestris parentibus tale praefulgidum munus, sed vos praeelegit et praescivit Deus ante tempora aeterna, sicuti scriptum est: “Quos praescivit et praedistinavit, hos et vocavit; et quos vocavit, illos et iustificavit”. Vocati estis, iustitiam ipsi principi apostolorum sub nimia festinatione facere studete, quia scriptum est: Fides ex operibus iustificatur. De omnibus vero tribulationibus nostris, quas passi sumus vel denuo patimur, Deo auxiliante Folradus filius noster , vester consiliarius, et eius socii enarrent vobis. Et ita agite de causa beati Petri, ut et in hac vita victores favente Domino existatis et in futuro, intercedente ipso principe apostolorum beato Petro, gaudia possideatis aeterna. Bene valete, excellentissimi filii. IV. DOMINIS EXCELLENTISSIMIS FILIIS, PIPPINO REGI ET NOSTRO SPIRITALI COMPATRI SEU CAROLO ET CARLOMANNO, IDEM REGIBUS ET UTRISQUE PATRICIIS ROMANORUM, STEPHANUS PAPA. Providi et sapientissimi Salomonis prophetica ita fertur assertio: “Nomen bonum super misericordiam”. Nomen quippe bonum est: fidem, quam quis pollicitus fuerit, inmaculato corde et pura conscientia custodire et operibus implere; nomen enim bonum est: totis viribus ad exaltationem sanctae Dei ecclesiae, per quam et salus christianorum existit, decertare. Bonum enim inter omnes gentes de vobis exiit nomen, si operibus fuisset inpletum. Redemptor namque noster, misericors et multum miserator dominus, illis propitiator existit, quos omnino tota mentis integritate fideles et defensores sanctae suae ecclaesiae cognoverit. Qualis remuneratio aut merces sub celo existimanda et coaequanda est ad ea, quae pro defensione Dei ecclaesiae et domus beati Petri est rependenda! Ideo namque excellentissimam et a Deo protectam bonitatem vestram super turbas populorum et multarum gentium isdem rex regum et dominus dominantium salvos vos instituit, ut per vos sancta Dei ecclesia exaltetur. Potuerat namque alio modo, ut illi placitum fuisset, sanctam suam vindicare ecclesiam et iustitiam sui principis apostolorum exigere; sed, quia mentem et conscientiam vestram, a Deo protecte spiritalis compater et dulcissimi filii, probare voluit, ideo nostram infelicitatem ad vos venire praecepit. Tradidimus enim corpus et animam nostram in magnis laboribus in tam spatiosam et longinquam provintiam; valde fisi in vestra fide, per Dei nutum illuc profecti sumus, adflicti in nive et frigore, aestu et aquarum inundatione atque validis fluminibus et atrocissimis montibus seu diversis periculis. Etenim, dum vestris mellifluis obtutibus praesentati sumus, omnes causas principis apostolorum in vestris manibus commendavimus, quoniam quidem inspirati a Deo aurem petitionibus nostris adcommodare dignati estis: et vos beato Petro polliciti estis eius iustitiam exigere et defensionem sanctae Dei ecclesiae procurare et, ut vere fideles Deo, pura mente pro defensione Dei ecclesiae dimicandum properastis. Sed omnipotens Dominus, “qui conterit bella ab initio”, qui superbos humiliat et humiles exaltat, ilico iustitiam beati Petri vestrae bonitati et omnibus christianis demonstravit et tale praefulgidum miraculum ostendit, quale omnino gloriosum est referendum. Illi enim inimici Dei sanctae ecclaesiae, qui in sua ferocitate confidebant, “veloces pedes habentes ad effundendum sanguinem”, super brevem numerum populi vestri inruerunt; et ita per manum beati Petri omnipotens Dominus victoriam vobis largiri dignatus est, ut illi, qui innumerabiles existebant, a paucis hominibus fuissent interemti. Et humiliati sunt ipsi inimici beati Petri usque ad terram; et ita timorem et tremorem in illis Dominus inmisit per intercessiones beati Petri, ut ad nihilum devenirent. Non enim gladius hominis, sed gladius Dei est, qui pugnat. Videns namque suam deceptionem iniquus Haistolfus rex, cum suis Deo destructis iudicibus per blandos sermones et suasiones atque sacramenta inluserunt prudentiam vestram; et plus illis falsa dicentibus quam nobis veritatem asserentibus credidistis. Magno namque dolore et tristitia, excellentissimi filii, cor nostrum repletum est, quur minime bonitas vestra nos audire rennuit. Omnia denique, quae per Dei iussionem vobis locuti sumus, veraciter ediximus; et iam patefacta sunt, ut facta ipsa demonstrant. Etenim, sicut primitus christianitati vestrae ediximus, iniquus Haistolfus rex, ingresso in eius perfido corde diabolo, omnia, quae per sacramentum beato Petro per vestros missos restituenda promisit, irrita fecit et nec unius palmi terrae spatium beato Petro reddere voluit. A die illo, quo a melliflua bonitate vestra separati sumus, tantum nos affligere et tribulare nisus est, quantum non potest os hominis enarrare. In magna namque despectione sanctam Dei ecclesiam et nostram humilitatem vestros missos habere visus est, quia etiam et ad nostram propriam animam auferendam mala eius inperatio et summissio facta est. Quid multa dicimus? Tantum nos tribulavit, quia etiam, si diei potest, et ipsi lapides pro nobis flerent. Tamen omnia vester consiliarius Fulradus presbiter et abbas una cum suis sociis, si Deum prae oculis habent, omnia vobis enarrare possunt: non enim quia iam reddere, ut constituit, propria beati Petri voluit, sed etiam scamaras atque depredationes seu devastationes in civitatibus et locis beati Petri facere sua imperatione nec cessavit nec cessat. Oblitus quippe est Deum, qui fecit eum, et fidem christianam transgressus est. Quomodo ulterius credendus est sive ipse sive eius consentanei, qui in tanta Dei mysteria sacramenta praebuerunt et noluerunt observare? Vere enim omnia vobis prediximus de eiusdem impii regis mendatio et falsitate; et, quemadmodum diximus, manifestata sunt vobis, et periurium eius deelaratum est. Pro quo peto vos, excellentissimi et a Deo protecti filii, et nimis obsecro: doleat vobis pro sancta Dei ecclaesia et beati Petri causa, et, quae per donationem beato Petro offerendum promisistis, ei possidendum contradere debeatis. Mementote et semper in vestris precordiis firmiter tenete, quod promisistis eidem ianitori regni caelorum. Nulla iam vos seducat suasio aut acceptilatio. Considerate, qualis fortis existit exactor isdem princeps apostolorum, beatus Petrus; videte omnia. Quae ei promisistis et per donationem offerendum polliciti estis, contradere festinate, ut non lugeatis in aeternum et condemnati maneatis in futura vita. Vita enim huius mundi previs est et sicut umbra declinatur et sicut vestimentum inveterescit; illam vitam aeternam, quam vobis beatus Petrus pro sua causa et iustitia promisit, tota mente et integro corde quaerite. Decertate bonum opus, quod cepistis, inplere et, quae per donationem manu vestra confirmastis, protectori vestro, beato Petro reddere festinate, quoniam scriptum est: “Melius non vovere, quam vovere et votum non reddere”. Sciatis enim, quia sicut cyrographum vestram donationem princeps apostolorum firmiter tenet; et necesse est, ut ipsum cyrographum expleatis, ne, dum iustus iudex ad iudicandum vivos et mortuos et saeculum per ignem advenerit in futuro iudicio, isdem princeps apostolorum eundem cyrographum demonstrans nullam habere firmitatem, districtas cum eo faciatis rationes. Sed magis explete, quod promisistis, velociter, ut iterum vitam aeternam, quam ab ipso principe apostolorum promissam habetis, possideatis. Coniuro vos, excellentissimi et a Deo protecti filii, per Deum omnipotentem, qui continet omnia sua potentia, et per sanctam eius matrem, gloriosam, semper virginem Mariam, dominam nostram, atque per virtutes caelorum et per beatos principes apostolorum Petrum et Paulum atque per tremendum iudicii diem, ubi omnes constricte ad reddendum de nostris factis rationem adsistere habemus, ubi nulla est ingeniosa excusatio: velociter et sine ullo inpedimento, quod beato Petro promisistis per donationem vestram, civitates et loca atque omnes obsides et captivos beato Petro reddite vel omnia, quae ipsa donatio continet; quia ideo vos Dominus per humilitatem meam, mediante beato Petro, unxit in reges, ut per vos sancta sua exaltetur ecclesia et princeps apostolorum suam suscipiat iustitiam. Magnum desiderium in nostro corde habebamus, vestros mellifluos vultus aspicere et de vestrae iocunditatis laetitia gaudere, iuxta quod sapientissimus ait Salomon: “Per vicos et plateas quesivi, quem dilexit anima mea”. Et certe, quos dileximus, per Dei iussionem invenimus et, quos desideravimus, amplexi sumus. Pro quo diffusa est super vos benedictio et gratia beati Petri, ut Domini fuit provisio: quod nullus de vestris parentibus meruit suscipere, vos suscepistis; et princeps apostolorum, prae ceteris regibus et gentibus vos suos peculiares faciens, omnes suas causas vobis commisit; et vos reddetis rationem Deo, quomodo pro iustitia ipsius ianitoris regni caelorum decertaveritis. Cunctus namque noster populus rei puplice Romanorum magno dolore et amarissimis lacrimis una nobiscum tribulantur pro eo, dum ad tam longam et spaciosam provintiam properavimus et pre phatigio validi iteneris caro nostra minuata est, si vacui et infructuosi sine aeffectu iustitiae reversi sumus. Attamen nos infelices iuxta dominicum preceptum egimus et omnes causas beati Petri vobis commendavimus, et vobis pertinet hoc sive ad peccatum sive ad mercedem. Nam et omnes gentes ita firmiter tenebant, quod beatus Petrus nunc per vestrum fortissimum brachium suam percepisset iustitiam. Et factum non est; et in magno cordis stupore de hoc omnes evenerunt. Sed peto excellentissimam bonitatem vestram, ut vituperium hoc a gentibus abstollatis. Et omnibus fidem vestram operibus ostendite, eo quod “fides”, ut scriptum est, “sine operibus otiosa est”. Cum qua enim fiducia aut fortitudine ad expugnandos inimicos vestros pergere potestis, si iustitiam beati Petri, ut promisistis et initiastis, non perficeritis? Si enim, ut cepistis, operibus adimpleveritis, eritis semper victores et fortissimi super vestros inimicos et presentem regnum per multorum annorum spacia cum bona possidebitis fama et vitam percipietis aeternam. Tantopere direximus ad vos Wilharium reverentissimum et sanctissimum fratrem et coepiscopum nostrum et fidelem, qui vobis omnia de nostra tribulatione et causa beati Petri proprio ore enarret; cui in omnibus credere iubeatis et exitum bonum in causa beati Petri ponere. Incolumem excellentiam vestram gratia superna custodiat. Bene valete. V. DOMINO EXCELLENTISSIMO FILIO ET NOSTRO SPIRITALI COMPATRI, PIPPINO REGI FRANCORUM ET PATRICIO ROMANORUM STEPHANUS PAPA. Quanta luctuosa et amarissima tristicia circumvallati quantaque anxiaetate atque angustia coartati simus et quantas, crebrescentibus continuis malis, oculi nostri distillantes profundant lacrimas, credimus, quod et ipsa omnium elementorum figmenta enarrent. Quis enim harum tribulacionum conspector non lugeat? Quis auditor harum nobis inhaerentium calamitatum non ululet? Quam ob rem cuiusdam bonae mulieris Susannae pudicitiae loquimur verba: “Angustiae nobis undique, et quid agamus ignoramus”. O filii excellentissimi et christianissimi, utinam omnipotens rerum creator, Dominus, quemadmodum priscis temporibus Abbacuc illum prophaetam ad refocilandum et consolandum Danihelem praecipuum prophetam abstrusum in leonum lacu repentino volatu adportatum ab angelo miserat, ita et nunc, si dici potest, eius misericordissima longanimitas a Deo servatam excellenciam tuam vel unius horae momento praesentem fecisset ad contemplandas erumnosas et lugubres angustias et tribulationes, quas inaniter a Langobardorum gente et eorum nefando rege patimur. Ecce venerunt nobis dies angustiae; presto sunt dies fletus et amaritudinis, dies anxietatis et gemitus doloris, quoniam quod timebamus evenit et quod verebamur accidit. Pro quo angustiati, afflicti atque oppressi et ex omni circumquaque parte circumdati ab eorum nequissimo Haistulfo rege et eorum Langobardorum gente, profusis lacrimis percussoque pectore, cum propheta Dominum deprecantes dicimus: “Adiuva nos, Deus salutaris noster, et propter honorem nominis tui libera nos”; et rursum: “Adprehende arma et scutum et exsurge in adiutorium nostrum; Domine, iudica nocentes nos et expugna inpugnantes nos”. Etenim, sepius bonitati tuae innotescere videmur licet nostras tribulationes, tamen et nunc luctu et gemitu referendum malorum pericula, quae ab eodem protervo rege passi sumus et eius gente Langobardorum, magno cogente periculo, significandum studuimus. lam credimus, christianissime et excellentissime fili et spiritalis compater, omnia nobilitati tuae esse cognita: quomodo pacis federa ab impio Haistulfo rege et eius gente dissipata sunt; et qualiter nihil, iuxta ut constituit et per vinculum sacramenti confirmatum est, valuimus impetrare; etiam quia nullum augmentum nobis factum est, potius autem post desolationem totius nostrae provintiae et plura homicidia ab eadem gente perpetrata. Et iam, quod cum magnis lacrimis et dolore cordis dicimus, agnoscas, excellentissime fili et spiritalis compater: in ipsis Ianuariarum Kalendis cunctus eiusdem Haistulfi Langobardorum regis exercitus Tusciae partibus in hanc civitatem Romanam coniunxerunt et resederunt iuxta portam beati Petri apostoli atque portam sancti Pancratii et Portuensi; ipse vero Haistulfus cum aliis exercitibus coniunxit ex alia parte et sua fixit tentoria iuxta portam Salariam et ceteras portas et nobis direxit dicens: “Aperite mihi portam Salariam, et ingrediar civitatem; et tradite mihi pontificem vestrum, et habeo in vobis compassionem; alioquin, muros subvertens, uno vos gladio interficiam et videam, quis vos eruere possit a manibus meis”. Sed et Beneventani omnes generaliter in hanc Romanam urbem coniungentes resederunt iuxta portam beati Iohannis baptiste seu et iuxta portam beati Pauli apostoli vel ceteras istius Romanae civitatis portas. Et omnia extra urbem praedia longe lateque ferro et igne consumpserunt, domos omnes conburentes poene ad fundamenta destruxerunt. Ecclesias Dei incenderunt et sacratissimas sanctorum imagines in ignem proitientes suis gladiis consumpserunt; et munera sancta, id est corpus domini nostri Iesu Christi, in suis contaminatis vasibus, quos folles vocant, miserunt et cibo carnium copioso saturati comedebant eadem munera; velamina altarium ecclesiarum Dei vel omnia ornamenta, quod nimis crudele edici est, auferentes in propriis utilitatibus usi sunt. Servos Dei monachos, qui pro offitio divino in monasteriis morabantur, plagis maximis tundentes, plures laniaverunt; et sanctaemuniales feminas atque reclusas, quae ab infancia et pubertatis tempore pro Dei amore sese clausure tradiderunt, abstrahentes cum magna crudelitate polluerunt; qui etiam et in ipsa contaminatione alias interficere visi sunt. Et omnes domos cultas beati Petri igni conbusserunt vel omnium Romanorum, ut dictum est, domos conburentes extra urbem funditus destruxerunt et omnia peculia abstulerunt et vineas fere ad radices absciderunt et messes conterentes omnino devoraverunt. Et neque domui sancte nostrae ecclaesiae neque cuiquam in hac Romana urbe conmoranti spes vivendi remansit, quia, ut dictum est, omnia ferro et igne consumpserunt et multos interfecerunt. Sed et copiosam familiam beati Petri vel omnium Romanorum, tam viros quamque mulieres, iugulaverunt et alios plures captivos duxerunt. Nam et innocentes infantulos a mamillis matrum suarum separantes, ipsasque vi polluentes, interemerunt ipsi impii Langobardi. Et tanta mala in hac Romana provintia fecerunt, quanta certe nec pagane gentes aliquando perpetratae sunt, quia etiam, si dici potest, et ipsi lapides, nostras dissolationes videntes, ululant nobiscum. Quinquaginta et quinque dies hanc adflictam Romanam civitatem obsidentes et ex omni parte circumdantes, prelia fortissima die noctuque cum pessimo furore incessantes contra nos ad muros istius Romane urbis commiserunt et non deficiebant inpugnantes nos, ut suae potestati, quod avertat divinitas, subiciens omnes uno gladio isdem iniquus Haistulfus interimeret. Ita enim, cum magno furore exprobrantes nos, adserebant: “Ecce circumdati estis a nobis et non effugietis manus nostras; veniant nunc Franci et eruant vos de manibus nostris”. Nam et civitatem Narniensem, quam beato Petro tua christianitas concessit, abstulerunt seu et aliquas civitates nostras conprehenderunt. Quam ob rem afflicti vix potuimus per maximum ingenium marino itinere praesentes nostras litteras et missos ad tuam excellentissimam christianitatem dirigere, quas et cum magnis lacrimis scripsimus. Qui etiam – probante veritate dicimus – per unamquamque litteram lacrimas sanguine mixtas exprimeremus: et utinam praestaret nobis Dominus, ut, qua hora nostram luctuosam adhortationem legeris, in praesentia tua per omnem litteram sanguine plena lacrima flueret. Unde, fili excellentissimae et spiritalis compater, peto te et, tamquam praesentialiter adsistens provolutus terrae et tuis vestigiis me prosternens cum divinis mysteriis, coniuro coram Deo vivo et vero et eius principe apostolorum beato Petro, ut sub nimia festinatione et maxima celeritate nobis subvenias, ne pereamus, quoniam post Deum in tuis manibus nostras omnium Romanorum commisimus animas. Non nos derelinquas: sic non te derelinquat Dominus in omnibus tuis actibus et operibus. Non nos spernas: sic non te spernat Dominus invocantem eius potentiam. Ne elonges a nobis auxilium tuum, christianissime fili et spiritalis compater: sic non elonget Dominus auxilium suum et proteccionem a te tuaque gente, dum ingressi fueritis contra inimicos vestros ad dimicandum. Adiuva nos et auxiliare nostri sub magna velocitate, christianissime: sic adiutorium sumas a Deo omnipotente, qui te unxit super turbas populorum per institutionem beati Petri in regem. Occurre, occurre, fili, occurre et subveni nobis, antequam gladius inimicorum ad cor nostrum pertingat – peto te, ne pereamus, ne quando dicant gentes, quae in cuncto orbe terrarum sunt: “Ubi est fidutia Romanorum, quam post Deum in regibus et gente Francorum habebant?” Non nos patiaris perire et ne moreris aut differre nobis solatiandum nec a tuo nos separes auxilio: sic non sis alienus a regno Dei et vi separatus a tua dulcissima coniuge, excellentissima regina et spiritali nostra commatre. Non nos amplius anxiari et periclitari atque in luctu et fletu perseverare permittas, bone excellentissime fili et spiritalis compater: sic non superveniat tibi luctus de tuis meisque dulcissimis filiis, domno Carolo et Carolomanno, excellentissimis regibus et patritiis. Non obdures aurem tuam ad audiendum nos et ne avertas faciem tuam a nobis, ne confundamur in nostris petitionibus et ne periclitemur usque in finem: sic non obduret Dominus aurem suam tuas ad exaudiendum preces et ne avertat faciem suam a te in illo futuri examinis die, quando cum beato Petro et ceteris suis apostolis ad iudicandum sederit omnem ordinem, omnem sexum omnemque potestatem humanam et saeculum per ignem, dicaturque tibi, quod avertat divinitas: “Nescio te, quia non auxiliatus es Dei aecclesiae et defendere minime procurasti eius peculiarem populum periclitantem”. Audi me, fili, audi me et subveni nobis. Ecce adest tempus salvandi nos: salva nos, antequam pereamus, christianissime rex. Quid enim melius quidve elegantius aut egregius, quam periclitantes et in angustia positos salvare? Scriptum quippe est: Qui salvat, tamquam qui edificat. Hinc enim praecipuus Esaias propheta ait: “Subvenite oppresso”. Omnes enim gentes, quae circumquaque sunt positae et ad vestram per Dei potentiam Francorum fortissimam gentem refugium fecerunt, salvae factae sunt; et si omnibus gentibus auxilium inpertire non differtis et per vos salve efficiuntur, multo amplius sanctam Dei ecclesiam et eius populum de inimicorum inpugnatione debueratis liberare. quanta fidutia in nostro inerat corde, quando vestrum mellifluum conspicere meruimus vultum et in caritatis vinculo sumus alligati atque connexi, in magna quiete et securitate nos permanere! Sed, dum a vobis sperabamus lucem videre, “eruperunt tenebrae”, et facta sunt novissima nostra peiora prioribus. Considera, fili, considera et omnino percogita – per Deum vivum te coniuro –: quoniam et nostra et omnis Romanorum populi animae post Deum et eius principem apostolorum in tuam a Deo protectam excellentiam et gentem Francorum a Deo tibi commissae pendent, quia, ut praelatum est, in tuo gremio nostras commisimus animas; et si perire, quod absit et avertat divina clementia, nos contigerit, perpende, obsecro, et omni modo perpensa, in cuius anima respiciat ad peccatum. Certe enim omnino crede, christianissime, si nobis aliqua evenerit calamitas, quod absit, periclitandi, tu de omnibus, a Deo protecte, dilectissime nobis, ante tribunal Dei eris redditurus rationem cum omnibus tuis iudicibus, quoniam, ut praelatum est, nulli alio nisi tantummodo tuae amantissimae excellentiae vel dulcissimis filiis et cuncte genti Francorum – per Dei praeceptionem et beati Petri – sanctam Dei ecclaesiam et nostrum Romanorum rei publicae populum comisimus protegendum. Ecce omnes nostros dolores et anxietates atque angustias tuae a Deo protectae bonitati innotuimus. Tu vero, excellentissime fili et spiritalis compater, age et libera post Deum in te confugientes, ut, fructum bonum afferens, in futuri examinis die mereatis dicere: “Domine meus, princeps apostolorum beate Petre, ecce ego clientulus tuus, cursum consummans, fidem tibi servans, ecclaesiam Dei a superna claementia tibi commendatam de manibus persequentium defendens liberavi et, adsistens inmaculatus coram te, offero tibi pueros, quos mihi commisisti de manibus inimicorum eruendos, sospes atque incolumes exsistentes”. Tunc, et in praaesenti vita regni gubernacula tenens etiam et in futuro saeculo cum Christo regnans, caelestium praemiorum gaudia adipisci merearis, audiens nimirum paternam desiderabilem vocem illam inquientis: “Venite, benedicti patris mei, percipite regnum, quod vobis praeparatum est ab origine mundi”. Incolumem excellentiam tuam superna gratia custodiat. VI. EMBOLUM. Opere namque direximus ad vestram christianissimam excellentiam praesentem nostrum missum Georgium, reverentissimum ac sanctissimum fratrem et coepiscopum nostrum, atquae Warneharium relegyosum abbatem, missum vestrum, seu Thomaricum et Comitam, magnificos, idem missos nostros. Qui vobis nostros omnes dolores et cunctas dissolationes, quas a Langobardorum gente et eorum protervo rege passi sumus et assidue patimur, vobis subtili enarratione, sicut propriis oculis viderunt, viva voce dicere debeant. Quibus et in omnibus tamquam nobismet ipsis credere iubeat christianissima excellentia vestra et nostram liberationem nimis festinanter provocare. Et coniuro te per Deum vivum et verum, a Deo protecte fili et spiritalis compater, ut nequaquam amplius discredas nostras afflicciones et nullo modo neclectum ponatis ad liberandum nos, ne, quod absit, si amplius credere distuleris et neclexeris nos eruendum, nobis, quod avertat divinitas, inruat calamitas pereundi et vobis pertineat ad magnum detrimentum et peccatum atque condemnationem in praesenti et aeterna vita, quia vobis animas omnium nostrum Romanorum tradidimus. Sed magis magisque, ut praelatum est, coniuramus te, a Deo servate, excellentissime fili et spiritalis compater, per patrem et filium et spiritum sanctum, trinitatem indivisam, ut nostras tribulationes et angustias atque dolores et desolationes credere iubeatis sine qualibet ambiguitate et nobis propter Deum subvenire et ad liberandum nos de manibus Langobardorum, inimicorum nostrorum, nimis festinanter occurrere digneris, ut, fructum afferens copiosum, victor, intercedente beato Petro, super omnes barbaras nationes efficiaris et vitam aeternam possideas. Praefatus vero Warneharius abbas pro amore beati Petri, loricam se induens, per muros istius afflictae Romane civitatis die noctuque vigilavit et pro nostra omnium Romanorum defensione atque liberatione, ut bonus atleta Christi, totis suis viribus decertavit. VII. DOMINIS EXCELLENTISSIMIS PIPPINO, CAROLO ET CARLOMANNO, TRIBUS REGIBUS ET NOSTRIS ROMANORUM PATRICIIS, SEU OMNIBUS EPISCOPIS, ABBATIBUS, PRESBITERIS ET MONACHIS SEU GLORIOSIS DUCIBUS, COMITIBUS VEL CUNCTO EXERCITUI REGNI ET PROVINCIE PRANCORUM STEPHANUS PAPA ET OMNES EPISCOPI, PRESBITERI, DIACONES SEU DUCES, CARTULARII, COMITES, TRIBUNENTES ET UNIVERSUS POPULUS ET EXERCITUS ROMANORUM, OMNES IN AFFLICCIONE POSITI. Quanta luctuosa et amarissima tristicia circumvallati quantaque anxsietate adque angustia coartati simus et quantas, crebrescentibus continuis malis, oculi nostri destillantes profundant lacrimas, credimus, quod et ipsa omnium elementorum figmenta enarrent. Quis enim harum tribulacionum conspector non lugeat? Quis auditor harum nobis inhaerencium calamitatum non ululet? Quam ob rem cuiusdam bonae mulieris Susannae pudiciciae verba loquimur: “Angustiae nobis undique, et quid agamus ignoramus '. O christianissimi, ecce venerunt nobis dies angustiae; presto sunt dies fletus et amaritudinis, quoniam, quod timebamus a Langobardis, evenit. Pro quo angustiati, afflicti et ex omni circumquaque parte circumdati ab eorum nequissimo Haistulffo rege et gente, cum propheta Dominum deprecantes dicimus: “Adiuva nos, Deus salutaris noster, et propter honorem nominis tui libera nos”; et rursum: “Apprehende arma et scutum et exsurge in adiutorium nostrum”. Ecce enim cognitum habetis: quomodo pacis foedera a praefato impio Haistulffo rege et eius gente dissipata sunt; et qualiter nihil, iuxta ut constituit et per vinculum sacramenti confirmatum est, valuimus inpetrare; etiam quia nullum augmentum nobis factum est. Et iam in ipsis Ianuariarum Kalendis cunctus eiusdem Langobardorum regis exercitus Tusciae partibus in hanc civitatem Romanam coniunxerunt et resederunt iuxta portam beati Petri adque beati Pancratii et Portuense; ipse vero Aistulfus cum aliis exercitibus coniunxit ex alia parte et sua fixit tentoria iuxta portam Salariam et caeteras portas et sepius nobis direxit: “Aperite mihi portam Salariam, et ingrediar civitatem; et tradite mihi pontificem vestrum, et pacienciam ago in vobis; minus ne, muros devertens, uno vos gladio interficiam et videam, quis vos eruere possit de manibus meis”. Sed et Beneventani omnes generaliter in hanc Romanam urbem coniungentes resederunt iuxta portam beati Iohannis et beati Pauli apostoli et caeteras istius Romane urbis portas. Et omnia extra urbem praedia longe lateque ferro et igne consumserunt, domos omnes conburentes pene ad fundamenta destruxerunt. Ecclesias Dei incenderunt et sacratissimas sanctorum imagines in ignem proicientes suis gladiis consumserunt; et munera sancta, id est corpus domini nostri Iesu Christi, in suis contaminatis vasibus, quos folles vocant, miserunt et cibo carnium copioso saturati comedebant eadem munera; velamina altarium ecclesiarum Dei vel omnia ornamenta, quod nimis crudele edici est, auferentes in propriis utilitatibus usi sunt. Servos Dei monachos, qui pro officio divino in monasteriis morabantur, plagis maximis tundentes, plures laniaverunt; et sanctimoniales feminas adque reclusas, quae ab infancia et pubertatis tempore pro Dei amore sese clausurae tradiderunt, abstrahentes cum magna crudelitate polluerunt; qui eciam et in ipsa contaminacione alias interficere visi sunt. Et omnes domos cultas beati Petri igni combusserunt vel omnium Romanorum, ut dictum est, domos comburentes extra urbem funditus destruxerunt. Et omnia peculia abstulerunt et vineas fere ad radices absciderunt et messes conterentes omnino devoraverunt. Et neque domui sancte nostrae ecclesie neque cuiquam in hac Romana urbe commoranti spes remansit vivendi, quia, ut dictum est, omnia ferro et igne consumserunt et multos homines interfecerunt. Sed et copiosam familiam beati Petri vel omnium Romanorum, tam viros quamque mulieres, iugulaverunt et alios plures captivos duxerunt. Nam et innocentes infantulos a mamillis matrum suarum separantes, ipsasque vi polluentes, interemerunt ipsi impii Langobardi. Et tanta mala in hac Romana provincia fecerunt, quanta certe naec pagane gentes aliquando perpetratae sunt, quia etiam, si dici potest, et ipsi lapides, nostras dissolaciones videntes, ululant nobiscum. Quinquaginta et quinque dies hanc afflictam Romanam civitatem obsidentes et ex omni parte circumdantes, proelia fortissima die noctuque cum pessimo furore incessanter cum diversis machinis et adinventionibus plurimis contra nos ad muros istius Romanae urbis commiserunt, ut suae potestati, quod avertat divinitas, subiciens omnes uno gladio isdem inimicus Haistulfus interimeret. Ita enim, cum magno furore exprobrantes nos, adserebant: “Ecce circumdati estis a nobis; veniant nunc Franci et eruant vos de manibus nostris”. Nam et civitatem Narniensem, quam beato Petro concessistis, absstulerunt et aliquas civitates nostras comprehenderunt. Quam ob rem constricti vix potuimus marino in itinere praesentes nostras litteras et missum ad vestram christianitatem dirigere, quas et cum magnis lacrimis scripsimus. Unde, dilectissimi nobis, peto vos et, tanquam praesencialiter adsistens cum divinis misteriis, coniuro coram Deo vivo et vero et eius principe apostolorum beato Petro, ut sub nimia festinacione nobis subveniatis, ne pereamus, quoniam post Deum in manibus vestris nostras omnium Romanorum commisimus animas. Non nos derelinquatis: sic non vos derelinquat Dominus in omnibus vestris actibus. Non nos spernatis: sic non vos spernat Dominus eius invocantes potenciam. Ne elongetis a nobis auxilium vestrum, christianissimi: sic non elonget Dominus auxilium suum a vobis, dum ingressi fueritis contra inimicos vestros ad dimicandum. Adiuvate nos sub magna velocitate, dilectissimi nobis; occurrite, occurrite et subvenite nobis, antequam gladius inimicorum ad cor nostrum pertingat – peto vos, ne pereamus, ne quando dicant gentes, quae in cuncto orbe terrarum sunt: ' Ubi est fiducia Romanorum, quam post Deum in regibus et in gente Francorum habebant?' Non nos permittatis perire et ne differatis nobis ad solaciandum nec a vestro separetis auxilio: sic non sitis alieni a regno Dei, et ne obduret Dominus aurem suam vestras ad exaudiendas preces et ne avertat faciem suam a vobis in illo futuro examinis die, quando cum beato Petro et ceteris suis apostolis ad iudicandum sederit omnem ordinem omnemque potestatem humanam et saeculum per ignem, dicaturque vobis, quod avertat divinitas: “Nescio vos, quia non auxiliati estis Dei aeclesiae, defendere minime procurastis eius periclitantem peculiarem populum”. Audite nos, dilectissimi, audite nos et subvenite nobis. Ecce adest tempus salvandi nos: salvate nos, antequam pereamus, christianissimi. Omnes etenim gentes, quae circumquaque sunt positae et ad vestram per Dei potentiam Francorum fortissimam gentem refugium fecerunt, salve factae sunt; et si omnibus auxilium inpertire non differetis, multo amplius sanctam Dei aeclesiam et eius populum de inimicorum inpugnatione debueratis liberare. Considerate, dilectissimi, et omnino percogitate – per Deum vivum vos coniuro –: quoniam post Deum et eius principem apostolorum nostrae omnium Romanorum animae in vobis pendent; et si perire, quod absit, contigerit, pensate, in cuius animam respiciat ad peccatum. Certe enim omnino credite, christianissimi, si nobis aliqua evenerit calamitas, quod absit, periclitandi, vos de omnibus ante tribunal Dei eritis reddituri rationem. Sed magis, dilectissimi nobis, agite et liberate post Deum in vobis confugientes, ut, fructum bonum afferentes, in futuri examinis die mereatis dicere: “Domine noster, princeps apostolorum beate Petre, ecce nos clientuli tui, cursum consummantes, fidem servantes tibi, aeclesiam Dei a superna clementia tibi commendatam de manibus persequentium defendentes liberavimus et, adsistentes inmaculati coram te, offerimus tibi pueros, quos nobis commisisti de manibus inimicorum eruendos, sospites atque incolomes existentes”. Tunc et in praesenti vita et in futuro seculo caelestium praemiorum gaudia adipisci mereamini, audientes paternam desiderabilemque vocem illam inquientis: “Venite, benedicti patris mei, percipite regnum, quod vobis praeparatum est ab origine mundi”. Opere namque direximus praesentem nostrum missum Georgium, reverentissimum ac sanctisimum fratrem et coepiscopum nostrum, atque Warneharium religiosum abbatem, missum vestrum, seu Thomaricum et Comitam, magnificos, idem nostros missos. Qui vobis omnes nostros dolores et cunctas dissolationes, quas a Longabardorum gente et eorum protervo rege passi sumus et assidue patimur, vobis subtili enarratione, quae propriis oculis viderunt, viva voce edicere debeant. Quibus et in omnibus tamquam nobismet ipsis credere iubeatis et nostram liberationem nimis festinanter procurare. Et coniuro vos per Deum vivum et verum, ut nequaquam amplius discredatis nostras afflictiones et neglectum ponatis ad liberandum nos, ne, quod absit, si amplius credere distuleritis et neglexeritis nos eruendum, nobis, quod avertat divinitas, irruat calamitas pereundi et vobis pertineat ad magnum detrimentum et peccatum atque condempnationem in praesenti et aeterna vita, quia vobis animas omnium nostrorum Romanorum tradidimus. Sed magis magisque vos, ut prelatum est, coniuramus per patrem et filium et sanctum spiritum, trinitatem indivisam, ut nostras tribulationes et angustias atque dolores et desolationes credere sine qualibet ambiguitate iubeatis, et nobis propter Deum subvenire et ad liberandum nos de manibus Longabardorum, inimicorum nostrorum, nimis festinanter occurrere iubeatis, ut fructum afferentes copiosum, vita aeterna, intercedente beato Petro, perfrui mereamini. Praefatus vero Warneharius pro amore beati Petri, loricam se induens, per muros istius afflicte Romane civitatis vigilabat die noctuque et pro nostra omnium Romanorum defensione atque liberatione, ut bonus adleta Christi, decertavit totis suis cum viribus. Bene valete VIII. PETRUS VOCATUS APOSTOLUS A IESU CHRISTO, DEI VIVI FILIO, – QUI, ANTE OMNIA SECULA CUM PATRE REGNANS IN UNITATE SPIRITUS SANCTI, IN ULTIMIS TEMPORIBUS PRO NOSTRA OMNIUM SALUTE INCARNATUS ET HOMO FACTUS NOS SUO REDEMIT PRAECIOSO SANGUINE PER VOLUNTATEM PATERNE GLORIAE, QUEMADMODUM PER SANCTOS SUOS DESTINAVIT PROPHAETAS IN SCRIPTURIS SANCTIS, – ET PER ME OMNIS DEI CATHOLICA ET APOSTOLICA ROMANA ECLAESIA, CAPUD OMNIUM ECLESIARUM DEI, IPSIUS REDEMPTORIS NOSTRI SANGUINE SUPER FIRMAM FUNDATA PETRAM, ADQUE EIUSDEM ALMAE ECLAESIAE STEPHANUS PRAESUL: GRACIA, PAX ET VIRTUS AD ERUENDAM EANDEM SANCTAM DEI ECLESIAM ET EIUS ROMANUM POPULUM MIHI COMMISSUM DE MANIBUS PERSEQUENTIUM PLENIUS MINISTRETUR A DOMINO DEO NOSTRO VOBIS, VIRIS EXCELLENTISSIMIS PIPPINO, CAROLO ET CARLOMANNO, TRIBUS REGIBUS, ADQUE SANCTISSIMIS EPISCOPIS, ABBATIBUS, PRESBITERIS VEL CUNCTIS RELIGIOSIS MONACHIS, VERUM ETCIAM DUCIBUS, COMITIBUS ET CUNCTIS GENERALIBUS EXERCITIBUS ET POPULO FRANCIAE COMMORANTIBUS. Ego Petrus apostolus, dum a Christo, Dei vivi filio, vocatus sum supernae clemenciae arbitrio, illuminator ab eius potencia tocius mundi sum praeordinatus, ipso domino Deo nostro confirmante: “Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti”; et iterum: “Accipite spiritum sanctum; quorum remiseritis peccata, remituntur eis”. Et mihi, suo exiguo servo et vocato apostolo, singillatim suas commendans oves, ait: “Pasce oves meas, pasce agnos meos”; et rursum: “Tu es Petrus, et super anc petram aedificabo eclesiam meam, et porte inferi non praevalebunt adversus eam, et tibi dabo claves regni caelorum; quecunque ligaveris super terram, erunt ligata et in caelis, et, quecumque solveris super terram, erunt soluta et in celis”. Quam ob rem omnes, qui meam audientes impleverint praedicacionem, profecto credant, sua in hoc mundo Dei praecepcione relaxari peccata, et mundi adque sine macula in illam prograedientur vitam; etenim, quia illuminacio spiritus sancti in vestris refulsit praefulgidis cordibus vosque amatores effecti estis sanctae et unice trinitatis per susceptum evvangelicae praedicacionis verbum, profecto in hac apostolica Dei Romana eclesia nobis commissa vestra futurae retribucionis spes tenetur adnexa. Ideoque ego, apostolus Dei Petrus, qui vos adoptivos habeo filios, ad defendendum, de manibus adversariorum hanc Romanam civitatem et populum mihi a Deo commissum seu et domum, ubi secundum carnem requiesco, de contaminacione gencium eruendam verum tamen omnium dileccionem provocans adortor et liberandam eclesiam Dei mihi a divina potencia commendatam omnino praetestans admoneo pro eo, quod maximas afflicciones et oppraessiones a pessima Langobardorum gente paciuntur. Nequaquam aliter teneatis, amantissimi, sed pro certo confidite: per memet ipsum tamquam in carne coram vobis vivus adsistens per hanc adortacionem validis constringimus atque obligamus adiuracionibus, quia secundum promissionem, quam ab eodem domino Deo et redemptori nostro accepimus, peculiares inter omnes gentes vos omnes Francorum populos habemus. Itaque praetestor et admoneo tamquam in enigmate et firma obligacione coniuro vos, christianissimos reges Pippinum, Carolum et Carlomannum, adque omnes sacerdotes, episcopos, abbates, praesbiteros vel universos religiosos monachos, vel cunctos iudices, idem duces, comites et cunctum Francorum regni populum et tamquam praesentaliter in carne vivus adsistens coram vobis ego, apostolus Dei Petrus, ita firmiter credite vobis adhortacionis alloqui verba, quoniam, etsi carnaliter desum, spiritaliter autem a vobis non desim; quoniam scriptum est: “Qui suscipit profaetam in nomine prophaetae, mercedem suscipit prophaetae”. Sed et domina nostra, Dei genetrix, semper virgo Maria, nobiscum vos magnis obligacionibus adiurans praetestatur atque ammonet et iubet, simul etiam et throni adque dominaciones vel cunctus caelestis miliciae exercitus nec non et martyres atque confessores Christi et omnes omnino Deo placentes. Et hi nobiscum adhortantes et coniurantes praetestantur, quatenus doleat vobis pro civitate ista Romana nobis a domino Deo commissa et ovibus dominicis in ea commorantibus nec non et pro sancta Dei ecclesia mihi a Domino commendata. Et defendite adque liberate eam sub nimia festinacione de manibus persequentium Langobardorum, ne, quod absit, corpus meum, quod pro domino Iesu Christo tormenta perpessum est, et domus mea, ubi per Dei praecepcionem requiescit, ab eis contaminentur, et populus meus peculiaris lanietur amplius nec trucidentur ab ipsa Langobardorum gente, qui tanto flagitio periurii rei existunt et transgressores divinarum scripturarum probantur. Prestate ergo populo meo Romano, mihi a Deo commisso in hac vita, fratribus vestris, Domino cooperante, praesidia totis vestris viribus, ut ego, Petrus vocatus Dei apostolus, in hac vita et in die futuri examinis vobis alterna impendens patrocinia – in regno Dei lucidissima ac praeclara vobis praeparentur tabernacula – atque praemia aeternae retribucionis et infinita paradisi gaudia vobis pollicens ad vicem tribuam, dummodo meam Romanam civitatem et populum meum peculiarem, fratres vestros Romanos, de manibus iniquorum Langobardorum nimis velociter defenderitis. Currite, currite – per Deum vivum et verum vos adhortor et protestor – currite et subvenite, antequam fons vivus, unde saciati et renati estis, arescat; antequam ipsa modica stilla de flagrantissima flamma remanens, ex qua vestram lucem cognovistis, extinguatur; antequam mater vestra spiritalis, sancta Dei ecclesia, in qua vitam speratis percipere aeternam, humilietur, invadatur et ab impiis violetur atque contaminetur. Praetestor vos, dilectissimi filii mei adoptivi, per graciam spiritus sancti, pretestor et nimis coram Deo terribili creatori omnium adhortor atque admoneo, ego, apostolos Dei Petrus, et una mecum sancta Dei cattholica et apostolica eclesia, quam mihi Dominus commisit: ne paciamini perire hanc civitatem Romanam, in qua corpus meum constituit Dominus, quam et mihi commendavit et fundamentum fidei constituit. Liberate eam et eius Romanum populum, fratres vestros, et nequaquam invadi permittatis a gente Langobardorum: sic non sint invase provinciae et possessiones vestrae a gentibus, quas ignoratis. Non separer a populo meo Romano: sic non sitis alieni aut separati a regno Dei et vita aeterna. Quicquid enim poposcitis a me, subveniam vobis, videlicet et patrocinium inpendam. Subvenite populo meo Romano, fratribus vestris, et perfeccius decertate atque finem imponite ad liberandum eos; nullus enim accipit coronam, nisi qui legitime decertaverit. Et vos decertate fortiter pro liberacione sanctae Dei eclesiae, ne in aeternum pereatis. Coniuro vos, coniuro, ut praelatum est, dilectissimi, per Deum vivum et omnino praetestor: minime permittatis hanc civitatem meam Romanam et in ea habitantem populum amplius a gente Langobardorum laniari: sic non lanientur et crucientur corpora et anime vestrae in aeterno atque inextinguibili Tartareo igne cum diabolo et eius pestiferis angelis; et ne dispergantur amplius oves dominici gregis mihi a Deo commissi, videlicet populum Romanum: sic non vos dispergat et proitiat Dominus, sicut Israheliticus populus dispersus est. Declaratum quippe est, quod super omnes gentes, quae sub celo sunt, vestra Francorum gens prona mihi, apostolo Dei Petro, extitit; et ideo ecclaesiam, quam mihi Dominus tradidit, vobis per manus vicarii mei commendavi ad liberandum de manibus inimicorum. Firmissimae enim tenete, quod ego, servus Dei, vocatus apostolus, in omnibus vestris necessitatibus, dum me deprecati estis, auxiliatus sum et victoriam per Dei virtutem vobis de inimicis vestris tribui, et in antea tribuam nihilominus, credite, si ad liberandum hanc meam civitatem Romanam nimis velociter occurreritis. Mementote et hoc: quomodo et inimicos sanctae Dei eclesiae, dum contra vos praelium ingruerunt, a vobis, qui parvo numero contra eos fuistis, prosternere feci. Pro quo decertate, hanc meam velociter adimplere ammonitionem, ut perfectius meum adipisci mereamini auxilium per graciam, que data est mihi a Christo domino deo nostro. Ecce, filii carissimi, praedicans ammonui vos. Si obedieritis velociter, erit vobis pertingens ad magnam mercedem, et meis suffragiis adiuvati et in praesenti vita omnes vestros inimicos superantes et longevi persistentes bona terre comedetis et eternam procul dubio fruemini vitam; sin autem, quod non credimus, et aliquam posueritis moram aut adinvencionem, minime velociter hanc nostram inplendam adortacionem ad liberandam hanc meam civitatem Romanam et populum in ea commorantem et sanctam Dei apostolicam ecclesiam mihi a Domino commissam simul et eius praesulem, sciatis: nos ex auctoritate sancte et unice trinitatis per graciam apostolatus, que data est mihi a Christo domino, vos alienare pro transgressione nostrae adhortacionis a regno Dei et vita aeterna. Sed deus et dominus noster Iesus Christus, qui nos suo precioso redimens sanguine ad lucem perduxit veritatis nosque praedicatores et inluminatores tocius mundi constituit, det vobis ea sapere, ea intellegere eaque dissponere nimis velociter, ut celerius hanc civitatem Romanam et eius populum seu sanctam Dei ecclesiam mihi a Domino commissam ad eruendum occurratis, quatenus misericorditer sicut fidelibus sue potenciae, meis pro vobis intervenientibus suffragiis, et im praesenti vita longevos, sospites et victores conservare iubeat et venturo in seculo dona sue remuneracionis faciat multiplicius promereri cum sanctis et electis suis. Bene valete. IX. DOMINO EXCELLENTISSIMO FILIO ET NOSTRO SPIRITALI COMPATRI, PIPPINO REGI FRANCORUM ET PATRITIO ROMANORUM STEPHANUS PAPA. Explere lingua, excellentissime fili, non valemus, quantum tuo opere, tua vita delectamur. Facta quippe diebus nostris virtute miraculi vidimus, quod per excellentiam tuam sancta omnium ecclesiarum Dei mater et caput, fundamentum fidei christianae, Romana ecclesia, quae valde ab hostium inpugnatione periculorum inpugnationibus lamentabatur, magna nunc gaudii soliditate nimirum est translata atque confirmata; et moerentes christianorum animae tuo fortissimo praesidio maxime sunt relevatae laeticia. Pro quo in vestro opere et nostra exultatione libet cum angelis exclamare: “Gloria in eccelsis Deo, et in terra pax hominibus bone voluntatis”. Et quia elapso anno isto in tempore valde ab hostium depopulosa inpugnatione sautiati et ultra citraque circumdati afligebamur, nunc autem tuo potentissimo auxilio erepti ab inminentibus periculis, inmenso exultamus gaudio et, benedicentes nomen Domini, cum psalmigrapho consona dicimus voce: “Haec est inmutatio dexterae Altissimi” et rursum: “Ad vesperum demorabitur fletus et ad matutinum laeticia”. Cuius enim vel saxeum pectus, tam benigno opere a tua praeclara bonitate peracto cognitoque, non statim in omnipotentis Dei laudibus atque in tuae excellentiae amorem mollescat? Haec me, fateor, excellentissime fili et spiritalis compater, que per te mirabiliter facta sunt, sepe convenientibus ex universo orbe terrarum nationibus dicere, sepe cum eis pariter admirari delectat et extensa voce melliflue tuae excellentie laudes persolvere indeficienter; haec me plerumque etiam im momento horarum excitant, indeflexibili oculo pro inmensa bonitatis tuae et universe gentis Francorum sospitate omnipotenti Deo fundere preces. Denique, amantissime et a Deo inspirate, victor, felix et divina providentia fortissime rex, qualiter beatus Petrus apostolorum princeps tue devotionis affectum, quem pro eius causa decertans adibuisti, susceperit, ipsa cunctis liquido vita vestra testatur; scriptum quippe est: “Vota iustorum placabilia”. Libet quippe omnino, excellentissime fili, tuae bonitati magnas gratiarum persolvere laudes et, nomen Domini pro tam maxima benignitate glorificantes, exhilarata voce canere: “Benedictus dominus Deus Israel, quia visitans plebem suam et redemtionem facere” cupiens populo suo, suscitavit te nobis, christianissime, victor rex, nostris diebus fortissimum liberatorem. Quid enim aliud quam novum te dixerim Moysen et praefulgidum asseram David regem? Quoniam, quemadmodum illi ab oppressionibus allophylorum populum Dei liberaverunt, ita quoque tu, benedicte a Deo victor, fortissime rex, tuo certamine aeclesiam Dei et eius afflictum populum ab hostium inpugnatione aeruere studuisti. Benedictus es, eximie fili, a Deo excelso, qui fecit caelum et terram, et benedictus Deus, quo protegente hostes in manibus tuis sunt. “Benedicat tibi Dominus, pulchritudo iustitiae,” et tuos amantissimos natos meosque spiritales filios, domnum Carolum et Carolomannum, a Deo institutos reges Francorum et patritios Romanorum, cum christianissima eorum matre, excellentissima regina dulcissimaque coniuge, fidele Dei, spiritali nostra commatre, tueatur et in omnibus protegat. Dilatet Deus semen vestrum et benedicat in aeternum atque solium regni fruendum perenniter concedat et universam gentem Francorum sub vestra ditione permanentem inlesam custodiat. Vale in Domino, rex benignissime, quia per te sanctae Dei ecclesiae inimici humiliati sunt et magna letitia ipsa sancta Dei ecclesia est relevata et eius peculiaris populus iocundatur et per te benedicitur Deus. Pro quo et eius benediccio super te plenius est effusa; gaudium enim uberrimum in universum orbem terrarum intulisti. Magna sunt hec et omnipotentis Dei laudibus tribuenda; sed inter haec misericordissimi Dei nostri clemenciam indesinenter petimus, ut caelestis sui regni gaudio vobis tribuat vicissitudinem. Quapropter cum magna fiducia, tamquam praesentialiter coram tuo mellifluo consistens aspectu, flexis genibus petens peto te et omnino coram Deo vivo deprecor, ut iubeas firmiter in hoc bono opere, sicut certe confidimus, usque in finem permanere pro sanctae Dei ecclaesiae perfecta exultatione et eius populi liberatione et integra securitate et plenariam iustitiam eidem Dei ecclaesiae tribuere digneris atque optimum et velocem finem in causa fautoris tui beati Petri adhibere iubeas: ut civitates reliquas, quae sub unius dominii ditione erant connexe atque constitutae, fines, territoria, etiam loca et saltora in integro matri tuae spiritali, sanctae ecclesiae, restituaere praecipiatis; ut populus Dei, quaem a manibus inimicorum redemisti, in magna securitate et delectatione tuo auxilio adiutus vivere valeat. Quoniam et filius noster Deo amabilis Folradus, fidelis vester, omnia conspitiens satisfactus est, quod nequaquam ipse populus vivere possit extra eorum fines et territoria atque possessiones, absque civitatibus illis, quae semper cum eis sub unius dominii ditione erant connexae. Peto te, fili, peto te coram Deo vivo et fortiter coniuro, spiritalis compater, ut in hoc bono opere perfectius maneas et non hominum blandimentis aut suasionibus vel promissionibus, quod absit, faveas et in aliam declines partem, sed magis, vere timens Deum, omnia, quae beato Petro sub iureiurando promisisti, adimplere iubeas et, sicut cepisti, plenariam iustitiam illi inpertire. Etenim tirannus ille, sequax diaboli, Haistulfus, devorator sanguinum christianorum, ecclesiarum Dei destructor, divino ictu percussus est et in inferni voraginem demersus: in ipsis quippe diebus, quibus hanc Romanam urbem devastandum profectus est, post anni spatii circulum ita divino mucrone percussus est, ut profecto in eo tempore, quo, fidem suam temptans, diversa piaculi scelera perpetratus est, in eo suam impiam finiret vitam. Nunc autem Dei providentia per manus sui principis apostolorum beati Petri simul et per tuum fortissimum brachium, praecurrente industria Deo amabilis viri Folradi, tui fidelis, nostri dilecti filii, ordinatus est rex super gentem Langobardorum Desiderius, vir mitissimus. Et in praesentia ipsius Folradi sub iureiurando pollicitus est restituendum beato Petro civitates reliquas: Vaventia, Imulas et Ferraria cum eorum finibus, simul etiam et saltora et omnia territoria, nec non et Ausimum, Ancona et Humana civitates cum eorum territoriis; et postmodum per Garrinodum ducem et Grimoaldum nobis reddendum spopondit civitatem Bononiam cum finibus suis; et in pacis quiete cum eadem Dei ecclesia et nostro populo semper mansurum professus est. Atque fidelem erga Deo protectum regnum vestrum esse testatus est et petiit nos, quatenus bonitatem tuam deprecaremur, ut cum eo et cuncta gente Langobardorum magnam pacis concordiam confirmare iubeas. Nam et Spolaetini ducatus generalitas per manus beati Petri et tuum fortissimum brachium constituerunt sibi ducem. Et tam ipsi Spolitini quamque etiam Beneventani omnes se commendare per nos a Deo servatae excellentiae tuae cupiunt et inminent anhelantius in hoc deprecandum bonitatem tuam. Unde petimus te, excellentissime fili et spiritalis compater, ut, si praedictus Desiderius, quemammodum spopondit, iustitiam sanctae Dei ecclaesiae rei puplice Romanorum beato Petro, protectori tuo, plenius restituere et in pacis quiete cum ecclesia Dei et nostro populo, sicut in pactibus a tua bonitate confirmatis continetur, permanserit cum universa sua gente, iubeas in id quod petiit tuas a Deo inspiratas aures inclinare – hoc interea anhelantius, ut nimis velociter eidem Desiderio regi obtestando, admonendo etiam et praecipiendo dirigere iubeas, ut reliquas civitates, loca, fines et territoria atque patrimonia et saltora in integro sanctae ecclaesiae reddere debeat, et tale fundamentum et obtimam finem in causa eius inponere iubeas, ut auxiliante Domino ipsa sancta Dei ecclaesia secura maneat usque in finem seculi; ut plenaria iustitia a iusto iudice, domino Deo nostro, et memoriale nomen tibi in secula maneat vel etiam cunctae Christo protecte genti vestrae Francorum. Inspiratus autem a Deo nimis festinanter causam sanctae ecclesiae perficies, quia sunt aliae canonicae causae, quas perficere debeamus, pertinentes ad magnam regni tui laudem et magnam anime tuae vel cunctae gentis Francorum inmensam mercedem. Et hoc obnixe postulamus praecelsam bonitatem tuam: ut inspiratus a Deo et eius principe apostolorum beato Petro ita disponere iubeas de parte Grecorum, ut fides sancta catholica et apostolica per te integra et inconcussa permaneat in eternum et sancta Dei ecclesia, sicut ab aliis, et ab eorum pestifera malitia liberetur et secura reddatur atque omnia propriaetatis suae percipiat, unde pro anime vestrae salute indefessa luminariorum concinnatio Dei ecclaesiis permaneat et esuries pauperum, egenorum vel peregrinorum nihilominus refectetur et ad veram saturitatem perveniant. Qualiter autem cum silentiario locuti fueritis vel quomodo eum tua bonitas absolverit, una cum exemplare litterarum, quas ei dederitis, nos certiores reddite, ut sciamus, qualiter in commune concordia agamus, sicut inter nos et Folradum Deo amabilem constitit. Ipse vero dilectus filius noster Folradus in omnibus causis iuxta tuam praeceptionem peregit; et maximas gratias illi egimus pro suo certamine. Qui videlicet, ad vos revertens, omnia qualiter acta sunt, bonitati vestrae intimabit. Praesentes vero fidelissimos nostros, id est Georgium reverentissimum ac sanctissimum fratrem et coepiscopum nostrum atque Iohannem regionarium nostrumque sacellarium, petimus ut hilariori suscipiens vultu in omnibus acceptare iubeas. Et quicquid nostra vice bonitati tue locuti fuerint, eis in omnibus credere digneris atque cum effectu causae et laetabundis nuntiis ad nos remeandos absolvere iubeas. Nam et hoc obsecramus bonitatem tuam, ut nimis celeriter ad nos coniungendum absolvere praecipias reverentissimum fratrem et coepiscopum nostrum Wicharium. Omnipotens autem Dominus in cunctis actibus tuis, excellentissime, victor rex, suae dextere extensione te protegat tibique et praesentis vitae prospera et post multorum annorum curricula gaudia aeterna concedat faciatque cum tua dulcissima coniuge, excellentissima regina, spiritali nostra commatre, et vestris meisque dulcissimis filiis maximo gaudio iocundari et regni vestri gubernacula a Deo vobis concessa perfrui et, qui in presenti vita regni potestatem tenetis, etiam futuro in seculo cum Christo in aeternum regnetis, promerentes illam dominicam promissionem audire: “Venite, benedicti patris mei pro eo, quod certamen bonum certati estis, cursum consummastis, fidem servastis; sumite repositas vobis coronas et accipite regnum vobis ab origine mundi praeparatum”. Nam et ex hoc praecelse et a Deo custodite excellentiae vestrae innotescimus, quia petiit nobis Obtatus, religiosus abba venerandi monasterii sancti Benedicti, pro monachis suis, qui cum tuo germano profecti sunt, ut eos absolvere iubeas; sed qualiter tua fuerit voluntas, ita de eis exponere iubeas. Incolumem excellentiam tuam gratia superna custodiat.
|
(PL 11 0280A) TRACTATUS III. De Iustitia. I. Fortassis de circumstantibus doctis quispiam in cachinnos erumpat, quod homo imperitissimus et elinguis, aliquid audeam de iustitia disputare, de cuius proprietate excellentes ingenio et doctrina viri nihil certi libris ingentibus prodiderunt. (0280B) Sed ego non curem, de me quemadmodum quis iocetur: non enim in Ecclesia Dei fucatus quaeritur sermo, et non veritas pura; a qua longe omnes illi non immerito aberraverunt, qui iustitiam Dei manere in eloquentiae viribus aestimabant. (0281A) Denique cum eam comprehendere non possent (neque enim poterant sine magisterio divinae sapientiae, cuius notitiam non habebant,) duas asseruere iustitias, unam civilem, alteram naturalem: quarum fecit apertissime, cum ad Romanos loqueretur Apostolus, mentionem dicens: Nam iustitiam Dei ignorantes, et suam volentes constituere, iustitiae Dei non obedierunt. (Rom. X, 3.) Sed cum de futuro nihil opinantes, praesentis tantum vitae commoda inspiciunt, falsamque adversus veram pro vera defendunt; sic utramque mediis e manibus, oculis patentibus, perdiderunt: Dei, cum stultam putant, quod elaboret dispendio suae, non dicam facultatis, sed etiam, si opus sit, et salutis, alii magis prodesse, quam sibi: suam, quia quamvis sit sapientiae nomine falso vestita, tamen suis commodis consulendo, quod sine alienis incommodis omnino non potest procurari, a quovis vere stultissimo negari non possit iniusta. (0283A) II. Caeterum si scire potuissent veram iustitiam, cuius est immortalitas merces, propterea simulatae stultitiae velamine adopertam, ut res magna magnis virtutibus magnisque laboribus quaereretur; incunctanter optarent stulti iudicare se iusti, quam sapientes iniusti: maxime cum iam sit eorum fraus omnis in medio, non enim rem valuerunt transferre, sed nomina, iustitiam stultitiae, iniustitiam sapientiae vocabulis infamantes: quae si ad sua corrigas propriisque sedibus reddas, invenies iniustitiae magis stultitiam, iustitiae sapientiam convenire; quod etiam sacrae legis testimoniis probare non desinam, cuius ista sunt verba: Nam quia sapientiam Dei non cognovit saeculum per sapientiam, Deus optimum existimavit per stultitiam praedicationis salvos facere credentes (I Cor. I, 21) . Et iterum manifestius: Si quis inter vos videtur sapiens esse in hoc saeculo, stultus fiat, ut sit prudens: nam huius mundi sapientia stultitia est apud Deum (I Cor. III, 18, 19) . Ob quam causam idem Deus per prophetam hactenus protestatur: Non glorietur sapiens in sua sapientia, neque glorietur fortis in fortitudine sua, neque dives in divitiis suis, sed in hoc glorietur, qui gloriatur, intelligere et scire, quia ego sum Dominus, qui facio misericordiam et iudicium et iustitiam super terram (Ierem. IX, 23, 24) . O quam paucissimis verbis omne hoc mundi enixe quod geritur negotium, peroravit! his enim tribus rebus, quae fundamenta sunt omnium vitiorum, violentis quasi quibusdam tempestatibus naufragatum momentis universis in interitionem cogitur omne genus humanum. (0283C) Namque sapientia densis exaestuans argumentis, suasorio ac delectabili luculentae orationis compta mendacio, armata vocis tuba et gladio linguae, omnes actus ad se trahit, congregat turbas, concionatur; lites sic descernit, ut seminet, pravos ac lubricos colligit mores; legibus suis suas leges impugnat: ius iure distringit. (0284A) Quis non videat numquam recti aliquid illam facere vel fecisse, quod fecerit? Vultis scire, quam iusta sit? miseram se putat, nisi everterit veritatem. Caeterum fortitudo, quae hominibus est cum feritate communis, omne ius in viribus habet; quod facere praevaluerit, aestimat rectum: ideoque sine ulla reverentia divinae atque humanae religionis delet abrupte igni ferroque cum sua sibi tota substantia incolas, civitates, et rura, nihil omnino metuens amicae mortis fiducia; denique quod sapientia legibus per industriam colligit, uno impetu aliquotiens clusis oculis illa dispergit. Tertio dives est avaritia, utraeque cuius exaggerare opulentiam velocitate mira contendunt; cui totus militat mundus; aetas cui universa deservit. Proh nefas! quae istae sunt tenebrae? (0284B) inest omnibus, et ab omnibus, quasi non sit, arguitur. Accusatur, et tamen colitur: iugulat, et amatur. Invincibile profecto calamitatis est genus, cui, subiugata sapientia, serviet virtus. III. Videtisne iam manifeste sapientiam huius mundi non esse iustitiam? (0284C) et quidem nec veram sapientiam: quia fieri non potest, ut verus sapiens non sit et iustus: iustus adaeque verus non sit et sapiens: quia iustus esse non potest stultus, neque sapiens iniustus, ipsa ratione docente: qui enim stultus est, quid sit bonum ac malum, nescit; nec potest scire, quid reprobet, quid teneat; et ideo semper peccat, quod est iustitiae contrarium: iustus autem ab omni peccato se abstinet: quod propterea facit, quia pravi bonique notitiam gerit, quod est utique sapientis. Unde fit, ut numquam iustus possit esse, qui stultus est: neque sapiens, qui fuerit iniustus. (0285A) Caeterum sive iusto, sive sapienti si alterum defuerit ex duobus, quod illi putaverunt, nec sapiens profecto erit ille, nec iustus. IV. Satis, ut opinor, praestigiae mundanae patuerunt: in quibus cum peritius agant universi homines, quam dici potest, superfluum est demorari. Unde nunc ad veram iustitiam veniamus, omnium fontem matremque virtutum: quae praeter caeteras tota se ad alienas utilitates colligit atque explicat, sciens, quid Deo principaliter debeatur, nihil sibi ipsa concilians, nihil proprium derelinquens, nisi quod fideliter sine ulla iactantia eius fungitur voluntate. (0285B) Est autem in publicum tota prominens atque diffusa: sic tamen, ut sentiri se magis cupiat, quam videri: plane cauta, ne quam declinet in partem, ne in aliquo quo se ipsa reprehendat, ne opere coepto umquam deficiat. Haec captivorum iuga redemptionibus frangit: incarceratis medendo plus carcerem novit blanda pervigil cura: aegritudinem cum aegro partitur: abiecta cadavera intecta inhumataque esse non patitur: in pauperos miserosque sua necessitate neglecta pietatis largiter et furtim semina spargit: nec rogari se permittit, nec vicaria laudis remunerari mercede: hoc damnum grave: hoc aestimat crimen: nam nihil relinquendo sibi, beata cupiditate antecedit avaritiam: homines enim illa possidet; ista Deum. Adhuc accipite, ad propriam sedem palmamque propositam quanto amore, qua devotione festinet. (0285C) Si quis eam provocat in iudicium, ut eius auferat tunicam, libens illi pallium quoque concedit; maledicitur, et benedicit: caeditur et gratias agit: iugulatur, et non repugnat: pro percussoribus suis Deum insuper exorat. Una illi sola principalis sollicitudo ac maxima est cautio, ne quid mundo debeat, ne quid horum digne patiatur. (0286A) Hanc, qui divinas litteras aut non legerunt, aut lectas irritas putaverunt, beneficio abiecti impolitique sermonis, tamen dicentis: Nisi credideritis, neque intelligetis (Is. VII, 9, ex LXX interp.) , stultam putant irridentque quasi vanam, quod cum possit bonis frui mundi, ac negligat, sponte se faciat infelicem; non credentes, quia Dei praecepta custodiens, huiusmodi officiis saeculares obterens voluptates, cum fuerit victor carnisque nexibus liber, repromissae immortalitatis inaestimabili beatitudine perfruetur. V. Sed quid ad nos, quid illi dicant? (0286B) insignis vir sicut ait noster: Novit Deus cogitationes sapientium, quia sunt stultae (Ps. XCIII, 11) . Nostram nobis stultitiam derelinquant: habeant secum sapientiam suam; cuius quidem sectatores pene omnes conspicor Christianos, qui perfectam putant esse iustitiam, propria tueri, aliena non quaerere, sapientiae verae negligentes imperium, quod verbis huiusmodi continetur: Si vis perfectus esse, vade et vende omnia tua: et da pauperibus, et tolle crucem tuam, et veni, sequere me (Matth. XIX, 21) . De hoc nescio, quid possit quispiam promovere; unum tamen scio, quia nullus est nostrum, qui non momentis omnibus elaboret, ut plus habeat, quam habebat; quod cum nititur, avaritiae utique partes agit, quae est inimica iustitiae. Adeo inde est, quod frumento paucorum horrea plena sunt, inanis plurimorum venter. Inde populis deteriora mensuris pretia, quam inopia. (0286C) Inde fraus, periurium, rapinae, lites ac bella: quotidie mugitibus alienis quaeritur lucrum; et proscriptio industria vocitatur: et appetitio rei alienae sub praetextu propriae defensionis ac diligentiae callidissimis argumentis urgetur, ut quis indefensus, aut innocens, quod habet, legibus perdat; quod est omni violentia deterius: quia illud, quod vi eripitur, non numquam repeti potest: quod legum circumscriptionibus, non potest. (0287A) Glorietur, qui volet, ista iustitia: verumtamen sciat, quia misero est miserior, qui miseriis ditatur alienis. Quisquamne iustum putet, qui utilitatem rei familiaris pietati praeponit? qui, hominibus fame laborantibus ac nuditate, pascit tineas, curculiones, ac vermes? qui quod habet, infelici tenacitate non aliis tantum, sed etiam sibi ipsi subducit? VI. Sed, inquies, iustum est, ut mea servem, aliena non quaeram. Hoc etiam Gentes dicere consueverunt. Caeterum apud Deum quam sit iniustum, mox videbimus. (0287B) Nunc primo omnium, optime Christiane, scire cupio, quae sint tua, cum sint timentibus Deum universa communia, sicut scriptum est: Turba autem eorum, qui crediderant, animo ac mente una agebant (Act. IV, 32) : nec fuit inter illos discrimen ullum, nec quidquam suum ex bonis putabant, quae eis erant: sed erant illis omnia communia, sicut dies sol, nox, pluvia, nascendi atque moriendi conditio: quae humano generi, sine personarum aliqua exceptione, aequabiliter iustitia est divina largita. Cum haec ita sint, procul dubio non est a Tyranno dissimilis, qui solus habet, quod potest prodesse commodis plurimorum. Quid? (0287C) quod paupere quotidie moriente oppressione, fame, frigore, iniuria, amicum tibi excolis aurum: custodis argentum: vestem pretiosam ornamentaque superba et supervacanea pro sacrosancto habes, sicut idolum: te per momenta componis, dives in publico, ditior in secreto: nec intelligis, quia homini inopia morienti, tantis opibus qui cum possit subvenire, non subvenit, ipse eum videtur occidere? O quantarum neces animarum in phaleris pendent ornatae matronae! ornamentum cuius unum si solvas in pretium, distribuasque necessitatibus singulorum, ex eorum respiratione cognosces, quantorum malo ille constat ornatus. VII. Filios, inquit, habeo, quos nudare non debeo. (0288A) Ista est infidelitatis excusatio, quam Spiritus sanctus per prophetam retundit hactenus dicens: Adolescentior fui, et senui: et numquam vidi iustum derelictum, nec semen eius quaerens panem (Ps. XXXVI, 25) : Et iterum, Divites eguerunt et esurierunt, requirentes autem Dominum non minuentur omnibus bonis (Ps. XXXIII, 11): quod probare exemplo perfacile est. Meminimus in Regnorum proditum libris (III Reg. XVII) , famis tempore, quo totus passim populus moriebatur, Eliae alimenta poscenti memorabilem viduam ultimam victus sui filiorumque substantiam non partitam, sed totam dedisse, maluisseque se cum liberis suis emori, quam iustitiam praeterire: pro quo tam illustri facinore cibos a Deo immortales accepit, quos edacitas delibare nequiret: sua enim deminutione crescebant. Integer horum denique vasis semper in plenis manebat status, quantumque eis impensae diuturnae necessitas dempserat, tantum rediviva fecunditas reponebat. Quapropter si pater bonus, si providus, si utilis esse desideras, sicut ille Abraham, Deum plus debes amare, quam filios, ut habere merearis integros, incolumes, ac beatos. Stulta autem res est, illis te velle vitae substantiam providere, quibus nec nativitatem dederis, nec animas inspiraveris, nec salutem praestare possis. Unde vel sero sacrilegam vocem comprime, humanae fragilitatis memor, qui in hoc ipso, quod loquimur, quid possit contingere, ignoras: excusationisque vanae depone fallaciam. Ingratis avaritiam peccato condis. (0288C) Solius Dei potestas est futurorum commodis providere.
|
SERMO LX.. De Passione Domini IX. I. Mysteria legis novae in antiqua praenuntiata esse, et in Evangelio narrata.---II. Non moeste celebranda esse festa paschalia, quae veram nobis redemptionem pepererunt.---III. Figuras impletas apparere in morte Christi, in qua diabolus sua fraude captus est.---IV. Quantopere cavenda avaritia ex lapsu Judae: Petrum ex timore titubantem, ex charitate per interiorem Christi aspectum surrexisse. Sacramentum, dilectissimi, Dominicae passionis in salutem humani generis ante tempora aeterna dispositum, et per multas significationes omnibus retro saeculis nuntiatum, non adhuc exspectamus manifestandum, sed jam adoramus impletum. Concurrentibus igitur ad eruditionem nostram et novis testimoniis et antiquis, dum quod prophetica cecinit tuba, evangelica pandit historia, et sicut scriptum est: Abyssus abyssum invocat, in voce cataractarum tuarum (Ps. XLII); quoniam ad enarrandam gloriam gratiae Dei paribus sibi vocibus, utriusque Testamenti altitudo respondet; et quod erat sub velamine figurarum profundum, fit revelata luce perspicuum. Si tamen inter illa miracula Salvatoris, quae 37 sub populorum gerebantur aspectu, pauci Veritatis praesentiam sentiebant, ipsique discipuli voluntaria Domini passione turbati, non evaserunt scandalum crucis sine tentatione formidinis; unde fides nostra intelligentiam sumeret, unde conscientia robur acciperet, nisi quae facta cognoscimus, praedicta legeremus? Peracto igitur, dilectissimi, Salvatoris triumpho, et consummatis dispensationibus quas omnia veteris Testamenti eloquia nuntiarunt, lugeat carnalis Judaeus, sed spiritalis gaudeat Christianus: et festivitas, quae illis conversa est in noctem, nobis coruscet in lucem; quoniam crux Christi eadem est et credentium gloria, et non credentium poena. Quamvis enim persequentium furor nihil aliud in Dominum majestatis operatus sit, quam atrocem crudelitatem et immite supplicium; redemptis tamen hac Domini passione verior justiorque laetandi est ratio quam dolendi. Fuerit tunc discipulorum excusabilis pavor, nec diffidentiae culpam apostolicus moeror inciderit, quando concurrentibus ad unum scelus Judaeis Judaeorumque principibus, superbus taurorum pinguium tumor, et proterva vitulorum petulantia saeviebat; quando sub oculis ovium, pastoris justi sanguinem frementium bestiarum rabies expetebat; quando denique etiam ipse, qui pati venerat, de nostrae naturae communione dicebat: Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI, 38). Nunc autem postquam per susceptionem infirmitatis potentia est clarificata virtutis, nulla fidelium moestitudine paschalis est obscuranda solemnitas; nec cum tristitia nobis gestorum ordo recolendus est, cum ita Dominus usus sit malitia Judaeorum, ut de intentione facinoris, voluntas sit impleta miserentis. Si autem in exitu Israel de Aegypto agni sanguis fuit restitutio libertatis, et sacratissima est facta festivitas, quae per hostiam pecudis iram averteret vastatoris; quanta populis Christianis concipienda sunt gaudia, pro quibus 38 omnipotens Pater Filio suo unigenito non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum (Rom. VIII, 32); ut in occisione Christi, Pascha esset verum, et singulare sacrificium, quo non ex dominatione Pharaonis unus populus, sed ex diaboli captivitate totus mundus eruitur. Hoc igitur illud est, dilectissimi, sacramentum, cui ab initio omnia sunt famulata mysteria. Nunc sanguis justi Abel mortem summi Pastoris eloquitur, et in parricidio Judaeorum Cain interfector fratris agnoscitur (Gen. IV, 8). Nunc diluvium et Noe arca (Ibid. VII, 17) manifestat, quid sit renovationis in baptismo, et quid salutis in ligno. Nunc Abraham gentium pater promissos acquirit haeredes; et in semine ejus, non germen carnis, sed fidei propago benedicitur (Gen. XXII, 18; Rom. IV, 11). Nunc ad praenuntiatum festis omnibus festum sacer novorum mensis enituit, ut in quo accepit mundus exordium, in eodem haberet Christiana creatura principium. Quamvis igitur furentes Judaei fecerunt in Dominum Jesum quaecumque voluerunt, et suscepti hominis veritatem nullis eorum ausibus potestas divina subtraxerit; patientia tamen Domini consilii sui munus implevit, et pertinacia sacrilegae crudelitatis profecit operi Salvatoris: quod non Scribae, non Pharisaei, nec summi intellexere pontifices: Si enim cognovissent, numquam Dominum majestatis crucifixissent (I Cor. II, 8). Nec ipse itaque diabolus intellexit, quod saeviendo in Christum, suum destrueret principatum, quia antiquae fraudis jura non perderet, si se a Domini Jesu sanguine contineret. Sed malitia nocendi avida, dum irruit, ruit; dum capit, capta est; dum persequitur mortalem, incidit in Salvatorem. Invenit sane in illo molimine imprudentis audaciae dignum cooperatorem, dignumque consortem, cum impius Judas maluit minister esse diaboli quam apostolus Christi, quem non timoris perturbatione deseruit, sed pecuniae cupiditate distraxit. 39 Videte, dilectissimi, et prudenter inspicite quae germina et quales fructus de avaritiae stirpe nascantur, quam merito Apostolus radicem omnium malorum esse definivit (I Tim. VI, 10); quia nullum peccatum sine cupiditate committitur, et omnis illicitus appetitus, istius aviditatis est morbus. Amori pecuniae vilis est omnis affectio, et anima lucri cupida etiam pro exiguo perire non metuit; nullumque est in illo corde justitiae vestigium, in quo sibi avaritia fecit habitaculum. Hoc perfidus Judas inebriatus veneno, dum sitit lucrum, pervenit ad laqueum: et tam stulte impius fuit, ut triginta argenteis et Dominum venderet et Magistrum. Cum autem se ad excipiendum iniquitatis judicium Dei Filius praebuisset, beatus apostolus Petrus, cujus fides ea devotione fervebat, ut Domino et compati paratus esset et commori, ancilla sacerdotis calumniante perterritus, ex infirmitate periculum negationis incurrit: ob hoc, sicut apparet, haesitare permissus, ut in Ecclesiae principe remedium poenitentiae conderetur; et nemo auderet de sua virtute confidere, quando mutabilitatis periculum nec beatus Petrus potuisset evadere. Dominus autem Jesus, qui intra pontificale concilium solo corpore tenebatur, trepidationem discipuli foris positi divino vidit intuitu; et paventis animum, mox ut respexit, erexit, et in fletus poenitudinis incitavit. Felices, sancte apostole, lacrymae tuae, quae ad diluendam culpam negationis, virtutem sacri habuere baptismatis. Affuit enim dextera Domini Jesu Christi, quae labentem te, priusquam dejicereris, exciperet, et firmitatem standi in ipso cadendi periculo recepisti. Vidit in te Dominus non fidem victam, non dilectionem aversam, sed constantiam fuisse turbatam. Abundavit fletus, ubi non defecit affectus, et fons charitatis lavit verba formidinis: nec tardatum est remedium abolitionis, ubi non fuit judicium voluntatis. Cito itaque in soliditatem suam rediit petra, tantam recipiens fortitudinem, ut quod tunc in Christi expaverat 40 passione, in suo post supplicio non timeret. Per Jesum Christum Dominum nostrum, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.
|
1. Anno octingentesimo et quinquagesimo ab urbe condita, Vetere et Valente consulibus res publica ad prosperrimum statum rediit bonis principibus ingenti felicitate commissa. Domitiano enim exitiabili tyranno, Nerva successit, vir in privata vita moderatus et strenuus, nobilitatis mediae. Qui senex admodum operam dante Petronio Secundo, praefecto praetorio, item Parthenio interfectore Domitiani, imperator est factus; aequissimum se et civilissimum praebuit. Rei publicae divina provisione consuluit Traianum adoptando. Mortuus est Romae post annum et quattuor menses imperii sui ac dies octo, aetatis septuagesimo et altero anno, atque inter Divos relatus est. 2. Successit ei Ulpius Crinitus Traianus, natus Italicae in Hispania, familia antiqua magis quam clara. Nam pater eius primum consul fuit. Imperator autem apud Agrippinam in Galliis factus est. Rem publicam ita administravit, ut omnibus principibus merito praeferatur, inusitatae civilitatis et fortitudinis. Romani imperii, quod post Augustum defensum magis fuerat quam nobiliter ampliatum, fines longe lateque diffudit. Urbes trans Rhenum in Germania reparavit. Daciam Decibalo victo subegit, provincia trans Danubium facta in his agris, quos nunc Taifali, Victoali et Tervingi habent. Ea provincia decies centena milia passuum in circuitu tenuit. 3. Armeniam, quam occupaverant Parthi recepit, Parthomasiri occiso, qui eam tenebat. Albanis regem dedit. Hiberorum regem et Sauromatarum et Bosphoranorum et Arabum et Osdroenorum et Colchorum in fidem accepit. Carduenos, Marcomedos occupavit et Anthemusium, magnam Persidis regionem, Seleuciam, Ctesiphontem, Babylonem; Messenios vicit ac tenuit. Usque ad Indiae fines et mare Rubrum accessit atque ibi tres provincias fecit, Armeniam, Assyriam, Mesopotamiam, cum his gentibus, quae Madenam attingunt. Arabiam postea in provinciae formam redegit. In mari Rubro classem instituit, ut per eam Indiae fines vastaret. 4. Gloriam tamen militarem civilitate et moderatione superavit, Romae et per provincias aequalem se omnibus exhibens, amicos salutandi causa frequentans vel aegrotantes vel cum festos dies habuissent, convivia cum isdem indiscreta vicissim habens, saepe in vehiculis eorum sedens, nullum senatorum laedens, nihil iniustum ad augendum fiscum agens, liberalis in cunctos, publice privatimque ditans omnes et honoribus augens, quos vel mediocri familiaritate cognovisset, per orbem terrarum aedificans multa, inmunitates civitatibus tribuens, nihil non tranquillum et placidum agens, adeo ut omni eius aetate unus senator damnatus sit atque is tamen per senatum ignorante Traiano. Ob haec per orbem terrarum deo proximus nihil non venerationis meruit et vivus et mortuus. 5. Inter alia dicta hoc ipsius fertur egregium. Amicis enim culpantibus, quod nimium circa omnes communis esset, respondit talem se imperatorem esse privatis, quales esse sibi imperatores privatus optasset. Post ingentem igitur gloriam belli domique quaesitam e Perside rediens apud Seleuciam Isauriae profluvio ventris extinctus est. Obiit autem aetatis anno sexagesimo tertio, mense nono, die quarto, imperii nono decimo, mense sexto, die quinto decimo. Inter Divos relatus est solusque omnium intra urbem sepultus est. Ossa conlata in urnam auream in foro, quod aedificavit, sub columna posita sunt, cuius altitudo CXLIV pedes habet. Huius tantum memoriae delatum est, ut usque ad nostram aetatem non aliter in senatu principibus adclametur, nisi "Felicior Augusto, melior Traiano". Adeo in eo gloria bonitatis obtinuit, ut vel adsentantibus vel vere laudantibus occasionem magnificentissimi praestet exempli. 6. Defuncto Traiano Aelius Hadrianus creatus est princeps, sine aliqua quidem voluntate Traiani, sed operam dante Plotina, Traiani uxore; nam eum Traianus, quamquam consobrinae suae filium, vivus noluerat adoptare. Natus et ipse Italicae in Hispania. Qui Traiani gloriae invidens statim provincias tres reliquit, quas Traianus addiderat, et de Assyria, Mesopotamia, Armenia revocavit exercitus ac finem imperii esse voluit Euphraten. Idem de Dacia facere conatum amici deterruerunt, ne multi cives Romani barbaris traderentur, propterea quia Traianus victa Dacia ex toto orbe Romano infinitas eo copias hominum transtulerat ad agros et urbes colendas. Dacia enim diuturno bello Decibali viris fuerat exhausta. 7. Pacem tamen omni imperii sui tempore habuit, semel tantum per praesidem dimicavit. Orbem Romanum circumiit; multa aedificavit. Facundissimus Latino sermone, Graeco eruditissimus fuit. Non magnam clementiae gloriam habuit, diligentissimus tamen circa aerarium et militum disciplinam. Obiit in Campania maior sexagenario, imperii anno vicesimo primo, mense decimo, die vicesimo nono. Senatus ei tribuere noluit divinos honores, tamen cum successor ipsius T. Aurelius Antoninus Fulvius hoc vehementer exigeret, etsi universi senatores palam resisterent, tandem obtinuit. 8. Ergo Hadriano successit T. Antoninus Fulvius Boionius, idem etiam Pius nominatus, genere claro, sed non admodum vetere, vir insignis et qui merito Numae Pompilio conferatur, ita ut Romulo Traianus aequetur. Vixit ingenti honestate privatus, maiore in imperio, nulli acerbus, cunctis benignus, in re militari moderata gloria, defendere magis provincias quam amplificare studens, viros aequissimos ad administrandam rem publicam quaerens, bonis honorem habens, inprobos sine aliqua acerbitate detestans, regibus amicis venerabilis non minus quam terribilis, adeo ut barbarorum plurimae nationes depositis armis ad eum controversias suas litesque deferrent sententiaeque parerent. Hic ante imperium ditissimus opes quidem omnes suas stipendiis militum et circa amicos liberalitatibus minuit, verum aerarium opulentum reliquit. Pius propter clementiam dictus est. Obiit apud Lorium, villam suam, miliario ab urbe duodecimo, vitae anno septuagesimo tertio, imperii vicesimo tertio, atque inter Divos relatus est et merito consecratus. 9. Post hunc imperavit M. Antoninus Verus, haud dubie nobilissimus, quippe cum eius origo paterna a Numa Pompilio, materna a Solentino rege penderet, et cum eo L. Annius Antoninus Verus. Tumque primum Romana res publica duobus aequo iure imperium administrantibus paruit, cum usque ad eum singulos semper habuisset Augustos. 10. Hi et genere inter se coniuncti fuerunt et adfinitate. Nam Verus Annius Antoninus M. Antonini filiam in matrimonium habuit, M. autem Antoninus gener Antonini Pii fuit per uxorem Galeriam Faustinam iuniorem, consobrinam suam. Hi bellum contra Parthos gesserunt, qui post victoriam Traiani tum primum rebellaverant. Verus Antoninus ad id profectus est. Qui Antiochiae et circa Armeniam agens multa per duces suos et ingentia patravit. Seleuciam, Assyriae urbem nobilissimam, cum quadringentis milibus hominum cepit; Parthicum triumphum revexit. Cum fratre eodemque socero triumphavit. Obiit tamen in Venetia, cum a Concordia civitate Altinum proficisceretur et cum fratre in vehiculo sederet, subito sanguine ictus, casu morbi, quem Graeci apoplexin vocant. Vir ingenii parum civilis, reverentia tamen fratris nihil umquam atrox ausus. Cum obisset undecimo imperii anno, inter deos relatus est. 11. Post eum M. Antoninus solus rem publicam tenuit, vir quem mirari facilius quis quam laudare possit. A principio vitae tranquillissimus, adeo ut ex infantia quoque vultum nec ex gaudio nec ex maerore mutaverit. Philosophiae deditus Stoicae, ipse etiam non solum vitae moribus, sed etiam eruditione philosophus. Tantae admirationis adhuc iuvenis, ut eum successorem paraverit Hadrianus relinquere, adoptato tamen Antonino Pio generum ei idcirco esse voluerit, ut hoc ordine ad imperium perveniret. 12. Institutus est ad philosophiam per Apollonium Chalcedonium, ad scientiam litterarum Graecarum per Sextus Chaeronensem, Plutarchi nepotem, Latinas autem eum litteras Fronto, orator nobilissimus, docuit. Hic cum omnibus Romae aequo iure egit, ad nullam insolentiam elatus est imperii fastigio; liberalitatis promptissimae. Provincias ingenti benignitate et moderatione tractavit. Contra Germanos eo principe res feliciter gestae sunt. Bellum ipse unum gessit Marcomannicum, sed quantum nulla memoria fuit, adeo ut Punicis conferatur. Nam eo gravius est factum, quod universi exercitus Romani perierant. Sub hoc enim tantus casus pestilentiae fuit, ut post victoriam Persicam Romae ac per Italiam provinciasque maxima hominum pars, militum omnes fere copiae languore defecerint. 13. Ingenti ergo labore et moderatione, cum apud Carnuntum iugi triennio perseverasset, bellum Marcomannicum confecit, quod cum his Quadi, Vandali, Sarmatae, Suevi atque omnis barbaria commoverat, multa hominum milia interfecit, ac Pannoniis servitio liberatis Romae rursus cum Commodo Antonino, filio suo, quem iam Caesarem fecerat, triumphavit. Ad huius belli sumptum cum aerario exhausto largitiones nullas haberet neque indicere provincialibus aut senatui aliquid vellet, instrumentum regii cultus facta in foro divi Traiani sectione distraxit, vasa aurea, pocula crystallina et murrina, uxoriam ac suam sericam et auream vestem, multa ornamenta gemmarum. Ac per duos continuos menses ea venditio habita est multumque auri redactum. Post victoriam tamen emptoribus pretia restituit, qui reddere conparata voluerunt; molestus nulli fuit, qui maluit semel empta retinere. 14. Hic permisit viris clarioribus, ut convivia eodem cultu quo ipse et ministris similibus exhiberent. In editione munerum post victoriam adeo magnificus fuit, ut centum simul leones exhibuisse tradatur. Cum igitur fortunatam rem publicam et virtute et mansuetudine reddidisset, obiit XVIII imperii anno, vitae LXI, et omnibus certatim adnitentibus inter Divos relatus est. 15. Huius successor L. Antoninus Commodus nihil paternum habuit, nisi quod contra Germanos feliciter et ipse pugnavit. Septembrem mensem ad nomen suum transferre conatus est, ut Commodus diceretur. Sed luxuria et obscenitate depravatus gladiatoriis armis saepissime in ludo, deinceps etiam in amphitheatro cum huiusmodi hominibus dimicavit. Obiit morte subita atque adeo, ut strangulatus vel veneno interfectus putaretur, cum annis XII post patrem et VIII mensibus imperasset, tanta execratione omnium, ut hostis humani generis etiam mortuus iudicaretur. 16. Huic successit Pertinax, grandaevus iam et qui septuagenariam attigisset aetatem, praefecturam urbi tum agens, ex senatus consulto imperare iussus. Octogesimo die imperii praetorianorum militum seditione et Iuliani scelere occisus est. 17. Post eum Salvius Iulianus rem publicam invasit, vir nobilis et iure peritissimus, nepos Salvii Iuliani, qui sub Divo Hadriano perpetuum conposuit edictum. Victus est a Severo apud Mulvium pontem, interfectus in Palatio. Vixit mensibus septem, postquam coeperat imperare. 18. Hinc imperii Romani administrationem Septimius Severus accepit, oriundus ex Africa, provincia Tripolitana, oppido Lepti. Solus omni memoria et ante et postea ex Africa imperator fuit. Hic primum fisci advocatus, mox militaris tribunus, per multa deinde et varia officia atque honores usque ad administrationem totius rei publicae venit. Pertinacem se appellari voluit in honorem eius Pertinacis, qui a Iuliano fuerat occisus. Parcus admodum fuit, natura saevus. Bella multa et feliciter gessit. Pescennium Nigrum, qui in Aegypto et Syria rebellaverat, apud Cyzicum interfecit. Parthos vicit et Arabas interiores et Adiabenos. Arabas eo usque superavit, ut etiam provinciam ibi faceret. Idcirco Parthicus, Arabicus, Adiabenicus dictus est. Multa toto orbe Romano reparavit. Sub eo etiam Clodius Albinus, qui in occidendo Pertinace socius fuerat Iuliano, Caesarem se in Gallia fecit, victusque apud Lugdunum et interfectus. 19. Severus tamen praeter bellicam gloriam etiam civilibus studiis clarus fuit et litteris doctus, philosophiae scientiam ad plenum adeptus. Novissimum bellum in Britannia habuit, utque receptas provincias omni securitate muniret, vallum per CXXXIII passuum milia a mari ad mare deduxit. Decessit Eboraci admodum senex, imperii anno sexto decimo, mense tertio. Divus appellatus est. Nam filios duos successores reliquit, Bassianum et Getam, sed Bassiano Antonini nomen a senatu voluit inponi. Itaque dictus est M. Aurelius Antoninus Bassianus patrique successit. Nam Geta hostis publicus indicatus confestim periit. 20. M. igitur Aurelius Antoninus Bassianus, idemque Caracalla, morum fere paternorum fuit, paulo asperior et minax. Opus Romae egregium fecit lavacri, quae thermae Antoninianae appellantur, nihil praeterea memorabile. Inpatientis libidinis, qui novercam suam Iuliam uxorem duxerit. Defunctus est in Osdroena apud Edessam moliens adversum Parthos expeditionem anno imperii sexto, mense secundo, vix egressus quadragesimum tertium annum. Funere publico elatus est. 21. Deinde Opilius Macrinus, qui praefectus praetorio erat, cum filio Diadumeno facti imperatores nihil memorabile ex temporis brevitate gesserunt. Nam imperium eorum duum mensium et unius anni fuit. Seditione militari ambo pariter occisi sunt. 22. Creatus est post hos M. Aurelius Antoninus. Hic Antonini Caracallae filius putabatur, sacerdos autem Heliogabali templi erat. Is cum Romam ingenti et militum et senatus expectatione venisset, probris se omnibus contaminavit. Inpudicissime et obscenissime vixit, biennioque post et octo mensibus tumultu interfectus est militari et cum eo mater Symiasera. 23. Successit huic Aurelius Alexander, ab exercitu Caesar, a senatu Augustus nominatus, invenis admodum, susceptoque adversus Persas bello Xerxen, eorum regem, gloriosissime vicit. Militarem disciplinam severissime rexit. Quasdam tumultuantes legiones integras exauctoravit. Adsessorem habuit vel scrinii magistrum Ulpianum, iuris conditorem. Romae quoque favorabilis fuit. Periit in Gallia militari tumultu tertio decimo imperii anno et die nono. In Mamaeam, matrem suam, unice pius.
|
Quaestio 113 Prooemium. Iª q. 113 pr. Deinde considerandum est de custodia bonorum Angelorum, et de impugnatione malorum. Et circa primum quaeruntur octo. Primo, utrum homines ab Angelis custodiantur. Secundo, utrum singulis hominibus singuli Angeli ad custodiam deputentur. Tertio, utrum custodia pertineat solum ad ultimum ordinem Angelorum. Quarto, utrum omni homini conveniat habere Angelum custodem. Quinto, quando incipiat custodia Angeli circa hominem. Sexto, utrum Angelus semper custodiat hominem. Septimo, utrum doleat de perditione custoditi. Octavo, utrum inter Angelos sit pugna ratione custodiae. Articulus 1. Iª q. 113 a. 1 arg. 1 Ad primum sic proceditur. Videtur quod homines non custodiantur ab Angelis. Custodes enim deputantur aliquibus vel quia nesciunt, vel quia non possunt custodire seipsos; sicut pueris et infirmis. Sed homo potest custodire seipsum per liberum arbitrium; et scit, per naturalem cognitionem legis naturalis. Ergo homo non custoditur ab Angelo. Iª q. 113 a. 1 arg. 2 Praeterea, ubi adest fortior custodia, infirmior superfluere videtur. Sed homines custodiuntur a Deo; secundum illud Psalmi CXX, non dormitabit neque dormiet qui custodit Israel. Ergo non est necessarium quod homo custodiatur ab Angelo. Iª q. 113 a. 1 arg. 3 Praeterea, perditio custoditi redundat in negligentiam custodis, unde dicitur cuidam, III Reg. XX, custodi virum istum, qui si lapsus fuerit, erit anima tua pro anima eius. Sed multi homines quotidie pereunt, in peccatum cadentes, quibus Angeli subvenire possent vel visibiliter apparendo, vel miracula faciendo, vel aliquo simili modo. Essent ergo negligentes Angeli, si eorum custodiae homines essent commissi, quod patet esse falsum. Non igitur Angeli sunt hominum custodes. Iª q. 113 a. 1 s. c. Sed contra est quod dicitur in Psalmo, Angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis. Iª q. 113 a. 1 co. Respondeo dicendum quod, secundum rationem divinae providentiae, hoc in rebus omnibus invenitur, quod mobilia et variabilia per immobilia et invariabilia moventur et regulantur; sicut omnia corporalia per substantias spirituales immobiles, et corpora inferiora per corpora superiora, quae sunt invariabilia secundum substantiam. Sed et nos ipsi regulamur circa conclusiones in quibus possumus diversimode opinari, per principia quae invariabiliter tenemus. Manifestum est autem quod in rebus agendis cognitio et affectus hominis multipliciter variari et deficere possunt a bono. Et ideo necessarium fuit quod hominibus Angeli ad custodiam deputarentur, per quos regularentur et moverentur ad bonum. Iª q. 113 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod per liberum arbitrium potest homo aliqualiter malum vitare, sed non sufficienter, quia infirmatur circa affectum boni, propter multiplices animae passiones. Similiter etiam universalis cognitio naturalis legis, quae homini naturaliter adest, aliqualiter dirigit hominem ad bonum, sed non sufficienter, quia in applicando universalia principia iuris ad particularia opera, contingit hominem multipliciter deficere. Unde dicitur Sap. IX, cogitationes mortalium timidae, et incertae providentiae nostrae. Et ideo necessaria fuit homini custodia Angelorum. Iª q. 113 a. 1 ad 2 Ad secundum dicendum quod ad bene operandum duo requiruntur. Primo quidem, quod affectus inclinetur ad bonum, quod quidem fit in nobis per habitum virtutis moralis. Secundo autem, quod ratio inveniat congruas vias ad perficiendum bonum virtutis, quod quidem philosophus attribuit prudentiae. Quantum ergo ad primum, Deus immediate custodit hominem, infundendo ei gratiam et virtutes. Quantum autem ad secundum, Deus custodit hominem sicut universalis instructor, cuius instructio ad hominem provenit mediantibus Angelis, ut supra habitum est. Iª q. 113 a. 1 ad 3 Ad tertium dicendum quod, sicut homines a naturali instinctu boni discedunt propter passionem peccati; ita etiam discedunt ab instigatione bonorum Angelorum, quae fit invisibiliter per hoc quod homines illuminant ad bene agendum. Unde quod homines pereunt, non est imputandum negligentiae Angelorum, sed malitiae hominum. Quod autem aliquando, praeter legem communem, hominibus visibiliter apparent, ex speciali Dei gratia est, sicut etiam quod praeter ordinem naturae miracula fiunt. Articulus 2. Iª q. 113 a. 2 arg. 1 Ad secundum sic proceditur. Videtur quod non singuli homines a singulis Angelis custodiantur. Angelus enim est virtuosior quam homo. Sed unus homo sufficit ad custodiam multorum hominum. Ergo multo magis unus Angelus multos homines potest custodire. Iª q. 113 a. 2 arg. 2 Praeterea, inferiora reducuntur in Deum a superioribus per media, ut Dionysius dicit. Sed cum omnes Angeli sint inaequales, ut supra dictum est, solus unus Angelus est inter quem et homines non est aliquis medius. Ergo unus Angelus solus est qui immediate custodit homines. Iª q. 113 a. 2 arg. 3 Praeterea, maiores Angeli maioribus officiis deputantur. Sed non est maius officium custodire unum hominem quam alium, cum omnes homines natura sint pares. Cum ergo omnium Angelorum sit unus maior alio, secundum Dionysium, videtur quod diversi homines non custodiantur a diversis Angelis. Iª q. 113 a. 2 s. c. Sed contra est quod Hieronymus, exponens illud Matth. XVIII, Angeli eorum in caelis, dicit, magna est dignitas animarum, ut unaquaeque habeat, ab ortu nativitatis, in custodiam sui Angelum delegatum. Iª q. 113 a. 2 co. Respondeo dicendum quod singulis hominibus singuli Angeli ad custodiam deputantur. Cuius ratio est, quia Angelorum custodia est quaedam executio divinae providentiae circa homines. Providentia autem Dei aliter se habet ad homines, et ad alias corruptibiles creaturas, quia aliter se habent ad incorruptibilitatem. Homines enim non solum sunt incorruptibiles quantum ad communem speciem, sed etiam quantum ad proprias formas singulorum, quae sunt animae rationales, quod de aliis rebus corruptibilibus dici non potest. Manifestum est autem quod providentia Dei principaliter est circa illa quae perpetuo manent, circa ea vero quae transeunt, providentia Dei est inquantum ordinat ipsa ad res perpetuas. Sic igitur providentia Dei comparatur ad singulos homines, sicut comparatur ad singula genera vel species corruptibilium rerum. Sed secundum Gregorium, diversi ordines deputantur diversis rerum generibus; puta potestates ad arcendos Daemones, virtutes ad miracula facienda in rebus corporeis. Et probabile est quod diversis speciebus rerum diversi Angeli eiusdem ordinis praeficiantur. Unde etiam rationabile est ut diversis hominibus diversi Angeli ad custodiam deputentur. Iª q. 113 a. 2 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod alicui homini adhibetur custos dupliciter. Uno modo, inquantum est homo singularis, et sic uni homini debetur unus custos, et interdum plures deputantur ad custodiam unius. Alio modo, inquantum est pars alicuius collegii, et sic toti collegio unus homo ad custodiam praeponitur, ad quem pertinet providere ea quae pertinent ad unum hominem in ordine ad totum collegium; sicut sunt ea quae exterius aguntur, de quibus alii aedificantur vel scandalizantur. Angelorum autem custodia deputatur hominibus etiam quantum ad invisibilia et occulta, quae pertinent ad singulorum salutem secundum seipsos. Unde singulis hominibus singuli Angeli deputantur ad custodiam. Iª q. 113 a. 2 ad 2 Ad secundum dicendum quod, sicut dictum est, Angeli primae hierarchiae omnes quantum ad aliqua illuminantur immediate a Deo, sed quaedam sunt de quibus illuminantur superiores tantum immediate a Deo, quae inferioribus revelant. Et idem etiam in inferioribus ordinibus considerandum est, nam aliquis infimus Angelus illuminatur quantum ad quaedam ab aliquo supremo, et quantum ad aliqua ab eo qui immediate sibi praefertur. Et sic etiam possibile est quod aliquis Angelus immediate illuminet hominem, qui tamen habet aliquos Angelos sub se, quos illuminat. Iª q. 113 a. 2 ad 3 Ad tertium dicendum quod, quamvis homines natura sint pares, tamen inaequalitas in eis invenitur, secundum quod ex divina providentia quidam ordinantur ad maius, et quidam ad minus; secundum illud quod dicitur Eccli. XXXIII, in multitudine disciplinae domini separavit eos, ex ipsis benedixit et exaltavit, ex ipsis maledixit et humiliavit. Et sic maius officium est custodire unum hominem quam alium. Articulus 3. Iª q. 113 a. 3 arg. 1 Ad tertium sic proceditur. Videtur quod custodire homines non pertineat solum ad infimum ordinem Angelorum. Dicit enim Chrysostomus quod hoc quod dicitur Matth. XVIII, Angeli eorum in caelo etc., intelligitur non de quibuscumque Angelis, sed de supereminentibus. Ergo supereminentes Angeli custodiunt homines. Iª q. 113 a. 3 arg. 2 Praeterea, apostolus, ad Heb. I, dicit quod Angeli sunt in ministerium missi propter eos qui haereditatem capiunt salutis, et sic videtur quod missio Angelorum ad custodiam hominum ordinetur. Sed quinque ordines in exterius ministerium mittuntur, ut supra dictum est. Ergo omnes Angeli quinque ordinum custodiae hominum deputantur. Iª q. 113 a. 3 arg. 3 Praeterea, ad custodiam hominum maxime videtur esse necessarium arcere Daemones, quod pertinet ad potestates, secundum Gregorium; et miracula facere, quod pertinet ad virtutes. Ergo illi etiam ordines deputantur ad custodiam, et non solum infimus. Iª q. 113 a. 3 s. c. Sed contra est quod in Psalmo custodia hominum attribuitur Angelis; quorum ordo est infimus, secundum Dionysium. Iª q. 113 a. 3 co. Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, homini custodia dupliciter adhibetur. Uno modo custodia particularis, secundum quod singulis hominibus singuli Angeli ad custodiam deputantur. Et talis custodia pertinet ad infimum ordinem Angelorum, quorum, secundum Gregorium, est minima nuntiare; hoc autem videtur esse minimum in officiis Angelorum, procurare ea quae ad unius hominis tantum salutem pertinent. Alia vero est custodia universalis. Et haec multiplicatur secundum diversos ordines, nam quanto agens fuerit universalius, tanto est superius. Sic igitur custodia humanae multitudinis pertinet ad ordinem principatuum, vel forte ad Archangelos, qui dicuntur principes Angeli, unde et Michael, quem Archangelum dicimus, unus de principibus dicitur Dan. X. Ulterius autem super omnes naturas corporeas habent custodiam virtutes. Et ulterius etiam super Daemones habent custodiam potestates. Et ulterius etiam super bonos spiritus habent custodiam principatus, secundum Gregorium. Iª q. 113 a. 3 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod verbum Chrysostomi potest intelligi, ut loquatur de supremis in ordine infimo Angelorum, quia, ut Dionysius dicit, in quolibet ordine sunt primi, medii et ultimi. Est autem probabile quod maiores Angeli deputentur ad custodiam eorum qui sunt ad maiorem gradum gloriae a Deo electi. Iª q. 113 a. 3 ad 2 Ad secundum dicendum quod non omnes Angeli qui mittuntur, habent particularem custodiam super singulos homines; sed quidam ordines habent universalem custodiam, magis vel minus, ut dictum est. Iª q. 113 a. 3 ad 3 Ad tertium dicendum quod etiam inferiores Angeli exercent officia superiorum, inquantum aliquid de dono eorum participant, et se habent ad superiores sicut executores virtutis eorum. Et per hunc modum etiam Angeli infimi ordinis possunt et arcere Daemones, et miracula facere. Articulus 4. Iª q. 113 a. 4 arg. 1 Ad quartum sic proceditur. Videtur quod non omnibus hominibus Angeli ad custodiam deputentur. Dicitur enim de Christo, Philipp. II, quod est in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo. Si igitur omnibus hominibus Angeli ad custodiam deputantur, etiam Christus Angelum custodem habuisset. Sed hoc videtur inconveniens, cum Christus sit maior omnibus Angelis. Non ergo omnibus hominibus Angeli ad custodiam deputantur. Iª q. 113 a. 4 arg. 2 Praeterea, omnium hominum primus fuit Adam. Sed sibi non competebat habere Angelum custodem, ad minus in statu innocentiae, quia tunc nullis periculis angustiabatur. Ergo Angeli non praeficiuntur ad custodiam omnibus hominibus. Iª q. 113 a. 4 arg. 3 Praeterea, hominibus Angeli ad custodiam deputantur, ut per eos manuducantur ad vitam aeternam, et incitentur ad bene operandum, et muniantur contra insultus Daemonum. Sed homines praesciti ad damnationem, nunquam perveniunt ad vitam aeternam. Infideles etiam, etsi interdum bona opera faciant, non tamen bene faciunt, quia non recta intentione faciunt, fides enim intentionem dirigit, ut Augustinus dicit. Antichristi etiam adventus erit secundum operationem Satanae, ut dicitur II ad Thessal. II. Non ergo omnibus hominibus Angeli ad custodiam deputantur. Iª q. 113 a. 4 s. c. Sed contra est auctoritas Hieronymi supra inducta, qui dicit quod unaquaeque anima ad sui custodiam habet Angelum deputatum. Iª q. 113 a. 4 co. Respondeo dicendum quod homo in statu vitae istius constitutus, est quasi in quadam via, qua debet tendere ad patriam. In qua quidem via multa pericula homini imminent, tum ab interiori, tum ab exteriori; secundum illud Psalmi CXLI, in via hac qua ambulabam, absconderunt laqueum mihi. Et ideo sicut hominibus per viam non tutam ambulantibus dantur custodes, ita et cuilibet homini, quandiu viator est, custos Angelus deputatur. Quando autem iam ad terminum viae pervenerit, iam non habebit Angelum custodem; sed habebit in regno Angelum conregnantem, in Inferno Daemonem punientem. Iª q. 113 a. 4 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod Christus, secundum quod homo, immediate regulabatur a verbo Dei, unde non indigebat custodia Angelorum. Et iterum secundum animam erat comprehensor; sed ratione passibilitatis corporis, erat viator. Et secundum hoc, non debebatur ei Angelus custos, tanquam superior; sed Angelus minister, tanquam inferior. Unde dicitur Matth. IV, quod accesserunt Angeli et ministrabant ei. Iª q. 113 a. 4 ad 2 Ad secundum dicendum quod homo in statu innocentiae non patiebatur aliquod periculum ab interiori, quia interius erant omnia ordinata, ut supra dictum est, sed imminebat ei periculum ab exteriori, propter insidias Daemonum; ut rei probavit eventus. Et ideo indigebat custodia Angelorum. Iª q. 113 a. 4 ad 3 Ad tertium dicendum quod, sicut praesciti et infideles, et etiam Antichristus, non privantur interiori auxilio naturalis rationis; ita etiam non privantur exteriori auxilio toti naturae humanae divinitus concesso, scilicet custodia Angelorum. Per quam etsi non iuventur quantum ad hoc quod vitam aeternam bonis operibus mereantur, iuvantur tamen quantum ad hoc, quod ab aliquibus malis retrahuntur, quibus et sibi ipsis et aliis nocere possunt. Nam et ipsi Daemones arcentur per bonos Angelos, ne noceant quantum volunt. Et similiter Antichristus non tantum nocebit, quantum vellet. Articulus 5. Iª q. 113 a. 5 arg. 1 Ad quintum sic proceditur. Videtur quod Angelus non deputetur homini ad custodiam a sua nativitate. Angeli enim mittuntur in ministerium, propter eos qui haereditatem capiunt salutis, ut apostolus, ad Heb. dicit. Sed homines incipiunt haereditatem capere salutis, quando baptizantur. Ergo Angelus deputatur homini ad custodiam a tempore Baptismi, et non a tempore nativitatis. Iª q. 113 a. 5 arg. 2 Praeterea, homines ab Angelis custodiuntur, inquantum ab eis illuminantur per modum doctrinae. Sed pueri mox nati non sunt capaces doctrinae, quia non habent usum rationis. Ergo pueris mox natis non deputantur Angeli custodes. Iª q. 113 a. 5 arg. 3 Praeterea, pueri in materno utero existentes habent animam rationalem aliquo tempore, sicut et post nativitatem ex utero. Sed cum sunt in materno utero, non deputantur eis Angeli ad custodiam, ut videtur, quia neque etiam ministri Ecclesiae eos sacramentis imbuunt. Non ergo statim a nativitate hominibus Angeli ad custodiam deputantur. Iª q. 113 a. 5 s. c. Sed contra est quod Hieronymus dicit, quod unaquaeque anima, ab ortu nativitatis, habet in custodiam sui Angelum deputatum. Iª q. 113 a. 5 co. Respondeo dicendum quod, sicut Origenes dicit super Matthaeum, super hoc est duplex opinio. Quidam enim dixerunt quod Angelus ad custodiam homini deputatur a tempore Baptismi, alii vero quod a tempore nativitatis. Et hanc opinionem Hieronymus approbat; et rationabiliter. Beneficia enim quae dantur homini divinitus ex eo quod est Christianus, incipiunt a tempore Baptismi; sicut perceptio Eucharistiae, et alia huiusmodi. Sed ea quae providentur homini a Deo, inquantum habet naturam rationalem, ex tunc ei exhibentur, ex quo nascendo talem naturam accipit. Et tale beneficium est custodia Angelorum, ut ex praemissis patet. Unde statim a nativitate habet homo Angelum ad sui custodiam deputatum. Iª q. 113 a. 5 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod Angeli mittuntur in ministerium, efficaciter quidem propter eos solos qui haereditatem capiunt salutis, si consideretur ultimus effectus custodiae, qui est perceptio haereditatis. Nihilominus tamen et aliis ministerium Angelorum non subtrahitur, quamvis in eis hanc efficaciam non habeat, quod perducantur ad salutem. Efficax tamen est circa eos Angelorum ministerium, inquantum a multis malis retrahuntur. Iª q. 113 a. 5 ad 2 Ad secundum dicendum quod officium custodiae ordinatur quidem ad illuminationem doctrinae, sicut ad ultimum et principalem effectum. Nihilominus tamen multos alios effectus habet, qui pueris competunt, scilicet arcere Daemones, et alia nocumenta tam corporalia quam spiritualia prohibere. Iª q. 113 a. 5 ad 3 Ad tertium dicendum quod puer quandiu est in materno utero, non totaliter est a matre separatus, sed per quandam colligationem est quodammodo adhuc aliquid eius, sicut et fructus pendens in arbore, est aliquid arboris. Et ideo probabiliter dici potest quod Angelus qui est in custodia matris, custodiat prolem in matris utero existentem. Sed in nativitate, quando separatur a matre, Angelus ei ad custodiam deputatur, ut Hieronymus dicit. Articulus 6. Iª q. 113 a. 6 arg. 1 Ad sextum sic proceditur. Videtur quod Angelus custos quandoque deserat hominem cuius custodiae deputatur. Dicitur enim Ierem. li, ex persona Angelorum, curavimus Babylonem, et non est curata, derelinquamus ergo eam. Et Isaiae V, auferam sepem eius, et erit in conculcationem; Glossa, idest Angelorum custodiam. Iª q. 113 a. 6 arg. 2 Praeterea, principalius custodit Deus quam Angelus. Sed Deus aliquando hominem derelinquit; secundum illud Psalmi XXI, Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? Ergo multo magis Angelus custos hominem derelinquit. Iª q. 113 a. 6 arg. 3 Praeterea, sicut dicit Damascenus, Angeli, cum sunt hic nobiscum, non sunt in caelo. Sed aliquando sunt in caelo. Ergo aliquando nos derelinquunt. Iª q. 113 a. 6 s. c. Sed contra, Daemones nos semper impugnant; secundum illud I Petri V, adversarius vester Diabolus tanquam leo rugiens circuit, quaerens quem devoret. Ergo multo magis boni Angeli semper nos custodiunt. Iª q. 113 a. 6 co. Respondeo dicendum quod custodia Angelorum, ut ex supra dictis patet, est quaedam executio divinae providentiae circa homines facta. Manifestum est autem quod nec homo, nec res aliqua, totaliter divinae providentiae subtrahitur, inquantum enim aliquid participat de esse, intantum subditur universali providentiae entium. Sed intantum Deus, secundum ordinem suae providentiae, dicitur hominem derelinquere, inquantum permittit hominem pati aliquem defectum vel poenae vel culpae. Similiter etiam dicendum est quod Angelus custos nunquam totaliter dimittit hominem, sed ad aliquid interdum eum dimittit; prout scilicet non impedit quin subdatur alicui tribulationi, vel etiam quin cadat in peccatum, secundum ordinem divinorum iudiciorum. Et secundum hoc Babylon et domus Israel ab Angelis derelictae dicuntur, quia Angeli earum custodes non impediverunt quin tribulationibus subderentur. Iª q. 113 a. 6 ad 1 Et per hoc patet solutio ad primum et secundum. Iª q. 113 a. 6 ad 3 Ad tertium dicendum quod Angelus, etsi interdum derelinquat hominem loco, non tamen derelinquit eum quantum ad effectum custodiae, quia etiam cum est in caelo, cognoscit quid circa hominem agatur; nec indiget mora temporis ad motum localem, sed statim potest adesse. Articulus 7. Iª q. 113 a. 7 arg. 1 Ad septimum sic proceditur. Videtur quod Angeli doleant de malis eorum quos custodiunt. Dicitur enim Isaiae XXXIII, Angeli pacis amare flebunt. Sed fletus est signum doloris et tristitiae. Ergo Angeli tristantur de malis hominum quos custodiunt. Iª q. 113 a. 7 arg. 2 Praeterea, tristitia est, ut Augustinus dicit, de his quae nobis nolentibus accidunt. Sed perditio hominis custoditi est contra voluntatem Angeli custodis. Ergo tristantur Angeli de perditione hominum. Iª q. 113 a. 7 arg. 3 Praeterea, sicut gaudio contrariatur tristitia, ita poenitentiae contrariatur peccatum. Sed Angeli gaudent de peccatore poenitentiam agente, ut habetur Lucae XV. Ergo tristantur de iusto in peccatum cadente. Iª q. 113 a. 7 arg. 4 Praeterea, super illud Num. XVIII; quidquid offerunt primitiarum etc., dicit Glossa Origenis; trahuntur Angeli in iudicium, utrum ex ipsorum negligentia, an hominum ignavia lapsi sint. Sed quilibet rationabiliter dolet de malis propter quae in iudicium tractus est. Ergo Angeli dolent de peccatis hominum. Iª q. 113 a. 7 s. c. Sed contra, ubi est tristitia et dolor, non est perfecta felicitas, unde dicitur Apoc. XXI, mors ultra non erit, neque luctus, neque clamor, neque ullus dolor. Sed Angeli sunt perfecte beati. Ergo de nullo dolent. Iª q. 113 a. 7 co. Respondeo dicendum quod Angeli non dolent neque de peccatis, neque de poenis hominum. Tristitia enim et dolor, secundum Augustinum, non est nisi de his quae contrariantur voluntati. Nihil autem accidit in mundo quod sit contrarium voluntati Angelorum et aliorum beatorum, quia voluntas eorum totaliter inhaeret ordini divinae iustitiae; nihil autem fit in mundo, nisi quod per divinam iustitiam fit aut permittitur. Et ideo, simpliciter loquendo, nihil fit in mundo contra voluntatem beatorum. Ut enim philosophus dicit in III Ethic. illud dicitur simpliciter voluntarium, quod aliquis vult in particulari, secundum quod agitur, consideratis scilicet omnibus quae circumstant, quamvis in universali consideratum non esset voluntarium, sicut nauta non vult proiectionem mercium in mare, absolute et universaliter considerando, sed imminente periculo salutis hoc vult. Unde magis est hoc voluntarium quam involuntarium, ut ibidem dicitur. Sic igitur Angeli peccata et poenas hominum, universaliter et absolute loquendo, non volunt, volunt tamen quod circa hoc ordo divinae iustitiae servetur, secundum quem quidam poenis subduntur, et peccare permittuntur. Iª q. 113 a. 7 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod verbum illud Isaiae potest intelligi de Angelis, idest nuntiis, Ezechiae, qui fleverunt propter verba Rabsacis; de quibus habetur Isaiae XXXVII. Et hoc secundum litteralem sensum. Secundum vero allegoricum, Angeli pacis sunt apostoli et alii praedicatores, qui flent pro peccatis hominum. Si vero secundum sensum anagogicum exponatur de Angelis beatis, tunc metaphorica erit locutio, ad designandum quod Angeli volunt in universali hominum salutem. Sic enim Deo et Angelis huiusmodi passiones attribuuntur. Iª q. 113 a. 7 ad 2 Ad secundum patet solutio per ea quae dicta sunt. Iª q. 113 a. 7 ad 3 Ad tertium dicendum quod tam in poenitentia hominum, quam in peccato, manet una ratio gaudii Angelis, scilicet impletio ordinis divinae providentiae. Iª q. 113 a. 7 ad 4 Ad quartum dicendum quod Angeli ducuntur in iudicium pro peccatis hominum, non quasi rei, sed quasi testes, ad convincendum homines de eorum ignavia. Articulus 8. Iª q. 113 a. 8 arg. 1 Ad octavum sic proceditur. Videtur quod inter Angelos non possit esse pugna seu discordia. Dicitur enim Iob XXV, qui facit concordiam in sublimibus. Sed pugna opponitur concordiae. Ergo in sublimibus Angelis non est pugna. Iª q. 113 a. 8 arg. 2 Praeterea, ubi est perfecta caritas et iusta praelatio, non potest esse pugna. Sed hoc totum est in Angelis. Ergo in Angelis non est pugna. Iª q. 113 a. 8 arg. 3 Praeterea, si Angeli dicuntur pugnare pro eis quos custodiunt, necesse est quod unus Angelus foveat unam partem, et alius aliam. Sed si una pars habet iustitiam, e contra alia pars habet iniustitiam. Ergo sequitur quod Angelus bonus sit fautor iniustitiae, quod est inconveniens. Ergo inter bonos Angelos non est pugna. Iª q. 113 a. 8 s. c. Sed contra est quod dicitur Dan. X, ex persona Gabrielis, princeps regni Persarum restitit mihi viginti et uno diebus. Hic autem princeps Persarum erat Angelus regno Persarum in custodiam deputatus. Ergo unus bonus Angelus resistit alii, et sic inter eos est pugna. Iª q. 113 a. 8 co. Respondeo dicendum quod ista quaestio movetur occasione horum verborum Danielis. Quae quidem Hieronymus exponit, dicens principem regni Persarum esse Angelum qui se opposuit liberationi populi Israelitici, pro quo Daniel orabat, Gabriele preces eius Deo praesentante. Haec autem resistentia potuit fieri, quia princeps aliquis Daemonum Iudaeos in Persidem ductos ad peccatum induxerat, per quod impedimentum praestabatur orationi Danielis, pro eodem populo deprecantis. Sed secundum Gregorium, XVII Moral., princeps regni Persarum bonus Angelus fuit, custodiae regni illius deputatus. Ad videndum igitur qualiter unus Angelus alteri resistere dicitur, considerandum est quod divina iudicia circa diversa regna et diversos homines, per Angelos exercentur. In suis autem actionibus Angeli secundum divinam sententiam regulantur. Contingit autem quandoque quod in diversis regnis, vel in diversis hominibus, contraria merita vel demerita inveniuntur, ut unus alteri subdatur aut praesit. Quid autem super hoc ordo divinae sapientiae habeat, cognoscere non possunt nisi Deo revelante, unde necesse habent super his sapientiam Dei consulere. Sic igitur inquantum de contrariis meritis et sibi repugnantibus, divinam consulunt voluntatem, resistere sibi invicem dicuntur, non quia sint eorum contrariae voluntates, cum in hoc omnes concordent, quod Dei sententia impleatur; sed quia ea de quibus consulunt, sunt repugnantia. Iª q. 113 a. 8 ad arg. Et per hoc patet solutio ad obiecta.
|
LIBER 1 PROOEMIUM. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 pr. Finito prooemio, hoc est initium praesentis operis in quo Magister divinorum nobis doctrinam tradere intendit quantum ad inquisitionem veritatis et destructionem erroris: unde et argumentativo modo procedit in toto opere: et praecipue argumentis ex auctoritatibus sumptis. Dividitur autem in duas partes: in quarum prima inquirit ea de quibus agendum est, et ordinem agendi; in secunda prosequitur suam intentionem: et in duas partes dividitur. Secunda ibi: hic considerandum est utrum virtutibus sit utendum, an fruendum. Ea autem de quibus in hac doctrina considerandum est, cadunt in considerationem hujus doctrinae, secundum quod ad aliquid unum referuntur, scilicet Deum, a quo et ad quem sunt. Et ideo ea de quibus agendum est dividit per absolutum et relatum: unde dividitur in partes duas. In prima ponit divisionem eorum de quibus agendum est per absolutum et relatum secundum cognitionem, in secunda secundum desiderium, ibi: id ergo in rebus considerandum. Circa primum duo facit. Primo ponit divisionem eorum de quibus agendum est, in res et signa, quae ad cognitionem rerum ducunt; secundo concludit ordinem agendi, ibi: cumque his intenderit theologorum speculatio studiosa atque modesta, divinam Scripturam formam praescriptam in doctrina tenere advertet. In primo tria facit. Primo ponit divisionem; secundo probat per auctoritatem, ibi: ut enim egregius doctor Augustinus ait; tertio ponit membrorum divisionis expositionem, ibi: proprie autem hic res appellantur quae non ad significandum aliquid adhibentur: ubi primo exponit quid sit res; secundo quid sit signum, ibi: signa vero quorum usus est in significando; tertio utriusque comparationem, ibi: omne igitur signum etiam res aliqua est. Id ergo in rebus considerandum est. Hic, dimissis signis, subdividit res per absolutum et relatum ex parte desiderii, scilicet per fruibile, quod propter se desideratur, et utibile, cujus desiderium ad aliud refertur: et dividitur in partes duas. Primo ponit divisionem; secundo epilogat et concludit intentionem et ordinem, ibi: omnium igitur quae dicta sunt, ex quo de rebus specialiter tractavimus, haec summa est. Prima in tres. Primo ponit divisionem; secundo partium manifestationem, ibi: illa quibus fruendum est, nos beatos faciunt; tertio movet dubitationes, ibi: cum autem homines, qui fruuntur et utuntur aliis rebus, res aliquae sint, quaeritur utrum se frui debeant, an uti, an utrumque. In secunda duo facit. Primo manifestat divisionem; secundo ponit quamdam contrarietatem, et solvit, ibi: notandum vero, quod idem Augustinus (...) sic dicit. Circa primum duo facit. Primo manifestat partes divisionis per definitiones; secundo quantum ad supposita, ibi: res igitur quibus fruendum est, sunt pater, et filius, et spiritus sanctus. Circa primum quatuor facit. Primo definit fruibilia per effectum; secundo utibilia, ibi: istis quibus utendum est, tendentes ad beatitudinem adjuvamur; tertio definit utentia, et fruentia ibi: res vero quae fruuntur et utuntur, nos sumus; quarto definit uti et frui ad probationem totius: frui autem est amore alicui rei inhaerere propter seipsam. Et eodem ordine procedit manifestando secundum supposita. Notandum vero, quod idem Augustinus (...) aliter quam supra accipiens frui et uti, sic dicit. Hic ponit contrarietatem ad haec tria. Primo ponit diversam assignationem uti et frui; secundo concludit contrarietatem ad praedicta, ibi: et attende, quod videtur Augustinus dicere illos frui tantum qui in re gaudent; tertio ponit solutionem, ibi: haec ergo quae sibi contradicere videntur, sic determinamus. Et primo solvit per divisionem; secundo per interemptionem, ibi: potest etiam dici, quod qui fruitur etiam in hac vita non tantum habet gaudium spei, sed etiam rei. Cum autem homines, qui fruuntur et utuntur aliis rebus, res aliquae sint, quaeritur, utrum se frui debeant, an uti, an utrumque. Hic movet dubitationes de habitudine eorum quae pertinent ad invicem: et primo quaerit de utentibus et fruentibus, an sint utibilia vel fruibilia; secundo de fruibilibus, scilicet de Deo, utrum sit utens nobis vel fruens, ibi: sed cum Deus diligat nos (...) quaerit Augustinus quomodo diligat, an ut utens, an ut fruens; tertio de quibusdam utibilibus, utrum sint fruibilia, ibi: hic considerandum est, utrum virtutibus sit utendum, an fruendum. Quaelibet harum partium dividitur in quaestionem et solutionem. Hic quaeruntur tria: primo, de uti et frui. Secundo, de utibilibus et fruibilibus. Tertio, de utentibus et fruentibus. Circa primum quaeruntur duo: 1 quid sit frui secundum rem; 2 quid sit uti secundum rem. ARTICULUS 1. "Utrum frui sit actus intellectus" Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 arg. 1 Circa primum sic proceditur. Videtur quod frui sit actus intellectus. Nobilissimus enim actus est nobilissimae potentiae. Altissima autem potentia in homine est intellectus. Ergo, cum frui sit perfectissimus actus hominis, quia ponit hominem in suo fine ultimo, videtur quod sit actus intellectus. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 arg. 2 Praeterea, sicut dicit Augustinus, visio est tota merces. Sed merces totius meriti consistit in fruitione divinitatis. Ergo fruitio est essentialiter visio. Sed visio est actus intellectus: ergo et fruitio. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 arg. 3 Sed videtur quod sit actus voluntatis. Actus enim determinatur ex objecto. Sed objectum fruitionis est fruibile, quod est finis ultimus. Finis autem, cum rationem boni habeat, est objectum voluntatis. Ergo et frui est actus voluntatis. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 arg. 4 Praeterea, Augustinus, definit fruitionem per voluntatem dicens: fruimur cognitis, in quibus ipsis propter se voluntas delectata conquiescit. Ergo magis videtur esse actus voluntatis quam intellectus. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 arg. 5 Item, videtur quod sit actus omnium potentiarum. Praemium enim respondet merito. Sed homo meretur per omnes potentias. Ergo et secundum omnes praemiabitur. Sed praemium est ipsa fruitio: ergo fruitio est omnium potentiarum. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 arg. 6 Praeterea, Augustinus dicit, quod homo inveniet pascua interius in divinitate salvatoris, et exterius in humanitate. Ergo videtur quod tam vires exteriores quam interiores fruentur. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 arg. 7 Sed videtur quod nullius potentiae sit. Omnis enim actus denominatur a potentia cujus est, sicut intelligere ab intellectu. Sed frui non denominatur ab aliqua potentia. Ergo et cetera. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 arg. 8 Unde ulterius quaeritur, cujus habitus actus sit: et videtur quod tantum caritatis. Sicut enim dicitur 1 Corinth. 13, caritas virtus perfecta est. Sed, secundum philosophum, felicitas est operatio virtutis perfectae. Ergo fruitio, in qua est tota nostra felicitas, est actus caritatis. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 arg. 9 Hoc idem videtur ex definitione Augustini inducta in littera: frui est amore inhaerere alicui rei propter seipsam. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 arg. 10 Sed videtur quod non tantum caritatis. Ad fruitionem enim tria concurrunt, perfecta visio, plena comprehensio, et inhaesio amoris consummati. Ergo videtur quod sit actus etiam succedentium fidei, et spei. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 arg. 11 Praeterea, secundum fruitionem conjungimur Deo. Sed omnis virtus conjungit nos Deo, cum virtus sit dispositio perfecti ad optimum, ut dicitur in 7 Physic. Ergo fruitio est actus secundum omnem virtutem. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 co. Respondeo dicendum, quod fruitio consistit in optima operatione hominis, cum fruitio sit ultima felicitas hominis. Felicitas autem non est in habitu, sed in operatione, secundum philosophum. Optima autem operatio hominis est operatio altissimae potentiae, scilicet intellectus, ad nobilissimum objectum, quod est Deus: unde ipsa visio divinitatis ponitur tota substantia nostrae beatitudinis, Joan. 17, 3: haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum Deum verum. Ex visione autem ipsum visum, cum non videatur per similitudinem, sed per essentiam, efficitur quodammodo intra videntem, et ista est comprehensio quae succedit spei, consequens visionem quae succedit fidei, sicut spes quodammodo generatur ex fide. Ex hoc autem quod ipsum visum receptum est intra videntem, unit sibi ipsum videntem, ut fiat quasi quaedam mutua penetratio per amorem. Sic dicitur 1 Joan. 4, 16: qui manet in caritate, in Deo manet et Deus in eo. Ad unionem autem maxime convenientis sequitur delectatio summa; et in hoc perficitur nostra felicitas, quam fruitio nominat ex parte sui complementi, magis quam ex parte principii, cum in se includat quamdam delectationem. Et ideo dicimus quod est actus voluntatis, et secundum habitum caritatis, quamvis secundum ordinem ad potentias et habitus praecedentes. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum, quod appetitus semper sequitur cognitionem. Unde, sicut inferior pars habet sensum et appetitum, qui dividitur in irascibilem et concupiscibilem, ita suprema pars habet intellectum et voluntatem, quorum intellectus est altior secundum originem, et voluntas secundum perfectionem. Et similis ordo est in habitibus, et etiam in actibus, scilicet visionis et amoris. Fruitio autem nominat altissimam operationem quantum ad sui perfectionem. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 ad 2 Et similiter etiam patet solutio ad secundum: quia visio non habet perfectam rationem felicitatis, nisi secundum quod est operatio perfecta per ea quae sequuntur. Perficit enim delectatio operationem, sicut pulchritudo juventutem, ut dicitur 10 Ethic. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 ad 3 Alia duo concedimus. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 ad 5 Ad aliud dicendum, quod inferiorum potentiarum non potest esse fruitio proprie dicta: non enim habent operationem circa finem ultimum, quem non apprehendunt, cum sint virtutes materiales; sed sicut nunc intellectus perficitur accipiendo ab inferioribus potentiis, ita erit in patria e converso, quod perfectio et gaudium superioris partis redundabit in inferiores potentias. Unde Augustinus: sensus vertetur in rationem, inquantum scilicet sua remuneratio et gaudium a ratione emanabit. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 ad 6 Ad aliud dicendum, quod humanitas Christi non est ultimus finis: unde in visione ejus non erit proprie fruitio, sed erit quoddam accidentale gaudium, et non substantialis beatitudo. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 ad 7 Ad aliud dicendum, quod quando aliquis actus est absolute alicujus potentiae, denominatur ab illa, sicut intelligere ab intellectu; sed quando est actus unius potentiae secundum ordinem ad alteram, a nulla denominatur; sicut scire est actus rationis secundum ordinem ad intellectum inquantum principia deducit in conclusiones; similiter frui est actus voluntatis consequens actum intellectus, scilicet apertam Dei visionem. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 ad 8 Alia duo concedimus. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 ad 10 Ad alia patet solutio per ea quae dicta sunt: quia, quamvis tria concurrant ad fruitionem, tamen in amore perficitur, ut prius, in corp. art., dictum est. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 ad 11 Ad ultimum dicendum, quod aliae virtutes conjungunt Deo per modum meriti et dispositionis, sed sola caritas per modum perfectae unionis. ARTICULUS 2. "Utrum uti sit actus rationis" Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 2 arg. 1 Circa secundum sic proceditur. Videtur quod uti sit actus rationis. Ordinare enim unum ad alterum est potentiae conferentis, cujusmodi est ratio. Sed uti dicit ordinem ad finem. Ergo est actus rationis. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 2 arg. 2 Praeterea, ut dicit philosophus, ordinatio eorum quae sunt ad finem et inventio finis pertinent ad prudentiam. Prudentia autem est habitus rationis. Ergo et uti, quod dicit talem ordinationem, est actus rationis. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 2 s. c. 1 Sed videtur quod sit actus voluntatis, quia voluntas ponitur in definitione ejus: uti enim est assumere aliquid in facultatem voluntatis. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 2 s. c. 2 Praeterea, illud ordinatur ad finem quod finem consequitur. Sed frui, quod dicit consecutionem finis, est actus voluntatis, ut dictum est, in articulo antecedente. Ergo et uti. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 2 co. Respondeo dicendum, quod uti dicitur multipliciter. Aliquando enim nominat quamlibet operationem, secundum quod dicimus usum alicujus rei esse bonum vel malum; et secundum hoc videtur definiri ab Augustino: uti est assumere aliquid in facultatem voluntatis; idest, ut operemur de eo quo utimur ad nutum voluntatis. Aliquando dicit frequentiam operationis, secundum quod usus est idem quod consuetudo: et sic definit Victorinus: usus est actus frequenter de potentia elicitus. Sed utroque modorum istorum est actus cujuslibet potentiae. Dicitur etiam aliquando uti eorum quae ad finem ordinantur aliquem; et sic uti sumitur hic quantum ad primam definitionem quae ponitur. Illud autem quod est ad finem, inducitur ad finem suum tribus operationibus. Prima est operatio rationis praestituentis finem et ordinantis et dirigentis in ipsum. Secunda est operatio voluntatis imperantis. Tertia est operatio virtutis motivae exequentis. Uti autem nominat executionem ejus quod ad finem ordinatum est, non secundum actum proprium alicujus motivarum virium, sed communiter praesupposita ordinatione in finem. Unde est actus voluntatis, quae est universalis motor virium secundum ordinem ad rationem. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 2 ad 1 Ad primum ergo dicendum, quod uti praesupponit ordinem; sed ejus substantia magis est in executione voluntatis. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 2 ad 2 Ad secundum dicendum, quod prudentia est perfectio rationis practicae, secundum quod est recta. Rectitudo autem ejus et veritas est, ut dicitur 6 Ethic., secundum convenientiam cum appetitu recto. Unde prudentia non tantum perficit ad actum qui est ipsius rationis, sed etiam ad actum voluntatis, qui regulatus est ratione; sicut eligere, etsi sit actus voluntatis vel liberi arbitrii, est tamen prudentiae. PROOEMIUM. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 pr. Circa objecta dictorum actuum, primo quaeritur de fruibilibus; secundo de utibilibus. Quantum ad primum duo quaeruntur: 1 utrum solo Deo sit fruendum; 2 utrum una tantum fruitione vel pluribus. ARTICULUS 1. "Utrum fruendum sit solo Deo" Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 1 arg. 1 Ad primum sic proceditur. Videtur quod non solo Deo fruendum sit. His enim rebus fruendum est, ut dicitur in littera, quae nos beatos faciunt. Beatitudo autem creata beatos nos facit. Ergo ea fruendum est: non ergo tantum Deo. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 1 arg. 2 Praeterea, ultimus finis hominis est sua felicitas. Felicitas autem ejus est perfectissima operatio. Cum igitur ultimo fine fruendum sit, operatione perfectissima fruendum est: quod etiam videtur per philosophum qui dicit, quod felicitas non quaeritur propter aliquid aliud: et per Boetium, qui dicit, quod beatitudo est status omnium bonorum aggregatione perfectus. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 1 arg. 3 Praeterea, Tullius dicit: honestum est quod sua vi nos trahit, et sua dignitate nos allicit. Sed quod per se allicit, propter se amatur. Ergo omni honesto fruendum est, et ita omnibus virtutibus. Ergo non tantum Deo. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 1 arg. 4 Praeterea, apostolus ad Philemonem 20, dicit: itaque, frater, ego te fruar in domino. Ergo etiam homine justo frui possumus, et per consequens quolibet homine, qui est ad imaginem Dei, et qualibet creatura, in qua est vestigium Dei. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 1 s. c. 1 Contra, ratio dilectionis est bonitas. Sed omnis bonitas refertur ad bonitatem Dei a qua fluit et cujus similitudinem gerit. Ergo nihil est diligendum nisi in ordine ad Deum. Ergo solo Deo fruendum est. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 1 s. c. 2 Praeterea, Proverb. 16, 4, dicitur: universa propter semetipsum operatus est Deus. Ergo ipse est finis omnium. Omnia ergo propter ipsum diligenda sunt: et sic idem quod prius. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 1 co. Respondeo dicendum, quod frui aliquo dicitur tripliciter. Aut sicut objecto; et hoc modo solo Deo fruendum est: quia ad bonitatem ipsius Dei ordinatur tota bonitas universi; sicut bonum totius exercitus ad bonum ducis, ut dicitur 12 Metaph. Alio modo sicut habitu eliciente actum fruitionis; et hoc modo beatitudine creata et caritate fruendum est. Tertio modo fruimur aliquo sicut instrumento fruitionis; et hoc modo fruimur potentia, cujus fruitio est actus. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum, quod aliquid facit beatum dupliciter: vel effective, sicut Deus; et hoc solo fruendum est velut objecto: vel formaliter, sicut albedo facit album; et hoc fruendum est formaliter loquendo, et sic beatitudo beatum facit. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 1 ad 2 Ad secundum dicendum, quod objectum operationis terminat et perficit ipsam, et est finis ejus. Unde impossibile est operationem habere rationem finis ultimi. Sed, quia objectum non consequimur nisi per operationem, ideo est idem appetitus operationis et objecti. Unde, si aliquo modo ipsa fruitione fruimur, hoc erit inquantum fruitio nos Deo conjungit: et eadem fruitione fruemur fine et operatione, cujus objectum est finis ultimus; sicut eadem operatione intelligo intelligibile et intelligo me intelligere. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 1 ad 3 Ad tertium dicendum, quod propter se dicitur dupliciter. Uno modo secundum quod opponitur ad propter aliud; et hoc modo virtutes et honestum non propter se diliguntur, cum etiam ad aliud referantur. Alio modo dicitur propter se, secundum quod opponitur ad per accidens; et sic dicitur propter se diligi quod habet in natura sua aliquid movens ad diligendum: et hoc modo virtutes propter se diliguntur, quia habent in se aliquid unde quaerantur, etsi nihil aliud ab eis contingeret: non tamen est inconveniens ut aliquid propter se ametur et tamen ad alterum ordinetur, sicut dicitur in 1 Ethic. Est autem aliquid quod desideratur, non propter aliquid quod in se habet, sed tantum secundum quod ordinatur ad alterum, ut effectivum illius; sicut potio amara amatur, non propter aliquid quod in ipsa est, sed quia sanitatem efficit: et hujusmodi nullo modo propter se diliguntur; sive propter se dicat causam formalem, sicut virtus dicitur propter se diligi; sive finalem, sicut Deus. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 1 ad 4 Ad quartum dicendum, quod homine justo non est simpliciter fruendum, sed in Deo; ita quod objectum fruitionis sit Deus; et repraesentans ipsum gratiae objectum per similitudinem, in qua inhabitat Deus, sit homo sanctus. Nec tamen sequitur quod homine peccatore sit fruendum in Deo, quia non est in eo gratia, quae facit Deum inhabitare, et quae est exemplar expressum illius summae bonitatis, qua fruendum est: et multo minus hoc sequitur de creatura irrationali: non enim sufficit ad hoc similitudo imaginis et vestigii, sed similitudo gratiae. ARTICULUS 2. "Utrum fruamur Deo una fruitione" Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 2 arg. 1 Circa secundum sic proceditur. Videtur quod non una fruitione Deo fruamur. Actus enim distinguuntur secundum objecta. Sed objecta fruitionis sunt tres res distinctae proprietatibus personalibus, scilicet pater, filius, et spiritus sanctus. Ergo fruitiones sunt tres. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 2 arg. 2 Praeterea, operatio animae sistens in communi non est perfecta, nisi etiam descendat ad propria, sicut cognitio generis perficitur per cognitionem differentiae; et multo plus desiderium et amor perficitur in particulari. Sed fruitio est operatio perfecta. Ergo non tantum fruemur essentia communi tribus personis, sed singulis personis et proprietatibus ipsarum; et ita videtur quod non sit una tantum fruitio. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 2 arg. 3 Praeterea, quidquid habet filius solet referre ad patrem a quo habet, sicut Joan. 7, 16, dicitur: mea doctrina non est mea, sed ejus qui misit me. Sed bonitatem accepit filius a patre nascendo, sicut essentiam. Ergo et fruitionem bonitatis filii debemus referre in fruitionem patris. Ergo non est aequaliter fruendum tribus personis: multo minus ergo nec eadem fruitione. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 2 s. c. 1 Contra, sicut Deus Trinitas est unum principium omnium, ita est unus finis omnium. Sed eadem operatio communis est totius Trinitatis, inquantum est unum principium. Ergo eadem est fruitio trium, inquantum est unus finis. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 2 s. c. 2 Praeterea, operatio felicitatis est ad nobilissimum objectum, ut dicit philosophus. Nobilissimum autem est unum tantum, quia quod per superabundantiam dicitur, uni soli convenit. Ergo, cum fruitio sit operatio ultimae felicitatis, refertur ad unum tantum objectum; ergo fruimur tribus personis, inquantum sunt unum: ergo inquantum est unum objectum. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 2 co. Respondeo dicendum, quod una fruitione fruimur tribus personis: et hujus ratio est duplex. Una ex parte essentiae. Objectum enim fruitionis est summa bonitas; unde fruitio respicit unamquamque personam, inquantum est summum bonum; unde cum eadem numero sit bonitas trium, eadem erit et fruitio. Alia ratio sumitur ex parte proprietatum. Sicut enim dicit philosophus qui novit unum relativorum, cognoscit et reliquum; et sic cum tota fruitio originetur ex visione, ut prius dictum est, qui fruitur uno relativorum inquantum hujusmodi, fruitur et reliquo. Personae autem tres distinguuntur tantum secundum relationes; et ideo in fruitione unius includitur fruitio alterius; et ita est fruitio eadem trium. Sed prima ratio melior est, quae tangit rationem objecti, a qua actus habet unitatem. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 2 ad 1 Et per hoc patet solutio ad primum: quia tres personae non distinguuntur secundum id quod sunt objectum fruitionis, immo uniuntur in eo, scilicet in summa bonitate. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 2 ad 2 Ad secundum dicendum, quod proprietate uniuscujusque personae fruimur, ut paternitate; tamen paternitas non dicit rationem fruitionis: unde fruemur paternitate, inquantum paternitas est idem re quod summa bonitas, differens tamen ratione. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 2 a. 2 ad 3 Ad tertium dicendum, quod illa reductio non ponit gradum bonitatis in patre et filio, sed tantum ordinem naturae; et ideo non tollitur aequalitas et unitas fruitionis. ARTICULUS 1. "Utrum utendum sit omnibus aliis a Deo" Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 3 a. 1 arg. 1 Deinde quaeritur de utibilibus, utrum omnibus aliis praeter Deum sit utendum. Et videtur quod non. Uti enim est assumere aliquid in facultatem voluntatis. Illud autem tantum est hoc modo assumptum quod nostrae operationi subjacet. Non autem omnia creata sunt talia, sicut caelum et Angeli, quae non sunt operabilia a nobis. Ergo non possumus omnibus uti. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 3 a. 1 arg. 2 Praeterea, illo utimur quo tendentes ad beatitudinem juvamur. Sed creaturis impedimur frequenter, sicut dicitur Sap. 14, 2: creaturae factae sunt in odium et in tentationem animabus hominum, et in muscipulam pedibus insipientium. Ergo non omnibus possumus uti. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 3 a. 1 arg. 3 Praeterea, si omnibus praeter Deum tenemur uti, ergo quandocumque non referimus aliquid in Deum, peccamus; sed quandocumque referimus aliquid in Deum, meremur. Ergo omnis actus est meritorius, et sic nullus actus erit indifferens. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 3 a. 1 arg. 4 Praeterea, sequitur quod nullum peccatum sit veniale; quia, si refertur in ultimum finem, non est aliquod peccatum; si autem constituatur aliquis finis alius ultimus, non relatus ad finem ultimum, est peccatum mortale. Cum igitur omnis actus rationis sit ad aliquem finem, oportet quod ille finis vel sit finis ultimus, et sic non est peccatum; vel sit alius finis non relatus ad finem ultimum, et sic erit peccatum mortale. Ergo nihil est peccatum veniale. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 3 a. 1 s. c. 1 Contra, 1 Corinth. 10, 31: sive manducatis, sive bibitis (...) omnia in gloriam Dei facite. Ergo videtur quod omnibus sit utendum. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 3 a. 1 s. c. 2 Item, sicut Deus est perfectae potentiae, ita est perfectae bonitatis. Sed ad perfectionem potentiae ejus pertinet quod nihil habeat esse nisi productum ab ipso. Ergo et ad perfectionem divinae bonitatis pertinet quod ametur nihil, nisi quod est in ordine ad ipsum. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 3 a. 1 co. Respondeo dicendum, quod quaecumque sunt bona, non habent bonitatem nisi inquantum accedunt ad similitudinem bonitatis divinae. Unde oportet, cum bonitas sit ratio dilectionis et desiderii, ut omnia amentur in ordine ad bonitatem primam. Omne autem quod bonum est, a Deo est: unde quae ab ipso non sunt, nec quaerenda sunt, nec eis utendum est: et ideo nullo peccato utendum est, quia peccatum non est a Deo. Poena autem a Deo est; et ideo poena utendum est, et ordinanda ad finem, secundum quod promovet meritum hominis, ducens eum in considerationem suae infirmitatis, et secundum quod purgat peccata. Similiter etiam res mundi ab ipso sunt, et eis utendum est, vel inquantum conferunt ad Dei cognitionem, ostendentes ipsius magnitudinem, vel secundum quod praebent subsidium vitae nostrae ordinatae in Deum. Similiter opera nostra quae mala non sunt, ab ipso sunt, et propter ipsum facienda: non quod quamlibet operationem oporteat semper actualiter referre in Deum; sed sufficit ut habitualiter in Deo constituant finem suae voluntatis. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 3 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum, quod illis creaturis non utimur tamquam a nobis operatis, sed sicut in Dei cognitionem ducentibus. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 3 a. 1 ad 2 Ad secundum dicendum, quod creaturae, quantum est in se, non impediunt nos a consequenda beatitudine; sed ex parte nostra, inquantum eis abutimur, in eis sistendo, sicut in fine. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 3 a. 1 ad 3 Ad tertium dicendum, quod, secundum theologum, nullus actus procedens a voluntate deliberante est indifferens; quia, si refertur in Deum, supposita gratia, meritorius est; si autem non est referibilis, peccatum est; si vero est referibilis et non referatur, vanus est: otiosum autem inter peccata apud theologum computatur. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 3 a. 1 ad 4 Ad quartum dicendum, quod, quamvis ille qui peccat venialiter non referat actu in Deum suam operationem, nihilominus tamen Deum habitualiter pro fine habet: unde non ponit creaturam finem ultimum, cum diligat eam citra Deum; sed ex hoc peccat, quia excedit in dilectione; sicut ille qui nimis immoratur viae, non tamen exit a via. PROOEMIUM. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 pr. Deinde quaeritur de fruentibus et utentibus. Et 1 de fruentibus; 2 de utentibus. ARTICULUS 1. "Utrum frui conveniat omnibus rebus" Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 arg. 1 Ad primum sic proceditur. Fruitio dicit desiderium quietatum in fine. Sed omnis creatura, etiam insensibilis, desiderat naturaliter suum finem. Ergo, cum contingat ipsam consequi suum finem et quiescere in eo, videtur quod fruitio sit creaturae insensibilis. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 arg. 2 Praeterea, fruitio est ejus quod per se quaeritur, non relatum ad alterum. Sed bruta quaerunt aliqua in quibus delectantur et non referunt ad aliud, quia carent ratione ordinante. Ergo brutorum est fruitio. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 arg. 3 Praeterea, naturali dilectione contingit aliquem diligere Deum super omnia, cum naturaliter cognoscatur esse summum bonum, et ita propter se amandum. Sed fruimur eo quod propter se amamus. Ergo contingit hominem existentem in naturalibus tantum, frui Deo. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 arg. 4 Praeterea, contingit quod aliquis existens in peccato mortali, alicujus suae actionis Deum finem ultimum constituat, non referens ad aliud. Hoc autem est frui. Ergo peccator etiam potest frui Deo. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 arg. 5 Sed e contrario videtur quod nec etiam justus fruatur in via. Frui enim est quiescere voluntatem delectatam in cognitis propter se. Sed quamdiu aliquis est in via, non quiescit. Ergo quamdiu est in via, aliquis Deo non fruitur. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 arg. 6 Praeterea, videtur quod nec etiam beati fruantur. Sicut enim habetur in littera, omne quod fruitur aliquo eget illo. Sed quidquid eget aliquo caret illo. Cum igitur beati non careant Deo, videtur quod non fruantur illo. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 arg. 7 Ex quo etiam concluditur quod nec seipso Deus fruatur, cum non seipso indigeat. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 co. Respondeo dicendum, quod, sicut supra dictum est, qu. 1, art. 1, fruitio ponit quamdam delectationem in fine. Delectatio autem non potest esse nisi in cognoscente: propter quod Plato dixit, quod delectatio est generatio sensibilis in naturam; id est, quae sentitur naturae conveniens; et ideo cum creaturae insensibiles non cognoscant, non delectantur nec fruuntur. Item, fruitio proprie loquendo, est tantum ultimi finis. Bruta autem ultimum finem non apprehendunt, nec finem proximum possunt ordinare ad finem ultimum, cum careant ratione, cujus est ordinare. Unde non proprie fruuntur. Similiter peccator ponit finem ultimum in quo non est; unde, cum verum finem non habeat, non vere fruitur. Ulterius autem fruitio dicit delectationem in fine; unde perfecta fruitio non est, nisi sit perfecta delectatio, quae esse non potest ante consecutionem finis: et ideo justus homo non perfecte fruitur; sed beati, qui consecuti sunt finem, vere et perfecte et proprie fruuntur. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum, quod, quamvis omne desiderium consequatur cognitionem, desiderium tamen creaturae insensibilis non sequitur cognitionem in ipsa existentem, sed cognitionem motoris primi (quicumque sit ille) ordinantis unumquodque in suum finem: et ideo sine cognitione nec delectationem nec fruitionem habent. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 ad 2 Ad secundum dicendum, quod pecora, quamvis delectentur in fine, ille tamen finis non est ultimus; immo est relatus ad aliud, non ab ipsis, sed a primo ordinante omnia in seipsum: et ideo, cum non delectentur in ultimo fine simpliciter, sed in ultimo apprehenso ab eis, aliquo modo dicuntur frui, sed improprie. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 ad 3 Ad tertium dicendum, quod delectatio sequitur operationem perfectam. Perfecta autem est operatio quae procedit ab habitu. Habitus autem acquisiti vel naturales non perficiunt ad ultimam beatitudinem patriae, ut supra habitum est, sufficienter, et proxime: quia, ut dicit Augustinus in Lib. de poenitentia, quodam familiari contactu ad experiendam ejus suavitatem adjacet amanti amata creatura. Sed voluptas creatoris longe alterius generis est; et ideo sine habitu gratuito non est delectatio talis quae ad fruitionem sufficiat. Vel dicendum, quod delectatio naturalis non ponit aliquam operationem in actu, sed tantum quamdam naturalem inclinationem, quae in actum reducitur per habitum caritatis. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 ad 4 Ad quartum dicendum, quod existens in mortali peccato, diligit aliquid habitualiter supra Deum, etsi non in actu semper; et ideo non fruitur ipso, sed illo ad quod omnia ordinat. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 ad 5 Ad quintum dicendum, quod est duplex quies, scilicet quies desiderii, et quies motus. Quies desiderii est quando desiderium sistit in aliquo propter quod omnia facit et quaerit, et non desiderat aliquid ulterius; et hoc modo voluntas justi quiescit in via in Deo. Quies autem motus est quando pervenitur ad terminum quaesitum; et ista quies voluntatis erit in patria. Haec autem quies facit perfectam fruitionem, sed prima imperfectam. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 ad 6 Ad sextum dicendum, quod aliquid eget altero dupliciter. Aut sicut eo a quo dependet secundum esse; et hoc modo omnia egent Deo; quia, secundum Gregorium, omnia in nihilum tenderent, nisi ea manus conditoris teneret: non enim est tantum causa fieri, sed esse rerum; et hoc modo beati egent Deo. Alio modo dicitur quis egere illo quod nondum habet; et sic non egent. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 ad 7 Ad ultimum dicendum, quod hoc intelligendum est, quando fruens et id quo fruitur sunt diversa in essentia: quod non est in divina fruitione: et ideo perfecte ipse fruitur seipso: unde Gregorius: esto gloriosus, et speciosis induere vestibus; dicit: ipse gloriosus est qui, dum seipso fruitur, accedentis laudis indigens non est. ARTICULUS 2. "Utrum usus conveniat existentibus in patria" Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 arg. 1 Ad secundum sic proceditur. Videtur quod in patria nullus erit utens. Via enim non est necessaria habito fine; unde Bernardus: quid necesse est scala tenenti jam solium? Sed usus est eorum quae sunt ad finem, quae se habent per modum viae. Igitur in beatis consecutis finem non erit usus. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 arg. 2 Praeterea, uti est referre aliquid in alterum. Sed hoc non potest fieri nisi unum cogitetur post aliud; quod non videtur esse in patria, secundum Augustinum, quia non sunt ibi cogitationes volubiles. Ergo videtur quod non sit ibi usus. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 s. c. 1 Contra, constat quod in patria manet dilectio Dei et proximi, quia caritas nunquam excidit, 1 Corinth. 13, 8. Sed proximus nunquam diligetur propter se, sed propter Deum. Semper ergo erit ibi dilectio usus. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 co. Respondeo dicendum, quod usus est eorum quae sunt ad finem. Sed eorum quae sunt ad finem, quaedam sunt includentia finem et contingentia ipsum, et haec sunt quae non repugnant perfectioni finis, sicut dispositiones materiae manent cum forma substantiali; et talium erit usus in patria; sicut perfectiones naturales, et septem dona spiritus sancti, et alia quae ex sua ratione imperfectionem non dicunt. Quaedam autem sunt ad finem sicut distantia a fine, ut motus et hujusmodi; et ista propter suam imperfectionem non compatitur finis: unde talium non erit usus in patria; sicut poenae, et actus fidei et spei et cibi et hujusmodi. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 ad 1 Ad primum ergo dicendum, quod sicut invenimus in processu cognitionis, quod in cognitionem principiorum venit quis per principiata, quibus tamen habitis, magis ipsa cognoscit quam principiata; nec indiget principiatis ad cognitionem principiorum quae jam per se cognoscit; neque tamen principiatorum cognitionem amittit; immo illa cognitio per principia perficitur: ita est in processu hominis in Deum, qui per creaturas in Deum venit: quo habito, creaturis non eget ad ipsum habendum, sed per ipsum venit in perfectum usum omnium aliorum. Sic etiam est in processu naturae, quod per dispositiones acquiritur forma, quae habita, est principium omnium accidentium; et ita est in omnibus aliis invenire. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 ad 2 Ad secundum dicendum, quod cogitatio volubilis proprie dicitur quae est per discursum rationis, cui non offertur statim quod quaerit: unde oportet quod inveniat procedendo ab uno in aliud. Ibi autem statim sine difficultate occurret in illo divino lumine quidquid quaeretur: unde etiam homines intelligent intellectu deiformi, sicut et Angeli. Non autem excluditur successio cogitationum in patria, et multo minus ordo unius ad alterum, qui etiam sine successione esse potest. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 ad s. c. Aliud concedimus. EXPOSITIO TEXTUS. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 expos. Circa litteram quaeritur de hoc quod dicitur: innotuit, sacrae paginae tractatores circa res vel signa praecipue versari. Videtur enim divisio esse incompetens: eo quod contingit idem signum esse et rem; sicut corpus Christi verum et character in Baptismo. Praeterea, ipsemet dicit quod omne signum res est; et ita videtur quod divisio non sit per opposita. Item, creaturae omnes sunt signum divinae bonitatis; et ita videtur quod fere omnia quae in hac doctrina traduntur sunt signa. Ad quod dicendum, quod ista divisio non est data per oppositas res, sed per oppositas rationes secundum absolutum et relatum. Signum enim est quod est institutum ad aliquid significandum: res autem est quae habet absolutam significationem non ad aliud relatam. Unde non est inconveniens quod idem sit signum et res respectu diversorum; sicut etiam idem homo est pater et filius. Unde patet solutio ad primum. Ad secundum dicendum, quod res dupliciter sumitur in processu hujus locutionis; sumitur enim communiter pro omni ente; et sic omne signum est res: sumitur etiam magis stricte pro eo quod est res tantum et non signum, et sic contra signum dividitur. Ad tertium dicendum, quod quamvis creaturae sint signum alicujus, nihilominus tamen ad hoc principaliter non sunt institutae: et ideo non continentur sub signis, nisi secundum quid. Deinde quaeritur de hoc quod dicitur: et primo de rebus, postea de signis disseremus. Videtur enim quod prius agendum est de signis. Res enim per signa discuntur, ut in littera dicitur. Ergo per cognitionem signorum devenimus in cognitionem rerum. Ad quod dicendum, quod hoc sequitur, quando signa et res sunt ejusdem ordinis, scilicet quod prius determinandum est de signis quam de rebus quae per illa signa significantur. Sic autem non se habent signa sacramentalia ad ea de quibus in primis tribus libris agitur. Vel dicendum, quod alius est ordo servandus in accipiendo cognitionem, et tradendo. Accipiens enim cognitionem procedit de signis ad signata, quasi modo resolutorio, quia signa magis sunt nota quo ad ipsum; sed tradens cognitionem signorum, oportet quod res ante signa manifestet, eo quod signa sumuntur per similitudinem ad res: unde oportet praecognoscere res ad cognitionem signorum, ad quarum similitudinem sumuntur. Deinde quaeritur de hoc quod dicit: nos sumus quasi inter utrasque constituti. Videtur enim ex hoc quod homo sit medium inter utibilia et fruibilia: cujus contrarium videtur ex hoc quod virtus continetur inter utibilia. Virtus autem est de maxime bonis, secundum Augustinum, quibus nullus male utitur. Naturales autem potentiae sunt media bona, quibus aliquis male potest uti, et bene: et ita videtur quod virtutes sunt supra hominem. Ad quod dicendum, quod ordo bonorum dupliciter potest considerari. Aut per comparationem ad rectitudinem vitae; et hoc modo virtus, quae est sicut causa per se talis rectitudinis, est maximum bonum; potentia autem naturalis, quae est sicut materiale ad talem rectitudinem, est medium; et res aliae quae sunt exterius adminiculantes, sunt minima bona. Potest etiam considerari ordo bonorum secundum progressum in beatitudinem, et hoc modo ipsum beatificans erit maximum bonum, et participans beatitudinem erit medium, et disponens ad ipsam erit minimum. Item quaeritur de hoc: res aliae sunt quibus fruendum est, aliae quibus utendum est, aliae quae fruuntur et utuntur. Omne enim quod est, vel est finis, vel est ad finem. Sed fruibile habet rationem finis, utibile autem rationem eorum quae sunt ad finem. Ergo utibile et fruibile sufficienter dividunt res, et ita tertium membrum superfluit, praecipue cum ipse post dicat, quod hominibus, qui utentes et fruentes sunt, utendum est. Ad quod dicendum, quod aliquid est ad finem ordinatum dupliciter: vel sicut progrediens in finem; et hoc modo fruens et utens est ad finem: vel sicut via in finem; et hoc modo utibile est ad finem: unde utibile non comprehendit omnia quae sunt ad finem, nisi valde large acceptum. Nec est inconveniens, si idem contineatur sub duobus membris, cum divisio sit data per oppositas rationes, et non per oppositas res. Item quaeritur de hoc: uti vero est id quod in usum venerit referre ad obtinendum illud quo utendum est. Videtur quod male notificet: quia usum non est magis notum quam uti; et ita videtur quod definitio non sit per magis nota. Ad quod dicendum, quod totum hoc quod dicitur: id quod in usum venerit, ponitur loco unius dictionis, et est circumlocutio hujus quod dico utibile, quod est objectum hujus actus uti. Actus autem convenienter per suum objectum definitur. Item quaeritur de hoc: non enim facile potest inveniri nomen quod tantae excellentiae conveniat, quae sit causa hujus dicti. Ad quod dicendum, quod nos imponimus nomina rebus secundum quod veniunt in cognitionem nostram; et quia nos cognitionem accipimus a rebus creatis, imponimus nomina secundum modum rerum creatarum. Ea autem quae sunt in creaturis, non sunt per eumdem modum in Deo, sed excellentiori modo; ideo nomina quae nos imponimus, non sunt sufficientia ad significandum Deum, sicut patet quod nomina significantia in abstracto, significant quid imperfectum non per se subsistens, ut humanitas, vel albedo; concreta autem significant quid compositum, quorum neutrum divinae convenit nobilitati. Item quaeritur de hoc: tanto nostram peregrinationem et tolerabilius sustinemus, et ardentius finire cupimus. Videtur enim contrarium, per id quod dicitur Proverb. 13, 12: spes quae differtur, affligit animam. Et ita per hoc quod in speculo cognoscimus, et praesentiam desideramus, intolerabilius absentiam sustinemus. Ad quod dicendum, quod inquantum spes est desiderati absentis, sic est causa afflictionis; inquantum autem res desiderata per spem et imperfectam cognitionem aliquo modo efficitur praesens, sic affert quamdam delectationem. Deinde quaeritur de hoc quod dicit: notandum quod idem Augustinus (...) aliter quam supra, accipiens uti et frui, sic dicit. Unius enim unica est definitio, sicut et esse. Ergo de uti et frui non debent dari multae definitiones. Ad quod dicendum, quod si inveniretur aliqua definitio quae diceret esse rei secundum comparationem ad omnes causas ipsius proprias, esset perfectissima, et una tantum; sed inveniuntur definitiones notificantes esse rei plures secundum diversas causas. Unde aliqua datur per causam finalem, quaedam per formalem, et sic de aliis. Inveniuntur etiam aliae notificationes sumptae ex proprietatibus consequentibus esse rei, et tales etiam possunt esse plures. Dicendum ergo, quantum ad praesens pertinet, quod prima definitio de frui, scilicet, frui est amore alicui rei inhaerere propter seipsam, datur per comparationem ad objectum, et habitum elicientem actum; secunda autem, scilicet, fruimur cognitis in quibus ipsis propter se voluntas delectata conquiescit, datur per comparationem ad potentiam cujus est actus secundum ordinem ad potentiam praecedentem, scilicet cognitivam; tertia, scilicet, frui est uti cum gaudio, non adhuc spei, sed jam rei, datur per proprietatem consequentem actum, inquantum perfectus est, scilicet gaudium de re habita. Similiter dicendum quod prima definitio de uti, scilicet, uti est referre quod in usus venerit, ad obtinendum id quo fruendum est, datur per comparationem ad objectum et ad finem de uti proprie dicto: alia autem, scilicet, uti est assumere aliquid in facultatem voluntatis, datur de uti communiter sumpto per comparationem ad potentiam operantem et universaliter moventem. Deinde circa hoc quod dicit: neque tamen sic utitur nobis ut nos aliis rebus, notandum quod ostendit differentiam usus nostri ad usum divinum in duobus: scilicet in hoc quod nos referimus usum nostrum, quo operamur circa res, ad utilitatem nostram; ille vero non ad utilitatem suam, sed nostram. Item ipse refert usum suum, quo rebus utitur, ad bonitatem suam; nos vero non ad bonitatem nostram, sed ipsius. Et hoc ostendit in operibus misericordiae primo, et planum est: et secundo in operibus creationis: ipse enim propter bonitatem suam fecit nos; et ideo dicit: quia bonus est, sumus; et ex eo quod sumus, habemus bonitatem: et hoc prodest nobis. Et sic patet quod hoc opus est ad nostram utilitatem. Tertio ostendit in opere justitiae; ipse enim punit nos propter bonitatem suam; et ideo dicit: quia justus est, non impune mali sumus: quia justitia ejus bonitas ejus est. Hoc etiam ad utilitatem nostram cedit; quia ad hoc punimur pro malo, ut a malo recedamus, et ita a non esse: propter quod dicit: inquantum mali sumus, minus sumus; quia quanto magis mali sumus, minus sumus: malum enim est privatio; unde quanto multiplicatur in nobis, tanto elongat nos ab esse perfecto. Deinde quaeritur de hoc quod dicit: item quia bonus est, sumus. Videtur enim esse falsum: sicut enim dicit Boetius, si removeatur per intellectum bonitas a Deo, adhuc remanebunt alia entia et alia, sed non bona. Ergo non quia bonus est, sumus. Respondeo dicendum, quod opera divina possunt comparari ad divina attributa sicut ad causam efficientem exemplarem; et hoc modo sapientia creaturae est a sapientia Dei, et esse creaturae ab esse divino, et bonitas a bonitate; et sic loquitur Boetius. Sed tamen quia bonitas habet rationem finis, et finis est causa omnium causarum, ideo omnes istae processiones perfectionum in creaturas attribuuntur bonitati divinae etiam a Dionysio, quamvis a diversis attributis exemplentur. Item quaeritur de hoc quod dicit: inquantum sumus, boni sumus. Alia enim est ratio boni et entis; et ita videtur falsum dicere. Respondeo dicendum, quod quamvis bonum et ens differant secundum intentiones, quia alia est ratio boni et entis; tamen convertuntur secundum supposita, eo quod omne esse est a bono et ad bonum; unde inquantum non dicit identitatem intentionis, sed aequalitatem suppositorum boni et entis.
|
INCIPIT LIBER TERTIVS DECIMVS 1 Igitur imperator Honorius, dum uires rei publicae cotidianis cerneret labefactari incommodis, uirum strenuum et bellicosum Constantium comitem ad Gallias cum exercitu mittit. Is mox Galliam ingressus est, continuo Constantinum tyrannum apud Arelatem extinxit, Constans uero eius filius a Gerontio suo comite Viennae peremptus est. In cuius locum Gerontius Maximum quendam substituens, ipse a suis militibus iugulatus est. Maximus deinde purpura exutus in Hispania exulans egens obiit. Exinde Iobinus apud Gallias, mox adsurrexit, cecidit. Sebastianus tyrannus frater eius continuo creatus occisus est. Tertullus consul, qui se futurum principem in senatu gloriatus est, pari nihilominus exitu periit. Attalus a Gothis imperator effectus, postmodum captus a Constantio missusque Honorio truncata manu uitae relictus est. Heraclianus quoque cum Sabino genero cum tribus milibus ac septingentis nauibus ex Africa Romam tendens, occursu comitis Marini territus et in fugam uersus, arrepta naui solus Carthaginem rediit ibique peremptus est. Hos omnes Honorius optima religione magnaque Constantii industria superauit, merito sane, nam his diebus praecipiente Honorio, fauente Constantio, sopitis apud Africam haereticis pax Ecclesiae redditur. In qua fulgentissimus tunc apud Ipponiregium totiusque magister Ecclesiae florebat Augustinus. 2 Interea Wallia Gothorum rex Dei iudicio territus Placidiam apud se honeste habitam, exigente Constantio, fratri Honorio reddidit pacemque cum eo datis lectissimis obsidibus pepigit seque pro Romanis aduersus barbaros, qui Hispanias inuaserant, pugnaturum spopondit. Mittunt e contrario Wandalorum, Alanorum Sueuorumque reges principi Honorio legationem in his uerbis: «Tu cum omnibus pacem habe, omnium obsides accipe. Nos nobis confligimus, nobis perimus, tibi uincimus, tuae erit quaestus rei publicae si utrique pereamus». 3 His ita tantis incommodis Deo fauente sopitis Honorius Gallam Placidiam germanam suam Constantio suo comiti fide integerrimo et ingenti uiro iamdudum promissam magno cunctorum gaudio sociauit, ex qua Valentinianum filium Constantius genuit, qui postea rei publicae imperium gessit. Hoc in tempore foedus firmissimum cum rege Gothorum Wallia Constantius pepigit, tribuens ei ad habitandum Aquitaniam Galliae prouinciam eiusdemque prouinciae quasdam ciuitates uicinas. Cernens itaque Honorius ubique se Constantii uirtute et ingenio seu per bella seu pacis moderatione tueri, eum cunctis adnitentibus apud Rauennam in regni consortium adsciuit, qui necdum septem mensibus euolutis ex hac luce subtractus est. 4 His diebus apud Bethleem Palaestinae beatissimus Hieronymus expletis xci annis ad Christum migrauit. 5 Sequenti tempore Maximus apud Hispanias factione Iouiniani, qui tunc in re militari clarus habebatur, tyrannidem arripuit. Nec multo post superati utrique et capti ab Honorii exercitu eidem, cum apud Rauennam tricennalia sua perageret, praesentantur. Hac tempestate Brittanni Scottorum Pictorumque infestationem non ferentes Romam mittunt ac sui subiectione promissa contra hostes auxilia flagitant. Quibus statim ab Honorio missa militum legio magnam barbarorum multitudinem strauit coeterosque Brittaniae finibus expulit. Sed mox ut discessere Romani, aduecti iterum nauibus hostes obuia quaeque sibi conculcant ac deuorant. Rursumque aduolant Romani caesumque hostem trans maria fugant. 6 Hoc tempore dum Wandali Alanique Hispanias infestarent, Honorius ad eas defensandas Castinum ducem cum exercitu dirigit. Qui Castinus praeclarum uirum Bonifatium ac bellicis artibus exercitum inepto et iniurioso imperio ab expeditionis suae societate auertit. Bonifatius uero periculosum sibi indignumque ratus eum sequi, quem discordem superbientemque expertus esset, celeriter se ad portum Vrbis atque inde ad Africam proripuit magnumque postmodum rei publicae detrimentum totiusque Africae causa excidii extitit. Castinus uero tanto collega ob suam intemperantiam priuatus nihil dignum in Hispaniis gessit. 7 Inter haec Placidia Augusta a fratre Honorio pulsa ad Orientem cum Honoria et Valentiniano filiis profecta a Theodosio Augusto, Archadii alterius germani sui filio, honorifice libenterque suscepta est. Honorius uero postquam cum minore, de quo praemissum est, Theodosio Archadii sui germani filio annis quindecim imperasset, cum iam antea cum fratre annis tredecim ac sub patre duobus regnasset, rem publicam, ut cupierat, pacatam relinquens, apud urbem Romam uita exemptus est corpusque eius iuxta beati Petri apostoli martyrium in mausoleo sepultum est. 8 Huic soboles nulla fuit. Nam duae Stiliconis filiae, id est Maria et Thermantia, una post alteram eius coniugio sociatae, utraeque Dei iudicio inopinata morte praeuentae ex hac luce uirgines migrauere. Fuit sane Honorius moribus et religione patri Theodosio non ualde absimilis. Cuius temporibus quamuis multa externa et ciuilia bella surrexerint, uel nullo uel minimo sanguine quieuere. Exempto rebus humanis Honorio fultus praesidio Castini magistri militum Iohannes inuadit imperium. 9 Anno ab Vrbe condita millesimo centesimo septuagesimo septimo, Theodosius Archadii filius quadragesimus tertius regum Romanorum Orientale regebat imperium. Qui conperto patrui sui Honorii funere mox Valentinianum amitae suae Placidiae filium Caesarem effectum cum matre Augusta ad recipiendum Occidentis dirigit regnum. Quo tempore Iohannes, dum Africam, quam Bonifatius obtinebat, bello reposcit, ad defensionem sui infirmior factus est. Denique uenientes Placidia Augusta et Valentinianus Caesar mira eum felicitate continuo opprimunt regnique gubernacula uictores arripiunt; quorum tunc milites crudeliter Rauennam depopulati sunt eo quod illius maxime ciues tyrannicae parti fauissent. Castinum uero magistrum militum damnant exilio, cuius arripuisse factione Iohannes tyrannidem credebatur, data Aetio uenia eo quod Hunni, quos per ipsum Iohannes acceperat, eius studio remeassent ad propria. Valentinianus igitur consensu totius Italiae imperator efficitur itemque ex decreto Theodosii Augustus appellatur. Dum haec geruntur Achillas nobile oppidum Galliarum a Gothis multa ui oppugnatum est, donec inminente Aetio non inpuniti abscederent. 10 Bonifatius inter haec apud Africam potentia gloriaque augebatur. Mittuntur aduersus eum Mabortius et Galbio; qui dum Bonifatium obsidere parant, ab eo interempti sunt. Exinde gentibus, quae uti nauibus nesciebant, dum a concertantibus in auxilium uocantur, mare peruium factum est. Rursus contra Bonifatium Sigisuuldus comes dirigitur. Bonifatius uero sentiens se non posse tuto Africam tenere cernensque sibi periculum instare, in perniciem totius rei publicae efferuescens Wandalorum Alanorumque gentem cum Genserico suo rege ab Hispaniis euocatos Africae intromisit, qui cunctam paene Africam ferro, flamma, rapinis crudelissime deuastantes, catholicam insuper fidem Arriana impietate subuertere. Sub hoc turbine beatissimus, de quo praemissum est, Augustinus Ipponiensis episcopus, ne ciuitatis suae ruinam cerneret, tertio eius obsidionis mense sex et septuaginta uitae annis expletis, ex quibus quadraginta in clericatu seu episcopatu transegerat, ad Christum perrexit. 11 Eodem tempore pace totius orbis et consensione mirabili Bonifatius ab Africa ad Italiam per Vrbem rediit accepta magistri militum dignitate. Qui cum resistentem sibi Aetium proelio superauisset, paucis interiectis diebus morbo extinctus est. Aetius uero cum deposita dignitate in agro suo degeret ibique eum quidam eius aemulus repentino incursu opprimere temptasset, profugus ad Vrbem atque illinc ad Dalmatiam, deinde Pannonias ad Hunnos peruenit, quorum amicitiis auxilioque usus pacem principum et ius interpolatae potestatis optinuit nec multo post patriciatus etiam dignitatem adeptus est. Post eam igitur, quae praemissa est, Africae cladem data per Trigetium ad habitandum Wandalis Africae portione pax cum eisdem necessaria magis quam utilis facta est. 12 His etiam temporibus Gundicarium Burgundionum regem intra Gallias habitantem Aetius patricius bello obtriuit pacemque ei supplicanti concessit. Interea Gothi pacis placida perturbant et pleraque municipia uicina suis sedibus occupant, cumque essent maxime oppido Narbonensi infesti ciuesque eius longa obsidione et fame affligerent, adueniens comes Litorius hostes in fugam uertit et ciuitatem adlata frumenti copia a fame liberauit. Dehinc anno sequenti bellum aduersum Gothos Hunnis auxiliantibus gestum est. Hac tempestate Gensericus apud Africam intra habitationis suae limites cupiens catholicam fidem Arriana inpietate subuertere, quosdam nostrorum episcopos eatenus persecutus est, ut eos priuatos iure basilicarum suarum etiam ciuitatibus pelleret, cum ipsorum constantia nullis superbissimi regis terroribus cederet. His denique diebus Valentinianus Augustus ad Theodosium principem suum fratruelem Constantinopolim profectus est filiamque eius in matrimonium accepit. Per idem tempus piratae multas insulas praecipueque Siciliam populati sunt. 13 Inter haec Litorius, qui secunda ab Aetio patricio potestate Hunnis auxilianlibus praeerat, dum Aetii gloriam superare appetit dumque aruspicum responsis et demonum significationibus fidit, pugnam cum Gothis inprudenter conseruit. Ac primum quidem magnam hostium stragem dedit, postmodum uero suis paene omnibus trucidatis ipse a Gothis turpiter captus est. Postremo pax cum eisdem facta est, cum eam Romani post huius lacrimabilis belli perniciem humilius quam umquam antea poposcissent. 14 Aetio itaque rebus quae in Galliis conponebantur intento, Gensericus, de cuius amicitia nihil metuebatur, Carthaginem dolo pacis inuadit omnesque opes eius excruciatis diuerso tormentorum genere ciuibus in ius suum uertit, nec ab ecclesiarum despoliatione abstinens, quas sacris uasis exinanitas et sacerdotum administratione priuatas non iam diuini cultus loca sed suorum esse iussit habitacula, in uniuersum captiui populi ordinem seuus, sed praecipue nobilitati et religioni infestus, ut discerni omnino non possit, hominibus magis an Deo bellum intulisset. Igitur Carthago a Wandalis hoc modo capta est annis quingentis octoginta et quinque euolutis postquam Romano coeperat iuri parere. Sequenti deinde anno Gensericus ad Siciliam transiens, dum magnis eam calamitatibus affligeret, accepta nuntio de Sabastiano, qui ab Hispaniis ad Africam tenderet, celeriter Carthaginem rediit ratus periculosum sibi ac suis fore, si uir bellandi peritus recipiendae Carthagini incubuisset. Verum ille amicum se magis quam hostem uideri uolens, dum de regis barbari amicitiis inprouise praesumit, infelici morte peremptus est. 15 Post haec imperator Theodosius bellum contra Wandalos mouit Ariouindo et Ansila atque Germano ducibus magna cum classe directis. Qui longis cunctationibus negotium differentes Siciliae magis oneri quam Africae praesidio fuere. 16 Per haec tempora Hunnis Tracias et Illyricum seua populatione uastantibus exercitus, qui in Sicilia morabatur, ad defensionem Orientalium prouinciarum reuertitur. Sub his fere diebus tam terribili Roma terremotu concussa est, ut plurimae eius aedes aedificiaque corruerint. 17 Brittani itaque, de quibus praemissum est, cum rursus Scottorum Pictorumque incursionibus premerentur, mittunt Aetio epistolam lacrimis erumnisque refertam eiusque quantotius auxilium efflagitant. Quibus dum Aetius minime annuisset, eo quod contra uiciniores hostes occupatus existeret, quidam Brittanorum strenue resistentes hostes abigunt, quidam uero coacti hostibus subiciuntur. Denique subactam Picti extremam eiusdem insulae partem eam sibi habitationem fecere nec ultra exinde actenus ualuerunt expelli. At uero residui Brittanorum, dum continue Scottorum impetus formidarent, ultra iam de Romanorum praesidio diffidentes, Anglorum gentem cum suo rege Vertigerno ad defensionem suae patriae inuitauere. Quos amicali societate exceptos uersa in contrarium uice hostes pro adiutoribus inpugnatoresque sensere. Sequenti deinceps tempore gens Anglorum siue Saxonum Brittaniam tribus longis nauibus aduehitur. Quorum dum iter prosperatum domi fama retulisset, mittitur nihilominus exercitus multiplex, qui sociatus prioribus primum hostes, propter quos petebatur, abigit, deinde in Brittones arma conuertens conficta occasione, quasi pro se eis militantibus minus stipendia praeparassent, totam prope insulam ab orientali eius plaga usque ad occidentalem incendio sibi seu gladio subegit. 18 At uero Theodosius dum, absque uiginti uno superioribus annis, quos cum Honorio patruo regnauerat, septem et uiginti annis imperium gessisset, ex quibus cum Valentiniano genero xxv transegit, apud Constantinopolim morbo consumptus obiit ibique sepultus est. EXPLICIT HISTORIAE ROMANAE LIBER TERTIVS DECIMVS
|
(PL 11 0385) TRACTATUS PRIMUS. De Genesi. - Contra Arianos. I. Carnalis mentis homines, fratres dilectissimi, scandalum patiuntur, non studio noscendae, sed frustrandae, veritatis, quotiens Deus Dei filius, qui Patris maxima est gloria, aequalis Patri a Catholicis praedicatur. Denique inde est, quod legis fundamenta temnentes, versuta disputatione, praetermisso Deo de Deo exeunte, ad communia humanitatis nomina, quae possunt argumentis attingi, Patris et Filii festinant: nec intelligunt, quia in exordio carminis sacri Deus Deo sua sibi et divinitate et nomine comparatus, omnes humani sensus opinationes excludit: quippe cum dicat: Faciamus hominem ad imaginem, et similitudinem nostram, non inquit, fac ad tuam, sed ait, faciamus ad nostram (Gen. I, 26): ne quam Filius hominem induturus pati videretur iniuriam. (0388A) Videtisne, fratres dilectissimi, quia nullus exserte hic alteri iubet, in opere nullus otiosus est? O sancta aequalitas, ac sibi soli dignissima individuae deitatis! Unus homo ad duorum imaginem et similitudinem fingitur: nec tamen in eo, quid cuius sit, invenitur. Si igitur in opere extraneo paritas sacra distingui non potest; Deus in alio se inferior esse quemadmodum potest, quidquid enim uni ex duobus indiscrete in omnibus sibimet similantibus detraxeris, cui detraxeris, nescis. II. Atille, cuiiubetur, est, inquis, inferior. Quid? (0389A) quod inde non esse approbatur inferior: quia unde processit, paterni cordis est exsecutor; non enim minus est facere magna, quam dicere. Quamvis et quod dictum est a Patre, vel dici potest, quia Verbum est Filius, sine Filio non est: et quod factum est a Filio, vel fieri potest, sine dignatione paterna non est; quia Filius sine Patre non est, ipso dicente: Si non facio facta Patris, nolite mihi credere: sed si mihi credere non vultis, factis credite: et cognoscite, quoniam in me est Pater, et ego in illo (Ioan. X, 37 et 38) . Constat ergo aequalem esse, quod invicem se capit cum Spiritu sancto.
|
Formulae (Marculfus Parisiensis), J. P. Migne PROLOGUS AUCTORIS Seu epistola dedicatoria. (0695C)Domino sancto, meritis beatissimo, et apostolico semper honore suscipiendo, omnique praeconio laudis celebrando, domino ac reverendissimo papae Landerico, Marculfus ultimus ac vilissimus omnium monachorum. Utinam, sancte Pater, jussioni vestrae tam efficaciter quam spontanee obtemperare valuissem, quia jam supra vires meae possibilitatis conatus sum injunctum a vobis subire negotium, cum fere septuaginta aut amplius annos expleam vivendi, nec jam tremula ad scribendum manus est apta, nec ad videndum mihi oculi sufficiunt caligantes, nec ad cogitandum sufficit hebetudo. Quia, juxta dictum vobis cujusdam prudentissimi viri, in pueris crescit sensus, in juvenibus viget, in senibus minuitur. Propterea (0695D)eleganter facere non potui ut volui; feci tamen ordinate ut potui, non solum ea quae jussistis, verum etiam multa alia in hac scedola tam praeceptiones regales, quam cartas pagenses, juxta simplicitatis et rusticitatis meae naturam intimare curavi. Scio enim (0696C)multos fore, et vos et alios prudentissimos viros et eloquentissimos ac rhetores et ad dictandum peritos, qui ista si legerint pro minima et velut deliramenta, eorum comparata sapientiae reputabunt, vel certe legere dedignabuntur. Sed ego non pro talibus viris, sed ad exercenda initia puerorum, ut potui, aperte et simpliciter scripsi, ut cui libuerit, is exinde aliqua exemplando faciat. Si vero displicet, nemo cogit invitum, nec praejudicat mea rusticitas eruditorum et rhetorum floribus verborum, et eloquenti facundiae. Sunt propterea nonnulla negotia hominum, tam in palatio quam in pago, quae scribi non queunt antequam invicem conferantur, et juxta propositiones vel responsiones eloquia eorum tunc scribantur et gesta. Ego vero haec quae apud majores meos, (0696D)juxta consuetudinem loci quo degimus, didici, vel ex sensu proprio cogitavi, ut potui coacervare in unum curavi, et capitula praenotavi, ut facilius quod voluerit a quaerenti in antea scripto reperiantur. INCIPIUNT CAPITULA SCEDOLAE OPERIS HUJUS. 1.Qualiter privilegium condatur. 2. Concessio regis de hoc privilegio. 3. Emunitas regis. 4. Confirmatio de regis emunitate. 5. Praeceptum regis de episcopatu. 6. Indiculus regis ad Metropolitanum episcopum, ut alii episcopo benedicat. 7. Consensus civium, pro episcopatu. 8. Charta de ducatu, patriciatu aut comitatu. 9. Indiculus ad alium regem, cum legatio dirigitur et verbis suggeritur commendatitiis. 10. Rescriptum ad regem, pro suo legato. 11. Tractoria legatorum vel minima facienda, ad istius instar. 12. Praeceptum donationis. 13. Praeceptum de laesiuverpo, per manum regis. 14. Prologi tres de cessionibus regalibus. 15. Concessio ad locum sanctum. 16. Confirmatio regis ad locum sanctum. 17. Iterum confirmatio, pro saecularibus viris. 18. De regis antrustione. 19. Praeceptum de clericatu. 20. De divisione ubi regis accesserit missus. 21. De causis alterius recipiendis. 22. Praeceptum denariale. 23. Charta de causa suspensa. 24. Charta de Mundeburde regis et principis. 25. Prologus de judiciis regis cum de magna re duo causantur simul. 26. Indiculus commonitorius ad episcopum. 27. Item indiculus ad episcopum, ad alium distringendum. 28. Charta audientialis. 29. Indiculus ad laicum 30. Commutatio cum rege. 31. Confirmatio regis de omni corpore facultatis. 32. Si quis contra voluntatem regis egerit, securitas eis quibus eum persequi jusserit. 33. Praeceptum, quorum ab hostibus, vel alio modo fuerint instrumenta incensa. 34. Relatio pagensium ad regem directa. 35. Confirmatio alia de omni corpore facultatis, ad monasterium. 36. Ut causas auctorum assumendi suorum aliqui licentiam habeant. 37. Judicium. 38. Charta pericla. 39. Ut pro nativitate Regis ingenui relaxentur. 40. Ut leude samio promittantur regi. LIBER PRIMUS. DE CHARTIS REGALIBUS. CAPUT PRIMUM. De privilegio. Sancto domino et in Christo venerabili fratri illi abbati, vel cunctae congregationi monasterii illius in (0697C)honore beatorum illorum in pago illo constructi, ille episcopus. Compellit nos affectio charitatis vestrae, radio inflammante divino, illa pro vestra quieti providere, quae nobis maneant ad mercedem, et ea recto tramite, inconvulso limite terminari, quae perennem deinceps, propitiante Domino, obtineant firmitatem, quia non minor a Domino retributio speratur futura pro succiduis contemplante temporibus, quam ad praesens munera pauperibus offerente. Et ne nobis aliquis detrahendo aestimet in id nova decernere carmina, dum ab antiquitus juxta constitutionem pontificum, per regalem sanctionem monasteria sanctorum Lirinensis, Agaunensis, Luxoviensis, vel modo innumerabilia per omne regnum Francorum, sub libertatis privilegium videntur consistere, sed pro reverentia sanctorum, beatorumque omnium (0697D)fratrum implendo jussa, custodiendo praecepta, obedientiam propalabo. Quid vero vos, vel successores vestri, sancto suadente spiritu deinceps custodiatis, imo sanctae illius Ecclesiae episcopus debeat adimplere, huic paginae credidimus inserendum. Hoc est, ut de vestra congregatione qui in vestro monasterio (0698B)sancta debeant bajulare officia, cum abbas cum omni congregatione poposcerit, a nobis vel a successoribus nostris sacros percipiat gradus. Nullum pro ipsorum honore praemium percepturus, altare in ipso monasterio praedictus episcopus benedicat, et sanctum (0698C)chrisma annis singulis, si voluerint postulare, pro reverentia loci sine pretio concedat, et juxta dispensationem divinam cum abbas de ipso monasterio a Domino migraverit, quem unanimiter omnis congregatio illa monachorum ex semetipsis, optimae regulae comparatum, et vitae meritis congruentem, similiter sine praemio memoratae urbis episcopus ipse promoveat abbatem. Nullam penitus aliam potestatem in monasterio, neque in rebus, neque in ordinandis personis, neque in villabus, ibidem jam collatis, aut deinceps regio munere, aut privatorum collaturis, vel in reliqua substantia monasterii, nos successoresque nostri episcopi, aut archidiaconi seu caeteri ordinatores, aut quaelibet alia persona (0698D)praedictae civitatis habere non praesumat; aut quodcunque de eodem monasterio, sicut de parochiis, aut caeteris monasteriis, muneris causa audeat sperare, aut ferre. Nec de hoc quod a Dominum timentibus hominibus transmissum, aut in altario offertum fuerit, aut in sacris, voluminibus vel quibuscunque speciebus ad ornatum divini cultus pertinet, aut (0699A)praesens collata vel collatura fuerint, auferre praesumat. Et nisi rogatus a congregatione illa, vel abbate, pro oratione lucranda, nulli nostrum liceat monasterii adire secreta, aut finium ingredi septa; et si ab eis illuc pontifex postulatus, pro lucranda oratione vel eorum utilitate, accesserit, celebrato ac peracto divino mysterio, simplici ac sobria benedictione percepta, absque ullo requisitu domo studeat habere regressum. Ut quatenus monachi, qui solitarii nuncupantur, de perfecta quiete valeant, duce Domino, per tempora exsultare, et sub sancta regula viventes, et beatorum patrum vitam sectantes, pro statu Ecclesiae, et salute regis, vel patriae, valeant plenius Dominum exorare. Et si aliquid ipsi monachi, de eorum religione tepidi, aut secus egerint, secundum (0699B)eorum regulam ab eorum abbate, si praevalet, corrigantur. Sin autem pontifex de ipsa civitate coercere debet, quia nihil de canonica auctoritate convellitur, quidquid domesticis fidei pro quietis tranquillitate tribuitur. Si quis autem ex nobis, quod Deus avertat, calliditate commotus, aut cupiditate praeventus, ea quae sunt superius comprehensa, temerario spiritu violare praesumpserit, a divina ultione prostratus, reatu anathematis subjaceat, et tribus annis a communione omnium fratrum se noverit alienum. Et nihilominus hoc privilegium perpetim maneat incorruptum. Quam constitutionem nostram, ut firmis subsistat vigoribus, et nos et fratres nostri domini episcopi subscripsione et manibus nostris decrevimus roborari. (0699C)Actum ibi, sub die illo, anno illo. CAPUT II. Concessio regis ad hoc privilegium. Ille rex, viris apostolicis, patribus nostris, necnon et illustribus viris, illi comiti, vel omnibus agentibus, praesentibus et futuris. Oportet enim clementiam principalem, ut inter caeterorum petitiones sacerdotibus debeat benignum accommodare auditum, et quod pro timore divini nominis postulatur, ponatur procul dubio ad effectum, ut fiat in mercedem conjunctio, dum pro quiete servorum Dei congrua impertitur portio, quia fides perfecta non dubitat ad Altissimi gratiam pertinere, quod secundum sacra (0700A)elogia praecipue domesticis fidei devota mente impenditur, quia scriptum est. Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 3). Ergo dum et ille episcopus ut abbas, aut illuster vir, monasterium in honore illius, in pago illo, aut super proprietate, aut super fisco, noscitur aedificasse, ubi ad praesens ille abbas, vel turba plurima monachorum adunata esse noscuntur, ad petitionem illius clementia nostra, pro quiete ipsorum servorum Dei, praeceptionem vigoris nostri placuit propalare, sub quo tranquillitatis ordine, Domino protegente, ipsi monachi juxta religionis normam perpetim valeant residere, elegimus, ut et hac serie debeat plenius declarari, quia nihil de canonica institutione convellitur, quidquid domesticis fidei, per tranquillitatis (0700B)pacem conceditur. Nec nobis aliquis detrahendo aestimet in id nova decernere carmina dum ab antiquis juxta constitutionem pontificum, per regalem sanctionem monasteria sanctorum illorum, vel caetera in regno nostro, sub libertatis privilegium videntur consistere, ita et praesens valeat, Deo adjutore, constare. Ergo, si quid in villabus, mancipiis, vel reliquis quibuscunque rebus, atque corporibus aut regio munere, aut supra scripti illius, vel a quibuslibet est delegatum, aut deinceps fuerit additum, juxta quod ab illo pontifice vel caeteris domnis episcopis ad praefatum monasterium juxta quod eorum continet privilegium, quod nobis praefatus ille protulit recensendum, sancitum esse cognovimus, nullus episcoporum, ut diximus, nec praesens, neque si fuerint (0700C)successores seu archidiaconi, vel eorum ordinatores, vel quaelibet persona, possit quocunque ordine de loco ipso auferre, aut aliquam potestatem sibi in ipso monasterio, praeter id quod scriptum est adaptare, vel aliquid per commutationis titulum minuere, aut de ministerii ornamentis, vel de altari, vel de offertione in altario illata abstollere, nec ad ipsum monasterium vel cellulas ejus, nisi tantum pro lucranda oratione (illud ipsum, si fuerit, cum voluntate abbatis, vel ejus congregationis) absque dispendio eorum, aliter accedere penitus non praesumat. Quo facilius secundum delegationis votum, vel hujus seriei auctoritatem, ad ipsum monasterium absque ullius (0701A)inquietudine, ibidem cuncta proficiant in augmentis. Adjicientes, ut nulli penitus judicum, vel cuilibet hominum licentia sit, de rebus praefati monasterii, absque voluntate eorum servorum Dei, in aliquo iniquiter defraudari, aut temerario spiritu suis usibus usurpare. Ne, quod primitus est, et Dei iram incurrat, et nostram offensam, vel a fisco grave damnum sustineat. Illud nobis pro integra mercede nostra placuit addendum, ut tam quod ex nostra largitate, quam delegatione ipsius, vel caeterorum, aut cujuslibet, ibidem est aut fuerit devoluta possessio, quoque tempore, nulla judiciaria potestas, nec praesens, nec succidia, aut ad causas audiendum, aut aliquid exactandum, ibidem non praesumat ingredi, sed sub omni emunitate hoc ipsum monasterium vel (0701B)congregatio sua, sibimet omnia freda concessa debeant possidere; et quidquid exinde fiscus noster, forsitan de eorum hominibus, aut de ingenuis, aut de servientibus in eorum agris commanentibus, vel undecunque poterat sperare, ex indulgentia nostra, in luminaribus ipsius sancti loci, vel stipendiis sanctorum Dei, tam nobis in Dei nomine viventibus, quam per tempora a succidentibus regibus et pro mercedis compendio, debeant cuncta proficere, ut pro aeterna salute, vel felicitate patriae, seu regis, constanter delectet ipsis monachis, immensam Domini pietatem jugiter implorare. Quod praeceptum decreti nostri, Christo in omnibus suffraganti, ut firmior habeatur, et perenniter confirmetur, subscriptione manus nostrae, infra studuimus confirmari. CAPUT III. Emunitas regia. Maximum regni nostri augere credimus munimentum, si beneficia opportuna locis ecclesiarum, aut cui volueris dicere, benevola deliberatione concedimus, ac Domino protegente stabiliter perdurare conscribimus. Igitur noverit solertia vestra quod nos ad petitionem apostolici viri domini illius, illius urbis episcopi, tale pro aeterna retributione beneficium visi fuimus indulsisse, ut in villabus ecclesiae, quas (0702A)moderno tempore aut nostro, aut cujuslibet munere habere videtur, vel quas deinceps in jure ipsius sancti loci voluerit divina pietas ampliare, nullus judex publicus, ad causas audiendas, aut freda undique exigendum, quocunque tempore non praesumat ingredi. Sed hoc ipse Pontifex, vel successores ejus, propter nomen Dei sub integro emunitatis nomine valeant dominare. Statuentes ergo ut neque vos, neque juniores, neque successores vestri, nec ulla publica judiciaria potestas, quocunque tempore in villis ubicunque in regno nostro, ipsi ecclesiae aut regia, aut privatorum largitate collatis, aut cui in antea fuerint collaturis, aut ad audiendas altercationes ingredi, aut freda de quibuslibet causis exigere, nec mansiones, aut paratas, vel fidejussores tollere non (0702B)praesumatis; sed quidquid exinde, aut de ingenuis, aut de servientibus, caeterisque nationibus, quae sunt infra agros, vel fines, seu supra terras praedictae Ecclesiae commanentes, fiscus aut de fredis, aut undecunque potuerat sperare, ex nostra indulgentia pro futura salute in luminaribus ipsius Ecclesiae, per manum agentium eorum, proficiat in perpetuum. Et quod nos propter nomen Domini, et animae nostrae remedium, seu nostra prosequenti progenie plena devotione indulsimus, nec regalis sublimitas, nec cujuslibet judicum saeva cupiditas refragare tentet. Et ut praesens auctoritas, tam praesentibus quam futuris temporibus, inviolata. Deo adjutore, permaneat, manus nostrae subscriptionibus infra roborare decrevimus. CAPUT IV. Confirmatio de emunitate. Principalem quidem clementiam cunctis decet accommodare aurem benignam, praecipue quae pro compendio animarum a praecedentibus regibus, parentibus nostris, ad loca ecclesiarum probantur esse indulta, devota debemus mente perpendere, et congrua beneficia, ut mereamur in mercedem esse participes, non negare, sed robustissimo jure per nostra oracula conferre. Igitur apostolicus vir ille, illius civitatis episcopus, clementiae regni nostri suggessit, eo quod ille rex per suam auctoritatem, sua manu (0703A)subscriptam, de villis ecclesiae suae illius, quas ad praesens possidebat, vel de eo quod a Deum timentibus hominibus ibidem inantea delegaretur, integram emunitatem concessisset, ut nullus judex publicus ad causas audiendum, vel freda exigendum, nec mansiones, aut paratas faciendum, nec fidejussores tollendum, nec homines ipsius Ecclesiae de quibuslibet causis distringendum, nec ad ullas redhibitiones requirendum, ibidem ingredi non debeant. Unde et ipsam praeceptionem jam dicti principis, seu et confirmationem illorum regum, eorum manibus roboratas, antedictus pontifex nobis ostendit relegendas, et ipse beneficium circa eodem, vel memorata ecclesia sua, sicut a supradictis principibus fuit indultum, moderno tempore asserit esse conservatum. Sed pro (0703B)firmitatis studio, petit celsitudinem nostram, ut hoc denuo circa eodem, vel memorata Ecclesia sancti illius, nostra deberet auctoritas generaliter confirmare. Cujus petitioni pro reverentia ipsius sancti loci, ut mereamur in mercedem sociari, plenissimam voluntatem praestitisse, vel confirmasse cognoscite. Praecipientes ergo jubemus, ut sicut constat ab antedictis principibus de villis praefatae Ecclesiae domni illius integram emunitatem absque introitu judicum fuisse concessam, ita et inantea, auxiliante Domino, inspectae priorum principum auctoritates omnimodo conserventur, et neque vos, neque juniores, neque successores vestri, vel quislibet de judiciaria potestate, in villas antedictae Ecclesiae, quas moderno tempore ubicunque in regno nostro possidere noscuntur, (0703C)vel quae inantea a Deum timentibus hominibus fuerunt collatae, tam de ingenuis, quam de servientibus, vel quibuslibet nationibus hominum, in praedictis ipsius Ecclesiae villis commanentibus, nec ad agendum, nec freda exigendum, nec fidejussores tollendum, nec mansiones, aut paratas faciendum, nec eos de quibuslibet causis distringendum, nec ullas redhibitiones requirendum, ibidem ingredi non praesumatis, sed sicut ipsum beneficium a jam dictis principibus jam dictae Ecclesiae fuit indultum, et usque modo conservatum, ita et deinceps per hanc nostram auctoritatem generaliter confirmatam, in Dei nomine perenniter maneat inconvulsum, et quidquid exinde fiscus noster poterat sperare in luminaribus Ecclesiae ipsius in perpetuum proficiat, et ut (0703D)haec auctoritas tam praesentibus quam futuris temporibus (0704A)inviolata, Deo adjutore, possit constare, subtus eam propria manu describimus roborasse. CAPUT V. Praeceptum de episcopatu. Ille rex, viro apostolico illi episcopo, quamvis nos ad administrandum gubernandumque rerum status, praecelsis occupationibus regiae sollicitudinis causa constringat, nihil tamen tam principali quam principi dignum est, ut cum pastorali paululum plebs destituta est praesidio, pro salute animarum, hujusmodi personis, locis celsioribus pontificalem perficiat committere dignitatem, in quibus maneat dupliciter sermo, ut populus magistrum actus Christi imitetur, qui plebem non minus pietate quam severitate constringat, qui sciat commissa sibi talenta assiduae praedicationis (0704B)sermonibus expolire, et acquisita multiplicataque gregis sui salute ad ovile Dominicum nullis maculis sordidatum valeat praesentare. Et quia cognovimus sanctae recordationis domnum illum, urbis illius antistitem, evocatione divina ab hac luce migrasse, de cujus successore sollicitudinem congruam, una cum pontificibus vel proceribus nostris plenius tractantes, decrevimus illustri vero aut venerabili illi, in ipsa urbe pontificalem in Dei nomine committere dignitatem. Quem plerumque apud animos nostros, et actio probata commendat, et nobilitatis ordo sublimat, ac morum probitas, vel mansuetudinis et prudentiae honestas exornat. Qua de re statuta praesentibus ordinamus, ut cum adunatorum caterva pontificum, ad quos tamen nostrae serenitatis devotio (0704C)scripta pervenit, ipsum ut ordo postulat benedici, vestra industria studeat voluntatis nostrae deliberationem reseratis oraculis publicare, atque effectum Domino annuente sortiri. Quatenus dum Ecclesiam sibi a dispensatione divina commissam strenue regere atque gubernare videtur, nobis apud aeternum retributorem mercedem suffragia largiantur, et ille pro peccatorum nostrorum mole indesinenter immensum Dominum debeat deprecari. CAPUT VI. Indiculus regis ad episcopum ut alium benedicat. Domino sancto, sedis apostolicae dignitate colendo, in Christo Patri illi episcopo, ille rex. Credimus jam ad vestram reverentiam pervenisse, sanctae recordationis illius urbis antistitem evocatione divina de (0704D)praesentis saeculi luce migrasse. De cujus successore (0705A)sollicitudinem integra, cum pontificibus, vel primatibus populi nostri perpetrantes, decrevimus illustri viro illi, aut venerabili viro illi, ad praefatam urbem pontificalem regulariter, Christo auspice, committere dignitatem. Et ideo salutationum jura digno debita honore solventes, petimus ut cum ad vos pervenerit, ipsum ut ordo postulat benedici vestra sanctitas non moretur, et junctis vobis cum vestris comprovincialibus, ipsum in suprascripta urbe consecrare, Christo auspice, debeatis. Agat ergo almitas vestra, ut et nostrae voluntatem devotionis incunctanter debeatis implere, et tam vos quam ipse, pro stabilitate regni nostri jugi invigilatione plenius exoretis. CAPUT VII. Concessio civium pro episcopatu. Suggerendo piissimo, ac praecellentissimo Domino, illi regi, vel seniori communi illius, a servis vestris, quorum subscriptiones vel signacula subtus tenentur insertae, Principalitatis vestrae circumspecta clementia novi justa petentibus adnuere, suo moderaminis judicio ponde ante praesertim, cum illa deposcuntur generali prece, cunctorum voce, communiter quod proficiat. constat illud ad Ecclesiae regimen pullulare, quod, et ipsum regalis clementiae prosit saluti, pariter ac mercedi. Quoniam sanctae memoriae vir apostolicus ille, illius urbis episcopus, fine appropinquante ab hac luce migravit, tempore naturae complenti, ne destitutae sint, quod absit, oves decedente pastore, in loco ejusdem suppliciter postulamus, ut (0705C)instruere dignemini illustrem virum illum, aut venerabilem illum cathedrae illius successorem, in quo est praespicuitas sublimis, ingenuitas nationis, elegantia refulgens, diligentia castitatis, charitatis locuples, voluntatis irrefragabiliter. Manu nostra hunc consensum decrevimus roborare. CAPUT VIII. Charta de ducatu, patriciatu, vel comitatu. Praecipue regalis in hoc perfecta collaudatur clementia, ut inter cunctum populum bonitas et vigilantia requiratur personarum. Nec facile cuilibet judiciariam convenit committere dignitatem, nisi prius fides seu strenuitas videntur esse probatae. Ergo dum et fidem et utilitatem tuam videmur habere compertam, (0705D)ideo tibi actionem comitatus, ducatus, patriciatus in pago illo, quem antecessor tuus ille usque nunc visus est egisse, tibi ad agendum regendumque commisimus. Ita ut semper erga regimen nostrum (0706A)fidem illibatam custodias, et omnes populi ibidem commanentes, tam Franci, Romani, Burgundiones, vel reliquae nationes, sub tuo regimine et gubernatione degant, et moderentur, et eos recto tramite secundum legem et consuetudinem eorum regas, viduis et pupillis maximus defensor appareas, latronum et malefactorum scelera a te severissime reprimantur, ut populi bene viventes sub tuo regimine gaudentes debeant consistere quieti, et quidquid de ipsa actione in fisci ditionibus speratur, per vosmetipsos annis singulis nostris aerariis inferatur. CAPUT IX. Indiculus ad alium regem, cum legatio dirigitur et verbis suggeritur commendatitiis. Domino glorioso, atque praecellentissimo fratri, (0706B)illi regi, in Dei nomine ille rex. Desideratus eventus fidelissimam nobis obtulit facultatem, qua vestrae serenitati salutationis honorificentiam praebeamus, eo videlicet dilectionis affectu proprietatem vestrae celsitudinis cognoscere cupientes, quo vestram gloriam erga nos fraternitatis individuam arbitramur. Proinde praesentes viros illustres, illum et illum, ad praesentiam fraternitatis vestrae direximus, quibus ut vestram gloriam condecet, benignissima tranquillitate susceptis, petimus ut dum officium legationis injunctae peragerent, responsis vestrae clementiae praemoniti, ad referendum salutis indicium sacris vestris litteris honorentur. CAPUT X. Rescriptio ad regem. (0706C)Domino gloriosissimo, atque praecellentissimo, et a nobis cum summo charitatis vinculo in amore Christi amplectendo, illi regi, ille rex. Apices vestrae celsitudinis, per magnificos, et illustres viros illos, summa cum aviditate nos accepisse comperite, per quos vestrae celsitudinis salutationum munera, ut condecet praemittentes, ea quae circa vos sunt prospera cognoscentes, gavisi, ipsos in vestro amore, tales ut condecet viros devotione benignissima suscepimus, et officium legationis sibi a vobis injunctum nostris auribus pandiderunt. Sed omnia a nobis in responsis accepta, quid cum feliciter in Dei nomine remeaverint celsitudinis vestrae auribus debeant enarrare. CAPUT XI. Tractoria legatorum vel minima facienda ad istius instar. Ille rex, omnibus agentibus. Dum et nos in Dei nomine apostolicum virum illum, necnon et illustrem (0707A)virum illum partibus illis legationis causa direximus, ideo jubemus ut locis convenientibus eisdem a vobis evectio simul et humanitas ministretur, hoc est, veredos, seu paraveredos tantos, panis nitidi modios tantos, vini modios tantos, cervisae modios tantos, lardi libras tantas, carnis libras tantas, porcos tantos, porcellos tantos, verveces tantos, agnellos tantos, aucas tantas, falsianos tantos, pullos tantos, ova tanta, olei libras tantas, gari libras tantas, mellis tantas, aceti tantas, cumini libras tantas, piperis tantas, costi tantas, gariofli tantas, spici tantas, cinnamomi tantas, granimastice tantas, dactylas tantas, pistacias tantas, amandolas tantas, cereorum libras tantas, salis tantas, olerum leguminum carra tanta, faculas tantas, itemque victum ad caballos eorum, (0707B)feni carra tanta, suffusi modios tantos, haec omnia diebus tam ad ambulandum, quam ad nos in Dei nomine revertendum unusquisque vestrum locis consuetudinariis, eisdem ministrare et adimplere procuretis, qualiter nec moram habeant, nec injuriam proferant, si gratiam nostram optatis habere. CAPUT XII. Praeceptum donationis. Si Dominus omnipotens, creator coeli et terrae, permisit in principio masculum et feminam copulae sociari consortio dicens: Relinquet homo patrem et matrem suam et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una; si aliquid pro amore dilectionis inter se invicem donare decreverint, hoc nostra serenitas in idipsis non renuit confirmare. Igitur venientes ille et (0707C)illa in palatio nostro, pro eo filiorum procreationem inter se minime habere videntur, omnes res eorum inter se, per manum nostram visi sunt condonasse (si ita convenit) villas aliquas inter se visi sunt condonasse. Dedit igitur praedictus vir ille per manum nostram, jam dictae conjugi suae illi, villas nuncupatas illas, sitas in pago illo, quas aut munere regio, ut de alode parentum, vel undecunque ad praesens tenere videtur, cum terris, domibus et caetera. Similiter in compensationem rerum, dedit praedicta femina antedicto jugali suo illi villas nuncupatas illas sitas in pago illo, cum terris et caetera, seu praesidiis domus eorum, argento et auro, fabricaturis, drappis, vestimentis vel omni supellectile eorum pars parti per manum nostram visi sunt condonasse. Ita (0707D)ut dum pariter advixerint in hoc saeculum, omnes (0708A)res super scriptas, ab utraque parte pariter debeant possidere, vel si pro animabus eorum aliquid exinde ac loca sanctorum dare decreverint, voluntatis eorum liberum maneat arbitrium: qui pari suo ex ipsis in hoc saeculum superstes exstiterit, ambabus rebus, quandiu advixerit usufructuario ordine debeat possidere; et post amborum de hac luce discessum, sicut eorum delegationibus continebitur, tam ad loca sanctorum, quam benemeritis, vel eorum propinquis, debeant reverti haeredibus, tam supra scriptae villae, quam et de praesidio eorum quidquid morientes reliquerint. Propterea per praesens praeceptum decernimus, et jubemus, ut dum taliter super scriptis illis decrevit voluntas, et per manum nostram invicem condonatum esse dignoscitur, per (0708B)hoc praeceptum, robustissimo jure suffultum, atque firmatum, quidquid superius continetur (auxiliante Domino, et nostra gratia) debeat perdurare. Ita ut nulla refragatio nec de parte fisci nostri, nec a parentibus eorum propinquis, nec a quocunque possit convelli, sed omni tempore maneat inconvulsum. Quam vero auctoritatem, ut firmior habeatur, vel per tempus conservetur, manu propria subtus eam decrevimus roborari. CAPUT XIII. Praeceptum de laesiwerpo per manum regis. Quidquid enim praesentia nostra agitur, vel per manum nostram videtur esse transvulsum, volumus ac jubemus ut maneat in posterum robustissimo jure (0708C)firmissimum. Ideo veniens ille fidelis noster, ibi in palatio nostro, in nostra vel procerum nostrorum praesentia, villas nuncupatas illas, sitas in pago illo, sua spontanea voluntate nobis per fistucam visus est werpisse, vel condonasse, in ea ratione si ita convenit, ut dum vixerit sub vestro beneficio debeat possidere, et post suum discessum, sicut ejus adfuit petitio, nos ipsas villas fideli nostro illi plena gratia visi fuimus concessisse. Quapropter per praesens decernimus praeceptum, quod perpetualiter mansurum esse jubemus, ut dummodo taliter ipsius illius decrevit voluntas, quod ipsas villas in supra scriptis locis nobis voluntario ordine visus est laesowerpisse, vel condonasse; et nos praedicto viro illi ex nostro munere largitatis, sicut ipsius illius decrevit voluntas (0708D)concessimus: hoc est tam in terris, domibus, aedificiis (0709A)accolabus, mancipiis, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, aquis, aquarumve decursibus, ad integrum quidquid ibidem ipsius illius portio fuit, dum advixerit absque aliqua deminutione, de qualibet re usufructuario ordine debeat possidere; et post ejus discessum memoratus ille hoc habeat, teneat et possideat, et suis posteris, aut cui voluerit, ad possidendum relinquat. Et ut haec auctoritas, etc. CAPUT XIV. Prologi de cessionibus regalibus. Merito largitatis nostrae munere sublevantur, qui parentibus nostris, vel nobis, ab adolescentia aetatis eorum instanti famulantur officio. ITEM ALIA. Praecipue compendiis regalibus illud ascribitur, quod pro contemplatione servitutis, fidelibus suis, concedente Domino, (0709B)consultissime muneratur. ITEM ALIA AD LOCUM SANCTUM. Nihil, ut ait Apostolus, in hoc mundo intulimus, nec quidquam ex eo auferre nobiscum poterimus, nisi quod ob animae salutem, locis sanctorum devote Domino offerentes impertire videmur. Ergo cognoscat magnitudo, seu strenuitas vestra, nos illustri viro illi promptissima voluntate, villam nuncupatam illam, sitam in pago illo, cum omni merito ex termino suo, in integritate, sicut ab illo, aut a fisco nostro fuit possessa, vel moderno tempore possidetur, visi fuimus concessisse. Quapropter praesentem auctoritatem nostram decernimus, quam perpetualiter mansuram esse jubemus, ut ipsam villam illam antedictus vir ille, ut diximus, in omni (0709C)integritate, cum terris, domibus, aedificiis, accolabus, mancipiis, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, farinariis, adjacentiis, appendiciis, vel quolibet genere hominum ditioni fisci nostri subditorum, qui ibidem commanent, in integra emunitate, absque ullius introitu judicum; de quibuslibet causis ad freta exigendum, perpetualiter habeat concessam. Ita ut eam jure proprietatio, absque ullius expectata judicum traditione, habeat, teneat atque possideat, et suis posteris, Domino adjuvante, ex nostra largitate, aut cui voluerit ad possidendum relinquat, vel quidquid exinde facere voluerit, ex nostro permissu in omnibus habeat potestatem. Et ut haec auctoritas, etc. CAPUT XV. Cessio ad locum sanctum. (0709D)Cognoscat magnitudo seu utilitas vestra, nos propter nomen Domini ad basilicam illam, vel ecclesiam illam, ubi apostolicus Pater noster ille, aut venerabilis vir ille abbas, praeesse videtur, villam nuncupatam illam, sitam in pago illo, quam usque nunc fiscus noster ille tenuit, promptissima devotione cum omni integritate visi fuimus concessisse. Quapropter per praesentem auctoritatem nostram decernimus, quam (0710A)perpetualiter mansuram esse jubemus, ut ipsam villam, memorata Ecclesia illa, vel antedictus pontifex, aut ille abbas, ut diximus, in omni integritate cum terris, et caetera quae superius sunt, ita ut eam et ipsi successores sui habeant, teneant et possideant, vel quidquid exinde ad profectum ecclesiae illius aut basilicae facere voluerint, ex permissu nostro in omnibus habeant potestatem; et ut haec auctoritas firmior habeatur, vel per tempora conservetur, manus nostrae subscriptionibus subtus eam decrevimus roborare. CAPUT XVI. Confirmatio. Quem divina pietas sublimat ad regnum, condecet facta conservare parentum, praecipue quod pro compendiis (0710B)ecclesiarum, aut locis sanctorum, a regali clementia pro aeterna retributione probatur esse indultum oportet conservare eum. Igitur apostolicus vir, Pater in Christo noster, illius urbis episcopus, clementiae regni nostri detulit in notitia, quasi ille rex per suam praeceptionem, sua manu subscriptam, ad ecclesiam illius, cui praeesse dignoscitur, villam nuncupatam illam, sitam in pago illo, cum integritate sua, sub omni emunitate, absque ullo introitu judicum, de quibuslibet causis ad freta exigendum, propter nomen Domini concessisset; et ipsam praeceptionem se prae manibus habere affirmat, et memoratam villam ipse pontifex, sub eodem modo ad partem ecclesiae possidere videatur, petit ad celsitudinem nostram, ut hoc circa eodem, vel memorata ecclesia (0710C)domni illius, per nostra deberemus confirmare oracula. Quod nos propter nomen Dei, et reverentia ipsius sancti loci, vel merito praefati pontificis, gratante animo praestitisse, et confirmasse cognoscite. Praecipientes enim, ut sicut constat praefatam villam, a jam dicto principe, memoratae ecclesiae illius, cum integritate, sub omni emunitate fuisse concessam; et eam ad praesens possidere videtur, inspecta ipsa cessione, per hoc praeceptum plenius in Dei nomine confirmatam, sub eo ordine, et ipse, et successores eorum, vel memorata ecclesia domni illius, illam teneant, et possideant, et eorum successoribus ad possidendum relinquant, vel quidquid exinde pro opportunitate ipsius sancti loci faciendum decreverint, ex nostro permissu liberam habeant potestatem. Et (0710D)ut haec auctoritas, etc. CAPUT XVII. Confirmatio pro saecularibus viris. Regiam consuetudinem exercemus, et fidelium nostrorum animos adhortamur, si petitionibus nostrorum fidelium libenter annuimus, et eas in Dei nomine effectui mancipamus. Igitur illustris vir ille clementiae regni nostri suggessit, eo quod ante hos annos (0711A)ille quondam rex parens noster, villam aliquam, nuncupatam, sitam in pago illo, quae antea ad fiscum suum aspexerat, et ille tenuerat, pro fide sua recta, ejus meritis compellentibus, cum omni integritate, et ipsam villam aspicientem per suam praeceptionem, sua manu roboratam, in integra emunitate, absque ullius introitu judicum de quibuslibet causis ad freda exigendum, eidem concessisset. Unde et ipsam praeceptionem antedicti principis, nobis ostendit relegandam, et memoratam villam ad praesens sub eodem modo possidere videtur; petiit ut hoc circa eodem nostra plenius deberet auctoritas generaliter confirmare. Cujus petitionem prorespectu fidei suae, sicut unicuique de fidelibus nostris, justa petentibus, nequivimus denegare, sed gratante animo praestitisse, (0711B)et confirmasse cognoscite. Praecipientes ergo ut sicut constat antedictam villam illam, cum omni integritate sua, ab ipso principe illo memorato illi fuisse concessam, et eam ad praesens jure proprietario possidetur, per hoc praeceptum plenius in Dei nomine confirmatum inspecta ipsa praeceptione, et ipse, et posteritas ejus eam teneant et possideant, et cui voluerint ad possidendum relinquant, vel quidquid exinde facere decreverint, ex nostro permissu libero perfruantur arbitrio. Quam vero auctoritatem, ut firmior habeatur, et per tempora conservetur, propria manu subtus eam decrevimus roborare. CAPUT XVIII. De regis antrustione. (0711C)Rectum est, qui nobis fidem pollicentur illaesam, nostro tueantur auxilio. Et quia ille fidelis, Deo propitio, noster, veniens ibi, in palatio nostro, una cum arimania sua in manu nostra trustem et fidelitatem nobis visus est conjurasse, propterea per praesens praeceptum decernimus ac jubemus ut deinceps memoratus ille in numero antrustionum computetur. Et si quis fortasse eum interficere praesumpserit, noverit se wirgildo suo sol. DC. esse culpabilem judicetur. CAPUT XIX. Praeceptum de clericatu. Si eis qui se ad onus clericatus transferre deliberant, licentiam non negamus, retributorem Dominum exinde habere confidimus, Noli prohibere benefacere ei qui potest, si valeas et ipse benefac. Ille ad nostram veniens praesentiam, petiit serenitati nostrae, ut ei licentiam tribuere deberemus qualiter comam capitis sui ad onus clericatus deponere deberet, et ad basilicam illam aut monasterium deservire deberet. Quod nos propter nomen Domini hoc eidem gratante animo praestitisse cognoscite. Praecipientes ergo jubemus, ut si memoratus ille de capite suo bene ingenuus esse videtur, et puletico publico censitus non est, licentiam habeat comam capitis sui tonsurare, et ad (0712B)supra scriptam basilicam, vel monasterium deservire, vel pro nobis Domini misericordiam attentius exorare. CAPUT XX. e divisione ubi regis accesserit missus. Dum et divisio, vel exaequatio, inter illum et illum, seu consortes eorum, de alode lui, aut de agro illo celebrari debet; et quatenus petitio illorum adfuit, ut missus de palatio nostro ad hoc inter eos dividendum, vel exaequandum accedere deberet. Ideo cognoscite quod nos missum nostrum illustrem virum illum ad hoc inter eos exaequandum visi fuimus direxisse. Propterea per praesens decernimus praeceptum ut ipsum in hoc vos recipere faciatis, et unicuique ex ipsis juste debita portio terminetur, et decima illius sumptus litis, quod exinde in fisci (0712C)ditionibus, tam de terra, vineis, mancipiis, vel undecunque re debetur, ipse vir ille habeat ex nostra indulgentia concessum, vel quidquid exinde facere voluerit liberam habeat potestatem. CAPUT XXI. De causis alterius recipiendis. Fidelis Deo propitio ille, ad nostram veniens praesentiam, suggessit nobis, eo quod, propter simplicitatem suam, causas suas minime possit prosequi, vel admallare, clementiae regni nostri petiit, ut illustris vir ille omnes causas suas in vice ipsius, tam in pago, quam in palatio nostro, admallandum prosequendumque (0713A)recipere deberet, quod in praesenti per fistucam eas eidem visus est commendasse. Propterea jubemus ut dum taliter utriusque decrevit voluntas, memoratus ille vir omnes causas lui, ubicunque prosequi vel admallare deberet, ut unicuique pro ipso, vel hominibus suis, reputatis conditionibus, et directum faciat, et ab aliis similiter in veritate recipiat. Sic tamen quandiu amborum decrevit voluntas. CAPUT XXII. Praeceptum denariale. Et quia apostolicus, aut illustris vir ille servum suum nomine illum, per manum illius ad nostram praesentiam jactante denario secundum legem Salicam (0713B)dimisit ingenuum, ejus quoque absolutionem per praesentem auctoritatem firmamus; praecipientes enim ut sicut et reliqui mansoarii, qui per talem titulum a jugo servitutis in praesentia principum noscuntur esse relaxati ingenui, ita et a modo memoratus ille per nostrum praeceptum plenius in Dei nomine confirmatum nullo inquietante, perennisque temporibus, cum Dei et nostra gratia valeat permanere bene ingenuus atque securus. CAPUT XXIII. Charta de causa suspensa. Cognoscat magnitudo seu utilitas vestra, dum et nos ad praesens apostolicum virum, aut illustrem virum pro nostris utilitatibus, ibi ambulare praecepimus, (0713C)ideo jubemus ut dum illis partibus fuerit demoratus, omnes causae suae, suorumque amicorum, aut gasindorum, seu undecunque ipsi legitimo redibit mittio, in suspenso debeant residere. Propterea per praesens decernimus ac jubemus praeceptum, ut interim quod de illis partibus revertitur, omnes causae ejus, aut amicorum suorum, tam illorum qui cum illo pergunt, quam qui ad propria eorum resident, vel undecunque ipse legitimo redibit mittio, in suspenso resideant, et postea unicuique pro ipsis de reputatis conditionibus, et justitiam reddat, et ab aliis simili modo recipiat. CAPUT XXIV. Charta de Mundeburde regis et principis. Rectum est ut regalis potestas illius tuitionem impertiat, quorum necessitas comprobatur. Igitur cognoscat magnitudo seu utilitas vestra, quod nos apostolicum, et venerabilem illum episcopum, aut abbatem Ecclesiae, vel monasterii, in honore illius sancti constructi, cum omnibus rebus vel hominibus aut gasindis, vel amicis, seu undecunque ipse legitimo redibit mittio, juxta ejus petitionem, propter malorum hominum illi itas infestationes, sub sermonem tuitionis nostrae visi fuimus recepisse, ut sub Mundeburde vel defensione illustris viri illius majoris domus nostri, cum omnibus rebus praefatae Ecclesiae aut monasterii, quietus debeat residere, et (0714B)sub ipso viro illo, illustris vir ille, causas ipsius pontificis, aut abbatis, vel ecclesiae aut monasterii, vel qui per eum sperare videntur, vel undecunque legitimo reddibit mittio, tantum in palatio nostro, sequi deberet. Propterea per praesens decernimus ac jubemus praeceptum, ut memoratus pontifex, aut abbas sub nostro sermone, et Mundeburde antedicti viri quietus resideat; et nec vos, nec juniores, aut successores vestri, vel quislibet eum de inquisitis occasionibus injuriare, nec inquietare praesumatis. Et si aliquae causae adversus eum, vel suo mittio surrexerint, quae in pago absque ejus gravi dispendio definitae non fuerint, in nostri praesentia reserventur. Quam praeceptionem, ut firmior habeatur, propria manu subscripsimus. CAPUT XXV. Prologus de regis judicio, cum de magna re duo causantur simul. Cui Dominus regendi curam committit, cunctorum jurgia diligenti examinatione eum rimari oportet, ut juxta propositionum alloquia, inter alterutrum salubris donetur sententia. Quo fiat, ut et nodos causarum vivacis mentis acumen coerceat, et ubi praelucet justitia, illuc gressum deliberationis imponat. Ergo nos in Dei nomine, ibi in palatio nostro, ad universorum causas recto judicio terminandas, una cum domnis et patribus nostris episcopis, vel cum pluribus optimatibus nostris illis, patribus illis, (0715A)referendariis illis, domesticis illis, vel seniscalcis cubiculariis, et illo comite palatii, vel reliquis quampluribus nostris fidelibus resideremus; ibique veniens ille illum interpellavit, cum diceret, etc. CAPUT XXVI. Indiculus commonitorius ad episcopum. Domino sancto et apostolica sede colendo, domno et in Christo Patri illo episcopo, ille rex. Fidelis Deo propitio noster ille ad praesentiam nostram veniens, suggessit nobis, eo quod villam aliquam nuncupatam illam, quae ad eumdem de parte illius pervenire debuerat, post vos retineatis indebite, et nullam justitiam vobiscum possit consequi. Propterea praesentem indiculum ad coronam beatitudinis vestrae direximus, ut et pro nobis orare debeatis, et si taliter (0715B)agetur antedictum illum de suprascripta villa legibus revestire faciatis. Certe si nolueritis, et aliquid contra hoc habueritis, quod opponere, vosmetipsi per hunc indiculum commoniti, aut missus in persona vestra instructus, nunc ad nostram veniatis praesentiam, ipsi lui ad hoc dandum responsum. CAPUT XXVII. Item indiculus ad episcopum pro aliis astringendis. Domino sancto et apostolico, domno et Patri illi episcopo, ille rex. Ille veniens ad praesentiam nostram suggessit, quasi abbas vester, aut clericus, vel homo vester ille, eidem servo suo per fortiam tulisse, vel post se retineat injuste, et nullam justitiam cum (0716A)eodem ex hoc consequi possit. Propterea praesentem indiculum ad sanctitatem vestram direximus, per quem petimus, ut et pro nobis orare dignemini, et si taliter agetur, ipsum abbatem vestrum, aut clericum, praesentaliter constringatis, qualiter si ita agetur hanc causam contra jam dictum illum legibus studeat emendare. Certe si noluerit, et aliquid contra hoc habuerit quod opponere, ipsum illum per fidejussores positos, tunc ad nostram dirigere studeatis praesentiam. CAPUT XXVIII. Charta audientalis. Ille rex viro illi illustri illi comiti. Fidelis Domino propitio noster ille, ad praesentiam nostram veniens, clementiae regni nostri suggessit, eo quod pagensis vester ille, eidem terram suam in loco nuncupante (0716B)illo, per fortiam tulisset, et post se retineat injuste, et nullam justitiam ex hoc apud ipsum consequi possit: propterea ordinationem praesentem ad vos direximus, per quam omnino jubemus ut ipsum illum taliter constringatis, qualiter si ita agetur, hanc causam contra jam dictum illum legibus studeat emendare. Certe si noluerit, et ante vos recte non finitur, memoratum illum, tultis fidejussoribus, Kalendis illis, ad nostram eum cum omnimodis dirigere studeatis praesentiam. CAPUT XXIX. Indiculus ad laicum. Ille rex vir illuster, illi fideli nostro: ad praesentiam (0717A)nostram veniens nobis suggerit, quasi vos nulla manente causa, in via adsallissetis, et graviter livorassetis, et raupta sua in solidos tantos eidem tulissetis, vel post vos retineatis indebite, et nullam justitiam et hoc apud vos consequi posse. Propterea praesentem indiculum ad vos direximus, per quem omnino jubemus, ut si taliter agitur, de praesente hoc contra jam dictum illum legibus studeatis emendare. Certe si nolueritis, et aliquid contra hoc habueritis quod opponere, non aliter fiat nisi vosmetipsi per hunc indiculum commoniti, Kalendis illis proximis ad nostram veniatis praesentiam, eidem ab hoc integrum et legale dare responsum. CAPUT XXX. Commutatio cum rege. (0717B)Ille rex illi regi. Nihil sibi quisque cernitur minuendo, quidquid e contra recipitur in augmento. Dum inter nos et illustrem virum illum unanimiter convenit, ut loca aliqua inter nos commutare deberemus, nos dedimus ei locellum nuncupantem illum in pago illo, cum colonicis illis, vel omnibus adjacentiis eorum, et merito suo, tam domibus, mancipiis, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, vel reliquis quibuscunque beneficiis, quodcunque ille, vel fiscus noster, in ipsis locis tenuisse noscitur: et ipse haec contra dedit nobis omnem portionem suam, quam in villa illa, in pago illo, habuisse visus est, cum itemque domibus, mancipiis, vineis, silvis, vel reliquis quibuscunque beneficiis, quaecunque ibidem habuit, et nos pro animae nostrae remedio ibi dedimus. (0717C)Quapropter hoc praeceptum commodum commutationis ipsius, vere fieri decrevimus, ut a praesenti die ipsa locella cum omnibus superius scriptis, vel omni integritate sua, quidquid, ut diximus, ille vel fiscus noster ibidem tenuit, ipse ille hoc habeat, teneat, atque possideat, et suis posteris ad possidendum relinquat, vel quidquid exinde facere voluerit, ex nostra commutatione liberam habeat potestatem: et unaquaeque pars quod in concambio bonae pacis placuit accepisse, exinde per tempora debeat, Deo permittente, gratulari. Et ut haec praeceptio, etc. CAPUT XXXI. Confirmatio regis de omni corpore facultatis. Merito regalis clementia in illos collata munera (0717D)vel proprietates parentum nostrorum confirmare (0718A)deliberat, quos cognoscit anterioribus regibus, parentibus nostris, vel nobis fidem integram conservasse illaesam. Idcirco illuster; vir ille, chartas praecedentium regum nobis protulit recensendas, qualiter parentibus suis loca aliqua fuerunt concessa; petiit ut eum de omni corpore facultatis suae, tam quod regio munere, ipse vel parentes sui, promeruerunt, quam quod per venditionis, cessionis, donationis, communicationisque titulum ad praesens juste et rationabiliter est conquisitum, et ad praesens possidere videtur, per nostrum in ipso deberemus generaliter confirmare praeceptum. Quod nos pro divino intuitu, vel ejus meritis compellentibus, integra devotione magnitudo vestra praestitisse cognoscat. Praecipientes enim ut quidquid ex successione parentum, (0718B)vel ejus voluntate, tam munere regio, vel per quaelibet instrumenta chartarum ad eumdem juste pervenit, tam in villabus, mancipiis, aedificiis, accolabus, auro, argento, speciebus, ornamentis, mobili aut immobili, aut quodcunque in quibuslibet rebus, per instrumenta chartarum, tempore praesenti cum rationis ordine dominare videtur, per hanc auctoritatem firmatum cum Dei et nostra gratia, in integritate hoc valeat possidere, et suis posteris, auctore Domino, derelinquere. Et ut haec auctoritas, etc. CAPUT XXXII. Si aliquis contra regis voluntatem egerit, securitas cui eum persequi jusserit. Qui regiae obtemperant jussioni, experiri malum (0718C)in posterum a quolibet non debent. Igitur cum et ille cum reliquis paribus suis, qui eum secuti fuerint, facientem revello illum interfecit, aut quaslibet alias causas contra regem commisit, vel de regno nostro se transtulit, quod nobis satis fuit molestum, et una cum consilio fidelium nostrorum, omnes res ejus sub fisci titulum illustribus viris illis praecipimus revocare, quia si se non distulisset, non solum res perdere, sed pro tali revello in vita ordinavimus insequi. Propterea praesentem praeceptionem dedimus, ut dum praedicti viri illi, vel reliqui pares aut gasindi, non ex sua praesumptione, nisi per nostram ordinationem, una cum consilio seniorum fidelium nostrorum, ipsas res sub fisco nostro positas habuerint, et nostris ditionibus ubi jussimus, (0718D)vel reliquarum qui cum eodem mixti fuerunt, nec (0719A)haeredes eorum exinde quamlibet calumniam aut repetitionem ullam habere penitus non debeant, sed tam ipsi illi, quam pares, gasindi vel amici, quidquid de rebus praedicti illius erat, et ablatum fuit, dum per ejus culpas, et nostra ordinatione factum est, omni tempore exinde deducti et absoluti permaneant, et, ut diximus, calumniam aut repetitionem, vel damnietatem, quandoquidem exinde suprascripti viri vel fideles nostri non pertimescant habere. Et ut haec praeceptio, etc. CAPUT XXXIII. Praeceptum quorum ab hostibus vel alio modo fuerint instrumenta incensa. A regali necesse est releventur clementia qui damnietatem ab hostibus vel passi sunt violentiam. Igitur (0719B)fidelis Deo propitio noster ille clementiae regni nostri suggessit eo quod ante hos annos, aut anno superiori, exercitus noster, aut illius regis, domus suas incendio cremassent, vel res suae quamplures una cum instrumentis chartarum, tam per quod regio munere perceperat, quam et quod per venditionis, donationis, cessionis, commutationis titulum, vel de alode parentum in quocunque loco in regno nostro aliquid possidebat, ibidem concrematae fuissent. Unde relationem bonorum hominum manibus roboratam, qualiter ipsis ita cognitum sit, suggessit nobis, et protulit recensendam: et omnes res suas unde ipsa instrumenta perierant, absque ullius inquietudine, sicut et antea fecit quietus possidere videtur. Sed pro firmitatis studio petiit memoratus (0719C)ille, ut per nostram auctoritatem omnes res suas, tam quod regio munere, quam quod per venditionis, cessionis, commutationisque titulum, vel reliquam alodem, ad praesens cum aequitatis ordine quietus possedit, deinceps in jure et dominatione ejus confirmare deberemus. Cujus petitioni gratante animo praestitisse, vel confirmasse cognoscite. Praecipientes ergo jubemus ut quidquid memoratus ille tam in terris, domibus, aedificiis, accolabus, mancipiis, vineis, silvis, campis, pratis, aquis aquarumve decursibus, vel reliquis quibuscunque beneficiis (quod per relationem supra scriptorum virorum cognovimus) justitia rationabiliter usque nunc ubicunque in regno nostro possidere videtur, dum ejus instrumenta cremata esse cognovimus, per hoc praeceptum plenius (0719D)in Dei nomine circa eum suffultum atque firmatum, absque ullius inquietudine vel refragatione teneat et possideat, et suis posteris, aut cui voluerit in Dei nomine ad possidendum relinquat. Quam vero auctoritatem perpetuis temporibus valituram propria manu subter roborare decrevimus. CAPUT XXXIV. Relatio pagensium ad regem directa Suggerendo piissimo atque praecellentissimo domno (0720A)illi regi et majori domus illius, a servis vestris pagensibus illis, quorum subscriptiones vel signacula subtus tenentur inserta. Principalitatis vestrae circumspecta clementia, novit justa petentibus dignanter annuere, et necessitatem patientibus subvenire clementer. Pene omnibus patet regionem nostram ab hostibus depopulatam esse, et domus multorum igne crematas, vel rebus ablatis. Inter quos servus vester ille non modicum ibidem perpessus est damnum, et de rebus suis dispendium vel omnia instrumenta chartarum, quae ipse vel parentes sui habuerunt, tam quod et munificentia regum possedit, quam quod per venditionis, cessionis, donationis commutationisque titulum habuit, una cum domo sua incendio concremata esse noscuntur, unde nostras parvitates (0720B)petiit, quod veraciter exinde cognovimus, per hanc nostram suggestionem vestrae innotescere clementiae, quod et facere servi vestri decrevimus. Vestra pietas jubeat quod usque modo in regno vestro quietus possedit, circa eodem per vestro munere praeceptum ut mantea valeat, dum sua perdidit instrumenta, possidere quietus et securus. Nos servi vestri quod exinde veracius scimus. innotescere praesumpsimus; vestrum est necessitatem patientibus subvenire. CAPUT XXXV. Confirmatio de omni corpore facultatis monasterii. Ille rex illi patricio atque omnibus agentibus. Rectum esse censemus ut petitiones sacerdotum quae ad profectum pertinent locorum sanctorum, ad effectum (0720C)Christo praeside perducamus. Igitur venerabilis vir ille sancti monasterii abbas, gloriae regni nostri petiit ut dum ipsum sanctum monasterium de collatione parentum nostrorum, Deo adjutore, videtur esse constructum, nos omne corpus facultatis ejus, tam quod antecessores abbates ibidem laboraverunt, vel ille domnus abbas, qui ibidem fuisse dignoscitur de re monasterii ibidem visus est augmentasse aut comparasse, quod ab ipso sancto loco moderno tempore possidetur per nostrum deberemus generaliter confirmare praeceptum. Quod nos pro divino respectu vel mercedis nostrae augmentum praestitisse, vestra non dubitet magnitudo, etiam et privilegium ipsius monasterii quod institutionem sedis apostolicae seu reliquorum episcoporum visi sunt meruisse, (0720D)et per auctoritatem domni illius, seu a reliquis successoribus parentibus nostris adumbratum fuisse dignoscitur, juxta quod etiam per priorem praeceptionem nostram erga se perhibentes se munitum, propriam stabilitatem decrevimus roborare. Praecipientes ergo ut omnes facultates ipsius monasterii quidquid aut regia collatione, aut privatorum munere, vel antecessoribus abbatibus, seu et a domno lui ibidem est legaliter acquisitum aut comparatum, (0721A)imo de quibuscunque rebus recte attractum, quodcunque dominatio ipsius sancti loci undique moderno tempore in villabus, domibus, mancipiis, vineis, silvis, pratis, pascuis, aut quibuslibet beneficiis, cernitur cum aequitatis ordine possidere, per hanc auctoritatem suffultum, absque cujuslibet illicitis controversiis, mihi tamen praesenti quam futuro tempore, Christo praesule, proficiat in augmentum; adjicientes ut et privilegium tam de abbatum ingressu ipsa congregatio, postquam alius migraverit ex se instituendo, quam et de reliquis omnibus quae per institutionem pontificum, de tempore illo usque nunc ipsum monasterium habuit concessa, et usque hactenus conservata, vel per decessores reges circa se firmata: ita et inantea resecatis quarumcunque superfluis (0721B)inquietudinibus sub eo ordine valeant in nostro sermone, auxiliante Domino, per tempora permanere. Et vos et successores vestri, ubi necessitas fuerit, in conditionibus ipsius monasterii pro salute nostra crebrius exorare, et vobis ob hoc ad gratiam nostram debeat pertinere. Et ut haec praeceptio firma stabilitate subsistat, propria manu infra decrevimus roborare. CAPUT XXXVI. Ut causas auctorum assumendi suorum aliquis licentiam habeat. Malorum necesse est tergiversationem regali coercere censura. Igitur apostolicus vir ille, illius urbis episcopus, aut venerabilis ille abbas, aut Deo sacrata illa abbatissa, de monasterio illo, vel quilibet (0721C)fidelium dominorum, missa petitione, aut ipse nobis innotuit, eo quod a diversis hominibus eorum spontanea voluntate, tam ipse quam antecessores eorum, data pecunia, infra regnum vestrum Al., nostrum plurima in terris, aut mancipia comparassent, vel reliqui homines ad ipsam ecclesiam vel monasterium, pro animae eorum remedio, nonnulla per eorum instrumenta delegassent; et hoc ad praesens cum aequitatis ordine possidere videntur; petiit ut (0722A)pro tempore futuro, vel majorum hominum injurias coercendo, dum plures benefactores vel venditores pro clade quae grassatur in populo, vel complente fine naturae, absque haeredibus de hac luce discesserunt: si aliquis per quodlibet ingenium de ipsis rebus eum inquietare voluerit, licentiam haberet in vice auctorum suorum ipse vel advocatus suus eorum causas assumere. Quod nos propter nomen Dei et reverentiam ipsius sancti loci praestitisse cognoscite. Praecipientes ergo jubemus ut memoratus pontifex aut abbas, vel abbatissa, vel advocatus ejus, in vice auctorum suorum, causas ipsius licentiam habeat assumendi, vel homallandi, et per eorum instrumenta aut de annis ipsius rei, unde tunc a quibuslibet inquietari videbuntur, partibus ecclesiae (0722B)vel monasterii sui, cum aequitatis ordine respondendi, vel homallandi, super annis contra quemcunque sanciendi. CAPUT XXXVII. Judicium evinditale. Veniens ille in nostri vel procerum nostrorum praesentia, suggessit quasi homo nomine ille pagensis vester, eum in villa nulla manente causa adsallisset, et eum graviter livorasset, vel raupa sua in solidos tantos eidem tulisset, et ob hoc vobis per nostram ordinationem tales datos habuisset fidejussores, ut Kalendis illis ex hoc in nostri praesentia debuissent astare causantes. A quo placito veniens memoratus ille, ibi in palatio nostro, et per triduum, seu amplius, ut lex habuit, placitum suum custodisset, (0722C)et memoratus ille abjectus sit, vel solsatissit, ipse nec venisset ad placitum, nec nulla sunnia nuntiasset, affirmat. Proinde nos taliter una cum nostris proceribus constitit decrevisse ut si evidenter memoratus ille pro hac causa tales vobis datos habuit fidejussores, et placitum suum minime custodivit, dum et illustris vir ille comes palatii nostri testimoniavit quod antedi tus ille placitum suum legibus custodivit, et eum adjectivit vel solsativit, et ipse ille (0723A)placitum custodire neglexit, jubemus ut quidquid lex loci vestri de tali causa edocet, vobis distringentibus, ante dictus ille partibus illius componere et satisfacere non recuset. CAPUT XXXVIII. Charta paricla Cum in nostra vel procerum nostrorum praesentia, homo nomine ille itemque hominem nomine illum interpellasset, quasi servo suo nomine illo, una cum raupa sua in solidos tantos, post se fugitivos pedes recepisset, vel post se retineat indebite: aut haec praefatus ille omnia fortiter visus est denegasse, quod nec ipse ipso servo fugitivos pedes, nec raupa sua post se nunquam recepisset: sed dum inter se intenderent, sic eisdem a proceribus nostris, in (0723B)quantum illustris vir ille comes palatii nostri testimoniavit, fuit judicatum ut de quinque denominatis, idem ille apud tres et alios tres, sua manu septima, tunc in palatio nostro, super capellam domini Martini, ubi reliqua sacramenta percurrunt, debeant conjurare, quod suprascripto servo illo memoratus ille pedes fugitivos, una cum raupa sua in solidos tantos, post se nunquam recepisset; si hoc conjurare potuerit, de hac causa ductus sedeat; sin autem non potuerit, ipsum servum una cum raupa sua in solidos tantos cum legis beneficio, partibus antedicti illius reddere studeat. Interim vero usque in ipso placito, quia nec utra pars ex ipsis victa sit (0724A)apparet, unde aequales praeceptiones eis fieri, et accipere jussimus. CAPUT XXXIX. Ut pro nativitate regis ingenui relaxentur. Ille rex Francorum viro illustri illi comiti. Dum et nobis divina pietas, juxta votum fidelium et procerum nostrorum, de nativitate filii nostri illius, magnum gaudium habere concessit, ut misericordia Dei vitam eidem concedere dignetur, jubemus ut per omnes villas nostras, quae in vestra vel in cuncto regno nostro aliorum domesticorum sunt actionibus, tres homines servientes in utroque sexu, in unaquaque villa, ex nostra indulgentia, per vestras epistolas ingenuos relaxare faciatis. CAPUT XL. Ut leude Samio promittantur regi. Ille rex illi comiti. Dum et nos una cum consensu et procerum nostrorum, in regno nostro illo gloriosum filium nostrum illum regnare praecepimus: ideo jubemus ut omnes pagenses vestros, tam Francos, Romanos, vel reliquas nationes degentes bannire, et locis congruis per civitates, vicos et castella congregare faciatis. Quatenus praesente misso nostro, illustri viro illo, quem ex nostro latere illuc pro hoc direximus, fidelitatem praecelso filio nostro, vel nobis, et Leode, et Samio, per loca sanctorum, vel pignora quae illuc pro eodem direximus, debeant promittere et conjurare. CAPITULA DE CHARTIS PAGENSIBUS. 1.Si quis monasterium, aut xenodochium de magna re vult instruere. 2. Prologus qui de magna re facit ecclesiis donationem. 3. Item alius prologus, cum ipsa donatione, ad hoc opus. 4. Cessio a die praesente ad ecclesiam, de villa. 5. Precaria de ipsa villa dum advivit. 6. Donatio de parva re ad ecclesiam. 7. Charta donationis inter virum et feminam de eorum rebus. 8. Item alia, sine aliqua minuatione. 9. Charta obnoxiationis a patre in filiis facta. 10. Epistola, cum in loco filiorum nepotes instituuntur ab avo. 11. Charta qui suum nepotem meliorare voluerit. 12. Charta ut filia cum fratribus in paterna succedat alode. 13. Si quis extraneum hominem in loco filiorum adoptaverit. 14. Pactum inter parentes de haereditate eorum. 15. Libellus dotis. 16. Si quis aliquam puellam invitam traxerit. 17. Qualiter in uno volumine testamenta duarum personarum condantur. 18. Securitas pro homicidio facto, si se pacificaverint. 19. Venditio de villa. 20. Venditio de area infra civitatem. 21. Venditio de campo. 22. Venditio de servo aut ancilla. 23. Concambium de villis. 24. Concambium de terra, vinea, vel prato. 25. Cautiones diverso modo factae. 26. Item alia. 27. Item alia. 28. Qui se in servitio alterius obnoxiat. 29. Charta de agnatione si servus ingenuam feminam traxerit. 30. Libellus repudii. 31. Mandatum. 32. Ingenuitates diverso modo factae. 33. Item ingenuitates alio modo post discessum. 34. Item aliae, adhuc alio modo. 35. Evacuatoria de cautione, si non invenitur. 36. Si quis aliquid servo suo aut gasindo concedere voluerit. 37. Gesta juxta consuetudinem Romanorum qualiter donationes vel testamenta legantur. 38. Mandatum ad gesta. 39. Epistola si aliquis rem Ecclesiae ad usum habeat, et de sua proprietate aliquid donet. 40. Praestaria de re Ecclesiae ab epis opis facta. 41. Precaria. 42. Indiculus, cum episcopus ad alium in resurrectione Domini eulogias dirigit. 43. Rescriptum ad episcopum de visitatione. 44. Quomodo ad regem, reginam, vel episcopum, pro nativitate Domini, visitatione directa scribatur. 45. Item alia de nativitate Domini. 46. Commendatitiae litterae ad episcopum jam cognitum. 47. Item commendatitiae litterae ad abbatem notum. 48. Supplicatorium pro eo qui de monasterio regreditur, aut illo qui ingredi voluerit. 49. Indiculus generalis ad omnes homines. 50. Indiculus commendatarius ad viros illustres laicos. 51. Indiculus ad omnes potentes palatinos, manime ad cognitos sibi. 52. Qualiter pro nativitate filii regis, ex ordinatione Dominica, domesticus de villis regis, ingenuitates facere debeat. LIBER SECUNDUS. SEU DE CHARTIS PAGENSIBUS . CAPUT PRIMUM. De magna re qui vult xenodochium aut monasterium construere. Domino vere sancto atque sedula ostensione, patentibus virtutum miraculis, Christi remuneratione, fulgenti, oratorio, ac cellulae, in honore sanctae ac semper virginis genitricis Domini nostri Jesu Christi, seu quidam, meritis flagitiis, quoque sceleribus, prae lascivis actibus ac nimia foeditate pollutus, vel opere omnium bonorum Christianorum longe satis extremus optat, pene sanctarum Scripturarum series, Christianis fidelibus pia exhortatione pronuntiat, hoc etiam tonitrualis illa evangelistarum vox, suggerente spiritu, sua potestate concelebrat, ut faciat in pauperes eleemosynam, qui vult tartari evadere supplicia: (0725C)unde et Dominus in Evangelio dicit: Vende omnia quae habes, da pauperibus, et habebis thesaurum in coelum. Pensemus ergo omnes Christiani quanta sit pietas et largitio Redemptoris, ut eleemosynis pauperum promittantur nobis thesauri regni coelorum. Procuremus igitur, sicut Dominus et Salvator noster praecepit, et ac si non quantum habemus, saltem in quantum possumus, eleemosynam faciamus. Nemo itaque dubitet, nemo tardet, quia si nos facimus quae Dominus et Salvator noster praecepit, ille sine dubio facturus est quae promisit. Ait enim Scriptura: Abscondite eleemosynam in corde pauperis, et ipse pro te deprecabitur Domino. Abscondamus ergo eleemosynam in corde pauperis ut proveniat nobis deprecatio pauperum in remissionem (0725D)peccatorum. Multa quidem et alia pro eleemosynis faciendis testimonia, in Scripturis sanctis (0726B)reperimus. In quibus vel ex quibus illam ego existimo portionem, quae ait, sicut aqua exstinguit ignem, etc. Quid ergo verius potest credi, quid confidentius, quidve expressius, quia sicut aqua exstinguit ignem, sic eleemosyna exstinguit peccatum. Juste ergo exstinguitur, qui peccatorum incendia eleemosynis, juxta pollicitationem divinam, exstinguere non festinat. Faciant quippe caeteri quod voluerint, agant quod ipsi maluerint, idcirco quoniam omnis homo suo sensu ducitur; ego tamen ejus rei exemplum secutus, elegi ad praefatum oratorium vel cellulam, juxta apostolorum numerum duodecim, ad praesens pauperum, pro remissione peccatorum meorum, vel pro diluenda meorum mole peccaminum, Christo praesule, collocare; ubi etiam per praesentem epistolam donationis (0726C)meae, dono ad praesentem diem quod in luminaribus ipsius oratorii, vel in alimonia et substantiali victu, vestitu quoque et sustentatione ipsorum pauperum, vel clericorum ibidem servientium, Deo gubernante et opitulante, proficiat, donatumque in perpetuum esse volo, atque de meo jure in eorum dominationem et potestatem trado, lego, transmitto atque transfundo, hoc est agros, quorum vocabula sunt illa et illa, quae ponuntur in territorio illo: pari modo, et quidquid in illo territorio ponitur, in omni soliditate portionem meam, una cum mancipiis, aedificiis, vineis, terris, pratis, silvis, omnique jure eorum, una cum colonicis adjunctis, adjacentiis eorum, in omni soliditate earum, sicut a me noscitur fuisse possessum, aut mihi ex legitima successione, (0726D)aut undecunque aliquid mihi ibidem evenit, cum omni soliditate vel opportunitate earum, ad integrum; (0727A)ea scilicet ratione atque praetextu, ut, remota pontificum simulque ecclesiasticorum officialium seu publicorum omnium potestate, nullas functiones vel exactiones, neque exquisita et lauta convivia, neque gratiosa, vel insidiosa munuscula, neque etiam caballorum prestus, paravereda, vel caeteras angarias, aut quocunque functionis titulo dici potest, de ipsa facultate penitus non requiratur, sed sub integra emunitate facultaticula ipsa, sicut a me huc usque possessa est, in jure oratorii sanctae Mariae et praedicatorum pauperum debeant, Deo protegente et opitulante, persistere: nisi tantum sancti et apostoli illius urbis episcopi, in cujus oppido xenodochium ipsum ponitur, pro tradendis benedictionibus, vel substituendis abbatibus presbyteris quoque et diaconibus, (0727B)absque ulla pecuniarum adeptione: amplius vero donandi, exigendi vel minuendi causam, nullam habeat potestatem. Sed nec per commutationis locum quidquam ex hoc auferendi, nullo tempore occasio vel aditus tribuatur, sed perpetualiter in potestate praefati oratorii illius, ipsorum pauperum, Christo favente, permaneat. Hoc etiam ipsis pontificibus obsecro, vel committo, ut illos, per succedentes temporibus, cum casus mortis exstiterit, abbates aut clericos, et clericorum gradus, in eodem loco dignentur vel debeant instituere, quos sapientia et eruditio Scripturarum clarificat, vel quos vita sancta, et actio bona, aut conversatio honesta commendat. Unde obsecro clementissimis regibus tam praesentibus quam futuris, et omnibus in Deo episcopis, (0727C)omnibusque potestatibus et primatibus omnibus etiam senioribus, quoscunque judices esse constiterit, per ineffabilem Dei omnipotentiam, per inseparabilem Patri et Filio et Spiritui sancto Trinitatem, ut hanc voluntatem meam pro nullis occasionibus, sicut existente sine Deo cupiditate res exigi solet, nulla ratione nulloque tempore convellere permittatis, sed per sollicitudinem et curam episcopi constare potius, pro reverentia Trinitatis immensae, vestro tempore, et studio, vel opere jubeatis. Quatenus ut ille vobis mercedem restituat in futuro, qui scit me eleemosynas ipsas sancti Dei pauperibus per amorem Domini nostri Jesu Christi ardenti desiderio tribuisse. Si quis hanc voluntatem meam pro quibuslibet adinventionibus seu propositionibus sicut (0727D)mundus quotidie et injuriis expolio obvius, vel repetitor, convulsor etiam, aut tergiversator exstiterit, anathema sit, et tam qui fecerit quam qui faciendo consenserit, anathema sit: et sicut Datan et Abiron hiatu terrae absorpti sunt, vivens in infernum descendat, et Zeziae fraudis mercatorem, et in praesenti et in futuro partem damnationis excipiat: et tunc veniam consequatur, quando consecuturus est et diabolus, qui se fallendo aetheria sede dejectus, cruenta adinventione, bonis operibus semper vigilari pervigilat: insuper etiam inferat societati quoque et (0728A)fisco, vel sanctis episcopis Ecclesiae illius, auri libras C. Nihilominus praesens epistola, quae a me pro timore Dei, et amore pauperum conscripta est, firma, incorrupta, intemerata, inviolataque permaneat. Ergo namque de collatis ac superius praenotatis rebus, omnia ad curam, et sollicitudinem, aut defensionem eorum, vei gubernationem ipsorum pauperum, sancto ac praenotato domini illius episcopo vel successoribus suis, Deo sibi teste, committo: et instrumenta per quae res ipsae, auxiliante Deo, per eorum sollicitudinem defensentur super scripto Domini lui episcopo prae manibus tradidi, et qualiter ibidem provide, pie, rectene an secus ageret Christo Domino in se judicio recognoscat. Mihi autem nihil exinde proprietatis titulo penitus non reservari, quia facile (0728B)contemnit omnia qui cupit ab inferni faucibus erui, vel ille qui peccatorum remissionem Deo remunerante desiderat, aut ille qui semper cogitat cum velit nolit esse moriturum: stipulatione, etc. CAPUT II. PROLOGUS. Qui de grandi causa fecit donationem. Quantum intellectus sensusque humanus potest mente sagaci pensare atque solerti indagatione perpendere, nihil amplius valet in hujus saeculi luce gaudia fugitiva lucrari, quam quod de rebus suis locis venerabilibus in alimoniis pauperum curetur impendere: quatenus fragilitatem naturae, quam omnes generaliter patiuntur, priusquam subitanea transpositio eveniat, oportet pro salute animae vigilare, (0728C)ut non inveniat quemquam imparatum, et sine aliquo respectu discedat a saeculo. Quin potius dum proprio libertatis jure subsistit, ex caducis substantiis in aeterna tabernacula vitam quaerat mercari aeternam; ut inter justorum consortium desiderabilem valeat adipisci locum, et retributorem sibi praeparet Deum, ut de fructu indeficienti paradisi mereatur foveri. De cujus vivo fonte, perfecta fide poscente, nec subtrahitur poculum, nec minuitur alveus, sed potius uti quisque hauserit, irrigatus dulcedine coelitus atque suavus ei flagratur odor balsami paradisi. ITEM ALIUS PROLOGUS. In nomine sanctae Trinitatis. Prosperum ac salubre consilium imoque satis jucundum esse dignoscitur, (0728D)ut homo de mundanis rebus comparet paradisum, et de terrenis transferatur in coelestia. Sic Dominus in sancto Evangelio praeclaram intonat vocem dicens: Thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi nec fur effodit, nec tinea sulcat. PROLOGUS de clerico qui in monasterio tonsuratur, et suam rem ad ipsum locum donat. Debet unusquisque largiente Domino, dum versatur in corpore, futura tractare, et de caducis rebus mercari aeterna, ut quando quidem jubente Deo de corpore egredi contigerit, de mammona iniquitatis mansionem sibi reperiat comparatam in coelis. Idcirco (0729A)ego ille cedo ad monasterium illud, ubi abbas ille custos praeesse videtur, et comam capitis mei ibidem deposui, et in ipso monasterio sub norma sanctorum vivere cupio cessumque in perpetuum esse volo. ITEM PROLOGUS. Opportunum est unumquemque, dum terrae munera possidet, pro anima sua frequentius cogitare, ut terrenam beatitudinem possidere mereatur. Ergo illuster vir ille, sentio me infra corpus meum infirmum esse, et infra animam meam nimis esse peccatorem. Admonet me divina potentia, vel compunctio cordis mei mihi obvenit, ut pro peccatorum meorum remedio aliquid de rebus meis locis sanctorum delegare debeam. Ideo cedo, etc. ITEM PROLOGUS. (0729B)In nomine sanctae Trinitatis. Prosperum, salubre et satis jucundum censuimus ut homo de caduca quapiam re saeculi ad peccata sua redimendum valeat offerre, aut quid promptiore consilio, ut homo de mundanis rebus saeculi comparet paradisum, et de terrena substantia se transferat in coelestia: itaque ego ille pro divino intuitu, et mei mercede compendii, ut mihi Dominus in futurum veniam concedere dignetur, vel ut nomem meum in libro vitae ascribatur, dono ad jam dictum monasterium, in luminaribus ecclesiae, vel in stipendiis pauperum aut monachorum, donatumque jure legitimo esse volo, etc. ITEM PROLOGUS. Dum hujus exempli in quodam noscitur cecidisse, patimur aerumnam, et diem mortis quotidie ante oculos (0729C)suspicamur esse propinquam: oportet unumquemque ob amorem coelestis patriae devotionis lucra complecti, et res sibi datas, sanctorum vel etiam indigentium usibus allegatas relinquere, ut peccatorum pondera, quae pontificium poenitendi non valent laxare, eorum intercessione plenius ad veniam debeant pervenire. Idcirco ego ille, et caetera. CAPUT III. Item alius Prologus cum ipsa donatione ad hoc opus. Mundi terminum rumis crebrescentibus appropinquantem indicia certa manifestant, experimenta liquida declarare noscuntur, et ad discutiendas infidelium mentes illa dudum in Evangeliis a Domino dicta oracula incumbere noscuntur: operae pretium (0729D)arbitror futurum, tempus vicissitudine praeoccupans anticipare, et incertum humanae conditionis eventum sagaci mentis intuitu providere, quatenus ex hoc inflictis facinorum vulneribus, indulta pietate, remedia merear adipisci. Ergo ego in Dei nomine ille et conjux mea illa, considerantes qua gravamur sarcina peccatorum, et reminiscentes bonitatem Dei dicentis, Date eleemosynam, et omnia munda fiunt vobis: de tanta igitur miseratione et pietate Domini confisi, idcirco per hanc epistolam donationis, donamus, (0730A)donatumque in perpetuum esse volumus, atque de jure nostro in potestatem et dominationem monasterii illius, in honore illius, abbatis illius, in pago illo constructi, ubi praeest venerabilis ille abbas, vel turma plurima monachorum adunata, transmittimus atque transfundimus villas nuncupantes illas, sitas in pago illo, cum terris, domibus, aedificiis, accolabus, mancipiis, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, adjunctis, adjacentiis, appenditiis, peculio utriusque sexus, mobilibus et immobilibus, sicut a nobis moderno tempore possidetur, vel si inantea ibi undecunque aliquid augmentare, vel meliorare poterimus, ad praefatum monasterium in alimoniis vel substantiis monachorum ibidem habitantium, Christo protegente, proficiat. Ea (0730B)scilicet ratione ut dum pariter advivimus, ante dictas villas sub vestro beneficio tantummodo, absque ullo praejudicio vel diminutione aliqua ipsius monasterii possideamus. Nisi tantum, si aliquem ex servientibus nostris a jugo servitutis pro communi mercede relaxare voluerimus; post obitum vero, quandoquidem Deus voluerit, nostrum, absque ullius judicis vel haeredum nostrorum exspectata traditione, cum omni re emeliorata, quidquid in supra scriptis villis in quibuslibet rebus vel corporibus augmentatum vel melioratum fuerit, de praesenti hoc pars antedicti monasterii, vel memoratus abbas suique successores in Dei nomine perpetualiter recipiant possidendum: tanquam si ad praesens absque usu nostro eorum fuisset subsecuta possessio. Ita ut, quidquid de praedictis (0730C)villis propter opportunitatem ipsius monasterii facere decreverint, libero in omnibus potiantur arbitrio. Praesentem vero donationem, ne quidquam auri talium utilitate, gestis municipalibus alligari curavimus; et omnino decernimus, ne aliquando in eam ob hoc causam quisquam valeat reperire. Quod si instrumenta de ipsis villis de nomine nostro in adversitate praedicti monasterii, quolibet ordine comprehensa, aut interius, aut posterius praenotata, quod nos nec fecimus, nec facere rogavimus, a quocunque praeter istum quem firmissimum volumus esse quoque tempore ostensum, nullum sortiatur effectum, nisi vacuum et inane appareat: auctorem vero criminis, vel falsarium, nec inultum tunc, temporis patiatur (0730D)judiciaria abire potestas. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, huic voluntati nostrae pro quibuslibet adinventionibus, aliquis de haeredibus nostris, aut judicum saeva cupiditas, vel quaelibet persona, obvius repetitor exstiterit a conventu omnium Christianorum, vel limitibus ecclesiarum, extraneus habeatur, et Judae traditoris Domini nostri Jesu Christi perfruatur consortio: insuper etiam inferat partibus ipsius monasterii, vel fratrum ibidem consistentium, socio quoque tam in actibus quam in prosecutione, (0731A)sacratissimo fisco, auri libras tantas, argenti pondo tanti, et ne id quoque quod repetit valeat vindicare, nihilominus praesens donatio, quae a nobis pro timore Dei et amore pauperum Christi conscripta est, firma et illibata omni tempore debeat permanere, stipulatione subnixa. Actum ibi, sub die illo. CAPUT IV. Cessio a die praesente ad ecclesiam. Dum fragilitatem humani generis pertimescit, ultimum vitae temporis subitanea transpositione ventura, oportet ut non inveniat unumquemque imparatum, ne sine aliquo boni operis respectu migret de saeculo: nisi dum suo jure et potestate consistit, praeparet viam salutis, per quam ad aeternam valeat beatitudinem pervenire. Ideoque ego in Dei nomine (0731B)ille et conjux mea illa, pro remedio animae nostrae et remissione peccatorum nostrorum, ut veniam in futurum consequi mereamur, cedimus a praesente die cessumque in perpetuum esse volumus, atque de jure nostro in jure et dominatione sanctae ecclesiae illius, in honore illius constructae, villam nuncupatam illam sitam in pago illo; quae ex alode parentum, aut undecunque ad nostram pervenit dominationem, et ad praesens possidere videmur, cum omni merito et termino suo, cum adjacentiis, adjunctis, appenditiis, cum terris, domibus, aedificiis, accolabus, mancipiis, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, farinariis, cum pastoribus gregis, peculio utriusque sexus majore vel minore, mobilibus et immobilibus, vel quidquid dici aut nominari (0731C)potest, et tempore praesenti nostra videtur esse possessio, ad praesens ecclesiae volumus esse concessum. Ita ut ab hac die memoratam villam pars antedictae ecclesiae, vel pontifex civitatis illius, aut actores ecclesiarum, eam habendi, tenendi, possidendi, vel quidquid exinde pro opportunitate ipsius elegerint faciendi, libero in omnibus perfruantur arbitrio. Ita ut nomen nostrum in libro vitae conscribatur, vel pro nobis utrumque sacrificium post obitum nostrum pio Domino offeratur. Licet in cessionibus poenam adnecti non sit necesse, sed nobis pro omni firmitate placuit inserendum. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, nos ipse, quod absit, aut aliquis de haeredibus vel prohaeredibus nostris, vel quaelibet persona, calliditate commotus aut (0731D)cupiditate praeventus, ullo unquam tempore contra praesentem epistolam cessionis nostrae, quam propter nomen Domini et venerationem sancti ipsius loci, spontanea voluntate fieri decrevimus, venire aut aliquid agere voluerit, aut tergiversator exstiterit, anathema sit, et cum supra scripto domino illo, ante tribunal Christi deducat rationes: insuper inferat (0732A)juxta poenam saeculi, cum cogente fisco, partibus ipsius ecclesiae, aut auri libras tantas, aut argenti pondo tanto, et quod repetit nullatenus valeat vindicare, sed praesens cessio omni tempore illibata permaneat, cum stipulatione subnixa. CAPUT V. Precaria de ipsa villa dum vivit. Domino et sancto et Apostolica sede colendo domno et in Christo Patri, illi episcopo, ille et conjux mea illa. Pluribus non est incognitum, qualiter propter nomen Domini ad ecclesiam illam, in honore sancti illius, villam nostram nuncupatam illam, sitam in pago illo, quidquid ibidem undecunque nostra possessio in integritate, per epistolam cessionis nostrae visi fuimus concessisse, et eam vos ad partem subscriptae (0732B)ecclesiae recepistis; sed dum postea nostra fuit petitio, et vestra benevolentia, et pietas habuit ut ipsam villam dum advivimus, aut qui pari suo ex nobis superstes fuerit, dum advivit, nobis ad beneficium usufructuario ordine excolendum tenere per misistis. Ea scilicet ratione ut nihil exinde penitus de qualibet re alienandi aut minuendi pontificium non habeamus, sed absque illo praejudicio, suprascriptae ecclesiae, vel vestro, eam tantummodo excolere debeamus. Ideo hanc precariam vobis emittimus, ut nullo unquam tempore nostra possessio, etiamsi spatium vitae nobis Dominus prolongaverit, nullum praejudicium aut deminutionem aliquam de ipsa villa vobis generare non debeat, nisi usu tantum dum advivimus habere debeamus, et post nostrum ambobus (0732C)discessum, cum omni re meliorata, quidquid ibidem undique attrahere aut meliorare poterimus, per hanc precaturiam, ac si semper per quinquennium renovata fuisset, absque ullius judicis aut haeredum nostrorum exspectata traditione, vos vel successores vestri, aut agentes ecclesiae, in vestram eam faciatis dominationem revocare perpetualiter possidendum, vel quidquid exinde facere legeritis, sicut nostra continet epistola, ad profectum praefatae ecclesiae domini illius liberum habeatis arbitrium. Facta precaria ibi. CAPUT VI. Donatio de parva re ad ecclesiam. Si aliquid de rebus nostris, locis sanctorum, vel in substantia pauperum, conferimus, hoc nobis procul dubio in aeterna beatitudine retribuere confidimus. (0732D)Ergo ego in Dei nomine ille, in amore Domini nostri Jesu Christi, et remissione peccatorum meorum, ut veniam delictis meis consequi merear, in futurum dono, donatumque in perpetuum esse volo, ad basilicam illam in honore sancti illius constructam, portionem meam in villa nuncupante illa, in pago illo, quidquid ibidem ad praesens tam de alode parentum, (0733A)vel de quolibet attractu, possidere videor, totum et ad integrum, ad praefatam basilicam volo esse donatum. Ea videlicet ratione, ut dum advixero sub usu beneficii tantum eam, absque ullo praejudicio vel diminutione aliqua de qualibet re antedictae basilicae excolere debeam. Post meum quoque, quandoquidem Deus de hac luce voluerit, discessum, de praesenti, absque cujuslibet judicum aut haeredum meorum exspectata traditione aut contrarietate cum terris, domibus, aedificiis, accolabus, mancipiis, campis, vineis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, vel reliquis quibuscunque beneficiis, abbas de ipsa basilica, vel agentes ejus, in eorum debeant dominationem revocare perpetualiter possidendum: habendi, tenendi, vel quidquid exinde pro opportunitate (0733B)antedictae ecclesiae elegerint faciendi, liberam in omnibus habeant potestatem. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, nos ipse, quod absit, aut aliquis de haeredibus nostris, seu quaelibet opposita persona calliditate commotus aut cupiditate praeventus contra hanc epistolam donationis nostrae, quam spontanea voluntate propter nomen Dei fieri decrevimus, venire aut eam infringere conatus fuerit, iram trinae majestatis incurrat, et cum superscripto sancto illo ante tibunal Christi deducat rationes: insuper inferat partibus ipsius basilicae, cum cogente fisco auri tanti, argenti tanti, et quod repetit vindicare non valeat; sed praesens epistola omni tempore firma et inviolata permaneat, stipulatione subnixa. CAPUT VII. Charta donationis inter virum et feminam de eorum rebus. Quidquid enim inter conjugatos, de propria facultate, manente charitate, pro amore dilectionis, in invicem condonare placuerit, scripturarum necesse est titulis alligare, ne in posterum ab haeredibus eorum, vel a quocunque possit convelli. Igitur ego in Dei nomine ille, et tu dulcissima conjux mea illa, dum et inter nos procreatio filiorum minime esse videtur, ideo convenit nobis, ut omne corpus facultatis nostrae, invicem usufructuario ordine condonare debeamus, quod ita et fecimus. Proinde dono tibi, dulcissima conjux mea, si mihi in hoc saeculo superstes fueris, omne corpus facultatis meae, tam de alode, aut de comparato, vel de quolibet attractu, (0733D)ubicunque habere videor, et quod pariter in conjugio positi laboravimus, tam terris, villabus, domibus cum omni praesidio, accolabus, mancipiis, vineis, campis, pratis, aquis aquarumve decursibus, auro, argento, vestimentis, peculio utriusque sexus majore vel minore; ita ut dum vixeris usufructuario ordine valeas possidere, vel dominare; excepto quod pro animae remedio ad loca sanctorum condonavimus, ut inspecta nostra delegatione in omnibus conservetur, (0734A)et quantumcunque de alode nostra post meum discessum, pro communi mercede, ad loca sanctorum legaliter condonare, et delegare volueris, hoc licentiam habeas faciendi, et inspecta delegatione inconvulsum maneat; in reliquum vero omnes res ipsae, quantum post tuum discessum intestatum remanserit, ad nostros legitimos revertatur haeredes. Similiter et ego illa, dulcissime jugalis meus ille, commonet me dulcitudo tua, in compensationem rerum tuarum quas in me visus es contulisse, si mihi in hunc saeculum superstes fueris, dono tibi omne corpus facultatis meae ubicunque, undecunque, tam de haereditate parentum, quam de comparato, vel quod pariter laboravimus, totum et ad integrum, tam in villabus, domibus, etc., excepto quod pro animae remedio ad (0734B)loca sanctorum delegavimus, ut inspectis ipsis instrumentis, in omnibus conservetur, et quod de ipsa alode mea, post meum discessum, pro communi mercede ad loca sanctorum relinquere, vel ingenuos relaxare volueris, licentiam habeas, et inspectis ipsis instrumentis, in omnibus conservetur: post tuum quoque discessum, quidquid intestatum remanserit, ad nostros haeredes, qui tunc propinquiores fuerint, revertatur. Si vero, quod futurum esse non credimus, aliqui de haeredibus nostris, vel quicunque contra hanc interdonationem, unde inter nos chartas uno tenore conscriptas firmavimus, venire aut infringere voluerit, nullatenus valeat vindicare, sed inferat partibus vestris cum cogente fisco, auri libras tantas, argenti tantas; praesens vero epistola, in (0734C)nullo possit convelli, sed firma et illibata permaneat. CAPUT VIII. Item alia sine aliqua minutione. Ista alia a capite instar prioris usque dum advixeris usufructuario ordine debeas possidere, post tuum quoque discessum ad legitimos nostros revertatur haeredes, et nullum pontificum quidquam exinde alienandi, aut minuendi habere non debeas. Similiter et ego illa, dulcissime jugalis meus ille, commonet me dulcitudo tua, in compensatiouem rerum tuarum, quas in me visus es contulisse, si mihi in hoc saeculum superstes fueris, omnes res meas quascunque, aut ubicunque, tam in terris, et reliqua sub usu beneficii debeas possidere, et nullum pontificium quidquam exinde alienandi, aut minuendi, (0734D)praeter usum tantum non habeas, et post tuum discessum ad legitimos nostros revertatur haeredes. CAPUT IX. Charta obnoxiationis a patre in filiis facta. Dulcissimis filiis meis illis. Omnibus non habetur incognitum qualiter ante hos annos villas aliquas nuncupatas illas, sitas ibi genitrix vestra antequam meo sociassem conjugio, per epistolam cessionis, aut libellum dotis visus sum condonare. Sed dum et (0735A)ipsa, peccatis meis facientibus, ab hac luce discessit, et vos omnem alodem ipsius genitricis vestrae illius juxta quod et ratio praestitit, mecum exinde in praesentia bonorum hominum, aut regis, altercatis, per ipsam epistolam, quam in eam fecerimus, contra nos evindicastis, et in vestram potestatem omnem alodem ipsius recepistis. Sed dum et nostra fuit petitio, et vos, ut condecet bonis filiis, voluntati nostrae obtemperantes, ipsas villas, vel res quae fuerunt genitricis vestrae, quas ego ei dedi vel condonaveram, mihi ad usum beneficii tenere et excolere, absque ullo vestro praejudicio, permisistis. Ideo nobis complacuit, aliis villas nostras illas, pro benevolentia vestra, et suprascripto usu, de villis vestris per hanc epistolam obnoxiationis vobis obnoxiasse. Ita ut deinceps tam (0735B)suprascriptas villas, quam etiam et illas quas suprascriptae genitrici vestrae, per meam epistolam contuleram, per vestrum benificium excolere debeamus, et nullum pontificium de omnibus suprascriptis nec vendere, nec alienare, nec concamiare, nec pro quolibet ingenio minuere, habere non debeam, nisi tantum usum, sed per hanc epistolam obnoxiationis meae, in vestro sint arbitrio et potestate, et quandocunque volueritis, et vobis placuerit, absque ulla mea contrarietate, aut repetitione, omnia superius praenotata, tam quod vestrum antea, de parte genitricis vestrae fuit alode, quam et illas alias nuncupatas sic quas vobis pro ipso usu visus sum obnoxiasse, in vestram debeatis revocare dominationem perpetualiter possidendum, vel quidquid exinde facere (0735C)volueritis liberam inde habeatis potestatem, absque alia aliqua intercedente precaria, sed per hanc obnoxiationem, ac si semper per quinquennium renovata fuisset, perpetim valeat obtinere vigorem, stipulatione subnexa. CAPUT X. Epistola cum in loco filiorum nepotes instituuntur ab avo. Dulcissimis nepotibus meis illis ille. Dum et peccatis meis facientibus genitrix vestra filia mea illa, quod non optaveram, tempore naturae suae complente, ab hac luce discessit: ego vero pensans consanguinitatis casum dum et per legem cum caeteris filiis meis avunculis vestris in alode meo accedere minime potueratis, ideo per hanc epistolam, vos dulcissimi (0735D)nepotes mei, volo ut in omni alode mea, post meum discessum, si mihi superstites fueritis, hoc est tam terris, domibus, accolabus, mancipiis, vineis, sylvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, mobilibus, immobilibus, peculio utriusque sexus, majore vel minore, omnique suppellectile domus; et quodcunque dici potest, quidquid supradicta genitrix vestra, si mihi superstes fuisset, de alode mea recipere potuerat, vos contra avunculos vestros filios meos, praefatam portionem recipere faciatis, et (0736A)dum ipsi filiae meae genitrici vestrae quando eam nuptam tradidi in aliquid de rebus meis, mobilibus, drappis, fabricaturis, vel aliqua mancipia in sol. tan. dedi vobis hoc in parte vestra supputare, contra filiis meis faciatis: et si amplius vobis insuper de praesidio nostro obvenerit, tunc cum filiis meis avunculis vestris portionem vobis ex hoc debitam recipiatis, et quidquid exinde de omnibus superius conscriptis facere volueritis, liberam in omnibus habeatis potestatem. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, aliquis de haeredibus, vel prohaeredibus meis, vel quaelibet persona, contra hanc epistolam venire tentaverit, aut eam infringere voluerit, inferat vobis tanti, et quod repetit nullatenus vindicare valeat, sed praesens Epistola omni tempore (0736B)firma permaneat, cum stipulatione subnexa. Actum illo, etc. CAPUT XI. Charta qui suo nepote aliquid meliorare voluerit. Dulcissimo nepoti meo illi ille. Dum et jam senectus adgravat, et necessitates meas, ut oportet procurare non valeam, et tu mihi in necessitatibus meis solatium praebere non desiisti, et die noctuque deservire non cessas. Ideo pro bonitate, et pro respectu servitutis tuae, qua circa me desudas, cedo tibi cessumque in perpetuum esse volo, et de meo jure in tuam transfundo dominationem et potestatem, absque consortio fratrum tuorum vel filiis meis, locum nuncupantem illum, quidquid ibidem nunc tam de alode parentum, quam de reliquo attractu, visus sum tenuisse, (0736C)una cum terris, domibus, aedificiis, accolabus, mancipiis, vineis, sylvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, vel reliquis quibuscunque beneficiis, tibi ut diximus a die praesente volo esse concessum. Ita ut ab hac die, sicut superius diximus, eum cum omni integritate sua habeas, teneas, possideas, vel quidquid exinde facere volueris, absque consortio fratrum tuorum, vel filiorum meorum, liberam in omnibus habeas potestatem. Si quis vero, quod futurum esse non credo, aliquis de haeredibus, vel prohaederibus meis, seu quaelibet persona, contra hanc cessionem meam quoque tempore venire aut eam infringere voluerit, inferat tibi cum cogente fisco auri tantum, et quod repetit vindicare non valeat; sed praesens epistola firma permaneat, stipulatione (0736D)subnexa. Actum, etc. CAPUT XII. Ut filia cum fratribus in paterna succedat alode. Dulcissimae filiae meae illi ille. Diuturna, sed impia, inter nos consuetudo tenetur, ut de terra paterna sorores cum fratribus portionem non habeant; sed ego perpendens hanc impietatem, sicut mihi a Domino aequaliter donati estis filii, ita et a me sitis aequaliter diligendi, et de rebus meis post meum discessum aequaliter gratulemini; ideoque per hanc (0737A)epistolam te, dulcissima filia mea, contra germanos tuos, filios meos illos, in omni haereditate mea, aequalem et legitimam esse constituo haeredem, ut tam de alode paterna, quam de comparato, vel mancipiis, aut praesidio nostro, vel quodcunque morientes reliquerimus aequa lance cum filiis meis, germanis tuis, dividere, vel exaequare debeas, et in nullo penitus portionem minorem quam ipsi, non accipies, sed omnia inter vos dividere, vel exaequare aequaliter debeatis. Si quis vero, et quod sequitur. CAPUT XIII. Si quis extraneum hominem in loco filiorum adoptaverit. Domino fratri illi ille. Dum peccatis meis facientibus, diu orbatus a filiis, et me paupertas, et infirmitas (0737B)afficere videtur, et te, juxta quod inter nos bonae pacis placuit atque convenit, in loco filiorum meorum visus sum adoptasse. Ita ut dum advixero, victum et vestitum, tam in dorso, quam in lecto, seu calciamento, mihi in omnibus sufficienter impertias, et procures, et omnes res meas, quascunque habere videor tam manso, vinea, prato, peculio, seu reliqua supellectile domus meae salvo jure illo, me vivente, in tua potestate recipere debeat. Propterea tibi hanc epistolam fieri decrevi, ut neque ego, nec nullus de haeredibus meis, aut quicunque hanc convenientiam, inter nos factam emutare non possit, sed, sicut superius continetur, meas necessitates dum advixero debeas procurare; et omnes res meae, et ad praesens, et post meum discessum, in tua potestate (0737C)permaneant, et quod tibi exinde placuerit faciendi liberam habeas potestatem. Quod si aliquis, hoc, quoque tempore emutare voluerit, inferat tibi tantum, et quod repetit vindicare non valeat; sed praesens epistola omni tempore firma permaneat. CAPUT XIV. Pactum inter parentes de eorum haereditate. Quidquid enim inter propinquos de alode parentum, non a judiciaria potestate coacti, sed sponte manente charitate juste debita unicuique portio terminatur, non de rebus detrimentum, sed augmentum potius potest esse censendum. Et ideo necesse est inter se eorum facta scripturarum serie alligari, ne ab aliquibus in posterum valeat refragari. Ideo dum inter illum et germanum suum illum de alode (0737D)genitorum eorum illius et illius bonae pacis placuit, atque convenit, ut eam inter se manente charitate dividere, vel exaequare deberent, quod ita et fecerunt. Accipit itaque ille villas nuncupatas illas, sitas ibi, (0738A)cum mancipiis tantis illis similiter. De praesidio vero, drappis, fabricaturis, vel omni supellectile domus, quidquid dici aut nominari potest aequa lance inter se visi sunt divisisse, vel exaequasse, et hoc invicem pars parti tradidisse, et per fistucam omnia partitum esse dixisse. Propterea praesentes epistolas duas, uno tenore conscriptas, loco pactionis inter se visi sunt conscripsisse: ut nullus deinceps contra parem suum, nisi quod ad praesens accepit, de ipsa alode genitoris eorum amplius requirendi pontificium habere non debeat. Quod si aliquando aliquis ex ipsis, aut haeredes eorum hoc mutare voluerint, aut amplius requirere quam accepit, voluerit, aut assumere, inferat pari suo (ista tuta servata) auri libras tantas, tanti argenti pondo tantas, (0738B)et quod repetit vindicare non valeat; sed praesens actio omni tempore firma permaneat, stipulatione subnixa. Actum, etc. CAPUT XV. Libellus dotis. Quod bonum, faustum, felix prosperumve eveniat. De disponsandis maritandisque ordinibus, ac procreationi liberorum, causis quae sunt necessariae, ut omnis etiam donatio, per scripturarum seriem, pleniorem obtineat firmitatem. Donat igitur ille honestae puellae, nuri suae illi sponsae filii sui illius, ante diem nuptiarum, donationisque animo transfert, aut transcribit, hoc est in tanto, dono villam nuncupatam illam, sitam ibi, cum condigna ad habitandum, (0738C)vel omnem integritatem ibidem aspicientem: similiter et in dotis titulum alias villas nuncupatas illas, sitas ibi, mancipia tanta illa et illa, inter aurum et argentum, fabricaturus in solidos tantos caballos tantos, boves tantos, gregem equorum, gregem armentorum, gregem porcorum, gregem ovium; ita ut haec omnia per manum suam ad suprascriptam puellam nurum suam illam ante diem nuptiarum debeat pervenire, et in sua dominatione revocare, vel quidquid exinde facere voluerit liberam habeat potestatem. Quod si quis contra hunc libellum dotis venire, et eum infringere conaverit, inferat partibus illorum tantum. Et reliqua. CAPUT XVI. Si aliquis puellam invitam traxerit. Dulcissimae conjugi meae illi ille. Dum et et sine voluntate parentum tuorum, habui desponsatam, et absque tua, vel parentum tuorum, voluntate, rapto scelere, (0739A)meo conjugio sociavi: id est, dum et te faciente coturno, contra voluntatem parentum tuorum, rapto scelere, in conjugio sociavi, unde vitae periculum incurrere debui, sed intervenientibus sacerdotibus, vel bonis hominibus, vitam obtinui. Sic tamen, ut quod tibi in tanto dono, vel in dotis titulum, ante diem nuptiarum si te desponsatam habuissem, conferre debueram, per hanc epistolam compositionalem, aut si convenit cessionem, firmare deberem, quod ita et feci. Ideoque dono tibi locellum nuncupantem illum, situm in pago illo, cum domibus ad manendum condignis, vel omnibus intrinsecus utensilibus necessariis, cum terris, accolabus, mancipiis tantis illis, vineis, sylvis, pratis, pascuis, vel reliquis quibuscunque beneficiis, caballos tantos, boves tantos, (0739B)gregem equorum, gregem armentorum, gregem porcorum, gregem ovium, inter aurum et argentum, fabricaturas in solidis tantis, drappos, haec omnia superius comprehensa, a die praesente in tua tradidi potestate et dominatione possidendum, habendi, tenendi, vel quidquid exinde elegeris faciendi liberam habeas potestatem. Si quis vero, etc. CAPUT XVII. Qualiter in uno volumine testamentum duarum personarum condatur. Regnante in perpetuum Domino nostro Jesu Christo; anno illo, regnante illo rege, sub die illo, ego ille et conjux mea illa, sana mente, integroque consilio, metuentes casus humanae fragilitatis, testamentum nostrum condidimus, quod illi notario (0739C)scribendum commisimus, ut quo modo Al., ut quando dies legitimus post transitum nostrum advenerit, recognitis sigillis, inciso lino, ut Romanae legis decrevit auctoritas, per illustres viros illos, quos in hac pagina testamenti nostri legatorios instituemus, gestis reipublicae municipalibus, titulisque, eorum prosecutione, ab ipsis muniatur. Igitur, cum, jubente Domino, de istius vitae cursu migraverimus, tunc quidquid in omnibus pridie quam moriamur tenere videmur, quidquid et proprietate parentum, vel proprio labore, seu ex munificentia a piis principibus percipere meruimus, vel de quibuslibet titulis atque contractibus venditionis, cessionis, donationis, vel undique, Domino adjuvante, ad nostram pervenit dominationem, tu (0739D)tunc dulcissima conjux mea illa, et quos haeredes meos vos esse volo, haereditatem meam habetote. Reliqui vero haeredes, exhaeredes sint. Ergo ex epto quod unicuique per hoc testamentum dedero, darique jussero, id ut fiat, detur, praestetur, impleatur, te, omnipotens Deus, testem committo, villas vero illas, et illas, sitas in pago illo, filius noster ille recipiat. Similiter villas illas, filius meus, vel filia illa, sitas in pago illo recipiat; illas illas basilica illa, vel monasterium sita ibi recipiat. Id ut (0740A)fiat, detur, praestetur, impleatur, te, omnipotens Deus, ad defensandum committo: licet de omnibus dum advivimus nostrum reservavimus usum. Sed dum in villis quibusdam, quas superius memoravimus, quas ad loca sanctorum, et haeredibus nostris deputavimus, quas pariter stante conjugio adquisivimus praedicta conjux tertiam habere potuerat, propter ipsam tertiam villas nuncupatas illas, sitas in pagis illis, in integritate, si nobis superstes fuerit, in compensationem recipiat. Et quidquid exinde pro communi mercede, vel in pauperibus, aut benemeritis nostris, facere decreverit, licentiam habeat, et post ejus discessum si aliquid intestatum remanserit, haeredes nostri recipiant. Liberos, liberas, quos quasque pro animae remedio fecimus, aut inantea (0740B)facere voluerimus, et eis epistolas manu nostra firmatas dederimus, obsequium filiorum nostrorum habere cognoscant, et oblata, vel luminaria, juxta quod ipsae epistolae continent, ad sepulcra nostra, tam ipsi quam proles eorum implere studeant. Et quibus aliquid de facultate nostra contulimus, singulariter in hoc testamentum nostrum inserere curavimus. In reliquo vero qualescunque a quocunque epistolae, de nomine nostro, manu nostra firmatae ostensae fuerint, et ante hoc testamentum praenotatae, quas hic non commemoravimus, excepto de ingenuitatibus, quas pro animae nostrae remedio fecimus, aut adhuc facere voluerimus, vacuae permaneant. Et qui ex nobis pari suo superstes fuerit, et per qualecunque instrumentum de (0740C)suprascripta facultate, in cujuslibet persona, vel benemeritis, nostri muneris aliquid contulerimus, in quantum lex permittit, firma stabilitate debeat perdurare. Reliquae vero epistolae vacuae et inaneis permaneant: et sic nobis pariter convenit. Si tu mihi, dulcissima conjux, superstes fueris, et ad alium maritum, quod tibi Deus non permittat, transire volueris, omnem facultatem meam quam ad usufructum possidere tibi concessimus, vel quam a die praesenti deputavimus, et habere potueras, hoc praesentialiter haeredes nostri recipiant inter se dividendum. Itemque ego illa ancilla tua, Domine et jugalis meus ille, in hoc testamentum promptissima voluntate scribere, atque perpetua conservatione rogavi, ut si tu, domine et jugalis meus, mihi superstes fueris, (0740D)omne corpus facultatis meae, quantumcunque ex successione parentum habere videor, vel in tuo servitio pariter laboravimus, et quod in tertia mea accepi, in integrum, quidquid exinde facere elegeris, aut pro animae remedio in pauperes dispensare, aut ad vassos nostros, vel benemeritis nostris, absque repetitione haeredum meorum, quod tua decrevit voluntas, faciendi liberam habeas potestatem. Et post discessum vestrum, quod non fuerit dispensatum, ad legitimos nostros revertatur haeredes. (0741A)Hanc paginam testamenti, et manus nostrae propriae subscriptionibus, quod ex consuetudine habuimus subscripsimus, et per personas reliquas studuimus subscriptionibus roborari. Et ut pagina hujus testamenti in disceptationem venire non possit, si quae litturae, caraxaturae, adjectiones, superdictionesve factae sunt, nos eas fecimus, vel facere jussimus, dum testamentum nostrum saepius recurrimus, vel mendavimus. Si quis nostrae voluntati resistere, aut testamento nostro cujuslibet calliditate conatus fuerit casu aliquo refragari, id implorantes divini nominis majestatem, obtestamur ut pro nostrorum omnium criminum peccatis obnoxius, in die judicii exspers Ecclesiae catholicae communionis et pacis, ante tribunal Christi pro violata defuncti voluntate (0741B)compellatur subire negotium: atque eum Dominus sua ultione, quam promisit injustis, cum venerit saeculum judicare per ignem, feriat, et accipiat in conspectu ejus damnationem perpetuam, quam suscepit Judas traditor Domini. Illud namque intimare volumus, ut si aliquis de haeredibus, vel prohaeredibus nostris, seu quaelibet persona contra hanc testamenti paginam, quam plena et integra voluntate fieri rogavimus, venire aut aliquid pulsare voluerit, inferat contra quem repetit tantum, et aliud tantum quantum in hoc testamento continetur scriptum, et insuper faciat fisco auri libras tantas, argenti tantas, et quod repetit vindicare non valeat. CAPUT XVIII. Securitas pro homicidio facto. Domino fratri illi ille. Dum et instigante adversario, quod non debueras, germanum nostrum illum visus es interfecisse, et ob hoc vitae periculum incurerre potueras; sed intervenientes sacerdotes, et magnifici viri, quorum nomina subtus tenentur adnexa, nos ad pacis concordiam ob hoc visi fuerunt revocasse. Ita ut pro ipsa causa solidos tantos, quos in praesentia mihi dare deberes, quos et in praesenti per uvadium tuum visus es transsoluisse, et nos ipse causa persistata, contra te visus sum uverpisse. Propterea juxta quod convenit, hanc epistolam securitatis, in te nobis conscribere complacuit, ut de (0741D)ipsa morte germani nostri, nec a me, nec ab haeredibus meis, aut suis, nec de judiciaria potestate, nec a quolibet, nullo casu, nec refragationem aliquam, aut damnietatem amplius habere non pertimescas, sed in omnibus exinde ductus et absolutus appareas. Et si fortasse ego ipse, aut aliquis de haeredibus meis, vel quicunque te ob hoc inquietare voluerit, et a me defensatum non fuerit, inferamus tibi cum cogente fisco, duplum, quod nobis dedisti; et quod repetit quis vindicare non valeat, sed praesens epistola securitatis a me facta infirma ( sic ) permaneat. CAPUT XIX. Venditio de villa. Domino fratri illi ille. Licet empti venditique contractus sola pretii annumeratione, et rei ipsius traditione consistat, ut tabularum aliorumque documentorum ad hoc tantum interponatur instructio, ut fide rei, facti et juris ratio comprobetur. Idcirco vendidisse me tibi constat, et ita vendidi villam juris mei nuncupantem illam, sitam in pago illo, quam ex legitima successione parentum, vel de quolibet modo ad eum pervenit, habere videor, in integritate, cum terris, domibus, aedificiis, accolabus, mancipiis, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, adjacentiis, appenditiis, vel omni merito et termino ibidem aspiciente. Et accepi vobis (0742B)in pretio, juxta quod mihi complacuit tantum et memoratam villam vobis praesentialiter tradidi ad possidendum. Ita ut ab hac die habendi, tenendi, vel quidquid exinde elegeris, faciendi, liberam in omnibus habeas potestatem. Si quis vero, quod futurum esse non credo, si ego ipse, aut aliquis de haeredibus, vel prohaeredibus, seu quaelibet opposita persona, contra venditionem venire tentaverit, aut me male vendidisse convicerit, et a me vel haeredibus meis defensatum non fuerit, tunc inferamus vobis haeredibusque vestris duplam pecuniam quantum a vobis accepi, et quod ipsa villa meliorata valuerit, et quod repetit vindicare non valeat; sed praesens venditio omni tempore firma permaneat, stipulatione subnixa. Actum, etc. CAPUT XX. Venditio de area infra civitatem. Domino sancto et apostolico domno et patri illi episcopo ille. Constat me nulli coactum imperio, neque imaginario jure, sed proprio voluntatis arbitrio, vobis vendidisse, et ita vendidi, aream juris mei, infra muros civitatis illius, habentem per longum pedes tantos, et inlato pedes tantos: quae subjungit ad unum latus terrae illi, ab alio laterae terrae illi, a fronte uno terrae illi, et ab alio fronte terrae illi: et accepi a vobis in pretio, juxta quod mihi complacuit, auri solidos tantos, et praefatam arcam vobis praesentialiter tradidi possidendam, ac habendi, tenendi, vel quidquid exinde elegeritis faciendi, libro profruamini arbitrio. Si quis vero, quod futurum esse non credo, (0742D)si ego ipse, aut aliquis de haeredibus meis, seu quaelibet persona, contra hanc venditionem venire tentaverit, aut eam infringere conatus fuerit, inferat vobis, aut auctoribus vestris, duplam pecuniae, vel quantum area ipsa eo tempore meliorata valuerit, etc. CAPUT XXI. Venditio de campo. Domino fratri illi ille. Constat me tibi vendidisse, et ita vendidi, campum juris mei, situm in territorio illo, habentem plus minus tantum, qui subjungit a latere uno lui, ab alio latere lui, a fronte uno lui, ab (0743A)alio vero fronte illius, et accepia a vobis in pretium juxta quod mihi complacuit auri solidos tantos, et ipsum campumt vobis praesentialiter tradidi possidendum, habendi vel quidquid exinde volueris faciendi liberam habeas potestatem. Si quis vero, etc. CAPUT XXII. Venditio de servo aut ancilla. Domino fratri illi ille. Constat me vobis vendidisse, et ita vendidi, servum, juris mei, aut ancillam nomine illam, non furem, non fugitivum, neque cadivum, sed mente et omni corpore sanum. Pro quo accepi a vobis in pretio, juxta quod mihi complacuit auri solidos, probos atque praesentes, numero tantos, et ipsum servum vobis praesentialiter tradidi possidendum. Ita ut ab hac die habendi, tenendi, (0743B)vel quidquid exinde decreveris faciendi, libero potiaris arbitrio. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, si ego ipse, aut aliquis de haeredibus meis, seu quaelibet persona, contra hanc venditionem venire tentaverit, aut eam infringere voluerit, inferat tibi cum cogente fisco auri tantum, vel quantum servus ipse eo tempore melioratus valuerit, et haec venditio omni tempore firma permaneat, stipulatione subnixa. Actum illo, sub die illo, anno illo. CAPUT XXIII. Concambium de villis. Inter quos charitas illibata permanserit pars parti, beneficia opportuna praestantur. Quia nihil sibi de rebus propriis censet minui, quod e contra recipit in augmentum. Ideo placuit atque convenit (0743C)inter venerabilem virum illum ex permissu apostolici viri illius, et illustrem virum illum, ut locellos aliquos inter se concambiare deberent, quod et ita fecerunt. Dedit igitur illi venerabilis vir lui, locellum nuncupatum illum, situm ibi, de parte basilicae sanctae, illi memorato lui, quidquid ibidem ad praesens, de quolibet attractu, tenere videbatur, cum terris, domibus, aedificiis, accolabus, mancipiis, vineis, sylvis, campis, pratis, pascuis, aquis, aquarumve decursibus, vel omnibus ibidem aspicientibus. Similiter in compensationem hujus meriti, dederit suprascriptus ille, ad partem memorati abbatis illius, vel praedictae basilicae alium locellum nuncupatum illum, situm ibi quidquid ibidem ad praesens, (0743D)de quocunque attractu, ibidem habere videbatur, cum terris, domibus, aedificiis, accolabus, mancipiis, vineis, sylvis, campis, pratis, pascuis, aquis, aquarumve decursibus, vel omnibus ibidem aspicientibus. Ita ut ab hac die unusquisque memoratos locos quos acceperunt, habendi, tenendi, vel, quidquid exinde pro eorum opportunitate et compendio (0744A)facere elegerint, libero perfruantur arbitrio. Illud vero addi convenit, ut si aliqua pars ex ipsis aut haeredes, vel successores eorum, hoc emutare, vel refragare voluerit, rem quam accepit amittat, et insuper inferat patri suo, cui hoc facere praesumpserit, auri libras tantas, argenti pondo tanti, et quod repetit vindicare non valeat: sed praesens, unde duas inter se uno tenore conscripserunt, firma et inviolata permaneat, stipulatione subnixa. Actum illo. CAPUT XXIV. Concambium de terra, aut vinea. Ideoque placuit inter illum et illum ut terram aliquam, aut pratum, aut vineam, seu quodlibet inter se commutare deberent, quod ita et fecerunt. Dedit igitur ille (0744B)illi, illum campum in loco nuncupante illo, habentem tantum, qui subjungit a latere uno illi, ab alio latere, aut fronte illi. Simili modo e contra in compenso dedit ille illi alium campum ibi, aut in alio loco, habentem tantum, qui subjungit de lateribus, a frontibus illis. Ita ut ab hac die unusquisque ex ipsis, quod accepit habendi, tenendi, vel quidquid exinde elegerint faciendi, liberam habeant potestatem. Si quis vero aliquis ex ipsis, aut haeredes eorum, vel quicunque hoc emutare voluerit, quam acceperit pari suo amittat, et insuper inferat cum cogente fisco auri tanti, et quod repetit vindicare non valeat; sed praesens commutatio, unde inter se pro firmitatis studio duas uno tenore conscripserunt, omni tempore firma permaneat; stipulatione subnixa. (0744C)Actum illo. CAPUT XXV. Cautiones diverso modo factae. Domino mihi propitio illi ille. Dum et ad meam petitionem, et necessitatem supplendo, vestra bonitas habuit, ut libram de argento, de rebus veris nobis ad beneficium praestitistis Al., praestaretis . Ideo per hoc vinculum cautionis, spondeo me KL illis proximis ipsum argentum vestris partibus esse redditurum. Quod si non fecero, et dies placitus mihi praefinitus transsierit, pro duplo in crastinum me, aut haeredes meos, vos aut haeredes vestri, aut cui hanc cautionem dederitis exigendam, teneatis obnoxium. Facta cautione ibi, sub die illo, anno illo. CAPUT XXVI. Item alia. Domino suo illi ille. Constat me a vobis accepisse, et accipere debere, et debeo, hoc est solidos tantos, pro quibus solidis quos post me retinuero, annis singulis, per singulos solidos, singulos trientes vetris partibus esse redditurum. Et si hoc facere contempsero, (0745A)aut exinde negligens apparuero, ad duplum ipso loco vobis reddere spondeo. Et quomodo de mea proprietate ipsos solidos vestros reddere potuero, hanc cautionem a vobis recipiam. CAPUT XXVII. Item alia. Domino fratri illi, ille. Quatenus necessitati meae supplendo, solidos vestros numero tantum, mihi ad beneficium praestitisti. Ideo juxta quod mihi aptificavit, taliter inter nos convenit, ut dum ipsos solidos de meo proprio reddere potuero, dies tantos in unaquaque hebdomada servitio vestro, quale mihi vos, aut agentes vestri injunxeritis, facere debeam. Quod si exinde negligens, aut tardus apparuero, licentiam habeatis, sicut et caeteris servientibus vestris disciplinam (0745B)corporalem imponere: et quomodo solidos vestros, reddere potuero, meam cautionem absque ullo evacuario intercedente recipiamus. CAPUT XXVIII. Qui se in servitio alterius obnoxiat. Domino mihi proprio illi. Dum et instigante adversario, fragilitatem meam praevalente, in casus graves cecidit, unde mortis periculum incurrere potueramus Sed dum vestra pietas me jam morti adjudicatum, de pecunia vestra redemistis, vel pro meo scelere res vestras quamplures dedistis. Et ego de rebus meis, unde vestra beneficia rependere debuissem, non habeo: ideo pro hac statum ingenuitatis meae vobis visus sum obnoxiasse. Ita ut ab hac die de vestro servitio penitus non discedam. (0745C)Sed quidquid reliqui faciunt, pro vestro, aut agentium vestrorum imperio facere spondeo. Quod si non fecero, aut me per quodlibet ingenium de servitio vestro abstrahere voluero, vel dominium alterius expetere, aut res suscipere voluero, licentiam habeatis mihi qualemcunque volueritis disciplinam ponere, vel venundare, aut quod vobis placuerit de me facere. Facta obnoxiatione tunc, sub die illo. CAPUT XXIX. Charta de agnatione, si servus ingenuam trahit. Igitur ego in Dei nomine ille, illi feminae. Illud non habetur incognitum, qualiter servus meus nomine ille, te absque parentum vel tua voluntate, rapto (0746A) Al., raptam scelere in conjugium sociavit, et ob hoc vitae periculum incurrere potuerat. Sed venientibus et mediantibus amicis, vel bonis hominibus convenit inter nos, ut si aliqua procreatio filiorum orta fuerit inter vos, in integra ingenuitate permaneant. Et si voluntaria servum accipit dicis: Omnibus non habetur incognitum, qualiter servum meum nomine illum voluntaria secuta es, et accepisti maritum. Sed dum te ipsam et agnationem tuam, in meo inclinare potueram servitio. Sed propter nomen Domini, et remissionem peccatorum meorum, propterea praesentem epistolam in te mihi complacuit conscribendam, ut si aliqua procreatio filiorum, aut filiarum inter vos orta fuerit, penitus nec nos, nec haeredes nostri, nec quislibet, ullo unquam tempore (0746B)in servitio inclinare non debeamus. Sed integrae ingenuitatis, tanquam si ab utrisque parentibus ingenuis fuissent procreati, omni vita sua permaneant. Peculiari concesso, quocunque labore potuerint, et sub integra ingenuitate, super terram nostram, aut filiorum nostrorum, absque ullo praejudicio de statu ingenuitatis eorum commanere debeant: et reditus torrae, ut mos est, pro ingenuitate annis singulis desolvant, et semper in integra ingenuitate permaneant, tam ipsi quam et posteritas illorum. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, nos ipsi, aut aliquis de haeredibus, vel quicunque contra hanc chartulam venire tentaverit, aut eam infringere voluerit, inferat tibi, aut haeredibus tuis, auri libras tantas, argenti pondo tanti, et quod repetit vindicare (0746C)non valeat; sed praesens chartula omni tempore firma permaneat, stipulatione subnixa. Actum illo. CAPUT XXX. Libellus repudii. Dum et inter illum et conjugem suam illam, non charitas secundum Deum, sed discordia regnat, et ob hoc pariter conversare minime possunt: placuit utriusque voluntate, ut se a consortio separare deberent, quod ita et fecerunt. Propterea has epistolas inter se uno tenore conscriptas fieri, et affirmare decreverunt: ut unusquisque ex ipsis, sive ad servitium Dei in monasterio aut copulae matrimonii sociare se voluerit licentiam habeat, et nullam requisitionem (0747A)ex hoc de parte proximi sui habere non debeat. Si quis vero, aut aliqua pars ex ipsis hoc emutare, aut contra parem suum repetere voluerit, inferat pari suo auri lib. I, et ut decreverunt a proprio consortio sequestrati, in ea quam elegerint parte permaneant. Facta epistola, sub die illo. Anno illo, regnante illo rege. CAPUT XXXI. Mandatum. Domino fratri illi, ille. Precor et supplico dominationi vestrae, dum et causam pro alode, aut qualicunque, cum homine nomine illo in palatio, aut ubilibet, habere videor, et ipsam causam suscipere admallandam, vel prosequendam in vice mea debeas, et cum suprascripto illo ex hoc rationare, vel quidquid (0747B)exinde cum eo de ipsa causa egeris, gesserisve, ratum et definitum apud me esse cognoscas. Factum mandatum sub die illo. CAPUT XXXII. INCIPIUNT INGENUITATES DIVERSO MODO FACTAE. Ingenuitas a die praesenti. Qui debitum sibi nexum relaxat servitium, mercedem in futurum apud Dominum sibi retribuere confidat. Igitur ego in Dei nomine ille, et conjux mea illa, pro remedio animae nostrae, vel retributione aeterna, te illum, aut illum, ex familia nostra, praesente die, ab omni vinculo servitutis absolvimus. Ita ut deinceps, tanquam si ab ingenuis parentibus fuisses procreatus, vitam ducas ingenuam, et nulli haeredum ac prohaeredum nostrorum, vel cuicunque (0747C)servitium, nec libertinitatis obsequium debeas, nisi soli Deo, cui omnia subjecta sunt: peculiari concesso, quod habes, aut deinceps elaborare potueris. Si tibi necessitas, ad tuam ingenuitatem tuendam, contigerit, absque ullo praejudicio ingenuitatis tuae, defensionem Ecclesiae, aut cujuscunque te eligere placuerit, licentiam habeas, et vitam semper bene et integre ducas ingenuam. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, nos ipsi, quod absit, aut aliquis de haeredibus nostris, vel quaelibet opposita persona, (0748A)contra hanc ingenuitatem tuam venire, aut eam infringere conaverit, aut te in servitio inclinare voluerit, divina illum ultio subsequatur, et a liminibus Ecclesiarum, vel a communione extraneus efficiatur. Et insuper inferat tibi cum cogente fisco auri libras I, et quod repetit vindicare non valeat, sed praesens ingenuitate omni tempore firma permaneat, stipulatione subnixa. CAPUT XXXIII. Item ingenuitas alio modo post discessum. Dilecto suo illi aut illi. Pro respectu fidei ac servitutis quam mihi famularis, pro remissione peccatorum meorum, te ab omni vinculo servitutis absolvo. Ea tamen conditione, ut dum advixero, mihi deservias: post obitum vero meum si mihi superstes (0748B)fueris, sis ingenuus, tanquam si ab ingenuis parentibus fuisses procreatus, et nulli haeredum ac prohaeredum meorum, vel cuicunque servitium impendas. Peculiare concessum quod habes, aut elaborare potueris, etc. CAPUT XXXIV. Item alia adhuc alio modo. Si aliquos ex servientibus nostris a jugo servitutis absolvimus, mercedem in futurum nobis ab hoc retribuere confidimus. Igitur ego ille, propter nomen Domini, et retributionem aeternam te illum ab omni vinculo servitutis absolvimus. Ita ut ab hac die vitam ducas ingenuam, tanquam si ab ingenuis parentibus fuisses procreatus, et nulli haeredum ac prohaeredum meorum, vel circumque servitium impendas: nisi sub (0748C)integra ingenuitate defensionem ejus quem ex meis haeredibus elegeris habere debeas, et oblata mea ubi meum requiescit corpusculum, vel luminaria annis singulis debeas procurare. Peculiari concesso, quod habes, aut elaborare potueris, aut si convenit defensionem Ecclesiae illius, et vitam semper ducas ingenuam. Si quis vero, etc. CAPUT XXXV. Evacuatoria. Domino fratri illi. Omnibus non habetur incognitum (0749A)qualiter ante hos annos, aut ante annum, solidos nostros, numero tantos ad beneficium accepisti, et cautionem nobis pro hoc emisisti, ut ipsos solidos tunc nobis reddere deberes, quod et ita fecisti. Sed dum illam cautionem, quam nobis emiseras ad praesens non invenimus, ideo tibi hanc epistolam evacuatoriam fecimus, ut de ipsis solidis tantis omni tempore ductus et absolutus residias: et si ipsa cautio apparuerit, vel a nobis, aut haeredibus nostris, quoque tempore ostensa fuerit, nullum sortiatur effectum; sed vacua et inanis permaneat. CAPUT XXXVI. Si aliquis servo suo gasindo suo aliquid concedere voluerit. Justissime nostris sublevantur muneribus, qui (0749B)nobis fideliter et instanti famulantur officio. Ego in Dei nomine, nomine illo, fideli nostro illi. Pro respectu fidei et servitutis quam circa nos impendere non desistis, promptissima voluntate cedimus tibi a die praesente locellum nuncupantem illum, aut mansum illum infra terminum villae nostrae illius cum omni adjacentia ad ipsum locellum, aut mansellum aspicientem, terris, domibus, mancipiis, vineis, pratellis, silva, vel reliquis beneficiis, ibidem aspicientibus. Ita ut ab hac die ipso jure proprietario, si ita convenit, aut reditus terrae in tuam revoces potestatem, et nullam functionem, aut reditus terrae, vel pascuarium, aut agrarium, aut quodcunque dici potest, exinde solvere nec tu, nec tua posteritas, nobis, nec haeredibus nostris, nec cuicunque post nos ipsam (0749C)villam possederit, non debeatis, nisi tantum si ita vult riga. Sed ipsum omnibus diebus vitae tuae, aut haeredis tui emuniter debeatis possidere, vel quidquid exinde facere volueris liberam habeatis potestatem. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, aliquis de haeredibus nostris, vel quicunque contra hanc cessionem nostram agere, aut ipsam rem tibi auferre conaverit, inferat tibi cum cogente fisco auri tanti, et haec epistola firma permaneat, stipulatione subnixa. CAPUT XXXVII. Gesta juxta consuetudinem Romanorum, qualiter donationes vel testamenta legantur. Anno illo, regnante rege illo, sub die illo, in civitate illa, astante viro illo laudabili defensore, et omni curia illius civitatis, vir magnificus ille prosecutor (0749D)dixit: Peto, optime defensor, vosque laudabiles curiales atque municipes, ut mihi codices publicos patere jubeatis: quaedam enim in manibus habeo, quae gestorum cupio alligatione roborari. Defensor et curiales dixerunt: Prosequere quae optas, dicere ne moreris. Vir magnificus prosecutor ille dixit: Venerabilis (0750A)vir aut illuster vir ille, per chartam mandata sua injunxit, ut illam donationem testamenti, aut cessionem, quam ad basilicam ad locum sanctum illum aut illustri viro illi ad praesens, aut post discessum delegavit, in vice sua, ut mos est gestis municipalibus ipsam donationem debeam alligare: vir honestus defensor dixit illi: Mandatum quod in te conscriptum habere dicis nobis ostende, vel in praesenti recitetur. CAPUT XXXVIII. Textus mandati. Domino magnifico fratri illi, ille. Peto et supplico charitati tuae, ut invicem meam epistolam donationis aut testamenti, seu cessionis quam de rebus meis illis, ad basilicam illam pro animae meae remedio, aut illustri viro illi, post discessum meum, vel ad praesens (0750B)delegavi, in civitate illa publice prosequere, et gestis municipalibus, ut mos est, eam debeas alligare. Propterea tibi hoc mandatum conscripsi, ut sicut superius continetur, taliter prosequere et firmare debeas; et quidquid exinde egeris, gesserisve, ratum et definitum apud nos esse cognoscas. Factum mandatum tunc, ibi, anno illo. Post recitationem mandati, vir honestus ille defensor dixit: Mandatum quidem recitatum est, sed suprascripta donatio, testamentum, aut cessio quam prae manibus habere dicis, nobis praesentibus recitetur, et ut postulas gestis publicis firmetur. Quam vero donationem ille professor recitavit. Post recitationem vero, vir laudabilis ille defensor et curiales dixerunt: Epistola quae recitata est, gestis publicis inseratur, et quod (0750C)ille prosecutor vult et petit, gesta ei publice dentur: ille prosecutor dixit, sufficit mihi, bone defenser, et donatio quae recitata est, si mihi gesta tradere jubeatis: ille defensor dixit: Et quia epistola donationis, aut cessionis, seu testamenti, et mandatum in te conscriptum per ordinem condita, et bonorum hominum manibus roborata, atque signata, manifesta esse cognovimus, dignum est ut gesta ex hoc conscripta, atque subscripta tibi tradantur, et ut in arcipibus publicis memoranda serventur: Edatur super ordine, et mandatum suum in loco, et totus textus, et manumissoris epistolae scribantur: et postea defensor, et curiales civium, et reliqui eam subscribant, atque signent. CAPUT XXXIX. Epistola si aliqui rem Ecclesiae ad usum habeant, et de sua proprietate aliquid donent. Domino sancto et apostolico, domino et in Christo patri illi episcopo, ille et conjux mea illa. Quatenus ad nostram petitionem vestra habuit pietas et benevolentia, ut locellum aliquem Ecclesiae vestrae, nuncupantem (0751A)illum, situm ibi, quem ille pro animae suae remedio ad Ecclesiam vestram illam, in honore sancti illius, delegavit, nobis ad beneficium dum pariter advivimus, aut qui ex nobis pari suo superstes fuerit, dum advixerit excolere permisistis. Et nos pariter, juxta quod convenit, tam pro ipso usu, quam pro animae remedio, alium locellum nuncupantem sic, situm ibi, post nostrum ambobus discessum, vobis vel successoribus vestris, ad memoratam Ecclesiam visi fuimus condonasse. Ea tamen conditione, ut dum advivimus, suprascripti loci, tam illi quos nobis praestitistis, quam eos, quos pro animae nostrae remedio ad ipsam Ecclesiam delegavimus, absque ullo praejudicio Ecclesiae vestrae, sine ulla diminutione, de qualibet re usufructuario ordine possidere (0751B)debeam. Et post nostrum, ut diximus, ambobus discessum, praefatos locos, absque ulla alia renovata (ut mos est in caeteris) precaria per hanc epistolam absque ullius haeredum nostrorum, aut cujuscunque contrarietate, vel exspectata traditione, vos vel successores aut agentes vestri, in vestram faciatis revocare dominationem perpetualiter dominandum: et nostra possessio nullo unquam tempore nullum praejudicium vobis ex hoc generare non debeat. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, nos ipsi, aut aliquis de haeredibus nostris, vel quaelibet persona, contra hanc epistolam venire, aut aliquid de ipsis locellis vobis minuere aut auferre voluerit, cum suprascripto Domino illo, ante tribunal Christi deducat rationes: et insuper inferat partibus Ecclesiae (0751C)vestrae tantum, et quod repetit vindicare non valeat; sed praesens epistola firma permaneat, stipulatione subnixa. Actum illo. CAPUT XL. Praestaria de re ecclesiae ab episcopis facta. In Christo sanctae Ecclesiae filiis, ast si tales fuerint illustribus viris illis ille gratia Dei episcopus. Dum ad petitionem vestram alium locellum nuncupantem sic, situm ibi, de proprietate vestra, tam pro ipso usu quam pro animae vestrae remedio, post amborum discessum ad ipsam ecclesiam sancti illius, per vestram epistolam delegastis: ideo nobis, cum consensu fratrum nostrorum, convenit, hanc epistolam praestariam in vobis pariter conscribere, ut dum pariter advixeritis, aut qui ex vobis pari suo superstes fuerit, (0751D)et advixerit, nec nos nec successores nostri, nec quislibet de parte ecclesiae nostrae locellos de vestra potestate pontificium auferendi non habeamus, sed per nostrum beneficium aut successorum nostrorum (0752A)dum advixeritis, absque ullo praejudicio Ecclesiae nostrae, vel minutione aliqua, de qualibet re, integritate ambos locellos excolere debeatis. Et post vestrum ambobus discessum, sicut et vestra continet epistola, loco precariae facta, absque ullius exspectata traditione, eas nos, aut successores nostri, ad partem ecclesiae nostrae revocare debeamus. Facta epistola, etc. CAPUT XLI. Si aliquis rem alterius quam excolit aa proprietatem habere vult et non potest, et postea eam precaverit. Domino illustri illi, et mihi proprio domino illi. Dum per malorum hominum consilium, quod non debueram de terra vestra in loco nuncupante illo, quam excolere video, amavi, et ipsam terram ad (0752B)proprietatem facere, et non potui: quod nec ratio praestitit, et vos vel agentes vestri eam et partem vestram revocastis vel nos exinde ejecistis: sed postea ad petitionem bonorum hominum, nobis eam ad excolendam reddidistis. Propterea hanc precariam dominationi vestrae emittimus, ut quam diu vobis placuerit, ut eam teneamus, absque ullo vestro praejudicio quidquid reliqui accolavi vestri faciunt, nos reddere spondimus. Quod si non fecerimus, et ob hoc negligentes tardi aut contumaces fuerimus, publice per hanc precariam ac si semper per quinquennium renovata fuisset, condemnari, ut lex praestat tardis aut negligentibus, et de ipsa terra pontificium habeatis ejiciendi. Facta precaria ibi, sub die illo, anno illo, illo rege. CAPUT XLII. Indiculus episcopi, qui ad alium in resurrectione Domini eulogias dirigit. Domino sancto, apostolica veneratione colendo, domno et in Christo fratri, illi episcopo, ille gratia Dei, ac si peccator episcopus. Dominicae festivitatis resurrectionisque mysteriis, in qua idem Deus Christus tartarum per semetipsum decrevit absolvere, nudus victorque de exsuperato hoste triumphans captivitatem, dedit dona hominibus propterea remeavit ad coelos, anni circulo revolvente, quae felicitas, vel prosperitas vestram constitit industriam aut sanctitatem excepisse, ipsoque Deo praesule peregisse, cum eulogiis peculiaris patris vestri sancti illius, et salutationis officia veneratione praecipua mittentes, (0752D)quaesumus ut nostram extremitatem affatu dignabili jubeatis specialibus informare. CAPUT XLIII. Rescriptio ad episcopum. Domino sancto, meritis apostolico, in Christo desiderabili, (0753A)domino et fratri illi papae, ille peccator episcopus: vestras sacras almitatis vestrae deferente venerabili filio communi illo, ut coelitus donatum, nos accepisse praenoscite et comperite. De edullo depasti recreatique sancto hoc de munere vestro trepudiantes, gratias multas agimus, etc. CAPUT XLIV. Quomodo episcopus in Nativitate Domini ad regem, reginam, vel ad episcopum, visitationis dirigit scriptum. Glorioso atque praecelso, et universalis Catholicae sanctae Ecclesiae filio illi regi, ille episcopus: gloriosae atque praecelsae, et universalis Catholicae sanctae Ecclesiae, filiae illi reginae ille misericordia Dei episcopus domino inclitoque cultori, atque apostolico, domino (0753B)et in Christo fratri illi episcopo, ille peccator episcopus: dum generaliter dominicae nativitatis exsultamus adventum, censum debitae subjectionis desolvere perurgemus: atque ideo salutationum munia cum eulogiis peculiaris patroni vestri sancti illius, si ad regem, clementiae vestrae, si ad episcopum, sanctitati vestrae direximus, cum omni humilitatis genere clementissime dependentes, suggerimus, ut jugi nos praemunientes oratione de vestrae sospitatis integritate trepuditare faciatis, dignabili protinus rescripto. CAPUT XLV. Item alia de Nativitate Domini. Jucunditatis mutuae gratiam cognoscere cupientes, divinitus universitate collata, non desistemus epistolis, praeferendam vestram praevenire clementiam, (0753C)aut sanctitatem, cum eulogiis peculiaris patroni vestri illius, honorabili ac devoto cultu poscentes, ut qua alacritate festiva Nativitatis Dominicae peregistis insignia, nos doceant vestrae sanctitatis exempla. Erunt enim nobis provectuum vestrae incrementa salutis, locupletes thesauri facultatis. CAPUT XLVI. Commendatitiae litterae ad episcopum notum. Domino reverendissimo illi papae, ille. Reminiscentes vestram affectuosam beatitudinis charitatem qua tunc ob retributionem aeternam, nostrae extremitatis personalem, in intimis visceribus, ac si unicae dilectionis vinculo amplectabamini sedule; qua fiducia provocatus, hos apices utilitatis nostrae, fidenter (0753D)ad dignationem vestram, per fratres nostros, filios vestros, gerulos praesentes destinare praesumpsi, per quos vestrae almitati, si praesumptio non offendit, salutationum munia, ut decet, non arroganter, sed humiliter destinare praesumo, quos ut commendentur in omnibus recipere dignetis, quaesumus opportune. Etenim in tam longinquis regionibus, propter (0754A)necessitates fratrum comparandas euntes, vestris Christo praesule adminiculis fulciantur, pro quibus beneficiis centuplicato foenore, a Domino retributore bonorum omnium refertam mercedis summulam in eum recipiatis dignissimam. Dominus Deus noster piam coronam vestram memorem mei, et praesentibus repleat bonis, et dignam reddat aeternis. Domine semper meus. CAPUT XLVII. Item commendatitiae litterae ad abbatem notum. Domino beatissimo, et meritis venerando, patri illi abbati, ille in Domino perpetuam mittit salutem. Multimoda nobis, benevolo vestro, generare comperite gaudia, quoties aditus dederit opportunos, ut ad indagandam sospitatem vestram, nostras dirigere (0754B)debeamus litterulas: idcirco cum salutationem officiis, humili prece almitati vestrae quaesumus, ut pro nobis misericordiarum Dominum, ubi dignas sedulasque funditis preces, exorare non dedignemini, quatenus vestris fulti precibus, olim optatam adire mereamur patriam; pariterque latores praesentes, famulos vestros, fratres in Christo nostros, quos ob necessaria monasterii nostri, illuc usque destinavimus, vestrae beatitudini plurimum commendare praesumimus, ut eis quod necessarium duxerint solatium praebere, pro divino intuitu nos dedignetis. Vale pro nobis orans, domne et sancte, ac beatissime pater. CAPUT XLVIII. Supplicaturio pro eo qui in monasterio conversare desiderat. Domino sancto, Deique cultori, et mihi in Christo honorabili fratri, illi abbati, ille salutem optans mitti in Christo. Primum illud tanquam praesens sanctis vestris suggero provolutus pedibus, ut meae extremitatis litterulae, cum vestris fuerint sacris manibus traditae, pro me meisque, quos mihi in Christo cohaerere fecit amor, fratribus, precibus Domino commendetis. Deinde subjectus vestri frater in Christo noster ille, superno inspiratus munere, vestrae sanctitati obedientiae nostris se petiit litteris almitati vestrae commendari, per quas suppliciter postulamus, ut ovis fauce lupi, boni pastoris Christi manu erepta, ad caulas Christi gregis, tua sit diligentia reducta, ac vice patris ac medici pia circa hunc sit vigilantia (0754D)aegrum. Quem si pristinae redditum sanitati pastori omnium cum caeteris praesentaveris illaesum, quae sequatur tui merces laboris optime divinis nostri instructus oraculis. Vale memor mei, venerabilis in Christo frater. CAPUT XLIX. Indiculus generalis ad omnes homines. Domino nostro, orthodoxo Romanae sedis apostolicae, a Deo instituto, illi papae: vel omnibus apostolicis domnis, et patribus, seu abbatibus: vel Deo dicatis in coenobiis degentibus: nec non et illustribus viris, patriciis, ducibus, comitibus, vel omnibus Christiani cultus divinam religionem sectantibus, ille peccator vilissimus omnibus in Domino praesumo mittere salutem. Quatenus praesens portitor ille, radio inflammante divino, non (ut plerisque mos est) vacandi causa, sed propter nomen Domini, itinera ardua et laboriosa parvipendens, ob lucrandam orationem, limina sanctorum apostolorum Domini Petri et Pauli, adire cupiens, meae parvitatis se petiit vestrae (0755B)commendari almitati ac industriae litterulis. Per quas vilissimus omnium, tanquam vestris provolutus vestigiis singulorum, supplicare praesumo, ut pro minimo exorari jubeatis, et eumdem euntem vel redeuntem, si Dominus permiserit, propter nomen Domini, solida pietate commendatum recipiatis, et quod necesse habuerit impertire tanti habeatis; quatenus ab ipso mereamini mercedem recipere commodam, qui sibi dixit impleri, quantum quis in suis pauperibus visus fuerit erogare. CAPUT L. Indiculus commendatitius ad viros illustres laicos. Domino illustri, et prae cunctis magnificentissimo, ac nobilitate prosapiae decorato, atque sublimato, illi, ille peccator in Domino praesumit mittere salutem. (0755C)Quanquam vestrae excellentiae mea parvitas minime sit cognita, tamen multorum relatione didici vestram in Domino maximam devotionem, et in servos Dei, vel pauperes ejus, ob aeternam retributionem sollicitudinem non pigram. Qua fiducia provocatus, hos apices vilitatis meae per latores praesentes, famulos vestros, fratres in Christo nostros, ad dominationem vestram direximus: per quos vestram industriam, si praesumptio non offendit, plurimum salutare praesumo: et peto ut eis euntibus vel redeuntibus, in quo necessarium duxerint, propter nomen Domini solita pietate consolari jubeatis. CAPUT LI. Indiculus ad homines potentes palatinos, maxime ad cognitos sibi. (0755D)Domino illustri, et prae cunctis magnificentissimo (0756A)viro illi, ille peccator perennem in Domino mittit salutem. Uberem strenuitatis vestrae agapem erga nos potissimo jure flagrantem, litterarum serie non omittimus excitare, quo, avidi facilitatis vestrae quaestus praestolantes, uberes in Domino a vobis fructus semper suscipiamus: et dum praesenti in vita tibi rerum arbiter locum dedit, quo et Ecclesiarum, et amicorum feras suffragia, non pigeat subire laborem, qui in posterum mercedis conferat lucra, et nunc multiplicia ex numero amicorum ferant suffragia et unde tibi praesentium portitores, sodales mei, famuli vestri suggesserint, pie ob audientes effectui mancipetis. Vale vigor atque tuorum decus amicorum; omnipotens Dominus pietatis, ad Ecclesiarum profectum per multa spatia temporum, vos conservare (0756B)et custodire dignetur. CAPUT LII. Qualiter ex ordinatione regis, pro nativitate filii sui, domesticus de villa regis per suam epistolam relaxat ingenuos. Ego in Dei nomine ille domesticus, ac si indignus gloriosissimi domini illius regis super villas ipsius illas illi ex familia dominica de villa illa. Dum generaliter ad omnes domesticos regis ordinatio processit, pro nativitate domnicelli nostri illius, ut a domino melius conservetur. de unaquaque villa fiscali tres homines ex servientibus, ex utroque sexu, a servitio laxarentur, et nos ita faciendum ob hoc ordinationem recipimus. Propterea te per hanc epistolam, (0756C)sicut mihi jussum est, ab omni vinculo servitutis absolvo, ita ut deinceps tanquam si ab ingenuis parentibus fuisses procreatus vitam ducas ingenuam: et in nullo servitio, nec a nobis, nec a successoribus domesticis, nec a quocunque de parte fisci penitus in servitio inclinari non possis; sed per hanc epistolam ingenuitatis, sicut nobis jussum est fieri, bene et integre ingenuus cunctis diebus vitae tuae debeas permanere. Si quis vero te de statu ingenuitatis tuae impulsare voluerit, inferat tibi cum cogente fisco auri libram I, et quod repetit vindicare non valeat, sed praesens epistola firma permaneat; stipulatione subnixa. Actum ibi, sub die illo, anno illo, rege illo, suprascripto illo domno nostro rege. (no appa
|
LIBER PRIMUS. PONTIFICATUS ANNO I, CHRISTI 1198. I. De legitima sui electione, quae ut fausta reipublicaeque salutaris existat, omnes Deum orare jubet. (Laterani, V Id. Jan.) Ineffabilis sapientia Conditoris sic omnia quae alto consilio simul ab aeterno providit, per labentium temporum vices mirabili quadam dispositione dispensat, ut nec error in ordine nec in opere sit defectus; cum, divina Scriptura testante, cuncta fecerit in numero, pondere et mensura. Licet ergo nihil in terra sine certa causa propriaque ratione disponat, imperfectum tamen conditionis humanae non solum in causis operum deficit perscrutandis, verum etiam in ipsis causarum operibus vix sufficit admirari. Quod utique considerans Apostolus exclamabat: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei! Quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus! (Rom. XI, 33.) Quamvis enim universae viae Domini misericordia et veritas et omnia opera ejus judicia sunt, testante Propheta; usque adeo tamen successus hominum, humiliationem et exaltationem eorum dextera Domini, licet justa, occulta tamen ratione procurat, ut causa nobis non modici stuporis existat quod in regimine potestatis juniores quandoque senioribus anteponit; ut juxta Prophetam, filii nascantur pro patribus, qui super omnem terram principes constituti, Dominici nominis recordentur, sicut de nobis ipsis a Domino factum est et est mirabile in oculis nostris. Sane felicis memoriae Celestino patre ac praedecessore nostro VI Id. Jan. viam universae carnis ingresso et in Lateran. basilica, sicut moris est, honorifice tumulato, fratres nostri, videlicet episcopi, presbyteri et diaconi cardinales et nos ipsi cum eis, simul in unum secessimus, ut tanto licentius et tutius de substitutione pontificis tractaremus, quanto tractatus ipse majorem deliberandi copiam et amplioris circumspectionis consilium requirebat. Cumque missarum solemnibus in honorem sancti Spiritus celebratis requisitae fuissent omnium voluntates, ad insufficientiam nostram oculos extenderunt (humano forsan aestimantes arbitrio, in sacculo Benjamin scyphum argenteum invenire), licet plures ex ipsis aetatis, ordinis et meriti ratione potuissent ad tantae dignitatis apicem dignius evocari. Cujus siquidem dignitatis onus cum insufficientia nostra penitus recusaret, utpote nostris debilibus humeris importabile, sub illius tamen confidentia et exemplo qui infirmitatem beati Petri trina prius negatione probatam, post trinae confessionis vocem, in gubernatione suarum ovium confirmavit, quod personae nostrae multiplex imperfectio denegabat, in ipsius contulimus voluntatem, fratrum nostrorum acquiescentes instantiae, ne reluctatio diuturna dissidii pareret detrimentum aut dispositioni divinae videretur aliquatenus obviare; sperantes quod ille qui dat omnibus affluenter et non improperat, qui novissimum fratrem, virum utique secundum cor suum in regem de post fetantes assumpsit, de lapidibus suscitabit filium Abrahae, vocans ea quae non sunt tanquam ea quae sunt, ut infirma eligens, fortia quaeque confundat. Nos igitur ecclesiasticae provisionis sollicitudinem assumentes et non modicum confidentes de vobis, quos nobis Dominus ad tantae difficultatis onus levius perferendum sollicitudinis nostrae voluit esse participes, universitatem vestram rogamus, monemus et exhortamur in Domino quatenus insufficientiam nostram vestris orationibus apud Dominum adjuvetis; et circa commissam nobis et vobis Dominici gregis custodiam diligenter et utiliter vigilantes, defectum nostrum humiliter supplere velitis, et injunctam nobis ecclesiastici oneris gravitatem vigilanti studio comportare. Nos enim vos tanquam principalia membra Ecclesiae honorare intendimus et in necessitatibus vestris, quantum Dominus permiserit, adjuvare. Datum Laterani, quinto Id. Januarii. II. REGI FRANCORUM. Ut in religione catholica et Romanae Ecclesiae observantia permaneat. In cumdem modum illustri Francorum regi, usque ad verbum illud, assumentes ac considerantes quantum regnum Franciae in Ecclesiae semper permanserit unitate, tibi tanquam speciali Ecclesiae Romanae filio litterarum nostrarum primitias duximus destinandas; serenitatem regiam rogantes, monentes et exhortantes in Domino, et in remissionem tibi peccaminum injungentes quatenus sanctam Rom. Ecclesiam matrem tuam taliter revereri et honorare procures, ut inclitae recordationis L. patris tui vestigia in ipsius devotione sequaris et nobis ad apostolicae sedis gubernationem, Domino disponente, assumptis humiliter et devote, sicut decet principem Christianum, assistas. Nos enim in his quae ad honorem tuum spectant, quantum cum Domino possumus, libenter intendimus, et circa personam regiam paternae gerimus charitatis affectum. III. ABBATIBUS, PRIORIBUS ET ALIIS RELIGIOSIS IN REGNO FRANCIAE CONSTITUTIS. Ut pro recens electo pontifice Deum orent. In eumdem modum abbatibus, prioribus, et aliis religiosis in regno Franciae constitutis, usque ad verbum illud ac considerantes nos ex propria infirmitate deficere, nisi suffragiis vestris et piis precibus apud Dominum adjuvemur, universitatem vestram rogamus, monemus et exhortamur in Domino quatenus apud eum a quo speramus dirigi gressus nostros assiduis orationibus vestris instetis, ut nos ad laudem nominis sui et Ecclesiae incrementum, commissam nobis sollicitudinem taliter implere concedat ut et nos retributionis aeternae praemium mereamur et populus nostrae gubernationi commissus in lege mandatorum ejus per nos verbo proficiat et exemplo. Nos enim vos tanquam speciales Ecclesiae filios, per quos nomen Domini dignius et excellentius praedicatur, tanto amplius intendimus in vestris necessitatibus adjuvare, quanto in majorem Ecclesiae redundaret injuriam, si jura vestra quorumlibet temeritate pateremur occupari. IV. PARISIENSI EPISCOPO. Ut illustrem Francorum regem moneat et inducat ad recipiendam reginam uxorem suam, quam ejecerat. (Laterani.) Cum omnia orta occidant et aucta senescant, ne operum Domini primitiae penitus deperirent, posuit Deus sementem juxta species suas in aliquibus creatorum; ut quae secundum cursum temporis deficerent, in seipsis in sua semente proficerent et in reparatione sui generis uberius prosilirent. Sic etiam, ne homo ad imaginem Dei factus et tam volucribus coeli quam piscibus maris et universis animantibus quae moventur super terram munere divino praelatus, in sterilem cinerem sterilis ipse rediret, formata muliere in auxilium ejus de latere dormientis, audivit: Crescite et multiplicamini, et replete terram (Gen. I, 28). Cum ergo ex tunc Adae posteritas sibi invicem jungi consueverit foedere nuptiali, usque adeo in hoc ipsi cooperata est et post lapsum parentis dextera Conditoris, ut juxta illud evangelicum: Quod Deus conjunxit homo non separet (Matth. XIX, 6), non humanae adinventioni sed divinae auctoritati potius ascribatur matrimonii sacramentum. Per quod, licet inter homines contrahatur, significatur tamen in Christo conjunctio Ecclesiae ac animae fidelis ad ipsum juxta illud Apostoli: Hoc autem dico magnum sacramentum in Christo et in Ecclesia (Ephes. V, 32). Unde, quantum in nobis est, Ecclesiae filiis debemus summo studio praecavere, ne, si quis impie agens in seipsum partem sui corporis, quia scindere omnino non potest, a se forsan avellere attentarit, animam suam a divinae bonitatis amplexibus efficiat alienam et propter hoc totam Ecclesiam tanto amplius sibi reddat offensam, quanto minus provide figuram desponsationis ejus ad Christum, quantum in ipso fuerat, maculavit. Haec autem non ad instructionem tuam, quem divinae legis notitiam plenius novimus obtinere, sed ut intentionis nostrae vehementiam exprimamus, praesentibus litteris duximus explicanda. Qui quanto charissimum in Christo filium nostrum Philippum Francorum regem illustrem purius diligimus et speciali quodam privilegio intendimus amplius honorare, tanto infra nos ipsos fortius contristamur quod charissimam in Christo filiam nostram Francorum reginam illustrem, quantum in eo fuit, a se minus licite nixus est amovere. Ad cumulum praeterea nostri doloris accedit quod, cum universi progenitores ejus veri fuerint religionis Christianae cultores (inter quos illustris memoriae L. quondam rex Franciae, pater ejus, prae caeteris sui temporis praecipuus divinae fuit legis amator), regia serenitas, quam ipsi vellemus non minus in observantia mandatorum Domini quam regni haereditate succedere, contra salutem et famam suam dictam reginam a consortio tori remotam in remotis partibus regni Francorum, licet inter religiosas privatas tamen personas, vitae suae cursum implere compellit. Licet autem felicis recordationis Celestinus papa praedecessor noster apud eum non potuerit obtinere ut reginam ipsam in gratiam et benevolentiam suam receptam ad regni consortium revocaret, nos tamen non de meritis nostris, sed divina potius miseratione sperantes et de puritatis tuae sollicitudine confidentes, quem litteraturae, honestatis et consanguinitatis intuitu esse credimus in ejusdem regis oculis gratiosum, precum nostrarum primitias, per te ipsi ex parte nostra porrectas, ab ipso confidimus tanto libentius admittendas, quanto amplius de ipsius sumus salute solliciti, et per hujus apostolicae petitionis effectum non tam nostris commodis quam integritati sui nominis consuletur. Rogamus igitur fraternitatem tuam, monemus et exhortamur in Domino, ac per apostolica tibi scripta mandamus, quatenus eumdem regem ex parte nostra diligentius moneas et inducas, et in remissionem ei peccatorum injungas ut praedictam reginam in plenitudinem gratiae regalis admissam maritali studeat affectione tractare; ut ad mentem reversus, in laudem Domini cum Petro decantet: Nunc scio vere quia misit Dominus angelum suum, et tulit me de manu Herodis (Act. XII, 11), illius scilicet, qui sicut olim animam pueri, ejus hactenus sanguinem sitiebat. Verendum siquidem ei credimus, ne, praeter offensam divinam et humanam infamiam, irreparabilem etiam jacturam incurrat. Cum enim ex ea quam contra interdictum Ecclesiae superduxit, legitimam nequeat sobolem procreare, si forte (quod absit!) unicus ejus filius rebus eximeretur humanis, regnum ejus ad extraneos deveniret. Qui quoniam eidem reginae sui negavit corporis potestatem, ipsius promerentibus culpis, multis angustiis irruentibus, nunquam optata potuit felicitate gaudere, sed praeter alias afflictiones tota Gallicana provincia famis fuit sterilitate percussa, et nisi quantocius resipiscat, flagellum Dei contra se potest gravius formidare. Quod si forsan (quod absit!) salubribus monitis tuis, quae saepius iterari volumus apud ipsum, acquiescere non curarit, quantumcunque nobis molestum existat eum in aliquo molestare, id non poterimus sicut nec debemus sub dissimulatione transire. Huic autem studio tanto diligentius debes insistere et intentione omnimoda imminere, quanto Creatori amplius tua in hac parte sollicitudo placebit, et gloriosius etiam tibi erit, si per tuam instantiam fuerit Domino faciente completum quod non potuit per aliquorum prudentiam seu diligentiam hactenus adimpleri. Datum Laterani. V. STRIGONIENSI ARCHIEPISCOPO. De dilatione voti sui pro negotio regni Hungariae. (Laterani.) Non est dicendus voti transgressor, qui quod vovit de auctoritate sedis apost. justa tamen ex causa distulerit adimplere. Sane significavit nobis chariss. in Christo filius noster Henricus Ungariae rex illustris quod, cum in regni turbatione consilium et auxilium tuum sibi senserit hactenus profuisse, utilitati ejus non modicum derogaret, si Hierosolymam (sicut ex voto teneris), regno pergeres impacato. Cum igitur nobis immineat de honore ipsius regis et statu regni Ungariae sollicite cogitare, fraternitati tuae per apost. scripta mandamus quatenus non prius iter arripias Hierusalem adeundi quam regnum ipsum fuerit tranquillitati pristinae faciente Domino restitutum, vel super hoc receperis ab apost. sede mandatum. Datum Laterani. VI. EIDEM. De reformatione monasterii de Telequi. (Laterani.) Circa reformationem monasteriorum et augmentum eorum tanto potius tenemur esse solliciti et ipsorum gravaminibus praecavere, quanto ad nos specialius pertinet et plantare religionem in Dei Ecclesiis et fovere plantatam. Verum ad audientiam nostram noveris pervenisse quod monasterium de Telequi ad tantam dissolutionem ordinis et temporalium rerum exinanitionem per praelatorum est incuriam devolutum, ut nec statutus in eo regularis ordo servetur, nec fratres ibidem ad Dei servitium deputati congrue possint de ipsius redditibus sustentari. Volentes igitur ut idem monasterium in statum pristinum tuo studio reformetur, illud sollicitudini tuae quandiu nobis et successoribus placuerit duximus committendum: per apostolica tibi scripta mandantes quatenus taliter ipsius reparationi studeas imminere, ut divini nominis cultus in eo de die in diem potius augeatur et fratrum necessitatibus vitae necessaria congrue ministrentur. Datum Laterani. VII. ABBATI SANCTI MARTINI. De conspiratione facta contra Henricum regem Hungariae. (Laterani.) Ex litteris, quas charissimus in Christo filius noster Henricus Ungariae rex illustris ad sedem apostolicam destinavit, nobis innotuit quod contra serenitatem regiam cum nobili viro A. duce fratre ipsius, temere conspirasti, cui etiam adhuc diceris inhaerere. Cum igitur felicis memoriae Celestinus papa praedecessor noster sub poena excommunicationis universis in Ungaria constitutis curaverit inhibere ne dicto duci contra salutem regiam consilium darent aliquod vel juvamen: nos tibi, quem publica fama contra ipsius praedecessoris nostri prohibitionem, sicut dicitur, venisse demonstrat, salutationis alloquium denegantes ad nostram duximus praesentiam evocandum, per apostolica tibi scripta mandantes quatenus usque ad festum Exaltationis sanctae crucis proxime venturum nostro te conspectui repraesentes, ad objecta sufficienter et rationabiliter responsurus. Datum Laterani. VIII. FERRARIENSI EPISCOPO. De observatione constitutionum factarum ab ipso in monasterio de Nonantula. (Laterani, III Non. Febr.) Cum Ecclesiae per orbem usquequaque diffusae ab apostolica sede tanquam a suo capite magisterium recipiant et doctrinam et stabilitatis debitae munimine roborentur, expedit nobis, qui ad ipsius regimen sumus, licet insufficientes, Domino disponente vocati, ut sic ad universas Ecclesias nostrae considerationis aciem extendamus earumque commodis et profectibus imminere curemus, quod, illo auxiliante qui est omnium bonorum largitor, debitus illarum status per aliquorum insolentiam perturbari non possit nec contrariis casibus subjacere, sed tam temporalibus quam spiritualibus semper proficiant institutis. Audientes sane, sicut tuarum nobis tenor aperuit litterarum, studium et diligentiam quam circa revelationem Nonantulanensis monasterii, quod multorum asseritur debitorum onere praegravatum et tam in temporalibus quam in spiritualibus non modicum imminutum, impendere procurasti, multa fuimus exsultatione repleti; sollicitudinem tuam magnis in Domino laudibus commendantes, quam et ipsius abbatis nuntius in praesentia dilectorum filiorum P. tituli sanctae Ceciliae presbyteri et G. sanctorum Cosmae et Damiani diaconi cardinalium, quos ei concessimus auditores, laudabiliter commendabat: asserens tamen quod idem abbas contra ordinationem tuam in nullo venerat, aut venire volebat. Nos igitur ratum habentes et firmum quod circa quasi desperatam curationem supradicti monasterii a te laudabiliter statutum esse dignoscitur, praesentium tibi auctoritate mandamus quatenus constitutionem in eodem monasterio per tuam prudentiam factam irrefragabiliter facias observari, contradictores, sicut expedire videris, ecclesiastica censura compescens. Verum quia praefatum monasterium de negligentia et gravi culpa praesidentis abbatis ad horribilem diminutionem et inopiam asseritur devolutum: ut omnis occasio scandalorum tollatur de medio, et locus ille recepto peroptato reformationis solatio valeat aliquando respirare, volumus atque mandamus ut si praedictus abbas, sicut tuis litteris intimasti, ordinationem tuam impedivit aliquatenus vel turbavit, praesertim cum manifeste sit de dilapidatione suspectus ac etiam diffamatus, eum usque ad persolutionem debiti a monasterio ipso localiter et ab ipsius administratione amoveas et in cella quae est Paduae facias in necessitatibus provideri. Quod utique si ipse adimplere forte contempserit, eum ad id, omni contradictione, appellatione et excusatione cessante, per censuram ecclesiasticam auctoritate nostra compellas: dextrariis autem et aliis equis quos idem abbas habere dignoscitur in manibus tuis receptis et venalitati suppositis, ut de illorum pretio pars debiti, prout expedit, persolvatur. Praeterea noveris ad nostram audientiam pervenisse postquam N. Monachus praesentium lator ad Romanam Ecclesiam iter arripuit veniendi, praetaxatus abbas in contemptum apostolicae sedis et nostrum, eum officio beneficioque pro sua voluntate suspendit et administratione quam habebat in cella quae est apud Ferrariam, eumdem sua temeritate privavit. Quod utique grave admodum et molestum ferentes, fraternitati tuae per praesentia scripta mandamus quatenus, si verum est quod asseritur, officium et beneficium, necnon et administrationem quam idem monachus prius noscitur habuisse, illi auctoritate nostra restituas et facias pacifica possessione gaudere. In expensis etiam moderatis quas veniendo ad Romanam Ecclesiam fecisse perpenditur, de bonis monasterii eidem facias provideri. Datum Laterani, III Nonas Februarii. IX. ILLUSTRI REGI HUNGARIAE. De transferendo monasterio quod B. quondam comes de Bichor aedificare incepit, ad loca tutiora. Eam de serenitate regia fiduciam obtinemus, ut quae a nobis postulat juste posse credamus et honeste compleri. Eapropter, charissime in Christo fili, tuis precibus annuentes, monasterium illud, quod B. quondam comes de Bichor aedificare incepit et morte praeventus consummare non potuit, in locum tutiorem et magis idoneum transferendi, si de assensu dioecesani episcopi fieri poterit, liberam tibi concedimus auctoritate apostolica facultatem. Nulli, etc. X. NOBILI VIRO A. DUCI. De prosecutione voti regis Hungariae patris sui defuncti. (Laterani, IV Kal. Febr.) Licet universis liberum sit arbitrium in vovendo nec necessitas in votis locum habeat, sed voluntas; usque adeo tamen solutio necessaria est post votum, ut sine propriae salutis dispendio alicui resilire non liceat ab his quae sponte ac solemniter repromisit. Accepimus siquidem quod cum inclytae recordationis B. quondam rex Ungariae, pater tuus, ageret in extremis et de sua penitus convalescentia desperaret, votum quo voverat Domino Hierosolymitanam provinciam in forti manu et brachio extento, corde tamen humili, et humiliato spiritu, visitare, sub interminatione maledictionis paternae commisit tuae fidei exsequendum; et tu intellecta pia voluntate parentis, assumpto crucis signaculo, te id impleturum sine dilatione qualibet promisisti. Verum eodem patre tuo sublato de medio, cum Hierosolymitanum iter te accipere simulasses, assumptae peregrinationis oblitus quam contra inimicos crucis dirigere debueras, in fratrem tuum et regnum Hungariae convertisti aciem bellatorum, et multa contra serenitatem regiam malignorum usus consilio commisisti. Nos autem, quos diebus istis ad pontificatus officium, licet immeritos, Dominus evocavit, tam paci regni Hungariae quam tuae volentes saluti consulere, nobilitatem tuam rogamus, monemus et exhortamur in Domino, ac per apostolica tibi scripta praecipiendo mandamus quatenus, postpositis caeteris sollicitudinibus, usque ad festum Exaltationis sanctae crucis proxime venturum, debitum acceptae crucis exsolvens, propositum iter arripias et humiliter prosequaris; ne si onus tibi a patre injunctum et a te sponte susceptum occasione qualibet detrectaris, paterna te reddas successione indignum et haereditatis emolumento priveris cujus recusaveris onera supportare. Sciturus ex tunc anathematis te vinculo subjacere, et jure quod tibi, si dictus rex sine prole decederet, in regno ungariae competebat ordine geniturae, privandum, et regnum ipsum ad minorem fratrem tuum appellatione postposita devolvendum. Datum Laterani, IV Kal. Februarii. XI. HIEROSOLYMITANO PATRIARCHAE ET SUFFRAGANEIS EJUS. De promotione Domini nostri papae, et negotio terrae sanctae. (Laterani.) Rex regum et Dominus dominantium qui prodigia facit in coelo sursum et in terra deorsum, omnipotentiae suae jugiter operatur indicia, Ecclesiam suam per varias substitutiones pontificum mirabiliter innovans et nova semper prole fecundans; et sic senium ejus sua virtute consumens, ut his qui fideliter in ipsius regimine militaverant, ad aeternae felicitatis bravium evocatis, filios suscitet in parentes, et in novam infantiam rubiginem transferat vetustatis. Inter caetera siquidem incomprehensibilia divinae dispositionis judicia et investigabiles vias ejus magnae miserationes esse credimus argumentum, quod sic a taedio sollicitudinum et curarum momentaneae mortis compendio praedecessores pro meritis repensurus absolvit, ut egenum de pulvere suscitatum et pauperem erectum de stercore sedere faciat cum principibus et solium Petri, quo nihil est inter homines gloriosius, obtinere; ut post vespertinos fletus laetitia matutina succedat et Ecclesia super parentis obitu de substitutione filii consoletur; sicut diebus istis de nobis a Domino factum est et est mirabile in oculis nostris. Sane felicis memoriae Celestino patre ac praedecessore nostro VI Idus Januarii viam universae carnis ingresso et in Lateran. basilica honorifice tumulato, tanta fuit inter fratres nostros super pontificis substitutione concordia, ut eo coelitus ipsorum desideriis aspirante qui facit utraque unum et concurrentes parietes in se angulari lapide copulavit, omnes universaliter unum saperent et idem singulariter postularent, nos in summum pontificem ipso die depositionis ejusdem praedecessoris nostri unanimiter assumentes. Nos autem in eo ponentes spem nostram qui beatum Petrum in gubernatione suarum ovium confirmavit et apostolis repromisit, dicens: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20), ecclesiasticae sollicitudinis onus, licet insufficientes, assumpsimus, non de nostris meritis, sed divina potius miseratione sperantes, quae vocat ea quae non sunt tanquam ea quae sunt, et perficit laudem ex ore infantium et lactentium. Attendentes igitur quam alto divinitatis consilio Deus Rex noster ante saecula salutem in medio terrae dignatus est operari, solvens in ea septem libri signacula, quem nemo potuit aperire, nisi Leo de tribu Juda, vos, qui terram ipsam suscepistis ab eo spiritualiter gubernandam, specialiter per litterarum nostrarum primitias duximus visitandos; monentes attentius et exhortantes in Domino, ut flagellum, quo vos et in vobis totam Ecclesiam Dominus visitavit, patienter et humiliter supportantes, id nostris et humiliter supportantes, id nostris et vestris meritis imputetis qui peccatorum nostrorum clamoribus indignationem ejus nunquam desistimus provocare. Certos enim nos prophetica reddit auctoritas quod si ambulassemus in lege Domini et veram spei nostrae fiduciam posuissemus in eo qui respicit terram et facit eam tremere, tangit montes et fumigant, unus nostrum mille et duodena millia hostium effugasset. Ut igitur dolor noster et vester in laetitiam et tristitia in gaudium convertatur, immolemus Domino super aram cordis intentionem et super altare corporis opera nostra: quae sua sunt, non quae nostra quaerentes. Nisi enim piis orationibus et nostris et vestris actibus indignatio fuerit divina placata, nec residuum terrae nativitatis ejus tueri poterimus nec insultus hostium sustinere; quinimo residuum locustae brucus assumet et fient novissima deteriora prioribus. In jejunio igitur et fletu, et planctu, in operibus pietatis, in charitate non ficta, in corde contrito et humiliato spiritu revertamur ad Dominum Deum nostrum qui pius est et misericors, et praestabilis super malitia: commissos nobis populos verbo pariter et exemplo ad poenitentiam invitantes, ut nostris operibus et intentione placatus, non det haereditatem suam in opprobrium et in dominium nationum; ne forte consentiant adversarii nostri et dicant: Manus nostra excelsa, et non Deus, fecit haec omnia. Nos enim propositum gerimus et habemus in votis, quantum ille permiserit a quo speramus dirigi gressus nostros, ad subventionem vestram efficacius laborare et liberationi Hierosolymitanae provinciae, si datum fuerit desuper, sollicitius imminere. Datum Laterani. XII. AD MAGUNTINUM ARCHIEPISCOPUM, etc. (Laterani.) In eumdem fere modum Maguntin. archiepiscopo, et episcopis de regno Alemanniae in ultramarinis pertibus constitutis, usque in finem. Rogamus insuper et fraternitatem vestram monemus et exhortamur in Domino, ac per apostolica scripta mandamus et in remissionem vobis injungimus peccatorum quatenus scutum fidei et salutis galeam assumentes, praelium Domini studeatis viriliter et efficaciter praeliari, de coelo auxilium et nostrum etiam subsidium exspectantes. Credimus etenim et pro certo tenemus quod si corda vestra poenitentiae fuerint medicina purgata et non in multitudine ac fortitudine vestra spem posueritis, sed in Deo, Philisthaeos Israelitae fugabunt et in loricatum Goliam David inermis in funda et lapide praevalebit. Datum Laterani. XIII. DUCI LAVANNIAE, LANTGRAVIO DURINGIAE, ET ALIIS DE REGNO ALEMANNIAE IN ULTRAMARINIS PARTIBUS CONSTITUTIS. (Laterani.) Ut sint ferventes in servitio Jesu Christi. Quanta sit circa genus humanum benignitas Conditoris, primae creationis opera et recreationis miracula quae in fine saeculorum dextera Domini voluit operari, imo etiam universa quae in coelo sunt et in terra testantur; cum hominem, ad imaginem suam creatum, divinitatis suae voluerit esse participem, omnia subjiciens sub pedibus ejus, oves et boves universos, insuper et pecora campi, et tandem, ut ruinam nostram repararet, post lapsum proprio Filio suo non pepercerit, sed pro nobis omnibus tradiderit illum in crucis altario immolandum et cum iniquis eum permiserit reputari. Unigenitus siquidem Dei Filius, ut hominem perditum ad regna coelestia revocaret, a dextra Patris in inferiores partes terrae descendens, exinanivit semetipsum, formam servi accipiens et se usque ad mortem humilians, pro nobis crucis non dubitavit subire tormentum. Quid igitur retribuemus Domino pro omnibus quae retribuit nobis? Sane nec tribulatio, nec angustia, nec fames, nec nuditas aut gladius ab ipsius nos debebit aut poterit charitate divellere, si exuberantiam beneficiorum ejus circa nos misericorditer habitam internae considerationis oculis attendamus. Quinimo secundum Prophetam calicem salutaris servus accipiet et nomen Domini invocabit. Hoc vos diligentius attendentes, ut illud evangelicum impleretis: Qui vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me (Matth. XVI, 24), assumpto crucis signaculo ad vindicandam injuriam Jesu Christi, Hierosolymam petivistis, ad nationes illas inhumanas et barbaras in digito Dei fortius edomandas, quae illorum etiam saevitiam (quod peccatis nostris ascribimus) sunt in nos saeviendo transgressae quibus Propheta imprecando declamat: Deus, venerunt gentes in haereditatem tuam (Psal. LXXVIII, 1), etc. usque sepeliret. Rogamus igitur discretionem vestram, monemus attentius et hortamur in Domino, et in remissionem vobis injungimus peccatorum quatenus assumpti laboris gravitatem studeatis taliter adimplere, praelium Domini praeliantes, ut, vestris exigentibus meritis, de coelo vobis auxilium ministretur. Cum enim, abnegatis desideriis carnis, Domino proposueritis in puritate cordis et corporis militare, cavendum vobis existit ne contra votum a vobis in terra vestrae nativitatis emissum, in terra peregrinationis vestrae, ubi steterunt pedes Domini, per immissionem malorum angelorum consensu pravi operis veniatis et per hoc modicum fermenti totam massam corrumpens, eum vobis reddat offensum sine quo nec residuum terrae nativitatis Domini tueri poteritis, nec incursus hostium sustinere. In eo igitur et non in vestra multitudine confidentes qui docet manus vestras ad praelium et digitos vestros ad bellum, qui conterit bella, qui currum et exercitum Pharaonis projecit in mare, state in fide, viriliter agite, Philistinorum aciem expugnantes. Nos enim etc. ut supra. Datum Laterani. XIV. ELECTO ET DECAN. ET MAG. NICOLAO DE LEVENNES CAN. CAMERACEN. Super cognitione causae quae inter Praemonstratensem et Prumiensem Ecclesias vertitur super possessionibus de Hanapia. (Laterani, II Non Febr.) In nostra praesentia constituti dilecti filii magistri Jac. et N, Atrebaten, procurtores Prumiensis Ecclesiae, ex parte abbatis et conventus de rato litteras exhibentes, contra Praemonstratensem Ecclesiam proposuere querelam, asserentes quod cum causa quae inter ipsas Ecclesias super possessionibus de Hanapia vertebatur, dilectis filiis G. praeposito S. Gereonis, R. et S. magistris Coloniens. ab apostolica sede commissa fuisset; ipsi in possessionem rerum de quibus vertebatur quaestio, Prumiensem Ecclesiam induxerunt, Praemonstraten. vero appellatione interposita recedentes, ipsam non fuerunt infra biennium prosecuti. Propter quod Prumienses circa finem biennii confirmationem possessionis suae a sede apostolica impetrarunt. Elapso vero biennio, ad I. quondam Cameracensem episcopum et dilectum filium abbatem sancti Bartholomaei, pro Praemonstratensi Ecclesia fuit commissio impetrata. Sed memorato episcopo viam universae carnis ingresso, per ipsos non fuit quaestio terminata. Praedicti autem Prumienses subsequenter a felicis recordationis Celestino praedecessore nostro ad dilectum filium abbatem sancti Victoris et bonae memoriae P. cantorem Parisien. litteras impetrarunt, in quibus continebatur expressum, quod ipsi factum Coloniensium judicum facerent observari. Sed quia praedictus cantor tunc temporis sedem apostolicam personaliter visitabat, in illius mandati non fuit exsecutione processum. Tandem vero Praemonstratenses causam eamdem venerabili fratri nostro episcopo et dilectis filiis cantori Atrebaten. et abbati sancti Bartholomaei Noviomen. obtinuere committi; qui post inhibitionem praedictorum abbatis sancti Victoris et cantoris Parisiensis et post appellationem a procuratore Prumien. Ecclesiae legitime interpositam, dictos Praemonstraten, causa rei servandae in possessionem rerum de quibus erat controversia induxerunt. Caeterum dilecti filii abbas Calmoltensis, Gervasius et Robertus canonici et nuntii Praemonstratensis Ecclesiae, ex parte abbatis et conventus Praemonstratensis, litteris de ratihabitione exhibitis, e contra pro sua Ecclesia proponere curaverunt, quod antequam supradicti judices Colonien. sententiam pro Ecclesia Prumien. proferrent eo quod, propter quasdam minas in praesentia judicum factas et eorum officio non repressas, advocatum coram ipsis habere non poterant; et quia ad extraprovinciales judices trahebantur, ad sedem apostolicam appellarunt. Cujus appellationis suffragio illam dictam dicunt sententiam non tenere: tum quia iidem judices, lite nondum contestata coram eis, absente parte adversa, de proprietate dederunt sententiam: tum quia Praemonstraten. ad prosecutionem appellationis infra biennium specialem nuntium direxerunt. Praeterea praefati Cameracensis episcopus et abbas sancti Bartholomaei quibus causa fuerat delegata, partibus legitime citatis praesentibusque earum procuratoribus legaliter ordinatis, ab eisdem Praemonstraten. testes ad infirmandam dictam sententiam receperunt. Quorum attestationem episcopus et cantor Atrebaten. et abbas sancti Bartholomaei Noviomen. auctoritate suffulti, de mandato apostolico sententiam Colonien. judicum revocantes, judicaverunt Praemonstratenses possessionem rerum de quibus fuerat litigatum debere, sicut ante litem possederant, quiete et pacifice possidere. Nolentes igitur ut ejusdem causae decisio ulterius prorogetur, praedictorum omnium inquisitionem et decisionem canonicam vestrae duximus experientiae committendam; per apostolica vobis scripta districte praecipiendo mandantes quatenus, partibus ad vestram praesentiam convocatis, et inquisita super praemissis et aliis omnibus quae inter se super eodem negotio duxerint proponenda diligentius veritate, tam principalem quam incidentes quaestiones, sublato appellationis obstaculo, sine canonico terminetis, facientes quod exinde duxeritis statuendum per censuram ecclesiasticam inviolabiliter observari. Si qua vero partium legitime citata praesentiam vestram adire vel judicio parere contempserit, vos nihilominus, quantum de jure poteritis, et probationes praesentis partis recipere et in causae cognitione ac decisione procedere non tardetis. Nullis litteris obstantibus, si quae apparuerint praeter assensum partium a sede apost. impetratae. Quod si omnes, etc. Datum Lateran. II Nonas Feb. XV. P. BASILICAE XII APOSTOLORUM ET B. TITULI SANCTI PETRI AD VINCULA PRESBYTERIS CARD. AP. SEDIS LEGATIS. Super colligationibus factis cum episcopis et consulibus civitatum Tusciae. (Laterani.) Cum apostolica sedes quasi lucerna super candelabrum sit disposita nec civitas possit abscondi quae supra montem est constituta, nos qui ei, licet immeriti, praesidemus, diligenti debemus cura satagere quatenus luceat lux nostra coram hominibus, ut videntes opera nostra bona glorificent Patrem luminum a quo bona cuncta procedunt. Nos enim debemus esse sal terrae. Quod si sal evanuerit, in quo salietur? Ad nihilum valet ultra, nisi ut foras emissum, ab hominibus conculcetur. Absit igitur a sedis apostolicae puritate ut, cum Deus virgam peccatoris non dereliquerit super sortem justorum, ad colligationes illicitas cum operantibus iniquitatem declinet: quin potius dissolvat colligationes impietatis, solvat fasciculos deprimentes. Sane cum dilectus filius prior sancti Fridiani nobis et fratribus nostris tractatum illum quem cum episcopis et consulibus civitatum Tusciae habuistis et verbis exposuisset et ostendisset in scriptis, non modica sumus admiratione commoti; cum forma colligationis hujusmodi in plerisque capitibus nec utilitatem contineat, nec sapiat honestatem. Imo cum ducatus Tusciae ad jus et dominium Ecclesiae Rom. pertineat, sicut in privilegiis Ecclesiae Rom. oculata fide perspeximus contineri, nullam inter se sub nomine societatis colligationem facere debuissent, nisi salvo per omnia jure pariter et auctoritate sacrosanctae Rom. sedis, quae disponente Domino cunctorum fidelium mater est et magistra. Cum et illud debuissent attendere quod infirmum erit penitus aedificium quod super hoc fundamentum non fuerit stabilitum. Quo circa discretionem vestram rogamus attentius et exhortamur in Domino quatenus, sicut viri prudentes et providi, ad profectum et honorem tam Ecclesiae Rom. quam Tusciae sollicitius intendatis. Et ut vobis nostrae voluntatis propositum elucescat, dilecto filio N. latori praesentium super his quae vobis ex parte nostra duxerit proponenda, indubitata fide credatis. Nos enim firmum gerimus in voto propositum, a quo nec mors nec vita nos poterit separare, fideles et devotos Ecclesiae de corde puro, conscientia bona et fide non ficta diligere et contra malignas opprimentium insolentias apostolicae protectionis clypeo defensare. Datum Lateran. XVI. CAPITULO S. ANASTASIAE. Ut electus per potentiam laicalem intrusus cassetur, et alius de licentia apostolica deligatur. (Laterani, VIII Id. Febr.) Ex illo singularis excellentiae Privilegio quod unigenitus Dei Filius Jesus Christus apostolorum Principi Petro concessit, sanctorum patrum postmodum instituta manarunt, ut majores causae ad sedem apostolicam perferrentur; quatenus quod super eis deberet statui, circumspecta ipsius responsio declararet. Cum igitur in Ecclesia vestra, quae sub obedientia sedis apostolicae perseverans, Graecorum hactenus et ritum servavit et linguam, per laicalem potentiam praeter nostram auctoritatem et electionem vestram non tam Latinus quam barbarus sit intrusus: nos de fratrum nostrorum consilio intrusionem ipsam irritam decernentes, ne diutius pastoris solatio vestra careret Ecclesia, vobis humiliter postulantibus secundum statuta canonum et antiquam ejusdem Ecclesiae consuetudinem liberam concedimus licentiam eligendi; per apostolica vobis scripta mandantes quatenus talem vobis in pastorem electione canonica praeferatis, qui non minus prodesse desideret et noverit quam praeesse. Datum Lateran. VIII Id. Februarii. XVII. CAPUANO, REGINENSI, ET PANORMITANO ARCHIEPISCOPIS. (Laterani, V Id. Febr.) His scriptum est in eumdem fere modum ut supra, usque ad verbum illud eligendi. Unde fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus ad hoc diligenti sollicitudine laboretis, ut dictus intrusus a memorata removeatur Ecclesia, et ab ipsius capitulo electio possit in ea canonica libere celebrari. Datum Laterani, V Id. Februarii. XVIII. ILLUSTRI ROMANORUM IMPERATRICI SEMPER AUGUSTAE. Ut in ipsa electione impedimentum non praestet. (Laterani, V Id. Febr.) Si creditas tibi regendorum populorum habenas landabiliter moderari desideras et concessam tibi a Domino terrenae jurisdictionis potentiam benignius exercere, ei necesse habes ut servias, cui servire regnare est, et per quem gressus tui semper in melius dirigentur. Verum si eum tota intentione dilexeris, eam te oportet sollicite venerari et conservare in statum debitae libertatis, sub cujus capite laeva ejus, et quam dextera ejus, sicut in Canticis legitur, amplexatur; cujus zelus comedit eum et injuria non modicum provocat et vindictam. Cum autem ex illo singularis excellentiae privilegio etc. fere in eumdem modum ut supra usque ad verbum eligendi. Ideoque serenitatem tuam rogamus, monemus et exhortamur in Domino, ac in remissionem tibi injungimus peccatorum quatenus nullius impedimenti obstaculum interponas, quo minus electionem possint canonicam celebrare, cum ad eum solum haberi debeat in electione respectus, cujus ministerio qui assumitur, alligatur. Datum Laterani, V Idus Februarii. XIX. PARISIENSI EPISCOPO. Ut liceat Presbytero Michaeli in sacerdotii officio ministrare, non obstan. quod ad evitandum leprae periculum, virilia sibi fecit abscindi. (Laterani, IV Id. Febr.) Ex parte dilecti filii Michaelis presbyteri fuit in audientia nostra propositum, quod cum sibi sentiret leprae periculum imminere, de consilio medici virilia sibi fecit abscindi, ut posset a tam gravis infirmitatis vitio liberari; et ut provideremus ei super executione sui officii, a nobis humiliter postulavit. Quoniam igitur canones sanctorum Patrum hujusmodi a sacri altaris administratione non prohibent, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, si rei veritas ita se habet et memoratus Michael alias idoneus est, ut sui officii ministerium exsequatur, nullius contradictione vel appellatione obstante, auctoritate fretus apostolica liberam ei tribuas facultatem. Datum Laterani, IV Idus Februarii. XX. EPISCOPO ET ABBATI S. LUPI TRECENSIS. Ut recepta a G. presbyt. canonica purgatione de crimine homicidii sibi objecto, ipsum absolvat, si legitimus accusator non comparuerit, et crimen notorium non existit. (Laterani, IV Non. Febr.) Accedens ad praesentiam nostram G. presbyter lator praesentium tam relatione sua quam litteris quorumdam abbatum, nostro apostolatui demonstravit, quod cum inter ipsum et quemdam alium clericum quaestio verteretur, et idem clericus adversarius suus ad diem assignatam sibi ad praesentiam judicum properaret et fuisset in itinere interemptus, venerabilis frater noster Senonen. archiepiscopus habens eumdem Presbyterum inspectum super occisione clerici memorati, licet contra illum nullus apparuerit legitimus accusator et ipse paratus esset canonice suam innocentiam demonstrare, in eum tamen suspensionis officii sententiam promulgavit. Quoniam igitur, sicut justum non est ut culpabiles absolvantur, sic esset a juris tramite alienum, si puniret judicii severitas innocentes, discretioni vestrae praesentium auctoritate mandamus quatenus si contra praedictum presbyterum super homicidio legitimus non comparuerit accusator et crimen notorium non existit, vos ab eo canonica purgatione recepta, latam in eum suspensionis sententiam de auctoritate sedis apostolicae relaxetis nec permittatis eum super praedicto homicidio ulterius indebite molestari. Si vero de homicidio confessus fuerit legitime vel convictus, vos ei, sublato contradictionis et appellationis obstaculo, poenam canonicam infligatis. Quod si ambo, tu frater episcope, etc. Datum Laterani, IV Non. Februarii. XXI. ARCHIEPISCOPO ET ARCHID. TRANENSI. Super transactione habita inter episcopum et canonicos Vestanenses, de quadam episcopali capella et rebus aliis. (Laterani.) Significantibus dilectis filiis Vestanen. canonicis, nostris est auribus intimatum quod cum Vestanen. episcopus fuisset olim ab ipsis in praesentia Celestini, bonae memoriae praedecessoris nostri, super ecclesiastica dilapidatione conventus et de causa ipsa exstitisset plurimum disceptatum, ad transactionem de utriusque partis assensu postmodum venientes, promisit dictus episcopus thesaurum Ecclesiae, videlicet capellam episcopalem quinquaginta uncias auri et amplius valentem, et pannos sericos octo, cum privilegio ecclesiasticae libertitatis restituere et quaedam alia adimplere, sicut in authentico scripto in praesentia praedicti praedecessoris nostri exinde confecto et auctoritate sedis apostolicae confirmato plenius continetur. Quam transactionem non curavit praedictus episcopus postmodum observare nec praefatum thesaurum, sicut promiserat, restituere; imo deteriora prioribus agens, duas ecclesias sancti Joannis et sancti Jacobi, quas dilectus filius Petrus Vestanensis archidiaconus diu in pace possederat, contra tenorem praedictae transactionis, monasterio Trimitan. dicitur concessisse et clericos suos officiis et beneficiis, praetermisso juris ordine, spoliasse, manibus in eos saepe violenter injectis. Cumque haec et alia a praedicto archidiacono coram dilecto filio P. Sanctae Mariae in via lata diacono cardinale, tunc apostolicae sedis legato, proposita fuissent contra episcopum memoratum, et in ejus praesentia utraque parte praesente causa diutius agitata, ad hanc transactionem voluntarie devenerunt, ut Vestan. Episcopus ante omnia primam transactionem apud sedem apostolicam factam studeret modis omnibus observare et thesaurum memoratum ecclesiae suae restituere non differret praedictasque ecclesias Trimitanensibus injuste concessas vel ipse revocaret vel archidiacono praedicto ad eas daret consilium et auxilium revocandas. Res etiam sancti Nicolai idem episcopus B. primicerio et L. sacerdoti dimitteret de caetero procurare, et quartam decimationum fabricis Ecclesiae deputatam suis usibus de caetero minime applicaret. Quae si non faceret, foret dictus episcopus divino officio alienus, prout in instrumento coram eodem cardinale confecto apertius continetur. Cum autem nec primam nec secundam transactionem minime praefatum episcopum observare memorato praedecessori nostro ipsi canonici intimassent, addentes etiam quod in coena Domini Ecclesia Vestanen. dimissa ad Sipontinensem Ecclesiam se ad conficiendum chrisma transtulerat, et ibidem illud existente secum in altari Lavellen. episcopo tunc excommunicato confecerat, eum antedictus praedecessor noster pontificali officio et ecclesiastica administratione suspendit, dans ei firmiter in mandatis ut in festo sancti Lucae praeteriti anni se suspensum suo conspectui praesentaret, super praedictis criminibus plenarie responsurum. Quod si non faceret sciret in se perpetuae depositionis sententiam proculdubio proferendam. Episcopus siquidem mandatum apostolicum vilipendens, nec venit nec pro se curavit mittere responsalem, suspensionem apostolicam et praedicti cardinalis interdictum contemnens penitus observare. Proponitur insuper episcopus memoratus de clericis in curia imperiali deposuisse querelas et contra saepedictum archidiaconum falsas litteras confinxisse, occasione quarum ipsum archidiaconatus beneficio et loco nequiter multo tempore spoliavit. Quoniam igitur haec non sunt a nobis clausis oculis transeunda, praedictorum inquisitionem vestrae discretionis examini duximus committendam: per apostolica vobis scripta mandantes quatenus, vocatis ad praesentiam vestram qui fuerint evocandi, inquiratis de praemissis diligentius veritatem, et omnia in scriptis fideliter redigentes, nobis eadem vestris signata sigillis mittere non tardetis. Datum Laterani XXII. MEDIOLANENSI ARCHIEPISCOPO. Ut liceat ei illos in ecclesia sua ad diaconatum et sacerdotium promovere, qui a summo pontifice ordinem susceperunt. (Laterani, XII Kal. Martii.) Pastoralis officii debitum nos invitat, et ipse rationis ordo deposcit, ut ea sollicitudine utilitatibus Ecclesiarum intendere debeamus, quod ipsis Ecclesiis ordo debitus conservetur et clerici earum ministerio deputati, sicut ab eis stipendia militiae clericalis accipiunt, ita eis obsequia militiae clericalis impendant. Inde est quod, sicut ex tenore tuarum litterarum accepimus, Mediolanensis Ecclesia tam in capite quam in membris, occasione clericorum illorum qui ab ipso Romano pontifice ordinem receperunt, adeo est ministrorum solatio destituta, ut paucos clericos in eadem Ecclesia valeas invenire, quos ad diaconatus et presbyteratus possis officium promovere. Verum quia fraternitas tua suppliciter a nobis expetiit ut ipsius Ecclesiae necessitatem sollicitudine paterna pensantes, tibi de heremus licentiam indulgere manus posse illis ordinationis imponere, super hoc tuae fraternitati taliter duximus respondendum quod ipsius Ecclesiae necessitate pensata, si aliqui fuerint de supradictis clericis, qui ad hoc videantur idonei et spontanea voluntate per tuum ministerium voluerint ad sacros ordines promoveri, eos auctoritate nostra tibi liceat ordinare. Alioquin illos quos ad officium illud magis idoneos ac necessarios fore cognoveris, nobis per tuas litteras significare curabis. Nos enim deliberato consilio respondebimus quid tibi super hoc fuerit faciendum. Datum Laterani, XII Kal. Martii. XXIII. Juramentum fidelitatis exhibitum domino Innocentio, successoribus ejus, et Romanae Ecclesiae, a Petro praefecto Urbis, Oddone de Palumbaria, Oddone de Monticillo. Altera die post consecrationem Domini Innocentii Papae III, Petrus Urbis praefectus in consistorio Lateranensis palatii publice juravit ei et successoribus suis atque Romanae Ecclesiae fidelitatem contra omnem hominem et recepit ab eo investituram praefecturae permantum; ac deinde fecit ei ligium hominium inter manus ipsius, qui donavit ei cuppam argenteam in signum gratiae. Consecratus est autem idem dominus Innocentius Papa III eadem die solemniter in apostolica sede, qua beatus Petrus apostolus in episcopali fuit cathedra collocatus. Eadem die fecerunt ei fidelitatem Oddo de Palumbaria, et Oddo de Monticillo. XXIV. SPIRENSI, ARGENTINENSI ET WORMATIENSI EPISCOPIS. Pro liberatione Salernitani archiepiscopi. Quantae praesumptionis et temeritatis existat in rectores Ecclesiae manus injicere violentas in Evangelio Dominus protestatur, qui se in ministris suis affligi asseruit et in apostolorum Principe alibi se perhibuit iterum crucifigi. Hoc etiam poenae qualitas manifeste declarat, cum excommunicationis sententia in ipso actu feriat delinquentes, si non solum in fratres et coepiscopos nostros, sed etiam in minoris ordinis clericos violentiam praesumpserint operari. Ne autem solos violentiae hujus auctores aliquorum praesumptio crederet esse punitos, facientes et consentientes pari poena plectendos canonica censura condemnat: eos etiam delinquentibus favere interpretans, qui cum possint, manifesto facinori desinunt obviare. Quod bonae memoriae C. papa praedecessor noster hactenus diligenter attendens, auctores et fautores captionis et detentionis venerabilis fratris nostri Salernitani archiepiscopi excommunicationis nuntiasset vinculo innodatos, nisi per imperiales nuntios saepe fuisset ei ac firmiter repromissum quod idem archiepiscopus sine dilatione qualibet libertati pristinae redderetur. Ne autem detentio ejus nobis de caetero imputetur, si circa liberationem ejus inventi fuerimus negligentes, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus nobilem virum Wicel. de Berc. ex parte nostra diligentius moneatis ut eumdem archiepiscopum a detentionis suae carcere absolutum ad nos cum honore remittat; nobilitatem ejus gratiarum actionibus prosequentes, quod circa eum spiritum compassionis exhibuit, et quantum licuit, solatium ei humanitatis impendit. Quod si, quod non credimus, ad monitionem vestram et venerabilis fratris nostri Sutrini episcopi, et dilecti filii abbatis sancti Anastasii, quos ad hoc specialiter destinamus, eum dimittere forte noluerit, excommunicatum ipsum publice nuntietis; et si qua forsan ab aliquibus Ecclesiis beneficia possidet, ea ipsi per censuram ecclesiasticam auferri mandantes, totam terram ejus, imo totam dioecesim, in qua idem archiepiscopus detinetur vel ad quam translatus fuerit detinendus, supponatis sententiae interdicti. Nos enim dilectis filiis capitulo Maguntin. dedimus in mandatis ut sententiam vestram faciant inviolabiliter observari. Volumus autem nihilominus et mandamus ut universis Alemanniae principibus in remissionem suorum criminum iujungatis ut sollicitudinis suae studium efficaciter interponant, quod eis mediantibus archiepiscopus ipse libere ad nos quantocius revertatur; significantes eis quod si id, quod absit, impletum non fuerit, in totam Alemanniam interdicti cogemur sententiam promulgare. Quod si omnes, etc. XXV. SUTRINENSI EPISCOPO ET ABBATI S. ANASTASII. Pro reconciliatione Philippi ducis Sueviae et liberatione archiepiscopi Salernitani. Cum ei simus divina providentia in Ecclesiae Romanae regimine substituti, qui a Domino, ut delinquentibus non solum septies, sed et septuagies septies indulgeret audivit, et majus gaudium esse noverimus angelis Dei super conversione peccattoris unius, quam supra nonaginta novem justos, qui non indigent poenitentia, Evangelio protestante, eos qui a se anathematis jugum excutere cupiunt, ut ad ecclesiasticam redeant unitatem, ex pastoralis officii, ad quod vocati sumus, debito recipere benigne tenemur et receptos misericordiae gremio confovere. Intelleximus siquidem tam per te, frater episcope, quam per alios quorum relationibus fidem non modicam adhibemus, quod nobilis vir Philippus dux Sueviae, qui propter invasionem ac detentionem patrimonii beati Petri et nostri excommunicationis fuerat vinculo innodatus, Ecclesiae reconciliari desiderat et restitui ad ecclesiastica sacramenta, ac super his pro quibus notatus fuerat, satisfactionem omnimodam exhibere. Licet autem superioris sententiam minor relaxare non possit et propter hoc dux ipse ad sedem esset apostolicam destinandus, ut ab ea quae ipsum vinculis excommunicationis involvit absolutionis beneficium obtineret, sperantes tamen quod per ipsius studium venerabilis frater noster Salernitan. archiepiscopus de longaevae detentionis ergastulis liberetur, laborem itineris ipsi sub ea conditione duximus remittendum, si nostram super hoc, sicut bonae memoriae Celestino papae praedecessori nostro per te, frater episcope, obtulit, impleverit voluntatem. Ideoque discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus eodem archiepiscopo libertati pristinae restituto et recepto a duce juxta formam Ecclesiae juramento quod super omnibus pro quibus ab Ecclesiae fuit communione amotus, mandatis apostolicis, omni dolo et excusatione postpositis, debeat obedire, munus absolutionis ipsi auctoritate freti apostolica impendatis. Quod si forsitan eumdem archiepiscopum vel non potuerit vel noluerit absolvere, seu etiam forte distulerit, ad Ecclesiam Romanam accedat, a nobis juxta Ecclesiae consuetudinem absolvendus. XXVI. EISDEM. Pro liberatione nobilis mulieris Sibiliae, filii et filiarum ejus, et aliorum captivorum regni Siciliae detentorum in Teutonia. Inter caetera quae Dominus in nobis mirabiliter et misericorditer operatur, magnae reputandum est miserationis indicium, cum eis poenam accelerat temporalem, quibus ultio debebatur aeterna, sicut in regno Siciliae diebus nostris intelligimus accidisse. Cum enim Siciliae populus et caeteri de eodem regno effeminati, otio et pace nimia dissoluti, de suis divitiis gloriantes, sese in voluptatibus corporis lascivius exercerent, ascendit in altum fetor eorum, et traditi sunt ob multitudinem peccatorum suorum in manibus persequentium. Usque adeo autem in eos, quod dolentes dicimus, furor exarsit hostilis, ut quidam eorum turpi morte damnati, in tribulatione cordis et corporis animas exhalarent, quidam membrorum mutilatione deformes fierent, abjectio plebis et ludibrium populorum; majores vero ipsorum compedibus et nobiles manicis ferreis alligati, captivi et exsules in Teutonia macerentur, reliquis haereditates suas in extraneis transferri videntibus, et domos suas subjici alienis. Verum ne compassionis nostrae solatium, qui patientibus ex susceptae administrationis debito compati volumus et tenemur, penitus subtrahatur, quibus ipse Dominus jam videtur ex parte placatus, venerabilibus fratribus nostris universis archiepiscopis et dilectis filiis nobilibus viris marchionibus, ducibus, baronibus, et aliis Alemanniae principibus dedimus in mandatis ut dilectam in Christo filiam nostram nobilem mulierem Sibiliam, filium ac filias ejus, et caeteros de regno Siciliae, qui in Teutonia detinentur, a detentionis suae vinculis absolutos, ad nos liberos, excusatione et dilatione cessante, remittant. Inde est quod discretioni vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus, si mandatum nostrum forte non fuerit adimpletum, vos in detentores eorum excommunicationis sententiam proferatis et terras eorum, imo totam dioecesim, in qua nobiles ipsi tenentur vel ad quam fuerint forte translati, interdicto subdatis, neutram relaxaturi sententiam, donec ipsi libertati fuerint pristinae restituti. Dilectis etiam filiis capitulo Magunt. per apostolica scripta praecipiendo mandamus, ut sententiam quam vos propter hoc contigerit promulgare ratam habeant, et faciant inviolabiliter observari. XXVII. RAVENNATI ARCHIEPISCOPO ET SUFFRAGANEIS EJUS. Ut Carsendino subdiacono domini papae legato in Exarchatu Raven. et comitatu Brittinorii diligenter assistant. Nusquam melius ecclesiasticae consulitur libertati quam ubi Ecclesia Rom. tam in temporalibus quam spiritualibus plenam obtinet potestatem. Cum enim apostolica sedes mater sit Ecclesiarum omnium et magistra, tanto fortius subjectos suae temporali jurisdictioni populos ab Ecclesiarum et ecclesiasticorum injuriis cohibet, quanto amplius in ejus injuriam et Ecclesiarum omnium praejudicium redundaret, si Ecclesias in ejus patrimonio constitutas non servaret in statu debitae libertatis. Cum igitur inter caetera quae nos et fratres nostros inducunt ut Exarchatum Ravennae, Marchiam et Thusciam ad dominium nostrum, ad quod pertinent, revocemus, secuturam exinde immunitatem Ecclesiarum vestrarum non modicum attendamus; vos negotium ipsum tanquam speciale ac honori vestro plurimum profuturum deberetis assumere, et ad implendum nostrae beneplacitum voluntatis efficaciter laborare. Cum ergo dilecto filio Carsendino subdiac. nostro in Exarchatu Ravennae et comitatu Brittinorii hujusmodi specialiter injunxerimus legationis officium, sperantes quod ad illud utiliter adimplendum vestro non modicum studio adjuvetur, fraternitati vestrae per apost. scripta mandamus atque praecipimus quatenus ei taliter in his quae vobis ex parte nostra proposuerit, adesse curetis, ut honori apost. sedis et nostro deferre, et Ecclesiarum vestrarum libertatem videamini utiliter procurare; scituri quod sicut gratum habebimus et acceptum, si studium et diligentiam vestram operis experientia in instanti articulo commendarit, sic moleste feremus, si sollicitudo vestra in hac necessitate reperta fuerit defecisse. XXVIII. REMEN. SANCTAE SABINAE CARDIN. ET SENONEN. ARCHIEPISCOPIS, ET EPISCOPO MELDENSI. Super consolatione comitissae Campaniae de morte filii sui. (Laterani, V Kal. Mart.) Compati patientibus et dolentibus pium est condolere; ut qui ex diversis rerum eventibus solam habent dolendi materiam, in fraterna compassione remedium consolationis inveniant et saltem ex humanitatis solatio valeant recreari, dum in eorum restauratione, quae doloris fomitem subministrant, spes nulla videtur eis penitus superesse. Illis vero praecipue compassionis oportet spiritum adhiberi, quae pro sexus muliebris fragilitate in adversis facilius emerguntur et difficiles ad consolationem prae spiritus infirmitate resurgere majori videntur in his et aliis auxilio et consilio indigere. Cum igitur dilecta in Christo filia, nobilis mulier M. comitissa Campaniae in morte filii sui bonae memoriae comitis Henrici dolorem, nec immerito, cum interna spiritus commotione conceperit et vehementius affligatur, nos mentis afflictione non ficta compatientes eidem, cum mortis hujus dispendium non solum in ejus damnum converti debeat et dolorem, verumetiam in multiplex totius Christianitatis incommodum ex praesenti periculo imminente redundet, fraternitati vestrae per ap. scripta mandamus quatenus dolorem ipsius piae consolationis verbis et commonitionibus lenientes, ipsam et possessiones ejus, tanquam dati ei tutores a nobis, ab incursu molestantium auctoritate apostolica defendatis, nullatenus permittentes ut in his quae ad dotem ejus noveritis pertinere injuria seu violentia ei ab aliquo inferatur, sed possessionem ejusdem dotis ipsi contra quoslibet temerarios praesumptores pacificam conservetis. Si qui vero jamdictae comitissae aliquam super his injuriam inferre praesumpserint vel gravamen, vos eos, si necesse fuerit, ut a sua praesumptione desistant, per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compellatis. Quod si omnes, etc. Datum Lateran. V Kal Martii, pont. nostri anno 1. XXIX. FERENTINATI EPISCOPI. Consultatio super causa matrimonii inter L. virum et P. mulierem, quam primo juraverat, et aliam postmodum desponsavit. (Laterani, V Kal. Mart.) Sicut ex litteris tuae fraternitatis accepimus, cum L. parochianus tuus P. mulierem se ducturum in conjugem in manu patris ejusdem P. jurantis quod eam ipsi traderet in uxorem, proprio juramento firmarit nec per virum steterit, sed per mulierem potius quo minus matrimonialis inter eos solemnitas sit secuta, quatuor postmodum vel quinque annis elapsis idem L. G. mulierem per verba de praesenti, ut ejus consanguinei asserunt, desponsavit; propter quod frater praedictae P. suam deposuit in tua praesentia quaestionem. Quia vero quid super his agendum sit nostro postulas responso edoceri, fraternitati tuae taliter respondemus, quod si tibi constiterit quod idem L. P. mulierem per verba de futuro, G. vero per verba desponsaverit de praesenti, imposita ei poenitentia competenti, quia primam fidem irritam fecit, nisi forsan in juramento suo certum terminum, infra quem dictam P. duceret in uxorem, praefixerit, nec per eum steterit quin ad statutum terminum matrimonium consummarit, secundum contractum legitimum judices, et ad illud servandum eum, si opus fuerit, ecclesiastica districtione compellas; nisi forsan aliud quid obstiterit quod ipsum debeat impedire. Quod si forte per verba sponsalitia de futuro cum utraque contraxit, juramentum primum, sicut licite factum est, ipsum servare compellas, de secundo ei poenitentiam injuncturus. Quod si de his tibi non constat ad plenum, tandiu adhuc cognoscas de causa, donec super his sufficientius instruaris. Quod enim in attestationibus, quas ad sedem apostolicam destinasti, de compaternitate habetur, non facit ad causam; cum neuter contrahentium sit illa persona, qua mediante inter parentes eorum compaternitas est contracta. Datum Lateran. V Kal. Martii, pontificatus nostri anno primo. XXX. CANONICIS ARGENTINEN. Super quaestione cujusdam praebendae, quae inter Arnulfum et F. sancti Thomae praepositum vertitur. (Laterani, VI Non. Mart.) Cum partes inter se super mota quaestione conveniunt, vel altera renuntiat quaestioni, ad hoc solum exigitur officium judicis, ut quod a partibus fit, faciat inviolabiliter, observari, ne cui contra compositionem aut cessionem per se factam liceat ulterius prosilire. Sane cum dilecti filii Arnoldus nuntius et concanonicus vester, et F. praepositus sancti Thomae, ad nostram praesentiam accessissent, super praebenda, de qua per dilectum filium P. tt. sanctae Caeciliae presbyterum Car. tunc apostolicae sedis legatum idem praepositus fuerat investitus, in nostra et fratrum nostrorum audientia disceptarunt. Cumque nos, auditis quae hinc inde proposita fuerant, de communi consilio fratrum nostrorum sententiam formare ac ferre vellemus, dictus praepositus ad nos humiliter et devote accessit, et jus, si quod sibi competeret in eadem praebenda, in manibus nostris spontaneus resignavit. Nos igitur Ecclesiae vestrae volentes in posterum paci et tranquillitati consulere, recepta resignatione ipsius, ei super eadem praebenda perpetuum silentium imposuimus, et vos et Ecclesiam vestram ab impetitione ipsius super eam praesentium auctoritate reddimus absolutos. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae absolutionis infringere etc. Datum Laterani, VI Nonas Martii, pontificatus nostri anno primo. XXXI. TERRACONEN. ARCHIEP. ET SACRISTAE VICENSI. De confirmatione R. electi sancti Benedicti de Bages, et irritatione intrusi per potentiam laicalem. (Laterani, VI Non. Mart.) Ad universalis Ecclesiae sollicitudinem, licet insufficientes, Domino disponente vocati, de grege nobis commisso sollicitam curam debemus gerere, et tanquam pastores seduli, faciente Domino, providere ne ovis morbo infecta incurabili, oves caeteras suo cogat contagio morbo simili laborare. Nostris siquidem auribus ex multorum relatione ac plurium litteris innotuit praelatorum, quod bonae memoriae. quondam abbate sancti Benedicti de Bages de carnis ergastulo sicut Domino placuit, ad meliora vocato, conventus ejusdem monasterii pars major et sanior vota in dilectum filium R. nunc abbatem ejusdem monasterii transtulerunt. Verum suadente illo cujus est proprium pacem turbare, duo ejusdem loci monachi a caeterorum fratrum voluntate unanimi secedentes accersitis sibi saecularibus viris, B. ipsius monasterii monachum in abbatem non sunt veriti nominare; qui laicali et ipsorum potentia fretus, praedictum R. ad audientiam dilecti filii G. sancti Angeli diaconi cardinalis, qui tunc in partibus illis legationis fungebatur officio, appellavit. Et cum idem cardinalis quae utraque pars coram ipso proposuit diligentius audivisset et super eisdem inquisisset diligentius veritatem, praedictam electionem saepenominati R. ratam habuit et eam auctoritate qua fungebatur apostolica confirmavit. Idem quoque cardinalis tranquillitati ejusdem monasterii desiderans providere ac inter fratres materiam exstinguere jurgiorum, pro pacis bono praeposituram ejusdem monasterii supradicto intruso contulit et eam ab eodem abbate ipsi, quoad viveret, concedi praecepit et juramentum fecit impendi, ne ipsum ab eadem praepositura ullo tempore sine causa rationabili amoveret. Dictus autem praepositus unde humiliari debuerat in elationem erectus, obedientiam, quam abbati ex praecepto cardinalis debebat impendere, ipsi exhibere contempsit; imo domos, homines, et caetera bona ejusdem monasterii occupans, ea in usus proprios et illicitos transfundere non veretur, a monastica etiam professione ac fratrum consortio se reddens penitus alienum; nullis quoque beati Benedicti obtemperans institutis, non se tantum, verum etiam totum monasterium dissolutione ac enormitate suae vitae gravi compellit infamia laborare. Quia igitur timendum est ne pars corrupta sinceram contaminet, nisi falce fuerit apostolica resecata, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si praedicta veritate nituntur, praedictum praepositum ab administratione praepositurae remotum, ut abbati suo existat obediens, sicut debet, per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compellatis. Nullis litteris obstantibus harum mentione non habita a sede apostolica impetratis. Datum Laterani, VI Nonas Martii. XXXII. COLOCEN. ARCHIEPISCOPO. Confirmatio super quibusdam Ecclesiis praepositurae Colocen. Ecclesiae de capituli consensu collatis. (Laterani.) Justis petentium etc. usque ad verbum illud assensu Ecclesias sancta Mariae de Joth, sancti Mauritii de Both, et Ecclesiam de Unta, quas praepositurae Colocen. Ecclesiae de consilio et assensu tui capituli contulisti, sicut provide factum est, et praepositus Colocen. easdem juste possidet et quiete, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Decernimus ergo etc. Datum Laterani. XXXIII. HUG. COMITI ET MARSUCTO PISANIS CANONICIS. Super quaestione cujusdam pignoris, quae inter R. et Gallicianum Pisanos vertitur. (Laterani.) Significante dilecto filio Rubeo cive Pisano, ad nostram noveritis audientiam pervenisse, quod cum domum suam cum horto Galliciano Pisano civi pro ducentis quinquaginta duabus libris pignori obligasset et promisisset, cautione praestita juramenti quod nisi domum ipsam statuto inter eos termino recolligeret, eumdem creditorem ulterius super ea minime molestaret, infra statutum tempus per certum et fidelem nuntium, prout ei videbatur, creditori mutuatam pecuniam remisit: quam idem nuntius, infideliter agens, sicut ei injunctum fuerat, non persolvit. Cumque postmodum praedictus R. ab imperatore captus pariter et detentus, multa pericula sustinuerit et labores, nec dicto G. satisfacere potuerit, ut debebat, nunc per Dei gratiam libertati pristinae restitutus, paratus est pecuniam reddere creditori; licet ipse prorsus eam recusaret recipere, quia ei non fuit statuto termino persoluta. Cum igitur pactum legis commissoriae sit in pignoribus improbatum et, quantum in eo fuit, praedictus Rubeus juramenti debitum adimpleverit, cum per eum quem certum et fidelem nuntium sperabat, pecuniam remiserit termino constituto et dum in imperiali fuit captione detentus, satisfacere non potuerit creditori; devotioni vestrae praesentium auctoritate mandamus quatenus, si praemissis veritas suffragatur, praedictum creditorem, ut sorte sua contentus existat, pensionibus praefati pignoris computatis in sortem, et domum ipsam et hortum praefato Rubeo omni postposita dilatione resignet, per censuram ecclesiasticam pacto vel tali juramento nequaquam obstante, admonitione praemissa, sublato contradictionis et appellationis obstaculo, compellatis. Datum Laterani. XXXIV. POTESTATI ET CONSILIARIIS VITERBIENSIBUS. Quod in tractatu habito inter ipsos, Perusinos, et rectores Tusciae sine mandato apostolico non procedant. (Laterani.) Dilectis fiiis consulibus Perusin. qui nos super tractatu illo consuluerant quem ipsi vobiscum cum rectoribus Thusciae habuerunt, litteris nostris dedimus in responsis, ut quia tractatus ille, quem rectores inter se inierant, minus debite ad honorem, utilitatem et profectum Ecclesiae pertinebat, et nos dilectis filiis B. Basilicae duodecim Apostolorum et P. tituli sancti Petri ad vincula presbyteris cardinalibus, qui tractatum illum nobis plenius expresserunt, nostrum et fratrum nostrorum significaveramus beneplacitum voluntatis, tamdiu ipsi consules Perusini supersederent his quae disposita fuerant consummandis, donec litteras nostras reciperent mandatum super hoc apostolicum plenius continentes. Ideoque sicut Perusinis ipsis per litteras significavimus, ita nunc discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus super tractatu illo nullatenus procedatis prius quam super hoc litteras receperitis speciales nostrae intentionis et propositi expressivas; cum et vos nostrum super hoc debuissetis consulere beneplacitum voluntatis. Datum Laterani. XXXV. P. BASILICAE XII, APOSTOL. ET B. SANCTI PETRI AD VINCULA PRESBYTERIS CARDINALIBUS, APOSTOLICAE SEDIS LEGATIS. Super eodem. (Laterani.) Super negotio societatis Thusciae per dilectum filium priorem sancti Fridiani nostram et fratrum nostrorum vobis aperuimus voluntatem; ad cujus exsecutionem negotii vos dare credimus operam efficacem. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus, quatenus si rectores Tusciae ad id exsequendum, quod per dictum priorem vobis significavimus, induxistis, ut Pisani id ipsum pariter recipiant et observent moneatis attentius; et nisi vobis paruerint, interdictum minime relaxetis. Si vero praedicti rectores adhuc non sunt voluntatem nostram, quam per saepefatum priorem significamus, exsecuti; quia satis videretur austerum, si Pisan. civitas occasione societatis illius quam nos, sicut nostis, conduximus totaliter approbandam, tandiu interdicto ecclesiastico subjaceret, volumus et mandamus ut ab ejusdem civitatis civibus cautione recepta quod quae pro honore et exaltatione Ecclesiae et libertate eorum ordinaverimus suscipiant et observent, interdictum sine dilatione qualibet relaxetis. Si autem super his debitam habere non poteritis cautionem, quia civitas ipsa, sicut dicitur, nunc temporis quasi videtur rectore carere, qui plenam in ea exercere valeat potestatem, spe bonae promissionis quam nobis ejusdem civitatis nuntii fecerunt quod nostro Pisani cives debeant parere mandato, honesta sicut videritis occasione concepta, in eadem civitate divina officia appellatione remota detis licentiam celebrandi. Ita tamen quod, si postmodum rectores Thusciae mandatum nostrum susceperint et servaverint, civitas ipsa interdicto subjaceat, nisi et ipsa celeriter suscipere curavit et servare. Datum Laterani. XXXVI. EPISCOPO ET CAPITULO TRAGURIEN. Quod B. presbyter non teneatur ad observantiam habitus monachalis, ex eo quod cum gravi aegritudine laboraret, a quodam monacho indutus est habitu monachali. (Laterani.) Sicut tenor vestrarum litterarum nobis aperuit, cum P. lator praesentium in sacerdotali esset officio constitutus et tanta rerum temporalium indigentia laboraret, quod nec sibi nec suis progenitoribus seu fratribus in necessitatibus proprii posset aliquatenus providere, proprii corporis laboribus et maris periculis multis se non dubitavit exponere, ut de suo labore et acquisitione honesta suam et suorum posset indigentiam relevare. Contigit autem post haec quod ipse longe a vestra civitate consistens, tam gravi coepit aegritudine laborare, quod extra se positus desperaret de vita praesenti; et dum in tali esset articulo constitutus, a quodam simplici monacho indutus fuit habitu monachali et ad monasterium deportatus. Deinde paucis diebus elapsis, cum jam esset in principio suae convalescentiae, deposuit habitum et de licentia ejusdem loci abbatis monasterium dereliquit; et cupiens progenitorum suorum indigentiis subvenire, a vobis suppliciter postulavit, ut posset, sicut prius, in sacerdotali officio ministrare et vobiscum pariter conversari. Quid autem super his vobis fuerit faciendum sacro apostolicae sedis oraculo humiliter petitis edoceri. Nos igitur vestrae consultationi taliter duximus respondendum quod licet ista duo inter se repugnantia videantur, ut scilicet quisquam sit extra se positus, et de praesenti vita desperet, si tamen eo tempore quo positus extra mentem asseritur, indutus fuit habitu monachali, cum alienatus non sentiat ac per hoc nor valeat consentire, praefatum presbyterum denuntietis ab observatione monastici ordinis absolutum, nisi postquam mentis suae factus est compos, voluntate spontanea professionem fecerit monachalem. Datum Laterani. XXXVII. MEDIOLAN. ARCHIEPISCOPO. Super quaestione quae inter ipsum et monasterium sancti Donati de Scozula. (Laterani, VI Non. Mart.) Ad hoc unxit nos Deus oleo laetitiae prae consortibus nostris, ut diligamus justitiam et odiamus iniquitatem: quod tunc laudabiliter adimplemus, cum via regia incedentes non declinamus ad dexteram neque ad sinistram aliquatenus deviamus, sed juste quod justum est persequentes, nec pauperis personam attendimus, nec honoramus vultum potentis quia non est personarum acceptio apud Dominum; dum etiam merita subtili examinatione discutimus et precum attendimus qualitatem, ut cuilibet reddamus jus suum et preces quae rationi non consonant rationabiliter repellamus. Veniens siquidem ad apostolicam sedem dilectus filius abbas de Scozula nobis et fratribus nostris exposuit quod cum M. quondam Mediolanensis archiepiscopus praedecessor tuus super causa quae inter ipsum et monasterium sancti Donati de Scozula diutius fuerat agitata, post multas commissiones tandem obtinuisset venerabili fratri nostro Veronensi episcopo Romanae Ecclesiae card. litteras destinari, et ipse judex delegatus partibus in sua praesentia constitutis super judicio possessorio, partim pro monasterio, partim pro archiepiscopo sententiam protulisset, procuratore ipsius monasterii quaestionem de proprietate postmodum intentare volente, pars archiepiscopi dilationes et inducias saepius postulavit. Cumque saepenumero idem archiepiscopus praefato Veron. per litteras direxisset quod ipsius judicium nullatenus declinaret, utraque parte apud Novariam coram nuntio ipsius episcopi, qui ad hoc missus fuerat, existente, archiepiscopus jurisdictionem delegati judicis opposuit exspirasse: asserens causam possessionis tantum et non proprietatis fuisse commissam; et quia super possessione pronuntiaverat, semel functus suo officio, super quaestione proprietatis deinceps cognoscere non valebat. Et his allegatis, praedictus archiepiscopus appellavit. Ad haec pars monasterii contra proposuit quod causa quae inter archiepiscopum et monasterium vertebatur, fuerat memorato episcopo absolute et indistinete commissa, et sic continentiam causae dividi non debere dicebat. Adjecit etiam quod cum archiepiscopus toties postulaverit dilationem et locum a judice, in quo ante illum super illa proprietatis quaestione respondere deberet, eum postea recusare nequivit, vel aliquatenus appellare; praesertim quia absente parte adversa, sicut est praelibatum, ipsemet eumdem judicem postulaverat et in rescripto apostolico fecerat appellationis remedium adhiberi. Has nimirum rationes cum judex plenius advertisset, actorem legitima citatione praemissa in possessionem; quae fuerat per ipsum episcopum eidem archiepiscopo adjudicata, usus consilio virorum prudentium, mitti decrevit; a qua tamen archiepiscopus monasterium postmodum violenter ejecit. Cumque dilectus filius G. tunc prior, nunc vero abbas ejusdem monasterii, et G. nuntius adversae partis, super hoc ad sedem apostolicam accessisent, bonae memoriae C. papa, praedecessor noster, supradictis omnibus per dilectos filios nostros Hug. tt. sancti Martini presbyterum et G. Sanctae Mariae in Aquiro diacon. cardinales, quos eis auditores concesserat, plenius intellectis, per bonae memoriae Al. Albanen. episcop. sic suum interpretatus fuit rescriptum, quod tam causa possessionis quam proprietatis fuerat judici delegato commissa, et quod idem judex ob dictas rationes ab archiepiscopo non potuisset etiam per appellationis obstaculum recusari. Volens igitur idem praedecessor archiepiscopo et abbati sine justitiae laesione deferre, praelibatam possessionem apud venerabilem fratrem nostrum Vercellen. et bonae memoriae Novarien. episcopos pro suae voluntatis arbitrio sequestrari praecepit; venerabili fratri nostro Regin. et felicis recordationis tunc Mutinen. Episcopis per apostolica scripta praecipiens ut partes ad suam praesentiam convocarent et nullius contradictione vel appellatione tam super principali quam super incidenti obstante, de causa proprietatis infra duos menses plenius cognoscentes, eam debito fine deciderent, et possessionem ei parti postmodum resignarent quae obtineret de proprietate triumphum. Cumque litterae ipsae ad dictos Mutinen. et Regin. episcopos pervenissent, partibus in ipsorum praesentia constitutis, procurator archiepiscopi cautionem obtulit, ut contumaciam, si qua praecesserat, expurgaret: quam procurator monasterii recipere noluit, nisi possessionis sequestratione praemissa, et salvo jure quod ei ex commissione hujusmodi competebat, ut a se tanquam a possessore peteret in judicio. Cumque procurator archiepiscopi e contrario responderet quod ab eo peti velut a possessore deberet, disceptatione protracta in longum terminus exspiravit, infra quem episcopi memorati de proprietate cognoscere debuissent. Caeterum nuntius monasterii iterum ad Ecclesiam Romanam accedens, per archiepiscopum stetisse asseruit quod nec possessio sequestrata fuerat, nec super proprietate processum in causa. Propter quod dictus praedecessor noster venerabili fratri nostro Bobien. Episcopo per apostolica scripta mandavit ut possessione cum fructibus perceptis ex ipsa monasterio restituta, audirent postmodum si quid haberent partes inter se invicem quaestionis. Qui cum abbatem juxta tenorem mandati apostolici in possessionem, quam Veronen. adjudicaverat, per suum nuntium mandasset induci, Hugo de Camerario ipsum abbatem ex ea violenter ejecit: qui cum suis complicibus tam nuntium episcopi, quam abbatem et monachos armata manu fugavit et navi cujus vehiculo illuc accesserant igne combusta, cellas monasterii depraedatus, conversis pluribus verberatis, domos extra claustri ambitum constitutas cum quibusdam animalibus et quodam homine non erubuit concremare. Quod postquam ad ejusdem praedecessoris nostri audientiam nuntio ipsius abbatis referente pervenit, venerabili fratri nostro Ferrarien. episcopo districte praecipiendo mandavit quatenus partibus convocatis et possessione cum fructibus a tempore sententiae per dictum Veronen. prolatae perceptis ex ipsa monasterio restituta, de proprietate cognoscerent, et eo in adjudicata sibi possessione indemni servato, quod justum esset statueret et faceret auctoritate apostolica, sublato appellationis obstaculo, firmiter observari. Eos autem qui se apostolicis mandatis opponerent vel monasterium super possessione alterius molestarent, per sententiam excommunicationis appellatione remota compescerent et dictum Hugonem et ejus complices, donec monasterio de ablatis omnibus et illatis injuriis satisfacerent competenter et cum litteris ejus apostolico se conspectui praesentarent, nuntiaret excommunicatos et faceret ab omnibus evitari; nisi tu, frater archiepiscope, hanc in ipsos districtionem, prout tibi mandatum fuerat, exerceres. Dictus vero Ferrarien. receptis super hoc litteris apostolicae sedis, sicut ex litteris ejus accepimus, admonitione praemissa, in Hugonem de Camerario et complices ejus, te infra statutum terminum eum excommunicare nolente, excommunicationis sententiam promulgavit; et cum tu legitime citatus ab ipso, nec accederes nec sufficientem mitteres responsalem, sed absentiam tuam verbis et litteris excusares, salva quaestione proprietatis, possessionem monasterio restituendam pronuntiavit; et cum abbatem in eam per nuntium suum fecisset induci, idem abbas ab ea dejectus fuit te, frater archiepiscope, Hugo de Camerario, et dilectis filiis consulibus Mediolanen. mandantibus per violentiam armatorum. Propter quod idem abbas postulabat a nobis ut sententiam restitutionis toties latam pro eo deberemus auctoritate apostolica confirmare et possessione sibi cum fructibus restituta, faceremus eum absque molestatione gaudere. Verum dilectus filius Passaguerra procurator tuus et socii ejus petitionem abbatis non esse admittendam ea praesertim ratione dicebant, quod abbas ipse in litteris quas ad Bobien. et Ferrarien. episcopos a sede apostolica impetravit, veritatem suppresserat et expresserat falsitatem. Suggesserat enim Veronensem episcopum salva quaestione proprietatis super possessione promulgasse sententiam, cum non nisi causa rei servandae abbatem decrevisset in possessionem induci. Tacuit etiam veritatem, cum de satisdatione coram dictis Reginen. et Mutinen. episcopis oblata per archiepiscopum nullam fecit apud sedem apostolicam mentionem. Nos igitur super his et aliis quaecunque fuerunt hinc inde proposita, cum fratribus nostris archiepiscopis et episcopis apud sedem apostolicam constitutis consilio maturo, intelligentes quod dictus Veronen. abbatem in possessionem causa rei servandae solummodo decrevisset induci, sicut erat consentaneum rationi, utpote coram quo super proprietate lis non fuerat contestata, et quod per eumdem M. quondam archiepiscopum non stetisset quin satisdationem infra annum oblatam praestiterit et contumaciam, si qua praecesserat, expurgarit; attendentes etiam abbatem ipsum per suppressionem veritatis et falsitatis expressionem litteras ad Bobien. et Ferrarien. episcopos impetrasse; non sententiantes quia lis coram nobis contestata non fuit, sed respondentes abbati, petitionem ejus juxta formam praescriptam non esse admittendam respondimus et ipsum scriptis carere mandavimus quae per mendacium impetravit; in eum statum causae continentiam reducentes, in quo fuerat, cum dictus praedecessor noster causam proprietatis Mutinen. et Regin. commisit, mandato sequestrationis penitus revocato. Sententiam tamen excommunicationis in Hugonem de Camerario et complices ejus prolatam volumus et mandamus usque ad satisfactionem condignam inviolabiliter observari; non tam quia fuit a delegato prolata quam quod per delegatum exstitit postmodum confirmata. Ne autem monasterio in suo videamur jure deesse, moderatas expensas, ex quo Veronen. ipsum in possessionem induci decrevit usque ad tempus satisfactionis oblatae propter hoc factas ipsi restituendas esse censemus et a te sufficientem praeberi standi judicio cautionem. Sententiam autem a dicto Veronen. ex majori parte pro Mediolanen. Ecclesia, partim pro monasterio promulgatam, quae rationabiliter lata est et ab utraque parte recepta, ratam habemus; et si quid ex his quae monasterio adjudicata fuerunt ipsi non sunt hactenus resignata, ipsi restitui cum perceptorum fructuum integritate mandamus. Nulli ergo omnino hominum liceat hujus nostrae diffinitionis paginam infringere, etc. Datum Laterani, VI Nonas Martii. XXXVIII. UNIVERSIS EPISCOPIS PER MARCHIAM CONSTITUTIS. De confirmatione sententiae latae per legatos Ro. curiae contra Marcovaldum. Et zizania non avellere ante messem evangelica doctrina praecipimur, et malos usque ad sententiam tolerare canonica institutione monemur. Verum et zizania in manipulos colligata comburere debemus post messem, et iniquos post sententiam evitare. Hoc siquidem attendentes, licet Marcovaldus multa contra libertatem ecclesiasticam et Ecclesiae patrimonium praesumpsisset, eum tamen excommunicare distulimus; ne, si admonitio non praecederet, ad proferendam sententiam non zelo rectitudinis, sed ex odio moveri potius videremur. Caeterum cum dilecti filii nostri C. tituli sancti Laurentii in Lucina et I. tituli sanctae Priscae presbyteri Card. apost. sedis legati de mandato nostro Marchiam fuissent ingressi, et dictum Marcovaldum per suas litteras attentius monuissent ut ab Ecclesiarum incendio, villarum et castrorum devastatione, quae in eorum oculis perpetrabat, desisteret, et exercitum dimitteret, cujus occasione tota fere Marchia vastabatur, nec ipse eorumdem legatorum monitis paruisset, in eum propter contumaciam excommunicationis sententiam protulerunt. Nos igitur, quod ab eisdem card. factum est ratum habentes ac volentes inviolabiliter observari, praesertim cum plura subsint quare fuerit excommunicationis sententia feriendus, utpote qui fidem Ecclesiae multoties praestitam violavit, qui patrimonium Ecclesiae invadere ac detinere praesumpsit et illud saepe commonitus restituere non curavit, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus tam eum quam complices ejus excommunicatos publice nuntietis et faciatis per vestras dioeceses nuntiari. Nos enim praedecessorum nostrorum statuta sequentes ac attendentes quod magis oporteat Deo servire quam hominibus, omnes qui eidem Marcovaldo fidelitate sunt vel sacramento astricti, apostolica auctoritate a sacramento absolvimus; et ne ipsi fidelitatem observent modis omnibus prohibemus; cum fidelitatem, quam aliqui Christiano principi juraverunt Deo ejusque sanctis adversanti et eorum praecepta calcanti, nulla mandentur auctoritate servare. Omnes autem qui et post denuntiationem ipsam divina praesumpserint officia celebrare, usque ad mandatum nostrum suspensionis praecipimus sententiae subjacere. Ideoque praesentium vobis auctoritate mandamus quatenus omnes qui ei juramenti vel fidei tenebantur religione astricti, denuntietis et denuntiari faciatis per sedem apostolicam absolutos. XXXIX. LAUDEN. EPISCOPO. Super quaestione cujusdam praebendae quae inter Novariense capitulum et Jacobum clericum vertitur. (Laterani, V Non. Mart.) Cum ecclesiasticae provisionis officium ad quod sumus licet immeriti, Domino disponente, vocati, nos juxta verbum Apostoli sapientibus et insipientibus constituerit debitores, sic nos convenit perlatas ad apostolatus nostri notitiam quaestiones subtili indagatione discutere et eas judicio vel rationabili mediante concordia terminare, et quas per nos non possumus, aliis de auctoritate nostra committere diffiniendas, quod nullus in conspectu sedis apostolicae sui juris se conqueri valeat sustinuisse defectum, et nos, sicut ex cura tenemur sollicitudinis pastoralis, justa judicare et justitiam diligere videamur. Pro quaestione siquidem quae inter-dilectos filios Novarien. Capitulum et Jacobum clericum super praebenda Novariensis Ecclesiae vertebatur, tam nuntii capituli quam idem Jacobus ad sedem apostolicam accesserunt; et dum in nostra et fratrum praesentia foret utraque partium constituta, pro ipso Jac. taliter fuit in nostro auditorio allegatum, quod cum olim de mandato bonae memoriae F. tt. Sancti Marcelli presbyteri card. tunc apostolicae sedis legati de primo tunc vacatura in Novariensi Ecclesia praebenda fuerit investitus, eidem stallo chori et loco capituli assignatis, et ad eamdem postmodum filius dilecti filii Saxonis Vulgamini nobilis civis Romani de auctoritate apostolicae sedis admissus, qui super possessione et fructibus praebendae ipsius a consanguineis praedicti Jacobi molestias sustinuit et pressuras, de quibus fructibus inter ipsum Jac. et praefatum nobilem amicabilis tandem compositio intervenit, quia super praebenda ipsa eidem Jac. silentium fuerat impositum, ut de ea movere non posset ulterius quaestionem, placuit tandem bonae memoriae C. praedecessori nostro, praefati Jacobi consideratis laboribus et expensis, praebendam Novariensis Ecclesiae, quae fuerat magistri B. de Suno, ad preces quorumdam cardinalium eidem conferre et ipsum de eadem manu propria per annulum investire; Novarien. capitulo districte praecipiendo quatenus ipsum Jac. electione, quam de pluribus personis in Novariensi Ecclesia in canonicos assumendis, et constitutione, quam de fructibus fecerant praebendarum, quae omnia idem praedecessor noster de fratrum consilio irritaverat, alienatione etiam, obligatione, vel assignatione ejusdem praebendae nequaquam obstantibus, in fratrem et canonicum nomine dictae praebendae sine qualibet difficultate postposita appellatione reciperent et eumdem in ipsius praebendae possessionem inducerent corporalem; stallum ei in choro et locum in capitulo assignantes. Alioquin scirent dilecto praeposito sancti Gaudentii Novariensis subdiacon. nostro et B. canonico de Gorgozula ab ipso praedecessore nostro datum firmiter in mandatis, ut ipsi ea exsequi per districtionem canonicam appellatione postposita non tardarent. Quae omnia in ejusdem praedecessoris nostri litteris manifeste perspeximus contineri. Cumque dicti canonici mandata apostolica et praecepta surdis auribus pertransirent, praefati exsecutores auditis quaecunque ex parte canonicorum fuere proposita et in scriptis redacta, receptis, post multas admonitiones et dilationes postulatas ab eis, habito prudentium virorum consilio, exceptiones canonicorum non esse admittendas decernentes, juxta tenorem mandati apostolici stallum ipsi Jac. in choro et locum in capitulo assignarunt; et unus exsecutorum, R. scilicet de Gorgozula, de mandato et voluntate alterius eum in corporalem praebendae possessionem induxit, et supradictos canonicos post admonitiones plurimas, nisi mandato apostolico infra dies quindecim obedirent, vinculo excommunicationis astrinxit; sicut in instrumentis, quae nobis exhibuit, continetur. E contrario vero Novarien. canonici respondentes, exceptiones quamplurimas allegabant, quibus ipsum Jac. a perceptione praebendae repellere omnimodis intendebant, dicentes quod per litteras, quas a praedicto cardinali F. impetraverat ipse Jac. de praebenda post appellationem legitime interpositam fuerat investitus; et praefatus praedecessor noster quod de eo per cardin. factum fuerat irritavit et quod post cassationem factam contra prohibitionem apostolicam fructus praebendae auctoritate propria invadere non expavit. Insuper etiam investituram praebendae et exsecutionis litteras a praedecessore nostro per falsam suggestionem obtinuit, quia se beneficiatum in alia Ecclesia non exposuit, nec dixit quod ad illas duas praebendas, quae in Novariensi vacabant Ecclesia, quarum una fuerat magistri R. et alia magistri P. nunc Novariensis episcopi, tunc canonici, unus sacerdos, et alius qui proximo deberet in presbyterum ordinari, concesso duobus arbitrio ante generalem illam ordinationem factam, in Novariensi Ecclesia electi fuerant concorditer, et admissi. Utrinque praeterea multa alia fuere proposita, quae litteris praesentibus non jussimus admisceri. Volentes igitur cuique suam justitiam conservare illaesam, quia de praemissis nobis certitudo dari non poterat, ut decebat, factum ipsum fraternitati tuae de fratrum nostrorum consilio duximus committendum: per apostolica tibi scripta mandantes quatenus partibus ad tuam praesentiam convocatis, nisi infra duos menses legitime tibi constiterit praedictos sacerdotem et alium qui proximo debebat in presbyterum ordinari, ante ordinationem illam generalem de sedis apostolicae auctoritate cassatam, ad illas duas praebendas electos canonice et admissos, auctoritate nostra, sublato cujuslibet contradictionis et appellationis obstaculo, caeteris exceptionibus non obstantibus, ipsum Jac. faciatis praebendae illius, de qua per praefatum praedecessorem nostrum noscitur investitus, pacifica possessione gaudere; praesertim cum exceptionem illam, quod praefatus Jac. in alia Ecclesia beneficium possideret, ei non possent opponere, qui varia beneficia in diversis Ecclesiis obtinebant. Illos autem censura ecclesiastica appellatione postposita compescatis qui mandatis nostris in hac parte se duxerint temeritate qualibet opponendos. Quod si legitime vobis constiterit praebendam illam, de qua proponitur investitus, alii prius, sicut dictum est, canonice collatam fuisse, vos ei super eadem praebenda omni contradictione et appellatione cessante perpetuum silentium imponatis; attentius provisuri quod taliter hac vice mandatum apostolicum exsequamini, quod ad nos ulterius quarela eadem non feratur. Testes autem qui nominati fuerint, si se gratia, odio vel timore subtraxerint, quo minus testimonium perhibeant veritati, tum ad id per censuram ecclesiasticam appellatione remota compellas. Nullis litteris obstantibus praeter assensum partium a sede apostolica impetratis. Datum Laterani V Non. Martii. XL. LAUDEN. EPISCOPO. De quaestione cujusdam praebendae quae inter Novariense capitulum et Albertum Siccum vertitur. (Laterani, III Non. Mart.) Cum illius vicem, licet non suffragantibus meritis, geramus in terris de cujus vultu prodit judicium, et vident oculi aequitatem, si delatas ad nos controversias judicio justo dirimimus vel mediante concordia terminamus, officii nostri debitam prosequimur actionem, et gratum Deo exhibere dignoscimur famulatum. In praesentia siquidem nostra tam dilecti filii nuntii Novarien. capituli quam Jacobus Siccus pro fratre suo Alberto Sicco, super controversia quae inter ipsos vertebatur de praebenda Novariensis Ecclesiae, constituti, suas in nostro et fratrum nostrorum proposuerunt auditorio quaestiones. Et primo fuit pro ipso Alberto Sicco taliter allegatum quod cum olim praefatus Jacobus pro fratre suo ad Romanam Ecclesiam accessisset, felicis recordationis Celestino papae praedecessori nostro humiliter supplicavit ut bonae memoriae tunc Novarien. episcopo daret suis litteris in mandatis, ut si majorem partem canonicorum in Albertum fratrem suum cognosceret consentire, ipsum in fratrem et canonicum ab eis omni contradictione vel appellatione postposita recipi faceret et haberi et praebendam ei, cum se offerret opportunitas, assignaret. Cujus petitioni praefatus praedecessor noster annuit et episcopo, juxta quod postulaverat, suas litteras destinavit; qui visis litteris, et convocato capitulo, cognoscens majorem partem canonicorum in praenominatum Albertum unanimiter consentire, eidem Alb. stallum in choro et locum in capitulo assignavit; qui Alb. in eadem Ecclesia stetit, cantavit et legit, et cum aliis divina officia celebravit. Super electione et institutione cujus taliter facta dilectus filius Obizo de Castello subdiaconus noster Novarien. canonicus ad curiam Romanam accedens, ab eodem praedecessore nostro confirmationem obtinuit; sicut in litteris ejus manifeste perspeximus contineri. Cumque magister Hugo de Racaneto ejusdem Ecclesiae tunc canonicus, in Calabria factus fuisset episcopus tempore procedenti, ipso Jac. et fratre suo promotionem suam penitus ignorantibus, dilectus filius Jo. Torniellus subdiaconus noster fuit de praebenda praefati Hugonis per praedictum praedecessorem nostrum ad preces imperiales et quorumdam cardinalium investitus. Postmodum vero Novariensi episcopo viam universae carnis ingresso, cum venerabilis frater noster P. Novariensis episcopus, tunc canonicus, in ejusdem Ecclesiae pontificem fuisset assumptus, possessionem praebendae ipsius praefatus Jacobus credens fratri suo de jure competere, de voluntate et assensu ipsius episcopi et quorumdam canonicorum cum quibusdam aliis introivit et anseres et pullos de proventibus ipsius praebendae acceptos deportavit ad propria, et cum amicis suis sine cujuslibet contradictione comedit. Cum autem praefatus Joannes Torniellus reversus ad propria, super investitura sibi facta praebendae jam dictae a sede apostolica litteras reportasset, idem Jacobus pro fratre suo, quia praebenda ipsa primo vacaverat, cum ipso Joan. litigare incoepit; et sic ambo pro facto ipso ad sedem apostolicam accesserunt. Cumque postmodum haec omnia praefato praedecessori nostro per quosdam cardinales intimata fuissent, ipse deliberato consilio ipsum Jacobum nomine fratris sui de praebenda quae fuerat magistri P. nunc Novarien. episcopi, tunc canonici, ad majorem ejus quod factum fuerat firmitatem per annulum investivit et litteras super hoc concessit eidem, praesentibus quibusdam Novarien. qui factum ejus conabantur omnimodis impedire; Novariensi capitulo districte praecipiens, ut quod ipse fecerat non praesumerent ratione qualibet immutare. Praeterea dilectis filiis Ricardo Hyporien. et magistro Marescotto canonice Gualteri praepositis Romanae Ecclesiae subdiacon. dedit ipse praedecessor noster firmiter in mandatis. ut Novarien. canonicos ad exsecutionem mandati nostri per censuram ecclesiasticam appellatione remota compellerent. Qui partibus convocatis et rationibus hinc inde auditis, ut investitura ejusdem praedecessoris nostri rata haberetur et firma et inviolabiliter servaretur sententialiter praeceperunt; licet praefati canonici illi sententiae obedire noluerint, et parere. E contra vero nuntii Novarien. Ecclesiae allegationes praedictas suis allegationibus modis quibus poterant repellebant, dicentes ipsum Alb. post appellationem interpositam ad ipso episcopo institutum et litteras apostolicas veritate tacita impetratas et quod ad suggestionem falsi investituram et exsecutionem ab ipso praedecessore nostro praebendae obtinuerat memoratae; quia se habere aliud beneficium in honorabili Ecclesia non exposuit, nec quod esset alius ad eamdem praebendam admissus canonice intimavit. Dicebant enim ipsi nuntii quod cum in Novarien. Ecclesia duo tantum essent presbyteri et duae tantum praebendae vacarent, quarum una fuerat magistri B. de Suno et altera magistri P. nunc Novarien. episcopi, tunc canonici, unus sacerdos et alius qui proximo deberet in presbyterum ordinari, concesso duobus arbitrio in Novarien. Canonicos electi sunt ad illas duas praebendas concorditer et admissi. Allegationes etiam aliae fuerunt ad utraque partium recitatae, quas litteris praesentibus non duximus inserendas. Volentes igitur, prout tenemur, cuique suam justitiam conservare, discretioni tuae de fratrum nostrorum consilio factum ipsum duximus committendum, per apostolica tibi scripta mandantes quatenus, convocatis ad praesentiam tuam partibus, si infra duos menses legitime praefatus Alb. in vestra poterit praesentia comprobare se possessionem nominatae praebendae, de qua fratrem suum Jac. nomine suo praedecessor noster per annulum postmodum investivit, de assensu praedicti episcopi et quorumdam canonicorum ante institutionem praefatorum presbyteri et alterius qui proximo debebat in presbyterum ordinari accepisse, vel hoc etiam non probato nisi praelibati canonici legitime demonstraverint institutionem duorum illorum, sacerdotis videlicet et alterius, in praefatis praebendis canonice factam ante generalem illam odinationem quam praedictus praedecessor irritam censuit et inanem, tu ipsum Alb. aliis exceptionibus non obstantibus facias praebendam eamdem sublato contradictionis et appellationis obstaculo pacifice possidere: praesertim cum exceptionem illam, quod dictus Alb. beneficium in alia honorabili Ecclesia possideret, ei non possent opponere qui varia beneficia in diversis Ecclesiis obtinebant. Illos autem censura ecclesiastica sublato appellationis impedimento compescas qui se mandato nostro in hac parte duxerint temeritate qualibet opponendos. Si vero praefatus Alb. legitime non probaverit se possessionem illius praebendae qualem praescripsimus accepisse et memorati canonici electionem sacerdotis et alterius ad illas praebendas generalem ordinationem canonice probaverint praecessisse, tu ei super eadem praebenda perpetuum silentium contradictione et appellatione cessante imponas; attentius provisurus quod taliter hac vice mandatum apostolicum exsequaris, quod ulterius ad nos querela eadem non feratur. Testes autem qui nominati fuerint, si se gratia, odio vel timore subtraxerint, quod minus testimonium perhibeant veritati, ad id per districtionem ecclesiasticam appellatione remota compellas. Datum Laterani III Nonas Martii. XLI. G. LUNEN. EPISCOPO EJUSQUE SUCCESSORIBUS CANONICE SUBSTITUENDIS IN PERPETUUM. Super concessione et confirmatione Abolen. monasterii, ad Romanam Ecclesiam pertinentis. (Laterani, XVII Kal. April.) Ampla divino munere manus apostolicae sedis hos humiliat, hos exaltat; his superflua subtrahit, aliis necessaria subministrat. Ipsa etenim, tanquam mater omnium generalis, cum personarum merita et temporis et loci qualitatem attendat, hos onerat, hos honorat; imo saepius honorem oneribus et onus honore compensans et onerat honoratos et oneratos honorat. Hac siquidem ratione inducti specialem gratiam quam ad personam tuam tuis exigentibus meritis et Lunen. Ecclesiam propter te gerimus attendentes ac volentes ipsius Ecclesiae utilitati consulere, de communi fratrum nostrorum consilio monasterium Abolense, quod ad jurisdictionem sedis apostolicae pertinebat, cum pertinentiis suis tibi et per te ipsi Ecclesiae concedimus, confirmamus et praesentis scripti privilegio communimus, tam te ipsi prodesse quam praeesse volentes; ut honorem quem super hoc tibi exhibemus attendens, onus et provisionem ipsius monasterii taliter exsequaris, quod in temporalibus et spiritualibus per tuum studium, actore Domino, reformetur; nec tu aut successores tui privilegium amittere debeatis, si concessa vobis abusi fueritis potestate. Decernimus ergo, etc. Salva sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur in futurum, etc. Datum per manum Rainaldi Domini PP. notarii, cancellarii vicem agentis, XVII Kalend. Aprilis, Indict. prima, incarnationis Dominicae anno 1198, pont. domini Innocentii PP. III anno I. XLII. ABBATI ET CONVENTUI MONASTERII ABOLEN. Ut episcopo Lunen. debeant obedientiam et reverentiam exhibere. (Laterani.) Ampla divino munere manus, etc., ut supra fere in eumdem modum usque ad verbum reformetur. Quocirca universitati vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus ipsi tanquam episcopo vestro reverentiam et obedientiam de caetero exhibentes, salubria monita et praecepta ipsius irrefragabiliter ac sine qualibet contradictione servetis. Datum Laterani. XLIII. KNESNEN. ARCHIEPISCOPO ET SUFFRAGANEIS EJUS. Ut impugnatores B. ducis Poloniae, nisi ab ipsius molestatione destiterint, ecclesiastica censura percellant. (Laterani, VIII Id. Mart.) Apostolicae sedis benignitas, sicut ex debito pastoralis officii ad omnes fideles generaliter affectum charitatis extendit, sic eos, quos circa servitium suum et Christianitatis honorem devotiores invenerit speciali tenetur patrocinio confovere. Unde fidem et devotionem dilecti filii nobilis viri Bolezlai ducis Poloniae sancta Romana Ecclesia, cujus sumus regimini, sicut Domino placuit, deputati, manifestis jamdudum experta indiciis, merito ipsum brachiis specialis dilectionis amplectitur et in justis petitionibus ejus inveniri gaudet facilis et benigna. Sane cum pluries, sicut accepimus, apostolicum receperit fraternitas vestra mandatum ut memoratum ducem, quem sicut catholicum principem et Ecclesiae Romanae filium specialem quadam dilectionis praerogativa complectimur, ab impugnatoribus suis auctoritate curaretis apostolica defensare sibique contra hostium suorum violentos insultus ecclesiasticae defensionis clypeum indulgere, nondum tamen, sicut nobis intimatum est, commodum aliquod de litteris apostolicis reportavit, nec praedecessorum nostrorum Romanorum pontificum jussiones quae super hoc saepius emanasse noscuntur effectus est debitus subsecutus. Quare merito de inobedientia potestis et negligentia reprehendi. Quia igitur in eo loco nos clementia divina constituit ut suam cuilibet debeamus justitiam conservare, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus universis Poloniae ducibus ex parte nostra curetis districtius inhibere ne praefatum ducem in persona vel rebus offendere praesumant quomodolibet vel turbare, aut ei super his quae in praesentiarum rationabiliter possidet, aut in futurum justis modis poterit, Deo propitio, adipisci, molestiam inferre audeant indebite vel gravamen. Quod si commonitionibus vestris acquiescere forte noluerint, vos eos ad hoc per excommunicationis sententiam auctoritate nostra sine appellationis obstaculo compellatis. Nos enim sententiam, quam in ipsos propter hoc ratione praevia tuleritis, ratam habebimus ipsamque faciemus, auctore Domino, usque ad satisfactionem congruam firmiter observari. Provideatis autem ut quilibet vestrum tandiu faciat eamdem sententiam per suam dioecesim observari, donec mandatum nostrum celeri fuerit exsecutione completum. Datum Laterani VIII Idus Martii. XLIV. WORMATIEN. EPISCOPO. Ut festum Conversionis beati Pauli celebret et faciat per suam dioecesim solemniter celebrari. (Laterani, Non. Mart.) Cum post evangelicam veritatem Ecclesia Dei apostolica praecipue doctrina resplendeat et beatus Paulus ad instructionem gentium et fidem catholicam propagandam prae caeteris apostolis laborarit, miramur non modicum et movemur, quod, sicut nostris est auribus intimatum, festum Conversionis ejus in dioecesi tua non colitur, licet passionis anniversarium ibi solemniter recolatur; cum non minus conversio ejus, quam passio, sit christicolis omnibus veneranda. In conversione siquidem Saulum ab impugnatione fidelium revocavit dispensatio Jesu Christi; in passione vero Paulum ob praedicationis officium Neronis crudelitas interfecit. Ibi dextera Domini fecit virtutem; hic tyranni gladius intulit passionem. Ibi Dominus animam persecutoris salvavit et corpus; hic servus nequam Apostoli praedicantis corpus sine animae laesione peremit. Praeterea non paucioribus ejus conversio contulit quam passio profuisset; cum plures sint, ad quos praedicationis ejus sonus exiverit quam qui ejus exemplo subierint passionem. Nobis enim vivendo profuit, sibi contulit patiendo. Nobis etiam jam conversus ut similes ejus essemus, exceptis vinculis, cupiebat. Sibi autem dissolvi et esse cum Christo affectabat ardentius moriturus. Nec ipsius fuisset passio gloriosa, nisi sancta conversio praecessisset. Cum igitur ob ipsius merita ex antiqua Ecclesiae institutione festum Conversionis ejus a fidelibus recolatur et turpis sit omnis pars suo toti non congruens nec deceat a capite membra discedere, fraternitatem tuam monemus et exhortamur in Domino, ac per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus juxta consuetudinem apostolicae sedis, cujus magisterium imitari teneris, festum Conversionis ejusdem Apostoli et tu ipse observes in posterum et facias per totam Wormacien. dioecesim solemniter celebrari, in honorem ipsius Apostoli divinis laudibus diligentius et sollicitius vacaturus. Datum Laterani Nonis Martii. XLV. UNIVERSIS PRESBYTERIS PER DECANATUM DE SPARNON IN CARNOTEN. DIOECESI CONSTITUTIS. De confirmatione privilegii eisdem concessi ab episcopo Carnoten. Cum praelati Ecclesiarum ad id quod pium et canonicum est, discreta consideratione trahuntur, cum frequenter detur usus proclivior in pejora et libenter audimus et eis in his favorem apostolicum indulgemus. Quoniam igitur ex publico instrumento venerabilis fratris nostri Reginaldi Carnoten. episcopi nobis manifeste innotuit quod ab omnibus violentiis, talleis, et exactionibus vos perpetuo absolvisset, et super hoc suum vobis privilegium indulsisset, ne contra juris ordinem in aliquem vestrum aliquando suspensionis sententiam promulgaret, nec res alicujus vestrum occuparet aliqua ratione, nisi forte decederet intestatus, et hoc idem sit per venerabilem fratrem nostrum Senonen. archiepiscopum et dilectos filios capitulum Carnoten. Ecclesiae confirmatum, prout in instrumentis eorum noscitur plenius contineri; ad postulationem vestram, ut ab indebito cesset gravamine, robur confirmationis apostolicae duximus apponendum et ad majorem rei evidentiam ipsius authenticum confirmationi nostrae de verbo ad verbum mandavimus inserendum. Raginaldus, Dei gratia Carnoten. episcopus omnibus ad quos litterae istae pervenerint, perpetuam in Domino salutem. Cum hucusque nostris et praedecessorum nostrorum episcoporum Cartonen. temporibus presbyteri episcopatus Carnoten. talleis et exactionibus oppressi fuerint indebite et gravati, hoc etiam in oculis omnium videatur omni bono dissonum et saluti animae contrarium, proborum hominum sano consilio utentes et saluti animae nostrae providentes, universos presbyteros in decanatu de Sparnone constitutos ab omni vi, violentia, talleis et exactionibus perpetuo absolvimus. Ita etiam quod nullus presbyterorum decanatus de Sparnone, nisi ordine judiciario, suspendi poterit, nec res alicujus saisientur, nisi ipsum intestatum (quod absit!) viam universae carnis ingredi contigerit. Si quis autem huic nostrae constitutioni obviare seu contraire praesumpserit, subjaceat excommunicationi. Quod ut ratum firmumque permaneat, praesentem paginam in testimonium fecimus annotari et sigilli nostri auctoritate in testimonium roborari. Datum Carnoti anno gratiae 1195, X Kalend. Novembris. Hanc ergo constitutionem, et indulgentiam ejus, sicut superius annotata est, ne debeatis ulterius indebite aggravari, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Nulli ergo, etc. In eumdem modum universis presbyteris decanatus Brajolen., universis presbyteris archidiaconatus Pissiacen., universis presbyteris decanatus de Rupeforti, universis presbyteris decanatus de Corbavilla, universis presbyteris decanatus de Alneolo, universis presbyteris Dunen. archidiaconatus, universis presbyteris decanatus Particen., universis presbyteris decanatus Drocen., et universis presbyteris decan. Bruerolen. XLVI. ARCHIPRESBYTERO ET CANONICIS PERUSINIS. De confirmatione constitutionis inter semutuo assensu factae. (Laterani, Non. Mart.) Ad tollendas lites illas, quas fraternum plerumque odium comitatur, per quas etiam quies profectusque claustralium impeditur, speciali sollicitudine intendere nos oportet; quanquam generaliter omnium fidelium amplecti pacem et quaerere ex injuncto nobis pastoralis curae officio teneamur. Ea siquidem consideratione diligenter inducti, cum ad notitiam nostram super observatione ordinis in Ecclesia vestra vobis divinis adinvicem et propter hoc ad sedem apostolicam laborantibus, quaestio pervenisset, dilectum filium G. Sancti Adriani diaconum cardin. vobis designavimus auditorem. Mediante itaque ipsius vigilantia studiosa inter vos super discordia illa per Dei gratiam amicabiliter convenistis, et certam inde constitutionem mutuo consensu formastis, quae futuris temporibus a vobis et successoribus vestris perpetuo debeat conservari. Eam autem nobis fecimus recitari et auditam auctoritate curavimus apostolica confirmare, rationabilem ipsam et sine pravitatis vitio cognoscentes. Unde ad majus indicium firmitatis constitutionem eamdem praesenti scripto duximus inserendam. Est ergo in ipsius vestrae compositionis principio constitutum, ut in Ecclesia vestra sint octo regulares canonici et professi, duo alii clerici, qui in subdiaconatus vel acolythatus officio tam interius quam exterius sufficiant deservire: in quorum servitio nullus omnino laicus admittatur. Praedictorum autem octo major archipresbyter erit, alius ordinarius, sequens camerarius fiet; ita quod archipresbyter inter omnes praelationis officium obtinebit, utpote cum sit penes eum omnis circa domum ipsam auctoritas et ipso praesente cuncta cessent officia, et per eum, cum assensu tamen omnium fratrum vel majoris partis, cum necesse fuerit disponatur. Ordinarius vero claustrum debet ex officio custodire, signare diligenter et auscultare a singulis lectiones: quia nullus debet legere, nisi lectio quae legenda est prius ab eo fuerit auscultata. Divina officia in Ecclesia temperabit et qua voce utendum sit, servato moderamine, providebit. Religionem faciet observari, vices archiprebyteri in ipsius absentia suppleturus. Excessus quoque, si qui essent (quod absit!), in capitulo referet; et cum consilio fratrum, absente archipresbytero, poenitentiam super his imponet. Libros debet nihilominus custodire. Haec omnia quae praemisimus, si utrumque istorum abesse contigerit, per tertium debet sine recusatione suppleri. Camerarius siquidem omnia debet recipere, et etiam ei convenit resignari quidquid ad manus devenerit aliorum. Ipse vero, quod cuique opus erit, juxta facultates domus provide dispensabit. Mancias et alia quae fuerint necessario danda intus et foris cum consilio archipresbyteri sine murmure tribuet; quo absente, recipiet hospites et eis hilariter ministrabit. Cum autem fuerit archipresbyter eligendus, eligentur prius a capitulo tres de ipsis fratribus bonae opinionis et vitae, quorum unus sit presbyter, alius diaconus, tertius subdiaconus: qui exquisita seorsum et per scripturam fratrum omnium voluntate, illum eligent et in sede constituent in quem majoris et sanioris partis vota concurrent. Quo facto, eidem habenti regulam beati Augustini prae manibus, tribuent omnes obedientiae manum. Erit autem talis electus, qui vel sit sacerdos vel possit ad sacerdotium promoveri. Ipse vero archipresbyter ordinarium et camerarium, prius tamen assensu fratrum omnium vel sanioris partis requisito, separatim instituet; et ipse camerarius per unamquamque hebdomadam super datis et receptis reddet coram archipresbytero et fratribus in capitulo rationem. Novitios quidem ad regularis ordinis observantias aspirantes archipresbyter cum consilio fratrum vel sanioris partis recipiet. Sublato vero illo quod de professione dicitur, ad mandatum nostrum, cum subintelligatur non positum, et expressum soleat vitium generare. Caeterum novitii claustrum ingressi, in ultimo chori debent per manum archipresbyteri institui ibique debent per octo dierum numerum residere. Postmodum, si sacerdos fuerit, in ultimo sacerdotum stallo; si vero diaconus, in ultimo sui ordinis ponendus erit, et ita de caeteris statuetur. Praeterea circa necessitates fratrum ita fuit de consensu mutuo dispositum et statutum ut videlicet quisque canonicorum duas habeat interius breves camisias et duas bracas, sine quibus nunquam jaceat, et unam exteriorem camisiam cum pellicia: quae duo usque ad talos pertingant. Cortibaldum insuper, subaros quoque in hyeme, sotulares habeant in aestate, caligas tam lineas quam laneas et scafones similiter habeant duplicatos, capas nigras singuli de mantellario habeant, vel nadivo, pelles agninas albas. Duobus linteolis in lecto et uno coopertorio sint contenti. Non tamen contra ordinem erit si archipresbyter, sicut aliis plus laborat et plus oneris sustinet, plus consequatur honoris. Camerarius vero, qui nova dat vestimenta canonicis, vetera recipiat in traditione novorum. Sane mensura panis et vini reservanda est archipresbytero et capitulo distinguenda. Scilicet archipresbyter pro duobus canonicis portionem habebit; qui etiam a camerario eleemosynam dandam recipiet, habens cum camerario ipse donandi usque ad viginti solidos facultatem. Sine assensu vero communi vel majoris partis, praedictam ei summam excedere non licebit. Praeterea nulli clericorum licitum erit stare in refectorio vel choro praesente conventu, nisi capa vel toga regulariter induatur; in quibus duobus locis continuum convenit silentium conservari; ad quae loca ipsis praesentibus nulli patebit laicorum ingressus. Sine licentia quidem archipresbyteri vel ordinarii, si praesentes fuerint, claustrum exire alicui canonico non licebit; quibus absentibus, sufficit tantum ut ab eo qui major erit, licentia requiratur. Nunquam autem licebit alicui canonico scholas adire. Nec in hoc excusabit eum licentia expetita, imo sequetur excommunicatio praesumentem, nec post ad locum suum vel officium admittetur, salva tamen apostolicae sedis auctoritate. Caeterum cum archipresbyterum vel quemlibet de fratribus ad aliquem locum traxerint negotia certa domus, de manu camerarii expensas recipient; quarum ei residuum (si forte aliquid superfuerit) resignabunt. Archipresbyter, cum ad aliquem locum ire voluerit, fratris quem elegerit societatem habebit. De exitu fratrum a claustro quod regula praecipit observetur; ut videlicet ille eat, cui archipresbyter duxerit injungendum. Dictum etiam fuit quod quisque fratrum et etiam camerarius faceret hebdomadam suam, nisi necessitas justa impediat; et tunc officium suum per aliquem de fratribus exsequatur. Ad haec, servientes laicos, qui sunt vel pro tempore necessarii erunt, removere vel recipere, ad officium camerarii pertinebit; quibus etiam mercedem, praemissa in omnibus auctoritate et consilio archipresbyteri, pro recepto vel recipiendo servitio solvet; et illi devote fratribus servient, qui devotius et cum majori reverentia studebunt, tanquam majori et digniori, archipresbytero famulari. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae constitutionis et confirmationis infringere, etc., usque ad verbum contraire, salva in omnibus sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur, etc. Datum Laterani Nonis Martii. XLVII. LITTERAE CONSULUM ET POPULI MONTISBELLI. De fidelitate Romanae Ecclesiae facienda. Sanctissimo patri ac domino I. Dei gratia summo pontifici, Petricius, Azius, Sandonus et Henrigerus consules Montisbelli, cum omni populo ipsius castri, debitam fidelitatem cum omnimoda reverentia. Ea nos vestrae paternitatis beatitudo ex temporum mutatione noverit collegisse quae profecto vobis gaudium portant cum honore, dummodo ad ipsa clementer oculum elevare dignemini. In archivio igitur sanctae Romanae Ecclesiae credimus ex majorum memoria fore jam antiquatum qualiter ad ejus dominationem castrum nostrum pervenerit; et ideo non est opus insinuare quod luce clarius constat, nec unquam ab aliquo negari poterit quod non fuerit de comitatu comitissae Mathildis. Sed praevalente adversus Ecclesiam Dei publica olim potestate, dominationem suam in ipso castro Ecclesia non valuit exercere. Nunc vero, quia omnipotens Deus sic disposuit ut tempore vestro filiorum dispersiones ad sinum catholicae matris redeant, patris imperium per omnia servaturi; hinc est quod unanimes uno voto omnes quaerimus et diligenter petimus dominium vestrum, vestraeque sanctitati tanto devotius fidelitatem facere cupimus, quanto indubitanter vos credimus spiritum Dei habere atque ideo accepisse potestatem ut omnia in statum rectitudinis vestra sapientia reducatis, facta in praesumptoribus vindicta, et ligatis in compedibus qui contra catholicam Romanam Ecclesiam ausi sunt minus justo pugnare. Commendamus itaque misericordiae vestrae castrum, ecclesias ipsius, clerum et omnem populum: rogantes cum omni humilitate quatenus ad ista, quae postulamus, mora sublata respondere dignemini. Quod si placet de latere vestro mittere cui vestra debeamus vice intendere, illius concordiae sumus et esse volumus ut facta fidelitate vobis dominationem castri juxta vestrum mandatum assignemus; ea videlicet ratione, ut cum omni integritate tam nova quam vetera nostra jura serventur illaesa, nec aliquando imminui nobis debeant, vel in pejus aliquatenus commutari. Illud attendat sanctitas vestra quod pro fortitudine loci multi nobiscum confoederari cupiunt; sed nulli dare responsum volumus, donec a misericordia vestra nuntium recipiamus. XLVIII. MARSICANEN. EPISCOPO. Super causa matrimonii inter B. virum et O. mulierem, quam prius desponsavit, et aliam duxit postmodum in uxorem. (Laterani, VIII Kal. Mart.) Significasti nobis per litteras tuas quod cum B. vir O. mulierem prius carnaliter cognitam desponsasset, eam postmodum non cognovit, imo ipsa ad partes alias transeunte, sibi aliam copulavit, ex qua filios et filias jam suscepit. Verum quia eadem O. ad te reversa, vel virum ipsum sibi restitui postulat, vel alii dari licentiam contrahendi, et tu, quid super his fieri debeat, nostris quaeris litteris edoceri, fraternitati tuae taliter respondemus quod si dictus vir eam desponsavit per verba de praesenti, ad ipsam cogendus est de jure redire. Quod si forsan in desponsatione ipsius verbis usus est de futuro, imposita utrique poenitentia de fide mentita, mulieri eidem nubendi cui voluerit in Domino liberam tribuas facultatem. Datum Laterani VIII Kalend. Martii. XLIX. ABBATI ET FRATRIBUS S. PROSPERI REGINEN. Ut omnes alienationes seu obligationes, quas Guido quondam ipsius monasterii abbas fecerat, irrita sint et inanes. Officio nostro plurimum expedire dignoscitur conservationi Ecclesiarum, et maxime earum quae juris beati Petri existunt, sollicita meditatione intendere; et ne jura earum diminui valeant, vel per occupationem illicitam deperire, vigilem nos convenit curam et sollicitudinem adhibere. Hac itaque ratione inducti et officio nostro, quo specialius monasterio vestro, quod beati Petri juris existit, in suo jure adesse tenemur attentius, provocati, omnes alienationes seu obligationes, quas Guido quondam abbas monasterii vestri post primum juramentum, quod de non alienando in electione sua praestitit, et etiam in schismate de possessionibus praelibati monasterii quocunque titulo fecit in praejudicium ipsius Ecclesiae, ad exemplar felicis recordationis Alexandri, Lucii, et Coel. praedecessorum nostrorum Romanorum pontificum irritas et frivolas esse decernimus et auctoritate apostolica viribus penitus carere censemus. Datum Laterani XV Kalend. Aprilis. Super hoc etiam scriptum est consulibus Reginen., ut possessionum praedictarum detentores ad restitutionem earum tradita sibi potestate compellant. L. ANTIOCHENO PATRIARCHAE. Quia Apamien. electum in Tripolitan. Ecclesiam sine licentia domini PP. transtulit, ipse a confirmatione episcoporum a domino PP. suspenditur quousque ab eo aliud statuatur. (Laterani, XVI Kal. April) Cum ex illo generali privilegio, quod beato Petro et per eum Ecclesiae Romanae Dominus noster indulsit, canonica postmodum manaverint instituta continentia majores Ecclesiae causas esse ad sedem apostolicam perferendas; ac per hoc translationes episcoporum sicut depositiones eorum et sedium mutationes ad summum apostolicae sedis antistitem de jure pertineant, nec super his praeter ejus assensum aliquid debeat attentari, miramur non modicum et movemur quod tu, praedecessoris tui exempla secutus, qui motu propriae voluntatis Mamistan. In Tharsen. dicitur transtulisse, La. quondam Apamien. electum in Tripolitan. Ecclesiam transtulisti, nec tibi sufficit dicti praedecessoris tui praesumptionem solummodo imitari, imo etiam in injuriam nostram, ipsius transgressus excessum, novo quodam mutationis genere parvificasti majorem et magnum quodammodo minorasti, episcopare archiepiscopum, imo potius dearchiepiscopare praesumens, cum dictus praedecessor tuus dictum archiepiscopum de Tharsen. Ecclesia in Ecclesiam transtulerit similis dignitatis. Licet enim dictus L. nondum fuisset in archiepiscopum consecratus, confirmationis tamen munus receperat et archiepiscopalia, quantum ei licuerat, ministrarat, sicut ipsius nobis relatione innotuit, qui se Valenien. episcopum, cum in nostra esset praesentia constitutus, asseruit confirmasse. Ne igitur perpetrandi similia caeteris audacia praebeatur, si tantus excessus relictus fuerit impunitus, te ab episcoporum confirmatione duximus suspendendum, quousque super hoc aliud statuamus; sciturus quod hoc nos ab exauditione petitionis, quam pro venerabili fratre nostro archiepiscopo Mamistan. porrexeras revocavit. In caeteris autem, quantum cum honestate potuimus, te curavimus exaudire. Datum Laterani XVI Kalend. Aprilis. LI. DICTO TRIPOLITAN. EPISCOPO. Quia in Apamien. Ecclesia in archiepiscopum electus, in Tripolitan. se fecit transferri, a pontificalis officii exsecutione suspenditur. (Laterani.) Cum ex illo, etc., ut supra, usque ad verbum illud movemur quod cum in Apamien. Ecclesia in archiepiscopum fuisses electus et, confirmatione suscepta, quantum tibi licuerat, archiepiscopalia ministrasses, sicut ex tua nobis relatione innotuit, qui olim apud sedem apostolicam constitutus, venerabilem fratrem nostrum Valenien. episcopum te confessus es confirmasse, in Tripolitanam te transferri fecisti, novo quodam promotionis genere non promotus, sed potius minoratus. Ne igitur perpetrandi similia caeteris audacia praebeatur, si tantus excessus relictus fuerit impunitus, te ab exsecutione pontificalis officii duximus suspendendum, donec super hoc aliud statuamus. Datum Laterani. LII. SUESSION. EPISCOPO. De concessa sibi licentia recipiendi jus patronatus cujusdam capellae a P. praeposito Compendiensi. (Laterani, XIII Kal. April.) Justis petentium, etc., usque ad verbum illud assensu. Recipiendi appellatione remota jus patronatus a dilecto filio P. praeposito Compendien. in capella quam in castro de novo construxit, sicut illud ipse tibi potest juste conferre, liberam tibi concedimus auctoritate apostolica facultatem. Nulli ergo, etc. Datum Laterani XIII Kalend. Aprilis. LIII. EIDEM. Ut capellam sibi a praeposito Compendien. collatam dedicare valeat et de parochia disponere episcopi Atrebaten. (Laterani, VIII Kal. April.) Propositum est nobis quod cum in castro Compendien. una tantum parochia fuerit ab antiquo, ea jam in tantum excrevit, quod in tres valet dividi competenter, ex quarum qualibet plures etiam possunt vivere sacerdotes. Propositum est insuper nobis, quod dilectus filius P. praepositus Compendien capellam quamdam apud idem castrum construxit propriis redditibus et ditavit, quam per te tanquam per dioecesanum episcopum petit solemniter dedicari. Unde fraternitati tuae auctoritate praesentium indulgemus ut liceat tibi, sub appellationis obstaculo, secundum Deum et canonica instituta tam de parochia illa disponere quam dedicare capellam, si a venerabili fratre nostro Atrebaten. episcopo, cui super hoc scribimus, licentia fuerit tibi collata. Datum Laterani VIII Kalend. Aprilis. LIV. ATREBATEN. EPISCOPO. Ut si ei constiterit quod parochia castri Compendien. ad episcopum Suessionen. pertineat, disponendi de ipsa liberam ei tribuat facultatem. (Laterani, VIII Kal. April.) Ex parte venerabilis fratris nostri Suessionen. episcopi apostolicis est auribus intimatum quod cum in castro Compendien. etc., ut supra usque ad verbum illud sacerdotes. Verum cum in eadem parochia una sola sit constructa Ecclesia, et in ea unus solus presbyter institutus, et ad eam non modica conveniat populi multitudo, contingit aliquando quod propter penuriam sacerdotum plerumque parochiani defectum in spiritualibus non modicum patiuntur. Volentes igitur parochianis ipsis in hoc sollicitudine paterna consulere, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus si parochiam ipsam ad dictum episcopum constiterit pertinere, disponendi de ipsa secundum Deum et canonica instituta liberam ei tribuas auctoritate apostolica, remoto appellationis et contradictionis obstaculo, facultatem. Datum Laterani VIII Kalend. Aprilis. LV. BURDEGALENSI ARCHIEPISCOPO. De sententia lata pro canonicis Lemovicen. per dominum Coelestinum et de ipsius revocatione, veritate cognita per eumdem, et quod dominus Innocen. praecipit exsecutioni mandari quod factum est per dominum Coelestinum. (Laterani, XVII Kal. April.) Cum felicis recordationis Coelestinus papa praedecessor noster bonae memoriae R. Petragoricen. episcopo dederit in mandatis, ut si S. quondam episcopus et canonici Lemovicen. dilectum filium nostrum Guid. Marnoli presbyterum infra viginti dies post susceptionem litterarum suarum in canonicum et fratrem nollent recipere, ipse sublato appellationis obstaculo id exsequi non tardaret, eisdem canonicis praeceptum illius et commonitionem ipsius episcopi contemnentibus, termino viginti dierum elapso, cum dictus episcopus ad Ecclesiam Lemovicen. mandatum praefati praedecessoris nostri exsecuturus accederet, quidam canonici Lemovicen. cum quibusdam clericis et aliorum canonicorum servientibus, et laicorum multitudine juxta portas civitatis suae, in illum et ejus socios irruentes, in quodam coemeterio praefatum G. presbyterum et quosdam alios in facie ipsius episcopi nimis turpiter et inhoneste tractarunt et duris verberibus affecerunt, et ablatis eis equitaturis, donec longe a civitate expulerant, ingenti clamore fuerunt ipsos cum lapidibus insecuti, et P. subd. usque ad effusionem sanguinis in capite percusserunt. Episcopus vero reversus ad propria, praedictum G. presbyterum de Lemovicen. canonica juxta mandatum apostolicum solemniter investivit; et idem praedecessor noster investituram ipsam ratam et firmam habens, auctoritate curavit apostolica confirmare. Verum cum idem presbyter cum litteris ab eodem praedecessore nostro super investitura concessis ad propria remeasset, Aldovin. Bruschare ipsius Ecclesiae canonicus contra ipsum a capitulo destinatus, adversus eum multa proponens, a praefato antecessore nostro Ecclesiam ipsam per indulgentiam sedis apostolicae ab ipsius impetitione obtinuit prorsus absolvi. Caeterum quoniam idem praedecessor noster postmodum multorum relatione cognovit quod ea quae contra praefatum presbyterum fuerant allegata a veritate penitus discreparant, venerabili fratri nostro Bituricen. archiepiscopo sub omni districtione praecepit ut non obstante indulgentia illa vel alia, si quam in ipsius presbyteri praejudicium impetratam esse constaret, universos canonicos Lemovicen. Ecclesiae publice singulis festivis diebus nuntiaret, omni dilatione, excusatione, contradictione, occasione et appellatione postpositis, tandiu excommunicationis et eorum Ecclesiam interdicti sententiae subjacere, donec praefatum presbyterum ad canonicam Ecclesiae suae, de qua est auctoritate apostolica per supradictum episcopum investitus, admitterent et permitterent illum eam in pace tenere: alioquin illos tam excommunicatos quam ab officiis beneficiisque suspensos, poenam de contemptu debitam recepturos, ad sedem apostolicam nullius contradictione vel appellatione obstante transmittere non tardaret. Illos vero qui in saepedictum presbyterum et praedicti episcopi socios manus temerarias injecerunt tandiu anathemati subjacere et omnium officiorum ac beneficiorum, sublato appellationis diffugio, auctoritate suffultus apostolica, extorres decerneret, donec eidem episcopo, et eorum sociis ab illis foret de illatis injuriis plenarie satisfactum, et cum litteris ipsius archiepiscopi veritatem rei plenarie continentibus venirent ad sedem apostolicam absolvendi. Praedictus autem archiepiscopus eos officio beneficioque suspendit et Ecclesiam Lemovicen. supposuit interdicto: quam sententiam ipsi canonici servare penitus contempserunt. Nos igitur quod super hoc factum est ratum habentes et firmum, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus juxta praescriptam formam ultimam transmissam archiepiscopo memorato, sublato cujuslibet contradictionis et appellationis obstaculo, in praedicto negotio procedere non omittas; procucatori praefati presbyteri ejus nomine sine cujuslibet interpositione personae stallum in choro et in capitulo locum assignans. Nullis litteris obstantibus dicto G. praesente et respondere parato, in harum praejudicium a sede apostolica impetratis. Datum Laterani XVII Kalend. Aprilis. LVI. HUBALDO PISANO ARCHIEPISCOPO EJUSQUE SUCCESSORIBUS CANONICE SUBSTITUENDIS IN PERPETUUM. De confirmatione Turitanen., Calaritan. et Abonen. provinciarum primatus. (Laterani.) Si sua cuique jura illibata servamus et eos qui in Ecclesia Dei pro injuncto sibi officio et devotione sincera plus aliis elaborant, dignae retributionis vicissitudine diligentius ac specialius honoramus, quod nostrum est juxta commune debitum, sicut debemus, exsequimur et apostolicae sedis honorem integre custodimus. Proinde cum felicis memoriae praedecessor noster Innocentius papa de discordia et guerra, quae inter Pisan. et Januen. civitates exstitit, multas hominum clades et Christianorum captivitates innumeras provenisse considerans, utriusque partis saluti tam spiritualiter quam temporaliter paterna sollicitudine studuerit providere atque pro bono pacis et recompensatione episcopatuum, quos utique a praedecessoribus nostris Romanis pontificibus Ecclesiae Pisanae concessos in insula Corsicae a praedecessore tuo bonae memoriae archiepiscopo Uberto accepit, in Galuren. judicatu duos episcopatus, Galtelin. videlicet et Civitaten. et Populonien. episcopatus, sibi ejusque successoribus et per eos Ecclesiae Pisan. concesserit et metropolitico jure subjecerit: Nos, qui in sedis apostolicae administratione, licet indigni, disponente Domino sibi successimus, eamdem concessionem, antecessorum nostrorum bonae memoriae Adriani, Alexandri, Clementis et Celestini papae vestigiis inhaerentes, auctoritate apostolica confirmamus et ratam manere censemus. Praedecessorum quoque nostrorum vestigiis inhaerentes, vobis primatus honorem Turritan. provinciae confirmamus. Ad majorem etiam honoris cumulum Pisan. civitatis, ut Pisan. Ecclesia cum universo ejusdem civitatis populo in fidelitate atque devotione sacrosanctae Romanae Ecclesiae jugiter perseveret et in ipsa quotidie augmentetur, pro devotione quoque et honestate tua, frater Ubalde Pisane archiepiscope, personam tuam et per te Pisan. Ecclesiam ampliori munere volumus decorari. Tibi ergo tuisque successoribus primatum super Calaritan. et Arbonen. provincias datum concedimus et auctoritate sedis apostolicae confirmamus; ita quidem ut eos ad concilium vocandi, excessus eorum corrigendi et in doctrina apostolica confirmandi, atque caetera omnia, quae ad jus primatus pertinent, in eos exercendi habeatis liberam facultatem. Verumtamen supradictarum duarum provinciarum archiepiscopos ad concilium non vocabitis Pisas, sine conscientia Rom. pontificis. Super Turritan. vero provinciam, dignitatem primatus, sicut a praedecessoribus nostris Ecclesiae Pisan. concessum est, habeatis. Legationem quoque Sardiniae a praedecessore nostro papa Urbano praedecessoribus tuis concessam et felicis memoriae Innocentii, et sanctae recordationis Eugenii atque Anastasii, et Celestini Romanorum pontificum privilegiis in perpetuum roboratam tibi tuisque successoribus praesentis scripti pagina confirmamus, et confirmationem ipsam ratam et inconvulsam perpetuis temporibus decernimus permanere. Denique ut Pisan. civitas, quae favore coelestis Numinis de inimicis Christiani nominis victoriam frequenter obtinuit et eorum urbes plurimas subjugavit, amplius honoretur, equo albo cum nacho albo in processionibus utendi et crucem, vexillum scilicet Dominicum per subjectas vobis provincias portandi et per spatium illud Wulteran. episcopatus, quo de Pisan. episcopatu ad Populonien. transitur, tibi tuisque successoribus licentiam damus. Pallii quoque usum fraternitati tuae concedimus, ut videlicet eo secundum consuetudinem Pisan. Ecclesiae perfruaris et in consecrationibus trium episcoporum in Corsica, Alerien. videlicet, Adracen. et Sagonen. ac praedictorum duorum in Sardinia, et Populonien. episcopi, quorum metroplitanus existis. Si qua igitur in futurum, etc. Datum Laterani. LVII. VICENTIN. EPISCOPO. Ut feuda et beneficia interfectoribus Vicentin. episcopi per sententiam sublata non restituantur eisdem, nec alia conferantur. (Laterani, XIII Kal. April.) Ad aures apostolatus nostri pervenit quod cum quidam parochiani tui ausu diabolico bonae memoriae I. quondam Vicentin. episcopum praedecessorem tuum nequiter peremissent, feuda et beneficia quae a Vicentin. Ecclesia obtinebant, ipsis per sententiam fuerunt cum multa deliberatione sublata. Quia igitur majori etiam sunt animadversione plectendi, nos bonae memoriae Celestini papae praedecessoris nostri vestigiis inhaerentes, tam tibi quam cessoris nostri vestigiis inhaerentes, tam tibi quam successoribus tuis inhibemus ne alicui ex praedictis malefactoribus aut eorum haeredibus praedicta beneficia restituantur ulterius, seu de novo eis alia quaelibet conferantur. Si quis autem, quod non credimus, contra hoc aliquid attentaverit, ipsum auctoritate apostolica decernimus officii beneficiique sui dignitate carere. Quod si aliquae litterae aliquando super hoc apparuerint impetratae, quae totius facti non contineant veritatem, illas penitus vacuamus. Volumus etiam ut praesens pagina sub sacristae Ecclesiae Vicentin. custodia deponatur, et episcopo Vicentin. qui pro tempore fuerit, annis singulis ostendatur. Nulli ergo, etc. Datum Laterani XII Kalend. Aprilis. LVIII. ZAMOREN. EPISCOPO. De relaxione sententiae quam legatus Ecclesiae Rom. in ipsum et Ecclesiam tulerat Zamoren. (Laterani, VII Kal. April.) Praeter debitum officii pastoralis quod nos omnibus constituit debitores, personam tuam tanto amplius diligimus et sincerius amplexamur, quanto amplius es praeditus scientia litterarum et tam in canonico quam civili jure peritus. Hoc siquidem attendentes, cum ad sedem apostolicam, dum adhuc bonae memoriae Cel. papa praedecessor noster viveret, accessisses, ab excommunicationis sententia quam dilectus filius noster G. Sancti Angeli diacon. card. in te, dum in partibus Hispaniae legationis fungeretur officio, tulerat, te et Ecclesiam Zamoren. absolvimus; et poenam, si quam ex eo quod celebraveras post interdicti et excommunicationis sententiam, quam in te post appellationem interpositam eumdem cardinalem tulisse dicebas, merueras, tibi et Ecclesiae tuae de sedis apostolicae benignitate remisimus et cum plenitudine gratiae nostrae te ad propria duximus remittendum. Datum Laterani VII Kalend. Aprilis. LIX. SANCTAE MARIAE ET SANCTI PETRI DECANIS, ET W. CANCELLARIO LAUDUNENSI. De causae cognitione, quae inter archidiac. Laudunen. et magistrum R. Balbum super donatione ecclesiae de Ascheri. (Laterani, IX Kal. April.) Cum accessissent ad apostolicae sedis praesentiam dilecti filii E. presbyter, et T. Clericus, pro quaestione quae vertebatur inter dilectos filios II. archidiaconum Laudunen. et magistrum R. Balbum super donatione Ecclesiae de Ascheri, eis dilectum filium nostrum I. tituli Sancti Stephani in Coelio Monte presbyterum cardin. concessimus auditorem: in cujus fuit praesentia ex parte praefati magistri R. et sacerdotis ab eo praesentati taliter allegatum quod cum Ecclesia praedicta vacaret, cujus donatio dictis R. canonico et H. archidiacono Laudun. pertinebat, archidiaconus eam cuidam puero, nondum vigesimum annum attingenti, contulit, memorato magistro penitus reclamante. Cumque idem magister archidiaconum memoratum rogasset ut in personam idoneam convenirent, ipse archidiaconus propositum mutare nolens, Ecclesiam eamdem praelibato F. presbytero contulit, qui in ea posset personaliter deservire; et ne super hoc in praejudicium suum aliquid fieret, ad sedem apostolicam appellavit. Econtra pro parte adversa nuntius respondebat quod praefatus archidiaconus praefatam Ecclesiam, in suo archidiaconatu positam, tanquam ipsius loci archidiaconus et patronus, cuidam subdiacono litteratura et moribus commendando concessit. Et fere super Ecclesia ipsa, quantum est in narratione negotii, una erat partis allegatio utriusque. Cum igitur juxta sacrorum canonum instituta, illi sint in domo Domini praeferendi qui majoribus studiis et meritis adjuvantur nec infra aetatem legitimam constitutis animarum cura tribui debeat vel committi: discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si legitime vobis constiterit jus patronatus ejusdem Ecclesiae ad illos duos communiter pertinere, ac praefatum archidiaconum reclamante jam dicto magistro R. Ecclesiam memoratam illi qui nondum aetatis suae annum vigesimum attigisse proponitur contulisse, vos ejus penitus ordinatione cassata, saepe nominatam Ecclesiam, non obstante contradictione vel appellatione cujuslibet, memorato E. sacerdoti, de quo nobis a multis laudabile testimonium perhibetur, si idoneus est, auctoritate apostolica assignetis et faciatis ipsum eamdem pacifice possidere, ducentes in statum pristinum quidquid post appellationem ad sedem apostolicam legitime interpositam temere noveritis attentatum; nullis obstantibus litteris, si quae apparuerint a sede apostolica, praeter assensum partium impetratae. Datum Laterani IX Kal Aprilis. LX. LUCEN. EPISCOPO, ABBATI DE MELON. ET PETRO JOANNI ARCHIDIAC. ASTORICEN. Super causae cognitione quae inter Aurien. episcopum et abbatem Cellae Novae vertitur, quem dicebat sibi lege dioecesana subjectum. (Laterani, VII Kal. April.) Cum dilecti filii F. Aurien. decanus nuntius venerabilis fratris nostri Aurien. episcopi, et magister Robertus monachus Cellae novae et abbatis sui nuntius, ad sedem apostolicam accessissent, nos eis dilectum filium P. Sanctae Mariae in Via Lata diacon. card. concessimus auditorem: coram quo fuit ex episcopi parte propositum quod, cum idem episcopus abbatem sibi lege dioecesana subjectum vocasset ad synodum, ipse non solum non accessit ad ipsum, imo etiam Sancti Petri et Sanctae Columbae prioribus et archipresbytero Cauci in Aurien. dioecesi constitutis prohibuit ne ad ipsius episcopi synodum accedere attentarent, licet etiam vocarentur. Cumque dictus episcopus ut saltem humiliter abbatem ad bonum obedientiae revocaret et vinceret in bono malum, ipsi mandasset ut eum ad statutum terminum in monasterio exspectaret, licet episcopus illuc, juxta quod promiserat, accessisset abbatem non reperit et portas monasterii clausas invenit, nec ad monachos ei aditus est concessus; propter quod abbatem suspendit et monasterium interdixit. Verum cum nec propter hoc abbas ipse a suo contumaciae proposito resiliret nec latas in se ac monasterium sententias observaret in eum excommunicationis sententiam promulgavit, quam dictus episcopi nuntius a nobis petiit confirmari. Caeterum nuntius partis adversae petitionem ejus non esse admittendam proposuit; quia licet monasterium ipsum infra metas Aurien, dioecesis sit constructum, liberum tamen semper exstitit, et ab omni jurisdictione ac jugo Aurien. Ecclesiae a tempore suae fundationis exemptum. Praeterea si episcopus aliquam in eo quod verum non erat jurisdictionem haberet, quia tamen abbas ab omni gravamine prius ad sedem apostolicam appellarat, sententiam in eum et monasterium postmodum latam, nullam idem nuntius obtinere asseruit firmitatem. Conquestus est etiam idem nuntius ex parte capituli Cellae novae quod dictus episcopus abbatem eorum adeo circumvenit, quod contra immunitatem ipsius Ecclesiae ipsis nescientibus ei obedientiam repromisit. Nos igitur super praedictis per memoratum cardinalem instructi, quia causa ipsa in nostra non poterat praesentia terminari, ut pote cum nuntius monasterii super procuratione vel ratihabitione litteras non haberet, eam vestro duximus examini commitendam: discretioni vestrae per apostolica scripta mandantes quatenus si vobis constiterit abbatem ipsum ad sedem apostolicam super hoc antequam episcopus in eum suspensionis vel excommunicationis et in monasterium interdicti sententias tulerit, legitime appellasse, vel monasterium esse a jurisdictione ipsius Aurien. exemptum, eo non obstante quod abbas ab episcopo, sicut dicitur, circumventus, praeter fratrum suorum assensum ei obedientiam repromisit, cum fraus et dolus ei patrocinari non debeant, sententias illas judicetis appellatione remota penitus non tenere: alioquin faciatis eas per censuram ecclesiasticam inviolabiliter usque ad satisfactionem congruam observari. Quod si forsan abbas ipse in exemptionis probatione defecerit nec legitima se poterit praescriptione tueri, licet probet se ante praedictas sententias appellasse, nihilominus tamen monasterium ipsum Aurien. judicetis Ecclesiae subjacere, in cujus dioecesi est fundatum. Similiter eo in appellationis probatione deficiente, si vobis de exemptione vel legitima praescriptione constiterit, tam abbatem quam monasterium ab ejusdem episcopi et Ecclesiae ipsius super hoc impetitione penitus absolvatis et faciatis quod decreveritis per censuram ecclesiasticam inviolabiliter observari, in mandato apostolico, subl. appellationis obstaculo, procedentes. Quod si omnes, etc. Datum Lateran. VII Kalend. Aprilis. LXI. SENONEN. ARCHIEPISCOPO. De irritatione cujus inudulgentiae, quam episcopus Carnoten. a Domino Coelestino in ipsius archiepiscopi praejudicium impetrarat. (Laterani, IX Kal. April.) Quanto excellentius personam tuam speciali praerogativa meritorum et sacrarum Scripturarum intelligentia divina bonitas illustravit, tanto efficacius in his quae honestatem seu aequitatem continent tibi favorem apostolicum volumus impertiri et te in justis petitionibus exaudire. Ex continentia siquidem litterarum tuarum, quas audita promotione nostra, per nuntium tuum nobis dirigere festinasti, apostolatui nostro patenter innotuit quod venerabilis frater noster Carnoten. episcopus quadam indulgentia quasi a sede apostolica impetrata, quam de conscientia bonae memoriae C. praedecessoris nostri vix credimus emanasse, contra te uti praesumit; per quam tibi subtrahitur jurisdictio absolvendi eos qui ab ipso sunt excommunicationis vinculo innodati nisi prius sub examine dilectorum filiorum Columbensis et Sancti Germani de pratis abbatum discussum fuerit utrum ipsi excommunicati de jure sint absolvendi: propter quod honori tuo et dignitati Ecclesiae tuae non modicum praejudicium generatur. Volentes igitur tuis et Ecclesiae tuae gravaminibus prout convenit obviare, praefatam indulgentiam penitus irritantes, nullas vires habere decrevimus quominus in hoc jus metropoliticum valeas exercere; dantes praedictis abbatibus firmiter in mandatis ut auctoritate illius indulgentiae vel aliquarum litterarum super hoc directarum ad eos, procedere de caetero non praesumant. Datum Laterani IX Kal. Aprilis. LXII. ELECTO, DECAN. ET MAGISTRO NICOLAO DE LEVENNES CANON. CAMERACEN. Ut in litteris transmissis eisdem de causae cognitione quae inter Praemonstraten. et Prunien. Ecclesias vertitur super possessionibus de Hanapia, subsequens clausula praecedenti clausulae praeponatur. (Laterani, XIII Kal. April.) Causam quae inter Praemonstraten. et Prumien. Ecclesias super possessionibus de Hanapia vertitur, discretioni vestrae commisisse meminimus fine canonico terminandam. Sed quia in litteris illis animadvertimus fuisse insertum quod si alterutra partium legitime citata praesentiam vestram adire vel judicio parere contemneret, vos nihilominus praesentis partis probationes recipere, et quantum de jure possetis, in causae cognitione ac decisione procedere minime tardaretis: Nos volentes ut clausula illa quantum de jure poteritis, quae antequam de probationum receptione mentio fieret fuerat inserenda, clausulam illam de probatione receptionum praecedat, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus ipsam intelligentes ibidem, in eadem causa juxta tenorem litterarum illarum procedere non tardetis; attente proviso ut si litterarum auctoritate priorum in eodem negotio legitime est processum, firmum et stabile perseveret. Alioquin, si occasione clausulae memoratae aliquid constiterit in alterutrius partis praejudicium attentatum, id viribus decernimus cariturum. Volentes nihilominus et mandantes ut in decisione ipsius negotii, sicut praemissum est, tam super principali quam super incidentibus quaestionibus appellatione remota canonice procedatis. Nullis obstantibus litteris praeter assensum partium a sede apostolica impetratis. Quod si omnes, etc. Datum Lateran. XIII Kalend. Aprilis. LXIII. ARMACHANO ARCHIEPISCOPO. Quod mulieri post partum acturae gratias non est ecclesiae aditus denegandus. (Laterani.) Volens fraternitas tua per responsionem apostolicam edoceri, humiliter a nobis expetiit utrum mulieres statim post partum debeant ecclesias ingredi vel ab earum ingressu per dies aliquot abstinere. Licet autem, secundum legem Mosaicam, certi dies determinati fuissent quibus mulieres post partum a templi cessarent ingressu: quia tamen lex per Moysen data est, gratia et veritas per Jesum Christum facta est: Nos sanctorum Patrum vestigiis inhaerentes, taliter tibi duximus respondendum quod postquam umbra legis evanuit et illuxit veritas Evangelii, si mulieres post prolem enixam acturae gratias ecclesiam intrare voluerint, nulla proinde peccati mole gravantur nec ecclesiarum aditus est eis aliquatenus denegandus, ne poenam illis in culpam convertere videamur. Si tamen ex veneratione voluerint aliquandiu abstinere, devotionem earum non credimus improbandam. Datum Laterani. LXIV. AVERSAN. EPISCOPO. Ut quidquid in Ecclesia vel dioecesi Aversan. in promissionibus vel concessionibus praebendarum et beneficiorum factum est per potentiam laicalem, cassetur. (Laterani.) Fratribus et coepiscopis nostris in his quae rationabiliter et honeste requirunt, apostolicum libenter impertimur assensum et commissarum eis Ecclesiarum necessitatibus utiliter providemus. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes ac sequentes canonum instituta, quidquid in Ecclesia vel dioecesi Aversan. in promissionibus vel concessionibus praebendarum et beneficiorum per laicalem impressionem factum fuit, praesentium auctoritate cassamus et nullam obtinere decernimus firmitatem. Nulli ergo, etc. LXV. ABBATI LUCAE, MAGISTRO GERARDO, G. ARCHIPRESB. SANCTI SEVERINI, PROCURATORIBUS ECCLESIAE SALERNITAN., ABBATI BARCH. CAPUTAQUEN. ECCLESIAE PRAECEPTORI. Ut quidquid in Ecclesia vel dioecesi Salern., archiepiscopo in vinculis, detento, in concessionibus praebendarum, beneficiorum, ecclesiarum attentatum est per potentiam laicalem, cassetur. (Laterani.) Incumbit nobis ex officii debito pastoralis ut quae in ecclesiasticae libertatis praejudicium attentantur, infringere debeamus et in statum debitum revocare. Eapropter venerabilis fratris nostri Salernitani archiepiscopi consulentes honori, quidquid in Ecclesia vel dioecesi Salernitana in concessionibus praebendarum, beneficiorum, Ecclesiarum et aliis ecclesiasticis per Joannem principem et magistrum Gerardum, qui, memorato archiepiscopo detento in vinculis, locum ejus invadere per laicalem potentiam attentarunt, occasione intrusionis factum est vel statutum, praesentium auctoritate cassamus et carere decernimus robore firmitatis. Datum Laterani. LXVI. ABBATI ET MONACHIS DE GALDO. Ut liceat eis monasterium et habitationem circumpositam ad tutiora loca transferre. (Laterani.) Quae pro religiosorum locorum necessitate petuntur a nobis, animo gratanti concedimus et honesta petentium desideriis favorem apostolicum gratius impertimur. Quia igitur in medio pravae ac perversae nationis positi, graves a vicinis vestris molestias et gravamina non modica sustinetis; ac volentes eorum nequitiam fugiendo vitare, licentiam postulastis a nobis ad loca tutiora monasterium et habitationem circumpositam transferendi: vestris precibus inclinati, liberam vobis super hoc concedimus auctoritate apostolica facultatem ut in majori quiete monasticae professionis officium exsequi valeatis. Nulli ergo, etc. Datum Laterani. LXVII. PICTAVEN. EPISCOPO. Super correctione monasterii, tam in capite quam in membris. (Laterani, pridie Non. April.) Licet Ecclesiarum omnium cura nobis immineat generaliter, ad illos tamen specialius nos convenit aciem nostrae considerationis extendere, in quibus ab antiquo disciplina constituta dignoscitur ordinis regularis et per aliquorum insufficientiam a religionis observantia proponuntur, quod non convenit, declinasse. Dilectus siquidem filius magister B. prior de Azaico pro se et quibusdam aliis monachis sancti Maxentii in audientia nostra proposuit quod cum olim in eodem monasterio multa inordinata existerent, per bonae memoriae W. Pictaven. episcopum et dilectum filium N. tunc eleemosynarium Cellen. nunc abbatem Aureae Vall. judices a sede apostolica delegatos fuerunt quaedam pro reformatione ipsius monasterii constituta, quae se dilectus filius abbas ipsius monasterii observaturum praestita fide promisit, sed postmodum non sicut promiserat observavit; imo, quod deterius est, quosdam monachorum juramento, quosdam etiam fide sibi astrinxit, ut in nulla causa adversantes eidem, suae in omnibus pareant voluntati. Praeterea prioratus et obedientias quibus praeesse monachi consueverant sibi retinet et appropriat, redditus eorum in usus proprios expendendo, et cum in iis et multis aliis, prout dicitur, modum religionis excedat, religiosum statum ipsius monasterii minuit et immutat. Adjecit etiam quod idem abbas pluries monachis de saeculari potestate minas incutiens et terrores, proposuit coram eis quod prioratibus monasterii faceret per saecularem potentiam violentiam irrogari. Postmodum vero prioratus de Azaico, qui conventui in pane quotidiano deservit, fuit a laicis occupatus: quod praedicti monachi ex abbatis voluntate asserunt contigisse. Verum dilectus filius magister W. de Mercato scriptor noster, procurator ejusdem abbatis, non esse vera quae de jam dicto abbate dicebantur, omnimodis asserebat, ac praedictum magistrum B. priorem de Azaico absque abbatis licentia ad sedem apost. accessisse. Quia vero super praemissis non potuimus elicere veritatem, causam ipsam de utriusque partis assensu vestro duximus examini committendam; per apost. vobis scripta praecipiendo mandantes quatenus ad monasterium ipsum pariter accedentes, inquiratis ab universis et singulis monachis et aliis etiam quos videritis expedire, de praemissis diligentius veritatem et solum Deum habentes prae oculis, quae tam in capite quam in membris inveneritis corrigenda, auctoritate apost. appellatione postposita corrigatis et statum ipsius monasterii in melius auctore Domino reformetis; ut et sollicitudo vestra appareat commendanda, et idem monasterium regularibus proficiat institutis: praefato abbati districtius inhibentes ne per laicalem potentiam monachos suos vel prioratus monasterii laedere qualibet temeritate praesumat, vel eis per se quominus monasterii justitiam prosequantur molestias irrogare. Volumus enim firmiter et mandamus, ut quae in eodem monasterio secundum Deum corrigenda vel statuenda duxeritis, faciatis auctoritate nostra, sublato contradictionis vel appellationis obstaculo, per censuram ecclesiasticam inviolabiliter observari. Ad haec, volentes indemnitati praedicti magistri B. qui negotiis monasterii sui accepta licentia a cap. ad sedem noscitur apost. laborasse, sicut convenit, praecaveri, praesentium vobis auctoritate mandamus quatenus si quid super prioratu suo de Azaico, postquam iter arripuit, inveneritis immutatum, auctoritate nostra cessante appellatione in statum debitum reducatis. Si vero vobis de illicita juramentorum praestatione constiterit, ea denuntietis auctoritate apost. non tenere. Testes autem, etc., usque ad verbum cogatis. Nullis litteris obstan. praeter assensum partium, etc. Quod si omnes, tu, frater episcope, etc. Datum Laterani pridie Nonas Aprilis. LXVIII LAUDEN. EPISCOPO. Ut litteras cassationis super electione canon. in Ecclesia Novarien. in judicio non recipiat. (Laterani.) Cum Jacobus judex Novarien. apud sedem apost. constitutus id obtinuisset a nobis quod a bonae memoriae C. papa praedecessore nostro nunquam meruerat obtinere, scilicet quod causa ipsius sub certa forma tuo committeretur examini fine debito terminanda, receptis litteris super causa ipsa ad dilectum filium Joannem notarium et subdiaconum nostrum accessit, et litteras cassationis super electione canonicorum in Eccl. Novarien. facta sibi petiit transcribendas concedi. Postmodum vero ipsis litteris eidem notario nostro contra promissionem suam minime restitutis, sine licentia nostra, qui ei nec fuimus in aliquo nec esse volumus onerosi, et dicti notarii conscientia minus honeste recessit. Ne igitur dicto notario nostro, imo nobis in ipso impune se gaudeat illusisse, fraternitati tuae per apostol. scripta mandamus quatenus praedictae cassationis litteras nec recipias in judicio, nec in aliquo sine speciali mandato nostro ipsarum auctoritate procedas. Datum Laterani. LXIX. TRECEN. EPISCOPO. Quod liceat ei votum redimere per alium religiosum. (Laterani, Id. Mart.) Magnae devotionis indicium et sincerae in Christo tuae fidei esse credimus argumentum quod, ut novissima tua Domino consecrares, nec senectutis jam imminentis incommoda nec discrimina viae, nec dubia fides et constans inconstantia pelagi terruerunt, quin pro salute animae tuae ac libertate Trecen. Eccl. et devotione terrae Nativitatis Domini, Hierosolymitanam provinciam disponeres visitare. Cum enim Trecen. Ecclesia, sicut ex tua relatione didicimus, contra ecclesiasticam libertatem indebitis gravaretur angustiis et pressuris nec per alium quam per H. quondam Campaniae comitem, tum in ultramarinis partibus constitutum, afflictionibus ejusdem Ecclesiae posse crederes de facili subveniri, confisus de liberalitate ipsius, quem, si ad eum accederes tibi super necessitatibus Eccle. tuae credebas humiliter provisurum, praeter consilium charorum tuorum ad ipsum proposuisti accedere ac in signum peregrinationis et devotionem terrae orientalis crucem Dominicam assumpsisti. Licet autem ut non vacuus in conspectu Domini appareres, sed aliquos tecum manipulos in aream Domini cum exsultatione deferres, sermonem ad populum feceris, ut aliqui tecum assumpto crucis signaculo subirent itineris gravitatem, vix unus inter omnes apparuit qui verbum tuum reciperet et impleret. Tu vero, ut laudabile propositum fine clauderes meliori, viam aggressus cum Placentiam pervenisses, super morte ipsius comitis tristes recepisti rumores. Propter familiam tamen dissimulato moerore progressus in Thusciam, quosdam familiares tuos obvios habuisti, qui te volebant invitum etiam ab itinere revocare, asserentes iter tuum nec tibi nec ultramarinis partibus expedire, cum Gallicanis omnibus exinde redeuntibus, terra illa defensanda in Teutonicorum manibus remansisset. Quamvis autem super morte ipsius comitis immensam tristitiam concepisses, et praecipuam intentionem tuam esse conspiceres jam frustratam, noluisti tamen sine consilio apostolicae sedis, quae disponente Domino cunctorum fidelium mater est et magistra, ad propria remeare. Ingressus igitur postmodum Urbem et in nostra praesentia constitutus, intentionis tuae propositum ac statum Trecen. Ecclesiae nobis humiliter expressisti, nostrum et fratrum nostrorum consilium cum devotione requirens. Venerabilis etiam frater noster Senonen. archiepiscopus metropolitanus tuus statum Trecen. Ecclesiae ac dispendium quod ex absentia tua occurrere poterat semel et iterum nobis per suas litteras intimavit. Propter quod disposuimus deliberare cum fratribus nostris an cum eadem Trecen. Ecclesia misericordiam faceremus, te ad gerendam ipsius sollicitudinem remittentes, an, sicut tenebaris ex voto, te iter arreptum perficere pateremur et utrum horum tam saluti tuae quam terrae orientali potius expediret. Et quidem tria praecipue duximus in hoc negotio attendenda: quid liceat, quid deceat, quid expediat; quid liceat secundum aequitatem, quid deceat secundum honestatem, quid expediat secundum utilitatem. Sane non videbatur licitum ut contra votum et tam laudabile propositum venires, cum vox clamet prophetica: Vovete, et reddite Domino Deo vestro (Psal. LXXV, 12); ut primum ad consilium, secundum vero ad imperium referatur; et in Evangelio: Reddite quae sunt Dei, Deo (Matth. XXII, 21). Votum enim istud non est dubium esse Dei, cui te obligaveras in vovendo. Sed nec decere quomodolibet videbatur, cum sit scriptum in Evangelio: Nemo mittens manum suam ad aratrum, et respiciens retro, aptus est regno Dei (Luc. IX, 62); et in Genesi uxor Loth, quae retro respexit, in salis statuam legatur fuisse conversa; et in Actibus apostolorum Anania et Saphira, qui abierunt retrorsum, sancto Spiritui mentientes, a conspectu apostolorum principis mortui scribantur successive delati. Praeterea non videbatur aliquatenus expedire, cum ex absolutione tua, si fieret, scandalum posset laicorum mentibus generari, dicentium: Ubi est Deus clericorum? et hoc exemplo credentium se ad voti observantiam non teneri, quod viderent per Ecclesiarum rectores apostol. sedis auctoritate deponi per quod grave dispendium terrae orientali contingeret provenire. Quod enim agitur a praelatis facile trahitur a subditis ad exemplum, juxta quod Dominus inquit ad Moysem in Levitico: Si sacerdos, qui est unctus, peccaverit, facit delinquere populos (Lev. IV, 3). Verum aetatis jam in te senescentis defectus et canities, quae vix labores et dolores suos tolerare poterit etiam in quiete, in contrarium allegabantur. Ecclesiae Trecen. suspiria, cui vinculo pastoralis sollicitudinis es alligatus, sine ipsius f. cujus assensu votum peregrinationis emittere forsitan non debueras et dicti metropolitani tui, qui nos ut Trecen. Ecclesiae misereremur sollicite invitabat, instantia nos in partem contrariam non modicum inducebant. Ipsum etiam votum, quod ex sui forma sanctum et honestum erat, ex persona voventis minus licitum videbatur: quae licet pennas habeat quibus satagat advolare, ita tamen astrictae sunt nexibus praesidentis, ut liberum non habeant absque ipsius permissione volatum. Cum enim juxta sacrorum canonum instituta clericus absque episcopi sui licentia peregrinari non debeat, et episcopus non minus imo potius sed apostolicae sit astrictus, videri poterat quod absque ejus generali vel speciali licentia votum peregrinationis qua te tandiu absentares, emittere non deberes. Minus etiam votum ipsum terrae orientali videbatur expediens, quae plus pugnatorum subsidium quam clericorum, quos et officium et dissuetudo reddit imbelles, ministerium in instantis articuli necessitate requirit. Quamvis enim orationibus tuis et aliorum terra illa vehementer indigeat; quia tamen jam impletum est verbum Dei dicentis: Veniet hora, et nunc est, quando neque in monte hoc neque in Hierosolymis adorabitis Patrem (Joan. IV, 21), et infra: Spiritus est Deus, et eos, qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare (ibid., 23); videri poterat quod non minus in Ecclesia tua quam in terra orientali proficeres piis orationibus apud Deum in his quae pro liberatione ipsius juste ac humiliter postulares. Et utinam cum Moyse posses in montem ascendere, ut te manibus extensis orante, Josue pugnans in solitudine Amalechitas in ore gladii superaret! Credebatur etiam quod terrae orientali magis accederet, si quod in tuis et tuorum clericorum procurationibus fueras impensurus, secundum alicujus religiosi arbitrium, transferretur in subsidium bellatorum. Cum igitur in lege veteri, in qua non minus praeceptum Domini obligabat, quam votum hodie obligat in Ecclesia, primogenita, quae Domino mandabantur offerre, quaedam redderentur Domino, ut primogenita Levitarum, quaedam redimerentur, ut aliarum tribuum, quaedam commutarentur in aliud, sicut primogenitum asini, quod ove commutabatur; ex hoc attendentes quod votum etiam commutari possit in opus aliud pietatis, praesertim cum bonae memoriae Alexand. papa praedecessor noster votum peregrinationis etiam redimi posse vel in aliud commutari responderit requisitus; non curantes quid os iniqua loquentium loquatur, dum tamen non recedamus a tramite veritatis, cum secundum Apostolum gloria nostra sit testimonium conscientiae nostrae; et scandalum non curantes, praesertim quia non in tenebris sed in luce procedimus; de illius auctoritate securi qui cum audisset a discipulis: Nonne scis quia Pharisaei audito hoc verbo scandalizati sunt? respondit: Sinite illos. Caeci sunt et duces caecorum, et juxta Apostolum: Si hominibus placerem, Christi servus non essem: tibi pro te et sex famulis tuis de communi fratrum nostrorum et tam archiepiscoporum quam episcoporum et aliorum prudentium consilio quos per Dei misericordiam multos nobiscum praesentes habuimus, licentiam concedimus votum peregrinationis taliter commutare, ut omnes expensas quas fueras in eundo, morando et redeundo facturus, alicui religioso committas in necessarios usus terrae illius sine diminutione qualibet transferendas. Sic enim et orientali provinciae, quae plus tuis quam te in articulo necessitatis instantis indiget, tua subventione proficies, et Trecen. Ecclesiae tua praesentia et regimine utilius providebis; ac per hoc animae tuae salubrius consuletur. Laborem etiam laboribus recompenses, sollicitius instando vigiliis, devotius vacans orationibus et jejuniis fortius te exercens, ac super grege tuo vigilans sollicitudine pastorali. Ad hanc autem indulgentiam tibi de benignitate sedis apostolicae faciendam id etiam specialiter nos induxit, quod iter tuum jam non videbatur ultramarinae provinciae fructuosum, a qua fere omnes Gallici remearant. Et cum pro salute animae tuae ac libertate Trecen. Ecclesiae per dictum comitem assequenda praecipue votum peregrinationis emiseris, eo sublato de medio, quia cessaverunt causae, facilius cessare potuit et effectus. Nulli ergo, etc. Datum Laterani Idibus Martii. LXX. LEODIENSI EPISCOPO, ABBATI DE BRON. f. s. THUDON. ET PRAEPOSITO TRAJECTENSI. Ut inquirant contra archiepiscopum Trevirensem, super objectis criminibus; et si culpabilis erit, suspendant. Cum irreprehensibilem deceat esse pontificem et is, cui animarum cura committitur, tanquam lucerna super candelabrum, doctrina et exemplo omnibus debeat elucere; quoties ad apostolatus nostri notitiam de fratribus coepiscopis nostris aliqua perferuntur quae modestiam non sapiant pastoralem et famam boni nominis labefaciant quomodolibet vel denigrent, dolemus admodum et turbamur, et ad ea diligentius indaganda, et animadversione debita corrigenda, apostolicae sollicitudinis intendimus apponere medicinam. Sane cum de venerabili fratre nostro Treveren. archiepiscopo dilectus filius major Treveren. decanus ad apostolicam accedens praesentiam, multa quae a maturitate noscuntur pontificalis officii aliena felicis recordationis Coelestino papae praedecessori nostro et aliis fratribus suggessisset, licet per eumdem praedecessorem nostrum ipse archiepiscopus vocatus fuerit et citatus, ut ad Romanam Ecclesiam de objectis accederet responsurus, venire tamen distulit et neglexit, nec sufficientes curavit dirigere responsales; cum etiam ipse archiepiscopus praedictum decanum ad Romanam Ecclesiam appellaverit et ab eo fuerit appellatus, et ab utroque appellationis prosequendae terminus constitutus. Quia vero saepedictus decanus in exspectando apud nos moram fecisse dignoscitur longiorem et pro sua et Ecclesiae Treveren. consequenda diutius justitia laborasse: ne videremur clausis oculis praeterire et sic de nostri possemus exsecutione officii reprehendi, si super his quae contra praedictum archiepiscopum opponebantur, non faceremus inquirere sollicitius veritatem, et eum de contemptu quem apud sedem apostolicam habere dignoscitur non curaremus animadversione debita castigare: inquisitionem ipsius negotii vestrae duximus experientiae committendam, discretioni vestrae per apostolica scripta mandantes quatenus convocatis ad praesentiam vestram partibus et auditis quae contra praedictum archiepiscopum praefatus decanus proponere voluerit et probare, utriusque partis probationes et allegationes vestro sigillo signatas nostro apostolatui transmittatis; praefigentes utrique parti terminum competentem, quo, omni dilatione et excusatione postposita, nostro se curent conspectui praesentare. Si vero supramemoratus archiepiscopatus in termino ei a vobis praefixo ad praesentiam nostram persona. liter accedere non curaverit, vos eum ex tunc auctoritate nostra denuntietis publice, sublato appellationis obstaculo, officio beneficioque suspensum et faciatis latam in eum suspensionis sententiam per censuram ecclesiasticam inviolabiliter observari. Si autem inter caetera quae jam dictus decanus contra archiepiscopum proposuerit memoratum, legitime probaverit quod ipsum et E. socium, postquam iter arripuerunt ad sedem apostolicam veniendi, jam dictus archiepiscopus exspoliaverit vel fecerit spoliari, vos taliter ablata ipsi decano et socio suo omni postposita faciatis dilatione restitui et ipsum archiepiscopum ab officio pontificali suspensum ad nostram praesentiam dirigatis. Nullis litteris obstantibus harum mentione non habita, etc. Quod si omnes, tu frater episcope, etc. LXXI. ZAMOREN. EPISCOPO, ABBATI SALTUS NOVAL. ET PRIORI SANCTI MARCI. Ut restituta Legionensi Ecclesiae archidiaconatus possessione, causam jure finiant. (Apud S. Petrum, XV Kal. Maii.) Cum, sicut audivimus, inter Legionen. et Lucen. Ecclesias olim super archidiaconatu de Tria Castella in praesentia felicis recordationis Lucii papae III, praedecessoris nostri, praesentibus nuntiis utriusque partis causa diutius agitata fuisset, tandem Legionen. Ecclesiae fuit adjudicata possessio, datis exsecutoribus qui eam in possessionem illam corporaliter inducere non differrent. Cumque in possessionem praedicta Ecclesia fuisset inducta, venerabilis frater noster Lucensis episcopus partem possessionis illius fructusque perceptos sibi retinere praesumpsit, licet sententiae fuisset insertum quod facta restitutione plenaria, de causa proprietatis Legionen. Ecclesia responderet. Nuper vero idem Lucen. episcopus ad dilectum filium G. Sancti Angeli diac. card. tunc apostolicae sedis legatum accedens, ad quosdam ignotos et remotos ab Ecclesia Legionen. judices litteras impetravit: ad quorum citationem cum Legionen. nuntii accessissent, latam per Ecclesiam sententiam allegarunt et nolentes, nisi facta restitutione plenaria, respondere, sedem apostolicam appellarunt, ne contra praefatam sententiam posset aliquid attentari. Duo vero ex ipsis judicibus nihilominus procedentes in causa, possessionem archidiaconatus adjudicare Lucen. Ecclesiae temere praesumpserunt. Ecclesia vero Lucen. expulsis ministris Legionen. Ecclesiae, suos ministros et quosdam milites in possessionem induxit, qui recipientes Ecclesias, et pro sua voluntate bona diripientes earum, fructus ex illis injuste percipiunt, canonicos Legionen. ad possessionem nullatenus accedere permittentes. Quia igitur quod per sedem est apostolicam diffinitum, nullius volumus temeritate quassari, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus si vobis constiterit praefatam Legionen. Ecclesiam auctoritate apostolica fuisse in possessionem inductam, vos amotis detentoribus ejus ipsam Ecclesiam Legionen. non obstante temeritate judicum praedictorum ab ipso card. delegatorum, per censuram ecclesiasticam in possessionem dicti archidiaconatus plenariam, sicut in authentico instrumento dicti praedecessoris nostri insertum esse vobis constiterit, auctoritate apostolica sublato appellationis obstaculo corporaliter reducentes, causam postmodum audiatis et appellatione remota fine debito terminetis. Provideatis quoque sollicite, ne latam a praedicto praedecessore nostro sententiam quilibet temere violare praesumat. Nullis litteris obstantibus harum mentione non habita, etc. Quod si omnes, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum, XV Kal. Maii. LXXII. ALIFANO EPISCOPO. Quod clericos praesumentes ipsum ad tribunal saeculare trahere possit per excommunicationis sententiam coercere. (Romae.) Justis petentium, etc., usque ad verbum illud assensu. Ut clericos tuos, qui contumaces aut inobedientes exstiterint, qui etiam in ecclesiasticis causis et beneficiis conferendis te per appellationem praesumpserint ad judicium trahere saeculare, nisi ad monitionem tuam ab his praesumptionibus duxerint desistendum, tibi eos liceat per excommunicationis sententiam coercere auctoritate tibi praesentium indulgemus. Praeterea, si quid, vacante sede usque ad tempus consecrationis tuae, in praejudicium tuum fuit in Alifana Ecclesia temere attentatum, liberum tibi sit legitime revocare. Datum Romae. LXXIII. MAGISTRO ET FRATRIBUS HOSPITALIS HIEROSOLYMITANI. Ut Ecclesiae Tripolitanae ecclesiam de Nephin una cum decimis, juxta decretum pontificis resignent. (Laterani.) Ea quibus apostolica sedes manum diffinitionis apponit, illius volumus firmitatis stabilitate fulciri, ut nulli liceat in scrupulum quaestionis deducere quod tantae sedis est auctoritate statutum. Sane venientibus ad praesentiam nostram dilectis filiis nostris S. priore sancti Michaelis et Aimerico canonico Tripolitan. nuntiis ipsius Ecclesiae Tripolitanae et super ecclesia de Nephin. et decimis suis, ac tribus casalibus, quae occasione litterarum bonae memoriae C. papae praedecessoris nostri vos occupasse temere asserebant, contra vos proponentibus quaestionem, tam ipsis quam nuntiis vestris eis se opponentibus venerabilem fratrem nostrum P. Portuen. episcopum ei dilectos filios Guid. tt. Sanctae Mariae trans Tyberim presbyterum et G. Sancti Angeli diaconum card. concessimus auditores: in quorum praesentia cum ab utraque parte fuisset diutius allegatum et ex fideli relatione nobis super causae meritis nuda veritas appareret, post deliberationem habitam inter fratres nostros super his diligentem, de consilio eorumdem decrevimus Ecclesiam Tripolitan in eum statum possessionum integre reducendam, quem habuit antequam per venerabilem fratrem nostrum Nazarenum archiepiscopum et dilectum filium abbatem Montis Oliveti destinatum a venerabili fratre nostro patriarcha Hierosolymitan. occasione mandati praedecessoris nostri, praedictarum rerum possessio vobis adjudicata fuisset. Ideoque vobis per apostolica scripta districte praecipiendo mandamus quatenus juxta quod est sententiatum a nobis, possessionem tam Ecclesiae de Nephinis, quam aliorum quae superius sunt expressa, cum integritate fructuum ex eis ab illo tempore perceptorum, memoratae Tripolitan. Ecclesiae, contradictione, occasione et appellatione cessantibus, pacifice resignantes, nullam ei super eadem possessione violentiam praesumatis aut injuriam irrogare; ne in causa proprietatis propter rebellionem vestram jacturam possitis incurrere graviorem. Noveritis autem nos venerabilibus fratribus nostris Tyrensi archiepiscopo et episcopo Sidonien. mandasse ut, si ultra mensem possessionem illam, quod non credimus, contra sententiam nostram praesumpseritis detinere ipsi vel alter eorum, si ambo nequiverint interesse auctoritate nostra suffulti praedictam Ecclesiam de Nephinis, cum praedictis omnibus, non obstante contradictione vel appellatione cujuslibet, Ecclesiae Tripolitan. assignent et eam in corporalem possessionem omnium praedictorum inducant, quoslibet contradictores, aut nostrae sententiae obviantes, per severitatem ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Nullis litteris obstantibus, praeter assensum partium a sede apost. impetratis. Datum Lateran. LXXIV. ANAGNINO EPISCOPO. Quod liceat ei, pro emptione Castri, Ecclesiae bona cum voluntate capituli pignori supponere. (Laterani.) Ad universalis Ecclesiae regimen Domino disponente vocati, sic Ecclesiarum commodis et profectibus volumus, prout debemus, efficaciter providere, quod tam in temporalibus quam spiritualibus proficere valeant et statum semper debeant recipere meliorem. Inde est quod cum in desiderio habeas et proposito Anagnin. Ecclesiam juxta officii tui debitum in possessionibus ampliare et justis modis ejus utilitatibus imminere, gratum nobis et acceptum existit et votis tuis super hoc volumus patrocinium apostolicum impertiri. Quia igitur Castrum Acuti pro Ecclesiae tibi commissae utilitatibus comparare laboras et tam tuae quam ipsius Ecclesiae facultates non sufficiunt ad pretium exsolvendum; ut in praesenti articulo cum toto tuo capitulo, vel majori et saniori parte de possessionibus ipsius Ecclesiae valeas pignori obligare, auctoritate praesentium liberam tibi concedimus facultatem. Nulli ergo, etc. Datum Lateran. LXXV. ADEM. PICTAVEN. EPISCOPO. De confirmatione electionis suae in episcopum Pictavensem. (Laterani, VIII Id. April.) Cum justus Dominus justitiam diligat et vultus ejus videat aequitatem, Nos, quos ipse gratuito coelestis gratiae dono vicarios suos esse voluit et apostolorum Principis successores, sicut ipse ambulavit ambulare oportet, diligentes justitiam et injustitiam persequentes: ne, si in contrarium, quod absit, forte fecerimus, illud nobis valeat coaptari: Vae qui dicitis bonum malum, et malum bonum, ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras (Isa. V, 20). Cum enim justitia et judicium sit correctio sedis hujus, quam licet insufficientibus meritis obtinemus, si judicium non fecerimus inter virum et virum, aut si attenderimus in judicio vultum potentis ad injustitiam declinantes, pronuntiabunt labia nostra iniquitatem: quoniam secundum Prophetam pronuntiabunt et loquentur iniquitatem omnes qui injustitiam operantur (Psal. XCIII, 4), et infructuosae poterimus ficulneae comparari, quam evangelicus pater familias succidi mandavit et terram conquestus est inutiliter occupare. Hoc nos et fratres nostri volentes cautius evitari, cum I. Dolen. monachus, charissimi in Christo filii nostri R. illustris regis Angliae et G. Pictaven. decani ac fautorum ejus procurator, assistentibus sibi subdecano et magistro Vv. de Talebore canonico Pictaven. ex una parte, et dilecti filii Vv. succentor, magister Rainaldus, Joannes Aeris, I. Arnaldi, I. Emen., Joannes Butember. Lucas Montis Maurilii, Guid. Haimo, Henr. et Ric. canonici Pictaven. ex altera, super electione tua ad sedem apostolicam accessissent, audientiam eis in consistorio publico duximus concedendam; ut tanto pluribus judicii veritas innotesceret, quanto causae meritum ad plurimum notitiam deveniret. Propositum fuit autem pro electione in praesentia nostra, quod bonae memoriae Vv. praedecessore tuo viam universae carnis ingresso, tam personae quam universi canonici Pictaven. cum de pontificis substitutione tractarent, vota sua in sex de canonicis unanimiter contulerunt, juramento a singulis corporaliter praestito quod eum in quem illi pariter convenirent in electum reciperent et obedientiam ei ac reverentiam exhiberent. Cumque infra sex mensium spatium dicti electores inter se convenire minime potuissent, venerabili fratri nostro Burdegalen. archiepiscopo ad capitulum evocato et compromissione in ejus praesentia innovata, dictum archiepiscopum omnes humiliter rogaverunt ut quem illi sex eligerent pro capitulo, reciperet et electionem ejus sine dilatione qualibet approbaret. Electores igitur singuli sub debito olim praestiti juramenti, fide interposita in manu dicti archiepiscopi firmiter promittentes quod secundum Deum, quem de gremio Ecclesiae pastorali regimini magis idoneum existimarent, eligerent, secedentes in unum, in te concorditer convenerunt; et cum concordiam suam dicto archiepiscopo nuntiassent, ipse quod factum fuerat approbavit. Econtra vero pars adversa proposuit quod revera in sex canonicos fuerat ab omnibus compromissum: ita tamen quod meliorem clericum de gremio Pictaven. Ecclesiae cum pace ipsius Ecclesiae ac principis infra certum diem eligerent, ac tandiu electionem quam facerent, occultarent, donec habita pace principis decanus electum in capitulo nominaret. Sed, cum electores ipsi inter se minime convenirent, a compromisso singulos absolverunt. Et licet prima compromissio in dicti metropolitani fuerit postmodum praesentia innovata; quia tamen in die compromissionis, sicut eis injunctum fuerat, nullatenus elegerunt, eorum auctoritas exspiraverat: propter quod ulterius eos nec potuisse nec debuisse procedere asserebat. Fuit etiam ex eadem parte subjunctum quod cum die compromissionis, ut dictum est, non fuisset in electione processum, electores ipsi ad celebrandam electionem diem alterum statuerunt: in quo, quoniam ad capitulum non venerunt, dictus decanus apostolicae sedis audientiam appellavit. Sed ipsi appellationi minime deferentes, extra civitatem in loco secreto, non vocatis decano et aliis, elegerunt. propter quod decan. et fautores ejus in venerabilem fratrem nostrum Nannetensem episcopum convenerunt. Caeterum pars Ecclesiae quod, sicut superius est expressum, in electione processerit voluit in continenti probare, decretum producens in medium quorumdam etiam ex eis qui videbantur parti alteri consentire manibus roboratum; et quorumdam abbatum proferens litteras, quae quo decan. cantor, subdecan. et magister Vv. de Talebore in electione ipsa post publicationem ejus se consentire confessi fuerant continebant. Adjecit etiam quod cum electores ipsi die innovatae compromissionis in te unanimiter convenissent et electio ipsa fuisset per eumdem archiepiscopum approbata, archiepiscopus ad capitulum veniens quod factum fuerat, tacito tamen nomine tuo, canonicis intimavit; qui se id gratum habere unanimiter responderunt; et, ut electio non publicaretur eadem die ab archiepiscopo, postularunt, dantes ei osculum pacis quod ab electione ipsa nullatenus resilirent, imo eam omnes et singuli defensarent. Quia vero postmodum propter contradictionem comitis infra civitatem Pictaven. te non audebant publice nominare, in locum tutum et idoneum convenerunt, quod in civitate fecerant publicantes. Unde, cum in die innovatae compromissionis electores convenerint, et nisi per decanum et partem suam stetisset, quod fecerant parati fuerant publicare, ac cum ex litteris eorumdem abbatum constiterit quod decan. cantor, subdecan. et magister Vv. de Talebore electioni se post publicationem etiam confessi fuerint consentire, exceptiones ab adversa parte propositas sibi asseruit nullum praejudicium generare. Praeterea subdecan. et magister Vv. in ipsa quaestionis examinatione ad fratrum concordiam sunt reversi. Verum Vv. de eleemosyna dilecti filii O. Pictaven. comitis procurator praefato I. monacho assistenti proposuit quod, quia electio ipsa post appellationem nec in statuto termino nec assignato loco fuerat celebrata, et quoniam assensus principis non fuerat postulatus in ipsa et persona tua principi erat ex certa ratione suspecta, erat penitus irritanda. Ad quod fuit ex altera parte responsum quod non per eam steterat quo minus certo loco et tempore electio publicata fuisset, quae ante appellationem fuerat celebrata, et quod assensus principis non erat de consuetudine Pictaven. Ecclesiae aliquatenus postulandus; qui te et fratres tuos, non ut hostes, sed devotos suos in Pictavia tolerarat. Nos igitur auditis quae hinc inde proposita fuerant, electionem fuisse canonicam cognoscentes et de persona idonea celebratam, eam de communi fratrum nostrorum consilio per sententiam confirmavimus et te sequente die ministerio proprio in episcopum curavimus consecrare. Ne igitur super his aliqua in posterum dubietas oriatur, sententiam ipsam auctoritate apost. confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo, etc. Datum Laterani VIII Idus Aprilis. LXXVI. ZAMOREN. EPISCOPO. Ut sine titulo ordinato clerico provideatur. (Laterani, III Non. April.) Cum secundum Apostolum, qui altario servit de altari vivere debeat, et qui ad onus eligitur repelli non debeat a mercede, patet a simili ut clerici vivere debeant de patrimonio Jesu Christi, cujus obsequio deputantur, ut ipsa nominis ratio persuadet. Cum enim a κλῆρος, quod est sors vel haereditas, clerici appellentur, quia in sua ordinatione vel assumuntur in haereditatem Domini, vel assequuntur haereditatem in ipso, ut vere possint psallere cum Propheta: Dominus pars haereditatis meae (Psal. XV, 5), dignum est ut Ecclesiae stipendiis sustententur, in qua et per quam divinis obsequiis ascribuntur. Licet autem praedecessores nostri ordinationes eorum qui sine certo titulo promoventur, in injuriam ordinantium irritas esse voluerint et inanes, Nos tamen benignius agere cupientes, tandiu per ordinatores vel successores ipsorum provideri volumus ordinatis, donec per eos ecclesiastica beneficia consequantur: ne forte clamores clericorum pauperum, quos in aures Domini Sabaoth credimus introire, indurata facie negligere videamur. Inde est quod, cum dilectus filius Bernardus lator praesentium, a G. bonae memoriae praedecessore tuo, sicut asserit, in officium fuerit subdiaconatus nullo praesentante promotus, nec ullum sit ecclesiasticum beneficium assecutus, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, si eum cum dilectis filiis I. decano, N. magistro scholarum et Helia canonicis Zamoren., quibus examinationem ipsius duximus committendam, idoneum esse repereris et ecclesiastico beneficio non indignum, tandiu ei vitae necessaria congrue subministres, donec per te in Zamoren. Ecclesia vel in alia fuerit competens beneficium ecclesiasticum assecutus; sciturus pro certo quod si per examinationem illorum fuerit repertus idoneus, et tu ei juxta mandatum nostrum neglexeris providere, cum hoc nobis per eorum litteras innotuerit, ad id exsequendum te per districtionem ecclesiasticam compellemus; quia sicut nolumus injusta praecipere, sic cum justa praecipimus, volumus efficaciter exaudiri. Datum Laterani III Nonas Aprilis. LXXVII. DECANO ASTORICENSI Ut sit decessorum suorum jure atque privilegiis contentus nec gravet suum capitulum. (Laterani, VI Kal. April.) Dilecti filii capitulum Astoricen. nobis intimare curarunt quod cum tu olim ad apostolicam sedem accedens, assereres dignitatem decanatus de novo fuisse in Astoricen. Ecclesia institutam et ideo in ambiguo remanebat quid ad tuum officium pertineret, rescriptum ab eadem sede super hoc reportasti quod in hac ambiguitate Astoricen. Ecclesia consuetudinem suae metropol. sequeretur, ubi ex speciali consuetudine decanus multis se gaudet privilegiis decoratum. Unde quia eadem Astoricen. Ecclesia dignitatem decanatus a longis a retro temporibus noscitur habuisse, licet qui eo fungebatur honore promoveretur aliquando et destitueretur pro episcopi et capituli voluntate nec decani sed prioris nomine vocaretur, secundum consuetudinem fere omnium Ecclesiarum Hispaniae, quae tunc temporis ibi vigebat; cum etiam alius decanus ibidem fuerit institutus, decanus re ac nomine appellatus, litteras illas per falsi suggestionem et suppressionem veri asserunt impetratas: nec te debere per illas aliquod commodum reportare, sed carere potius taliter impetratis. Ea propter per apostolica tibi scripta praecipiendo mandamus quatenus, si vera sunt quae dicuntur, eo jure illaque potestate quibus antecessores tuos usos fuisse constiterit, maneas omnino contentus; nec amplius de caetero in praejudicium episcopi vel capituli praesumas exigere; imo, si quid forte amplius recepisti, penitus id in pace dimittas. Quod si forte nostro mandato acquiescere nolueris, noveris nos ven. fratri nostro episcopo et dilectis filiis abbati de Carrazedo et decano Zamoren. injunxisse ut te ad praedicta moneant et inducant, et, si opus fuerit, per censuram ecclesiasticam, appellatione remota, justitia mediante compellant. Datum Laterani VI Kalend. Aprilis. Illis scriptum est super hoc. LXXVIII. MAGDEBURGEN. ARCHIEPISC Ut a laicis intrusum amoveat, aliumque Pragensem episcopum canonice eligi curet. (Laterani, VI Id. April.) Ex parte Pragen. Ecclesiae in audientia nostra fuit propositum quod cum H. quondam Pragen. episcopus fuisset viam universae carnis ingressus, D. clericus in eorum Ecclesia praeter electionem capituli per laicalem potentiam se intrusit, licet nec mores nec vita ei ad obtinendum tantum officium suffragentur. Volentes igitur eidem Ecclesiae paterna sollicitudine providere, fraternitati tuae per apost. scripta mandamus quatenus ad locum idoneum evocatis qui propter hoc fuerint evocandi, si tibi constiterit de praedictis, memoratum clericum ab eadem Ecclesia omni contradictione et appellatione postposita prorsus amoveas et ab officio beneficioque suspensum ad nostram non differas praesentiam destinare. Canonicis etiam Pragen. eligendi sibi pastorem idoneum juxta formam canonicam concedas auctoritate nostra liberam facultatem. Sciturus nos dilecto filio nobili viro duci Bohemiae per apost. scripta mandasse ut tibi super his viriliter et potenter assistat et praedictam Ecclesiam non patiatur ab eodem clerico teneri diutius occupatam. Datum Laterani VI Idus Aprilis. Canonicis etiam ipsius Eccl. scriptum est ut, illo amoto per archiepiscopum, ad canonicam electionem procedant. LXXIX. AUXITAN. ARCHIEPISCO. Ut clerici qui se a laicis intrudi curant, puniantur. (Laterani, XV Kal. April.) Quanto modernis temporibus, inimico humani generis suggerente, malitia hominum solito plus excrevit, tanto sollicitiori diligentia nos providere oportet ut ea quae in Ecclesia Dei minus ordinate et contra normam ecclesiasticam attentantur, deliberatione provida corrigantur. Ad audientiam siquidem apostolatus nostri pervenit quod clerici tuae provinciae nimiae aviditatis fervore succensi, in Ecclesiis, quas propter insufficientiam suam, cum sint minus idonei, per praelatos obtinere non possunt, per saeculares potestates quasi violenter faciunt se intrudi. Unde fit ut Ecclesiae ipsae, quae ad ordinationem praelatorum libere pertinere solebant, laicali servituti subdantur et irreparabile detrimentum incurrant. Nos igitur, prout officii nostri debitum exigit, volentes ipsarum Ecclesiarum gravaminibus providere, talia de caetero fieri auctoritate apost. inhibemus; fraternitati tuae praesenti pagina indulgentes ut illos, qui hactenus attentarunt talia, vel deinceps attentaverint, possis appellationis sublato diffugio, si praelati eorum post tuam commonitionem id exsequi negligenter omiserint, canonica censura punire et amovere ab ipsis Ecclesiis, si quos inveneris Ecclesias obtentas taliter obtinere. Datum Laterani XV Kalend. Aprilis. LXXX. AUXITAN. ARCHIEPISCOPO. Ut vagi monachi ad coenobium revocentur. (Laterani, XIV Kal. April.) Quanto devotio religiosorum virorum studiosius mandatis divinis inhaeret, et Creatori suo placere per opera sanctae conversationis intendit, tanto humani generis inimicus ad seductionem eorum suae fraudis malignitate laborat, et variis modis eis praestat materiam excedendi et animas eorum inextricabili laqueo nititur irretire. Ad audientiam siquidem nostram noveris pervenisse quod monachi, canonici et alii regulares in tua provincia constituti, cum deberent potius in claustro juxta regularia constituta divinis obsequiis vigilare, de obedientiis et redditibus, quorum curam gesserunt, pecunia congregata, claustrum abhorrentes, per curias principum et potentum discurrere non verentur, et muneribus suis illorum sibi gratiam et favorem acquirunt, ac de eorum familiaritate confisi, in conventu suo graves dissensiones commovent, et caeterorum humilitatem in spiritu arrogantiae contemnentes, mandatis praelatorum suorum inobedientes et contumaces existunt, et contra illorum prohibitionem saecularium negotiorum sollicitudinibus se immergunt. Quoniam igitur propter hoc ordo religionis non modicum enervatur, fraternitati t. per apost. scripta mandamus quatenus quoscunque tales inveneris, nisi ad commonitionem tuam resipuerint, ut proprium suum in manibus praelatorum suorum sine difficultate resignent, convertendum in utilitatem domus secundum abbatis consilium et regularem vitam observent, si praelati eorum post tuam commonitionem id exsequi negligenter omiserunt, per suspensionem officii et beneficii appellatione remota compellas. Datum Laterani, XIV Kalend. Aprilis. LXXXI. AUXITAN. ARCHIEPISCOPO. Ut haereticis obsistat et gladio coerceat. (Laterani, Kal. April.) Inter caetera quae naviculam beati Petri fluctuantem in mari concutiunt diversarum turbine procellarum, illud animum nostrum gravius affligit quod licentius et perniciosius solito contra orthodoxae fidei disciplinam ministri diabolicae praevaricationis insurgunt, juxta quod beatiss. apostolus Paulus doctor gentium exprimit in eulogio Epistolae suae. Simplicium animas miserabiliter illaqueant, et post se trahunt in damnationis interitum; ac superstitiosis et fictitiis adinventionibus sacrarum Scripturarum intelligentiam pervertentes, Ecclesiae Catholicae unitatem rescindere moliuntur. Quoniam autem pestis hujusmodi erroris, sicut ex tua et plurium assertione cognovimus, in partibus Vasconiae ac circum positis terris fortius invalescit, per tuam et aliorum coepiscoporum tuorum industriam huic morbo tanto efficacius volumus obviari, quanto magis est timendum quod pars sincera trabatur, et tali contagione, quae paulatim velut cancer irrepit, mentes fidelium inquinentur corruptelae vitio generalis. Ideoque fraternitati tuae praesenti pagina indulgemus, per apo. scripta firmiter injungentes quatenus ad exstirpandas haereses universas et eos qui sunt hac faece polluti de provinciae tuae finibus excludendos modis quibus poteris operam tribuas efficacem; in ipsos et omnes illos, qui cum eis aliquando commercium aut manifestae suspicionis familiaritatem contraxerint, sublato appellationis obstaculo eccl. districtionis exercendo rigorem et etiam, si necesse fuerit, per principes et populum eosdem facias virtute materialis gladii coerceri. Datum Laterani Kalend. Aprilis. LXXXII AUXITAN. ARCHIEPISCOPO. Ut habentes plures dignitates, retenta una, reliquas resignare cogantur. (Laterani, Kal. April.) Dignitates et caetera beneficia ecclesiastica pia fidelium devotione constituta fuerunt, certis assignanda personis, ut per ipsos personas in Ecclesiis devotum servitium jugiter impendatur. Verum quidam, qui rectam et piam ordinationem Ecclesiae praevaricare minime pertimescunt, in diversis Ecclesiis plures sibi archidiaconatus vel alias dignitates usurpant: propter quod Ecclesiae debitis defraudantur obsequiis et ex hoc in eis non leve scandalum generatur. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tibi auctoritate praesentium indulgemus quatenus illos, quos plures archidiaconatus, dignitates vel personatus in eadem Ecclesia per totam Auxitan. provinciam habere constiterit, si praelati eorum post tuam commonitionem id exsequi negligenter omiserint, data illis optione quem maluerint retinendi, reliquis possis appellatione remota privare, ipsosque, si super hoc contumaces apparuerint, per censuram ecclesiasticam coercere. Datum Laterani Kalend. Aprilis. Scriptum est autem eidem archiepiscopo in eumdem modum contra eos qui plures abbatias habent. LXXXIII. UNIVERSIS ARCHIEPISCOPIS, EPISCOPIS, ET ALIIS ECCLESIARUM PRAELATIS, AD QUOS LITTERAE ISTAE PERVENERINT. (Laterani, III. Non. April.) Ne promotionis nostrae primitias Domino negaremus, cui universa opera nostra consecrare tenemur, statim post electionem nostram tam pauperum quam aliorum apud sedem apostolicam existentium petitionibus intendere coepimus et eorum negotia promovere; ne, si otio tanto tempore vacaremus, corpus et animus ex otiositate torperent. Verum, quoniam insolitum fuit hactenus ut sub dimidia bulla ad tot et tam remotas provincias litterae apostolicae mitterentur, et ex hoc litterae ipsae diutius quam vellemus possent ex alicujus dubitatione suspendi; ut quorum interest parcamus laboribus et expensis, universas litteras, quae ab electionis nostrae die usque ad solemnitatem consecrationis sub bulla dimidia emanarunt, parem cum illis firmitatem obtinere decernimus quae in bulla integra diriguntur. Nulli ergo, etc. Datum Laterani III Nonas Aprilis. LXXXIV. ARCHIEPISCOPO, PRAEPOSITO S. ANDREAE, ET SCHOLASTICO S. PETRI COLONIEN. Ut fraudulenta privataque beneficiorum permutatio rescindatur. Cum universorum fidelium ab ipso Domino Jesu Christo pastoralis nobis sit cura commissa, sollicitudini nostrae dignoscitur expedire, ut sic debeamus quoslibet in suis rationibus confovere, quod aliorum jura in conspectu Ecclesiae dispendium non sustineant, sed firma et illibata debeant permanere. Intelleximus siquidem dilecto filio Gisleberto canonico S. Joannis in Leodio referente quod ipse et Lambertus clericus, ducti quadam animi levitate, de permutatione praebendarum suarum inter se tractare coepissent, quia utilitatem utriusque imminere credebant, tamen idem L. clericus, occasione dictae permutationis, praebenda ejusdem G., quam in ecclesia Sanctae Mariae Namurcen. habebat, cuidam suo consanguineo assignata, praebendam S. Bartholomaei, quam saepedicto G. repromiserat nequaquam voluit resignare; et sic idem G., ut asserit, sua spe remansit omnino frustratus. Cumque super hoc in praesentia venerabilis fratris nostri Leodien. episcopi fuisset diutius litigatum, tandem idem L. sedem apostolicam appellavit; et cum dictus G. ad nostram praesentiam non sine magno periculo et labore accessisset, idem L. nec venit nec pro se curavit sufficientem mittere responsalem. Cum igitur deceptis et non decipientibus jura subveniant, fraus etiam et dolus nemini debeant patrocinium impertiri; licet ipsi per se de jure non possent ecclesiastica beneficia permutare; ut tamen simplicitati venia tribuatur, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si vobis constiterit praetaxatum G. taliter fuisse deceptum, ab ipsa Namurcen. praebenda, quam diu dicitur possedisse, amoto consanguineo ipsius L. vel quolibet alio illicito detentore, eamdem sublato appellationis obstaculo G. faciatis restitui memorato et eumdem ipsius pacifica possessione gaudere nullis litteris, etc. Quod si omnes, tu frater archiepiscope, cum eorum altero, etc. LXXXV. MEDIOLANEN. ARCHIEPISC. De citatione Passaguerrae causidici ad dicendam causam Romae. (Apud S. Petrum, Id. April.) Benevolentiam, quam circa Mediolanen. Ecclesiam et civitatem gerimus, in minori quondam officio constituti in opere demonstravimus et nostrae intentionis affectum ostendimus in effectu. Nuper etiam divino munere ad summi pontificatus officium evocati, inter ipsa nostrae promotionis exordia volentes Ecclesiae Mediolanen. deferre, negotium ejus, quod ex majori parte fuerat immutatum, in debitum statum reduximus: in quo usque adeo visi fuimus ejusdem Ecclesiae justitiae providere, ut Passaguerra causidicus tuus ad pedes nostros procidens, publice in consistorio acclamaret: Justus es, Domine, et rectum judicium tuum (Psal. CXVIII, 137). Caeterum, cum postmodum juxta tenorum pronuntiationis nostrae, dilecto filio abbati de Scozula expensas restitui faceremus, licet frequentes oblocutiones et detractiones ejusdem P. frequenter dissimulassemus, tandem coram fratribus nostris proponere detrahendo praesumpsit quod cum in pronuntiatione nostra injuste gravaremus, ac postmodum iniquitatem iniquitati ac praesumptionem praesumptioni apponens, a nobis illicentiatus, imo post interdictum nostrum abscessit. Licet autem et peccatores simus et nati de peccatoribus, illius tamen et vices agimus et locum tenemus qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus, qui habet in vestimento et in femore suo scriptum: Rex regum, et Dominus dominantium (I Tim. VI, 15), qui dixit apostolis: Qui vos spernit, me spernit; et qui me spernit, spernit eum qui me misit (Luc. X, 16). Cum ergo juxta canonicas sanctiones quaedam sint culpae in quibus culpa est relaxare vindictam, ne quis hujus temeritatis exemplo praesumat ponere os in coelum, cum ejus lingua transeat super terram, nos utique, non nostram persequentes injuriam, sed zelum exercentes ecclesiasticae disciplinae, universa quae idem P. pro se ac suis a sede apostolica impetravit, praesentium auctoritate cassamus, fraternitati tuae per apostolica scripta mandantes et sub obtentu gratiae nostrae districte praecipientes quatenus ea cassata denunties et carere prorsus robore firmitatis. Ad haec, districte tibi praecipiendo mandamus ut nisi dictus P. infra quindecim dies post susceptionem praesentium satisfaciendi nobis de tanto excessu in manu tua juratoriam praestiterit cautionem, vel infra quindecim alios dies iter arripuerit ad sedem apostolicam veniendi de tanto nobis satisfacturus excessu, ex tunc eum singulis diebus Dominicis et festivis, pulsatis campanis et candelis accensis, facias tam per civitatem Mediolanen. quam per totam dioecesim excommunicatum publice nuntiari; taliter super hoc mandatum apostolicum impleturus, ne culpa ipsius in te possit merito retorqueri. Datum Romae apud S. Petrum Idibus Aprilis, pontificatus nostri anno primo. LXXXVI. ARCHIEPISCOPO SENONEN. Ut decretum privilegii et exemptionis cleri a talleis et exactionibus observetur. (Apud S. Petrum, XVIII Kal. Maii.) Apostolicae sedis requirit auctoritas ut quae confirmationis ipsius munimine fulciuntur, firma debeant et illibata persistere nec possint alicujus temeritate cassari. Unde, cum venerabilis frater noster episcopus Carnoten. presbyteros in sua dioecesi per Carnoten. Pissiacen. et Drocen. archidiaconatus constitutos ab omnibus violentiis, talleis et exactionibus duxerit absolvendos, eisdem concedens quod in aliquem ipsorum nullam praeter juris ordinem suspensionis sententiam promulgaret nec res alicujus occasione aliqua occuparet, nisi forte decederet intestatus, sicut tam in suo quam tuo authentico perspeximus contineri, et nos, ut ab indebito illorum gravamine conquiescat, duxerimus confirmandum, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus idem factum, sicut ratione praevia est statutum, tam nostra quam tua facias auctoritate servari; eumdem episcopum, sive alios, si qui forte contra confirmationem nostram temere duxerint veniendum, per censuram ecclesiasticam, monitione praemissa, cessante appellatione, compescens. Datum Romae apud Sanctum Petrum XVIII Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. LXXXVII. ARCHIEPISCOPO SENONEN. Ut ipse illos instituat quos Carnotensis instituere recusabat. (Apud S. Petrum, XVIII Kal. Maii.) Audivimus quod venerabilis frater noster episcopus Carnoten. ita quandoque sequatur motum propriae voluntatis, quod cum ad vacantes Ecclesias in sua dioecesi personae idoneae praesentantur, ipse, licet eis nihil de jure possit objicere, eas tamen instituere contradicit. Cum ergo per te, qui ejus metropolitanus existis, ipsius velimus suppleri defectum, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus si idem episcopus personas idoneas a dilecto filio Pissiacen. archidiacono canonice praesentatas admittere, post trinam commonitionem tuam factam diligenter eidem, malitiose forte distulerit, tu nostra fretus auctoritate, sublato appellationis obstaculo, eas instituere non omittas; ita tamen quod nullum ex hoc episcopo in posterum praejudicium generetur. Datum Romae apud Sanctum Petrum XVIII Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. LXXXVIII. RECTORIBUS TUSCIAE. Quod arcem Assisii aliasque terras nolint ab Ecclesia alienare. (Apud S. Petrum, XVI Kal. Maii.) Mirari cogimur et moveri quod eo de nobis profana quadam facilitate sentitis quae filii de patre, Christiani de apostolico sentire non debent: qui licet peccatores simus et nati de peccatoribus, illius tamen vices exercemus in terris qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus; qui cum sit Dominus omnium, habens in vestimento et in femore suo scriptum Rex regum et Dominus dominantium in nobis honoratur, cum honoramur; et contemnitur, cum contemnimur: ipso testante, qui ait: Qui vos spernit, me spernit; et qui me spernit, spernit eum qui misit me (Luc. X, 16). Vos enim non solum sentire sed etiam dicere jam praesumitis quod nos in fraude procedentes et dolo, cum C. quondam duce Spoleti convenimus, sub quodam simulationis velamine satagentes arcem Assisii et aliam terram ad nos fallaciter revocare, ut eam ipsi C. restituere valeamus: per quod non modicum murmur et scandalum contra Romanam Ecclesiam inter societatem Thusciae suscitastis, sicut ex litteris dilectorum filiorum P. Basilicae XII apostolorum et B. tt. Sancti Petri ad Vincula presbyterorum card. legatorum nostrorum accepimus, qui manifeste fatentur quod ex hoc nota nobis infidelitatis et levitatis ascribitur. Sane, si puritatem intentionis et sollicitudinis diligentiam quam in hoc facto gessimus rectius velitis advertere, liquido videbitis (cum non in tenebris sed in lumine ambulemus) quod patrimonium Ecclesiae non ad opus alterius, sed ad ejus dominium et profectum Italiae intendimus perpetuo revocare. Si nobis non creditis, vel operibus credite, quae manifesta sunt indicia veritatis. Cum enim excommunicationis sententiam latam in praefatum C. confirmaverimus et fecerimus inviolabiliter observari, licet idem C. pro satisfactione nuntios et litteras ad nos frequentius destinarit, vix tandem concessimus ut non nobis sed fratribus nostris ejus nuntii loquerentur; in quorum praesentia juravere quod dictus C. illis mandaverat nec mandatum postea revocaverat ut animam ejus jurarent quod tam de persona quam de terra mandatis nostris omnimodis obediret. Remissum est tandem ad illum, ut adhuc certius nosceretur si quod nuntii sui fecerant ratum haberet et vellet efficaciter adimplere. Quo firmius promittente, venerabilem fratrem nostrum O. Ostien. episcopum et dilectum filium G. Sancti Adriani diac. card. Narniam destinavimus; qui publice coram multis episcopis, et consulibus civitatum, assistente populo Narniensi, juramentum ejus super Evangelium, crucem et reliquis corporaliter praestitum receperunt; nec sic eum voluerunt absolvere, nisi prius universam terram, quam ipse tenebat, plenarie restitueret et universos qui ei tenebantur a debito fidelitatis absolveret: quod ipse fideliter adimplevit, restituens civitatem Fulginatem et Interamnem et aliam terram quam ipse tenebat, universos a juramento suae fidelitatis absolvens et faciens eos nobis hominium exhibere. Cumque nuntios suos cum seneschalco nostro dirigeret, ut nobis arcem Assisii restitueret, contradicentibus Assisinatibus et Perusinis etiam impedimentum praestantibus, quod intendebat non potuit adimplere. Ecce culpam aliorum in Rom. Ecclesiam retorquetis et nobis detrahitis, ut eos aliquatenus possitis excusare. Novit ille qui nihil ignorat quod ita se veritas habet et ad hoc intendimus ut quos a jugo durae conditionis eripuimus, sub apostolicae protectionis dextera teneamus; quae vere de se dicere potest: Jugum meum suave est, et onus meum leve (Matth. XI, 30). Manifestum est hujus veritatis indicium quod contra Marcualdum pro multis incendiis, depraedationibus, vastationibus Ecclesiarum statuimus et jugiter procuramus, sicut vos credimus non latere. Vobis igitur in his, quae salutem continent et honorem consulere cupientes, mandamus atque praecipimus quatenus omni scrupulo dubitationis et suspicionis seposito, de nobis quae sinistra sunt non credatis; qui (novit Deus) in puritate procedimus, volentes Ecclesiae patrimonium ad honorem ipsius et profectum Italiae non alienis tradere, sed nobis ipsis perpetuo conservare. Quod autem tractatum illum quem praefati cardinales vobiscum habuerant nos et fratres nostri non duximus totaliter approbandum, ex eo tantum noveritis processisse, quod in ipso quaedam intelleximus contineri quae non sapiunt ecclesiasticam honestatem; et sicut jura nostra nobis servari volumus illibata, sic aliorum jura volumus illibata servare. Si vero factum vestrum cupitis apost. protectionis munimine roborari, sine quo validum esse non potest, ne si forte ventus tempestatis insurgat, diruat aedificium quod super arenam invenerit fabricatum, cum eisdem cardinalibus tractatum ipsum ad honorem et profectum Ecclesiae, commodum et defensionem vestram, taliter moderemini, ut eum honeste possimus et rationabiliter acceptare; ne, si forte secus egeritis, cum tempus tentationis advenerit, sine sedis apostolicae patrocinio subsistere non possitis et contingat novissima vestra fieri deteriora prioribus, ut gladius vos devoret, quem timetis. Scituri quod interdictum positum in civitate Pisana duximus relaxandum; ita tamen quod cum tractatus ipse juxta consilium nostrum a vobis fuerit moderatus, nisi Pisani pariter in hoc vobiscum convenerint, in eos interdicti sententia revocetur. Datum Romae apud Sanctum Petrum XVI Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. In eumdem fere modum consulibus et populo Perusinis. In eumdem modum consulibus et populo Assisinatibus. In eumdem fere modum P. Basilicae XII apostolorum et B. tt. Sancti Petri ad Vincula presbyteris cardinalibus. LXXXIX. PETRO CANONICO SANCTI HILARII PICTAVEN. NEPOTI QUONDAM MAGISTRI AIMERICI DE PARTINIACO. Praebenda sui avunculi in ecclesia S. Hilarii Pictaviensis donatur. (Apud S. Petrum, XV Kal. Maii.) Plenitudinem potestatis quam ab eo qui est Pater misericordiarum accepimus cum eis debemus potius dispensare cum quibus misericorditer est agendum: qui si forte (quod absit) misericordes, sicut et Pater noster misericors est, in hujus dispensationis officio non essemus, merito nos tangeret inter alios dispensatores Apostolus, de quibus illam quaestionem inducit: Jam quaeritur inter dispensatores, ut fidelis quis inveniatur (I Cor. IV, 2). Unde tanto cautius agere nos oportet, quanto ea quae sub hujus considerationis intuitu statuuntur a nobis stabilitate volumus persistere firmiori. Defuncto siquidem nuper in Urbe bonae memoriae magistro Aimerico de Partiniaco avunculo tuo, misericordia moti fuimus erga te, quem vidimus omni consilio et auxilio destitutum et audivimus in cancellaria nostra fuisse fideliter conversatum. Unde nos propter hoc ad provisionem tuam vehementius excitati, ad desolationis tuae remedium praebendam quam idem avunculus tuus in ecclesia S. Hilarii Pictaven. olim habuerat, sicut de plenitudine potestatis nobis concessa licebat, tibi misericorditer duximus concedendam, te per annulum propriis manibus solemniter investientes de ipsa. Ut igitur quod super praebenda ipsa de te factum est robur in posterum obtineat firmitatis, et ne temeritate cujuslibet valeat immutari, investituram ipsam auctoritate tibi apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Decernimus ergo, etc. Datum Romae apud S. Petrum XV Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. XC. G. ARCHIDIACONO CANTORI, ET CANCELLARIO TORNACEN. De collatione cujusdam praebendae in Ecclesia Antverpiana. (Apud S. Petrum, Id. April.) Sicut ex utteris dilectorum filiorum praepositi et capituli Antverpien. nobis innotuit, cum bonae memoriae C. papa praedecessor noster eis dederit in mandatis ut L. clericum in canonicum Ecclesiae suae reciperent et in fratrem, stipendium ei ecclesiasticum assignantes, ipsi attendentes quod litterae illae fuerant veritate tacita impetratae, utpote quia idem L. plura habebat ecclesiastica beneficia de quibus honeste poterat sustentari, quorum in ejusdem praedecessoris nostri litteris mentio non fiebat, praebendam vacantem Gulielmo clerico nullum habenti ecclesiasticum beneficium contulere. Verum, dictus Lambertus accedens ad eorum Ecclesiam, in ea nomine dictae praebendae per quosdam abbates quos secum duxerat, petiit installari, quod quia obtinere non potuit, tam ipsos praepositum et canonicos quam dictum G. ad sedem apost. appellavit et eos postmodum coram officialibus venerabilis fratris nostri Remensis archiepiscopi vocari fecit ad causam; sed coram eis statuto termino noluit comparere. Cumque post haec ad dilectos filios sancti Remigii et sancti Nicasii abbates et decanum Remensem idem L. litteras super hoc apostolicas impetrasset, et ipsi vices suas dilecto filio nostro magistro Sigerio Cameracen. archidiacono commisissent; quia ipse nec de causa cognoscere nec exceptiones admittere voluit, dictus G. ad apostolicae sedis audientiam appellavit. Cum autem G. procurator ejus ad nostram praesentiam accessisset, B. clericus ex parte praefati L. se ei adversarium esse proposuit. Unde eis dilectum filium nostrum G. S. Mariae in Aquiro diaconum cardinal. concessimus auditorem; ex cujus postmodum relatione cognovimus quod cum idem B. pluries vocatus ad causam fuisset, multoties a praesentia dicti cardinal. discessit contumax et tandem a praesentia nostra se penitus absentavit. Ne igitur causa ipsa remaneat diutius indecisa, discretioni vestrae per apostol. scripta mandamus quatenus si vobis constiterit de praemissis, quidquid in ejusdem G. et capituli post appellationem ad nos legitime interpositam praejudicium fuerit forsitan attentatum, in irritum revocantes, quod de ipso G. canonice factum est, appellatione remota ratum haberi faciatis et firmum, et mandetis irrevocabiliter observari et dictum L. a molestatione ipsius monitione praemissa per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescentes, faciatis eumdem G. ipsius praebendae sicut justum fuerit, pacifica possessione gaudere. Nullis litteris obstantibus harum mentione non habita, etc. Quod si omnes, duo vestrum, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum Idibus Aprilis, pontificatus nostri anno primo. XCI. EPISCOPO ALIFANO. Quod pro templi reparatione aliquid locare queat. (Apud S. Petrum, XVII Kal. Maii.) Justis petentium, etc., usque ad verbum illud complere. Sane quia, sicut nobis exponi fecisti, pro reparatione Ecclesiae tuae multorum teneris onere debitorum oppressus, nos tuis gravaminibus providere volentes, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut tenimentum quod Petrus Judicis Gulielmi nunc mortuus olim habuisse proponitur, si absque praejudicio juris alieni fieri potest, sub locatione debita secundum approbatam Ecclesiae tuae consuetudinem tibi liceat retinere. Nulli ergo omnino, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum XVII Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. XCII. DILECTO FILIO FRATRI RAINERIO. De revocandis incestis nuptiis, et servando foedere pacis. (Apud S. Petrum, XVI Kal. Maii.) Auctor Novi et Veteris Testamenti Dominus Deus noster, ut confunderet fortia, humilia frequenter elegit in veteri Synagoga, in patriarchas et reges de postfoetantes assumens, et in nova Ecclesia gentium in apostolos eligens piscatores. Qui, cum Ecclesiam sponsam suam prole multiplici fecundarit, ponens filios ejus sicut novellas olivarum in circuitu mensae suae, nos, quos ipse, licet immeritos, erexit de stercore et de pulvere suscitavit, et Petri voluit solium obtinere, quamvis majoris auctoritatis viros, utpote cui tanquam capiti universa membra Ecclesiae obsequuntur; in partes Hispaniarum ad pacem inter principes reformandam et dissolvendas colligationes iniquitatis destinare possemus, tibi tamen exemplo ejus qui elegit humilia, hoc onus sollicitudinis duximus injungendum; ut humiles humiliter foveas et punias fortius contumaces. Sane ad audientiam nostram pervenit quod chariss. in Christo filius noster rex Castellae illustris regi Legionensi, qui eum secundo gradu consanguinitatis contingit, filiam suam, neptim illius, ne copulare dicamus, supponere incestuose praesumpsit, ponens carnem brachium suum ac credens per ipsum persecutionem effugere imminentem; non attendens quod maledictus homo qui spem suam ponit in homine et quod non est consilium contra Deum. Unde nos eorum utrique dedimus in mandatis ut tam turpem contractum, abominabilem in conspectu Domini et judicio fidelium detestandum, omni dilatione et excusatione postpositis, revocent et universas colligationes impietatis dissolvant quas inter se sub hujus incestus specie inierunt. Accepimus etiam quod rex Navarorum treugas cum dicto rege Castellae initas fregit et castella fidelitatis per violentiam occupavit, propter quod a dilecto filio nostro G. S. angeli diacono cardin. tunc apostol. sedis legato excommunicationis in personam ejus et in terram interdicti promulgata fuit sententia. Ideoque discretioni tuae per apostol. scripta mandamus quatenus dictos Castellae et Legionen. reges ad revocandum contractum tam illicitum juxta formam mandati nostri moneas diligentius et inducas; et si super hoc, quod non credimus, fuerint contumaces, in personas eorum excommunicationis et in terram interdicti sententias non differas promulgare; facturus eas usque ad satisfactionem congruam inviolabiliter observari. Super eo autem quod de rege Navarrae dictum est, inquiras diligentius veritatem; et si sic inveneris, ut superius est expressum, latam in eum et terram ejus sententiam per totam Hispaniam publicari facias nec eam nisi sufficienti satisfactione recepta relaxes. Quod si forsan in eum vel regnum ejus dicta non fuit sententia promulgata; nihilominus tamen, si cum Sarracenis contra Christianos et praecipue contra dictum regem Castellae, sicut dicitur, conjuravit, anathematis eum severitate percellas et terram ejus usque ad dignam satisfactionem subjicias interdicto. Volumus etiam nihilominus et mandamus ut si dicti Castellae et Legionen. reges ad mandatum nostrum et commonitionem tuam dictum contractum illicitum retractarint, eos, ut aliter inter se et cum rege Portugaliae honeste conveniant et caeteros reges, ut inter se pacis studeant foedera reformare (super quo te praecipue volumus esse sollicitum) per excommunicationis et interdicti sententiam, appellatione remota, cogere non omittas. Sciturus nos universis archiepiscopis et episcopis Hispaniarum dedisse firmiter in mandatis ut quidquid super praedictis, quidquid etiam contra Sarracenos duxeris statuendum, recipiant humiliter et observent. Nos enim sententiam, quam propter hoc incontumaces duxeris proferendam, ratam habebimus, et faciemus auctore Domino inviolabiliter observari. Verum, quoniam saepedictus cardin. in dictum Legionen. regem et Astoricen. Salamantin. Legionen. et Zamoren. episcopos excommunicationis sententiam promulgavit et terram ipsius regis supposuit interdicto, volumus nihilominus et mandamus ut tam a dicto rege quam episcopis ipsis standi mandatis apostolicis sufficienti cautione recepta, latam in eos excommunicationis et interdicti regni Legionen. sententiam, appellatione postposita, nostra fretus auctoritate relaxes, si cognoveris quod super illicita copula nostris velit obedire mandatis. Quamvis enim dictos episcopos punire graviter de rigore possemus, de mansuetudine tamen eos duximus tolerandos. Venerabilem autem fratrem nostrum Zamoren, episcopum volumus pro absoluto haberi, utpote cui apud sedem apost. constituto munus fecimus absolutionis impendi. Datum Romae apud S. Petrum XVI Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. XCIII. FRATRI RAINERIO. De eodem fere argumento. (Apud S. Petrum, XI Kal. Maii.) Per alias litteras tibi mandasse meminimus ut ab illustri rege Legion. sufficienti cautione recepta quod apostol. mandatis obediat, si cognoveris quod super incestuosa copula nostro debeat parere mandato, munus ei absolutionis impendas et interdictum promulgatum in terram ipsius apost. fretus auctoritate relaxes. Nos autem id ad majorem cautelam discretioni tuae duximus committendum, ut tam in absolutione ipsius quam in relaxatione interdicti, sicut videris expedire, procedas. Datum Romae apud S. Petrum XI Kalend. Maii, pont. nostri anno primo. XCIV. AQUEN. ARCHIEPISCOPO, ET SUFFRAGANEIS EJUS. Ut contra haereticos commissariis apostolicis auxilio sit. (Apud S. Petrum, XI Kal. Maii.) Cum unus Dominus Jesus Christus unam sibi sponsam, Ecclesiam videlicet ex gentibus congregatam, elegerit, non habentem maculam neque rugam, quae ipsi tanquam capiti suo in unitate fidei deserviret, miramur plurimum atque dolemus quod quidam tunicam inconsutilem scindere molientes, diversas sibi Ecclesias, imo potius Satanae Synagogas, confingunt, doctrinam evangelicam, apostolicam et propheticam depravantes et ad defensionem sui erroris in suae salutis perniciem pervertentes: qui iniquitatem suam justitiae specie palliantes, ut salutentur in foro et vocentur ab hominibus Rabbi et soli recta sapere ac juste vivere videantur, magisterium Ecclesiae Romanae refugiunt et novis adinventionibus auditorum corda seducunt, trahentes post se simplices et indoctos; ut caeci caecis ducatum praebentes tam duces quam ducti, imo seductores potius et seducti in perditionis foveam dilabantur. Ipsi etenim, ut occultius virus suae iniquitatis transfundant in plures, fel draconum in aureo calice Babylonis propinant, justitiae vultum praetendunt, et studentes simulatis operibus charitatis, eos amplius circumveniunt quos ad religionis propositum viderint ardentius aspirare; illum sui erroris imitantes magistrum, qui sub umbra dormit in secreto calami et locis humentibus, qui fluvium absorbet et non miratur, habet enim fiduciam quod Jordanis influat in os ejus. Hi sunt sane caupones qui secundum prophetam, aquam vino commiscent, qui tetenderunt arcum et paraverunt sagittas in pharetra, ut sagittent in obscuro rectos corde, destruere molientes quae Spiritus sanctus in Scriptura perfecit. Quos Apostolus ad Timotheum prophetico spiritu scribens: Novissimis, inquit, temporibus discedent quidam a fide, attendentes spiritibus erroris et doctrinis daemoniorum, in hypocrisi loquentium mendacium, et cauteriatam habentium conscientiam (I Tim. IV, 1, 2); habentes quidem speciem pietatis, virtutem autem ejus abnegantes; et hos devita (II Tim. III, 5); et infra: Erit tempus cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros prurientes auribus, et a veritate quidem auditum avertent, ad fabulas autem convertentur (II Tim. IV, 3, 4). Inter quos in provincia vestra quosdam, qui Valdenses, Catari, et Paterini dicuntur, et alios quoslibet quibuscunque nominibus appellatos in tantum jam accepimus pullulasse, ut innumeros populos sui erroris laqueis irretierint et fermento corruperint falsitatis. Cum igitur ad capiendas hujusmodi vulpes parvulas, quae demoliuntur vineam Domini Sabaoth, species quidem habentes diversas, sed caudas adinvicem colligatas, quia de vanitate conveniunt in idipsum, ut virga Moysi maleficorum phantasmata devoret, dilectum filium fratrem Rainerium, virum probatae vitae et conversationis honestae potentem divino munere in opere et sermone, ac cum eo dilectum filium fratrem Guidonem, virum Deum timentem et studentem operibus charitatis, ad partes ipsas duxerimus destinandos, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus, et districte praecipimus quatenus eos benignos recipientes et tractantes affectu, taliter eis contra haereticos assistatis, ut per ipsos ab errore viae suae revocentur ad Dominum; et si qui forte converti non potuerunt, ne pars sincera trahatur, de vestris finibus excludantur: ut terra vestra hujusmodi ministris Satanae penitus effugatis, verbum praedicationis vestrae gratanter recipiat et ferat fructum temporibus suis. Ad haec, sub eadem vobis districtione praecipimus ut omnia quae idem frater Rainerius contra haereticos, fautores et defensores eorum duxerit statuenda recipiatis humiliter et inviolabiliter observetis. Nos enim tam ea quae statuerit contra eos quam sententiam quam in contumaces tulerit faciemus, auctore Domino, inviolabiliter observari. Ad haec, nobilibus viris principibus, comitibus et universis baronibus et magnatibus in vestra provincia constitutis praecipiendo mandamus et in remissionem injungimus peccatorum, ut ipsos benigne recipientes pariter et devote, eis contra haereticos tam viriliter et potenter assistant, ut ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum, potestatem sibi traditam probentur laudabiliter exercere, et si qui haereticorum ab errore suo commoniti noluerint resipiscere, postquam per praedictum fratrem Rainerium fuerint excommunicationis sententia innodati, eorum bona confiscent et de terra sua proscribant, et si post interdictum ejus in terra ipsorum praesumpserint commorari, gravius animadvertant in eos, sicut decet principes christiannos, ut arca foederis praecedente cum tubis ac Josue sequente cum populis, utrisque pariter conclamantibus, muri corruant Jericho fiatque perpetuum anathema; ita quod si quis de illo vel regulam auream furari praesumpserit, cum Achan filio Carmi lapidibus obruatur. Dedimus autem dicto fratri R. liberam facultatem ut eos ad id per excommunicationis sententiam et interdictum terrae appellatione remota compellat, nec volumus ipsos aegre ferre aliquatenus vel moleste si eos ad id exsequendum tam districte compelli praecipimus, cum ad nil amplius intendamus uti severitatis judicio, quam ad extirpandos haereticos, qui non nobis substantiam temporalem sed spiritualem vitam subripere moliuntur. Nam, qui fidem adimit, vitam furatur. Justus enim ex fide vivit. Scribimus etiam universo populo vestrae provinciae, ut cum ab eisdem fratribus R. et G. fuerint requisiti, sicut ipsi mandaverint, contra haereticos accingantur; illis qui pro conversatione fidei christianae in tanto discrimine quod Ecclesiae imminet, ipsis astiterint fideliter et devote, illam peccatorum suorum indulgentiam concedentes, quam beati Petri vel Jacobi limina visitantibus indulgemus. Dedimus etiam eidem fratri R. firmiter in mandatis ut omnes qui haereticis, postquam ab eo excommunicati fuerint, receptaculum praestare et in mercimoniis vel cohabitatione participare praesumpserint, vel eos in sua perversitate fovere, excommunicationis sententiam solemniter non differat promulgare et pari eos cum haereticis poenae subjacere decernat. Nos autem auctore Domino sententiam ipsam usque ad satisfactionem congruam servari sine refragatione qualibet faciemus. Datum Romae apud Sanctum Petrum, XI Kalend. Maii, Pont. nostri anno I. In eumdem modum Narbonen. archiepiscopo et suffraganeis ejus. Scriptum etiam super hoc Auxitano archiepiscopo et suffraganeis ejus. Viennen. et suffraganeis Arelaten. et suffraganeis. Ebredunen. et suffraganeis ejus. Terraconen. et suffraganeis ejus. Lugdunen. et suffraganeis ejus; et omnibus principibus, baronibus, comitibus et universis populis in ipsorum dioecesum provinciis constitutis. XCV. UNIVERSIS ARCHIEPISCOPIS ET EPISCOPIS, ET ALIIS ECCLESIARUM, PRAELATIS. Ut religiosos nec ipsi perturbent, nec perturbantes ferant. (Apud S. Petrum, X Kal. Maii.) His praecipue praelati Ecclesiarum favorem suum debent efficaciter exhibere qui Spiritu Dei ducuntur et vacant assidue operibus charitatis, ne, si forsan eorum non fulciantur auxilio, vel in religione tepescant vel affectum eorum effectus debitus non sequatur. Sane, sicut multorum veridica relatione didicimus, hospitale S. Spiritus, quod apud montem Pessulanum dilecti filii fratris Guidonis sollicitudo fundavit, inter caetera novae plantationis hospitalia et religione fulget et majoris hospitalitatem charitatis exercet, sicut hi qui eorum eleemosynas sunt experti, plenius didicere. Ibi enim reficiuntur famelici, pauperes vestiuntur, necessaria ministrantur infirmis et magis indigentibus major consolatio exhibetur; ita ut magister et fratres ipsius domus non tam receptores dici debeant quam ministri indigentium et illi soli egeant inter pauperes, qui pauperibus necessaria charitative ministrant. Cum igitur dictis fratribus de benignitate sedis apost. duxerimus indulgendum ut in locis, quae ipsis a fidelibus offerentur, de consensu vestro eis sine praejudicio vicinarum Ecclesiarum coemeteria ad opus fratrum et familiae suae tantum et oratoria fabricent, universitatem vestram rogamus, monemus et exhortamur in Domino, ac per apost. vobis scripta mandamus quatenus, si qui fidelium in parochiis vestris domos aliquas vel possessiones eis obtulerint devotionis obtentu, eos non impediatis quominus sine praejudicio vicinarum Ecclesiarum et vestro in eis Ecclesias erigant et ad opus fratrum et familiae suae tantum coemeteria construant, imo potius construendi utraque ipsis licentiam concedatis, cum constructa fuerint dedicationem Ecclesiis et coemeteriis benedictionem sine difficultate qualibet collaturi; et in oratoriis ipsis ad praesentationem eorum sine vestro et vicinarum Ecclesiarum praejudicio sacerdotes idoneos instituere nullatenus differatis, qui correctioni vestrae subjaceant et per vos amoveantur, si ratione suorum excessuum fuerint amovendi. Mandamus praeterea vobis ut cum ab eis fueritis requisiti, singuli vestrum de malefactoribus eorum in sua provincia constitutis eis exhiberi faciant justitiae complementum; malefactores ipsos ad hoc per censuram ecclesiasticam, monitione praemissa, si necesse fuerit, compellentes. Datum Romae apud S. Petrum X Kalend. Maii, pont. nostri anno I. XCVI. ARCHIEPISCOPO TRANEN. JUVENAT. ET BITONTINO EPISCOPIS. Ut ablata Ecclesiae bona restitui curent. (Apud S. Petrum, XIV Kal. Maii.) Sicut ex litteris tuis, frater archiepiscope, et venerabilis fratris nostri Hydrontini archiepiscopi, necnon et conquestione lacrymabili dilectorum filiorum abbatis et fratrum S. Mariae de Ponte Brundusii nuper accepimus, Nicolaus diaconus, Gaufred. et Unfredus Cattepani fratres ejus, Rogerius filius Gaufridi, Rogerius Pirunteus judex, et Isaac, et filii ejus, Conversan. Nicolaus Veteranus, Ursus, Jacobus, Salvadeu, Andreas presbyteri, Jaconus Riccardi sanctorum, Jaconus, Rogerius de Hydrunto, cum suis complicibus tam clericis quam laicis, eos a monasterio suo per violentiam expulere, res ipsorum et aliorum etiam sibi commissas exinde asportantes. Cum igitur id monasterium nostri specialiter juris existat, nos ejus oppressioni paterno compatientes affectu fraternitati vestrae per apost. scripta mandamus quatenus praenominatos diaconum et alios tandiu auctoritate nostra excommunicatos publice nuntietis, donec ablata conquerentibus restituant universa et super tantis excessibus satisfacturi ad plenum nostro se conspectui praesentarint. Volumus etiam ut donec iidem fuerint restituti, in vicinis monasteriis eisdem faciatis in necessariis provideri. Datum Romae apud S. Petrum XIV Kalend. Maii. XCVII. GUIDONI FUNDATORI HOSPITALIS SANCTI SPIRITUS, EJUSQUE FRATRIBUS TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De confirmatione et privilegiis ejusdem. (Apud S. Petrum, IX Kal. Maii.) Religiosam vitam eligentibus, etc., usque ad verbum illud annuimus, et praefatum Hospitale S. Spiritus apud Montem Pessulanum constructum, in quo divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuentes ut fratres inibi commorantes secundum rationabiles institutiones tuas perpetuo Domino debeant famulari. Praeterea quascunque possessiones, etc., usque ad verbum vocabulis. Locum ipsum in quo praefatum Hospitale situm est, cum omnibus pertinentiis suis, domos, vineas, terras, hortos et omnia quae in territorio Montis Pessulani et in locis circum adjacentibus possidetis. Domum quam habetis in Massilia, cum omnibus suis pertinentiis. Domum quam habetis in villa quae dicitur Amillau, cum omnibus pertinentiis suis. Domum quam habetis in loco qui dicitur Clap de mala vetula, cum omnibus pertinentiis suis. Domum quam habetis in villa quae dicitur Mesols, cum omnibus pertinentiis suis. Domum quam habetis in burgo Sancti Juliani de Bridi, cum omnibus pertinentiis suis. Domum quam habetis in villa quae dicitur Bragaac, cum omnibus pertinentiis suis. Domum quam habetis in argenteria de Chacers, cum omnibus pertinentiis suis. Domum quam habetis in civitate Trecen. cum omnibus pertinentiis suis, et domum quam habetis in urbe Roma juxta S. Mariam Trans Tyberim, cum domo quae est in loco qui dicitur S. Agatha in introitu urbis Romae, cum omnibus pertinentiis suis. Statuentes ut omnes domos, quas in praesentiarum juste habetis vel in posterum rationabiliter poteritis adipisci, praedicto hospitali S. Spiritus Montis Pessulani, et procuratores earum tibi fili G. et successoribus tuis perpetuo subjacere debeant et humiliter obedire et correctionem tuam et successorum tuorum recipere humiliter et servare. Liceat insuper vobis in domibus vestris, sine praejudicio vicinarum Ecclesiarum, cum consensu dioecesani episcopi construere coemeteria ad opus fratrum vestrorum et familiae tantum et oratoria fabricare: in quibus ad praesentationem vestram instituantur per dioecesanum episcopum capellani, et amoveantur per eum cum deliquerint vel aliter etiam corrigantur. Liceat quoque vobis liberas et absolutas personas e saeculo fugientes, etc. Prohibemus insuper ut nulli fratrum vestrorum, post factam in loco vestro professionem, fas sit absque procuratoris sui licentia, etc. Chrisma vero et oleum sanctum, etc., per dioecesanum episcopum sine pravitate et exactione aliqua vobis praecipimus exhiberi. Obeunte vero te nunc ejusdem loci magistro, etc. Decernimus ergo, etc. Salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica, etc. Cunctis autem, etc. Datum Romae apud S. Petrum per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, IX Kalend. Maii, indictione prima, Incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno I. XCVIII. CLUGIEN. EPISCOPO. Ut ultra antiquum numerum receptis canonicis Ferrariensibus faciat provideri de excrescentibus fructibus. (Apud S. Petrum, XII Kal. Maii.) Cum M. Ferrarien. canonicus, F. W. B. et G. canonicorum Ferrarien. et magister G. Ferrarien. capituli procuratores ad sedem apostolicam accessissent super quaestione quam de praebendis et redditibus habebant ad invicem, dilectum filium nostrum S. Mariae in Cosmedin diaconum cardin. eis concessimus auditorem; coram quo dictus M. pro se et quatuor sociis suis proposuit quod Ferrarien. canonici, ut eo amplius suos redditus augmentarent, quo proventus Ferrarien. Ecclesiae, qui dividi consueverant inter plures, in usus cederent pauciorum, quatuordecim praebendas tantum, praeter id quod mensae communiter deputarunt, in eadem Ecclesia contra antiquam consuetudinem statuere; postmodum vero contra constitutionem ipsam voluntarie venientes, dictos quinque in canonicos recepere, nullis praebendis assignatis eisdem; et licet eorum redditus non modicum fuerint augmentati, nondum tamen eis voluere ex superexcrescentibus redditibus providere. Verum dictus magister G., procurator partis adversae, asseruit quod olim de communi tam canonicorum quam tunc Ferrarien. episcopi voluntate quatuordecim praebendarum numerus in Ferrarien. Ecclesia provida fuerat deliberatione statutus et apostolicae protectionis praesidio roboratus. Tandem vero cum una in eadem Ecclesia praebenda vacasset, ad multam quorumdam instantiam duos ad eam, ac postmodum ad preces venerabilis fratris nostri V. Ferrarien. episcopi dictum M. et quemdam alium sine praejudicio dictae constitutionis in canonicos recepere; ita quod ipsi de canonica nihil perciperent, donec primi duo praebendas essent integre assecuti. Cumque per canonicorum industriam procuratum fuerit ut ex possessionibus quas eadem Ecclesia tempore longo possedit plures eis redditus solverentur, superexcrescentes redditus communi mensae, quae minus sufficiens fuerat, communiter deputare: quod dicti quinque postmodum petiere contra capituli constitutionem in beneficium assignari. Quia vero super his plena nobis, sicut idem cardin. asseruit, exhiberi non poterat certitudo, causam ipsam tuo duximus examini committendam; mandantes quatenus cum in constitutione praedicta et confirmatione sedis apost. vel fuerit vel esse debuerit (sicut consuevit), expressum, nisi in tantum excrescerent Ecclesiae facultates quod pluribus possint sufficere competenter; et cum iidem canonici in derogationem suae constitutionis ad vacaturas praebendas quatuor receperint ultra numerum constitutum ab antiquis canonicis praebendas cum integritate percipientibus consuetas, superexcrescentes redditus praedictis canonicis appellatione remota facias assignari: ita tamen quod si ex eis pares cum aliis potuerint sortiri praebendas, quod superfuerit in communes canonicorum usus, sive ut prius statuerant sive aliter, prout melius videbitur convertatur, revocatis in irritum omnibus quaecunque ab alterutra partium in praejudicium alterius post motam quaestionem coram episcopo Ferrarien. circa praebendas vel possessiones fuerint innovata. Nullis litteris obstantibus praeter assensum partium, etc. Datum Romae apud S. Petrum XII Kalend. Maii. XCIX. ILLUSTRI REGI PORTUGALIAE. Ut centum bizantios et quatuor uncias auri Romanae Ecclesiae debitas persolvat. (Apud S. Petrum, VIII Kal. Maii.) Serenitatem regiam volumus non latere nos in regestis bonae memoriae Lucii II Rom. pontificis reperisse quod recolendae mem. Alphonsus pater tuus quatuor auri uncias annuatim Romanae Ecclesiae constituit censuales, ad quarum solutionem se et haeredes suos in posterum obligavit. Caeterum, cum idem pater tuus usque ad tempora felicis memoriae Alexandri papae praedecessoris nostri ducis esset nomine appellatus, ab eodem meruit obtinere ut tam ipse quam ejus haeredes regio nomine vocarentur. Ut autem idem pater tuus sacrosanctam Rom. Ecclesiam matrem suam honore debito praeveniret et ut devotionem quam circa ipsam habebat ostenderet in effectu centum bizantios annuatim Romanae Ecclesiae constituit censuales: quos post susceptionem regii nominis nec ipse solvit nec tu postmodum solvere curavisti. Cumque id felicis recordationis Coelestino papae praedecessori nostro relatum fuisset, magistro Michaeli tunc Ecclesiae Rom. notario, quem ad partes Hispaniae destinaverat, per suas dedit litteras in mandatis, ut te ad exsolvendum censum annuum monere diligentius et inducere procuraret, et si opus esset, auctoritate fretus apostolica compellere non differret. Tu autem eidem, prout tibi placuit, respondisti quod dictus pater tuus praefato Alexandro antecessori nostro pro annuali censu decem annorum mille aureos miserat; et cum nondum illi decem anni essent expleti, ipsos centum aureos iterum solvere minime tenebaris, licet illos eidem praedecessori nostro non pro censu, sed ex devotione quam ad eum habebat liberaliter donavisset. Rogamus igitur regiam serenitatem, monemus, consulimus et hortamur, per apostolica scripta mandantes quatenus praedictum censum dilecto filio fratri Rainerio persolvere non postponas. Alioquin noveris nos eidem dedisse firmiter in mandatis ut te ad solutionem illius diligenter moneat et inducat, et, sicut expedire viderit, appellatione remota compellat. Datum Romae apud S. Petrum VIII Kalend. Maii, pontificatus nostri anno I. C. CAPELLANIS S. JOANNIS DE PERSICETO. Ut episcopo et archipresbytero non negetur visitationis procuratio. (Apud S. Petrum, X Kal. Maii.) Significavit nobis dilectus filius archipresbyter Sancti Joannis de Persiceto quod quia in sententia a bo. memoriae Coelest. papa praedecessore nostro prolata, qua statutum est ut venerabili fratri nostro Bononien. episcopo parochiam suam causa confirmationis puerorum, praedicationis et correctionis annis singulis visitanti procurationem exhibeat, de vobis non fit mentio specialis, ei non vultis in exhibitione procurationis ipsius subsidium aliquod exhibere; licet in aliis, quae dicto episcopo exhibet, et in his quae apostolicae sedis legatis impendit, certam ei portionem de consuetudine impendatis. Cum igitur eidem episcopo ob communem profectum dioecesim visitanti communis procuratio debeatur, discretioni vestrae per apostol. scripta mandamus atque praecipimus quatenus dicto archipresbyt. eam portionem in expensis, quas in procuratione ipsius fecerit, impendatis, quam ei consuevistis in aliis etiam exhibere et de subtractis hactenus ei, ut tenemini, satisfacere non tardetis. Alioquin noveritis nos venerabili fratri nostro Ferrarien. episcopo dedisse firmiter in mandatis ut vos ad id monitione praemissa, si justum fuerit, per censuram ecclesiasticam appellatione remota compellat. Datum Romae apud Sanctum Petrum X Kalend. Maii, pontificatus nostri anno I. Illi scriptum est super hoc. CI. ARCHIEPISCOPO, ET ABBATI S. PETRI FORIS PORTAM, ET MAGISTRO BORNO SUBDIACON. NOSTRO ARCHIDIACONO VIENNENSI. Ut si abbas Casae Dei jus eligendi abbatem Faverniacensem habet, per ipsum electus confirmetur. (Laterani.) Cum dilectus filius abbas Casae Dei, sicut ex ejus insinuatione didicimus, H. quondam Faverniacen. abbate viam universae carnis ingresso, prout ad eum de jure spectabat, vellet ipsi monasterio consulere in abbatem, dilectum filium M. monachum Casae Dei priorem Vallistransversae praefecit eidem coenobio in pastorem. Cui, cum ad mandatum ipsius abbatis pars monachorum ipsius monasterii, sicut proponitur, debitam impenderet obedientiam et honorem, reliqui tamen, qui Gillebertum nomine, tunc in laicali habitu positum, sibi a praedicto abbate Casae Dei in abbatem praefici postulavere, institutioni praedictae, cum obtinere non possent ullatenus quod volebant, nixi sunt contraire, asserentes jus electionis ad Faverniacen. capitulum pertinere, dum tamen in personam quae esset de Casae Dei capitulo convenirent. Super quo, cum ab eisdem fuisset ad sedem apostol. appellatum, praefatus G. per laicalem potentiam de administratione abbatiae post appellationem interpositam fuit investitus; et taliter institutus monasterium ipsum detinet occupatum. Cumque memoratus M. ab abbate Casae Dei institutus, et L. Faverniacen. professus prosecuturi appellationem emissam pro parte Casae Dei ad sedem apost. accessissent et inter eos et Hugonem, qui procuratorem Favern. capituli se gerebat, tempore felicis record. Coelest. papae praedecessoris nostri quaestio fuisset diutius agitata, post promotionem nostram volentes causam ipsam fine debito terminari, eis ven. fratrem nostrum Joannem tt. S. Clementis Viterbien. et Tuscanen. episcopum et dilectum filium G. S. Georgii ad Velum Aureum diacon. cardin. concessimus auditores. In quorum praesentia cum multa fuissent proposita et pro parte Casae Dei super dubiis probationes oblatae, quia dictus Hugo, ut legitime posset stare in judicio, mandatum sufficiens inventus est non habere, causa ipsa remansit hactenus indecisa. Ideoque ejusdem causae cognitionem et decisionem de fratrum nostrorum consilio vestrae discretionis examini plenarie committentes, per apostol. vobis scripta mandamus quatenus partibus ad vestram praesentiam convocatis, si vobis constiterit electionem Faverniacen. abbatis ad abbatem Casae Dei legitime pertinere, quod per eum super electione jam dicti rationabiliter factum esse noveritis, sublato contradictionis et appellationis obstaculo, auctoritate apostolica confirmetis et, praedicto G. vel alio quolibet illicito detentere amoto, faciatis ipsum abbatiam praedictam per censuram eccle. appellatione remota pacifice possidere. Nihilominus quoque volumus et mandamus ut monachis Faverniacensibus, tam illis qui abbati Casae Dei obediunt in hac parte quam aliis de bonis monasterii, donec causa finem debitum sortiatur, faciatis sicut expedit provideri. Si qui vero se temere duxerint opponendos quo minus mandatum apostolicum impleatur, a temeritate sua per censuram eccle. appellatione postposita compescatis. Alioquin causam audiatis et eam appellatione remota fine debito terminetis, facientes quod decreveritis per censuram eccle. a partibus firmiter observari. Testes autem, etc., eadem districtione appellatione remota cogatis. Nullis litteris obstantibus praeter assensum partium a sede apostolica impetratis. Quod si omnes, etc. tu frater archiepiscope, cum eorum altero, etc. Datum Laterani. CII. CAPITULO SPOLETANO. Utrum meretricem ducere possit post mortem uxoris, cui vivente uxore adhaeserat. (Apud S. Petrum, VIII Kal. Maii.) Significastis nobis per litteras vestras quod cum P. civis Spoletanus quamdam mulierem duxisset legitime in uxorem, ea relicta quidam meretrici adhaesit; et cum ab ejus contubernio ad torum non posset legitimum revocari, vos in eum excommunicationis sententiam protulistis. Verum, cum medio tempore uxor ipsius viam fuisset universae carnis ingressa, meretricem, cui adhaeserat, desponsavit. Propter quod a nobis requiritis quid sit vobis in hoc articulo faciendum. Nos igitur inquisitioni vestrae secundum formam canonicam respondentes, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, nisi alter eorum in mortem defunctae uxoris fuerit machinatus vel ea vivente fidem sibi dederint de matrimonio contrahendo, matrimonium illud legitimum judicetis, excommunicato munus absolutionis, si petierit, juxta formam Ecclesiae impensuri. Datum Romae apud S. Petrum VIII Kal. Maii. CIII. ARCHIEPISCOPO SENONENSI. Ut compellat decanum et capitulum Laudunense M. Petrum in canonicum recipere. (Apud S. Petrum, X Kal. Maii.) Inter caetera quibus ad universalis Ecclesiae gubernationem instruimur, ille, cujus gratia non meritum nostrum ad ejusdem regimen nos provexit, mirum et mirabile nobis suae benignitatis reliquit exemplum: in eo videlicet quod sicut de beato Petro, cujus sumus, licet immeriti, successores, a Domino factum esse videmus, infirma mundi elegit, ut fortia quaeque confunderet, misericorditer praevidens quod qui saecularium pondus ante suam vocationem sustinuerat passionum, fragilitatem humanae conditionis expertus, fratribus suis melius compati sciret et commodius misereri, dum sibi conscius de se haberet evidens in similibus argumentum. Haec vero ante nostros oculos proponentes, postquam dilectus filius noster magister P. de Cassaneto seriem negotii sui nobis exposuit, paterna super eum moti fuimus pietate; cujus factum, cum ex certitudine rei quam nos, dum olim minori fungeremur officio, tractaveramus, in parte plenioris fidei testimonium adjuvaret, ad succurrendum ei et labores ipsius inutiles relevandos, animi studium sollicitioris assumpsimus; ne miseranda ipsius afflictio, quae jam ei perplexitatem dubiam minabatur, sedem apostolicam expertem esse solitae misericordiae ac remedii debiti causaretur. Tibi siquidem satis credimus esse notum qualiter facta resignatione a dilecto filio Vv. de Bochar quondam canonico Laudunen. de praebenda ejusdem Ecclesiae, quae per commutationem praebendarum dilecto filio H. tunc Scilinien. canonico a bonae memoriae decano Remen. auctoritate apostolica assignari debebat, praedictus magister per venerabilem fratrem nostrum Laudunen. episcopum de praebenda fuit investitus eadem, et tam in choro quam in capitulo per dilectos filios decanum et canonicos Laudunen. adhibitis solemnitatibus debitis juxta Laudunen. Ecclesiae consuetudinem institutus. Super quo, cum inter ipsum et dictum H. controversia suborta fuisset et appellatio ad sedem apostolicam interjecta, licet item magister cum magnis laboribus et expensis ad eamdem sedem accedens, post diutinam exspectationem, quae sub intemperie periculosi temporis imminente ipsum taedio multo et diversarum persecutionibus incommoditatum affectum fere usque ad extrema deduxit, suum negotium contra memoratum H. pro suo desiderio complevisset; eo tamen postmodum causa infirmitatis absente, ad instantiam saepefati H. tunc ad apostolicam sedem praesentis per bonae memoriae C. papam praedecessorem nostrum de fratrum consilio omnia retractata fuere. Sicque ipse magister sua spe frustratus omnino, post destitutionem suam sedem apostolicam fuit iterum adire coactus; nullum sibi videns remedium superesse nisi ejus desolationi multiplici sedes apostolica duceret misericorditer providendum. Propter haec igitur, et alia multa, quae causam ejus favorabilem reddiderunt, Nos circa ipsum paternum gerentes affectum, praedictis decano et canonicis Laudunen. mandando districte praecipimus ut eumdem magistrum, qui per dictum episcopum in eorum Ecclesia institutus fuisse dignoscitur, et per ipsos in fratrem admissus, salvo eo quod de praefato H. sedes apostolica sententialiter diffinivit, non obstante contradictione vel appellatione cujuslibet, canonicum habeant tam in choro quam in capitulo, et in aliis quae ad canonicum pertinent, fraterna eum charitate tractantes. Praeterea ipsis firmius inhibemus, ne aliquem in canonicum recipere aliquo modo praesumant, donec ante dictus magister praebendae beneficium in praefata Ecclesia plenarie sit adeptus. Unde fraternitati tuae per apost. scripta praecipiendo mandamus quatenus si memorati decanus et canonici mandatum nostrum neglexerint adimplere, tu eos ad receptionem ejus, prout dictum est, faciendam, sub appellationis obstaculo, per districtionem ecclesiasticam, monitione tamen diligenti praemissa, compellere non omittas: quoslibet qui mandato apostolico se duxerint opponendos, eadem censura compescens. Noveris autem quod, quia nolumus ut idem episcopus occasione alicujus promissionis seu cujuslibet auctoritate rescripti a sede apostolica impetrati, ad eludendum mandatum nostrum se valeat excusare, ipsi districte praecipimus ut donec idem magister in eadem Ecclesia fuerit praebendae beneficium assecutus, nulli alii praebendam modo quolibet assignare praesumat. Quod si forte praesumpserit, id irritum decernimus penitus et inane. Decet enim ut quia praebendam ei quam de jure non potuit assignavit, eam quam de jure potest assignet, ne praebendam illi fraudulenter visus sit assignasse. Datum Romae apud Sanctum Petrum X Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. In eumdem fere modum episcopo Laudunensi. In eumdem fere modum decano et capitulo Laudunen. CIV. ABBATI, ET CONVENTUI S. BENEDICTI IN EDERA. Ut in alio ordine monachorum legitime ad sacros ordines promotus, ministrare non prohibeatur. (Apud S. Petrum, X Kal. Maii.) Accedens ad praesentiam nostram dilectus filius Joannes monachus vester, humiliter nobis exposuit quod, cum olim in minori constitutus aetate se ad vestrum ordinem transtulisset, postmodum infirmitate coactus egrediens, ad aliam religionem de consilio se transtulit saniori, in qua omnes ordines se asserit assumpsisse. Verum quia utrum in illis ordinibus officium suum exsequi debeat, vos audivimus dubitare, per apostolica vobis scripta mandamus quatenus, nisi aliud canonicum impedimentum obsistat, eumdem monachum in suo permittatis officio libere ministrare. Datum Romae apud Sanctum Petrum X Kalend. Maii, pont. nostri an. primo. CV. ARCHIEP. MONTIS REGALIS. Ut omnia de bonis Ecclesiae illicite alienata, revocentur. (Apud S. Petrum, XI Kal. Maii.) Quae in monasteriorum et religiosorum locorum praejudicium attentantur, in statum convenit debitum revocari; nec firmitatem debent aliquam obtinere quae in enorme damnum ipsorum minus licite praesumuntur. Eapropter, venerabilis in Christo frater, Ecclesiae tuae volentes utilitati consulere, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut quae in Ecclesia tua et in omnibus pertinentiis ejus illicite alienata inveneris tibi liceat legitime revocare. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum XI Kalend. Maii, etc. CVI. EIDEM. Ne res et bona Ecclesiae alienentur, praesertim quae sunt de mensa episcopi. (Apud S. Petrum, XI Kal. Maii.) Possessiones ad mensam tuam vel capituli pertinentes alienare non debes, aut ecclesias in quibus consueverunt monachi ministrare clericis vel laicis assignare personis; ideoque fraternitati tuae auctoritate praesentium districtius inhibemus ne possessiones, casalia vel ecclesias, quae non consueverunt in beneficium assignari, alicui petenti concedas, imo potius ecclesiam Sancti Clementis de Messana, quam Gerardo Teutonico et Sancti Sepulcri ecclesiam similiter de Messana, quam Falconi canonico et beneficium quod Thomae filio I. Ferrarii in grave praejudicium Ecclesiae tuae diceris contulisse, ad priores usus non differas, appellatione postposita, revocare. Datum Romae, ut supra. CVII. WALTERO ROTHOMAGENSI ARCHIEPISCOPO. Ut clerici ad residentiam personalem apud suas Ecclesias compellantur. (Apud S. Petrum, X Kal. Maii.) Cum scriptum sit: Qui non laborat, non manducet (II Thess. III, 10), incongruum credimus et indignum ut clerici Ecclesiis illis non serviant quarum amplis redditibus sustentantur. Significasti siquidem nobis quod quidam Canonicorum Rothomagen. Ecclesiae, qui redditus ex ea percipiunt et praebendas, in ipsa residentiam non faciunt quam deberent, propter quod eadem Ecclesia debito fraudatur obsequio servitorum. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes, ad faciendam eos residentiam, sicut jus et Ecclesiae consuetudo deposcit, per censuram ecclesiasticam compellendi liberam tibi concedimus auctoritate apost. facultatem. Nulli ergo omnino hominum, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum X Kalend. Maii, pont. nostri anno primo. CVIII. EIDEM. De permutationis cujusdam cum Anglorum rege initae confirmatione. (Apud S. Petrum, VI Kal. Maii.) Cum emergentium litigia quaestionum vix possint sine alterutrius litigantium laesione judicialiter diffiniri; si quando partes inter se super mota quaestione honeste conveniunt, tanto libentius compositioni eorum praesidium apostolicum impartimur, quanto per hoc neutrum laedimus et amplius utrumque juvamus. Intelleximus siquidem tam ex litteris tuis, quam charissimi in Christo filii nostri Ricardi Angliae regis illustris, et plurium aliorum, quod super discordia quae inter te et eumdem regem super villam Andeliaci cum rupe ac insula mota fuerat, regia serenitas evangelicum illud attendens: Qui se humiliat exaltabitur (Matth. XXIII, 12), et Quanto major es, humilia te in omnibus (Eccli. III, 20), humiliavit magnificentiam suam, et severitatem regiam passus est emolliri, ut ad honorem ejus cui servire regnare est amicabilem tecum compositionem iniret et in utilitatem Rothomagen. Ecclesiae molendina quae habuit apud Rothomagum, cum villis de Diepa et Boteilles et manerio de Lovers, cum omnibus pertinentiis et libertatibus suis et ministerio de Lovers et foresta de Alihermont, sicut in authentico ejusdem regis confecto exinde plenius continetur, tecum perpetuo commutaret. Nos igitur permutationem ipsam, sicut amicabiliter facta est, et ab utraque parte recepta et authentico ipsius regis exprimitur auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Ad majorem autem hujus nostrae confirmationis evidentiam, authenticum ipsum de verbo ad verbum nostris duximus litteris exprimendum, quod tale est: Ricardus, Dei gratia rex Angliae, dux Normanniae, Aquitaniae, comes Andegaviae, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, comitibus, baronibus, justitiariis, senescalcis, vicecomitibus, praepositis, ministris, ballivis et omnibus fidelibus suis, salutem. Cum sacrosancta Ecclesia sponsa sit Regis regum, et unica dilecta illius per quem reges regnant et principes gubernacula possident, tanto ampliorem ei volumus devotionem et reverentiam exhibere, quanto certius non regiam tantum sed omnem a Domino Deo esse credimus potestatem. Unde, sicut venerabilis Rothomagen. Ecclesia, quae inter universas terrarum nostrarum plurima celebritate dignoscitur enitere, pro rerum necessitate vel temporum nostris ducit utilitatibus opportuna diligentia consulendum, sic nos ejusdem matris nostrae commodis et augmentis digna compensatione dignum ducimus respondere. Sane villa Andeliaci, et quibusdam aliis adjacentibus locis, quae erant Rothomagen. Ecclesiae, minus sufficienter firmatis, inimicis nostris in terram nostram Normanniae per eadem loca patebat ingressus, per quae in incendiis et rapinis nec non et aliis hostilitatis saevitiis in eadem terram nonnunquam licentius grassabantur. Quocirca venerabili patre Waltero archiepiscopo et capitulo Rothomagen. debitum habentibus ad nostra et praedictae terrae nostrae damna respectum facta est haec permutatio inter Eccle. Rothomag. et archiepiscopum Rotho. Walterum ex una parte, et nos ex altera parte, de manerio de Andeli in hac forma. Scilicet, quod idem archiepiscopus de conscientia et voluntate domini papae Coelestini III et de assensu capituli Rothomagen. Ecclesiae et coepiscoporum suorum et cleri ejusdem archiepiscopatus, concessit et in perpetuum quietum clamavit nobis et haeredibus nostris praedictum manerium de Andeli cum novo castello de Rupe et cum foresta et cum aliis omnibus pertinentiis et libertatibus suis, exceptis ecclesiis et praebendis et feodis militum et excepto manerio de Fraxinis cum pertinentiis suis. Quae omnia idem archiepiscopus Ecclesiae Rothomagen. et sibi et successoribus suis retinuit, cum omnibus libertatibus et liberis consuetudinibus suis et cum omni integritate sua in perpetuum; ita quod tam milites quam clerici et omnes homines tam de feodis militum quam de praebendis sequentur molendina de Andeli, sicut consueverunt et debent; et moltura erit nostra. Archiepiscopus autem et homines sui de Fraxinis molent ubi idem archiepiscopus volet; et si voluerint molere apud Andeli, dabunt molturas suas, sicut alii ibidem molentes. In escambium autem praedicti manerii de Andeli cum pertinentiis concessimus et in perpetuum quieta clamavimus Ecclesiae Rothomagen. et praedicto archiepiscopo et successoribus suis omnia molendina quae nos habuimus Rothomagi, quando haec permutatio facta fuit, integre cum omni sequela et moltura sua, sine aliquo retenimento eorum quae ad molendina pertinent vel ad molturam et cum omnibus libertatibus et liberis consuetudinibus quas solent et debent habere. Nec alicui alii licebit molendinum facere ibidem ad detrimentum praedictorum molendinorum; et debet archiepiscopus solvere eleemosynas antiquitus statutas de eisdem molendinis. Concessimus etiam eis villam de Diepa et villam de Boteilles cum omnibus pertinentiis et libertatibus et liberis consuetudinibus suis; exceptis eleemosynis constitutis in manerio de Diepa a nobis et antecessoribus nostris; quarum summa est trecentae et septuaginta duae librae, quae debent solvi per manum praedicti archiepiscopi et successorum suorum his quibus assignatae sunt. Concessimus etiam eisdem manerium de Loviers cum omnibus pertinentiis et libertatibus et liberis consuetudinibus suis, cum ministerio de Loviers, salvis ad opus nostrum venatione nostra et destructione forestae: ita tamen quod non sit in reguardo. Concessimus etiam eis totam forestam de Aliermont cum feris et omnibus aliis pertinentiis et libertatibus suis, sicut eam habuimus. Haec autem omnia in escambium praedicti manerii de Andeli cum praedictis pertinentiis data habebunt Ecclesia Rothomagen. et praedictus archiepiscopus et successores sui in perpetuum, cum omnibus libertatibus et liberis consuetudinibus suis, sicut praedictum est. Homines autem praedicti archiepiscopi de praedicto escambio habebunt omnes libertates et liberas consuetudines quas habuerunt homines de Andeli dum manerium ipsum esset in manu ipsius archiepiscopi. Haec etiam omnia, quae idem archiepiscopus in hoc escambio recepit, warantizabimus nos et haeredes nostri Ecclesiae Rothomagen. et praedicto archiepiscopo et successoribus suis in perpetuum contra omnes homines; ita quod si aliquis escambium aliquod est recepturus pro aliquo praedictorum, quae memoratus archiepiscopus hic recepit, nos vel haeredes nostri faciemus illud escambium, et Ecclesia Rothomagen. haec omnia praedicta in perpetuum pacifice possidebit. Nos autem, quantum rex potest, excommunicamus et concedimus quod incurrat indignationem omnipotentis Dei quicunque contra hoc factum venerit. Testibus his, Huberto Cantuariensi archiepiscopo, Johanne Wigorniensi, Hugone Coventrensi, Savarico Bathoniensi, Henrico Bajocensi, Garino Ebroicensi, Lisiardo Sagiensi, Willielmo Lexoviensi, Willielmo Constantiensi episcopis, Willielmo Abrincensi electo, R. Sanctae Trinitatis de Monte Rothomagensis, Regino Sancti Wandregisili, Victore S. Georgii, Arturo Ulterioris-Portus, Osberto de Pratellis, Hugone de Augo, Guillelmo de Cornavilla abbatibus, Johanne comite Moretonii, Othone comite Pictavensi, Balduino comite de Albemarle, Radulfo comite Augi, Willielmo Marescallo comite de Strigoill, Willielmo filio Radulfi senescalli Normanniae, Roberto de Torneham senescallo Andegavensi, Willielmo de Humeto constabulario Normanniae, Giliberto filio Renfredi, Hugone Bruno, Gaufrido de Leziniaco, Willielmo de Rupibus, Radulfo camerario de Tancarvilla, Willielmo Marcello, Radulfo Teissim, Gaufredo de Say, Roberto de Harecourt, et multis aliis. Datum per manum Eustachii electi Helien. tunc agentis vices cancellarii, apud Rothomagum, anno ab Incarnatione Domini 1197, die 16 Octobris, regni nostri anno VIII. Nulli ergo omnino hominum, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, VI Kalend. Maii, indictione I, Incarnationis Dominicae 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno primo. CIX. ATREBATEN., TORNACEN. ET MORINEN. EPISCOPIS, ET ELECTO CAMERAC. De electionis negotio super electione praepositi Siclinien. terminando. (Apud S. Petrum.) Cum illius vicem, licet immeriti, geramus in terris cujus virga regni virga esse dignoscitur aequitatis, delatas ad apostolatus nostri notitiam quaestiones sic nos convenit examinatis diligentius causarum meritis justo judicio diffinire, quod in nostri non appareamus exsecutione officii negligentes et cuique, prout tenemur, suam videamur justitiam conservare. Sane licet tempore felicis record. C. papae praedecessoris nostri quaestio inter dilectam in Christo filiam nobilem mulierem uxorem quondam Philippi comitis Flandriae et capitulum Siclinien. Ecclesiae super electione praepositi fuerit diutius agitata et super causa ipsa rescripta saepe apost. emanassent; novissime tamen utriusque partis nuntii ad sedem apostolicam accedentes, post ejusdem praedecessoris nostri obitum, suas proposuere in nostro auditorio quaestiones. Et primo quidem dilectus filius magister Egidius, praefatae comitissae procurator et nuntius, pro ea taliter allegavit: Quod cum obeunte G. quondam Siclin. praeposito Siclinien. praepositura vacaret, ipsa, ad quam terra illa jure dotalitii ex dono praedicti com. fuerat devoluta, sicut idem comes a longis retroactis temporibus, cum Siclinien. praepositura vacavit, in eadem Ecclesia praepositum dignoscitur elegisse, uti suo jure cupiens, virum idoneum, litteratum, et honestum, qui non habebat alium personatum, magistrum C. in praepositum Siclinien. elegit, et ad Siclinien. Ecclesiam destinavit; rogans et postulans a canonicis Eccles. memoratae, ut ei jus suum conservantes illaesum illum, quem ad eos destinaverat, recipere in praepositum non differrent. Quem cum in Ecclesia canonici residentes admittere penitus recusassent, ipsa comitissa jus suum et electionem quam fecerat, sub apostolica protectione constituit, et ad Romanam Ecclesiam appellavit. Postea vero cum de communi assensu capituli Ecclesiae memoratae fuerit interposita appellatione prohibitum ne quis ab eis nominaretur in praepositum, nisi communi deliberato consilio, sicut in litteris quorumdam canonicorum ejusdem Ecclesiae manifeste conspicitur contineri quinque tantum canonicorum dilectum filium Joannem de Bitunia, qui septem alias habere dicitur praelaturas, aliorum assensu minime requisito, qui erant absentes, et qui residentes in eadem Ecclesia erant apud Siclinium non vocatis, nullumque assensum ipsi electioni praebentibus, in praepositum elegere et installavere. Contra cujus installationem ex parte comitissae iterato fuit ad sedem apostolicam appellatum. Verum cum causa eadem tibi, frater Atrebaten. episcope, et tuis conjudicibus fuisset ab apostolica sede commissa et ab examine vestro neutra partium appellasset praedictus Joannes de Bitunia ignorante parte altera nuntium suum latenter ad sedem apostolicam destinavit, et se simplicem clericum, Joannem scilicet de Bitunia dolose faciens appellari et falso significans violentiam per comitissam Siclini. canonicis irrogatam et de interpositis appellationibus ab eadem comitissa mentione non habita, se asserens electum canonice in praepositum a praefato praedecessore nostro ad venerabilem fratrem nostrum episcopum et dilectos filios decanum et praepositum Suessionen. litteras impetravit: quibus datum est in mandatis ut eamdem comitissam denuntiarent excommunicationis vinculo detineri, et tandiu ab omnibus evitandam, donec Ecclesiae Siclinien. et passis injuriam de ablatis omnibus et irrogatis injuriis satisfaceret competenter et de speciali esset mandato sedis ap. absoluta. Qui etiam sollicite providerent, ut si electionem praepositi ad dictos canonicos ex legitimis eorum assertionibus cognoscerent pertinere, saepe nominatae nobili et cuilibet laicae personae perpetuum silentium imponerent, et facerent praepositum ipsum collatae sibi canonice dignitatis, appellatione remota, pacifica possessione gaudere. Judices autem ipsi nulla causae cognitionione praehabita vel etiam citatione praemissa, tenorem mandati apostolici praefatae comitissae cum suis litteris direxerunt; eidem districte mandantes quatenus praeposito, Ecclesiae et canonicis Siclinien. de illatis injuriis cum plenaria damnorum restitutione satisfaceret competenter; scitura quod, donec quod mandaverat adimpleret et de speciali esset mandato apostolico absoluta, ipsam et officiales suos et alios bonorum Siclin. Eccl. invasores pro excommunicatis haberent. Et vobis fratres Tornacen. et Morinen. episcopi, ut hoc denuntietis omnibus, auctoritate dederunt apostolica in mandatis. Post haec vero cum praefata comitissa ab eisdem citata judicibus procuratorem suum ad praefixum sibi locum et terminum destinasset, licet se excommunicatione crederet non teneri, sufficientem tamen obtulit cautionem quod Ecclesiae pareret judicio vel mandato, ut absolutionis beneficium mereretur. Quod cum ab ipsis judicibus non posset aliquatenus obtinere, et usque ad productiones testium fuisset in causa ipsa processum, et judices testes ex parte comitissae productos admittere noluissent, mandato praedecessoris nostri minus rationabiliter inhaerentes (in quo continebatur expressum, ut si electionem praepositi ad jam dictos canonicos ex legitimis eorum assertionibus cognoscerent pertinere, praenominatae nobili et cuilibet laicae personae perpetuum silentium imponerent et facerent praepositum ipsum collatae sibi canonico dignitatis, appellatione remota, pacifica possessione gaudere) procurator ejusdem comitissae ab eorum manifestis gravaminibus sedem apostolicam appellavit. Ipsi vero judices nihilominus contra comitissam sententiam protulere; a quorum sententia, sicut et prius, ad Romanam fuit Ecclesiam appellatum. Tandem vero dilectis filiis Sancti Quintini et Roien. decanis et cantori Peronen. fuit causa eadem a sed apost. delegata. Quorum judicium, quia sicut et primi judices praedictam camitissam satis dare volentem absolvere et testes suos admittere recusarunt, quia unus ipsorum judicum advocati adversae partis patruus vel avunculus dicebatur, et alter, cum causa ipsa sub eorum examine tractaretur, a praedicto Joanne de Bitunia Duacen. praebendae donationem recepit, procurator saepe fatae comitissae penitus recusavit et ab eis tanquam a suspectis ante, post sententiam sedem apostolicam appellavit. Et quoniam priores et posteriores judices in causa ipsa tam inordinate processerant, postulabat eadem comitissa ut quidquid factum esset per eosdem judices et in ejus foret praejudicium post appellationem legitime interpositam attentatum irritum fieret et inane; praesertim cum commissio illa ad Suessionen. judices veritate nosceretur tacite impetrata. Econtra vero dilectus filius magister Robertus adversae partis procurator et nuntius respondebat quod cum defuncto G. Siclinien. praeposito, fratres ejusdem Ecclesiae de successoris electione tractarent, et primo die non potuissent in personam idoneam convenire, tandem praedictum J. de Bitunia in Siclinien. praepositum unanimiter elegerunt et installarunt: ne quid in praejudicium electionis eorum fieret, sedem apostolicam appellantes. Clericus etiam comitissae, qui praesens aderat, nihilominus Romanam Ecclesiam appellavit. Ipse autem Joannes de Bitunia, electus taliter in praepositum omnium hominum ad praeposituram pertinentium in pace recepit homagia, et eodem die fructus praepositurae quiete habuit et sine contradictione percepit. Praefata vero comitissa Flandriae cum saepius suas litteras ad Siclinien. capitulum direxisset, ut magistrum C. clericum suum eligerent in praepositum, et non posset ab eis quod postulaverat obtinere, per se et ministros suos ad res canonicorum et illius quem elegerant et ad personas eorum manus extendit, personas male tractavit et bona diripuit violenter. Cum autem ad venerabilem fratrem nostrum Remen. archiepiscopum sanctae Sabinae cardin. tanti excessus quaestio devenisset, et eam et fautores ejus excommunicationis sententia innodasset; quia tandem in manu ejusdem archiepiscopi de illatis injuriis ei ablatis rebus promisit satisfacere competenter, ab excommunicatione exstitit absoluta. Verum quia postmodum non servaverat quod promisit, ab eodem archiepiscopo fuit eadem sententia innodata, de excommunicatione ipsius circumpositis episcopis litteris destinatis. Cumque super his omnibus ad praedictum praedecessorem nostrum quaestio delata fuisset, ipse praedictis Suessionen. judicibus causam ipsam, ut praedictum est, terminandam commisit: qui, secundum quod in mandatis receperant, procedentes, utriusque partis receptis testibus, cognoscentes jus electionis ad Siclinien. capitulum pertinere, dictam electionem auctoritate apostolica confirmavere et praefatam comitissam denuntiavere excommunicationis sententiae subjacere. Cum vero praefata comitissa nuntium ad sedem apostolicam direxisset, et de utriusque partis assensu praedictis Sancti Quintini et Roien. decanis et G. Cantori Peronen. causa eadem fuisset cognoscenda commissa; ipsi, auditis diligenter quae hinc inde fuere proposita, de prudentium virorum consilio, praedictorum judicum sententiam approbavere, eam auctoritate apostolica confirmantes. Propter quod idem magister Robertus cum instantia supplicabat ut quod erat per priores judices sententiatum et approbatum, nihilominus a secundis nostra quoque confirmaretur auctoritate, et res canonicorum et dicti electi, quas praedicta comitissa per se et fautores suos occupaverat, faceremus cum integritate restitui et de injuriis satisfieri competenter. Nos igitur, quibus ex susceptae incumbit administrationis officio diligere justitiam et odire iniquitatem, cum fratribus nostris utriusque partis allegationes et rescripta diligentius intuentes, cognovimus evidenter commissionem ad Suessionen. judices per precum mendacia impetratam, cum ipsius Joannis suppressum fuerit nomen cujuslibet dignitatis et interpositae appellationis a comitissa vel ab alio nulla in eis mentio haberetur, et mendax precator carere debeat impetratis. Praeterea non est aliqua ratione credendum quod idem praedecessor noster sine causae cognitione praefatam comitissam voluerit excommunicatione notari, vel ei super jure suo perpetuum imponi silentium, cum merita causarum partium assertione pandantur. Item ipsi judices Suessionen. videntur in rescriptis quae perspeximus discordare; cum in litteris quas posterioribus judicibus direxere, se asserant utriusque partis receptis testibus ad sententiam processisse, et in rescripto prolatae sententiae se non utrinque, sed ex parte canonicorum recepisse testimonia fateantur. Ex praemissis itaque et aliis rationibus tam priorum quam posteriorum judicum inordinatas sententias cognoscentes, quidquid super causa ipsa occasione praedictarum commissionum ordinatum dignoscitur vel statutum, de fratrum nostrorum consilio decernimus non tenere; ad illum statum idem negotium reducentes, quem ante commissionem primam dignoscitur habuisse. Ut autem utrique parti sua debeat justitia respondere, causam ipsam duximus secundum formam canonicam committendam. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud S. Petrum. CX. REMEN. ARCHIEPISCOPO, CARDINALI S. SABINAE. De eodem argumento. (Apud S. Petrum, III Kal. Maii.) Sicut officii nostri debitum et sollicitudo requirit juste prolatas sententias apostolico munimine roborare, sic ejusdem officii ratione compellimur eas super quibus inordinate processum esse dignoscitur, ad viam rectitudinis revocare, et irritare penitus quae videntur contra sanctiones canonicas attentata. Sane, cum inter dilectam in Christo filiam nobilem mulierem quondam uxorem Philippi comitis Flandren. et Sicliniense capitulum super electione Siclinien. praepositi olim quaestio suborta fuisset, et super causa ipsa quamplures commissiones a sede apostolica emanassent, novissime utriusque partis nuntiis in nostra et fratrum nostrorum praesentia constitutis, et utriusque partis rescriptis et allegationibus diligenter inspectis, de fratrum nostrorum consilio quidquid super causa ipsa occasione praedictarum commissionum a sede apostolica obtentarum ordinatum dignoscitur vel statutum, decrevimus non tenere; ad illum statum idem negotium reducentes, quem ante commissionum litteras dignoscitur habuisse. Volentes igitur utrique parti, prout tenemur, in sua justitia providere, causam ipsam de nuntiorum utriusque partis assensu tuae duximus experientiae committendam; per apostolica tibi scripta mandantes quatenus ad tuam praesentiam, partibus convocatis, solum Deum habens prae oculis, qui justitiam diligit et affectat, omni personarum acceptione seposita, audias quae hinc inde proposita fuerint diligenter, et causam eamdem appellatione remota decidas, faciens quod decreveris per censuram ecclesiasticam a partibus firmiter observari. Testes cogantur appellatione remota. Nullis litteris obstantibus praeter assensum partium, etc. Datum Romae apud S. Petrum III Kalend. Maii. CXI. CANTUARIEN. ARCHIEPISC. Ne in laesionem aliarum Ecclesiarum novam capellam aedificare pergat. (Apud S. Petrum, VIII Kal. Maii.) Quanto personam tuam sinceriori charitate diligimus, tanto majori dolore turbamur, quotiens ea de tuis audimus operibus quae pontificali derogant honestati. Cum enim Cantuarien. Ecclesia, cui praeesse dignosceris, inter Anglicanas Ecclesias celebris habeatur et inter alias consueverit religione florere, nos et fratres nostri grave gerimus et molestum quod, sicut dilecti filii nostri prior et conventus ejusdem Ecclesiae humili nobis conquestione monstrarunt, tu ad ipsius desolationem Ecclesiae satagis multipliciter et laboras in constructione novae capellae de Lamhee, contra prohibitiones felicis recordationis Urbani et Clementis Romanorum pontificum bonae memoriae B. praedecessori tuo factas, post appellationes multiplices ad sedem apostolicam interpositas in magnum Cantuarien. Ecclesiae praejudicium propria temeritate procedens, et de bonis ejusdem Ecclesiae canonicos instituens in eadem. A cujus siquidem constructione capellae, si eam quam debes Roman. Ecclesiae reverentiam et obedientiam exhiberes, et commissae tibi Ecclesiae provisionem et sollicitudinem gereres quam teneris, tibi et honori tuo melius consulens penitus destitisses, nec super eo procedere studuisses quod praedecessori tuo sic districte cognosceres a sede apost. interdictum. Cum igitur diminutionem Cantuariensis Ecclesiae, sicut nec debemus, nolimus aliquatenus sustinere, praedictorum praedecessorum nostrorum vestigiis inhaerentes, de fratrum nostrorum consilio fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus, quatenus omni mora et excusatione postpositis, etiamsi ab Ecclesia tua absens fueris, aliquatenus non obstante, quidquid post appellationes tam tempore praedecessoris tui quam tuo ad sedem apostolicam interpositas, vel inhibitiones antecessorum nostrorum, in opere actum capellae dignoscitur memoratae, infra triginta dies post susceptionem praesentium tuis expensis non differas demoliri; in irritum prorsus revocans et deducens quidquid de instituendis canonicis vel aliis circa capellam ipsam factum est, vel enormiter innovatum. Clericos praeterea qui in capella ipsa post inhibitiones apostolicas divina officia celebrarunt, tandiu ab officio et beneficio teneas pro suspensis, donec super hoc satisfecerint competenter universis operibus demolitis quae apud eamdem capellam facere praesumpsere, et universa quae post appellationem in praedictorum fratrum sunt attentata gravamen, de exeniorum videlicet, Ecclesiarum et aliorum invasione, quae ante appellationem habuerant, in statum pristinum appellatione remota reducas; sententias excommunicationis et interdicti quas in quosdam ipsorum fratrum temere diceris promulgasse publice nuntians non tenere; ac de caetero circa statum ipsius monasterii contra prohibitionem nostram hujus occasione negotii non praesumas aliquid innovare; illicitos invasores villarum, possessionum et reddituum praedictorum fratrum usque ad satisfactionem idoneam vinculo excommunicationis astringens. Si vero, quod non credimus, mandatum nostrum infra statutum terminum neglexeris vel distuleris adimplere, quia justum est ut ei obedientia subtrahatur qui sedi apostolicae negligit obedire, venerabilibus fratribus nostris suffraganeis tuis per scripta nostra mandamus ut tibi reverentiam seu obedientiam non impendant. Quod si forte ab eis vel eorum aliquo contra prohibitionem nostram tibi feceris aliquam obedientiam et reverentiam exhiberi, scias te ex tunc ab episcopali dignitate suspensum et tandiu ipsi sententiae subjacere, donec satisfacturus de contemptu, nostro te conspectui repraesentes. Non autem distinguimus utrum in loco a nostris praedecessoribus interdicto vel alio in praedictae capellae constructione et canonicorum institutione processeris in Ecclesiae Cantuarien. praejudicium et gravamen eadem contradictionis causa durante, nisi quod ex hoc magis credimus eidem Ecclesiae derogari, quod in remotiori loco prior fabrica est translata. Datum Romae apud Sanctum Petrum, VIII Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo Scriptum est super hoc in eumdem fere modum universis suffraganeis Cantuarien. Ecclesiae. CXII. UNIVERSIS CHRISTI FIDELIBUS AD QUOS LITTERAE ISTAE PERVENERINT. Meretrices ducere in uxorem, pium et meritorium est. (Apud S. Petrum, III Kal. Maii.) Inter opera charitatis quae imitanda nobis auctoritate sacrae Paginae proponuntur, sicut evangelica testatur auctoritas, non minimum est errantem ab erroris sui semita revocare ac praesertim mulieres voluptuose viventes et admittentes indifferenter quoslibet ad commercium carnis, ut caste vivant, ad legitimi tori consortium invitare. Hoc igitur attendentes, praesentium auctoritate statuimus ut omnibus qui publicas mulieres de lupanari extraxerint et duxerint in uxores, quod agunt in remissionem proficiat peccatorum. Datum Romae apud Sanctum Petrum, tertio Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. CXIII. ABBATI CLUNIACEN. Omnes alienationes Balmensium monachorum revocantur, et ipsi Abbati Cluniacensi subjiciuntur. (Apud S. Petrum.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum illud assensu. Venditiones et alienationes quae factae sunt ab excommunicatis et rebellibus monachis Balmen. Ecclesiae Cluniacen. apostolica auctoritate subjectis, irritas penitus nuntiamus, districtius inhibentes ne quis eis sub praetextu cujuslibet obligationis aliquid credere vel in aliquo obedire praesumat. Praeterea feudatos, qui Balmen. Ecclesiae fidelitatis juramento tenentur, ab illa fidelitate, quantum ad hoc ut monachos illos contra jurisdictionem Cluniacen. monasterii tueantur, decernimus absolutos. Volumus autem atque praecipimus ut tibi vel nuntiis tuis fidelitatis ab eisdem feudatis et obedientia debita nomine Balmen. monasterii impendatur. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXIV. ARCHIEPISCOPO BISUNTIN. ET SUFFRAGANEIS EJUS. Ut Cluniacensibus ad corrigendos Balmenses et subji iendos auxilio sint. (Apud S. Petrum.) Cum Balmen. monasterium cum omnibus pertinentiis suis ex culpa et delicto monachorum ejusdem coenobii Cluniacen. Ecclesiae apostolica sit auctoritate subjectum, quia ejusdem monasterii monachi praeceptis apostolicis inobedientes et Ecclesiae Cluniacen. rebelles existunt, dilectis filiis comitibus et baronibus per Bysuntin. provinciam constitutis dedimus nostris litteris in mandatis ut, monachis ipsis rebellibus et excommunicatis exclusis, qui in terris eorum domos habent monasterio Balmen subjectas, ipsas cum appenditiis suis a Cluniacen. Ecclesia faciant potestate sibi concessa pacifice possideri. Et super hoc venerabili fratri nostro Matisconen. episcopo per scripta nostra mandavimus ut comites et barones ipsos, si mandatum nostrum neglexerint adimplere, ad hoc per excommunicationis sententiam in personas et interdicti in terras eorum de nostra fretus auctoritate, cessante appellatione, compellat. Quocirca fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus sententiam quam dictus Matisconen. episcopus in comites et barones memoratos et terras eorumdem tulerit observetis et faciatis, appellatione remota, per vestras dioeceses inviolabiliter observari. Datum Romae apud sanctum Petrum. CXV. EPISCOPO ET PRIORI S. PETRI MATISCONENSIS. Ejusdem argumenti. (Apud S. Petrum.) In auditam saevitiam Balmen. monachorum, quam olim in magistrum. O. Ecclesiae Rom. nuntium praesumpserunt iidem monachi nequiter exercere, discretioni vestrae fore credimus non ignotam, cum ex ipsorum nequitia et poena, quam exinde sustinuisse noscuntur, id jam pervenisse credamus ad exteras regiones. Sane sacrosancta Romana Ecclesia, quae Ecclesiarum omnium caput est et magistra, licet semper consueverit, juxta Prophetam, misericordiam et non judicium exercere, tamen quia ex offensa illorum honor praedictae Ecclesiae laedebatur, maxime cum factum fuerit in aperto: ne aliis praeberetur materia similia perpetrandi et ipsi de impunitate possent quomodolibet gratulari, in ipsos juxta excessum eorum sententiam promulgavit. Cum enim Balmen. monasterium per fratres inibi congregatos odore bonae opinionis et religionis decore florere debuerit; quia veterem hominem cum suis actibus sequebantur, in peccatis eorum, diabolo suadente, contabuit; unde tam in spiritualibus quam temporalibus miserabiliter fuerat imminutum. Caeterum cum placuit Altissimo ut tantis malis finem imponeret, et locum ipsum ad suum servitium misericorditer revocaret, facies eorumdem fratrum implere ignominia voluit, ut per hoc suum nomen inquirerent, et ad viam rectitudinis inviti etiam remanerent remearent . Inde est quod felicis recordationis Eugenius papa praedecessor noster praedictum Balmen. monasterium cum omnibus pertinentiis suis Cluniacen. Eccle. subdidit, et ab ea in perpetuum statuit possidendum: quod tam ipse quam felicis recordationis Urbanus et Celestinus praedecessores nostri privilegiorum suorum munimine confirmarunt. Verum quia ejusdem monasterii monachi venerabilis fratris nostri Bisuntin. archiepiscopi, sicut dicitur, favore subnixi, praeceptis apostolicis inobedientes et Ecclesiae Cluniacen. rebelles existunt, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus, atque praecipimus quatenus praedictos monachos, si ad commonitionem vestram Cluniacen. Ecclesiae obedire noluerint, auctoritate nostra nuntietis excommunicationis sententiae subjacere, et faciatis tanquam excommunicatos ab omnibus arctius evitari. Ubertum insuper et Leobaudum et alios, si qui forte munus absolutionis obtinuere ab apostolica sede, atque Hay. dictum priorem Jusanen. monasterii, quandiu Cluniacen. Ecclesiae inobedientes exstiterint, sublato appellationis obstaculo, ejusdem excommunicationis vinculo astringatis. Volumus praeterea, si quid per eos contra dictorum privilegiorum tenorem in praejudicium Cluniacen. Eccle. a sede apostolica fuerit impetratum quomodolibet, nullius penitus existere firmitatis. Quod si ambo, etc., tu frater episcope, etc. Datum Romae apud S. Petrum. CXVI. PRAEPOSITO ET FRATRIBUS S. JUVENCI DE PAPIA. Ut Carnelum clericum recipiant in canonicum. (Apud S. Petrum, XIII Kal. Maii.) Plerumque contingit ut intentionem suam adinventionibus et suggestionibus falsis ita pallient petitores, quod auditor benevolus ad impendendum quod postulant seductus, fraudulentis persuasionibus inclinatur. Verumtamen apostolicae sedis auctoritas, si quando taliter comperit se delusam, in auctorum poenam fraudis et malitiae suae commenta retorquet et illi paterno affectu providet in cujus gravamen credebantur et injuriam introduci. Hoc autem ea ratione inducimus, quia vos receptis litteris et precibus felicis memoriae Celestini papae praedecessoris nostri pro receptione dilecti filii Carneli clerici, nuntium proprium ad ipsius praesentiam direxistis, falso ei per ipsum, ut apparet ex sequentibus, suggerentes quod Ecclesia vestra, tam onere paupertatis quam clericorum numero praegravata, non sufficeret illum admittere, nec posset ei ullatenus providere. Cumque per dilectum filium nostrum Hug. tit. S. Martini presbyterum cardinalem, quem super hoc dederat auditorem, auditis gravaminibus quibus vos premi falso idem nuntius asserebat, essetis ad tempus a jam dicti petitione clerici benignius absoluti, vos in elusionem mandati sui sex in vestrum consortium admisistis; nec gravavit vos senarius numerus, quos ad interventum apost. sedis unius receptio irrationabiliter molestabat. Quia igitur ex hoc facto satis manifeste apparet quod contra preces apost. sedis doli et astutiae clypeo vos armatis, nolumus quod absolutio memorata praedicti clerici receptionem impediat, quam fraudulenta falsaque suggestio procuravit; cum omnino fuerit suggestioni vestrae contrarium quod per vos postmodum in sex canonicorum receptione fecistis. Ideoque discretioni vestrae per apostol. scripta mandamus atque praecipimus quatenus jamdictum C. clericum, non obstante absolutione per surreptionem obtenta, ob reverentiam beati Petri et nostram, sublato cujuslibet contradictionis et appellationis obstaculo, in fratrem vestrum et canonicum liberaliter assumatis; stallum in choro, locum in capitulo et beneficium sicut uni ex aliis canonicis ei sine difficultate qualibet assignantes. Alioquin noveritis nos dilectis filiis magistris M. praeposito canonicae, Gualtero subdiacono nostro, Martino et Opizo canonicis S. Michaelis majoris Papien. nostris litteris districtius injunxisse ut inquirant super praemissis diligentius veritatem, et si rem noverint ita esse, vos ad receptionem ejus et ad assignationem beneficii, sublato appellationis obstaculo, ecclesiastica districtione compellant: quoslibet, qui mandato apostol. se duxerint opponendos, eadem districtione compescentes. Non enim est verisimile quod tunc unius tantum receptio vestram gravasset Ecclesiam, quae gravata in ampliori numero non apparet. Datum Romae apud Sanctum Petrum, XIII Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. Scriptum est illis super hoc. CXVII. BITURICEN. ARCHIEPISCOPO. Quod episcopos ad aliam Ecclesiam transferre absque licentia papae non liceat. (Apud S. Petrum, V Kal. Maii.) Ne si universis universa licerent, par videretur in singulis jurisdictio singulorum, et ex hoc Petri navicula sine remige fluctuaret, Dominus noster eam ad humani corporis similitudinem figuravit, ponens Romanam Ecclesiam caput ejus, et ad suum et ipsius obsequium caeteras secundum varia officia dignitatum ei pro membris adaptans; non ut omnia membra eumdem actum haberent: sed dum permanerent in unius corporis unitate, sic ad implendam legem Christi alter alterius onera supportaret ut capiti suo, in quo est plenitudo sensuum, suis vicibus deservirent, nec ejus sibi officium alicujus praesumptionis audacia usurparent. Hujus autem Domini et magistri omnium magisterium sancti Patres diligentius attendentes, majores Eccl. causas, utpote cessiones episcoporum et sedium translationes, sine apost. sedis licentia fieri vetuere, ut ea quae sola obtinet plenitudinem potestatis de his disponeret nec liceret alicui de episcopatu ad episcopatum sine ipsius auctoritate transire. Quod venerabilis frater noster Turonen. archiepiscopus minus quam honori suo expediret attendens, posuit quodammodo sedem suam ad aquilonem, et pacis thalamum violavit, magistrum V. de Chymeleio, qui in Abrincen. Ecclesia electus fuerat et per metropol. suum postmodum confirmatus, in ea diutius ministraverat, in Andegaven. Ecclesiam transferre praesumens, et in ipsa episcopum praeter auctoritatem sedis apostolicae consecrare; cum dubium esse non debeat quod post electionem et confirmationem episcopatui Abrincen. sacramentali conjugio fuerit alligatus, ac propter hoc, secundum Apostoli verbum, quaerere solutionem non debuit, nisi tantum ab eo quem illius constat esse vicarium qui dicit in Evangelio: Quod Deus conjunxit, homo non separet. Unde idem quoque magister de Chymeleio hujus non est credendus praesumptionis immunis, qui sponte passus est taliter se transferri. Ne igitur tanta praesumptio remaneat impunita, et ex hoc accrescat aliis audacia delinquendi, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, licet hoc factum videatur esse notorium, quod etiam ipsius archiepiscopi nuntii non praesumpsere in nostra praesentia diffiteri, ad abundantiorem tamen cautelam inquisita diligentius veritate, si verum est quod asseritur dictum archiepiscopum a confirmatione et consecratione episcoporum, memoratum vero V. a pontificalis officii exsecutione, donec super hoc aliud statuamus, omni contradictione et appellatione cessante, auctoritate nostra suspendas. Inquiras praeterea sollicitius veritatem, si venerabilis frater noster Rothomagen. archiepiscopus dictum V., ut sic transiret, absolvit; quamvis hoc ipsum non videatur aliqua posse tergiversatione celari, cum ipsius nobis litterae fuerint praesentatae, per quas eum liberum et absolutum ad regimen Andegaven. Ecclesiae transmittebat. Et si praemissis veritas suffragatur, eumdem archiepiscopum pari poena cum alio percellere non omittas, ne sit immunis a poena qui non est alienus a culpa. Sicut enim aliorum jura volumus illibata servare, sic jura nostra nolumus violari; cum charitas exigat ordinata, ut post Deum primo nos ipsos ac deinde proximos diligamus. Illud autem in defensionem erroris et excusationem excusus nemo debet inducere quod sanctae memoriae Pelagius papa constituit, inquiens inter caetera: Si consecrandi episcopi negligentia provenerit ut ultra tres menses Ecclesia viduata consistat, communione privetur quousque aut loco cedat, aut consecrandus se offerre non differat. Quod si ultra quinque menses per suam negligentiam retinuerit viduatam Ecclesiam, nec ibi nec alibi consecrationis donum percipiat; imo metropolitani sui judicio cedat; cum recte intelligenti dubium esse non debeat qui in alio casu loquatur; ne forte quod est statutum ad poenam trahatur ad gratiam, si per hoc metropolitano liceret eum quem electum in episcopum confirmaverat, ut ad majorem episcopatum transiret, absolvere. Sed et hujusmodi cessio, quae potius est dicenda dejectio, non fit sine Romani pontificis concessa licentia, cujus fines nemini licet excedere: qui per illam constitutionem metropolitanis indulsit ut eos qui consecrari contempserint, post praefinitum tempus ex illius constitutionis licentia possint dejicere, ut nusquam de caetero valeant consecrari. Nec dicitur Eccles. viduata, quasi sponsum non habeat; sed quia cum sponsus ejus nondum sit consecratus, adhuc quoad quaedam quasi viri manet solatio destituta. Ne vero novum aliquid super hoc statuere videamur, quod contra venerabilem fratrem nostrum patriarcham Antiochenum et L. Tripolitanum dictum episcopum in simili casu sedes statuit apostolica, praesentibus litteris fideliter duximus exprimendum Antiocheno patriarchae, etc. Cum ex illo, etc. Exstat supra numero 50. L. dicto Tripolitano episcopo. Cum ex illo, etc. Exstat supra numero 51. Datum Romae apud S. Petrum, V Kalend. Maii. CXVIII. EPISCOPO, CANTORI, ET MAGISTRO P. DE CORBOLIO PARISIENSIS CANONICO. Ut Bernardus de Insula in canonicatu Tornacensi per illos defendatur. (Apud S. Petrum, III Kal. Maii.) Confirmationis nostrae manum in his quae per praedecessores nostros non sine maturitate consilii novimus instituta, necnon et ex eorum auctoritate pariter et mandato sortita sunt effectus debiti complementum, non tantum libenter apponimus, verum etiam in eos qui ad institutiones hujusmodi eludendas in contradictionis et rebellionis aculeum eriguntur, graviter, sicut tenemur, insurgimus ad vindictam; ut sic rebellium et superborum contumacitas elidatur et Ecclesiae Romanae institutio, submoto cujuslibet temeritatis obstaculo, sua gaudeat libertate. Tenor siquidem litterarum dilecti filii H. decani Parisiensis, quas felicis recordationis Celestino papae praedecessori nostro tanquam nobis directas accipimus, nos instruxit, quod mortuo in Urbe bonae memoriae magistro Henrico de Sognies, canonico Tornacen. Ecclesiae, praebendam ejus dilecto filio Bernardo clerico de Insula de sedis apost. benignitate concessit, eumque de ipsa per annulum propria manu investiens, praebendam ipsi confirmavit eamdem. Super quo tam venerabili fratri nostro Tornacen. episcopo quam dilectis filiis decano et capitulo Tornacen. districte praecipiendo mandavit ut factum suum in hac parte irrefragabiliter observantes, praefatum Bernardum in suum canonicum admitterent et in fratrem; inhibens etiam illis ne ad praebendam illam aliquem alium in fratrem assumerent. Scripsit tam praefato decano quam bonae memoriae P. cantori Parisiensi cum districtione praecepti, ut eis in hujus mandati exsecutione cessantibus, ipsi auctoritate apostolica suffulti, nonobstante contradictione vel appellatione cujuslibet, quae praemissa sunt exsequi non tardarent atque ipsum in possessionem praebendae illius corporaliter inducentes, facerent eum nihilominus possessione quieta et integra fructuum perceptione gaudere. Eos insuper qui institutioni ejus ac investiturae tam solemniter factae se ducerent opponendos, per districtionem ecclesiasticam sublato appellationis obstaculo compescentes, si quid forte interim in ipsius clerici praejudicium de illa fuisset praebenda statutum, penitus irritarent. Verum memoratus decanus, sicut ei de ipsius rescripti auctoritate licebat, solus exsecutioni horum diligenter insistens, non semel, sed saepius suis litteris destinatis eo ordine quo decebat, episcopum et capitulum attente commonuit ut praeceptum apostolicum quantocius adimplentes, dictum B. qui de praebenda Tornacen. vacante per manum apostolicam, sicut dictum est, investituram acceperat, in choro et in capitulo tam liberaliter quam libenter admitterent, et praebendae fructus ex integro absque omni difficultate conferrent. Episcopus vero, licet saepe tam litteris quam viva voce commonitus ab eo, ut decuit, semper exhibuit se rebellem, nullatenus volens institutioni apostolicae consentire. Sed tamen Parisiis veniens, cum praedictus B. vehementer instaret, praesente te, frater episcope, necnon et dilecto filio abbate sanctae Genovefae procuratore ipsius episcopi Tornacensis, cum multis aliis religiosis et honestis personis, post multas altercationes et rationes hinc inde propositas, de communi consilio magistrorum prudentium et jurisperitorum, qui vocati ad litem convenerant decidendam, cum allegationes praedicti episcopi nullam vim aut vigorem haberent, saepe fatum B. auctoritate apostolica sententialiter in corporalem praebendae illius possessionem induxit; eo modo laborans quod decanus ipse totumque capitulum Tornacen. eumdem clericum in fratrem et canonicum suum communiter receperunt, et adhibitis solemnitatibus quae debent in admittendis canonicis adhiberi, stallum in choro et locum in capitulo ei libenter assignarunt: ita quod statim et deinceps, sicut et reliqui, juxta consuetudinem Ecclesiae, plena et integra perceptione fructum est gavisus. Et ut mandatum apostolicum ex ordine compleretur, idem exsecutor quidquid circa Hulvinum ipsius B. adversarium, vel alium ab episcopo vel quolibet alio forte fuisset in ejus praejudicium attentatum, cum ipso capitulo Tornacen. penitus irritavit; solo episcopo in sua rebellione contumaciter perdurante. Nos igitur quod ab eodem decano auctoritate apostolica provide super his omnibus est statutum, debitum volentes effectum sortiri, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus, et districte praecipimus quatenus si idem episcopus vel Hulvin., sive alius praenominatum B. canonicum Tornacen. super illa praebenda, quam ipse tam solemniter est adeptus, post monitionem vestram duxerint impetendum, aut possessionem praebendae qualibet occasione turbandam, eos per severitatem districtionis ecclesiasticae, omni contradictione et appellatione cessante, compescere nullatenus omittatis; nihilominus facientes ut praenominatus episcopus suum in hoc velit adhibere consensum. Nolumus enim, sicut nec fieri convenit, ut apost. sedis institutio tam solemniter celebrata, et tot tantorumque virorum approbationibus et sententia unanimi roborata, temeritate seu contradictione quorumlibet infirmetur, aut factum, quod de tanti consilii maturitate ac provida consideratione processit, in recidivae quaestionis scrupulum relabatur. Nullis litteris obstantibus harum mentione non habita, etc. Quod si omnes, etc., tu frater episcope, cum eorum altero, etc. Datum Romae apud S. Petrum, III Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. CXIX. LAMECEN. EPISCOPO, ET G. MONACHO QUONDAM EPISC. LAMECEN. ET PRIORI DE ECCLESIOLA. Ut causam inter Bracarensem archiepiscopum et canonicum S. Martini de Castro, de exemptione institutam, definiant. (Apud S. Petrum.) Cum venisset olim ad apostolicam sedem N. canonicus S. Martini de Castro, nobis exposuit quod bonae memoriae quondam Bracaren. archiepiscopus de consilio fratrum et canonicorum suorum assensu., illustris quoque Portugal. regis A. et uxoris ejus M. reginae precibus inclinatus, Ecclesiae sancti Martini de Castro privilegium exemptionis indulsit, et eam ab omni jure episcopali prorsus absolvit. Propter quod possessionem quamdam in villa de Molas et duo casalia in terra de Regaldos, ex quibus tantumdem vel eo amplius percipiebat Ecclesia, dictus archiepiscopus in recompensationem accepit, sicut in privilegio continetur, quod per sedem apostolicam fuit postmodum confirmatum; ita quod eadem Ecclesia Ecclesiae Romanae certum censum annis singulis exhiberet. Verum e contra venerabilis frater noster archiepiscopus Bracaren. asseruit quod eadem Ecclesia, cum adhuc parochialis existeret, et postmodum cum per J. quondam Bracaren. archiepiscopum facta esset canonica regularis, jura episcopalia Bracaren. Ecclesiae persolvebat. Tandem vero canonici ejusdem Ecclesiae dicto archiepiscopo duo casalia conferentes, relaxationem juris episcopalis pro parte quadam impetrarunt ab eo. Sed dissensione postmodum super hoc exorta, iidem canonici casalibus praedictis receptis, jura episcopalia memorato archiepisc. et successori ejus diutius persolverunt. Adjecit etiam idem archiepiscopus quod ipse ab eadem Ecclesia, sicut ab aliis monasteriis Bracaren. dioecesis, jura parochialia et procurationes annuas aliquandiu recepisset; quae cum sibi praesumpsissent postmodum denegare, post primam, secundam et tertiam commonitionem, suspensionis in priorem et in monasterium interdicti sententiam promulgavit, ac postmodum tam priorem quam conventum, quia sententiam ipsam servare nolebant, excommunicationi subjecit. Cumque postmodum coram dilecto filio G. Sancti Angeli diac. cardinale, qui tunc in partibus illis legationis officio fungebatur, quaestio super hoc fuisset aliquandiu agitata, et tandem venerabili fratri nostro dilecto filio nostro priori Sanctae Crucis ex ipsius delegatione commissa, pars adversa lite pendente ad apostolicam sedem accedens, veritate tacita confirmationem praedicti privilegii impetravit. Allegabat etiam idem archiepiscopus ex privilegio taliter impetrato nullum debere sibi praejudicium generari, et se ante omnia debere restitui, cum eum jure consueto prior et cononici auctoritate propria spoliassent. Quia vero nobis ad plenum non constitit de praemissis, discretioni vestrae per apost. scripta mandamus quatenus partibus convocatis, audiatis, hinc inde proposita et quod justum fuerit inter eos, appellatione postposita, statuatis et faciatis quod decreveritis auctoritate nostra firmiter observari. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXX. ARCHIEPISCOPO MEDIOLAN. Ut cancellariam dignitatem in Ecclesia Mediolanensi vacantem subdiacono pontificis conferat. (Apud S. Petrum.) In his quae non solum ad spiritualia, verum etiam ad saecularia pertinent, te credimus adeo eruditum, ut satis inter bonum et malum discernere debeas et agnoscas quibus inter devotos et fideles tuos ad majoris remunerationis stipendia tenearis. Unde, quod absit! tanto majori appareres reprehensione notandus, si merita tuorum bene viventium absque remuneratione debita sub dissimulationis oculo pertransires, quanto minorem in his excusationem tuae providentia circumspectionis admittit. Sane si velles etiam, diffiteri non posses quantum dilectus filius Henricus subdiaconus noster pro te tam apud sedem apostolicam quam alias fideliter laboraverit et devote: pro quo tanto confidentius preces nostras pro ipso tibi duximus porrigendas, quanto justiori causa quae ad id efficaciter nos invitat ipsas credimus adjuvari; cum eas quas tanquam primitias tibi dirigimus, apud te mereri speremus audientiam cum effectu, et si etiam secus eligeres faciendum, nulla rationabilis tibi excusatio superesset, ad provisionem dicti subdiaconi congrua opportunitate se temporis ingerente. Inde est quod cum, sicut audivimus, cancellariae dignitas per annum et ultra jam in Ecclesia Mediolanen. vacaverit, licet jurisdictio conferendi eam ad nos, juxta Lateranen. statuta concilii, pleno jure sit devoluta, cum nec per te infra sex menses nec per Mediolanen. capitulum infra sex alios fuerit ordinata, nos tamen tibi tanquam fratri charissimo deferre volentes, devotionem tuam rogamus affectuosius et monemus, per apostolica tibi scripta praecipiendo mandantes quatenus eidem subdiacono, qui tam per se quam per consanguineos suos tibi et Ecclesiae tuae plurimum esse poterit fructuosus, et ad ipsius exsecutionem officii probatur idoneus, quem nos etiam quadam praerogativa speciali diligimus, dictam cancellariam sine cujuslibet difficultatis obstaculo, tam nostrarum precum intuitu quam ipsius meritorum et probitatis obtentu non differas assignare; ita ut ipse in hoc bonitatis tuae dulcedinem valeat experiri, nosque in nostrarum exauditione precum tuae probare possimus devotionis affectum. Quod si, postquam litteras nostras receperis, ad eludendum mandatum nostrum in praejudicium juris canonici, quod nobis competit ex Lateran. statuto concilii, de ipsa cancellaria, quod non credimus, aliquid duxeris statuendum, nos id irritum decernimus penitus et inane; sicque auctore Domino faciemus idem mandatum efficaciter adimpleri, quod ad consummationem praesentis negotii, quae de ipso non ficte incoepimus, finis congruus subsequatur. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXXI. EPISCOPO ET CLERO PLACENTIN. Ut Palavicinum compellat ad restituendum ablata cardinali S. Mariae. (Apud S. Petrum, XI Kal. Maii.) Qui monitis acquiescere nolunt, et mandatis apostolicis obedire nec ad obediendum minis etiam inducuntur, canonicae severitatis in se debent experiri rigorem, ut effectus ab eis obtineat quod interminatio non potuerat obtinere. Sane cum olim consulibus et populo Placentinis dederimus in mandatis ut V. Palavicini filium et socios ac fautores iniquitatis ipsius, commorantes in vestro districtu, ad restitutionem eorum quae dilecto filio nostro P. Sanctae Mariae in Via Lata diacono cardinali, cum de provincia legationis suae rediret, violenter abstulerant, tradita sibi potestate compellerent; alioquin Ecclesiam Placentinam subjiceremus Ecclesiae Ravennati; ac si nec sic mandatis apostolicis obedirent, episcopali dignitate tam Placentin. quam Parmen. Ecclesiam privaremus: quia quod mandabatur adimplere hactenus distulerunt, ne mendacii arguamur, recedere non possumus a tramite veritatis, aut non concludere in effectu quae praediximus comminando. Eapropter eorum contumaciam attendentes, praesentium auctoritate de consilio fratrum nostrorum statuimus ut nisi infra quindecim dies post receptionem praesentium, mandatum quod per alias eis litteras fecimus curaverint adimplere, Ecclesia Placentina Ecclesiae Ravennati subjaceat et vos venerabili fratri nostro archiepiscopo Ravennati respondeatis et ipsius non praesumatis mandatis et admonitionibus contraire, donec nobis et eidem cardinali plenarie fuerit satisfactum; tam Placentin. quam Parmen. Ecclesiam episcopali dignitate, dante Domino, privaturi, si nec sic nobis fuerit plenarie satisfactum. Ideoque per apostolica vobis scripta mandamus, et districte praecipimus quatenus eidem archiepiscopo respondere curetis. Alioquin noveritis vos officio beneficioque suspensos. Mandavimus autem eidem archiepiscopo ut vos ad obediendum sibi per censuram ecclesiasticam et aliter, si opus fuerit, appellatione remota compellat. Nos enim sententiam quam in vos, si contumaces fueritis, tulerit ratam habebimus et faciemus auctore Domino inviolabiliter observari. Charissimae quoque in Christo filiae nostrae C. imperatrici, et tam Francorum quam Anglorum regi, et nobilibus viris T. comiti, et baronibus Campaniae, duci Burgundiae, ac comiti Maurianen. firmiter praecipiendo mandamus, ut bona mercatorum Placentinorum et Parmensium, quae deinceps fuerint in terra eorum inventa, tandiu apud se custodia fideli detineant vel faciant in tuto deponi, donec nobis et eidem cardinali fuerit plenarie satisfactum, et ipsi quid de his facere debeant mandatum a nobis receperint speciale. Consules etiam Placentinos, nisi nobis juxta mandatum dilecti filii G., sanctae Mariae in Porticu diaconi card. apostolicae sedis legati, curaverint satisfacere infra terminum quem ipse eis ad satisfaciendum praefixerit, se noverint excommunicationis vinculo innodatos. Mandamus autem rectoribus Lombardiae ut consules ipsos et potestatem Parmen. ad sua consilia non admittant, imo eos sicut excommunicatos arctius studeant evitare. Scribimus quoque universis archiepiscopis, episcopis, et aliis Ecclesiarum praelatis in Lombardia constitutis, ut si consules Placentini vel potestas Parmen. in civitates vel quascunque terras Lombardiae forte devenerint, eis praesentibus in civitatibus vel terris ipsis divina prohibeant officia celebrari. Omnes autem litteras, quae pro eorum contumacia edomanda de mandato nostro super hoc negotio sunt confectae, eidem card. transmittimus, eis, ad quos diriguntur, nisi infra quindecim dies post susceptionem praesentium nobis juxta formam litterarum quas idem cardinalis ad vos primo detulit, ad plenum satisfactum fuerit, assignandas: ei dantes firmiter in mandatis ut te, frater episcope, et clericos Placen. ad obediendum memorato archiepiscopo, cui vos ex tunc decernimus usque ad dignam satisfactionem esse subjectos, per censuram ecclesiasticam appellatione remota compellat. Quod si forte cardinalis memoratus in terra non fuerit, venerabilibus fratribus nostris Mediolan. archiepiscopo et episcopo Cuman. exsecutionem hujus apostolici mandati committimus; ut ambo, vel alter eorum, si his exsequendis ambo nequiverint interesse, sicut praemissum est, in ipsius exsecutione apostolica fretus auctoritate procedat. Illud etiam relinqui nolumus incorrectum, quod interdictum in civitate et dioecesi positum non plene, sicut dicitur, observatur, cum auctoritate nostra prolatum fuerit et a nobis postmodum confirmatum. Unde vobis in virtute obedientiae districte praecipiendo mandamus ut vos illud inviolabiliter observetis et faciatis per vestram dioecesim inconcusse servari; eos qui contravenire praesumpserint, officio beneficioque suspensos, ad sedem apostolicam tu, frater episcope, transmissurus. Datum Romae apud Sanctum Petrum, XI Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. Scriptum est praedictis omnibus super hoc, juxta quod in eisdem litteris continetur CXXII. EPISC. ET CAPITULO PARMEN. De eadem re. (Apud S. Petrum.) Qui monitis, etc., ut supra in eumdem fere modum usque ad verbum illud compellerent. Alioquin Burgum sancti Domnini eximeretur a jurisdictione Parmensis Ecclesiae, quia ipsi quod mandatur, etc., usque ad verbum illud de consilio fratrum nostrorum Burgum S. Domnini ab Eccle. Parmen. usque ad satisfactionem congruam eximimus potestate, tam vestram quam Placen. Ecclesiam, etc., ut supra usque ad verbum illud satisfactum. Scribimus autem charissimae in Christo filiae C. imperatrici, etc., usque ad verbum illud speciale. Omnes autem litteras quae pro eorum contumacia, etc., usque ad verbum illud firmiter in mandatis ut clericos in Burgo sancti Domnini constitutos a jugo Ecclesiae Parmen. absolvat, et publicet tantum Ecclesiae Romanae teneri. Quod si forte card. memoratus in terra non, etc., usque ad verbum illud procedat. Ideoque per apostolica vobis scripta mandamus et districte praecipimus quatenus cum idem Burgum sancti Domnini a vestra fuerit jurisdictione exemptum, nullam in ecclesias vel clericos ejus exercere praesumatis de caetero potestatem; sub poena excommunicationis vobis nihilominus inhibentes ne Huberto Palavicini filio aliquid de proventibus Parmen. Ecclesiae impendatis, nec eum vel suos, vel aliquos pro eo patiamini de ipsis aliquam usurpare vel qualemcunque accipere portionem contra quod hactenus egisse dicimini fraudulenter. Illud etiam impunitum relinquere nec possumus nec debemus, quod interdictum in civitate vestra et dioecesi positum non plene, sicut dicitur, observatur, praesertim cum auctoritate nostra prolatum fuerit, etc., ut supra usque in finem. Datum, ut supra. CXXIII. RAVENNATI ARCHIEPISCOPO. De eadem re. (Apud S. Petrum.) Cum apud sedem apostolicam potestatis resideat plenitudo, non est admiratione ducendum si, pensatis subditorum meritis, nunc exaltat humiles, nunc deprimit contumaces. Sane cum ipsa mater sit omnium generalis, ut in sublimatione humilium ad obediendum provocet contumaces et in contumacium depressione tam superbis quam humilibus audaciam subtrahat contemnendi, et mansuetos extollit, et deponit supercilium superborum. Ideoque Placentinorum contumaciam attendentes, praesentium auctoritate statuimus de fratrum nostrorum consilio et voluntate communi, ut Ecclesia Placentina Ecclesiae Ravennati subjaceat, et venerabilis frater noster episcopus et clerus Placentin. tibi obedientiam et honorem exhibeant, donec nobis et ilecto filio P. Sanctae Mariae in Via Lata diacono cardinali juxta tenorem litterarum, quas eis direximus Placentiam, satisfactionem curaverint plenariam exhibere; auctoritate tibi apostolica indulgentes ut eos ad obediendum tibi et respondendum, sicut superius est expressum, compellendi liberam habeas facultatem. Nos enim sententiam quam in eos propter hoc tuleris ratam habebimus et faciemus auctore Domino inviolabiliter observari. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXXIV. OVETEN. EPISCOPO. Ut ex collegio canonicorum iterum fiat monasterium. (Apud S. Petrum, VI Non. Maii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum illud effectum. Significasti siquidem nobis quod cum in Ecclesia sancti Servandi institutio abbatis et monachorum ad te de jure pertineat, monasterium ipsum conversum est in canonicam saecularem et cuidam clerico in beneficium assignatum; quod tu quantum in te fuerat, emendare intendens, monasterium ipsum in priorem religionis statum desideras revocare. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes ut ecclesiam ipsam ad debitum religionis statum reducas, instituendi ibidem abbatem et monachos, sicut ad te pertinet, liberam tibi concedimus auctoritate apostolica facultatem. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud S. Petrum, VI Non. Maii. CXXV. FRATRI RAINERIO. Ut curet Ovetensem episcopum a rege Legionem. ejectum restitui. (Datum, ut supra. ) Cum venerabilis frater noster Oveten. episcopus interdictum, quod in regnum Legionen. apostolicae sedis auctoritate prolatum fuerat, et ipse servaverit et in sua dioecesi fecerit observari et propter hoc de regno Legionen. exsilium coactus fuerit sustinere, justum non esset aliquatenus vel honestum, si de receptione ipsius in absolutione regis et regni a te vel nullatenus vel nimis tepide tractaretur. Ideoque discretioni tuae per apost. scripta mandamus quatenus si, juxta formam quam tibi dedimus, regem Legionen. duxeris absolvendum, et debito praestitae cautionis illi praecipias, antequam interdictum regni relaxes, ut non impediat quominus dictus episcopus suae restituatur dioecesi et tam de damnis illatis quam de fructibus inde perceptis recompensationem ei exhibeat competentem et ei faciat ablata cum integritate restitui. Noveris autem nos eidem episcopo de speciali gratia concessisse ut cum regni Legionen. relaxaveris interdictum, latam in suam dioecesim interdicti sententiam et hactenus observatam, per se vel nuntium suum auctoritate nostra cum tuo consilio valeat relaxare. Unde nihilominus volumus et mandamus ut praedictum episcopum non impedias quominus secundum predictam formam per se vel nuntium suum dioecesim Ovetensem absolvat. Datum, ut supra. CXXVI TERRACONEN. ARCHIEPISC. Ne intra septennium proxime vacatura beneficia conferantur, sed redditus convertantur in usus creditorum. (Apud S. Petrum V Kal. Maii.) Imminet nobis ex susceptae administrationis officio ut Ecclesiarum profectibus taliter intendere debeamus, quod ipsi in statu debito persistentes, salubribus proficere valeant institutis. Sane ad nostram noveris audientiam pervenisse quod Ecclesia tibi commissa propter beneficia tam mansionariis quam non mansionariis assignata, cum ipsius redditus ad hoc sufficere non valeant, jam fere ad nihilum est redacta. Volentes igitur ejusdem Ecclesiae profectibus paterna sollicitudine providere, fraternitati tuae per apost. scripta praecipiendo mandamus quatenus, si vera sunt quae dicuntur, de possessionibus ad mensam tuam pertinentibus infra septennium nulli beneficium de novo assignes, nisi necessitas vel Ecclesiae utilitas postulaverit, ut per hoc saltem respirare valeat ab onere debitorum. Datum Romae apud S. Petrum, V Kalend. Maii. CXXVII. PRAEPOSITO, DECAN. ET CAP. CAMERACEN. Ut a decessore suo et a se institutum recipiant in canonicum. (Apud S. Petrum.) Proposuit nobis dilectus filius Thebaldus presbyter quod, cum bonae mem. Celestinus papa praedecessor noster, post preces quas vobis pro receptione ipsius in fratrem et assignatione praebendae ad donationem vestram spectantis in Ecclesia vestra proximo vacaturae eidem facienda porrexerat, mandatum vobis apostolicum destinasset et bonae mem. decanum Remen. exsecutorem concessisset eidem, decanus ipse vos in exsecutione mandati apostolici contumaces inveniens et rebelles, ipsum de praebenda primo vacatura in Ecclesia vestra, quae ad donationem capituli pertineret, auctoritate apostolica investivit; vobis praecipiens ut eum in canonicum recipientes et fratrem, ipsi stallum in choro et locum in capitulo conferretis; ecclesiarum vobis introitu interdicto, si quod mandabat differretis infra triduum ad implere. Vos autem nec mandatum ejus exsequi voluistis, nec ab ecclesiarum cessastis ingressu; imo potius in elusionem mandati apostolici, causa diffugii ad eumdem decanum appellastis; et cum ipse decanus morte praeventus in negotio ipso ulterius non potuisset procedere, et praebenda quae ad donationem vestram spectabat, in ecclesia Cameracen. vacasset, eam alii assignastis, in eumdem presbyterum excommunicationis sententiam promulgantes, quia litteras ejusdem decani sibi in testimonium reservavit. Cum autem propter hoc idem presbyter ad ejusdem praedecessoris nostri praesentiam accessisset, sicut ex litteris ejus nobis innotuit, ipse quod ab eodem decano factum fuerat, ratum volens haberi, collationem praebendae factam a vobis penitus irritavit, et eumdem presbyterum ab excommunicationis vinculo absolutum de ipsa manu propria per annulum investivit. Licet autem intentionis nostrae non sit investituras de vacaturis factas, contra canonum instituta ratas habere, qui secundum plenitudinem potestatis de jure possumus supra jus dispensare; attendentes tamen quod idem presbyter non de vacatura, sed de vacante per praedecessorem nostrum fuerat investitus, utpote quae post cassationem concessionis a vobis factae intelligebatur vacare: discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus amoto ab eadem praebenda quolibet detentore eam ipsi T. omni dilatione, excusatione et app. postpositis conferatis et permittatis ab ipso pacifice possideri, ei stallum in choro et locum in capitulo cum plenitudine honoris canonici assignantes. Alioquin noveritis nos venerabili fratri nostro Cathalanensi episcopo dedisse firmiter in mandatis ut ipse id auctoritate apost. exsequatur; contradictores eccle. censura cessante appellatione percellens, si vos super exsecutione mandati nostri desides fueritis vel remissi. Nos enim sicut nolumus injusta praecipere, sic in justis praeceptis nolumus pati repulsam, qui prompti sumus omnem inobedientiam secundum apost. verbum ulcisci. Nullis litteris, etc., harum tenore tacito, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum. In eumdem fere modum Cathalanensi episcopo. CXXVIII. MATTHAEO ABBATI ET CONVENTUI S. SPIRITUS DE ARENULIS. Apud S. Petrum, VI Non. Maii. Socrosancta Rom. Eccl., etc., usque ad verbum illud suscipimus. Ad indicium autem hujus nostrae protectionis paginae nobis nostrisque successoribus unum Byzantium annis singulis exsolvetis. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum, VI Nonas Maii. CXXIX. OXOMENSI, OSCENSI ET DERTUSEN. EPISCOPIS. Ut causam archiepiscopi et capituli terraconensis contra monasterium Rivipollense determinent. (Apud S. Petrum, II Non. Maii.) Veniens olim ad apostolicam sedem Willielmus monachus Rivipollensis, causamque inter venerabilem fratrem nostrum archiepiscopum et dilectos filios canonicos Terraconen. ex una parte, et monasterium Rivopollen. ex alia, super villa et honore de Centumcellis vertebatur, ad quosdam obtinuit judices delegari. Verum quoniam ipse in falsitate bullae nostrae fuit publice deprehensus et suspectus habetur ne praeter litteras quas a nobis obtinuit, aliquas alias sub falsa bulla in Hispaniam destinarit, fraternitati vestrae per apost. scripta mandamus quatenus, nullis litteris super hoc impetratis obstantibus et revocato quidquid earum auctoritate est attentatum, audiatis causam et eam sine debito terminetis, facientes quod statueritis per censuram eccle. inviolabiliter observari; audituri nihilominus causam quae inter Terraconen. Eccle. et monasterium Rivipoll. super castro de Analech vertitur et fine canonico decisuri. Datum Romae apud Sanctum Petrum, II Nonas Maii. CXXX. PHILIPPO ILLUSTRI REGI FRANCIAE. De confirmatione foederis inter ipsum regem et comitem Flandriae. (Apud S. Petrum.) Licet ex injuncto nobis apostolatus officio cunctorum teneamur providere quieti et pacem inter singulos exoptare, quietem tuam et regni tui tanto specialius conservare volumus et debemus et inter magnificentiam regiam et homines suos firmae pacis existere foedera studiosius affectamus, quanto personam tuam specialiori diligimus in Domino charitate, et pacem tuam et regni tui ad Ecclesiae commodum cognoscimus efficacius redundare. Eapropter chariss. in Christo fili, tuis justis precibus inclinati et petitionibus tuis, quantum cum Deo possumus, gratum impertientes assensum, felicis mem. Celestini papae praedecessoris nostri vestigiis inhaerentes, compositionem factam inter serenitatem tuam et dilectum filium nostrum Balduinum comitem Flandriae pro pace perpetuo servanda, sicut rationabiliter facta est coram viris religiosis et prudentibus et scripto authentico roborata et firmata pluribus juramentis et ab utraque parte recepta auctoritate apost. confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Ad majorem autem ipsius facti notitiam, authenticum praedicti comitis de verbo ad verbum praesentibus litteris apponi fecimus et transcribi: cujus tenor talis est: Ego Balduinus comes Fland. et Hainen., notum facio universis praesentibus pariter et futuris quod ego concessi et juravi domino meo ligio Philippo illustri regi Franciae quod omnibus diebus vitae meae bona fide et sine fictione ipsum juvabo contra omnes homines qui possunt vivere et mori, praeterquam de terra Hainen. contra dominum meum episcopum Leodicensem, si ipse vellet inquietare regem Franciae, vel rex Franciae eum, sive contra dominum imperatorem de eadem terra; neque regi Franciae de hujusmodi auxilio faciendo unquam deero, quandiu idem dominus meus rex Franciae rectitudinem mihi facere voluerit in curia sua, et me facere judicari per eos qui me judicare debent in curia regis Franciae, et hoc faciam domino meo regi Franciae assecurari per juramenta viginti hominum meorum de Hainen. quos elegerit rex Franciae in hunc modum: ipsi jurabunt, et litteras suas patentes regi Franciae inde dabunt, quod mihi consulent, et volent, et efficient ad posse suum bona fide, ut hanc conventionem teneam domino regi Franciae integre, et quod si ab hoc resiliero, in captionem domini regis Franciae, ibunt Parisius infra quadraginta dies postquam id sciverint, vel per se vel per submonitionem regis Franciae, nisi infra eosdem quadraginta dies regi Franciae emendatum fuerit; nec de captione regis Franciae exibunt, donec illud sit emendatum; et quotiescunque me continget ab hac conventione resilire, toties Parisius in captione regis Franciae ire et captionem ei tenere tenebuntur ad eumdem modum qui praedictus est. Eamdem securitatem faiam fieri Domino regi Franciae contra omnes homines a quadraginta homin. de terra mea Fland. quam modo teneo, quos ipse rex Franciae elegerit. Et quam cito ad me venerit per jus meum terra quam comitissa uxor quondam avunculi mei comitis Fland. Philippi tenet nomine dotalitii, a quadraginta hominum meorum illius terrae, quos rex Franciae elegerit, eamdem securitatem fieri et praestari faciam domino meo regi Franciae. Et quicunque morientur ex his qui hanc fecerint regi Franciae securitatem, haeredes eorum eamdem securitatem praestare regi Franciae faciam. Quicunque hominum meorum de utraque terra praedicta hujusmodi securitatem domino regi Franciae facere noluerint, terras suas eis auferam nec reddam, donec regiae Franciae dictam fecerint securitatem. Et interim alios ad electionem regis Franciae faciam regi facere illam securitatem. Caeterum dominum Remen. archiepiscopum, et Atrebaten., et Cameracen., et Tornacen., et Morinen. episcopos rogabo, et bona fide requiram quod quotiescunque me a praedictis conventionibus resilire contigerit, toties me excommunicent, et terram meam totam interdicto supponant, non obstante aliqua appellatione, donec id emendatum sit regi Franciae. Et litteras meas patentes tam archiepiscopo quam dictis episcopis dabo, continentes me his concessisse quod hanc justitiam possint in me exercere, non obstante appellatione, si a dictis conventionibus resiliero: et efficiam ad posse meum, quod ipsi litteras suas patentes super hoc dabunt regi Franciae. Ita etiam quod quicunque successerint Remen. archiepiscopo et memoratis archiepiscopis, ad idem faciendum super me et super terram meam Domino regi Franciae tenebuntur. Dominum papam etiam et alios summos pontifices Domini papae successores rogabo per litteras meas patentes, quas tradam regi Franciae, quatenus domino regi Franciae suas super hoc confirmationis dent litteras, et justitiae in me et terram meam exercendae, si ab his resiliero. Sciendum praeterea quod domino meo Philippo regi Franciae et haeredi suo quito feudum Bolen. et feudum Gumar. et feudum Osiaci, si quid in illis feudis habeo. Quae omnia juravi et sigillo meo rata firmavi. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud S. Petrum. Scriptum est autem super hoc Willelmo. Remen. archiepiscopo et suffraganeis ejus, ut apost. freti auctoritate dictam compositionem faciant, sublato cujuslibet contradictionis et appellationis obstaculo, per excommunicationis in personas et interdicti sententiam in terras, inviolabiliter observari. CXXXI CISTERCIEN. ET CLAREVALL. ABBATIBUS. Ut per archiepiscopum Rothomagensem, post interpositam a Philippo Gallorum rege appellationem, attentata revocent. (Apud S. Petrum.) Deferendum regi quasi praecellenti cum in generali testetur Apostolus, illi deferre specialiter volumus et deferri desideramus ab aliis quem certis novimus argumentis et fidei catholicae integritate praecellere et inter caeteros reges in devotione Rom. Ecclesiae proposito persistere firmiori. Hinc est quod nos attendentes fidem et devotionem quam charissimus in Christo filius noster Philippus rex Francorum illustris, non solum circa Rom. Ecclesiam, verum etiam circa Ecclesias universas quasi ex liberalitate innata creditur exhibere, de venerabilis fratris nostri Rothomagen. archiepiscopi discretione miramur; quia, sicut audivimus, cum idem rex superfacto Andeliaci ab ipso archiepiscopo tanquam a suspecto judice appellarit, ne aliquid posset in ejus praejudicium generari, nihilominus idem archiepiscopus ipsum infestat ejusque terram in sua provincia constitutam ecclesiastico minatur supponere interdicto. Unde nos canonum statuta sequentes, si quid post appellationem illam rationabiliter interpositam in ejus praejudicium fuerit attentatum, irritum decernentes penitus et inane, praefato archiepiscopo mandavimus, districtius inhibentes, ne praedictum regem de caetero propter hoc molestare aut in terram ejus sententiam promulgare praesumat, quandiu coram vobis, qui neutri partium merito debetis esse suspecti, parere voluerit aequitati. Quo circa discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus si saepe dictus archiepiscopus post appellationem illam, eodem rege taliter juri stare parato, in praedictam terram aliquam in gravamen ipsius duxerit sententiam promulgare, vos nostra freti auctoritate illam denuntietis, sublato appellationis obstaculo non tenere. Ne vero propter loci distantiam eidem archiepiscopo grave sit ad vestram praesentiam pro consequenda justitia laborare, praesentium vobis auctoritate mandamus, ut quoties necesse fuerit, ad locum congruum accedatis, et sine personarum acceptione, justitia mediante, procedere non tardetis. Nullis litteris obstantibus, si quae apparuerint veritate tacita, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXXXII ODONI TERDON. EPISCOPO. Quod omnes religiosos sibi subjectos liceat ad observationem interdicti compellere, salvis privilegiis Romanorum pontificum. (Apud S. Petrum.) Officii nostri debitum et sollicitudo requirit ut fratres et coepiscopos nostros in justis debeamus petitionibus specialius exaudire nec eorum sententias, quas in contumaces et rebelles duxerint rationabiliter promulgandas, permittamus temeritate qualibet violari. Cum igitur, sicut tua nobis insinuatio patefecit, multi religiosi tuae dioecesis contra generale interdictum a te positum divina non metuant officia celebrare, fraternitati tuae auctoritate praesentium duximus indulgendum ut liceat tibi omnes tuae dioecesis, salvis privilegiis et indulgentiis Rom. pontificum, ad observantiam interdicti a te positi appellatione remota canonica districtione compellere. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXXXIII. GRADENSI PATRIARCHAE. Ut decimas a sibi subjectis parochianis recipiat, etsi hactenus sub aliis episcopis habitarunt. (Apud S. Petrum, IV Non. Maii.) Si quando a fratribus et coepiscopis nostris a nobis requiritur quod a tramite rationis non deviet, eorum postulationi facilem nos convenit praebere consensum; ut eo fortius circa injunctum sibi officium intendere valeant et in nostra devotione persistere, quo se a nobis benignius ac celerius senserint exauditos. Inde est quod cum Ecclesiam sancti Achindani apud Constantinopolim te habere proponas, quidam suffraganeorum tuorum decimas a parochianis ejusdem Ecclesiae, qui de tuis partibus ad eamdem parochiam saepe domicilia transferunt, ea occasione instanter requirunt, quia patres eorum, avi sive proavi decimas ipsis aliquando persolverunt, et ad ipsas decimas extorquendas nonnunquam suos vicarios transmittere non formidant: non attendentes quod licet ipsi parochiani eorum aliquando fuerint, ex quo se ad alienam parochiam transtulerunt, manum non licet cuiquam in messem mittere alienam. Ideoque nos indemnitati tuae sollicite providere volentes, fraternitati tuae praesentium auctoritate concedimus ut liceat tibi a parochianis praescriptae Ecclesiae tuae beati Achindani, non obstante quod eorum antecessores praedictis suffraganeis tuis, dum in ipsorum parochia permanebant, decimas persolverunt, libere decimas percipere et tenere, nihilominus etiam jus conventuale, quod in capellis Ecclesiae praenominatae tibi de jure competit, sine contradictione cujuslibet de auctoritate nostra valeas exercere. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum, IV Non. Maii, pontificatus nostri anno primo. CXXXIV. ABBATI ET CONVENTUI BELLAEVILLAE. Quod liceat ipsis, cum consensu episcopi et sine detrimento alterius, oratoria exstruere. (Apud S. Petrum, Non. Maii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum illud effectum. Ut igitur apostolici favoris obtentu religio vestra, Deo dante, grata in spiritualibus et temporalibus recipiat incrementa, statuimus ut vobis de concessione nostra sit licitum in locis in quibus competens fratrum numerus a vobis fuerit institutus, cum assensu dioecesani episcopi, sine detrimento juris alterius, oratoria sine cujuslibet contradictione construere, ubi fratribus morantibus cum familiis suis secundum statuta ordinis vestri divina valeant officia ministrari. Datum Romae apud Sanctum Petrum, Non. Maii, pont. nostri anno primo. CXXXV. EISDEM. De procuratione exhibenda fratribus S. Irenaei. (Datum, ut supra. ) Quanto Creatori vestro sub religionis habitu astricti estis devotius famulari, tanto sollicitius nos convenit providere ne per immoderati oneris gravitatem aliquatenus possit in vobis monastici profectus ordinis impediri. Accepimus autem vobis significantibus quod ab ipso domus vestrae fundationis primordio de fundatoris voluntate processit ut fratribus S. Irenaei procurationem unam annis singulis liberaliter exhiberet, cum terras vel redditus non teneatis ab eis, propter quos hujusmodi procuratio ipsis debeat exhiberi. Verum tunc temporis propter fratrum et servientium paucitatem domum vestram exhibita procuratio non gravabat, cum fines levium non excederet expensarum. Sed nunc tantum ibi excrevit numerus servitorum et fratrum quod ad faciendam procurationem vix modo quatuor marchae sufficerent, quae pro una sufficienter fieri consuevit. Ut igitur per apostolicae sollicitudinis curam vestris possit in parte ista gravaminibus provideri, auctoritate praesentium vobis indulgemus ne ultra primam mensuram in procuratione ipsa sitis ulterius praedictis fratribus obligati; sed expensis illis quae sufficere consueverant sint contenti; nisi forte facultates Ecclesiae vestrae in tantum excreverint, quod sine gravamine, ampliato fratrum numero, ad solvendum debitum procurandi extendi possit quantitas expensarum. Nulli ergo, etc. Datum, ut supra. CXXXVI. ABBATI ET CONVENTUI SANCTI VEDASTI, Statuta et laudabiles coenobii istius consuetudines pontifex confirmat et approbat. (Apud S. Petrum, II Non. Maii.) Cum a nobis petitur, etc., usque vestris postulationibus inclinati, rationabiles consuetudines Ecclesiae vestrae a bonae memoriae P. sancti Grisogoni presbytero cardin. tunc legato sedis apostolicae approbatas, et per M. quondam abbatem sancti Vedasti de consilio majoris et sanioris partis capituli redactas in scriptis, et tam sigilli ipsius quam card. ejusdem munimine roboratas auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus: inhibentes ne vel tu, fili abbas, vel tuorum quilibet successorum contra eas temere veniat, nec vos, filii monachi, contravenienti aliquatenus pareatis. Adjicimus etiam ut, sicut in instrumento earumdem consuetudinum continetur, curias et domos obedientiarum in quibus monachi consueverunt hactenus ministrare nunquam ulli laico sub quocunque censu temere concedere praesumatis, sed tam res Ecclesiae vestrae quam obedientiarum ipsius per fratres vestros et monachos custodiantur et fideliter pertractentur. Ad haec, auctoritate vobis apostolica districtius interdicimus, ne obventiones charitatum, annuos etiam redditus refectioni fratrum et pauperum in anniversariis deputatos, in alios usus, nisi evidens Ecclesiae necessitas vel utilitas exigat, praeter communem assensum vel majoris partis consilii sanioris aliquatenus convertatis; sed tam dictae obventiones quam et redditus ipsi, per priorem et monachos, quos capitulum ad hoc deputaverit, fideliter reserventur. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum, II Nonas Maii. CXXXVII. GERARDO ABBATI ET CONVENTUI VIRZILIACENSI. Veteres consuetudines laudabiles approbat, et nova iis privilegia confert, (Apud S. Petrum.) Quamvis universa loca religiosa fovere ac diligere teneamur, illis tamen propensiorem curam impendere nos oportet quae specialiter beati Petri juris existunt et ad nostram nullo mediante provisionem pertinent et tutelam. Inde est quod nos jura monasterii vestri volentes integra conservari et contra molestationes indebitas vos et idem monasterium speciali communire privilegio libertatis ad exemplar felicis memoriae Urbani, Clementis et Celestini praedecessorum nostrorum, auctoritate apostolica prohibemus ne ullus omnino archiepiscopus, episcopus aut alius Ecclesiarum praelatus, nisi de speciali mandato Romani pontificis vel legati ab ipsius latere destinati, in monasterium ipsum, abbatem vel aliquem fratrum vestrorum interdicti, suspensionis vel excommunicationis sententiam promulgare praesumat: quod si fecerit, eam decernimus non tenere. Libertates praeterea et immunitates et rationabiles ejusdem monasterii consuetudines hac tenus observatas, tam in animarum cura presbyteris Ecclesiarum Virziliaci, Asconii, Sancti Petri, Castri insulae, et Monterione committenda et contrahendis matrimoniis et legitime dirimendis, et excommunicandis vel absolvendis suspendendis, destituendis et restituendis presbyteris, clericis et parochianis Ecclesiarum illarum quam in aliis negotiis et sacramentis ecclesiasticis, ratas esse decernimus et eas auctoritate apostolica vobis vestrisque successoribus confirmamus: districtius prohibentes ne quis possessiones, jura, vel bona praedicti monasterii praeter conscientiam sedis apostolicae, cui specialiter est subjectum, quomodolibet alienare vel antiquas et rationabiles ejusdem monasterii consuetudines, et hactenus observatas violare praesumat: quod si a quoquam fuerit attentatum, omnino statuimus irritandum. Adjicimus etiam ut si Ecclesiarum praelati a vobis canonice tertio requisiti, manifestos malefactores vestros interdicere et excommunicare neglexerint, licitum sit vobis et successoribus vestris ut eos candelis accensis vice nostra excommunicetis et interdicatis nuntietisque excommunicationis et interdicti vinculo innodatos: quos tandiu volumus sicut excommunicatos et interdictos ab omnibus evitari, donec de perpetratis excessibus satisfaciant competenter, et si delicti qualitas hoc exegerit, ad sedem apostolicam cum testimonio litterarum abbatis vel capituli veniant absolvendi. Liceat insuper vobis, sicut a benignitate sedis apost. instantius postulastis, ut in solemnitate quam in translatione beatae Mariae Magdalenae infra Quadragesimam annis singulis celebratis, ad gloriam Dei et laudem, ob solemnitatis ipsius reverentiam, Gloria in excelsis Deo ad missas de festivitate ipsius in monasteriis vestris solemniter decantetis. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXXXVIII. EISDEM. De privilegio in fraudem aliorum, et quo privilegiati abutuntur, impetrato, revocando. (Apud S. Petrum.) Ad audientiam apostolatus nostri pervenit quod canonici castri Censurii a sede apostolica indulgentiam impetrarunt ne pro injuriis a dominis ejusdem castri vicinis Ecclesiis irrogatis, castrum ipsum subjici valeat interdicto: cujus libertatis occasione praedicti domini malignandi materiam assumentes, vobis et Ecclesiis vestris damna plurima et injurias intulerunt, de quibus nullam potuistis consequi rationem. Ideoque praesentibus vobis litteris indulgemus, ut prescripta indulgentia in praejudicium justitiae et juris monasterii vestris nullas vires obtineat in posterum vel effectum Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXXXIX. GERARDO ABBATI VIRZILIACENSI. (Apud S. Petrum, X Kal. Maii). Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum illud assensu. Devotioni tuae praesenti pagina indulgemus ut liceat tibi et successoribus tuis homines tuae subditos potestati civili judicio experiri coram te volentes, lite mota, juris ordine observato, ad judicium convocare et cogere appellatione remota ad judicium quod juste tuleris observandum. Nulli ergo etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum, X Kalend. Maii. CXL. ABBATI ET CONVENTUI VIRZILIACENSI. Ne praelati visitantes, multitudine ministrorum Ecclesias gravent. (Apud S. Petrum.) Cum ad quorumdam malitiam coercendam in concilio fuerit Lateranensi multa deliberatione statutum ut archiepiscopi, episcopi, archidiaconi, archipresbyteri etiam et decani certum evectionis numerum et personarum in Ecclesiarum visitationibus non excedant; quia, sicut audivimus, quidam ex praedictis personis id in Ecclesiis vestris nequaquam observant, super eo commoditati vestrae salubriter duximus providendum. Ideoque discretioni vestrae praesentium auctoritate concedimus ut si praenominatae personae numerum evectionis et personarum in concilio constitutum, cum Ecclesias visitant, excedere forte praesumpserint, et pro illis procurationem exegerint, liberum sit vobis auctoritate apostolica denegare. Et si propter hoc in Ecclesias vestras vel clericos vestros aliquam sententiam promulgaverint, ipsam auctoritate apostolica decernimus non tenere. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXLI. EISDEM. Concordiam super procuratione cum comite Nivernen. approbat. (Apud S. Petrum.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum illud justis precibus inclinati, conventionem inter vos ex una parte et dilectos filios nostros nobilem virum Petrum comitem Nivernen. et Agnetem uxorem ipsius ex altera, per sollicitudinem venerabilis fratris nostri O. Hostien. episcopi tunc apost. sedis legati, mediante charissimo in Christo filio nostro Philippo rege Francorum illustri unanimiter factam, super obligatione procurationum, quas ipse comes in Pascha et festivitate sanctae Mariae Magdalenae ab Ecclesia vestra accipere dicebatur, pro mille quingentis marchis argenti facta, sicut in eorumdem regis, episcopi, comitis et comitissae, et bonae memoriae archiepiscopi Senonen. et venerabilium fratrum nostrorum Eduen. Lingonen. Antisiodoren. et Nivernen. episcoporum scriptis authenticis et testimoniis pro bono pacis et concordiae continetur, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Praeterea vobis districtius sub excommunicationis poena vetamus ne de pecunia ista liceat vobis vel successoribus vestris aliquid relaxare. Decernimus ergo, etc. Datum Romae apud sanctum Petrum. CXLII SENONEN. ARCHIEPISCOPO, EDUENSI, LINGONENSI, ANTISIODORENSI, ET NIVERNEN. EPISCOPIS. Ut concordiam, de qua epistola praecedenti, comitis haeredes atque successores observare cogant. (Apud S. Petrum.) Vestra novit universitas quae conventio intervenerit inter dilectos filios nostros Girardum abbatem et fratres Virziliacen. et nobilem virum P. comitem Nivernen. atque agnetem uxorem ipsius super obligatione procurationum quas ipse comes a coenobio Virziliacen. in Pascha et festivitate beatae Mariae Magdalenae recipere dicebatur. Cum igitur compositionem illam ad exemplar felicis memoriae Celestini papae praedecessoris nostri, qui ejus processum plene cognovit, auctoritate apostolica duxerimus confirmandam, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus firmiterque praecipimus quatenus si praedicti comes et comitissa vel haeredes eorum ab illa compositione resilierint, et non observaverint eam, quemadmodum in authenticis scriptis venerabilis fratris nostri Octaviani Hostien. episcopi, tunc apostolicae sedis legati, et charissimi in Christo filii nostri Philippi regis Francorum illustris et eorumdem comitis et comitissae et vestris evidentissime continetur, vos eos auctoritate nostra suffulti ad observationem ejusdem conventionis et singillatim et communiter per excommunicationis et interdicti sententiam, sublato appellationis impedimento, cogatis. Volumus autem ut sicut vos ad hoc tenemini, ita et vestri successores ad idem in posterum teneantur. Datum Romae apud Sanctum Petrum CXLIII. ARCHIPRESBYTERO S. ANDREAE DE PALLIAN. Ut uxorem, qua maritus ob pravam suspicionem abjecerat, recipere cogat, et clericum de suo crimine gloriantem suspendat. (Datum, ut supra, IV Id. Maii.) Quam sit grave crimen in clericis gloriari cum malefecerint et in rebus pessimis exsultare, nullus sanae mentis ignorat. Accepimus sane, quod non sine dolore referimus, quod cum Riccius de Gerrone R. filiam suam cuidam Joanni nomine tradiderit in uxorem, Petrus diaconus Ecclesiae sancti Petri, filius A. sacerdotis, non erubuit publice profiteri se praedictam feminam carnaliter cognovisse. Unde factum est quod praedictus vir ad propria eam remitteret, cui fuerat matrimonialiter copulata. Quapropter per apostolica tibi scripta mandamus quatenus si tibi constiterit de praemissis, omni contradictione et appell. cessante, praefatum clericum ab officio et beneficio suspendere non postponas, compellens virum ut uxorem suam recipiat eique, sicut justum est, officium exhibeat maritale. Datum, ut supra, IV Idus Maii, pontificatus nostri anno primo. CXLIV. RIXINEN. ELECTO. (Apud S. Petrum.) Si gratis factam tibi a sede apost. gratiam recepisses, nec ejus benignitate fuisses abusus, privilegium forsan non merereris amittere, dum non abutereris concessa tibi a sede apost. potestate. Cum enim, sicut accepimus, bonae memoriae Celestinus papa praedecessor noster tibi misericorditer indulsisset ut aliquandiu morareris in scholis, ut paginae divinae vacares, beneficii hujus ingratus et indulgentiam ipsam indecenter interpretans, saecularibus legibus adhaesisti, non attendens quod secundum Apostolum nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus. Quia igitur abusionem tuam non possumus aequanimiter sustinere, discretioni tuae per apostol. scripta mandamus et districte praecipimus quatenus omni mora et excusatione cessante, ad gerendam sollicitudinem Ecclesiae tibi creditae revertaris; aliquem bene instructum in divina pagina, per quem proficere possis, tecum, si volueris, deducturus; ne forte, sicut in annis, ita pariter et in actibus juvenem te ostendas. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXLV. DECANO, CANTORI, ET J. MORELLI CANONICO XANTONEN. Ut Willielmum scriptorem Papae curent in canonicatu Pictaviensi pacifice tueri. (Rom, ut supra, II Non. Maii.) Nobis nec immerito ad cumulum indignationis accedit quod multi apostolicae sedis reverentiam minime attendentes, in tantae rebellionis aculeum eriguntur, quod ad receptionem eorum etiam quos nostris servitiis insistere nobisque familiariter adhaerere non dubitant, difficiles se ostendunt, graviterque repugnant, ut mandata apostolica eludantur. Quod tanto nobis cedit ad dedecus tantoque acrius nos commovet contra eos, quanto ignominiosius videretur, si propter remissionem ac tepiditatem nostram eorum infecta negotia remanerent, quibus non solum ad simplices preces nostras, verum etiam nobis tacentibus deberet liberaliter provideri. Sane sicut ex litteris venerabilis fratris nostri episcopi et dilecti filii archidiaconi Engolismen. accepimus, cum ipsi a bonae memoriae Celestino papa praedecessore nostro mandatum apostolicum recepissent ut dilectum filium magistrum Willielmum de Marcheio scriptorem nostrum canonicum instituerent in Ecclesia Pictavensi, contradictores excommunicationis sententia percellentes, iidem mandatum illud fuerunt, prout decuit, exsecuti. Nos autem quod ab eis rationabiliter factum est approbantes, venerabili fratri nostro Pictaven. episcopo, tunc apud sedem apostolicam existenti, viva voce injunximus ut ipsum scriptorem illius canonicae plena et pacifica faceret possessione gaudere. Ipse vero quod grave gerimus plurimum et molestum propter contradictionem quorumdam canonicorum suorum, cum nullum velit in suae novitatis exordio molestare, id exsequi praetermittit; licet de ipsius scriptoris, ut asseruit, promotione laetetur. Nolentes igitur ut pro quorumlibet contradictione quod apostolica fuit auctoritate statutum, citra perfectionis terminos relinquatur, sed potius celeri compleatur effectu, per apost. vobis scripta mandamus et districte praecipimus quatenus praedictum scriptorem nostrum canonicam ipsam, quam auctoritate apostolica est adeptus, faciatis auctoritate nostra, sublato contradictionis, occasionis et appellationis obstaculo, plene et pacifice possidere; quoscunque contradictores vel rebelles inveneritis, per districtionem eccle. appell. postposita compescentes. Insuper quia praedicti canonici Pictaven. quamdam proposuere ordinationem de canonicis, ut ducitur, se facturos, praenominato Williel. prorsus excluso; nos si quid in elusionem mandati apost. eo non admisso prius fuerit attentatum penitus irritantes, volumus nihilominus et mandamus ut ipsis auctoritate nostra curetis districtius inhibere ne in illa procedere ordinatione praesumant, donec mandatum nostrum de praefato Willielmo, secundum formam praescriptam fuerit adimpletum: scituri quod, sicut gratum nobis plurimum et acceptum existet, si mandatum nostrum per vos diligenti fuerit exsecutioni mandatum, ita dolebimus nec poterimus in patientia sustinere, si in exsecutione illius negligentes inventi fueritis et remissi. Nullis litteris obstantibus, si quae apparuerint harum tenore tacito, etc. Quod si omnes, duo vestrum, etc. Datum Romae, ut supra, II Non. Maii. CXLVI. A. PICTAVEN. ET R. PETRAGORICEN. EPISCOPIS, ET ARNALDO ARCHIDIACONO PETRAGOR. ECCLESIAE. Ut Caduniense deformatum monasterium instaurent. (Ut supra, VI Id. Maii.) Insinuatio dilecti filii Ay. abbatis Cadunien. nobis exposita patefecit, quod cum ab antiquo abbatia Cadunien. non solum pastorem, sed etiam habitum et regularem observantiam de Cistercien. ordine suscepisset, tam in temporalibus quam in spiritualibus coelestium donorum proficiens incrementis, tandem per quosdam indisciplinatos filios voluntatis propriae sectatores, qui cervices suas indomitas ab illo jugo suavi et salutari minus licenter excutere praesumpsere, ad tantae desolationis miseriam peccatis exigentibus jam devenit, ut a malitia inhabitantium in ea (sicut testimonio plurimorum didicimus) defectum minetur pariter et ruinam. Volentes igitur tantae dissolutionis materiam per vestram sollicitudinem amputari, discretioni vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus ad locum pariter accedentes, quidquid corrigendum inveneritis tam in capite quam in membris, auctoritate freti apostolica, solum Deum habentes prae oculis, corrigatis, et monitione diligenti praemissa, ut ad ordinem Cistercien. redeant, a quo formam religionis sumpserunt, ad emendationem ipsius loci, tam in capite quam in membris, prout expedire videritis, procedatis; quod statueritis facientes per censuram ecclesiasticam nullius contradictione vel appellatione obstante firmiter observari; sollicite satagentes ut conspirationes et vitium proprietatis radicitus exstirpentur. In quo si quis monachorum moriens fuerit vel fratrum inventus, Christiana careat sepultura. Nullis obstantibus litteris, etc., veritate tacita impetrat. Quod si omnes, etc. Datum, ut supra, VI Idus Maii. CXLVII EPISCOPO, ARCHIDIACONO PETRAGORICENSI, ET R. ARCHIPRESBYTERO DE MARMUNTES IN PETRAGORICEN. DIOECESI CONSTITUTIS. Ut latam contra abbates intrusos sententiam tueantur atque defendant. (Romae, ut supra, VIII Id. Maii.) De commisso nobis statu Ecclesiae nos oportet esse sollicitos; ut si forsan in ejus corpore sit infectum quidquam morbi contagio quod simplicitatem corporis valeat offuscare, illud vel debitae correctionis capiat medicinam, vel ne corruptione ipsius pars sincera trahatur, ab unitate corporis penitus amputetur. Sane dilectus filius A. abbas Cadunien. in nostra praesentia constitutus nobis exposuit diligenter quod cum Cadunien. coenobii commissum sibi regimen assumpsisset, ne aliqua de commissis ovibus antiqui hostis versutia ab ovili suo posset surripere, juxta vocem Dominicam ad fratres suos conversus, saepius hortabatur ut Domino in sanctitate conscientiae et justitia coram ipso servire studentes, sectatores essent bonorum operum, et propria, quae juxta formam sui ordinis eis habere aliquatenus non licebat, ad communem utilitatem Ecclesiae resignarent, et ad Cistercien. ordinem, de quo primum patrem acceperunt, voluntate unanimi se transferrent. Caeterum quidam ex ipsis patris sui monita contemnentes et ea quae salutem propriam continebant, aegro animo sustinentes, in ipsum insurgere praesumpserunt et diabolica instigatione seducti, et patrem et pastorem pariter conspiratione nefaria ab administratione abbatiae nixi sunt amovere. Tandem vero cum idem abbas ex iniquitate filiorum domui suae timeret imminere periculum, in quosdam abbates monasterii sui subditos et subjectos simul cum parte altera, cautione juratoria interposita, super querelis suis voluntarie compromisit, tali tamen conditione adjecta, ut cum discretorum virorum consilio et aliorum abbatum filiorum et fratrum Ecclesiae Cadunien. querelas ipsas judicio vel concordia terminarent. Verum cum ad statutum arbitrii diem alterutra partium convenisset, dicto abbate proponente contra monachos et probare parato quod conspirationem fecerant contra ipsum, et ipsis in jure confessis proprium se habere, supradicti arbitri exclusis viris honestis ex consensu partium juxta formam compromissi ad arbitrandum receptis, et non vocatis abbatibus fratribus et filiis ad diem assignatum, sententiam promulgarunt, et ipsos monachos nullam conspirationem fecisse penitus asserentes, de propriis abbati reddendis nihil pronuntiavere. Unde cum idem abbas se multipliciter gravari cognosceret, tum quia probationem suam de conspiratione nolebant admittere et bonos viros et honestas personas excluserant, tum quia de restituendis propriis nullam prorsus fecerant mentionem et abbates fratres et filios ad arbitrandum non convocaverant, tam se quam abbatiam suam apostolicae protectioni supposuit et a tam manifesto gravamine sedem apostolicam appellavit. Unde proprio nuntio ad sedem apostolicam destinato, bonae memoriae Coelestino praedecessori nostro facti seriem plenius explicavit; qui provida deliberatione Ademaro bonae memoriae Petragoricen. episcopo dedit firmiter in mandatis ut personaliter ad coenobium Cadunien. accedens, quod ibi statuendum seu corrigendum cognosceret, auctoritate apostolica nullius contradictione seu etiam compromissione prorsus obstante, tam in capite quam in membris corrigeret, et exstirpatis vitiis, virtutes ibidem inserere laboraret; et si quid post appellationem ad sedem apostolicam interpositam inveniret circa statum ipsius abbatis temeritate qualibet attentatum, illud in irritum revocaret. Cum igitur memoratus episcopus mandatum apostolicum recepisset et juxta formam ipsius ad monasterium Cadunien. accedere festinaret, abbatem de Faesia, quem ejecto pastore proprio praescripti monachi cum abbate de Gundunio in eadem Ecclesia post appellationem ad sedem apostolicam factam praesumptuose intruserant, cassavit penitus et amovit tam ipsum quam abbatem de Gundunio, qui eum intruserat, et fautores et electores ipsius excommunicationis vinculo innodavit. Quam sententiam dicti abbates et monachi observare penitus contempsere. Unde jamdictus A. Cadunien. abbas compulsus est ad sedem apostolicam laborare. Nos igitur latam a memorato episcopo sententiam in praedictos Faisen. et Gundunien. abbates et alios eorum fautores, sicut rationabiliter lata est, ratam habentes et firmam, praesentium vobis auctoritate mandamus quatenus ipsam tandiu faciatis auctoritate nostra, nullius contradictione vel appellatione obstante, inviolabiliter observari, donec pastorem suum A. unanimi voluntate recipiant et debitam sibi obedientiam et reverentiam impendentes, de perpetratis excessibus juxta disciplinam sui ordinis satisfecerint competenter; in irritum revocantes quidquid in praedicti abbatis praejudicium post appellationem ad apostolicam sedem objectam constiterit immutatum; ipsos monachos auctoritate apostol. compellentes eidem abbati satisfacere in expensis mutuatis, dum ad sedem apostolicam per suos nuntios et etiam in propria persona coactus est laborare. Nullis obstantibus litteris harum tenore, etc. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Romae, ut supra, VIII Idus Maii, pont. nostri anno I. CXLVIII VENERABILIBUS FRATRIBUS ARCHIEPISCOPIS ET EPISCOPIS AD QUOS LITTERAE ISTAE PERVENERINT. (Apud S. Petrum.) Cum in Ecclesiis dilectorum filiorum nostrorum abbatis et fratrum Virziliacen. per eos capellani constituantur, qui debeant ipsis de temporalibus respondere, dignum est et consonum rationi ut sicut ex consuetudine observatur, super his controversia mota ad judicium ab eisdem fratribus compellantur. Ideoque fraternitati vestrae praesentibus litteris inhibemus ne capellanos ipsos, vel eosdem fratres contra tenorem privilegiorum suorum in audientia vestra pro temporalibus subire judicium compellatis, vel si spontanei accesserint, in praejudicium memoratorum fratrum ullatenus admittatis. Sed si quid super his quaestionis emergat, coram eis secundum ordinem juris experientes suam justitiam consequantur. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud S. Petrum. CXLIX. ARCHIEPISCOPIS, ET EPISCOPIS, ET ALIIS ECCLESIARUM PRAELATIS, AD QUOS LITTERAE ISTAE PERVENERINT. De immunitate et privilegiis monasterii beatae Mariae Virziliacensis. (Apud S. Petrum.) Licet universa loca religiosa fovere ac diligere teneamur, illis tamen propensiorem curam impendere nos oportet, quae specialiter beati Petri juris existunt et ad nostram nullo mediante provisionem pertinent et tutelam. Inde est quod nos jura monasterii beatae Mariae Magdalenae Virziliacen. volentes integra conservari, et contra molestationes indebitas fratres et idem monasterium speciali communire privilegio libertatis, ad exemplar fe. record. Urbani, Clementis, Coelestini praedecessorum nostrorum, auctoritate apostol. prohibemus ne quis vestrum in monasterium ipsum, abbatem aut aliquem de fratribus ejusdem monasterii interdicti, suspensionis, vel excommunicationis sententiam promulgare praesumat: quod si fecerit, eam decernimus non tenere. Libertates praeterea et immunitates et rationabiles ejusdem monasterii consuetudines hactenus observatas, tam in animarum cura presbyteris Ecclesiarum Virziliacensis, Asconii, S. Petri, Castri insulae et Monterione committenda, et contrahendis matrimoniis et legitime dirimendis, et excommunicandis vel absolvendis, suspendendis, destituendis et restituendis presbyteris, clericis et parochianis Ecclesiarum illarum, quam in aliis negotiis et sacramentis ecclesiasticis, ratas esse decernimus, et eas a vobis praecipimus inviolabiliter observari. Nihilominus etiam vobis praesentium auctoritate mandamus quatenus subditos vestros, de quibus ad vos praedictorum fratrum fuerit perlata querela, ad necessitatem satisfactionis debitae, contradictione et appellatione cessante, per excommunicationis et interdicti sententiam compellatis. Alioquin eis auctoritate apostolica indulsimus ut eos candelis accensis vice nostra excommunicent, et nuntient excommunicationis et interdicti vinculo innodatos: quos tandiu volumus sicut excommunicatos et interdictos ab omnibus evitari, donec de perpetratis excessibus satisfaciant competenter. Praeterea quoniam, ut audivimus, parochiani praefati monasterii, qui pro manifestis excessibus a memoratis fratribus quandoque sententiam ecclesiasticae districtionis incurrunt, interdum ad alia loca se transferunt, ut sic sententiam et justitiam fratrum eludant; districte mandamus atque praecipimus ut eos qui taliter duxerint correctionem ecclesiasticam contemnendam, pariter et alios malefectores eorumdem fratrum, qui vel a vobis vel ab ipsis aut ab aliis fuerint excommunicationis et interdicti vinculo innodati, cum requisiti fueritis, per parochias vestras tandiu sicut excommunicatos et interdictos faciatis ab omnibus evitari, donec iidem malefactores satisfacere compellantur f. satisfecerint competenter ; et si delicti qualitas hoc exegerit, ad sedem apostolicam cum testimonio litterarum abbatis vel capituli veniant absolvendi. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CL. GERARDO ABBATI MONASTERII BEATAE MARIAE MAGDALENAE VIRZILIACEN. EJUSQUE FRATRIBUS TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De eodem argumento. Religiosis votis annuere et ea operis exhibitione complere, officium nos invitat suscepti regiminis, et ordo exigit rationis. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus et praefatum monasterium S. Mariae Magdalenae Virziliacensis, in quo divino mancipati estis obsequio, ab illustris memoriae Gerardo comite ipsius loci fundatore et uxore ejus Bertha beato Petro apostolorum principi propria devotione oblatum, apostolicae sedis patrocinio communimus et, ad exemplar praedecessorum nostrorum piae recordationis Leonis, Gregorii, Urbani, Eugenii, Alexandri, Lucii, Urbani, Gregorii, Clementis, et Coelestini Romanorum pontificum, statuimus ut idem monasterium in nullo teneatur alicui nisi tantum Rom. Ecclesiae respondere, et illum vobis in abbatem dari volumus et praeponi quem fratres communi consensu vel fratrum pars consilii sanioris secundum Dei timorem et beati Benedicti institutionem elegerint et Romanus pontifex providerit ordinandum aut suggestione monachorum ejusdem loci consenserit ordinatum. Sane consecrationem monasterii vestri et Ecclesiarum quae sunt in circumadjacenti villa Castri insulae et Monterione, chrisma, oleum sanctum, benedictionem abbatis, ordinationes monachorum et clericorum et caetera ecclesiastica sacramenta, vobis a quo malueritis catholico episcopo suscipienda concedimus: quia apostolica fultus auctoritate quod postulatur indulgeat. Ecclesiae vero ejusdem monasterii per diversas provincias constitutae et earum altaria ab episcopis, in quorum dioecesi sunt, consecrentur, coemeteria benedicantur, sacerdotes et clerici ordinentur, chrisma et oleum suscipiantur; siquidem gratiam atque communionem apostolicae sedis habuerint, et ea gratis ac sine pravitate voluerint exhibere. Alioquin pro eorum susceptione catholica quem malueritis episcopum adeatis; qui similiter apostol. fultus auctoritate, quod postulatur indulgeat. Porro dioecesano episcopo in monasterio vestro, nisi forte ab abbate fuerit invitatus, nec stationes agere nec Missas liceat publicas celebrare, neque ullam in eodem coenobio et circumadjacenti villa et in ecclesiis Asconii, Sancti Petri, quae sunt in radice montis ipsius sitae, et in ecclesiis Castri insulae et Monterione dominationem exercendi vel interdicendi habeat potestatem. Mansuro in perpetuum praeterea decreto penitus prohibemus ne abbatem vel monachos persona quaelibet saecularis ad curiam suam judicandos vel in causam ducendos vocet; nec abbas vel monachi aut eorum homines ab ecclesia cui serviunt judicandi coacti pro susceptione judicii curias principum adeant aliquorum, neque per alicujus principis potestatem abbas cum hominibus Ecclesiae Virziliacensis, si qua inter eos querela emerserit, in causam intret; nec aliquis eos adversus abbatem defendere audeat, vel tueri; nec burgenses vel homines Ecclesiae Virziliacensis praeter abbatem et monachos quisquam principum ad suam curiam judicandos et distringendos puniendosve ire compellat. Ad haec, saepedicto monasterio auctoritate apostolica confirmamus quaecunque praedictorum fundatorum seu quorumcunque fidelium legitima collatione aut aliis justis modis noscitur possidere, et quaecunque juste in futurum et canonice largiente Domino poterit adipisci. Praeterea quieti vestrae providentes, auctoritate apostol. interdicimus et sub excommunicationis vinculo prohibemus, ut infra pertinentias monasterii vestri crucibus determinatas nullus hominum capere, invadere seu bona sua auferre sive assultum vel quamlibet offensionem facere, neque per alicujus ducis vel comitis auctoritatem quisquam sine licentia vestra in eodem monasterio missas celebrare et oblationes detinere praesumat. Nihilominus quoque praedecessorum nostrorum fe. mem. Urbani, Eugenii, Alexandri, Lucii, Urbani, Gregorii, Clementis et Coelestini Roman. pontificum vestigiis inhaerentes, statuimus ut in ecclesiis et capellis vestris per diversus provincias constitutis presbyteri a vobis vel fratribus vestris eligantur; ut episcopis, in quorum dioecesi sunt, praesententur: a quibus, si idonei fuerint, curam animarum accipiant; ita quidem quod de plebis cura teneantur episcopis respondere; de oblationibus vero, decimis aliisque redditibus, sicut a praedecessoribus nostris vobis concessum fuisse dignoscitur, in curia vestra suam justitiam exsequantur. Quod si facere forte noluerint, subtrahendi eis temporalia ipsa, liberam habeatis auctoritate apostol. facultatem. Sententiam insuper super causa quae inter vos et bonae memoriae Stephanum quondam Eduen. episcopum vertebatur, a domino Urbano praedecessore nostro de communi consilio et assensu fratrum prolatam et a felicis record. Clemente praedecessore nostro postmodum confirmatam, auctoritate apostol. concedimus et praesentis scripti pagina communimus. Quae quidem sententia talis est. Controversiae quae sub examine sedis apostol. terminantur litterarum debent memoriae commendari, ne tractu temporis in recidivae quaestionis scrupulum deducantur. Meminimus autem piae memoriae praedecessorem nostrum Lucium papam venerabilibus fratribus nostris T. Portuen. et N. Albanen. episcopis et nobis adhuc in minori officio constitutis injunxisse ut in causa inter venerabilem fratrem nostrum Eduen. episcopum et monasterium vestrum diutius agitata, testes ipsius episcopi audiremus, eo, sicut recolimus, patenter expresso, ut super his articulis in quibus jus episcopale monasterii privilegia excludebant nulla per testes inquisitio haberetur, sed super aliis de quibus ab episcopo quaestio contra monasterium movebatur. Testibus itaque praefato tenore receptis et depositionibus eorum redactis in scriptis, fuit indulta commissio pro aliis testibus producendis, diffinitiva sententia apostol. sedis examini reservata. Proinde postea quae acta sunt sub judicibus delegatis, tam episcopi quam monasterii procuratoribus statuto termino in nostra praesentia constitutis, post multa hinc inde proposita ab episcopi procuratore quaesivimus ut quidquid peteret, scripturae serie declararet. Qui licet antea per advocatum subjectionem monasterii cum aliis petiisset, tandem libello porrecto confessus est, quod nihil in corpore monasterii vindicaret, sed in ecclesiis in villa circumadjacenti monasterio constitutis, clero et populo earumdem et quibusdam aliis jus episcopale domino suo restitui postulabat: quorum possessionem Eduen. Ecclesiam habuisse et praeter juris ordinem amisisse sufficienter probatum esse testibus asserebat; et ideo attestationes aperiri cum instantia requirebat. E contra vero Virziliacenses nec litem fuisse super his quae exempta sunt per privilegia contestatam et se libere usos suis privilegiis affirmabant. Nos vero privilegiis monasterii diligenter inspectis, villae circumadjacentis ecclesias scilicet Sancti Petri, Sancti Christophori, Sancti Stephani, Sanctae Marthae, Sanctae Crucis, et Sancti Jacobi, plena et pari cum monasterio gaudere reperimus libertate. Quia ergo, sicut dictum est, nostri non fuit praedecessoris intentio ut super his quae in privilegiis eximuntur vel haberetur quaestio vel testimonium redderetur, attestationes omnes super his, si quae sunt exhibitae, duximus irritandas. Sane libertatem monasterii ex ipsa procuratoris episcopi confessione tenentes ei privilegiorum claram seriem in aliis, quae licet exempta in quaestionem deducebantur, attentius intuentes, procuratori episcopi de consilio fratrum nostrorum super subjectione monasterii et omnibus quae in privilegiis eximuntur per diffinitivam sententiam silentium perpetuum ita duximus imponendum, ut in ecclesiis supradictis, clero et populo earumdem et villa circumjacenti nihil juris, nihil consuetudinis, nihil omnino quisquam, praeter Romanam Ecclesiam, secundum quod privilegia continent, quae diligenter inspeximus, habeat potestatis. Verumtamen principalem super ipsis privilegiis quaestionem, si ea episcopus non in parte sed totaliter tentaverit improbare, ipsi liberam reservamus. Decernimus ergo, etc., usque ad verbum illud, fatigare, aut de propriis animalibus quae in cellis ejus sunt, decimas exigere, sed omnia etc. salva in omnibus sedis apostolicae auctoritate, et in illis ecclesiis quae exemptae non sunt dioecesanorum episcoporum canonica justitia. Ad indicium autem tam jurisdictionis Romanae Ecclesiae quam libertatis vestrae, libram unam argenti nobis nostrisque successoribus annis singulis exsolvitis. Si qua igitur, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum per manum Rainaldi domini papae notarii, vicem agentis cancellarii, III Non. Maii, indictione prima, Incarnationis Dominicae 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae tertii anno primo. CLI. WILLIELMO REMEN. ARCHIEPISCOPO. SANCTAE SABINAE CARDINALI. Ut electo Cameracen. liceat resignare juri, et ut eligatur alius idoneus a capitulo, intra mensem, vel instituatur auctoritate apostolica. (Romae, V Idus Maii.) Cum illos qui ad praelationis officium evocantur esse deceat sollicitos et attentos, ut tanquam boni pastores vigilias noctis custodiant super grege sibi commisso, ne lupus rapiat vel dispergat, qui propter impedimentum cordis aut corporis aliquando ad hujus officii onus electi suam insufficientiam recognoscunt et malunt praelationis officium resignare quam velint sub eorum regimine gregem Dominicum deperire, gratum exhibent Domino, sicut credimus, famulatum et petitionibus eorum favor est apostolicus impendendus; quia tutius est in Ecclesia non praeesse quam non prodesse qui praesunt. Licet autem occulta cordium ille solus intelligat qui renum est scrutator et cordium; quia tamen a nobis tam ex parte tua quam dilecti filii Cameracen. electi exstitit postulatum, ut si idem electus cujuspiam infirmitatis conscius, propter quam ad regimen ipsius Ecclesiae insufficiens dignoscitur, vellet sine pravitate aliqua resignare, liceret tibi eamdem recipere cessionem; volentes, quantum cum Deo possumus, Cameracen. Ecclesiae providere, auctoritate tibi praesentium indulgemus, ut si electus ipse propter praedictam causam sine pravitate renuntiare voluerit, resignationem ipsius apostolica auctoritate recipias, et ascitis tibi venerabilibus fratribus nostris Atrebaten et Ambianen. episcopis canonicos praedictae Ecclesiae studiosius moneas et inducas ut infra mensem post admonitionem vestram, personam idoneam sibi communiter juxta sanctionem canonicam eligant in pastorem. Si vero in electione facienda omnes, vel major et sanior pars, non potuerint convenire, ut ab eadem Ecclesia dissensionis in electione amoveatur materia, per quam jamdudum plurima sustinuisse dignoscitur detrimenta, ex tunc tu pariter cum praedictis episcopis vel eorum altero, si ambos habere non poteris, non obstante contradictione vel appellatione cujuslibet, praeficiendi ipsi Ecclesiae personam idoneam in pastorem liberam habeas auctoritate apostolica facultatem. Nulli ergo, etc. Datum Romae, ut supra, V Idus Maii, pontificatus nostri anno primo. CLII. EIDEM. Quod novam cathedram ipsi erigere liceat. Coenobia tamen in illos usus non convertantur, sed coenobia permaneant. (Datum, ut supra. ) Cum ad ecclesiastici honoris augmentum tuam sollicitam cognoscimus voluntatem, tanto ibi propensius in Domino congaudemus, quanto personam tuam sinceris charitatis brachiis amplexamur, et te tanquam praecipuum Ecclesiae membrum in domo Domini desideramus evidentius elucere. Pervenit siquidem ad audientiam nostram quod cum ad ampliationem divini cultus et honorem Ecclesiae Gallicanae in castro tuo, quod Mosomum dicitur, in abbatia ejusdem castri disposuisses novum episcopatum erigere, a felicis recordationis Coelestino papa praedecessore nostro super hoc licentiam postulasti; qui fratrum deliberato consilio, sicut in ejus litteris continetur, tibi per scripta sua concessit ut de assensu charissimi in Christo filii nostri illustris regis Francorum, de consilio etiam venerabilium fratrum nostrorum Atrebaten. et Ambianen. episcoporum, illud apostolica auctoritate suffultus, nullius contradictione vel appellatione obstante, in hujusmodi negotio agere procurares quod ad honorem Dei et Ecclesiae cognosceres pertinere; illos ecclesiastica districtione percellens qui tibi super hoc ducerent temeritate qualibet resistendum. Nos igitur ejusdem praedecessoris nostri vestigiis inhaerentes, de fratrum nostrorum consilio, ut in praedicta abbatia, juxta praescriptam tibi formam a praedecessore nostro episcopatum erigere valeas, vel si malueris in eodem castro cathedralem Ecclesiam cui praeficiatur episcopus fabricare liberam tibi concedimus auctoritate apostolica facultatem: ita tamen quod ab eodem monasterio monachi nullatenus excludantur; ne forte venire contra sanctiones canonicas videremur, quibus provida fuit deliberatione statutum, ut quae semel Deo dedicata sunt monasteria, semper maneant monasteria; cum et hodie generaliter statuatur ut ordo monasticus, qui in aliquo monasterio secundum Deum et beati Benedicti regulam dignoscitur institutus, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Si vero praedictorum episcoporum copiam habere non poteris, tu cum eorum altero juxta praescriptam formam in ipso negotio procedendi habeas potestatem. Nulli ergo, etc. Datum, ut supra. CLIII. EIDEM. Quod ipsi in novo suo episcopatu dignum aliquem virum praeficere liceat. (Ut supra, VII Id. Maii.) Cum in ecclesia Dei ex dispositione divina locum obtineas digniorem, petitionibus tuis tanto libentius favorem apostolicum impertimur, quanto eas credimus ex maturiori deliberatione procedere et personam tuam cognoscimus ad augmentationem ecclesiasticae dignitatis sollicitius aspirare. Cum igitur tibi tam a felicis recordationis Coelestino papa praedecessore nostro quam a nobis de fratrum nostrorum consilio sit indultum ut infra castrum tuum, quod Mosomum dicitur, in abbatia ejusdem castri valeas episcopatum erigere, vel si malueris in eodem castro aliam cathedralem ecclesiam cui praeficiatur episcopus, fabricare; ut laudabile tuae voluntatis propositum melior sequatur effectus et ad exaltationem novi episcopatus studeas affectuosius et intendas, personae tuae, quam praerogativa dignitatis honorare volumus speciali, auctoritate praesentium indulgemus ut liceat tibi, quoad vixeris, personaliter in eodem episcopatu, eorum requisito assensu quibus episcopus praeficiendus exstiterit, nullius contradictione vel appellatione obstante, personam idoneam instituere in pontificem, qui populo sibi commisso praeesse valeat et prodesse. Nulli ergo, etc. Datum, etc., ut supra, VII Idus Maii. CLIV. MAGISTRO GUISELIN. SUBDIACONO NOSTRO, CANCELLARIO TORNACEN. Sententia cardinalis Remensis a papa confirmatur. Cum a nobis petitur, etc. usque ad verbum illud effectum. Ad audientiam nostram siquidem te referente pervenit, quod cum felicis rec. Coelestinus papa praedecessor noster causam quae vertebatur inter te et Laurentium clericum de Brugis, super praebenda spectante ad magisterium scholarum Sanctae Mariae in Brugis, venerabili fratri nostro Willielmo Remen. archiepiscopo Sanctae Sabinae cardinali commisisset fine debito terminandam, ipse, allegationibus utriusque partis auditis et cognitis, de prudentum virorum consilio te ab ipsius impetitione absolvit, super hoc perpetuum silentium imponens eidem. Nos igitur quod per eumdem archiepiscopum factum est volentes debitam firmitatem habere, praebendam ipsam, sicut juste possides et quiete, devotioni tuae auctoritate apostolica confirmamus, etc. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum IV Non. Maii. CLV. TORNACEN. EPISCOPO. Ut a decessoribus alienata revocet (Ut supra, VI Non. Maii.) Cum Ecclesiarum omnium cura nobis immineat pastoralis, sic nos convenit circa utilitatem ipsarum attentius vigilare, ut quae male ordinata sunt in eis in statum revocentur, auctore Domino, meliorem. Intelleximus siquidem per petitionem ex tua nobis parte porrectam, quod redditus duodecim altarium, qui ad mensam episcopalem specialiter fuerant deputati, quidam praedecessorum tuorum retroacto tempore minus rationabiliter distraxere. Volentes igitur tibi et Ecclesiae tuae paterna sollicitudine providere, ut redditus illos, qui in praejudicium tuum a mensa episcopali irrationabiliter sunt subtracti, tibi liceat, appellatione remota, legitime revocare, fraternitati tuae auctoritate praesentium indulgemus. Nulli ergo, etc. Datum, etc., ut supra, VI Non. Maii. CLVI. CANONICIS ECCLESIAE BEATAE MARIAE TORNACEN. Ut fructus altarium vicariis aequaliter dividantur. (Ut supra, VIII Id. Maii.) Cum a nobis petitur, etc. usque ad verbum assensu; ut redditus, qui a diversis donatoribus ad usum vicariorum ecclesiae vestrae, qui non sunt majoris altaris servitio deputati, per temporum vices proveniunt, colligantur in unum et per ministros vestros inter eosdem vicarios aequaliter dividantur, qui communi assensu capituli, secundum antiquam et rationabilem ecclesiae vestrae consuetudinem, institui valeant et similiter amoveri, liberam vobis auctoritate praesentium concedimus facultatem. Decernimus ergo, etc. Datum, etc., ut supra, VIII Idus Maii. CLVII. CANONICIS ET CLERICIS TORNACEN. ECCLESIAE. ( Ut supra, IV Id. Maii.) Cum a nobis petitur, etc. usque ad verbum postulationibus inclinati, ne coram alio judice trahamini nisi per appellationem in causam, quandiu sub examine venerabilis fratris nostri episcopi Tornacen. vel dilectorum filiorum decani et capituli vestri stare juri volueritis, praeterquam de nostro vel legati nostri mandato, auctoritate vobis praesentium indulgemus. Liceat quoque vobis, cum generale interdictum terrae fuerit, exclusis interdictis et excommunicatis, clausis januis, non pulsatis campanis et suppressa voce, divina officia celebrare. Nulli ergo, etc. Datum, etc., ut supra, IV Idus Maii. CLVIII. CANONICIS ECCLESIAE BEATAE MARIAE TORNACEN. Quod fructus majoris altaris possint dividere. (Apud S. Petrum.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum illud, assensu, ut redditus qui per temporum vices a diversis personis ad usum vicariorum majoris altaris ecclesiae vestrae proveniunt, colligantur in unum et per ministros vestros inter vicarios aequaliter dividantur, qui communi assensu capituli, secundum antiquam et rationabilem ecclesiae vestrae consuetudinem, institui valeant et similiter amoveri, liberam vobis auctoritate praesentium concedimus facultatem. Decernimus ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CLIX. CANONICIS ECCLESIAE BEATAE MARIAE TORNACEN. Confirmatio constitutionis cujusdam, super fructibus beneficii Ivonis. (Ut supra, II Kal. Maii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum illud, vestris postulationibus gratam convenientiam impendentes, institutionemque quam super fructibus beneficii quod fuit olim Ivonis de vinea, cujus etiam donatio ad vos nullo medio pertinebat, de voluntate et consilio venerabilis fratris nostri Stephani episcopi vestri in Ecclesia vestra fecistis, videlicet ut fructus illi ad agenda communia negotia capituli perpetuo debeant applicari, sicut ipsa institutio rationabiliter facta est et hactenus observata et in authentico exinde confecto plenius continetur, auctoritate apostolica confirmamus, etc. Nulli ergo, etc. Datum, etc., ut supra, II Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. CLX. ELECTO CAMERACENSI, SANCTI AUBERTI ET SANCTI GILLENI ABBATIBUS. Ut injustam interdicti sententiam revocent. (Apud S. Petrum, II Kal. Maii.) Cum in Ecclesia Dei omnia fieri debeant ordinate, non est a praelatis ecclesiarum ex impetu vel pro quaestu ad sententiam procedendum; sed ad hoc eo majori debent maturitate procedere, quo turpius et absonum magis existit de prolata temere sententia quam de ferenda minus rationabiliter reprehendi: quorum alteri, primo videlicet, poena ex praesumptione debetur, secundo vero venia pro ignorantia vel diligentia minori donatur. Sane significantibus dilectis filiis abbate et conventu S. Vedasti Atrebaten. didicimus quod si quando inter eos et venerabiles fratres nostros episcopos, et dilectos filios archidiaconos, in quorum parochiis aliqua eorum obedientia vel capella consistit, super aliquo controversia vertitur, vel alicui ipsorum non satisfaciunt juxta desiderium postulantis, ipsi ecclesias eorum in suis parochiis constitutas interdicto subjiciunt et interdictum ipsum, nisi placati muneribus, non relaxant. Volentes autem Ecclesiae sancti Vedasti paterna sollicitudine providere, eisdem episcopis et archidiaconis per scripta nostra praecipiendo mandavimus ne ejus ecclesias sine manifesta et rationabili causa interdicto supponant, nec occasione saecularium negotiorum aut quaestionum emergentium, seu causa lucri captandi, capellanos in ejus ecclesiis commorantes impediant, quominus in ecclesiis suis divina valeant officia celebrare. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus, si praefati episcopi vel archidiaconi forsan in ecclesias eorumdem abbatis et conventus sententiam interdicti minus rationabiliter duxerint promulgandam, vos de sententia ipsa, appellatione postposita, cognoscatis et eam post cognitionem, si talem ipsam inveneritis, auctoritate freti apostolica relaxetis. Nullis litteris, etc. harum tenore tacito. Datum Romae apud Sanctum Petrum, II Kalend. Maii, pontificatus nostri anno primo. CLXI. ATREBATEN. EPISCOPO ET CAMERACEN. ELECTO. Ut concordia inita et bona fide interposita transactio observetur. (Datum, ut supra. ) Viris religiosis et his praecipue qui beati Benedicti regulam sunt professi non credimus expedire ut, otio claustrali postposito, contra instituta sui ordinis discurrant per curias saeculares, aut saecularibus negotiis involvantur. Inde est quod nos dilectorum filiorum abbatis et conventus sancti Vedasti Atrebaten. religioni et honestati consulere cupientes, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si nobiles viri comes Aionien. et Betunen. advocatus a compositionibus quas idem comes cum eisdem fratribus super possessionibus de Haspra. et pater praefati advocati super possessionibus de Saillis et earum appenditiis voluntate propria inierunt temere resilire voluerint, eos ad observationem compositionum ipsarum, sicut sine pravitate factae sunt et ab utraque parte receptae, a nobis etiam confirmatae, monitione praemissa per districtionem ecclesiasticam appellatione postposita compellatis. Nullis litteris, etc., ut supra. Datum, ut supra. CLXII. REMEN. ARCHIEPISCOPO SANCTAE SABINAE CARDINALI ET ABBATI SANCTI REMIGII ET DECANO REMEN. Ut Noviomensem episcopum tertia decimarum parte contentum esse et vexatione monasterii S. Vedasti abstinere jubeant. (Datum, ut supra. ) Significantibus nobis dilectis filiis abbate et conventu sancti Vedasti nostro est apostolatui reseratum, quod Martinus quondam ejusdem monasterii abbas tertiam partem decimationis de Moilaivis et de Ernaldmensnil ab R. quondam Noviomen. episcopo recepit ad censum, et ei tantam se redditurum promisit annis singulis pensionem, quod reliquae duae tertiae cum illa tertia vix sufficiunt ad solutionem ipsius. Unde ecclesia beati Vedasti jacturam enormem dicitur incurrisse. Propter quod venerabili fratri nostro Noviomen. episcopo dedimus in mandatis, ut illa tertia parte decimationis praedictae, sicut justum est, de caetero sit contentus et Ecclesiam ipsam super exactione praemissae pensionis amodo non molestet. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus si supradictus episcopus mandato nostro parere noluerit et praemissis veritas suffragatur, vos auctoritate nostra suffulti memoratum episcopum sua tertia manere contentum et ab ecclesiae supradictae super exactione pensionis illius molestatione cessare, sicut justum est, monitione praemissa per districtionem ecclesiasticam, appellatione remota, cogatis. Si qua vero partium legitime citata etc. facientes quod decreveritis, etc. Nullis litteris, etc., ut supra. Quod si omnes, etc., tu, frater archiepiscope, cum eorum altero, etc. Datum, ut supra. CLXIII ELECTO CAMERACENSI, SANCTI AUBERTI ET SANCTI GILLENI ABBATIBUS IN CAMERACEN. DIOECESI CONSTITUTIS. Ut episcopos per censuras compellant monasterium S. Vedasti contra suos adversarios jure tueri. (Apud S. Petrum.) Ut loca religiosa et fratres in eis divinis obsequiis deputati violentiae non subjaceant laicali, sed instituta sui ordinis colant potius in quiete, specialis est eis gratia facienda; ne pro sui juris defectu saecularibus immisceri negotiis compellantur et ad curias discurrere saeculares. Hac igitur consideratione inducti, dilectis filiis abbati et conventui sancti Vedasti Atrebaten. providere volentes, discretioni vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus si de malefactoribus suis per dioecesanos episcopos justitiam non potuerint obtinere, vos post trinam admonitionem eisdem episcopis factam, malefactores eorumdem fratrum ad exhibitionem justitiae per censuram ecclesiasticam, appellatione postposita, compellatis, facientes quod decreveritis per districtionem ecclesiasticam inviolabiliter observari; nec sententiam in eos latam a vobis, nisi damna et injurias passis prius fuerit satisfactum, aliquis audeat relaxare. Volumus etiam nihilominus et mandamus ut cum ab eodem abbate et fratribus fueritis requisiti, ad eorum monasterium accedentes, quae corrigenda fuerint in capite vel in membris, auctoritate freti apostolica corrigatis. Nullis litteris, etc., ut supra. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum CLXIV. GRADEN. PATRIARCHAE. Ut causam archidiaconi Tarvisini contra clericos de Quinto jure definiat. (Ut supra, IV Id. Maii.) Constituti in praesentia nostra dilecti filii Jacobus et Olivierius nuntii clericorum plebanatus de Quinto, et dilectus filius archidiaconus Tarvisinus, pro causa quae inter ipsos ex una parte et archidiaconum memoratum ex alia super jure ipsius archidiaconatus fuerat agitata et tandem ad nos per appellationem delata, diffinitioni ejus contrariis affectibus intendebant, et cum vellent ad invicem litigare, dilect. filium G. SS. Cosmae et Damiani diaconum card. ipsis concessimus auditorem. Cumque partes in ejus essent praesentia constitutae, praedicti nuntii pro ipsis et parte sua firmiter asserebant quod causa eadem post tractatum diutinum amicabili tandem fuerat compositione sopita: quam quidem archidiaconus juramento, episcopus vero sub poena mille librarum se promiserat firmiter servaturum. Ex adverso autem praedictus archidiaconus proponebat quod cum videret partem adversam sibi super observatione compositionis factae molestiam irrogare, bonae mem. Clementi papae praedecessori nostro suam curavit proponere quaestionem: qui tandem ipsum a praestito juramento post causae cognitionem absolvit et licentiam ei dedit ut archidiaconatus sui jura, non obstante compositione illa, prosequi non cessaret; praesertim cum eam praefatus episcopus non servasset et tam ipse quam plebani socii ejus super hoc contra mandati apostolici formam eum plurimum molestassent. E contra praemissi nuntii affirmabant quod episcopus suus contra compositionem non venerat, imo ipsi archidiacono querenti responderat quod paratus erat facere quod deberet, sicut per instrumentum publicum ostendebatur, et quod archidiaconus contra juramentum licitum ac sponte interpositum nulla debuisset ratione venire. Et si forte sibi esset aliquo modo, quod non credebant, indultum, prius quae contra compositionis formam praesumpserat, emendare penitus tenebatur, quam statueretur aliquid super negotio principali. Caeterum cum in praesentia card. praedicti diutius litigassent, tandem auditis per eum quae duxerant proponenda, fratrum nostrorum consilio habito diligenti, causam ipsam sub certa forma tuae fraternitati duximus committendam, per apost. tibi scripta mandantes quatenus utramque partem ad observationem compositionis praedictae (quam licitam esse comperimus, et ideo juramentum pro ipsius observatione interpositum censuimus fore servandum) non obstante absolutione praedicta, quam credimus per subreptionem obtentam, per censuram ecclesiasticam sublato appellationis obstaculo compellere non omittas; in irritum apost. auctoritate reducens si quid contra compositionem praedictam per praedictum archidiaconum cujuslibet auctoritate rescripti noveris immutatum. Si quid vero postmodum inter eos fuerit quaestionis, partibus ad tuam praesentiam convocatis audias et illud appellatione remota debito fine decidas. Volumus praeterea nihilominus et mandamus quatenus clericos et laicos, qui occasione quaestionis praedictae, quam cum archidiacono habuerunt, excommunicationis, suspensionis, vel interdicti sunt vinculo innodati, secundum Ecclesiae formam absolvas; illos qui ipsis bona sua per violentiam abstulerunt, ad restitutionem eorum, sicut justum fuerit, ecclesiastica censura remota appell. compellens, et non permittas quod ipsis super beneficiis suis gravamen vel aliqua molestia ab aliquo indebite inferatur. Illos vero quos Ecclesias violasse et manus in clericos temerarias injecisse constiterit, tandiu facias sicut excommunicatos ab omnibus arctius evitari, donec passis injuriam etc., et cum testimonio litterarum, etc. Datum, ut supra, etc., IV Idus Maii. CLXV. ARCHIEPISCOPIS ET ALIIS ECCLESIARUM PRAELATIS, MARCHIONIBUS, COMITIBUS, BARONIBUS, ET ALIIS NOBILIBUS VIRIS, ET UNIVERSIS CHRISTI FIDELIBUS AD QUOS LITTERAE ISTAE PERVENERINT. Ut commissariis apostolicis contra haereticos auxilio sint. (Ut supra, III Id. Maii.) Cum ad capiendas vulpes parvulas, quae demoliuntur vineam Domini Sabaoth, species quidem habentes diversas, sed caudas adinvicem colligatas, quia de vanitate conveniunt in idipsum, et haereticos ab fidelium consortio excludendos, dilectum filium fratrem Rainerium, potentem divino munere in opere et sermone, et cum eo dilectum filium fratrem Guidonem, virum Deum timentem et vacantem operibus charitatis, ad partes vestras duxerimus destinandos, universitatem vestram rogamus, monemus et exhortamur in Domino, et in remissionem injungimus peccatorum quatenus eos benigne recipientes pariter et devote, contra haereticos ipsis potenter et viriliter assistatis, eis consilium et auxilium impendentes. Verum quia frater Rainerius pro arduis Ecclesiae negotiis in Hispaniam de mandato processit apostolico, volumus nihilominus et mandamus ut vos fratres archiepiscopi et episcopi, cum a dicto fratre Guidone fueritis requisiti, in haereticos, quos ipse vobis nominaverit, spiritualem gladium exeratis; laici vero bona eorum confiscent et eos ejiciant de terra sua et eorum paleas separent a frumento. Omnibus autem qui pro conservatione fidei Christianae in tanto discrimine quod Ecclesiae imminet, ipsi astiterint fideliter et devote, illam peccatorum suorum concedimus indulgentiam, quam beati Petri vel Jacobi limina visitantibus indulgemus. Datum Romae, etc., ut supra, III Idus Maii CLXVI. ABBATI SANCTI VEDASTI. Approbat ejus voluntatem, quod ex collegio saeculari factum olim coenobium, ad collegium revocare laboret. (Id. Maii.) Piae postulatio voluntatis effectu debet prosequente compleri, ne refrigescat charitas postulantis ex longioris morae fastidio vel ex brevi etiam dilatione tepescat. Significasti siquidem nobis quod cum ecclesia Sancti Petri de Castro sita juxta monasterium tuum libera sit, et sicut ipsum monasterium ab episcopali jurisdictione penitus sit exempta, et in ea olim esse consueverint canonici saeculares, praedecessores tui, ut possessiones ipsius in suos usus converterent, ut in ipsa facerent per monachos ministrari indulgentiam a sede apostolica impetrarunt. Verum quoniam in ea minus solemniter Domino deservitur, ad ampliandum ibidem cultum divini nominis canonicos saeculares, prout ibi quondam fuerant, in ea ordinare desideras et eis certos redditus assignare. Eapropter, dilecte in Domino fili, intentionem tuam laudabilem attendentes, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut de consilio fratrum tuorum vel majoris et sanioris partis in ea canonicos saeculares instituas, et tam de bonis monasterii tui quam de his quae ibi a fidelibus offerentur redditus eis competentes assignes: ita tamen ut in nullo libertas illa depereat, quam ei praedecessores nostri Romani pontifices contulere. Nulli ergo, etc. Datum Romae, etc. Idibus Maii, pontificatus nostri anno primo. CLXVII. B. MAGISTRO SCHOLARUM ET VALBERTO CANONICO TARVISINIS. Episcopi trucidatores a solo papa absolvendi, excepto articulo mortis. (Apud S. Petrum.) Super eo de quo nos vestra discretio requisivit, videlicet quid faciendum sit de his qui captioni bonae memoriae V. Bellunen. episcopi, ex qua dignoscitur a quibusdam aliis crudelissime interemptus, se diabolico instinctu interfuisse fatentur, si ad Ecclesiam redire voluerint, in qua sint forma recipiendi ab ea, vobis taliter respondemus, quod cum tam enorme flagitium debita velimus severitate punire, ne facilitas veniae incentivum praebeat delinquendi, si communioni fidelium reconciliari desiderant, ad sedem apostolicam veniant absolvendi, nisi forte articulus mortis immineat vel hostilitas impediat capitalis; quibus in utroque casu, recepta secundum formam Ecclesiae sufficientissima cautione quod nostris debeant obedire mandatis, absolutionis beneficium nostra auctoritate potestis impendere: ita tamen quod opportunitate recepta, suscepturi mandatum, ad sedem apostolicam accedere non postponant. Provideatis autem attentius ne quid contra praescriptam formam quomodolibet attentetis attentetur . Datum Romae apud Sanctum Petrum. CLXVIII. ARCHIEPISCOPO ET CAPITULO TURONEN. Citantur ad audiendum sententiam proferre in causa ipsorum contra Ecclesiam Dolensem. Licet in Ezechiele legatur: Animalia ibant et non revertebantur, tamen sequitur in eodem Animalia ibant, et revertebantur. Quamvis autem haec vocum dissonantia secundum sanum consonet intellectum et varias expositiones habeat mysticas et morales, possunt tamen per animalia munda, quae ruminant et ungulam findunt, rectores Ecclesiae non incongrue designari: qui discernendo fingunt ungulam et ruminant meditando: qui dum aliqua statuunt quae postmodum non retractant, eunt et non revertuntur; cum vero aliquid statuunt quod postmodum revocant consilio saniori, eunt et sicut de animalibus legitur, revertuntur. Utinam autem praedecessores nostri Romani Pontifices in diffinitione illius veteris et nondum inveteratae, sed prae vetustate notissimae quaestionis, quae inter Turonen. et Dolen. Ecclesias fuit diutius agitata et adhuc sub judice lis est, animalibus quae ibant, et non revertebantur, possent secundum formam expositionis suprapositae comparari; ut quod super ea statuerunt taliter receptum fuisset a partibus et servatum, quod nec causa ipsa in recidivae contentionis scrupulum denuo devenisset, nec nos oporteret super ea cum partibus laborare. Sane quamvis causa ipsa frequenter fuerit per sedem apostolicam diffinita, peccatis tamen exigentibus rediit malesana cicatrix in vulnus antiquum; hodieque manent vestigia veteris quaestionis et evidenter apparent et damnis quae utraque partium ejus occasione vehementer incurrit, sicut ipsi novistis nec nos etiam ignoramus. Quod si verum inspicimus et attendimus causas controversiae diuturnae, per vos interdum stetisse videtur quominus legitimum finem acceperit quaestio toties suscitata. Nam, ut non longe petamus exemplum, cum bonae memoriae Coelestinus papa praedecessor noster partes ad judicium citavisset, terminum eis certum praefigens, et eum postmodum de voluntate partium prorogasset, licet dilectus filius I. Dolen. electus ad sedem apostolicam propter hoc in persona propria non sine multo gravamine accessisset, tu tamen, frater archiepiscope, nec venisti nec misisti ad nos idoneum responsalem, sed nuntios solummodo minus sufficienter instructos pro sola dilatione petenda. Nolentes autem dictas ecclesias hujus occasione discordiae non sine magno utriusque dispendio diutius laborare, festum dedicationis beati Michaelis proximo futurum pro peremptorio termino vobis et parti adversae duximus praefigendum. Ideoque discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus ad praedictum terminum, quidquid de te, frater archiepiscope, quocunque modo contingat, per vos vel procuratores idoneos ad sedem apostolicam accedatis, nostrae dispositionis formam vel justae diffinitionis sententiam recepturi. Cum enim instantia nostra quotidiana sit omnium Ecclesiarum sollicitudo continua, de plenitudine potestatis, quam super omnes Ecclesias ab ipso Jesu Christo suscepimus, ea cupimus consilio saniori disponere, sicut viderimus expedire, quae ad pacem et utilitatem proveniant Ecclesiae utriusque. Alioquin ex tunc in diffinitione ipsius causae vel dispositione dante Domino procedemus. Datum Romae apud S. Petrum Id. Maii, pont. nostri anno primo. CLXIX. In eumdem fere modum Bituricen. archiepiscopo. Licet in Ezechiele, etc., usque ad verbum illud, procedemus. Quocirca fraternitati tuae per apostolica scripta praecipiendo mandamus ut supramemoratis archiepiscopo et capitulo Turonen. ex parte nostra districte praecipias ut in termino sibi peremptorio constituto nostro se conspectui repraesentent et litteras nostrae citationis per tuos nuntios ipsis facias praesentari. Datum Romae, etc., ut supra, XVII . . . , Kalend. Junii, etc. CLXX. ARCHIEPISC. TARENTASIEN. ET EPISC. AUGUSTEN. ET ABBATI BONIMONTIS. Committitur eis causa episcopi et capituli Lausannensis. (Ut supra, Id. Maii.) Licet injunctae nobis administrationis officium profectibus nos admoneat intendere singulorum, et tanquam de commisso nobis grege rationem Domino reddituri cunctos ea facere exoptemus quae ad vitam proficiant sempiternam, fratres tamen et coepiscopos nostros, qui in partem sunt sollicitudinis evocati, sic vellemus commissi eis officii exsecutionem diligenter peragere, quod non lucerna sub modio sed supra candelabrum posita videretur. Verum cum de ipsis ea nostris auribus referuntur quae in infamiam pontificalis dignitatis redundant, dolemus admodum et turbamur: quia juxta divinae legis sententiam, si sacerdos, qui est unctus, peccaverit, facit delinquere populum. Olim siquidem cum venerabilis frater noster Lausannen. episcopus felicis recordationis C. papae praedecessori nostro a capitulo suo delatus fuisset in multis, idem praedecessor noster venerabili fratri nostro Maurianen. episcopo et dilectis filiis Bellaevallis et de Charitate abbatibus apostolica auctoritate praecepit ut ad Ecclesiam Lausannen. personaliter accedentes, quae in eadem tam in capite quam in membris digna correctione cognoscerent, studerent diligenti sollicitudine emendare. Qui cum die statuta Lausannam accessissent, et fecissent in praefati episcopi et capituli praesentia commissionis litteras recitari, sicut in eorum litteris perspeximus contineri, ipsum episcopum et capitulum ad compositionem amicabilem faciendam inducere studuerunt. Tunc capitulum duo instrumenta exhibuit; quorum unum erat sigillatum septem sigillis arbitrorum, in quos tam canonici quam episcopus compromiserant memorati; alterum vero erat sigillo jamdicti episcopi consignatum, in quo se fatebatur reatum perjurii incurrere, si a facta compositione a jamdictis arbitris ratione qualibet ab arbitrio resiliret. Episcopus autem, in praesentia delegatorum judicum, quod compositionem illam non tenuerat nec teneret, proposuit: asserens quod canonici antea a compositione resilierant et emendationem quam super quibusdam articulis praefati arbitri ei facere compromiserant nondum potuerat obtinere; et ideo se non incurrisse reatum perjurii fatebatur quia canonici prius compositionem infregerant et compositionis chartam arbitri non curaverant emendare. Econtra vero canonici respondebant quod nec ipsi a compositione resilierant nec aliquid arbitri in compositione promiserant emendare. Licet autem econtra episcopus se probare promitteret quod dicebat, in praesentia tamen ipsorum judicum non probavit. Cumque praefati canonici super monetae diminutione et exactione novi pedagii memoratum episcopum convenirent, et peterent quod ab arbitris praeceptum fuerat observari, respondit episcopus memoratus quod moneta erat procul dubio diminuta, nec licuit arbitris super hoc aliquid arbitrari, cum tanquam domino monetae licitum ei sit eam pro suo beneplacito minuere et augere, et iste fuit unus de articulis in quibus emendationem arbitrii postulavit. Pedagium autem a quadraginta annis acceptum fuisse asseruit et in gravamen inimicorum suorum se illud proposuit statuisse. Cumque adjicerent canonici antedicti quod praeter illa quae in compositionis instrumento continebantur, alia vellent contra eumdem episcopum proponere et probare, respondit episcopus quod eos aliquatenus non audiret, quia non tenebatur coram ipsis judicibus respondere, cum litterae commissionis non ex parte capituli, sicut continebatur in eis, sed per falsam suggestionem fuerint impetratae: quia P. de Exchandens Ischandens , qui eas impetravit, mandatum non habuit ut talia postularet. Ad quod P. ipse respondit quod licet cum ad Romanam Ecclesiam accessit, non omnibus suum propositum revelaverit sed quibusdam, postquam tamen rediit, commissionis litteras omnibus qui aderant in capitulo legit et exhibuit et universis ipsae litterae placuerunt. Et ideo asserebant episcopum debere coram eisdem judicibus respondere; quia ratihabitio retrotrahitur et mandato comparatur. Et quoniam eorum judicium noluit saepefatus episcopus subintrare, licet ipsi judices in eadem Ecclesia multa digna correctione cognoscerent, et eam a statu pristino miserabiliter corruisse, et bona tam episcopi quam capituli viderent plurimum imminuta, in exsecutione tamen mandati apostolici ultra procedere noluere, negotium ipsum ad Romanam Ecclesiam Curiam remittentes. Ad haec, tam litteris capituli Lausannen. quam religiosorum abbatum, comitum et baronum ejusdem dioecesis et aliorum multorum nostro apostolatui est suggestum quod idem episcopus bona ipsius episcopatus dilapidando consumpsit, matrimonia non jungenda conjungenda conjungit et divortia celebrat indiscrete; et cum incontinentiae laboret infamia, familiaritatem amplectitur iniquorum, justitiam denegat postulantibus et quibuslibet contumeliose respondet, in se non ostendens mansuetudinem pastoralem. Praeterea contra eumdem multa alia proferuntur, quae longum esset litteris praesentibus enarrare. Super quibus siquidem omnibus tanto dolemus vehementius et movemur, quanto eumdem episcopum, tanquam in Romana Ecclesia enutritum et ab ea in pontificalis officii dignitatem assumptum quantum cum Deo possumus sinceriori charitate diligimus, et specialius amplexamur. Quoniam igitur quae de praemisso episcopo referuntur, sub dissimulatione transire non possumus nec debemus, inquisitionem ipsius negotii de fratrum nostrorum consilio vestrae duximus experientiae committendam; per apostolica vobis scripta districte praecipientes quatenus ad locum competentem pariter accedentes et partibus convocatis solum Deum habentes prae oculis, appellatione postposita, audiatis hinc inde proposita; attestationes et allegationes utriusque partis discussas et examinatas canonice sub sigillis vestris nobis dirigere procuretis, praefigentes utrique parti terminum competentem, quo sufficienter instructae, ad recipiendam sententiam nostro se conspectui repraesentent. Si vero praefati canonici ab accusatione destiterint et probare noluerint quod proponunt; vos, si praefatus episcopus super his fuerit infamiae nota respersus, purgationem ipsi canonicam indicatis, ut cum tribus episcopis suam, si valet, innocentiam purgare non differat; et eam, si praestiterit, auctoritate apostolica admittentes, eum ab impetitione canonicorum penitus absolvatis et ab objectis criminibus denuntietis insontem. Verum si se non poterit juxta sanctiones canonicas expiare, vos eum suspensum ad nostram praesentiam, sublato appellationis obstaculo, transmittatis, ut in negotio ipso sicut expedire viderimus auctore Domino procedamus. Attentius provisuri ut mandatum apostolicum ita prudenter ac diligenter exsequi studeatis, ut nos devotionem et sollicitudinem vestram possimus merito commendare. Volumus autem nihilominus et mandamus ut eidem episcopo districtius injungatis, ne bona Lausannen. Ecclesiae hujus occasione negotii quomodolibet alienare praesumat, in quorum distractione dicitur hactenus satis enormiter excessisse. Si qua vero partium legitime citata vestram praesentiam adire contempserit, etc. Nullis litteris obstantibus harum tenore tacito, etc. Quod si omnes, etc. tu, frater archiepiscope, cum eorum altero, etc. Datum, etc., ut supra, Id. Maii. CLXXI. PHILIPPO ILLUSTRI FRANCORUM REGI. Ut repudiata pellice, legitimam uxorem recipiat. (Ut supra, XVI Kal. Junii.) Licet dextera Domini suam fecerit in nostra promotione virtutem, de terra suscitans inopem et de stercore erigens pauperem, et illud nos voluerit dignitatis solium obtinere, ut non solum cum principibus, sed de principibus etiam judicemus; cum tamen conditionem humilitatis nostrae conspicimus et de quo ad quid simus vocati pensamus, praeter generale debitum pastoralis officii quod singulis nos constituit debitores, tibi et regno tuo specialiter nos fatemur teneri, in quo nos recolimus in studiis litterarum aetatem transegisse minorem, ac divino munere quantaecunque scientiae donum adeptos, beneficiorum impensam multiplicem suscepisse. Ad cumulum autem hujus praecipuae dilectionis accedit progenitorum tuorum grata memoria; quos, sicut Christianissimos principes nec ventus turbinis nec impetus tempestatis ab Ecclesia Romana potuit aliquando separare, quin potius tanto amplius in ipsius devotione ferverent, quanto fortius in naviculam nostri piscatoris fluctus insurgerent et mare tumultuosius ventorum incursibus fluctuaret. Unde cum in minori quondam officio constituti serenitatem regiam et regnum Franciae speciali amplexati fuerimus dilectionis affectu, nunc ad apicem summi pontificatus, licet insufficientes, assumpti, privatis affectibus, communibus supervenientibus causis tam ardentius in regiae serenitatis dilectione flagramus, ut occasionem nobis precemur a Domino indulgeri per quam affectus interior prodeat in effectum et praerogativa sinceritatis quam ad te gerimus in opere pateat universis. Verum quanto amplius celsitudinem tuam honorare cupimus et ad profectum tuum ardentius aspiramus, tanto magis de tua sumus salute solliciti, et gravius ferimus, si nostrae charitatis affectus circa serenitatem tuam, te praesertim dante materiam, videretur, quod absit, refrigescere vel tepere. Sane quantum scandalum sit exortum ex superinductione illius quam post multiplices inhibitiones Ecclesiae (quarum unam factam per bonae memoriae M. sanctor. Joannis et Pauli presbyterum cardinalem, tunc apostolicae sedis legatum et dilectum filium C. subdiaconum et notarium nostrum, cum felicis record. Coelestini papae praedecessoris nostri litteras in tua fecere praesentia recitari, quae inhibitionem apertius continebant, ad te novimus pervenisse), et post datas et receptas epistolas venerabilibus fratribus nostris Suessionen. et Noviom. episcopis, nuntiis tuis propter hoc apud sedem apostolicam constitutis superinducere voluisti, tibi credimus ex parte liquere: in quo ad discretionem veritatis non debet vincere sensualitas rationem. Nosti enim quod morbus iste jam vicina corrumpit, et ad excusandas excusationes in peccatis factus es caeteris excusatio, et in nos et Romanam Ecclesiam detractionem non modicam suscitastis. Quantum autem ex hoc te ipsum laeseris ex eo manifeste perpenditur quod omnia tibi contraria successerunt, quae prius prospera succedebant, nec datum est tibi frui etiam pace diuturna, quin, etsi non corpus, mentem saltem sollicitudo gravis urgeret. Quod tibi esse debet evidens argumentum quod propter hoc divinam indignationem incurreris; praesertim cum superinductae consanguinitas opponatur, charissimae autem in Christo filiae nostrae I. reginae Franciae non nisi impedimentum fuisset affinitatis objectum. Ut igitur saluti tuae consulas et honori, ut nos et Romanam Ecclesiam a labiis iniquis et lingua liberes detractrice, ut Dominum tibi reddas propitium, quem iratum tibi hactenus reddidisti: rogamus serenitatem regiam, monemus et exhortamur in Domino, et in remissionem injungimus peccatorum per apostolica tibi scripta mandantes quatenus in te ipsum aciem tuae considerationis reflectens, sic tuos actus dijudices ut ab aliis non debeas judicari. Memor esto conditionis tuae, et novissima juxta verbum sapientis attendens, quod scandalum in Ecclesia parit, quod nobis detractionem generat, quod in perniciem tuae salutis vertitur, et in dispendium totius regni redundat, alios simili corrumpens exemplo, corrigas per te ipsum, superinductam de finibus regni Francorum removeas et eam reducas in regnum et reginam appelles ac facias appellari, mandans ei ab omnibus tanquam reginae deferri, quam a te minus rationabiliter abjecisti. Quod si postmomodum usque adeo serenitatem tuam oriens ex alto respexerit et cor tuum lux illa dignata fuerit illustrare quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum, ut praedictam reginam (quam ex testimonio plurium, quibus est religionis et dignitatis ratione credendum, mirae sanctitatis et honestatis audivimus esse) retineas in gratia conjugali (praesertim cum vix nobiliorem ducere possis et id tibi plurimum expedire noscatur), in his facilius et ad votum tuum celerius exsequendis quae serenitati tuae diebus istis incumbunt, gaudebimus plurimum, et in agendis tibi gratiarum actionibus assurgemus. Quod si forsan, quod absit, desuper datum non fuerit, sicut de jure tenemur, juris tibi licentiam non negamus, quo minus facta prius restitutione audiamus et exaudiamus quod rationabiliter duxeris proponendum. Si autem, quod non credimus, nec famae tuae nec honori consuleres, nec mandatis nostris nec monitis obedires; quantumcunque nobis molestum existeret te in aliquo molestare, contra te tanto amplius moveremur et manum curaremus apostolicam aggravare, quanto serenitatem tuam sincerius diligimus, et quos amamus severius arguere intendimus et durius castigare; cum inspirante Domino immutabilem animum et inflexibile propositum habeamus nec prece, nec pretio, nec amore, nec odio declinandi a semita rectitudinis; sed via regia incedentes, nec ad dexteram declinabimus nec deviabimus ad sinistram; sine personarum acceptione facientes judicium, quia non est personarum acceptio apud Deum. Non ergo posses, quantumcunque confidas de tua potentia, subsistere ante faciem, non dicimus nostram, sed Dei, cujus, licet immeriti, vices exercemus in terris, cum auctore justitiae, qui est Veritas, pro justitia et veritate pugnante, inimici tui in te ac regnum Franciae praevalerent, nec valeret temporalis tuus et exiguus potentatus divinae ac aeternae repugnare omnipotentiae majestatis. Facias, fili charissime, de necessitate virtutem, et nobis in hoc, imo Creatori tuo, per quem vivis et regnas, humiliter satisfacias; quatenus et ipsum tibi reddas propitium et nos tibi constituas amplius debitores: sciturus pro certo quod nisi mandatum nostrum hac vice curaveris adimplere, non differemus ulterius quin officii nostri debitum exsequamur. Datum, etc., ut supra, XVI Kalend. Junii. CLXXII. WILLIELMO REMEN. ARCHIEPISCOPO. SANCTAE SABINAE CARDINALI. Ut existat conservator privilegiorum Ecclesiae S. Germani de Pratis Parisiis. (Ut supra, V Id. Maii.) Pia Patrum praedecessorumque nostrorum sollicitudo se circa statum Ecclesiae in sua integritate servandum mirabiliter exhibuit circumspectam, ut videlicet ipsas, quae saecularium turbationum fluctibus concutiuntur assiduis, protectione sedis apost. specialiter praemuniret, et cum ipsa praesens omnibus adesse non possit, per convenientia instrumenta eisdem indulta suae potentiam auctoritatis extendens, perversorum malitiam coerceret. Sed cum malitia hominum excreverit in immensum, nec modum sibi perversitas eorum effraenata imponat, nos, quos eidem sedi gratia divina praefecit, qui praedecessorum nostrorum mandata seu institutiones solvere non venimus, sed implere, juxta malitiam temporis in his esse rigidiores oportet. Inde siquidem est quod cum Ecclesia Sancti Germani de Pratis Parisiensis, quae Romanae sedis filia devota et specialis existit, privilegiorum, indulgentiarum, confirmationum et libertatum plura obtinuerit a Romanis pontificibus instrumenta, quibus praelati Ecclesiarum et quamplures alii minime deferentes, ea infringere ipsisque temere obviare non dubitant, sicque libertatibus sibi concessis uti plene non valeat et in pluribus sustineat detrimentum, te conservatorem eorum quae ad ipsius Ecclesiae tranquillitatem a sede apostolica sunt indulta specialiter duximus concedendum. Quocirca fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus si quos indulgentiis, confirmationibus, privilegiis seu quibuslibet aliis instrumentis apostolicae sedis, seu aliis immutabilibus a quibuscunque monasterio Sancti Germani de Pratis praevia ratione concessis, per quae libertas debet ecclesiastica integra conservari, temere inveneris obviantes, eos per censuram ecclesiasticam, monitione praemissa, sublato cujuslibet contradictionis et appellationis obstaculo, quemadmodum videris expedire, a sua temeritate compescere non moreris, ipsiusque jura monasterii Sancti Germani studeas illibata servare. Nullis litteris etc. harum mentione non habita etc. Datum, etc., ut supra, V Idus Maii. CLXXIII. ROBERTO ABBATI S. GERM. PARISIEN. EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS, IN PERPETUUM. Quod eos recipiat sub protectione apostolica, veteraque privilegia, non paucis additis, confirmet. (Apud S. Petrum, II Id. Maii A. D. 1198.) In eminenti apostolicae sedis specula ad hoc sumus licet immeriti disponente Domino constituti, ut justas petitiones debeamus libenter admittere, et eis studeamus effectum utilem indulgere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus annuentes, monasterium beati Germani de Pratis, in quo divino mancipati estis obsequio, quod proprie beati Petri juris existit, ad exemplar felicis memoriae Paschalis, Innocentii, Lucii, Eugenii, Anastasii, Alexandri, Lucii, Urbani, Clementis et Coelestini, praedecessorum nostrorum Romanorum pontificum, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti pagina communimus. In primis siquidem statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti regulam in eodem monasterio noscitur institutus etc. usque ad verbum illud observetur. Praeterea quascunque possessiones etc. usque ad illud illibata permaneant. Per praesentis itaque privilegii paginam vobis vestrisque successoribus in perpetuum confirmamus ut quaecunque libertas, quaecunque dignitas, privilegio beati Germani, scriptis Childeberti, Clotharii, atque aliorum regum Francorum vestro monasterio collata est, eidem permaneat illibata. Ad haec, volentes te, dilecte fili Roberte abbas, et monasterium tuum honoris et gratiae privilegio decorare, ad instar dictorum praedecessorum nostrorum Alexandri et Coelestini usum mitrae et annuli atque sandaliorum tibi et per te successoribus tuis de consueta sedis apostolicae benignitate duximus indulgendum. Praecipimus autem ut chrisma, oleum sanctum, consecrationes altarium, ordinationes et quaecunque vobis ex pontificali sunt ministerio necessaria a nullo catholico episcopo vobis vestrisque successoribus denegentur. Sane missas, ordinationes, stationes, ab omni episcopo vel clero Parisien. Ecclesiae in eodem monasterio praeter voluntatem abbatis vel congregationis fieri prohibemus; nec habeant potestatem aliquid ibi imperandi; sed nec divina officia ipsis interdicere, nec excommunicare nec ad synodum vocare, aut abbatem aut monachos, presbyteros aut clericos ecclesiarum ipsius loci, tribuimus facultatem. Adjicimus etiam ut in parochialibus ecclesiis, quas extra burgum beati Germani tenetis, presbyteri per vos eligantur, et episcopo praesententur; quibus, si idonei fuerint, episcopus animarum curam committat, ut ei de plebis cura, de rebus vero temporalibus ad monasterium pertinentibus, vobis respondeant; quod si facere forte noluerint, subtrahendi eis temporalia, quae a vobis tenent, liberam habeatis auctoritate apostolica facultatem. Auctoritate etiam apostolica statuimus et vobis de consueta clementia et benignitate sedis apostolicae indulgemus ut nullius legationi, nisi a latere Romani pontificis specialiter fuerit delegatus, subjacere vel subesse amodo debeatis; nec alicui liceat obtentu legationis ab apostolica sibi sede indultae vos vel successores vestros, seu monasterium vestrum, vel ecclesias quae infra burgum beati Germani sunt, ulla interdicti vel excommunicationis sententia praegravare, vel super vos aut super dictas ecclesias jurisdictionem aliquam exercere, nisi specialiter hoc fuerit a Romano pontifice illi mandatum. Praeterea compositionem quae inter monasterium vestrum et bonae memoriae Guidonem quondam Senonen. archiepiscopum super procurationibus quas a vobis in quibusdam villis petebat, rationabiliter intercessit, sicut provide ac sine pravitate facta est et recepta et hactenus observata, atque in instrumento exinde confecto plenarie continetur, ratam habentes, auctoritate apostolica duximus confirmandam. Ad majorem autem evidentiam compositionis ipsius rescriptum illud de verbo ad verbum huic privilegio duximus inserendum: cujus tenor talis est: In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Guido Dei gratia Senonen. archiepiscopus omnibus ad quos praesentes litterae pervenerint, in Domino salutem. Notum fieri volumus universis praesentibus pariter et futuris quod discordia quae erat inter nos et Fulconem abbatem sancti Germani de Pratis et ipsam ecclesiam, de procurationibus quas ab eis petebamus in Emant et Balneolo et Sancto Germano juxta Musteriolum, in praesentia domini Philippi Francorum regis ita terminata est. In hoc siquidem quitavimus Fulconi abbati et Ecclesiae Sancti Germani in perpetuum procurationes quas in praedictis locis petebamus ab eis, tali modo quod abbas et successores sui nobis et successoribus nostris vel nostris certis nuntiis pro procurationibus illis reddent singulis annis octo libras Parisien. apud Emant in octavis Paschae. Et si nos vel successores nostri venerimus semel in anno ad Emant, vel Balneolum vel ad villam quae dicitur Sanctus Germanus, abbas et successores sui aut ille qui domum tenebit recipient nos et successores nostros, et vivemus ibi nos et successores nostri nocte una sumptibus nostris propriis; infra quod ille qui domum tenebit non tenebitur aliquid dare nobis vel successoribus nostris, praeter hospitium, nisi hoc de gratia facere voluerit. Et si nos vel successores nostri semel recepti fuerimus in uno praedictorum locorum, non tenebuntur monachi recipere nos sive successores nostros in aliquo illorum trium eodem anno. Nos autem fecimus quitari jamdictae ecclesiae et abbati medietatem decimae lanae a presbyteris qui sunt in ecclesiis sancti Germani per archiepiscopatum Senonen. constitutis, scilicet Emant, Balneolo, villa quae dicitur Sanctus Germanus juxta Musteriolum, Matriolis; et presbyteri dictarum ecclesiarum aliam medietatem ejusdem decimae habebunt. Nuntii autem abbati Sancti Germani facient fidelitatem presbyteris qui in dictis ecclesiis erunt, et presbyteri per nuntios suos nuntiis abbatis, de dicta decima communiter et fideliter quaerenda et inter se dividenda. Quod ne valeat alicujus oblivione deleri vel malitiose perverti, sigillo nostro fecimus id confirmari; astantibus Ecclesiae nostrae personis, Salomone decano, Manasse archidiacono, Wilielmo thesaurario, Gaufrido praecentore. Testes hujus rei sunt Stephanus abbas Sanctae Genovefae et canonici illius Hugo, Almaricus, Milo; abbas Sancti Remigii Senonensis, magister Ansellus de cancellaria, Ogerius de Avons. Actum apud Fontem Blaudi anno ab incarnatione Domini 1191. Deinde prohibemus ut monasterii vestri monachos, ubicunque de mandato abbatis habitaverint, nullus praeter Rom. pontificem vel legatum ab ejus latere missum absque speciali mandato apostol. sedis, vel praeter abbatem, ad quem cura et custodia eorum pertinet, excommunicet aut interdicat. Obeunte vero, etc., usque ad verbum illud eligendum. Electus autem vel a Romano pontifice vel a quo maluerit catholico episcopo munus benedictionis accipiat. Sane novalium, etc., apostolica insuper auctoritate vobis duximus indulgendum, ut infra parochias ecclesiarum ad jamdictum monasterium pertinentium nullus oratorium, capellam, vel ecclesiam aedificare, aut coemeterium facere, sine dioecesani episcopi et vestro consensu audeat; nisi forte Templarii vel Hospitalarii fuerint, quibus hoc apostolicae sedis privilegiis indultum fuisse noscitur. Paci quoque et tranquillitati vestrae pontificali volentes provisione prospicere, praesenti privilegio duximus statuendum ut si quis terras ad vos de jure spectantes, in quibus portionem habetis vel campos, donatione, aut venditione seu quolibet alio alienationis titulo in aliam ecclesiam vel religiosa loca transtulerit, ecclesiis illis vel locis religiosis ultra annum et diem eas sine assensu vestro non liceat retinere; sed juxta consuetudinem Gallicanarum Ecclesiarum talibus personis pretio seu dono concedant, quae vobis et monasterio vestro jura vestra cum integritate persolvant. Decernimus ergo, etc., salva sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, II Idus Maii, indictione prima, incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno primo. CLXXIV. HUGONI ABBATI SANCTI DIONYSII EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. Quod eorum jura privilegiaque confirmet. (Ut supra, II Id. Maii.) Effectum justa postulantibus indulgere et vigor aequitatis et ordo postulat rationis: praesertim quando petentium voluntates et pietas adjuvat et veritas non relinquit. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatum monasterium Sancti Dionysii, quod specialiter beati Petri juris existit, in quo divino estis obsequio mancipati, ad exemplar felicis recordationis Zachariae, Stephani, Leonis, Alexandri, Paschalis, Calixti, Innocentii, Eugenii et Lucii, Romanorum pontificum praedecessorum nostrorum, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti pagina communimus. In primis siquidem statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti regulam, etc., usque ad verbum observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona, etc. usque ad verbum permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis. Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est cum omnibus pertinentiis suis, donationem praebendarum in ecclesia Sancti Pauli. In episcopatu Parisien. ecclesiam Sancti Leodegarii, ecclesiam Sancti Martini in strata, cellam Beatae Mariae prope Corbolium super fluvium Essonae sitam cum appendiciis suis, eccles. de Trembleiaco, monasterium Beatae Mariae de Argentolio quod situm est super fluvium Sequanam, cum pertinentiis suis. In archiepiscopatu Rothomagen. ecclesiam S. Petri de Calvomonte cum tribus capellis sibi adjacentibus, scilicet S. Mariae, Sancti Joannis et capella de Calloel. ecclesias de Cergiaco, quae nec synodum nec circatam persolvunt. Ecclesiam de Busiaco, ecclesiam de Sagiaco, ecclesiam de Cormeliis, ecclesiam de Caiz, ecclesiam de Monte Gerulfi, ecclesiam de Ablegiis, ecclesiam de Sancto Claro, ecclesiam de Monte Genvoldi. In Normania vero ecclesiam de Mo. Renniaco, ecclesiam de Liliaco, ecclesiam de Floriaco, ecclesiam de Bernevalle, ecclesiam de Sancto Martino, ecclesiam de Fregellis. In episcopatu Carnoten. ecclesiam de Trapis. Concessionem etiam patronatus ecclesiae Beatae Mariae de Medonta cum omnibus possessionibus et appenditiis suis a charissimo in Christo filio nostro Philippo illustri rege Francorum vobis provide factam, ita quod decedentibus canonicis ejusdem ecclesiae, loco eorum vestri monachi ordinentur, per quos gratius in eadem ecclesia Deo servitium assidue impendatur. In episcopatu Aurelianen. ecclesiam de Toriaco, campum Manerii, villare Vendrous, villam Mevi, Fiens, Luins. Ad haec, compositionem illam quam bonae memoriae Henr. quondam Sylvanecten. episcopus super diversis querelis quae inter vos et nobilem virum Wiliel. de Melloto, tam in talliis quam in corveis et terris censualibus et quibusdam aliis vertebantur, statuit observandam. Concessionem vobis et per vos monasterio vestro factam a bonae memoriae Guidone quondam Senonen. archiepiscopo et ejus antecessoribus de ecclesiis de Bella, de Sancto Lupo, de Josanvilla, de Ver. de Firiaco, de Grandipute, de Sancto Audoeno. Praesentationem etiam presbyterorum in eisdem ecclesiis. Concessionem similiter vobis factam a bonae memoriae Rog. quondam Cameracen. episcopo et ejus antecessoribus Gualchero, Odone, Nicolao, de ecclesia de Forest, altari de Solemio, altari de Vernuilo cum decimis et omnibus appenditiis eorum. Portionem cujusdam decimae de Rw. Item compositionem quam jamdictus Sylvanecten. episcopus super controversia quae inter vos et Albertum de Monte-Omorio de quadam viatura et quibusdam pravis consuetudinibus vertebatur statuit observandam. Concessionem quoque coenobio vestro factam a venerabili fratre nostro Philippo Belvacen. episcopo, tam de personatu quam de praesentatione in ecclesiis sacerdotum, videlicet ecclesiam Sancti Martini de Colle, ecclesiam de Asneriis, ecclesiam de Villiaco, ecclesiam de Ciris, ecclesiam de Croi, ecclesiam de Morentiaco, ecclesiam de Mafliers, ecclesiam de Nosaico, ecclesiam de Murno et ecclesiam de Buxorta. In pago Meten. cellam novam cum omnibus appenditiis suis, videlicet Hulspere, Asminge, Emelingas, ecclesiam de Fulcrepa, salinas ac patellas salinarum apud Massaltien. In episcopatu Laudunen. altare de Cadursa, altare de sancto Gaberto, altare de Pirolis, altare de Seiriaco, cum capella sancti Dionysii quae est apud Ribomontem. In Jusavalle, altare de Sorbeis, altare de Altrepia, altare de Rosbes, altare de Rocheniis, altare de Serenis Fontibus. Ex domo illustris memoriae Ludovici quondam regis Francorum, quidquid in villa de Trapis habebat, praeter annualem hospitationem, quando ibidem jacuerit, et talliam quam apud Gergiacum in Wlcasin. et apud Cormelias vobis donavit. Ex dono bonae memoriae Gaufredi Carnoten. episcopi, altaria de Monarvilla et de Tubrido. Ex dono Alvisii bonae memoriae quondam Atrebaten. episcopi, altare de Anechin. Ex dono illustris memoriae Eduardi scilicet et Will. quondam regum Angliae, Deherstiam super fluvium Sabrinae sitam, Tantoniam, Molam cum appenditiis suis. Ad haec, comitatum Wlcassini, qui juris beati Dionysii est, quem illustris memoriae Ludovicus quondam rex Francorum per Sugerium quondam abbati Sancti Dionysii in beneficium et feudum suscepisse cognoscitur, quoniam is possidet cujus nomine possidetur, tibi tuisque successoribus confirmamus. Vicariam quoque et omnimodam justitiam ac plenariam libertatem juxta villam Sancti Dionysii sicut subscriptis terminis distinguitur, a fluvio videlicet Sequanae, a molendino quod vulgo appellatur Bajart usque ad supremum caput villae quae vocatur Albervillare, quam praefatus rex juris esse beati Dionysii recognoscens, eidem monasterio restituit, vobis nihilominus confirmamus. Praeterea omnimodam potestatem omnemque justitiam et universas consuetudines nundinarum jamdicti ipsius regis liberalitate vobis concessas, ut perpetuis eas quiete obtineatis temporibus, confirmationis nostrae munimine roboramus. Ad haec, refutationem pravae consuetudinis quam Burcardus de Monte-Morentiaco in vineis vestris monasterii in Diogilo villa sitis habebat et rotagici terrae suae. Similiter compositionem initam inter monasterium vestrum et ecclesiam sancti Exuperii Corbolien. in praesentia bonae memoriae Joannis quondam Carnoten. episcopi super integritate praebendae ejusdem ecclesiae. Ad exemplar insuper felicis memoriae Innocentii et Anastasii Roman. pontificum praedecessorum nostrorum, compositionem super controversia, quae quondam inter monasterium vestrum et monasterium sancti Michaelis vertebatur, sicut in eorumdem Romanorum pontificum plenarie f. privilegiis continetur, auctoritate apostolica confirmamus. Has siquidem compositiones omnes seu refutationes, sicut absque pravitate factae sunt, receptae et in scriptis authenticis continentur et etiam hactenus sunt servatae, apostolico munimine roboramus. Sane novalium vestrorum etc. Liceat quoque vobis clericos etc. Prohibemus insuper etc. Discedentem vero etc. Auctoritate quoque apostolica prohibemus ne aliquis abbas monasterii ipsius terras, redditus ad ipsum spectantes, parentibus suis aut aliis, domos, vel etiam ea quae de caducis proveniunt, aut ministeria domus, nisi illa tantum quae sunt servientium clericorum, dare praesumat nec pecuniam ultra centum libras sine assensu totius capituli vel majoris et sanioris partis mutuo suscipere audeat. Nulli quoque monachorum quidquam sine consensu abbatis ab aliquo mutuo recipere liceat. Is autem qui ministerium domus habuerit, ultra centum solidos mutuo non accipiat, praeter abbatis consensum. Statuimus etiam ut abbas sigillum proprium habeat, sicut est de consuetudine hactenus observatum. In parochialibus autem ecclesiis quas habetis, liceat vobis sacerdotes eligere et dioecesano episcopo praesentare; quibus, si idonei fuerint, episcopus animarum curam committat, ut ei de spiritualibus, vobis autem de temporalibus debeant respondere. Justitias etiam aut officia laicorum, quae bonae memoriae W. quondam abbas ejusdem monasterii ad manus suas ab omnibus in burgo Sancti Dionysii commorantibus legitime revocavit, de caetero aliis assignari, regulares etiam consuetudines a praedecessoribus vestris et a vobis hactenus observatas aliqua levitate mutari, nisi de tua sive tuorum fuerit providentia successorum cum consensu capituli vel majoris et sanioris partis, auctoritate apostolica prohibemus. Novas praeterea et indebitas exactiones ab archiepiscopis, episcopis, archidiaconis seu decanis vel aliis ecclesiarum praelatis omnino vobis fieri prohibemus. Chrisma vero, oleum sanctum, consecrationes altarium seu basilicarum, ordinationes clericorum seu monachorum, qui ad sacros ordines fuerunt promovendi, a quocunque malueritis suscipiatis episcopo; siquidem catholicus fuerit et gratiam apostolicae sedis habuerit et ea vobis gratis et absque aliqua pravitate voluerit exhibere. Inhibemus insuper ut infra fines parochialium ecclesiarum vestrarum nullus sine dioecesani episcopi et vestro assensu capellam vel oratorium aedificare praesumat. Salvis privilegiis Romanae Ecclesiae, missas sane publicas celebrari aut stationes in eodem monasterio, praeter abbatis voluntatem, fieri prohibemus. Sed nec interdicere nec excommunicare, nec ad synodum vocare vel abbatem vel ipsius loci monachos, episcopis aut episcoporum ministris permittimus facultatem. Apostolica etiam auctoritate vobis duximus indulgendum ut non nisi legato a latere Romani pontificis destinato, legationis obtentu teneamini respondere. Porro tam tibi quam tuis successoribus licentiam indulgemus, in gravioribus negotiis sedem apostolicam appellare, nec appellantes ante negotii finem laesio ulla contingat, quatenus auctore Deo in sanctae religionis studiis quieti ac seduli permanere possitis. Cum autem generale interdictum terrae fuerit etc. Sepulturam vero etc. Libertates insuper, dignitates etc. Obeunte vero etc. usque ad verbum eligendum. Electus autem vel a Romano pontifice vel a quo maluerit catholico episcopo munus benedictionis accipiat. Decernimus ergo etc. salva sedis apostolicae auctoritate, et in praedictis Ecclesiis dioecesanorum episcoporum canonica justitia. Si qua igitur, etc. Datum, ut supra, etc., II Idus Maii. CLXXV. ABBATI ET CONVENTUI S. DIONYSII. Ut beneficia nondum vacantia, vel petantur vel etiam conferantur. (Datum, ut supra. ) Ex parte vestra fuit in audientia nostra propositum quod quidam clerici, quorum vita et conversatio ignoratur, ecclesias, praebendas et beneficia nondum vacantia sibi contra decretum Lateranen. concilii conferri volentes, vestrum monasterium intendunt multipliciter aggravare. Nos igitur volentes eidem coenobio vestro super his paterna in posterum sollicitudine providere, auctoritate vobis praesentium indulgemus ut, salva sedis apostolicae auctoritate, a talium impetitione maneatis penitus absoluti. Nulli ergo, etc. Datum, ut supra. CLXXVI. ABBATI ET CONVENTUI CISTERCIEN. Ut pro se gravissimis omnium Ecclesiarum negotiis occupato Deum orent. (12 Kal. Junii.) Dum non solum quid in summo pontifice, verum etiam in quolibet episcopo requiratur advertimus, et gravitatem officii pastoralis et praeteriti temporis attendimus libertatem, et fere prorsus in insufficentia nostra deficimus, et in eo solo cujus vices in terris gerimus confidentes, de nostris meritis non speramus. Quamvis enim variis sumus negotiis occupati, utpote quibus omnium Ecclesiarum sollicitudo semper incumbit, aliquando tamen in nos ipsos nostrae considerationis aciem reflectentes, dum priorem statum praesenti conferimus et utrumque ad alterum rationis lance pensamus, servos servorum (prout in compendio salutationis litterarum nostrarum apponitur) nos esse agnoscimus; qui non solum de nobis, sed de omnibus omnino fidelibus tenemur Deo reddere rationem. Cumque suscepti regiminis onus quod est debilibus nostris humeris importabile cogitamus, illud propheticum posse nobis credimus coaptari: Veni in altitudinem maris, et tempestas demersit me (Psal. LXVIII, 3). Et utinam illud nobis coaptari non valeat: Exaltatus autem, humiliatus sum et confusus (Psal. LXXXVII, 16): ne forte simus ex illis, de quibus inquit Scriptura: Dejecisti eos dum allevarentur (Psal. LXXII, 18). Quem enim sanae mentis et intelligentiae plenae non terreat verbum illud Apostoli ad Timoth. in sua loquentis epistola: Oportet episcopum irreprehensibilem esse, sobrium, prudentem, pudicum, ornatum, hospitalem, doctorem, non vinolentum, non percussorem, sed modestum, non litigiosum, non cupidum, suae domui bene praepositum (I Tim. III, 2). Nam, ut difficultatem capitulorum sequentium taceamus, quis se poterit irreprehensibilem exhibere, cum secundum Joannem apostolum, si dixerimus quia peccatum non habemus, nosmetipsos seducimus et veritas in nobis non est (I Joan. I, 8); cum et de illo qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus, dictum fuerit: Ecce homo vorax, potator vini, publicanorum et peccatorum amicus (Matth. XI, 19); et alibi seductor et habens daemonium appellatus fuerit et cum impiis deputatus; cum etiamsi actus nostros in observatione mandatorum suorum ille dirigeret nec nos permitteret declinare ad dexteram vel sinistram, a quo bona cuncta procedunt, refraenare tamen non possemus os iniqua loquentium vel cavere nobis a labiis iniquis et lingua dolosa. Quia igitur non de nostra virtute confidimus, sed de universalis Ecclesiae prece speramus, universitatem vestram rogamus, monemus et exhortamur attentius quatenus, praeter communem orationem quae pro nobis fieri consuevit, insufficientiam nostram vestris orationibus specialius adjuvetis, puras manus sine disceptatione levantes ad Deum de corde puro et conscientia bona et fide non ficta, petentes ut quia non sunt in homine viae ejus, ipse qui pro nobis factus est homo dirigat gressus nostros in semitis suis, ut vestigia nostra nullatenus moveantur; sed ipse qui dat omnibus affluenter et non improperat, gratiam suam in nobis multiplicet, motus interiores deponens et actus exteriores modificans; quatenus ea semper et meditemur interius et exterius operemur, quae ad laudem nominis ejus, ad salutem animae nostrae necnon et profectum totius Ecclesiae debeant provenire; nec nobis sed sibi det gloriam, qui est gloriosus in sanctis: concedens nobis, per suam misericordiam ineffabilem, quod sic transeamus per bona temporalia, ut non amittamus imo potius consequamur aeterna. Datum, etc., XII Kal. Junii, pont. nostri anno primo. Scriptum est autem super hoc abbati et conventui Claraevallensi, abbati et conventui S. Victoris Parisiensis, abbati et conventui Praemonstratensi. CLXXVII. ARDMACHAN. ARCHIEPISC. Ut post acceptam episcopi Rathobotensis resignationem, electionem alterius confirmet. (Romae, XV Kal. Junii.) Per alias litteras tuae fraternitati mandasse meminimus, ut venerabilem fratrem nostrum Rathoboten. episcopum ad recipiendam curam suae dioecesis, quam aliter quam debuerat resignarat, compelleres; et si forsan eam postmodum in tuis manibus auctoritate sedis apostolicae resignaret, Ecclesiae ipsi in personam faceres electione canonica provideri. Verum ne personam dilecti filii fratris G. reprobasse forsitan videamur, si idem episcopus resumptam curam pastoralis officii spontaneus voluerit in tuis manibus resignare, et clerici ejusdem Ecclesiae ipsum in episcopum canonice duxerint eligendum, confirmandi electionem ipsius et eum in episcopum consecrandi tibi licentiam non negamus. Datum Romae, etc. XV Kal. Junii. CLXXVIII P. PRESBYTERO CANONICO S. MICHAELIS MAJORIS PAPIEN. Quod confirmetur sententia lata per cardinalem S. Mariae in causa P. et Jacobi clerici Papiensis. (Ut supra, XV Kal. Junii.) Cum tam tu quam dilectus filius Jacobus clericus Papien. pro controversia ecclesiae sancti Michaelis praebendae, quae inter te et ipsum vertebatur, in nostra essetis praesentia constituti, vobis dilectum filium P. Sanctae Mariae in Via Lata diaconum card. concessimus auditorem: ante cujus praesentiam taliter fuit ex parte ipsius J. allegatum, quod olim Streuva quondam praepositus et canonici dictae Ecclesiae de communi consensu et voluntate unanimi septem clericos in canonicos elegerunt, inter quos ipse in sexto loco fuit ab eis nominatus canonice et electus. Cumque procedente tempore duo ex ipsis electis obiissent, et de canonicis ipsius ecclesiae unus in praepositum fuisset assumptus et duo viam universae carnis intrassent et primo vacatura praebenda deberet ipsi assignari, et ipse praepositus ad jam vacantem praebendam eum recipere recusaret, ipse cognoscens quod praebendam ipsam tibi conferre volebat, ne tua electio et receptio fieret, sedem apostolicam appellavit et curavit quantum potuit fortius inhibere et ad Romanam accedens Ecclesiam, ad dilectos filios B. majoris Ecclesiae et magistrum I. Sancti Romani praepositos Papien. litteras impetravit: qui cognito per testes idoneos et quosdam canonicos ecclesiae memoratae de electione ipsius, stallum ei in choro et locum in capitulo et refectorio assignarunt. Sed quia in litteris apostolicis de praebenda, quae jam tibi collata fuerat, mentio non fiebat, iterum ad apostolicam sedem accessit et ad dilectum filium abbatem Sancti Petri in coelo aureo et praedictum praepositum Sancti Romani litteras reportavit, ut ipsi causam audirent et eam appell. rem. fine canonico terminarent. Qui utriusque partis rationibus auditis ac testibus quos ipse l. produxerat receptis et attestationibus publicatis, pro eo sententiam promulgarunt; quam postulabat auctoritate apostolica confirmari. E contra vero tu taliter respondebas quod, cum felicis memoriae Urbanus papa praedecessor noster duos vellet clericos in praefata Ecclesia ordinare, ipsi ad mandatum apostolicum declinandum sex de nobilibus civitatis Papien. ad vacaturas praebendas, quae non essent sacerdotales, in clericos nominarunt. Postmodum vero quidam de fratribus ejusdem Ecclesiae, consanguineus J. antedicti, praepositum qui tunc erat et quosdam de fratribus rogavit attente ut eum post dictos sex electos in clericum nominarent: qui, pluribus de fratribus irrequisitis qui praesentes erant, Fiat, sicut dicitur, responderunt: pro quo dicebas ejus electionem aliquam non fuisse; quia quamplurimum fratrum praesentium non fuit requisitus assensus, cum electio consensum vel saltem requisitionem fratrum exigat singulorum. Dicebat etiam dilectus filius praepositus tuus in ejusdem cardinalis praesentia constitutus quod a felicis recordationis Coelestino papa praedecessore nostro idem J. per falsam insinuationem et tacitam veritatem ad praedictos praepositos Papien. commissionem obtinuit, per quam se non esse cogendum praefato J. respondere in praesentia ipsorum judicum allegavit; quia pro eodem negotio specialem nuntium ante citationem ad sedem apostol. destinarat, et quoniam ipsi judices tam ipsam exceptionem quam alias quas proponebat admittere noluerunt, ipse sedem apostolicam appellavit: qui, appellatione contempta, ante litis contestationem pro ipso J. sententiam protulerunt: quam ideo non tenendam dicebat, quia post appellationes legitime interpositas et non servato fuit juris ordine promulgata. Post modicum autem temporis saepedictus J. contra te, qui tam per praepositum quam canonicos praedictae Ecclesiae vacantem praebendam canonice fueras assecutus, litteras ad praedictos abbatem et praepositum impetravit: quorum tu nolens judicium subintrare, quia unus eorum consanguineus erat J. antedicti, et alter super eadem causa tertio judex fuerat delegatus, sedem apostolicam appellasti: qui, licet morte praedecessoris nostri eorum jurisdictio expirasset, sententiam tamen contra te protulerunt; quam, sicut post appellationem a suspectis judicibus et mandato expirato irrationabiliter latam, auctoritate postulabas apostolica infirmari. Praedictus itaque cardinalis, auditis hinc inde propositis et diligenter inspectis de mandato nostro, habito prudentum virorum consilio, cognoscens praefatam electionem contra Lateranen. concilium celebratam, canonicam non fuisse, cum in ea fratrum praesentium assensus non fuerit requisitus, et ideo si quid ex ea vel ob eam factum fuit aliquo modo vel secutum, nullius debebat existere firmitatis, eumdem J. nihil juris in praebenda quam postulabat habere sententiando decrevit, et te et Ecclesiam praedictam ab impetitione ipsius occasione electionis praedictae penitus liberavit. Nos vero ejusdem cardinalis sententiam approbantes, eam auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo, etc. Ut supra XV, Kalend. Junii. CLXXIX. ABBATI S. DIONYSII. De electionis sui in abbatem confirmatione apostolica. (Ut supra, XII Kal. Junii.) Laudabilis vita in tuo degentium monasterio, quam ille a quo cuncta bona procedunt per morum consonantiam mirabiliter ordinavit, se nobis exhibet plurimum in Domino commendandam; et ex eo quod in ordinationibus Ecclesiae tuae cum maturitatis multae consilio in voluntate unanimi fit processus, quem in factis suis exsulans tanquam peregrina dissensio cordium non perturbat, vehementer inducimur ut eorum concordiae noster concurrat assensus, et quae rite aguntur favore apostolico prosequentes, apponendo manum nostrae confirmationis, eadem approbemus. Sane per litteras dilectorum filiorum conventus ejusdem monasterii Sancti Dionysii nobis innotuit manifeste quod in electione tua tanta concordia fuerit animorum, ut ab eo qui fidelium mentes unius efficit voluntatis, omnium vota in unum directa fuisse credantur. Unde nos paci et tranquillitati Ecclesiae tuae plurimum congaudentes in Domino eorumque petitioni clementius annuentes, ipsam electionem de te canonice celebratam auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo, etc Datum, etc., ut supra, XII Kalend. Junii, Pont. nostri anno primo. CLXXX. AGRIGENTIN. EPISCOPO. Quod ipsi liceat monasteria transferre ad loca tutiora. (Ut supra, IV Id. Maii.) In his quae pro religiosorum locorum reparatione requiris a nobis et quae postulas pro statu ecclesiastico conservando, tanto libentius assensum tibi apostolicum impertimur, quanto ad id amplius pastoralis officii debitum nos inducit. Significasti siquidem nobis quod quaedam monasteria in tua dioecesi constituta, tempore seditionis inter Saracenos et Christianos exortae depauperata, quaedam negligentia abbatum deserta, quaedam vero omnino destructa fuerunt, quae ad tutiora desideras loca transferre. Insuper in reditu tuo possessiones quasdam et decimas ad mensam clericorum Agrigentinen. Ecclesiae pertinentes invenisti alienatas ab ipsa, quas intendis ad usum ipsius de auctoritate sedis apost. revocare. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes, fraternitati tuae auctoritate apost. indulgemus ut monasteria ipsa cum dignitatibus suis ad loca tutiora cum consilio metropolitani tui transferre, possessiones et decimas et alia tam mobilia quam immobilia illicite alienata a mensa Ecclesiae, ad eam tibi liceat legitime revocare. Nulli ergo, etc. Datum, etc. ut supra, IV Idus Maii. CLXXXI ABBATI ET CONVENTUI SANCTI GERMANI ANTISIODOREN. Indulgetur iis quod sacrum chrisma et oleum atque conservationes ab alio catholico episcopo accipere liceat, si Antisiodorensis gratis impertiri nolit. (Ut supra, XVII Kal. Junii.) Ex multiplicitate querelarum vestrarum, quas adversus fratrem nostrum Antisiodor. episcopum propositas a vobis audivimus, ipsum monasterio vestro usque adeo arbitramini infestum, ut per eum (sicut dicitis) sine difficultate non possitis pontificalia percipere sacramenta. Nos autem, quibus imminet universorum necessitati prospicere, volentes vobis ex ministerio suscepti regiminis providere, ne pro duritia ipsius episcopi defectum in talibus incurratis, praesenti vobis scripto duximus indulgendum ut si memoratus episcopus a vobis humiliter requisitus, chrisma, oleum sanctum, consecrationes altarium, seu basilicarum, benedictionem abbatis, et ordinationes monachorum qui fuerint ad ordines promovendi, gratis et sine pravitate vobis indulgere noluerit vel malitiose distulerit, liceat vobis alium, quem malueritis, catholicum adire pontificem qui auctoritate nostra fretus vobis quod postulatur indulgeat. Indulgemus etiam vobis ut, si quando homines monasterii vestri vinculo tenentur excommunicationis astricti, pro eorum absolutione praefatus episcopus vel quilibet alius potestatem non habeat pecuniam extorquendi. Et si in eos, quia propter hoc pecuniam non exsolvunt, ecclesiastica fuerit sententia promulgata, eam decernimus auctoritate apostolica non tenere. Nulli ergo, etc. Datum, etc., ut supra, XVII Kalend. Junii. CLXXXII. LINGONEN. EPISCOPO. Quod controversiam inter ipsum et suum capitulum exortam gravate audierit, et utrique parti certum agendi terminum praefigit (Datum ut supra. ) Licet juxta testimonium Veritatis necesse sit ut veniant scandala, quia tamen, secundum idem, Vae homini illi per quem scandalum venit, dolemus non modicum, cum inter viros ecclesiasticos qui pacem evangelizare tenentur seditionis alicujus materia pullulat, litigiosorum incentiva subcrescunt; cum in Ecclesiae corpore omnia debeant in vinculo pacis et unitate tractari. Quamvis autem super quorumlibet ecclesiasticorum virorum discordia plurimum doleamus, majori tamen dolore concutimur, cum vel pater in filios, vel filii seditionem suscitant in parentem et illos discordia dividit quibus ad unius Ecclesiae obsequium deputatis deberet esse cor unum et anima una. Sane cum tu Lingonen. Ecclesiae caput existas, dilecti autem filii decanus et canonici Lingonen. sint membra ipsius ac tua, tanto vos vellemus adinvicem charitatis vinculo couniri, ut vicissim vestra onera portaretis et ut membris dolentibus condoleres, et ipsi suis tibi vicibus in unitate spiritus deservirent. Verum, sicut accepimus, inimico homine superseminante zizania, tanta inter vos discordia est suborta, ut dictis canonicis te coram venerabili fratre nostro Lugdunen. archiepiscopo super dilapidatione et insufficientia in causam trahentibus, tu apost. sedis audientiam appellaris, festum beati Lucae proximo futurum terminum appellationi prosequendae praefigens; quem iidem canonici ad Dominicam qua cantatur Jubilate Deo proximo praeteritam, sicut eorum continebant litterae, coarctarunt. Nos igitur utrique partium deferre volentes, ne sub intemperie aeris et caloris distemperantia cogamini ad sedem apostolicam laborare, fraternitati tuae sub peremptorio per apostolica scripta mandamus quatenus hinc ad festum beati Michaelis proximo futurum apostolico te conspectui repraesentes, canonicorum responsurus objectis et propositurus si quid proponere volueris contra ipsos; nisi forsan interim inter vos pacis possint foedera reformari. Scias autem nos partem adversam ad eumdem terminum citavisse; ita ut illi quorum nomina per tuas nobis litteras expressisti, personaliter ad nos accedant, his quae proposueris responsuri. Ad haec, tibi fortius inhibemus ne occasione hujus discordiae bona Ecclesiae tuae dilapidare praesumas. Datum ut supra. CLXXXIII. ATREBATEN. ET SYLVANECT. EPISCOPIS. Pia Patrum praedecessorumque nostrorum sollicitudo. Require superius epistola 72. Et sicut scriptum est pro Ecclesia S. Germani de Pratis, ita scriptum est pro monasterio Sancti Dionysii in Parisiensi dioecesi constituto. CLXXXIV. ABBATI ET CONVENTUI SANCTI GERMANI ANTISIODOREN. Quod excommunicatio episcopi Antisiodorensis injusta et contra juris ordinem inflicta, non obliget. (Ut supra, XVII Kal. Junii.) Gravis ex parte vestra fuit in auditorio nostro querela proposita, quod venerabilis frater noster Antisiodoren. episcopus et presbyteri ejusdem dioecesis homines vestros absque manifesta et rationabili causa, non servato juris ordine, excommunicationi subjiciunt pro suae arbitrio voluntatis. Volentes igitur gravamini vestro paterna sollicitudine providere, si praedictus episcopus et presbyteri in homines vestros excommunicationis sententiam absque manifesta et rationabili causa et juris ordine non servato duxerint promulgandam, eam decrevimus non tenere et vos auctoritate apostolica divina eis officia celebretis. Nulli ergo, etc. Datum, etc., ut supra, XVII Kalend. Junii CLXXXV EISDEM. Quod liceat archiepiscopum Senonensem pro justitia adire, si Antisiodorensis eam administrare negligat. (Datum ut supra ) Cum venerabilis frater noster Antisiodoren. episcopus usque adeo, sicut dicitis, sit vobis infestus, ut de parochianis suis malefactoribus vestris per eum justitiam non possitis habere, nobis imminet providendum ne pro defectu juris monasterium vestrum violentiis pateat et incursibus malignorum. Eapropter, dilecti filii, praesentibus vobis litteris indulgemus ut ad venerabilem fratrem nostrum Senonen. archiepiscopum pro coercendis ipsis malefactoribus vestris recursum habere possitis, qui defectum ipsius episcopi de auctoritate nostra debeat in hac parte supplere. Nulli ergo, etc. Datum ut supra. CLXXXVI. EPISC. ET DECAN. MATISCON. Eis committitur causa Ecclesiae Eduensis et coenobii Balmensis. (Apud S. Petrum, Id. Maii.) Exposita nobis Eduen. Ecclesiae petitio continebat quod, cum olim felicis recordationis Coelestino papae praedecessori nostro de posuissent de Balmen. monachis quaestionem, de terris et Ecclesiis in valle Polliniaci constitutis et idem praedecessor noster causam ipsam venerabili frater Cabilonen. episcopo et dilecto filio abbati de Firmitate commisisset fine debito terminandam, a praefatis tandem monachis fuit ab eisdem judicibus appellatum. Ille vero qui abbas ipsius monasterii dicebatur, ad prosequendam appellationem accedens, semel se tantum apostolico conspectui praesentavit, et de appellatione facta mentionem faciens, illicentiatus recessit. Cumque nuntius Eduen. Ecclesiae ad appellationem prosequendam ad sedem apostolicam destinatus apud eam fuisset longo tempore commoratus, idem praedecessor noster peremptorie citavit monachos antedictos, eis sub excommunicationis poena praecipiens ut ille qui se gerebat abbatem, cum aliquibus ipsius monasterii monachis in festo beati Lucae proxime praeterito ab ejus praesentiam sufficienter instructi accederent, ut Eduen. Ecclesiae plenarie responderent et satisfacerent Romanae Ecclesiae de contemptu. Ipsi vero, licet juxta formam mandati apostolici non venissent, quidam tamen monachorum ad Romanam Ecclesiam accesserunt, quos nuntius praefatae Eduen. Ecclesiae invenit apud sedem apostolicam commorantes, qui de suo negotio diffidentes, ante causae discussionem, ut magis aggravarent Eduen. Ecclesiam, recesserunt, et ad venerabilem fratrem nostrum Bellic. episcopum et dilectum filium abbatem de Balerna et priorem Boniloci per subreptionem, praefato nuntio Eduen. Ecclesiae ignorante, litteras, ut dicitur, reportarunt. Postmodum vero cum praefato nuntio Eduen. Ecclesiae se quidam Balmen. monachus opposuisset, eis dilectos filios J. tit. sancti Stephani in Coelio Monte presbyterum et G. Sancti Adriani diaconum cardinales concessimus auditores. In quorum praesentia cum aliquandiu litigassent et sua scripta eisdem cardinalibus tradidissent, monachus ipse illicentiatus recessit et noluit sententiam exspectare. Cum igitur cuique simus in sua justitia debitores et nolimus aliquem de fraude sua commodum reportare, discretioni vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus convocatis ad vestram praesentiam partibus, si vobis constiterit Eduen. Ecclesiam a praefatis monachis praedictis terris et Ecclesiis praeter juris ordinem spoliatam, vos ei auctoritate notra praedictas terras et Ecclesias cum fructibus inde perceptis, non obstante contradictione vel appellatione cujuslibet, resignetis; praedictis litteris nequaquam obstantibus, quas etiam morte praefati praedecessoris nostri credimus exspirasse. Post restitutionem vero integram ablatorum et expensarum quas canonici Eduen. Ecclesiae in appellatione monachorum prosequenda, quam ipsi monachi prosequi non curarunt, se rationabiliter fecisse probabunt, audiatis si quid emerserit quaestionis et illud fine debito appellatione postposita terminetis. Quod si ambo, etc., tu, frater episcope, etc Datum Romae apud Sanctum Petrum, Idibus Maii, pontificatus nostri anno primo. CLXXXVII. CAPITULO MEDIOLANENSI Ut praebendam et domum episcopo Terdonensi suo collegae restituant. (VIII Kal. Junii.) Sinceritatem eorum qui ferventiores in Ecclesiae devotione persistunt, Ecclesia Romana ampliori benignitate consuevit amplecti et juxta meritorum suorum praerogativam eis debiti honoris gratiam impertiri. Insinuavit siquidem nobis venerabilis frater noster O. episcopus Terdonen. quod, cum bonae memoriae Caelestinus praedecessor noster eidem per apostolicam indulgentiam concessisset ut beneficia quae habebat quando fuit ad officium pontificale vocatus, ei liceret usque ad triennium possidere et auctoritate illius indulgentiae praebendam quam in Ecclesia vestra fuerat assecutus integre possedisset, ita quod in electione archiepiscopi vestri sicut unus canonicorum vocem habuit, et in venditionibus aliisque negotiis Mediolanen. Ecclesiae, ipsius tanquam canonici fuit requisitus assensus et in instrumentis etiam manum subscriptionis apposuit: vos, super quo de prudentia vestra miramur, post appellationem ab ipso episcopo ad nos interpositam, ex quo etiam iter arripuit ad sedem apostolicam veniendi, non exspectantes terminum in ipsa indulgentia praefinitum, cum ipse, sicut asserit, non renuntiaverit indulgentiae, in contemptum Ecclesiae Romanae praesumpsitis de ipsa praebenda in ejus praejudicium ordinare et eam cuidem clerico assignastis, ac domum ejus non estis veriti occupare. Non ergo, si verum est quod asseritur, revocantes in irritum quidquid per vos contra formam praescriptae indulgentiae in praejudicium ejus noscitur attentatum; vobis per praesentia scripta mandamus atque praecipimus quatenus tam praebendam quam domum ei restituere minime differatis et antequam praescriptus terminus compleatur, cum interim non intelligatur vacare praebenda, super ipsa nullum ei gravamen vel molestiam irrogetis; sed eum plena et quieta permittatis illius possessione gaudere. Alioquin noveritis nos venerabili fratri nostro Vercellen. episcopo dedidisse firmiter in mandatis ut ipse auctoritate nostra sine appellationis obstaculo quae praemisimus exsequatur. Datum, etc., VIII Kalend. Junii, pontificatus nostri anno primo. Illi scriptum est super hoc. CLXXXVIII. ARCHIEPISCOPO SENONEM. Ut cogat episcopum Eduensem cum abbate Flaviniac. initam concordiam observare. (Romae, XI Kal. Junii.) Cum olim dilectus fil. G. abbas Flaviniacen. pro injuriis et gravaminibus quae ipsi ven. fra. noster episcopus Eduen. intulerat, ad sedem apostolicam accessisset et ibidem non sine dispendio, si forte aliquis adversarius appareret, diutius exspectasset, tandem nuntii ejus post moram diutinam advenerunt: qui cum parati fuissent ad invicem litigare, facta compromissione hinc inde legitima in venerabilem fratrem nostrum O. Ostien. episcopum convenerunt, eodem post multam deliberationem arbitrii sententiam proferente, quam ipse episcopus in scriptum de utriusque partis assensu redegit, poena hinc inde statuta si quis ab arbitrio resiliret, sicut in scripto authentico ejusdem episcopi continetur. Inde est quod eidem episcopo Eduensi mandamus ut sententiam illam arbitrii absque refragatione qualibet studeat observare. Si enim contra eam, quod non credimus, temere ipsum venire contingeret, nullatenus dissimulare possemus quin eum ad observationem illius, vel ad solutionem poenae statutae, praevia ratione cogeremus invitum. Unde fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus diligenter inquiras utrum praedictum arbitrium a partibus observetur et per quam et ex qua causa stare cognoveris quominus ipsum observetur arbitrium, et secundum formam ipsius fiat restitutio ablatorum, nobis non differas intimare; atque in irritum appellatione postposita revocans si quid in praejudicium ipsius abbatis vel Ecclesiae suae post iter ad sedem apostolicam arreptum et post appellationem ad sedem apostol. interpositam temere inveneris attentatum, non permittas ipsos indebite molestari. Verum quia antequam idem abbas iter arripuisset ad sedem apostolicam veniendi, tam eum quam obedientes ei excommunicasse praedictus Eduen. episcopus dicebatur et terram ejus supposuisse sententiae interdicti, licet eaedem sententiae latae minus legitime viderentur, cum ipse abbas prius ad sedem apost., ut asserit, appellasset, per dictum tamen Ostien. episcopum, ad majorem cautelam, munus ei fecimus absolutionis impendi. Datum Romae, etc., XI Kal. Junii. Scriptum est autem Eduen. episcopo ut ipsam sententiam arbitrii absque refragatione qualibet studeat observare. CLXXXIX. HUGONI ABBATI VIRZILIACEN. ECCLESIAE. Confirmat electionem ipsius, hortaturque ut magno et forti animo tantum opus aggrediatur (Datum ut supra ). Cum status Ecclesiarum et rigor monasticae ac canonicae disciplinae ex majori parte pendeat ex praelatis, utpote qui probitatis vel pravitatis exemplo vel informant subditos vel corrumpunt, cum aliquis ad officium praelationis assumitur, per quem committenda ei Ecclesia spiritualibus possit et temporalibus suscipere incrementum, gaudemus plurimum et electionis canonicae apostolicum libenter impertimur assensum. Significarunt si quidem dilecti filii prior et conventus Virziliacen. per litteras suas, et iidem dilecti filii, monachi et nuntii eorum sua nobis relatione monstrarunt quod G. quondam ipsorum abbate viam universae carnis ingresso, volentes suae Ecclesiae filiali sollicitudine providere in te vota sua unanimiter contulerunt, patrem te sibi et fratribus suscitantes, qui eis utilius et melius praesis et prosis, cum te non aliunde vocatum, sed de ipsis eisdem unanimi cognoveris electione assumptum. Circa commendationem quoque personae plurimum institerunt, asserentes per eosdem nuntios et litteras quod talis existas qui et temporalia utiliter dispensare noveris et spiritualia laudabiliter ministrare, et per quem possint proficere vita pariter et doctrina. Praeterea venerabilis frater noster Senonen. archiepiscopus per litteras suas et electioni canonicae testimonium perhibuit et personam idoneam esse asseruit ad officium abbatiae. Nos igitur super forma electionis nuntiis et litteris ipsorum, super idoneitate vero personae fidem dicto archiepiscopo adhibentes, quem credimus nihil nobis contra conscientiam suggesturum, quod ad ipsis canonice factum est auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Hortamur autem ut in eo confidens qui aperit ora mutorum et linguas infantium facit disertas, sollicitudinem, ad quam ipsius es providentia evocatus, assumens, talem te subjectis exhibeas, ut te non tam praelatum quam patrem experiantur, et sic se in bonis a te foveri congaudeant quod circa correctionem excedentium rigorem in te vigere sentiant monasticae disciplinae. Datum ut supra. CXC. ARCHIEPISCOPO ET ARCHIDIAC. SENONEN. Clericus, qui casu puerum occiderat, absolvitur. (Datum ut supra. ) Exposuit nobis dilectus filius M. presbyter de Stabulis, quod cum olim invitatus a quibusdam pueris, de manu unius eorum arcum receperit et sagittam, et eam dirigere voluerit in arborem quae obstabat, manu errante sagitta eadem discurrens per aerem, puerum quemdam valde distantem modicum vulneravit in capite; propter quod idem puer creditur postmodum exspirasse. Quod cum idem presbyter bonae memoriae G. praedecessori tuo, frater archiepiscope, sponte curasset humiliter confiteri, ipse poenitentiam et contritionem ipsius attendens, super beneficio Ecclesiae de Stabulis quam in archidiaconatu tuo, fili archidiacone, adeptus fuerat, misericorditer dispensavit, ut ipsum quoad viveret possideret; mandans eidem ut ad sedem apostolicam accederet, mandatis super officio apostolicis pariturus. Quia vero in hoc non ex voluntate, sicut asserit, sed casu deliquit, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si verum est quod asserit, factam cum eo misericordiam attendentes, quod a dicto archiepiscopo factum est ratum habentes et firmum, eum super beneficio praedicto propter hoc nullatenus molestetis aut patiamini ab illis molestari. Datum, etc CXCI. TRECEN. EPISCOPO. Ut plura beneficia habentes, resignare cogantur; et quod clericos suos, quando publica salus postulat, ad majores ordines suscipiendos compellere queat. (Apud Sanctum Petrum,) Injuncti nobis officii ratione compellimur et charitatis debito provocamur fratribus et coepiscopis nostris in suis justis petitionibus favorem apostolicum impertiri; ut qui specialiter in partem nostrae sollicitudinis sunt vocati, tanto commissum sibi officium liberius exsequantur, quanto se et jura sua majori viderint sedis apostolicae benignitate juvari. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis justis precibus benigno concurrentes assensu, ad exemplar praedecessorum nostrorum felicis memoriae Lucii et Clementis Romanorum pontificum auctoritate tibi praesentium indulgemus ut clericos tuae dioecesis, qui contra statuta Lateranen. concilii pravae cupiditatis ardore plures Ecclesias vel ecclesiastica beneficia detinere contendunt, cum de proventibus unius ipsi congrue valeant sustentari, ad canonicum valeas reducere moderamen. Clericos vero Ecclesiae tuae, quos necessitas postulaverit ad sacros ordines promoveri, secundum privilegium M. praedecessori tuo et successoribus tuis a felicis record. Alexandro papa praedecessore nostro indultum, liceat tibi, si idonei fuerint nec de canonica potuerint institutione repelli, ad eosdem ordines suscipiendos secundum canonum instituta compellere, vel si inobedientes fuerint, animadversionis ecclesiasticae sententia cogere; nisi contra hoc alicui fuerit cedis apostolicae auctoritate indultum ut ad suscipiendos ordines non cogatur. Et quia Trecen. Ecclesia tuae provisioni commissa, tuo debet moderamine gubernari nec ullus in messem tibi creditam falcem debet ausu temerario mittere, praesentium auctoritate statuimus ut nulli subditorum tuorum liceat, post appellationem ad te rationabiliter factam, parochianos tuos excommunicatione percellere vel commissas tibi Ecclesias supponere interdicto. Quod si praesumptum fuerit, sententiam decernimus non tenere; et si non praecedente appellatione sententia talis ab aliquo subditorum tuorum fuerit irrationabiliter promulgata, sententiam talem valeas, prout justum fuerit, relaxare. Nullis litteris institutioni canonicae praejudicium facientibus a sede apostolica impetratis. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXCII SENONEN. ARCHIEPISCOPO ET TRECEN. EPISCOPO Ne quid in proprium commodum et successorum detrimentum canonici constituant. (Datum ut supra. ) Cum omnes unum corpus simus in Christo, singuli autem alter alterius membra, non debent majores minoribus aut seniores junioribus invidere; sed omnes qui in una Ecclesia uni Domino famulantur, pari gaudeant libertate; cum pondus et pondus, mensura et mensura, utrumque abominabile sit apud Deum et evangelicus paterfamilias pari mercede primos vineae suae operarios remuneraverit et extremos. Verum ad audientiam apostolatus nostri pervenit quod dilecti filii Trecen. canonici, propriis inhiantes commodis et aliorum profectibus invidentes, novum fecerunt in Trecen. Ecclesia constitutum, ut eis tam in praesentia sua quam absentia redditus suos ex integro percepturis, qui in eadem Ecclesia post illam institutionem fuerunt vel de caetero fuerint instituti, redditus ex ea in absentia non percipiant, sed tunc solum cum in ea fuerint residentes; cum secundum Trecen. Ecclesiae consuetudines omnes in hoc consueverint esse pares. Statuerunt etiam ut cum singulis praebendis annexae sint vineae, ipsis suas, dum vixerint, possidentibus, vineae decedentium ad successores non transeant, sed proventus earum inter singulos dividantur. Cum igitur quod quisque juris in alterum statuit, ipse debeat uti eodem, et sapientis dicat auctoritas: Patere legem quam tuleris, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus antiquos canonicos junioribus et juniores in perceptione fructuum tam praebendarum quam vinearum coaequetis antiquis, secundum priorem consuetudinem usque ad tempus praedictae institutionis servatam vel secundum rationabilem institutionem deinceps observandam, illos per districtionem eccle. percellentes, si qui duxerint renitendum. Nullis litteris, etc., harum tenore, etc. Quod si ambo, etc., alter vestrum, etc. Datum, etc. CXCIII. TRECEN. EPISCOPO Initae concordiae confirmatio apostolica. (Apud S. Petrum.) Justis petentium, etc., usque ad verbum assensu. Compositionem super abbatia Belliloci quoad vixeris ordinanda, inter te ex una parte et dilectos filios Alesmum abbatem Calmontensem, Robertum et Gervasium canonicos Praemonstraten. nomine abbatis et totius conventus Praemonstraten. apud Ecclesiam Romanam agentes ex altera, per dilectum filium S. tit. Sanctae Praxedis presbyterum cardinalem de mandato apostolico celebratam, sicut sine pravitate qualibet facta est, et ab utraque parte recepta, et in ejusdem cardinalis authentico plenius continetur, auctoritate apostolica confirmamus. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CXCIV. XANCTONEN. EPISCOPO. Ut prior de Prato dilapidator deponatur. (Ut supra, II Id. Maii.) Inter ea per quae status Ecclesiae vacillat, saepius est causa potior incuria seu perniciosa negligentia praelatorum. Nam cum forte caput est languidum, est necesse quod membra langueant: et infecta morbi contagia nec fomentum medendis capiunt nec pristinae possunt de facili restitui sanitati. Sane dilecti filii pauperes canonici de Prato apostolatui nostro significare curarunt, quod cum Petrus nunc prior ipsorum olim in Grandimonten. Ecclesia sub religionis habitu per annos plurimos permansisset, arctam tandem devitans regulam, ad ollas carnium redire voluit et oblitus voti quod fecerat, ad canonicos se transtulit regulares et in ipsa Ecclesia de Prato voluit eligi in priorem. Cumque domus sibi dominium commissum jam esset a fratribus, debacchatur in gregem subditum nec illorum bona distrahere pertimescit, sed solus fugiens fratrum mensam atque collegium, ab illorum quidem consortio se reddit saepius alienum. Unde quisque passim ad libitum impune potest excedere et sic perit honestas ordinis, per quam locus olim floruerat, et vilescit quod charum omnibus religionis hospitalitatisque gratia praepollebat. Adjecerunt insuper quod cum domus bona deficerent, plures ibidem canonicare praesumpsit. Laicos etiam contra approbatam Ecclesiae consuetudinem multos intrudere non expavit; sed quod ab eis fuerat elargitum non transfundit in usus fratrum egentium, sed male acquisita juxta motum propriae voluntatis expendit. Nolentes igitur ut arbor sterilis occupatam diutius terram detineat, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus de veritate praedictorum inquirere non postponas; et si rem noveris ita esse, ipsum ab administratione prioratus amoveas et praedictis canonicis eligendi personam idoneam auctoritate nostra liberam tribuas facultatem; dictumque priorem, ut ad claustrum praedictum redeat, per censuram ecclesiasticam appellatione cessante compellas; et cum antiqua sit ipsius Ecclesiae consuetudo et approbata ut in singulis officiis singulae personae ponantur, quae ordinanda videris auctoritate nostra disponas. Nullis litteris veritati et justitiae prae., etc. Datum ut supra, II Idus Maii, etc CXCV. XANCTONEN. ET MAG. P. PETRAGORICEN. ARCHIDIAC. Ejusdem fere argumenti. (Ut supra, VI Kal. Junii.) Inter ea, ut supra usque ad verbum sanitati. Insinuantibus siquidem nobis dil. filiis monachis de Brantomo nostro fuit apostolatui declaratum, quod cum abbati suo domus dominium, etc., usque ad verbum facultatem; excepto quod ubi superius dictum est canonicare, hic dicitur sine fratrum assensu monachare; et cum antiqua sit ipsius Ecclesiae, etc., usque in finem ut supra. Nullis litteris, etc., ut supra. Datum, etc., VI Kalend. Junii. CXCVI. ABBATI ET FRATRIBUS PRAEMONSTRATENSIBUS. Ut disciplina monastica observetur, et quod pontifex eam non velit turbare. (Ut supra, V Id. Maii.) Usque adeo nos et praedecessores nostros flagrans religionis vestrae fama respersit, ut odore sincerae opinionis vestrae in Domino delectati, super his quae a vobis in communi abbatum vestri ordinis capitulo statuuntur, nisi vel honori nostro vel justitiae apertius obviarent, nullatenus dubitemus quin ad ea secundum Deum et statuta vestra recte ac rationabiliter procedatis. Sane cum praedecessores nostri Romani pontifices ordini vestro privilegium indulserint speciale et speciali semper gratia vos fuerint prosecuti, in his quae ad correctionem fratrum vestrorum pertinent vos non intendimus aggravare quominus in delinquentes exerceatis libere canonicam disciplinam. Praesentatae siquidem nobis fuerunt ex parte vestra binae litterae, a sede apostolica diversis temporibus impetratae: in quarum primis bonae memoriae Coelestinus papa praedecessor noster sententiam quam in Balduinum et Hugonem ejus socium tuleratis ratam habens et volens inviolabiliter observari, vobis mandabat ut neutrum eorum admitteretis ad consortium vestrum, praeter mandatum sedis apostolicae speciale; nisi forsan in tantum ad vos in corde contrito et spiritu humiliato accederent, quod eorum postulatio vobis videretur misericorditer admittenda. In aliis vero universitati vestrae mandavit ut memoratum Balduinum, nulla facta mentione de ordinis disciplina, in vestrum consortium admittere nullatenus differretis. Quia vero, sicut vestrae litterae continebant, in ejectione praedictorum B. et H. et fautorum eorum exsulavit a vobis scandalum et pax inter vos et concordia plena regnavit; ne ex receptione talium concordia vestra turbetur, quid de his vel aliis, quos secundum statuta vestri ordinis a vestro consortio amovistis vel duxeritis in posterum amovendos, statuendum fuerit vestrae discretioni relinquimus: ne per nos rigor vestri ordinis enervetur. Ad haec, vobis auctoritate apostolica indulgemus ut si pro receptione alicujus, qui a vobis ejectus fuerit, litteras vobis apostolicas duxerimus destinandas, eum nullatenus recipere teneamini, nisi litteris nostris expressum fuerit, salva ordinis disciplina. Datum, etc., ut supra, V Idus Maii. CXCVII. P. ABBATI PRAEMONSTRAT. ET EJUSDEM ORDINIS ABBATIBUS. Confirmatur constitutio quod Praemonstratenses non debeant uti mitra et chirothecis. (Ut supra, IV Id. Maii.) Quae in favorem religionis ad subtrahendam dissolutionis materiam sunt provide instituta, firma debent et illibata servari et, ne infringi valeant, apostolico praesidio communiri. Significasti siquidem nobis quod communi consilio abbatum vestri ordinis statuistis quod nullus abbatum vestrorum mitra vel chirothecis utatur, ne forsan ex ipsis supercilium elationis assumat, aut sibi videatur sublimis, cum his uti se viderit quae pontificibus et majoribus Ecclesiarum praelatis a sede apostolica sunt concessa. Nos igitur institutionem ipsam, sicut a vobis provide facta est recepta, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus; statuentes ut si qua forsan Ecclesia laxioris ordinis vestram voluerit regulam profiteri, hujusmodi pontificalibus, etiamsi ea prius habuerit, ulterius non utatur, imo potius humilitatem servet et in ea statuta vestri ordinis imitetur. Praesenti quoque institutioni adjicimus quod nullus fratrum vestrorum ad apostolicam sedem accedens vel recedens ab ipsa vel alias, incedat in habitu saeculari, nisi evidens hoc necessitas postularit. Inhibemus praeterea ne quis contra statuta generalis capituli, sive in habitu sive in uniformitate officii, seu etiam in temporalibus, temere venire praesumat. Quod si quis praesumpserit, regulariter puniatur. Nec aliquis assumat honorem, ad quem fuerit forsan electus, sine licentia vel praecepto illius cui obedire tenetur, nisi forte ipse sibi eam malitiose praesumpserit denegare, ut tandem pro licentia obtinenda majori liceat supplicari. Nulli ergo, etc. Datum, etc., IV Idus Maii. CXCVIII. P. ABBATI PRAEMONSTRAT. ET CAETERIS EJUSDEM ORDINIS ABBATIBUS. Confirmatur constitutio quod Praemonstratenses conversas recipere non teneantur, nec bona sua alienare possint. (Ut supra, III Id. Maii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum effectu. Significastis siquidem nobis quod ad implendum illud apostolicum: Ab omni specie mala abstinete vos (I Thess. V, 22), ad reprimendum os loquentium iniqua, qui detractionibus gloriantur, et opinionem justorum nituntur multipliciter infamare, olim in communi capitulo statuistis et postmodum sub interminatione gravis poenae saepius innovastis, ut nullam de caetero in sororem recipere teneamini vel conversam, praesertim cum ex hoc aliquando incommoda fueritis multa perpessi. Nos igitur institutionem ipsam, sicut de communi consilio abbatum ad commune capitulum convenientium provide facta fuit, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Ad haec adjicimus, ne aliquis abbas vel conventus possessiones ecclesiarum vestri ordinis praeter assensum generalis capituli vendere audeat vel sine patris abbatis licentia commutare. Nulli ergo, etc. Datum, etc., III Idus Maii. CXCIX. DECANO, CANTORI ET MAGISTRO P. CANONICO. REMEN. Ut ablatum contumeliose equum abbati restitui curent. (Romae, IV Id. Maii.) Significarunt nobis dilecti filii abbas et fratres Praemonstraten. quod cum dilectus filius Hugo de Petraponte archidiaconus Laudun. in promotione ipsius abbatis palefridum ab eo obtentu cujusdam pravae consuetudinis exegisset, quia super hoc ei acquiescere recusavit, conversum quemdam ipsius de equitatura cui insedebat deponere, et eam secum abducere per violentiam non expavit. Unde nos eidem archidiacono per litteras nostras mandavimus ut similia de caetero non praesumat, imo de hoc ipso eidem abbati satisfactionem exhibeat competentem. Ideoque discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si dictus archidiaconus ea quae praemissa sunt adimplere noluerit, tam eum quam alios, qui pro benedicendis, installandis vel deducendis ad sedem tam abbatibus quam aliis ecclesiasticis personis palefridum vel aliud exigere vel extorquere praesumpserint in posterum vel hactenus praesumpserunt, nisi ad commonitionem vestram a sua praesumptione destiterint et de perceptis taliter satisfecerint competenter, excommunicationis censura appellatione postposita percellatis et sicut excommunicatos faciatis ab omnibus arctius evitari. Quod si omnes, duo vestrum, etc. Datum Romae, etc., IV Idus Maii. Scriptum est autem ipsi archidiacono super hoc. CC. UNIVERSIS ARCHIEPISCOPIS ET EPISCOPIS, IN QUORUM PAROCHIIS GRANGIAE PRAEMONSTRATEN. ORDINIS SITAE SUNT. Ne procurationis praetextu contra apostolica privilegia Praemonstratenses graventur. (Romae, ut supra. ) Si veri Christianae religionis amatores et cultores essetis, religiosis viris in personis vel rebus nullam molestiam inferretis, quorum potius tenemini gravaminibus obviare. Verum conquerentibus dilectis filiis abbate et fratribus ordinis Praemonstraten., nostris est auribus intimatum quod, licet in eorum privilegiis inhibitum sit expresse ne quis archiepiscopus vel episcopus, nisi in manifesta necessitate, in eorum grangiis hospitetur, quidam vestrum in singulis grangiis eorumdem fratrum in suis dioecesibus constitutis procurationes exigunt annuatim; quae si eis aliquando forte negantur, ministri eorum de animalibus eorumdem fratrum praedas violenter abducunt, quas vel pignori obligant vel alienant omnino; nec fratribus ipsis restituunt, donec pro requisita procuratione certa pecunia persolvatur; qui, ut avaritiam suam et exactionem excusent, frivolas exigendae procurationis causas assignant: vel quod in grangiis ipsis decimae colligantur: vel quod canonici qui parochialem Ecclesiam in vicinis locis obtinere noscuntur aliquando commorantur in grangiis: vel quod in eis claustrum sororum habetur; quae potius ex accessu vestro materiam dissolutionis accipiunt, dum confabulantur cum clericis et per officinas discurrunt, quam doctrinam recipiant salutarem. Quia vero causae hujusmodi frivolae sunt nec earum occasione fratres ipsos in exhibendis procurationibus credimus esse cogendos, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus fratres ipsos contra indultam sibi a sede apostolica libertatem nec in praedictis nec in aliis aggravetis, nec exactiones aliquas ipsis imponere praesumatis. Alioquin non poterimus sub dissimulatione transire quin eorum indemnitati contra exactiones vestras paterna sollicitudine consulamus Datum Romae, etc., ut supra. CCI. EPISCOPO, DECANO, ET ARCHIDIACONO SUESSIONEN. Ut ob turpe et illicitum juramentum puniantur nec tamen servare debeant. (Ut supra, Id. Maii.) Significavit nobis dilectus filius abbas sancti Eligii Noviomen. quod, cum olim monasterium sancti Eligii abbatis esset regimine destitutum, omnes fratres ipsius monasterii de substituendi abbatis electione tractantes, sacramento firmarunt quod quicunque assumeretur ad officium abbatiae, tres tantum obedientias modicas et exiles in manu sua teneret, singulos monachos instituens in singulis reliquarum. Postmodum autem in abbatem assumptus, cum quosdam monachos ratione suorum excessuum a concessis sibi obedientiis intenderet amovere, aliis resistentibus non solum eos obedientiis non privavit, imo potius servato priori juramento in veritatis verbo promisit quod nullum de caetero, nisi de consilio et assensu duorum obedientiariorum et trium vel plurium aliorum, concessa sibi obedientia spoliaret, nec ad venerabilem fratrem nostrum Remen. archiepiscopum sanctae Sabinae cardin., nec ad apostolicae sedis audientiam appellaret super injuriis quae sibi a monachis inferrentur. Qui tamen postmodum de consilio quorumdam monachorum, licet non habito praefato numero, praepositum ejusdem monasterii ab officio suo amovit, in quo minus utiliter ministrabat. Quia igitur haec sub dissimulatione transire non possumus nec debemus, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si vobis constiterit de praedictis, tam abbati quam monachis poenam debitam infligatis et imposita eis de laesione fidei poenitentia competenti, quod illicite juravere eos cogatis, appellatione remota, nullatenus observare. Quod si omnes, etc., tu, frater episcope, etc. Datum ut supra, Idibus Maii. CCII. P. ABBATI PRAEMONSTRAT. Ut dissoluti atque rebelles monachi puniantur serveturque monastica disciplina. (Ut supra, IV Id. Maii.) Inter caetera desideria cordis nostri et hominis in terioris affectus, hoc praeter divinam gratiam quasi praecipue affectamus ut temporibus nostris melius religio Christiana proficiat et instituta regularia per nos de die in diem amplius convalescant. Multum enim Christianae fidei deperiret, si rigor monasticae ac canonicae disciplinae enervaretur per incuriam praelatorum aut dissolveretur, quod absit! per negligentiam nostram, qui tenemur errata corrigere et bene acta fortius roborare. Accepimus siquidem quod cum Petrus Rufus, Rainaldus de Ribemonte, Joannes de Leeris, Arnulfus Delier canonici sancti Martini Laudunen. contra abbatem suum nequiter conjurassent, et eum super dilapidatione domus nixi fuissent multipliciter infamare, qui eam pro majori parte relevaverat ab onere debitorum, detecta eorum malitia per fratres qui exteriores obedientias procurabant, ipsos censuisti per abbatias Praemonstraten. ordinis dividendos. Verum ipsi correctionem tuam nullatenus admittentes, imo iniquitate iniquitati addita hoc fecerunt ut quidam eorum fautores coram te et aliis abbatibus Praemonstraten. ordinis in abbatem suum per violentiam irruentes, manus in eum injicerent violentas et usque ad effusionem sanguinis eum inhoneste ac turpiter pertractarent; qui cum postmodum non invenissent qui eos contra te in hac malitia tueretur, ad te, sicut videbatur, cum humilitate reversi postulatam veniam acceperunt. Sed quidam eorum in priori proposito perdurantes, quibusdam rebus monasterii furto sublatis, fugam latenter arripere praesumpserunt. Quia vero dubitas ne super receptione talium te aliquatenus molestemus, et propter hoc seriem facti nobis duxisti per tuos nuntios exprimendam, quid de his et similibus sit agendum tuae discretioni relinquimus; ne per nos religionis vestrae rigor depereat vel in aliquo minoretur. Datum Romae ut supra. IV Idus Maii. CCIII. UNIVERSIS ABBATIBUS ET PRAEPOSITIS PRAEMONSTRATEN. ORDINIS IN SAXONIA ET CONFINIO SAXONIAE CONSTITUTIS. Ut omnes abbates atque praepositi Praemonstratenses juxta regulae constitutionem certis temporibus Praemonstratum veniant, nullo privilegio excusante. (Romae, III Id. Maii.) In eo sumus loco et officio constituti ut viros religiosos manutenere ac defendere teneamur nec patiamur regularia instituta per aliquorum insolentiam enervari. Accepimus siquidem quod a prima plantatione religionis vestrae generalis institutio emanavit ut abbates et praepositi vestri ordinis certis temporibus conveniant Praemonstratum; ut si qua forsan vel in institutionibus vestris vel personis fuerint corrigenda, de communi abbatum et praepositorum consilio corrigantur et reformentur in melius quae visa fuerint reformanda. Verum vos contra hanc tam generalem et necessariam constitutionem temere venientes, ad generale capitulum non acceditis nec vultis communibus institutionibus vestri ordinis obedire, asserentes vos a sede apostolica exemptionis privilegium impetrasse, quod tamen non profertis aliquatenus in commune. Quia igitur hoc in dissolutionem ordinis non est dubium redundare, universitati vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus ut, cum in privilegiis generali capitulo Praemonstraten. ab apostolica sede indultis contineatur expresse ne quis ordinem ipsum professus contra communia instituta privilegium impetrare praesumat, vel impetratum audeat retinere, privilegio quod vos a sede Romana obtinuisse asseritis non utamini, imo potius ad commune capitulum statutis temporibus accedatis, ut inde recipiatis correctionem unde formam religionis et ordinis accepistis. Alioquin noveritis nos dilectis filiis abbati Praemonstraten. et caeteris abbatibus ejusdem ordinis in generali capitulo convenientibus Praemonstratum dedisse firmiter in mandatis ut, si ad commonitionem ipsorum venire contempseritis Praemonstratum ad generale capitulum celebrandum, vos excommunicationis sententia, appell. re., percellant et faciant sicut excommunicatos ab omnibus arctius evitari. Venerabilibus etiam fratribus archieepiscopis et episcopis in Saxonia et in confinio Saxoniae constitutis districte praecipiendo mandavimus, ut si post commonitionem vobis factam ab ipsis inventi fueritis contumaces, cum a praefatis abbate et generali capitulo Praemonstraten. super hoc fuerint requisiti, vos excommunicationis censura nihilominus, appellatione remota, percellant et Ecclesias vestras sententiae interdicti subjicere non postponant. Datum Romae, etc., III Idus Maii. Illis scriptum est super hoc.
|
3. CLASSIS TERTIA HOMILIAE DE SANCTIS. HOMILIA LXIV. In natali sancti Stephani levitae et protomartyris. ADMONITIO. Magno splendidoque codicum mss. apparatu haec homilia praevenitur, qui admirabili consensu in S. Maximum ejus auctorem declarandum coiverunt. Ex bibl. Vaticana quatuor codices prae oculis habuimus, nempe 4951, pag. 23, 480, pag. 167, Vatic. Palat. 435. p. 146, Vatic. Reginae 25, pag. 84. Tres etiam codices Casinenses 206, pag. 162, 110, et 462, inspeximus; Vallicellanos item duos B 5, pag. 64, et A 16, pag. 48, et codicem XII S. Crucis in Jerusalem. His addimus cod. Lambacensem pag. 120, duos Augienses XII et XXXIX, Modoetiensem E III, duos etiam Belgicos, Martinensem et Camberonensem; Novariensem 42, pag. 24, et Vercellensem 81. Codex Taurinensis ea caret, cum nonnisi homilias et sermones de tempore complectatur. Ejus loco sufficimus Alcuinum, qui S. Maximo homiliam inscribit, ut constat ex ejus Homiliario pag. 31 edit. Venet. 1571. Benedictini monachi congreg. S. Mauri sermonem quemdam in natali S. Stephani, olim S. Augustino attributum, et cui inserta est haec homilia, in appendicem sermonum ejus num. 210 traducentes, dixerunt ex Caesarii sententiis esse confectum. At ex quo tot tantorumque codicum consensum, eamdemque lectionem apud omnes habeamus, nonne aequius censeri poterit usurpatam esse Maximi homiliam, eique assutum a recentiori manu quidquid extraneum reperitur? Codicum fidem secuti sunt editores, Gymnicus pag. 179, Galesinius homilia 1 de Sanctis, pag. 142, Combefisius tom. I, pag. 398, Cumdius tom. I, pag. 348, Raynaudus pag. 234, Margarinus in Bibl. Max. tom. VI, pag. 30. Coronidis loco sit testimonium Breviarii Strigoniensis, quod in die octava natalis S. Stephani hanc homiliam pro secundi nocturni lectionibus habet S. Maximo episcopo nuncupatam. ARGUMENTUM. -- Reddit rationem Maximus quare S. levita moriturus dixit de Christo: se videre in coelo Filium hominis, et non Filium Dei. Stephanus primum omnium veritati testimonium suo sanguine praebuit, primusque divinam in hostibus diligendis caritatem imitatus est. Lectio Actuum apostolorum quae nobis hodie lecta est, dilectissimi fratres, cum plurimum habeat in ipsa specie admirationis, non minus tamen continet in mysterio dignitatis: Ecce, inquit beatus Stephanus, video coelos apertos, et Filium hominis stantem a dextris virtutis Dei (Act. VII). Considerate attentius, fratres dilectissimi, cum beatus martyr Dominum nostrum Jesum Christum ad dexteram Dei Patris sedere vidisset, cur se Filium hominis videre testatus est, et non potius Filium Dei; cum utique plus honoris Domino delaturus videretur, si se Dei potius quam hominis Filium videre dixisset? Sed certa ratio postulabat ut hoc ita ostenderetur in coelo, et praedicaretur in mundo; omne enim Judaeorum scandalum in hoc erat, cur Dominus noster Jesus Christus, qui secundum carnem est Filius hominis, esse etiam Dei Filius diceretur. Ideo ergo pulchre Scriptura divina Filium hominis ad dexteram Dei Patris stare memoravit, ut ad confundendam Judaeorum incredulitatem, illi martyri ostenderetur in coelo, qui a perfidis negabatur in mundo; et illi testimonium coelestis veritas daret, cui fidem terrena impietas derogarat. Unde licet juxta psalmum, qui lectus est: Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum sit (Psal. CXV), si quid tamen distare inter 203 martyres potest, praecipuus videtur esse qui primus est. Nam cum S. Stephanus ab apostolis diaconus ordinatus sit, apostolos ipsos beata ac triumphali morte praecessit: ac sic, qui erat inferior ordine, prior factus est passione; et qui erat discipulus gradu, magister coepit esse martyrio; complens illud quod beatus propheta in psalmo dixit: Quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi (Psal. CXV)? Retribuere enim primus voluit Stephanus martyr Domino, quod cum omni humano genere accepit a Domino; mortem enim, quam Salvator dignatus est pro omnibus pati, hanc ille primus reddidit Salvatori. Post haec subjecit Scriptura sacra, et ait: Positis genibus clamavit dicens: ne statuas illis hoc peccatum. Videte, dilectissimi fratres, affectum beati viri; videte magnam et admirabilem caritatem. In persecutione positus erat, et pro persecutoribus supplicabat, atque in illa lapidum ruina, quando alius oblivisci poterat etiam carissimos suos, ille Domino commendabat inimicos. Quid enim dicebat, cum lapidaretur? Domine, ne statuas illis hoc peccatum. Plus itaque tunc illorum dolebat peccata quam sua vulnera, plus illorum impietatem quam suam mortem; et recte plus. In illorum quippe iniquitate erant multa quae plangi, in illius autem morte non erat quod debuisset doleri; illorum impietatem mors sequebatur aeterna, hujus autem mortem vita perpetua. Imitemur ergo in aliquo, dilectissimi fratres, tanti magistri fidem, tam praeclari martyris caritatem; diligamus nos hoc animo in Ecclesia fratres nostros, quo ille tunc dilexit inimicos suos. Sed quod pejus est aliquoties non solum inimicos non diligimus, nec amicis quidem fidem integram custodimus. Sed dicit aliquis: non possum diligere inimicum meum, quem quotidie velut hostem patior crudelissimum. O quicunque ille es, attendis quid tibi fecerit homo, et non consideras quid tu feceris Deo; cum enim tu multo graviora in Deum peccata commiseris, quare 204 non dimittis homini parum, ut tibi Deus dignetur dimittere multum? Recole quod tibi in Evangelio Veritas ipsa promiserit, et quam tibi quodammodo cautionem fecerit, vel quale pactum inierit. Si enim, inquit, dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater vester coelestis peccata vestra. Si autem non dimiseritis, nec Pater vester dimittet debita vestra (Matth. VI). Videtis, fratres, quia cum Dei gratia in potestate nostra positum est, qualiter a Domino judicemur. Si, inquit, dimiseritis, dimittetur vobis. Jam saepe dixi, fratres, et frequenter dicere debeo, nemo se circumveniat, nemo se seducat; qui vel unum hominem in hoc mundo odio habet, quidquid Deo in operibus bonis obtulerit, totum perdit, quia non mentitur Paulus apostolus dicens: Si dedero omnes facultates meas in cibos pauperum, et si tradidero corpus meam, ut ardeam, caritatem autem non habuero, nihil mihi prodest (I Cor. XIII). Quam rem etiam beatus Joannes confirmat, dicens: Omnis qui non diligit fratrem suum, manet in morte. Et iterum: Qui fratrem suum odit homicida est (I Joan III). Hoc loco fratrem omnem hominem oportet intelligi; omnes in Christo fratres sumus. Nemo itaque sine caritate de virginitate praesumat, nemo de eleemosynis, nemo de orationibus confidat; qui quandiu inimicitiam in corde tenuerit, neque istis, neque aliis quibuslibet bonis operibus placare sibi Dominum poterit. Sed si vult habere sibi propitium Deum, non dedignetur audire consilium bonum; audiat non me, sed ipsum Dominum suum. Si, inquit, offers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offeres munus tuum (Matth. V). At nos pugnas habemus intrinsecus, et dolos in corde versantes, quasi bonam conscientiam habeamus, praesumimus accedere ad altare, non timentes, quod scriptum est: Qui manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit (I Cor. XI). Sed dicit 205 aliquis: grandis labor est inimicos diligere, pro persecutoribus supplicare. Nec nos negamus, fratres, non parvus quidem labor est in hoc saeculo, sed grande erit praemium in futuro; per amorem enim unius hominis inimici efficieris amicus Dei, imo non solum amicus, sed etiam filius, sicut ipse Dominus dicit: Diligite inimicos vestros, benefacite iis qui oderunt vos, ut sitis filii Patris vestri qui in coelis est (Luc. VI). Si te aliquis homo dives in hoc saeculo vellet filium adoptivum facere; quomodo servires, quas indignitates etiam servorum ejus, quae servitia durissima, et aliquoties etiam turpissima sustineres ut ad caducam et fragilem haereditatem illius pervenires? Quod ergo alius sustineret propter substantiam terrenam, tu sustine propter vitam aeternam. Convincimur enim certissima ratione quia propter Deum possumus quidem, sed nolumus injurias sustinere. Denique si nobis aliqua potens persona injuriam faciat, si nobis etiam in facie maledicat; nec respondere aliquid asperum, non dicam vicem reddere audemus; quare? ne ab illa persona potente adhuc majora quam pertulimus patiamur. Quod 206 a nobis extorquet hominis timor, debuerat exigere Christi amor. Si ergo potens persona saevit contra nos, tacemus et nihil dicere ausi sumus; si vero aut aequalis, aut forte inferior vel levem nobis contumeliam fecerit, quasi fera bestia sine ulla patientia ac sine aliqua Dei contemplatione consurgimus, et aut in praesenti nostram injuriam vindicamus, aut certe ad majorem vicem reddendam nostrum animum praeparamus. Quid est hoc, quando potens persona nobis injuriam intulit, patienter accepimus; quando inferior, nimio furore succendimur? Quod ibi timuimus hominem, hic Deum timere nolumus. Unde ergo nos, fratres, quantum possumus, cum Dei adjutorio cor nostrum ad patientiam praeparemus, et in omnibus malis hominibus medicorum vicem agere studeamus, et non ipsos homines, sed illorum malitiam odio habeamus; pro bonis oremus, ut semper ad meliora conscendant; pro malis, ut cito ad emendationem vitae per poenitentiae lamenta confugiant; quam rem orantibus nobis ipse praestare dignetur qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXV. In die nativitatis sancti Joannis Baptistae I. ADMONITIO. Nulla hic nos urget nec inter codices mss., nec inter editores discrepantia, cum simili omnino inscriptione S. Maximum hujus homiliae auctorem exhibeant. Longa erit ipsorum enumeratio, ex qua tanto certior fides ipsis habebitur. Bibliotheca Vaticana quatuor codices nobis praebuit, scilicet 6451, pag. 136, 1146, pag, 209, 1269, pag. 39, a tergo, 1277, pag. 42, a tergo. Tres alios codices cum nostro ms. contulimus in archivo Casinensi 12, pag. 321, 104, pag. 166, a tergo, CXI, pag. 70. Vidimus etiam in Vallicellana duos codd., 7 A, et XV, pag. 153, a tergo, et in Cisterciensi S. Crucis in Jerusalem cod. XII lectionarium pag. 63. His succedunt confirmationes duorum codicum Augiensium XV et XVI., Novariensis 42, pag. 76, Ratisponensis S. Emmerami, Martinensis, Ambrosiani sign. C 98, Veronensis 431, ac tandem Breviarii Ecclesiae Strigoniensis. Editoribus praemittimus Alcuinum pag. 317. Multo enim ipso posteriores sunt Gymnicus pag. 193, Galesinius pag. 247, Cumdius tom. IV, pag. 393, Combefisius tom. VI, pag. 122, Raynaudus pag. 317, Margarinus in Bibl. Max. tom. VI, pag. 32, quorum omnium inscriptio est: In die nativitatis S. Joannis Baptistae quam nos etiam assumpsimus. ARGUMENTUM.-- Sancti martyres cruciatus cruentamque mortem pro Christo fortiter tolerantes honorem Domino praestant: Joanni Baptistae datum est glorificare Dominum praevenientis gratiae plenitudine, parandique viam Redemptori. Solemnitatem nobis diversorum martyrum, fratres carissimi, vitae praesentis occasus, et suscepta ab eis pro Christi nomine passio consecravit. Multimoda namque veterum relatione didicimus nonnullos martyrum prostratos gladio, igni alios concrematos, complures bestiarum dilaceratos dentibus, innumeros et jam variis tormentorum cruciatibus affectos, spreta sui corporis morte Christianae fidei testimonium reddidisse. Beatus vero Baptista Joannes, cujus 207 nunc festivitate laetamur, coelestia mundo gaudia sterili ab utero hodie natus invexit. Et illi quidem indubitata jam gloria regnantem confessi sunt Dei Filium; hic autem et nasciturum Dominum prophetalis spiritus illustratione praevidit, et natum privilegio gratiae singularis ostendit. In tantum autem specialis in eo praefulsit electio, ut ante mereretur annuntiare Dominum quam nascendi initium vel linguam, quam enuntiare posset, acciperet. Denique Elisabeth illa vetus mulier, et nova mater, quae ante partum suum de futuri filii laetabatur officio, venienti ad se beatae Mariae in ipso salutationis occursu, ait: Ecce, ex quo facta vox salutationis tuae in auribus meis, exultavit in gaudio infans in utero meo (Luc. I). Quid hoc est miraculi, fratres; quae tantorum novitas gaudiorum, ut habere se in utero Elisabeth testaretur infantem, qui nec dum semetipsum sentiens, dominicum jam sentiret adventum? Vere hic omnium beatissimus parvulorum, qui intra viscera adhuc materna conclusus, adesse Salvatorem mundi, quia nec tum sermone poterat, prophetico gaudio revelavit. Nullus ignorat, carissimi, omnem parvulum, materno ab utero prodeuntem, intra ipsa lucis exordia moestis concrepare vagitibus; solus Baptista Domini ultra legem nascentium nativitatem suam laetitiae exsultatione praevenit. Et quam decuit, fratres, ut de matre sterili nasceretur, qui fecunditatem virginis revelabat; quatenus mirabilem partum mirabiliter natus ostenderet. Illud etiam quam stupendum, quamque magnificum, quod Zacharias sacerdos, pater futurus prophetae; quia hoc ipsum, quod gerebatur, angelo loquenti non credidit, usum loquentis amisit, donec, promissione completa, natus novi hominis praeco paternae linguae vincula relaxaret. Os enim quod angelus clauserat, promissus ab angelo filius reseravit. Nam cum de nuncupatione parvuli cognatorum, vicinorumque haesitaret arbitrium, proprietatem veri nominis ejus, quam angelo dictante didicerat, recepta pristini subito 208 facultate sermonis, pater mutus aperuit; ut ejus nativitatem praeceptione coelesti tacitus exspectabat, nati vocabulum loqueretur, et agnosceret anxius senex, per eum se sibi redditum, quem de se non crediderat nasciturum. Nec dubitaret ultra coelitus illum vel promissum fuisse, vel natum, cujus causa, et amisisse probabat, et recepisse sermonem. Quid hac, fratres, religione gloriosius? Quid hac insignius fide? in qua sterilis concipit, mutus loquitur, et in secreto maternorum viscerum parvuli totius mundi gaudia futura praeludunt; nec enim poterat veteri sub lege ordinem suum mortalis servare naturam, quando per novam Divinitatis gratiam, novum saluti omnium mysterium parabatur. Hic ergo est Joannes, de quo prophetavit Isaias dicens: Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini, rectas facite semitas Dei nostri (Isai. XL). Vox, inquit, clamantis; quam bene vox dicitur, qui venientem de coelestibus in carne hominis Unigenitum Dei pleno laetus ore clamabat. Recte vox dicitur, cujus intonante praeconio sacramentum redemptionis humanae, surda dudum coepit audire mortalitas. Ut enim venerandus Baptista muto patri aperuit linguam, ita aures hominum salutaris gratiae innovavit auditum. Clamat autem in deserto, ubi praedicationem ejus nec insolens turba perstreperet, infidelis rideret auditor, sed hi tantum audire possunt, qui praedicantem verbum salutis, cura tantum divini cultus expeterent, et adverterent eum vera enuntiare de Christo, qui per assertionem justitiae, ut illicitas Herodis nuptias increparet, nec regem timuisset offendere, nec squalorem carceris declinasset, nec tyrannico gladio refugisset occidi. Audiamus adhuc paululum, fratres, quid ad profectum omnium nostrum Salvatoris nuntius praedicabat: Parate, inquit, viam Domino, rectas facite semitas Dei nostri. Vere dignus beatus Joannes, cujus prophetica esset nativitas, qui et illis de parentibus, quorum esset desperata posteritas, Dei munere nasceretur. Nam tanta auctoritate, tantoque docendi pondere in vocem sanctae praedicationis 209 erupit, et instantem Domini nuntiaret adventum, et in semitas rectas male viventium dirigeret pravitatem. Quid est enim, parate viam Domino, nisi adventanti de coelo judici, purgato a vitiis pectore, simplicis cordis habitaculum praeparare? Quid est, rectas facite semitas Dei, nisi ut tales actuum tuorum tibi munias vias; quas perambulare propitius veniens ad te Dominus delectetur? Ille viam Domino suo parat, qui luxuriantis carnis respuens voluptates, toto mentis suae spiritu suspensus ad Deum, vigore se castitatis accingit. Optimam parat Domino viam, qui cogitationes suas avaritiae fluctibus aestuantes, serenae conscientiae tranquillitate compescit. Viam Domino parat, qui idolorum vana, atque omnium superstitionum figmonta conculcans, unum Dei vivi cultum, et fidem veritatis inquirit. Quicunque vero voluptuosis saeculi hujus languet illecebris, cupiditatibus avaritiae ferventis insanit, in fraterna odia feralis invidiae faucibus inardescit atque ad contumeliam Dei omnipotentis, super anfractas daemonum semitas erraticus viator 210 incedit: non parat Domino viam, sed inimico miser suo exitiabilem in semetipsum patefacit ingressum. Hi mores, et vita hujusmodi ampla itinera, et largissimas vias barbaris nationibus in exsilium communis salutis aperiunt. Hi mores plebem Dei inimicis gentibus jugo miserae captivitatis addicunt. Hi mores armatos dissipant populos, et munitas diruunt civitates. Ecquid plura, carissimi? Quidquid potentiae, quidquid virium videmus in hostibus, corruptione vitae nostrae, nostraque infidelitate nutritur; et inde est, quod nihil fusa ad Deum supplicatione poscimus; quia incessabiliter impiis, pravisque desideriis inhaerentes, viam Domino nostro secundum prophetica monita non praeparamus. Propter quod revertentes ad beatissimi praecepta Joannis, paremus Domino viam, rectas faciamus semitas Dei nostri; quatenus videns in nobis interea Dominus itinera bonae voluntatis, oviculas suas, multis jam periculis fessas, benignissimus pastor inquirat: ut, sicut de Baptistae dominici hodie nativitate gaudemus, ita de Dei nostri reconciliatione laetemur: cui honor et gloria. HOMILIA LXVI. In nativitate sancti Joannis Baptistae II. ADMONITIO. Perspicuum sane veritatis testimonium habendum est, scriptores multos vario tempore variisque ex locis in unam coaluisse sententiam. Hoc singulari praesidio gaudet haec homilia quam producturi sumus. Vaticanos codices quatuor imprimis recensebimus, 6451 pag. 136, 1196 pag. 209, 1269 pag. 1269 a tergo, 1277 pag. 42 a tergo; tres deinde Casinenses, 12 pag. 521, 104 pag. 166 a tergo, et CXI pag. 70. His congruentes sunt duo codices Vallicellani 15 pag. 153 a tergo, et 7 A, duoque Augienses XV et XVI, codex XII S. Crucis in Jerusalem pag. 63, Vercellensis 81, Veronensis 431, Sublacensis, Novariensis 42 pag. 79, Ratisponensis S. Emmerami, Martinensis in Belgio; Ambrosianus C 98, et Breviarium Ecclesiae Strigoniensis. Praecessit editoribus Alcuinus, qui hanc eamdem homiliam sub Maximi nomine habet pag. 517 edit. Venet. an 1571 cum titulo: In nativitate S. Joannis Baptistae; qui postea assumptus fuit a Gymnico pag. 193, Galesinio pag. 147, Cumdio tom. IV pag. 393, Combefisio tom. VI pag. 122, Raynaudo pag. 226, Margarino tandem in Bibl. Max. tom. VI pag. 32. In codicibus Laurentianis haec homilia et superior desunt. 211 ARGUMENTUM.-- Concreditus Dei Spiritus sanctis prophetis magnae ipsis semper fuit laudi. Verum Joannes omnes gloria antevertit, cum illi futurum praedixerint Redemptorem, hic praesentem annuntiavit. Cunctorum quidem prophetarum, fratres carissimi, veneranda recordatio est. B. Joannes Baptista, cujus hodie genuinus natalis honoratur, in tantum omnium illorum supergressus est gloriam, ut Dominum Jesum Salvatorem nostrum, non solum esse venturum, sed adventasse jam et cohabitare hominibus veritate praesentis testimonii revelaret, quem inter promiscuas turbas ad baptismum suum properare vidisset, velut digito demonstrans ait: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). Quam innocens est hujus vita, vel possumus devotione ejus merita compensare, qui Agni coelestis adventum et primus agnovit, et solus ostendit! Quam mirabile est universis ejus praeconium, de cujus ore primum absolutionem suam mundus audivit! Hic est, carissimi, de quo prophetica annuntiatione praedictum est: Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini; rectas facite semitas Dei nostri (Isai. XL; Luc. II). Clamaturus erat enim, sicut et clamavit, ut vociferante salutis praecone, obturatas diu aures mortalium praedicatio coelestis aperiret. Quis ergo hujusmodi prophetam non tota admiratione suscipiat, quem tantum recognoscit obtinuisse de Deo, ut ante ejus merita laudarentur quam nativitas formaretur? Hic ergo Zachariae justissimo 212 sacerdoti, cum multa esset aetate provectus, et sterilitate senissimae conjugis successionem votivi germinis desperasset, omnipotentis Dei cura per angelum promittitur nasciturus. Et bene senissimis parentibus novus filius datur, qui senescenti labentique mundo Unigenitum Dei ad spem futurae juventutis ostenderet. Quid illud, quantoque est stupore mirandum, quod Zacharias ipse, dum praecursorem salutaris Verbi concipiendum senili alvo paulo tardius crederet, silentio repentinae taciturnitatis obmutuit, nec pristinum loquendi recepisset usum, nisi nomen pueri, quo vocandus esset, clausi oris ei vincula relaxasset? Atque ita factum est ut os sacerdotale, quod trepidatio colligaverat dubitantis, meritum filii nascentis absolveret, et reparata patris lingua infantis gloriam testaretur. Quid autem de continentiae ejus virtute, quid de amore justitiae loquar, cui, sicut legitur, inimitabilis victus, et luce ipsa carior veritas fuit? Conversatus enim in deserto vestimentum habens de pilis cameli, et zonam pelliceam circa lumbos suos, locustas edebat et mel silvestre (Matth. III; Marc. I): ut increpaturus hominum mala nullam penitus haberet vel in veste, vel in epulis voluptatem. Denique tanta ejus mentem divinae legis aemulatio possidebat, ut et pravitatem perfidae generationis prophetico vigore corriperet, et auctoritate ferventis in se Spiritus sancti regem intrepidus increparet errantem: maluitque vir beatissimus sub denuntiatione justitiae furentis succumbere gladio quam reticere veritatem, qui manifestare venerat auctorem. Amen. HOMILIA LXVII. In nativitate sancti Joannis Baptistae III. ADMONITIO. 213 Plures etiam codices mss. hanc tertiam homiliam De nativitate sancti Joannis Baptistae S. Maximo ascribunt. Principem locum obtinent tres codices Vaticani 1277 pag. 42, 1269, 1196 pag. 24 a tergo; deinde tres codices Casinenses, 12 pag. 322 a tergo, 104 pag. 167 a tergo, CXI pag. 71 a tergo. His plene consentiunt codices XII Sanctae Crucis in Jerusalem pag. 71, Novariensis 42 pag. 80, Augiensis XV, Ratisponensis S. Emmerami p. 33, Veronensis 431, Martinensis et Ambrosianus, qui omnes inscripto Maximi nomine, eum auctorem proclamant. De editoribus nulla est quaestio; nam quotquot duas superiores homilias complexi sunt, hanc pariter S. Maximo tribuerunt: Gymnicus scilicet pag. 201, Galesinius pag. 149, Cumdius tom. IV, pag. 394, Combefisius tom. VI pag. 123, Raynaudus pag. 328, Margarinus in Bibl. Max. tom. VI pag. 35. Sed non est omittendum neminem huc usque hasce tres homilias Maximo nostro denegasse. 214 ARGUMENTUM.-- Omnium prophetarum praeconia per Joannem Baptistam firmata sunt. Hic enim solus propriis oculis videre meruit Dominum nostrum Jesum Christum, et annuntiare praesentem. Plusquam propheta dictus, et vox clamantis in deserto, et inter natos mulierum major. Festivitatem praesentis diei, fratres carissimi, venerandi Joannis Baptistae genuina nativitas consecravit, qui idcirco in hoc saeculum superna dispensatione directus est, ut non solum ipse prophetali sublimaretur gloria, sed ut et omnium etiam per eum prophetarum praeconia firmarentur. Nec immerito illum praecipuo honore nunc veneramur, qui speciali quadam gratia ob hoc Redemptorem mundi novissimus prophetavit, ut ostenderet eum primus. Hic enim solus est prophetarum qui Dominum nostrum Jesum Christum, quem alii in longa tempora futurum praescierunt, propriis oculis videre meruit et annuntiare praesentem; nam sicut sacratissimum Evangelium refert, veniente Domino ad baptismum ejus, hujusmodi prorupit in vocem: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). Propter hoc nimirum Salvator ipse de illo dicebat ad turbas: Quid existis in desertum videre? Prophetam? dico vobis, et plus quam prophetam (Matth. XI). Plus revera est quam propheta, cum caeteri omnes venturi adhuc Christi fuere praecones; hic autem probatissimus venit Domini praesentis assertor. Plusquam propheta est, cujus manibus, quod nulli est praestitum prophetam, baptizandum se Dei Filius inclinavit. Plusquam propheta est, cujus tanta praerogativa meritorum, et uno eodemque momento coeli terraeque arbitrum submersum aquis tingeret in Jordane, Spiritum quoque sanctum venientem cerneret in columba, et attestantis vocem Patris audiret e coelo (Matth. III). Hic est ille, quem inspirante Deo praescius annuntiat Isaias, dicens: Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini (Isai. XL). Quam congrue, fratres carissimi, beatus Joannes praedicatus est vox, qui coelestis Verbi et praeco mittebatur et testis. Hic ille est, cujus per angelum Gabrielem praenuntiatur nativitas, et nomen, et meritum. Hic est etiam, qui judicio coelestis sententiae cunctis mortalibus antefertur, dicente Domino: Non surrexit inter natos mulierum major Joanne Baptista (Matth. XI); quam pulchre dictum est inter natos mulierum non esse majorem Joanne, quia ille omnimodis major erat, qui de virgine nascebatur. Hic est ille etiam, qui maluit a rege prosterni, quam regem non increpare peccantem. Quibus prospectis advertite, dilectissimi; quantam huic reverentiam, 215 quantum devotionis debeamus impendere, qui ut honorabilis sit a sancto est Spiritu prophetatus, promissus ab angelo, laudatus a Domino, et perpetua sanctae mortis gloria consecratus. Decebat namque, ut mysticam nativitatem ejus mirabilis vita sequeretur, et sanctam perfectamque vitam 216 mors Deo devota concluderet. Propter quod, fratres, toto hodie orbe Christi Ecclesia primordia nativitatis ejus laetissima festivitate concelebrat, qui aeterna mortalibus adesse gaudia stupenti mundo testis fidelissimus revelavit. HOMILIA LXVIII. In natali beatissimorum Petri et Pauli apostolorum I. ADMONITIO. Eximias orationes panegyricas de principibus apostolorum Petro et Paulo habuisse S. Maximum tam ex codicibus mss., quam ex editionibus constat. Primum testimonium tradidit Gennadius, dicens S. antistitem Taurinensem tractatus in laudem apostolorum scripsisse, qua generali commendatione omnes complexus est homilias et sermones, quos ipse pro celebrandis SS. apostolis Petro et Paulo habuit. Hujus homiliae sancti Maximi nomen praeferentes meminerunt codices duo Vaticani 1273 pag. 54 a tergo, 1277 pag. 54 a tergo, et tres Casinenses, 102 pag. 153 a tergo, 109 pag. 88 a tergo, 305 pag. 171. In horum numerum ducimus vetustissimum codicem Ambrosianum, a Mabillonio et Muratorio multis commendatum, eique coaevum Sangallensem, Augiensem deinde XV, Ratisponensem S. Emmerami pag. 34, Veronensem 431, duos Belgicos Martinensem et Camberonensem, Vallicellanum num. 9; ac tandem 99 S. Crucis in Jerusalem, qui eamdem De natale sanctorum Petri et Pauli inscribit. Non negamus quosdam amanuenses fuisse qui hanc homiliam S. Leoni Magno attribuerunt, ut nobis occurrit in codicibus Vaticano 1269, pag. 52, Basilicae S. Petri 9 A pag. 400 a tergo, et in codice II, olim bibl. S. Crucis Minor. pag. 226, nunc Laurentiano; sed suspicio omnis a Balleriniis sublata est, cum eam inter sermones Leoninos non susceperint. Et quamvis sequentes homiliae in veteribus S. Leonis collectionibus insertae inveniantur, haec profecto S. Maximo semper adjudicata fuit, quod ad majorem ejus probationem notandum erat. Codicibus Maximo suffragantibus respondent editores, Gymnicus pag. 205, cujus titulus est: In natali beatissimorum Petri et Pauli apostolorum, Galesinius pag. 150, Combefisius tom. VI pag. 204, Cumdius tom. IV, pag. 444, Raynaudus pag. 228, Margarinus in Biblioth. Max. tom. VI pag. 34, qui eamdem Gymnici inscriptionem adoptarunt. Praetermittimus recensere auctores qui verbis sancti Maximi usi sunt ad probandum Petri primatum in Ecclesia, collatamque ei in clavibus a Christo plenam judicandi potestatem; cum haec adeo nota sint ut notiora fieri nequeant. ARGUMENTUM. -- Principes apostolorum Petrus et Paulus mirificis, iisque verissimis laudibus a S. Maximo efferuntur, atque imprimis Petrus, ex cujus confessione divinitatis Christi ei traditum fuisse universae Ecclesiae principatum plane ad veritatem cognoscitur. Gloriosissimos Christianae fidei principes annuis solemnitatibus honorantes, fratres carissimi, ipsum Dominum ac Deum nostrum, qui hujus auctor est fidei, debita religione veneramur. Apostoli namque Latino sermone dicuntur missi; qui ergo honorant missos manifestum est honorare eos mittentem; quoniam dignitas quae defertur ministris, illi sine dubio cujus ministri sunt exhibetur; ut ait ipse Salvator ad discipulos suos: Qui vos audit, me audit, et qui vos recipit, me recipit (Luc. X; Matth. X). Vere beata apostolorum merita, in quibus se Christus et recipi praedicat, et audiri. Beati nihilominus et illi, quorum devotio delata apostolis recurrit in Christum. Tenentes itaque, fratres, tantae hujus promissionis fidem de suppliciis patrum nostrorum pro Christi confessione susceptis, fidelibus gaudiis exsultemus; quoniam, qui de martyrum morte laetatur, martyres non dubitat cum Christo regnare post mortem. Nos vero Ecclesiarum omnium reverentissimos patres, Petrum dico et Paulum, piissimis studiis honoremus, quibus Christi praestante gratia, factus est hodie de morte natalis, quibus finis vitae vivendi initium dedit; quibus, ut ait 217 apostolus Paulus (Philip. I), vivere Christus erat, et mori lucrum. Erat utique Christus eis vivere, quibus vita non erat sine Christo. Erat Christus eis vivere, quia totum proficiebat Christi Ecclesiis, quod vivebant. Erat eis et mori lucrum, qui tali morte vitam sibi mercabantur aeternam. Erat eis mori lucrum, quorum corruptioni incorruptio succedebat, et damna praesentium temporum lucra perpetua sequebantur. Sed jam necessarium, carissimi, reor, ut proprias eorum specialesque virtutes prout ariditas linguae nostrae ingeniique tenuitas patitur, imo ut misericors Deus annuerit proloquamur. Hic itaque ille est Petrus, qui confitendo Christum Dominum vivi Dei esse Filium, validissima invictaque nobis credendi fundamenta constituit. Nam percunctanti Domino quis esse ab hominibus diceretur respondit: Tu es Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI); id est: tu Domine de carne virginis factus es Christus, qui Dei vivi es Filius sempiternus: tu Domine ab hominibus natus es homo, qui incogitabili majestate Deus es apud Deum: tu es Christus, qui pro redemptione nostra ad passionem veniens impassibilis permanes apud Patrem. Quis igitur unquam in tantum hoc incomprehensae Deitatis arcanum humani sensus attollere potuisset obtutum, nisi ab ore Petri salutaris hujus fidei veritas radiasset? Quis meritorum ejus gloriam, quamvis magno aequiparare posset eloquio, a quo nobis adorandae divinitatis fides et coepit et permanet? quid tanto gloriosius viro, qui fidem secreti inscrutabilis loquendo edidit, vivendo docuit, patiendo firmavit? Ut autem confessionis hujus quanta esset magnitudo tudo Salvator ostenderet, ait et: Beatus es, Simon Bar-Jona quia caro et sanguis non revelavit 218 tibi, sed Pater meus, qui in coelis est: et tibi dabo claves regni coelorum (Matth. XVI, 47, 19). Quis ergo Christum per carnem, et in carne natum omnipotentis Patris esse Filium sentire potuisset, nisi propitius hoc ipse Pater per Petrum nobis revelasset e coelo? Hoc illi confessio dedit ut ante claves regni coelorum acciperet quam coeli januas introiret. Sed ne qua vos, fratres, de creditis Petro clavibus regni more nostrarum clavium cogitatio terrena permoveat. Clavis enim coeli lingua est Petri: quia singulorum merita censendo, apostolus unicuique regnum coelorum aut claudit aut aperit. Non est ergo clavis ista mortalis artificis aptata manu, sed data a Christo potestas est judicandi. Denique ait eis: Quorum remiseritis peccata, remissa sunt, et quorum detinueritis, detenta sunt (Joan. X). Hic est Petrus, quem Christi esse confidentissimum subjecta vestigiis ejus maria probaverunt; nam a Domino suo novos sibi dari in fluctibus gressus, ut fidelis poposcit, et ut dilectus promeruit; qui ob hoc solum trepidare visus est ut fragilitas humana cognosceret quanta esset inter Dominum servumque distantia, dum aggravata peccatis caro mergitur, et immaculati nescit planta desidere. Similiter et illud, ne, dum super aquas ambulans Petrus pede intrepido pervenisset ad Christum, Domini forte sui virtutibus aequaretur. Sed quid illum tantopere dicimus trepidasse, cum prava trepidatio sua majorem proficiat ad fidem? ut enim credidit Petrus imperio Domini sui posse se a fluctibus sustentari, ita nihilominus, dum mergitur, credidit ipsius Domini sui se virtute salvandum. Vere beati Petri, et dum trepidat, mirabilis fides, quia nec perurgentis 219 periculi potuit turbare formido; clamando enim dum mergitur: Domine, libera me, de se diffisus est, non de Domino dubitavit. Ne quis ergo timorem hunc gloriosissimi Petri ducat in vitium: quoniam timor iste, quamvis primam ejus turbaverit fidem, confidentiam tamen in eo reparatae credulitatis ornavit. Hic est Petrus, cui Christus Dominus communionem sui nominis libenter indulsit. Ut enim, sicut apostolus Paulus (I Cor. X) edocuit, petra erat Christus; ita per Christum Petrus factus est petra, dicente ei Domino: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam (Matth. XVI). Nam sicut in deserto dominico sitienti populo aqua fluxit e petra (Exod. XVII), ita universo mundo perfidiae ariditate lassatim de ore Petri fons salutiferae confessionis emersit. Hic est Petrus, cui Christus ascensurus ad Patrem pascendas oviculas suas agnosque commendat (Joan. XI); ut quos ille pietatis miseratione redemerat, hic fidei suae virtute servaret. Et recte sane ei arbiter occultorum Dei Filius pascendas oves tuendasque commisit, cui noverat in nutriendo grege dominico nec studium deesse, nec fidem. Hic est Petrus, qui dum ad crucem tanquam crucifixi discipulus duceretur, verso se poscens corpore crucifigi, passionem non timuit, sed aequalitatem crucis dominicae declinavit, ut ostenderet universis admirandae se humilitatis virtutem novique mysterii disciplinam et inter tormenta servasse. Quam securus, carissimi, perrexit Petrus ad crucem, qui repulso timore mortis, moriendi ordinem tam acerba in passione quaesivit! Quid etiam de gloriosissimo referam Paulo, in quo Dominus fidem nominis sui, dum ipsam fidem persequebatur, elegit? Qui dum velut acerrimus persecutor Christianam vastat Ecclesiam, inimico adhuc ejus in pectore amicum sibi cor Christus invenit; dumque temporalia capit ad supplicia Christianos, ipse perpetuam captus ad gratiam, factus est subito pastor ex lupo, ex praedone custos, ex hoste defensor; unde patuit nec Paulum malignae mentis proposito plebem dominicam persecutum, nec Christum latuisse quem eligeret in Paulo. 220 Hic est Paulus, qui, Christi vocibus inclamatus e coelo, oculis in se Judaicae infidelitatis obtusis, videndi aciem non perdidit, sed mutavit; amisit oculos, et recepit: ut uno eodemque tempore et in persequentem caecitatis vindicta procederet, et vocantis Dei gratia illuminaret electum; ait illi namque de coelo Dominus: Saule, Saule, quid me persequeris (Act. IX)? Id est, cur me persequeris, Saule? Quae mea odium erga me tuum excitavit iniquitas? Nunquid quia illuminavi caecos, quia sanavi aegrotos, quia fugavi daemones, quia esurientes populos quinque panibus pavi? An quia de tumulis mortuos suscitavi? An forte magis quia fidelibus meis regnum coeleste promisi? Sed si praestare me posse dubitas quae promitto, aspice, si tamen potes, unde te vel qualem appello? Sed quare me persequeris, Saule? Aut quid, me persequendo, proficies? Nunquid adversus regnantem in coelo ullum tua persecutio habebit effectum? Nunquid nocere mihi quidquam poteris, quem non potes intueri? Ego enim sum Jesus Nazarenus, quem tu persequeris, qui terras coelo, crucem regno, mortem perpetuitate mutavi. De quibus omnibus non te debere cunctari, et ereptus tibi nunc, et post paululum redditus suadebit aspectus. At beatissimus Paulus repentina quidem caecitate coercitus, intellecta tamen majestate loquentis e coelo, continuo fidelis est effectus, et a persecutione destitit, et novos intuendi Christum oculos acquisivit. Hic est Paulus, qui pro suarum remuneratione virtutum ultra humana merita tertium raptus ad coelum, coelestia secreta cognovit (I Cor. XII); ut Ecclesiarum futurus doctor inter angelos disceret quod inter homines praedicaret. Aut quis ei impune ultra non credat, qui de sacramentis dominicis non solum audita loquitur, sed et visa testatur? Quanta hoc, fratres, Dei nostri actum est gratia, ut qui de coelestibus in apostolatum vocatus est, apostolatus ejus consecraretur in coelo. Et post omnia, hic est Paulus, qui cervices suas, quas adversum Christi nomen superbus erexerat, perfidorum caedendas gladio humillimus pro Christi honore submisit; nec piguit 221 eum pro illo mori quem saepe probaverat vivere et regnare post mortem. Atque ita factum est ut gloriosissimum Paulum, qui in diversis gentibus pro fide Christi multo certamine dimicando innumera bella peregerat, velut victorem mundi Roma susciperet ad triumphum. Hi ergo sunt beatissimi Petrus et Paulus, qui sacramentum coelestis regni uno spiritu praedicantes, sub unius passione diei doctrinam suam pio sanguine, 222 et morte fortissima consecrarunt; qui etiam tanquam Ecclesiarum omnium principes facti, dispensatione coelesti, Romam petentes, et sacratissima sua corpora in illius urbis arce reconderent, quae totius orbis obtinuerat principatum; quatenus potentiam virtutis suae Christus ostendens, ubi mundus caput habebat imperii, ibi regni sui principes collocaret. HOMILIA LXIX. De eodem natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli II. ADMONITIO. Doctissimos Ballerinios secuti, non alium nisi episcopum Taurinensem Maximum hujus homiliae auctorem esse judicamus. Hi cum eam duasque sequentes invenerint in prima collectione sermonum S. Leonis Magni, condita, ut ferunt, a Desiderio abbate Casinensi, postea Victore III pontifice, non esse quidem Leonis opera, sed Maximi sine dubitatione testati sunt, in praef. ad sermones S. Leonis, pag. 72 edit. Venet. anno 1753. Quare non assentimur scriptoribus codicum basilicae S. Petri 210 D, et 40 F, Vaticani 1269 pag. 59 a tergo, Laurentiani 33, Plut. XIV pag. 155, atque aliorum fortasse qui hujusmodi homilias S. Leoni attribuerunt. Codicum enim vetustate magis quam numero agendum est. Primum locum antiquitate sibi vindicant codices Ambrosianus et Veronensis 431, octavo saeculo non posteriores, hisque succedunt Vercellensis 81, Vaticani tres 6451 pag. 142, 1273 pag. 57, 1277 pag. 56 a tergo, Casinensis CXI pag. 82, Ratisponensis S. Emmerami pag. 36, Vallicellani item duo XV pag. 61, et A 9, S. Crucis in Jerusalem XI pag. 66, II bibl. olim Sanctae Crucis Minor. Convent., nunc Laurentianus, Ambrosianus alter 146, Farfensis sig. B, Martinensis, Camberonensis, Augiensis XV, et tandem Cisterciensis Montis Amiatae, qui omnes simili inscriptione S. Maximi episcopi homiliam appellant. Nos autem magis magisque confirmat Alcuinus, qui eam Maximo attributam suo in Homiliario refert cum titulo: In nativitate SS. apostolorum Petri et Pauli, pag. 321 Venetae edit. an. 1571. Et ne longiores simus, editores recensere omittimus, cum omnes a Gymnico pag. 211 hanc homiliam et sequentes iteratis impressionibus in lucem emiserint. Unum monendum superest, nempe in codicibus Vatic. Ottoboniano 106, et Urbevetano auctoris nomen deesse. ARGUMENTUM. -- Utriusque apostoli privilegia, gratiarum munera, et excellentiae praerogativas S. Maximus celebrat. Apostolici natalis gaudio, fratres carissimi, Petri et Pauli, quorum hodie beatissimis passionibus jucundamur, laetior per universum mundum Christi exsultat Ecclesia; quae licet omnium se sanctorum martyrio certa sit adornari; quandoquidem videt de hoc saeculo ipsos fidei patres et magistros martyrum triumphasse. Quid enim insignius Petro, qui in carne positus, mensuram carnis egressus, Christum Jesum, vivi Dei Filium verum confitetur, et quod omnium adhuc mortalium pectus latebat, prima Petri lingua novo est sermone confessa. Quid, fratres mei, magnificentius Petro, qui tantae confessionis merito, cum corruptibili adhuc esset in corpore, et nec dum ipse ascendisset in coelum, regnum illi coeleste et claudere et aperire permissum est? Quid sublimius ejus fide qui, gradiente Domino super aquas, humanae conditionis oblitus, viam sibi in fluctibus dari et poposcit et meruit; tantaque mentis ejus confidentia fuit, ut crederet se posse per fidem quod sciebat homini impossibile per naturam? Nam quia postea mergebatur, ut mihi videtur, necessarium fuit, ne tanti sublimitate miraculi in perniciem forte sui aequata Christo carnis fragilitas superbiret. Fuerit 223 certe infirmitatis corporeae, quod paulo post timuit; quis tamen ambigat inimitabilis fidei fuisse, quod eum descendentem de navi, tremula, et inconcussa humanis gressibus maris unda sustinuit? Sed jam veniamus ad beatissimum Paulum; cujus tanta est nihilominus plenitudo fidei, ut peculiarem quodammodo eum sibi ducem ad illuminanda gentium corda cunctorum praescius Salvator eligeret. Erat enim tam praecipuus in doctrina, animi virtute tam potens, innocentia et integritate tam sanctus, ut uno eodemque tempore hinc eum sacerdotes ac principes Judaeorum per aemulationem legis antiquae, data in Christianos persequendi auctoritate, dirigerent; hinc illum ad Ecclesiae solatium atque omnium credentium firmamentum Christus vocaret e coelo; cujus ab hoc sunt a Domino caecati oculi, ut, suscepta gratia veritatis, coelesti acie et lumine clariore fulgerent; pariterque adverteret 224 Christiani nominis princeps futurus Christum, quem persequebatur, caecandi illuminandique habere virtutem. Ut autem praeteream caetera quae eum universo orbi mirabilem faciunt, unum illud, quod ad omnes ejus sufficit laudes, quis valeat aestimare quantae sit gloriae, quod cum inter homines ageret, speciali quadam Divinitatis gratia, et paradisus illi penetrabilis, et coelum pervium fuit? Quid ergo, fratres, hoc doctore perfectius, qui in coelo didicit quod in terris doceret? Quid hoc teste veracius, cui elevato super coelos oculis videre et approbare concessum est quod postmodum promitteret credituris? Haec sunt igitur apostolorum Petri et Pauli stupenda merita; per haec incedentes miracula apostolatum suum Domino ac Deo nostro effusione devoti sanguinis consecrarunt. HOMILIA LXX. De eodem natali SS. apostolorum Petri et Pauli III. ADMONITIO. Hanc quoque homiliam Ballerinii S. Maximo nostro adjudicarunt, perpensis ante tum Vaticanis, tum basilicae S. Petri mss. codicibus, quorum nonnulli eamdem S. Leoni Magno inscribunt. Multo enim superiores sunt numero et excellentia codices qui eidem antistiti Taurinensi suffragantur; nam praeter Vaticanos duos 1273 pag. 56 et 1277 pag. 56, duosque Vallicellanos XV, pag. 71 et A 7 pag. 197, conceptis verbis nomen ejus deferunt codex XII S. Crucis in Jerusalem pag. 77, codex alter S. Crucis Minor. II in Laurent. pag. 128, Farfensis B, Augiensis XV, Martinensis, Veronensis 437, duoque demum Ambrosiani; scilicet C 98 vetustissimus, et H 146. His mss. libris antiquitate omniumque existimatione praeclarissimis accedit Alcuini testimonium, qui suo in Homiliario memoratae editionis, pag. 71, S. Maximo eam tribuit. Et ne editorum nomina quae supra retulimus iterum repetamus, sat monuisse erit nullum reperiri non concordem cum Gymnico pag. 113, apud quem est homilia tertia de festivitate SS. apostolorum Petri et Pauli. ARGUMENTUM. -- Comparantur invicem quo apostoli, unus laudatur a fide, alter a doctrina. Petrus per fidem factus est eminentior caeteris apostolis; Paulus supernis luminibus illustratus, constitutus est magister et doctor gentium. Beatissimorum apostolorum Petri et Pauli inseparabilem fidem, passionemque germanam omni nos devotione, fratres, necesse est celebrare, quia et laudabilis eos vita ad gloriosissimum perduxit occasum, et mirificus obitus perpetuam transmisit ad vitam. Et licet in Petro fides emineat, in Paulo doctrina praecellat; et magisterium tamen Pauli fidei plenitudo est, et credulitas Petri doctrinae est fundamentum; quos tanta coelestis electionis dignatio visitavit, ut hic fieret de piscatore doctor, ille de persecutore defensor. Sed in hoc omnipotentis Dei attollenda majestas est, qui inspiratione mirabili 225 docendi gratiam tribuit imperito, et inimicum fecit amare quod oderat, et fidem, quam impugnabat, asserere. Illius piscationem non abstulit, sed mutavit; hujus caecavit oculos ut, purgatiore recepto lumine, clarissimae mentis acie ultra humanum videre possit aspectum. Quantum igitur meriti apud Deum suum Petrus erat, ut ei post naviculae parvae remigium totius Ecclesiae gubernacula traderentur? Aut quantum in apostolatus sui ministerio complacuisse Christo credimus Paulum, cui tantum placere potuit persecutor? Placuit enim, quia non iniqui pectoris studio, sed simplicis ignorantiae incauta devotione certabat. Denique, ut primum sensibus ejus Spiritus veritatis infusus est, ostendit continuo, non se Christi saevisse odio, sed amore paternae legis innocenter errasse. De quo quid ergo potissimum dicam? cum fidelissimus ipse sibi sit testis: qui cum nec suas velit jactare laudes, et Christi cuperet annuntiare majestatem, verecundius quod in se gestum est confitetur. Ut enim velut de altero quodam: Scio hominem, inquit, in Christo ante annos quatuordecim, sive in corpore, sive extra corpus nescio, Deus scit, raptum hujusmodi. Et scio hujusmodi hominem sive in corpore, sive extra corpus nescio, Deus scit, quoniam raptus est in paradisum, et audivit arcana 226 verba, quae non licet homini loqui (II Cor. XII). Quid hoc Apostolo magnificentius, cui in medio mortalium constituto, et supra coelos ire datum, et ad terras redire concessum est? Quid hoc beatius viro, qui inter secreta paradisi ediscere meruit quod nec lingua hominis loqui possit, nec quisquam mereretur audire? Et cum tantae sint sublimitatis illa quae docuit, ut comprehendere ea mens humana non possit; quantae illud putamus esse gloriae quod prodere sibi asserit non licere? Quid etiam de Petro referam, cujus tanta a Deo est approbata justitia, tantaque ei potestas attributa judicandi, ut in arbitrio ejus poneretur coeleste judicium? Perspicite ergo, et aestimate quanto nobis sit Petrus apostolus honore reverendus, cujus sententiam in terris prolatam sempiterni judicis aequitas non repellit. Et ideo diligenter intendite quae sit ejus gloriae magnitudo, cui dum claves regni committuntur aeterni, coelum illi claudere et aperire permissum est. Horum itaque, carissimi, per universum mundum veneranda hodie passio celebratur: horum hodie concursu laetissimo excolit Roma martyrium; et quorum dudum impia persecuta est sanguinem, eorum nunc peculiari devota patrocinio gloriatur. HOMILIA LXXI. De eodem natali SS. apostolorum Petri et Pauli IV. ADMONITIO. Ut omnis suppositionis notam ab hac Maximi homilia amoveamus, quod discrepantes inter se codices inveniantur, operae pretium erit eos recensere, et quid de illis peritiores in arte critice judicarint agnoscere. Non eosdem pigeat commemorare persaepe allatos mss. codices, scilicet Veronensem 431, Vaticanum 1277 pag. 77, Ambrosianum 146, S. Crucis in Jerusalem XII pag. 60, Augiensem XV, n S. Crucis Minor. pag. 129, nunc Laurentianum, Vallicellanum XV pag. 72, Ratisponensem S. Emmerami pag. 35, Martinensem, Farfensem B, Casinensem CXI pag. 83 a tergo. Hi omnes in serie homiliarum de SS. Apostolis Petro et Paulo, quas concorditer S. Maximo ascribunt, hanc etiam complectuntur. Quinque autem sunt codices S. Leoni Magno homiliam asserentes; scilicet Laurentianus 39, Plut. XIV pag. 135, basilicae S. Petri duo, 40 F et 210 D, duo item Casinenses, 115 pag. 161, et 104 pag. 171. Alter codex Casinensis 126 pag. 148. Venerab. Bedae nomen refert. In codice autem Ottoboniano 106 nulli auctori homilia tribuitur. Quaestionem non tam absolutam putamus a majori codicum affirmantium numero, sed et a Balleriniis, qui in praefatione ad sermones S. Leonis a S. Maximo repetendam docuerunt. His consonant editores omnes supra memorati. 227 ARGUMENTUM.-- Christus Petrum piscatorem, et Paulum persecutorem ad fundandam Ecclesiam elegit. Utriusque admirabilis est electio, divinumque erigendae Ecclesiae opus ostendit; quod Petrus ad acquirendos Deo homines, Paulus autem ad eos doctrina illuminandos assumpti sint; Ecclesiarum appellati columnae. Beatissimorum apostolorum passio, fratres, quorum hodie natalem solemniter celebramus, cunctis est honoranda credentibus, quos pro justitiae pietatisque plenitudine Salvator mundi humano generi et patres esse dedit et judices. Quantae autem integritatis, quantaeve pietatis fuerint hinc vel maxime pervidendum est, quod ille eos ad emendationem corrupti saeculi, et ministerium suae voluntatis elegit, quem non fallebat electio. Vocavit namque Petrum opibus pauperem, opere piscatorem; qui a conversatione populari, et communione urbium segregatus, vitam inter fluctus agebat innocuam, et victum de simplicitate quaerebat; quem tamen ita dixerim pauperem, ut competens ei substantia non deesset; quem benemerentem de Deo copiosi maris dives unda pascebat. Electus ergo est ad praedicationem salutaris verbi, ut, mutata vice coelestis mysterio sacramenti, qui captura piscium alebatur, salute hominum pasceretur. Gloriosissimum etiam Paulum ad fidem nominis sui Christus vocavit e coelo; qui quod persequi videbatur Ecclesiam, non impietate irreligiosi animi saeviebat, sed sub nube ignorantiae, 228 novam non perspiciens gratiam; amore antiquae devotionis errabat. Ideo denique ab oculis ejus veteris umbrae caligo detersa est, ut verum illud lumen, quod de coelestibus coruscabat, et sibi acquireret, et omnibus revelaret. Caecatus illuminatusque est, non alia dispensatione, nisi ut clausis carnalibus oculis, spiritualis ei aspectus ad inspiciendam Dei gloriam formaretur. Accepit et fidelissimus Petrus hos oculos, qui Christum Dominum nostrum in carne positum, et divinitatem suam sub specie assumpti hominis occultantem, Filium esse Dei vivi Spiritus sancti radio illuminatus inspexit; ait enim Domino percunctanti quis esse ab hominibus putaretur: Tu es, inquit, Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI). Quis non responsionis plenitudinem piscatorem protulisse miretur, quam compendio brevissimae confessionis aperuit, et quod de Patre habebat Dominus, et quod de humana nativitate susceperat? Christus enim et Filius Dei vivi, utriusque naturae indivisum continet sacramentum, vere suscipiendum cunctis; et mirabilem piscatorem, qui dum maris profunda rimatur, ad altissimum majestatis aeternae pervenit arcanum. Hi itaque sunt Ecclesiarum columnae: Petrus et Paulus, quos et vita sanctissima venerabilem perduxit ad mortem, et gloriosus occasus fecit esse perpetuos, quos non solum honoramus, ut martyres, sed et ut magistros, patresque martyrum veneramur, qui Ecclesiam Dei et coelestis praedicationis doctrina, et pii sanguinis effusione fundarunt. HOMILIA LXXII. De eodem natali SS. apostolorum Petri et Pauli V. ADMONITIO. 229 Apud scriptores ecclesiasticos celebris est hujus homiliae mentio, quod perspicuum de repentino Simonis ab aere in terram lapsu testimonium reddit. Ab horum plerisque omnibus S. Maximo adjudicatur, quamvis ab amanuensibus vario sub nomine descripta fuerit. Imprimis eam Ambrosio dederunt mss. Vaticanae bibliothecae 1277 pag. 43, 1269 pag. 53 a tergo, Vatic. Reginae 539 pag. 129 a tergo, Laurentianus X, Plut. XIV pag. 18, et IV, Plut. XXXIII part. sinist., biblioth. olim S. Crucis Minor. pag. 161 a tergo, nunc in Laurentiana. Aliis visum fuit opus Augustini, ut patet ex codicibus Vaticanis 1195 pag. 310 a tergo, 3835 pag. 200 a tergo; tum ex duobus mss. Casinensibus 102 et 305, necnon ex Urbevetano pag. 157, in quo hunc titulum praefert: Item incipiunt sermones S. Augustini de natalitia apostolorum Petri et Pauli. Verum Benedictini monachi congreg. S. Mauri, qui tum Ambrosii, tum Augustini sermones diligentissime expenderunt, neutri eamdem concesserunt, sed Maximum ejus auctorem habendum esse scripserunt. Ita in appendice serm. S. Aug. 3 class. serm. 210. Non defuerunt qui Leoni Magno acceptam referrent, ut codex basil. S. Petri F 40, Vallicellanus A 7, Vaticanus Ottob. 106, aliique pauci. A Balleriniis tamen nihili habiti sunt, sicut nec veteres Leonis editiones, ut in superioribus admonitionibus dictum est. Numero et antiquitate praeferri merentur codices illi quorum inscriptio S. Maximum auctorem annuntiat. Primo loco tres codices S. Crucis in Jerusalem exhibemus, 90 scilicet vetustissimum, apud quem est primus sermonum hoc cum titulo: Incipit sermo de natali SS. Petri et Pauli, codicem 99 homil. 70, eadem praefixa epigraphe, et cod. XII pag. 67 a tergo. Deinde addimus codices Martinensem, Ratisponensem S. Emmerami homil. 5 de eodem festo, Augiensem XV, Vallicellanum XV pag. 62, Farfensem B, Cisterciensem Montis Amiatae, II Plut. XXXIII, olim bibl. S. Crucis Minor., nunc Laurentianum pag. 129, Ambrosianum 146, tandem Modoetiensem B XI, cujus titulus est: III calendas Julii Nativitas SS. apostolorum Petri et Pauli. Sermo beati Maximi episcopi. Multis his codicibus antiquior Alcuinus homiliam S. Maximo adjudicavit, ut constat ex ejus Homiliario pag. 326 Venet. edit. 1571, cui consonant editores Gymnicus pag. 218, Galesinius pag. 155, Combefisius tom. VI pag. 230, Cumdius tom. IV pag. 447, Raynaudus homil. 5 De SS. apostolorum Petro et Paulo, pag. 231, et Margarinus in Bibl. Max. tom. VI pag. 36. Post tot tamque graves assertores quis hanc homiliam S. Maximo concedere detrectabit? 230 ARGUMENTUM.-- Petrum et Paulum caeteris apostolis anteferendos docuerat S. doctor; hic autem hujusmodi gradus et honoris rationem reddit. Ait enim Petro datas fuisse claves regni coelestis ligandi atque solvendi super terram; Paulo autem clavem scientiae, quae universorum populorum coelestis doctrinae vi corda pervaderet, et ab errore ad veritatem adduceret. Cum omnes beatissimi apostoli parem gratiam apud Dominum sanctitatis obtineant, nescio quo tamen pacto Petrus et Paulus videntur prae caeteris peculiari quadam fidei virtute praecellere; quod quidem ex ipsius Domini judicio possumus approbare. Nam Petro, sicut bono dispensatori, clavem regni coelestis dedit; Paulo tanquam idoneo doctori magisterium ecclesiasticae institutionis injunxit; scilicet ut quos iste erudierit ad salutem, ille suscipiat ad quietem; ut quorum corda Paulus patefecit doctrina verborum, eorum animabus Petrus aperiat regna coelorum. Clavem enim quodammodo a Christo scientiae et Paulus accepit. Clavis enim dicenda est, qua ad fidem peccatorum dura corda reserantur, mentium secreta panduntur, et quidquid intrinsecus clausum tenetur, in palam rationabili manifestatione producitur. Clavis, inquam, quae et conscientiam ad confessionem peccati aperit, et gratiam ad aeternitatem mysterii salutaris 231 includit. Ambo igitur claves a Domino perceperunt, scientiae iste, ille potentiae; divitias immortalitatis ille dispensat, scientiae thesauros iste largitur; sunt enim scientiae thesauri, sicut scriptum est, In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi (Col. II). Ergo beati Petrus et Paulus eminent inter universos apostolos, et peculiari quadam praerogativa praecellunt. Verum inter ipsos quis cui praeponatur incertum est. Puto enim illos aequales esse meritis, quia aequales sunt passione; et simili eos fidei devotione vixisse, quos simul videmus ad martyrii gloriam pervenisse; non enim sine causa factum putemus, quod una die, uno in loco, unius tyranni toleravere sententiam. Una die passi sunt, ut ad Christum pariter pervenirent: uno in loco, ne alteri Roma deesset: sub uno persecutore, ut aequalis crudelitas utrumque constringeret. Dies ergo, puto, pro merito, locus pro gloria, persecutor decretus est pro virtute. At in quo tandem loco martyrium pertulerunt? In urbe Roma, quae principatum et caput obtinet nationum; scilicet ut ibi caput superstitionis erat, illic caput quiesceret sanctitatis; et ubi gentilium principes habitabant, illic Ecclesiarum principes morerentur. Cujus autem meriti sint beatissimi 232 Petrus et Paulus, hinc possumus intelligere, quod cum Dominus Orientis regionem propria illustraverit passione, Occidentis plagam, ne quid minus esset, vice sui apostolorum sanguine illuminare dignatus est, et licet illius passio nobis sufficiat ad salutem, tamen horum martyrium contulit ad exemplum. Hodierna igitur die beati apostoli sanguinem profuderunt. Sed videamus causam quare ista perpessi sunt; scilicet, quod inter caetera mirabilia etiam magum illum Simonem orationibus suis de aeris vacuo praecipiti ruina prostraverunt. Cum idem Simon se Christum diceret, et tanquam filium ad patrem assereret volando se posse conscendere, atque elatus subito magicis artibus volare coepisset; tunc Petrus fixis genibus precatus est Dominum, et precatione sancta vicit magicam levitatem; prior enim ascendit ad Dominum oratio quam volatus, et ante pervenit justa petitio quam iniqua praesumptio; ante Petrus in terris positus obtinuit quod petebat quam Simon perveniret in coelestibus quo tendebat. Tunc igitur Petrus velut vinctum illum de sublimi aere deposuit, et quodam praecipitio in saxo elidens ejus crura confregit: et hoc in opprobrio facti illius, ut qui paulo ante volare tentaverat, subito ambulare non 233 posset; et qui pennas assumpserat, plantas amitteret. Sed ne forte hoc mirum videatur, quod magus iste praesente apostolo per aerem aliquandiu volitaverit, hoc patientia Petri fecit; permisit enim illum sublimius ascendere, ut altius caderet: voluit eum in excelsum levari ad conspectum 234 omnium, ut ruentem illum de excelso oculi omnium perviderent. Haec igitur iniquitatis est elatio, ut in altum se ferat, in sublime se erigat, sed sancta oratio omnem humiliat superbiam, universam dejicit vanitatem. HOMILIA LXXIII. De eodem natali SS. apostolorum Petri et Pauli VI. ADMONITIO. 235 Inedita S. Maximi scripta quae huc usque protulimus aliaque plura proferenda quantum ornamenti et pretii collectioni nostrae allatura sint, nemo non videt. Haec inter praecipuum sibi vindicat locum haec homilia ex codice vetustissimo olim monasterii de Apannis eruta, quod compendium, seu summa superiorum homiliarum de SS. apostolis Petro et Paulo, quorum praeclara merita strictim complectitur, esse videatur. Ex titulo qui est in codice: De S. Petro homilia I, arguitur alias plures homilias in honorem SS. apostolorum S. Maximum confecisse. Nos eamdem ac reliquis huic homiliae inscriptionem apposuimus, cum in ea Petri et Pauli simul celebrentur insignia. ARGUMENTUM.-- S. Petrum Judaeis praecipue destinatum apostolum, et Paulum gentilibus datum doctorem demonstrat Maximus. Et cum uterque pro fidei propagatione laboraverit ad coronam, effuso pariter pro Christo sanguine, ambo pervenerunt. Exsultemus in Domino, fratres, quod beatissimorum Petri et Pauli natalis est hodie, atque de diei hujus tanta solemnitate spirituali jucunditate laetemur. Hodie enim beatissimus ille Petrus, cui a Domino fidei suae merito tradita fuit illa potestas ligandi atque solvendi super terram, crucis patibulo coeli serena penetravit. Hodie Paulus ille vas electionis, et doctor gentium, dato gloriosissimo capite, immortalem coronam obtinuit. Necesse est autem ut paria praeclarissimorum apostolorum fuerint merita, quorum aequalis fuit in unitate verae fidei gloriosa pro Christo confessio. Etenim si Petrus ad praedicandam Judaeis Christi gratiam electus dicitur, Paulus ad erudiendas gentes prae caeteris apostolis ordinatus fuisse videtur. Evangelium in Judaea, ubi jam ab ipso Domino nostro fidei semina plantata fuerant, Petrus praedicat. Paulus vero gentibus despectae crucis gloriam, quae ipsis quidem videbatur ignominia, venerandam proponit. Petrus Judaeos, qui ab utero erraverant, ad verae salutis reduxit tramitem. Paulus gentes, quae Deum non noverant, coelesti sapientia illustrat. Petrus fratrum suorum durissimam cervicem emollit. Paulus gentium caecam dissipat ignorantiam. Discurrant itaque per universum mundum beatissimi apostoli, gentibus, regibus, et filiis Israel, quam a Christo Domino acceperunt fidem praedicent, miraculis confirment. Erant revera sal terrae, quo credentium omnium condiuntur animae, atque inviolatae ab aeterna putredine custodiuntur. Per terram universam 236 aeternae salutis spiritales dispensatores pretia erogant, atque sanctitatis thesauros effundunt, operum meritis omnino pares. Etsi enim Petrus cum Christo in terris vixerit, Paulum tamen idem, dum in ipsum credentes persecutor furiosus existeret, evocavit e coelo. Ille ab eodem Christo, dum in terris esset, Evangelium accepit. Dum vero beatus ad dexteram Patris sederet in coelis, Paulus ab ipso gratiam praedicationis obtinuit. Quinimo et ad coelum usque sublatus, non tantum, quod non audierat, Evangelium didicit; sed et audivit arcana verba, quae non licet homini loqui. Instabiles maris undas dubius ne mergeretur Petrus calcavit. Paulus vero nocte et die in profundo maris fuit, neque marinis undis jactatum pondus abhorruit, sed veluti sacrum depositum violare non audens, vivum reddidit; quia famulatrix illum unda custodiens illaesum populis atque incolumem adhuc reservabat. Fuerunt ergo beatissimi Petrus et Paulus pares meritis aequalesque virtutibus. Quid mirum ergo, si una die, eodem in loco, unius etiam tyranni impiam mortis toleravere sententiam. Una enim eademque die passi sunt, ut ad Christum ambo pariter pervenirent; uno in loco, ne alteri quoque spectatrix triumphi Roma deesset, sub uno denique eodemque persecutore, ut nempe similis crudelitas utrumque constringeret; ut quorum una eademque fuerat semper fidei praedicatio, eadem quoque esset et mortis causa, atque occasio; et qui eamdem fidem a Christo acceperant, pro eadem quoque martyrii palmam mererentur ( Desunt decem lineae, oblitterato charactere, nec remanet nisi conclusio ). Si ergo martyres honoramus, Christum quoque in martyribus veneramur. Sin vero sanctos spernimus, Christum, qui in sanctis est, irridemus, ipsa divina veritate dicente: Qui vos spernit, me spernit (Luc. X, 16). Explicit. HOMILIA LXXIV. In natali S. Laurentii levitae et martyris I ADMONITIO. 237 Ex mss. monumentis in seriem redigendis, quem hujus homiliae auctorem probaverint scriptores constabit. Vaticani quatuor codices, nempe 1273 pag. 85, 1297 pag. 95, 1269 pag. 84, et Vatic. Ottobonianus 106 pag. 208, concorditer S. Maximi nomen deferunt. Similem exhibent inscriptionem tres codices Casinenses a nobis, ut superiores Vaticani, recogniti, scilicet 104 pag. 153, 109 pag. 234 a tergo, CXI pag. 104. Quatuor praeterea ex bibl. Laurentiana proferre possumus: 39 Plut. XVII pag, 170, 122 pag. 153, et 174 pag. 246 bibl. olim aedilium major. eccles. Florent., et II S. Crucis Minor. Plut. XXXIII. His succedunt duo Vallicellani 7 A et XV, Vercellensis 81, Ratisponensis S. Emmerami, Augiensis XV, Martinensis, S. Crucis in Jerusalem XII, et Farfensis B. Inter Maximianos sermones eamdem habet Alcuinus pag. 331, ipsique tribuendam censuerunt Ballerinii in memorata praef. pag. 387, cum olim S. Leoni Magno homiliam inscriptam invenerint, consentientibus supra recensitis codicibus, et editionibus Gymnici pag. 221, Galesinii pag. 156, Combefisii tom. VI pag. 626, Cumdii tom. IV pag. 481, Raynaudi pag. 231, et Margarini Bibl. Max. PP. tom. VI pag. 37. Quibus exploratis nulli dubium esse potest, hanc homiliam fore Maximo ascribendam. 238 ARGUMENTUM.-- Sanctum levitam a morum innocentia, a ministerii sublimitate, a liberalitate in pauperes Maximus commendat. S. Xisti pont. et martyris vaticinium de proximo martyrio sui levitae, tanquam pignus imminentis ejus gloriae, eleganti laudatione exornat. Sanctum est, fratres, ac Deo placitum, ut natalem beati Laurentii praecipua devotione veneremur, cujus radiantibus flammis victrix in hunc quoque diem toto orbe Christi coruscat Ecclesia; qui cum in sede gloriosissimi patriarchae diaconatus fungeretur officio, puritate innocentis vitae, fortissimaeque mortis triumpho apostolico se consortio copulavit. Nec immerito eum apostolorum supparem praedicamus; cui et castitas animi leviticum ministerium dedit, et plenitudo fidei martyrii contulit dignitatem. Quem venerabilis Xistus Romanae urbis antistes, cum impietatem saevientis mundi per tormenta superaret, et regnis esset coelestibus jam vicinus, videretque eum paterna de morte tristissimum, ita illum spiritu praescientiae compellasse narratur: Noli, inquit, fili moestus esse, post triduum me sequeris. Unde apparet, carissimi, beatum Laurentium non de sacerdotis summi victoria habuisse tristitiam, sed doluisse, quia non ipse mundum cum suo pariter sacerdote vincebat. Noli, inquit, fili, moestus esse, post triduum me sequeris: hoc est, noli tristis esse, velut apud saeculum derelictus; nam nec te fides, vitaque tua tali morte privabit; nulla te de meo transitu, quo ego gaudeo, perturbet anxietas; quia mox et tu habiturus es de tua passione laetitiam. Vere beati Laurentii gloria singularis, qui tantum de Deo suo consecutus est gratiae, ut ei martyr de martyrio prophetaret, quem pro suorum praerogativa meritorum ante victoria laetificavit, quam pugna terreret. Ergo, ut comperit, ore sacerdotis et martyris, se quoque omnimodis assumendum, congregatis inopum turbis ecclesiasticum censum religiosa liberalitate divisit. Quam profundum spiritalis viri, et quam coeleste consilium, et ut egenis consuleret, et multitudine consumente quae dederat, inveniri non posset, quod raperet persecutor; illam nimirum secutus sententiam: Dispersit, dedit pauperibus: justitia ejus manet in aeternum (Psal. CXI). Misericordiae fuit, quod alimoniam pauperibus dedit: justitiae autem, quod ut vir prudentissimus procuravit ne sanctorum substantiam avaris manibus sacrilegus occuparet. Justitia, inquit, ejus manet in aeternum. Quomodo non haec in aeternum manebit justitia, quod et sancto complevit opere, et gloriosissimo martyrio consecravit? Hoc itaque dolore furor gentilis accensus craticulam continuo parat ignitam, super quam cremandum Laurentium per membra discinderet, ut indignationis suae flammas impiis ignibus vindicaret. 239 Ardet profecto totis visceribus fortissimus martyr, et uritur; sed regnum coeli promissaque Dei fideli mente pertractans refrigerio conscientiae victricis exsultat, nec poenali flexus incendio est, cujus in pectore insuperabilis S. Spiritus flamma fervebat. At nunquid cedere poterat momentaneae corporis adustioni, cujus fides aeternum gehennae 240 exstinguebat ardorem? Superatis itaque flammarum ministris, omne mundanae insaniae refrixit incendium; et ad hoc usque diabolica profecit intentio, ut et vir fidelis ad Deum suum gloriosus ascenderet, et crudelitas persequentium cum suis ignibus confusa torpesceret. HOMILIA LXXV. De eodem natali II. ADMONITIO. Omnes fere mss. codices quibus S. Maximi superiorem homiliam esse probavimus hanc quoque ab eodem scriptam fuisse ostendunt. In biblioth. Vaticana quatuor recognovimus mss., hoc est num. 1273 pag. 84, 1269 pag. 85, 1277 pag. 54, Vatic. Ottob. 106 pag. 209, S. Maximi nomen gerentes. Nec minor codicum convenientia Florentiae nobis innotuit in Laurentiana, cujus sunt codex 39 Plut. XVII pag. 170 a tergo, codex II Plut. XXXIII part. sinistrae pag. 144, olim Minor. Convent. S. Crucis 172 et 174 eadem pag. 154, quondam bibl. aedil. M. eccl. Flor., qui Laurentianis mss. recenter adjecti sunt. Similem praeferunt inscriptionem codices Casinenses duo, nempe 109 pag. 235, et CXI pag. 105, Ambrosianus C. 98, Vallicellanus 7 pag. 9, Augiensis XV, Martinensis homilia 2 in nativitate S. Laurentii, S. Crucis in Jer. XII pag. 100 a tergo, Ratisponensis S. Emmerami pag. 37, ac tandem Vercellensis 82 antiquissimus cum titulo: In natali S. Laurentii. Tantorum mss. consensu nihil splendidius afferri potest; quare editores omittimus recensere; atque hoc unum addimus, Ballerinios hanc homiliam, in veteribus collectionibus sermonum S. Leonis numeratam, Maximo esse restituendam monuisse. ARGUMENTUM.-- Saevitiem crudelitatemque martyrii S. Laurentii vivis coloribus exhibet Maximus, ejusdemque immotam fortitudinem ac pectus invictum in omnibus cruciatibus usque ad corporis adustionem, non in verborum ornatu, sed propemodum in imagine repraesentat. Sicut patrum nostrorum, fratres carissimi, non incerta relatione didicimus, cum venerabilis Xistus apostolicae sedis sacerdotio fungeretur, et 2ut sanctissimo Laurentii archidiaconi ministerio Romana floreret Ecclesia, invidia ardente diaboli, adversus nomen et fidem Christi flamma durissimae persecutionis incanduit; atque ut perniciosius dominicum gregem feralis bestiae rabies insatiata laniaret, nocendi artifex inimicus pervigilis prius molitur custodiam pastoris eripere. Et ideo Xistum ante omnes summum Domini sacerdotem furor gentilis aggreditur, ut ecclesiastica membra, tam valido truncata capite, velut munimine praesidii coelestis amoto, cruentus persecutor invaderet. Sed magnus ille Xistus, qui commissis sibi a Deo ovibus adfuerat pastor in terris, aderat patronus e coelo. Denique S. Laurentium, quasi jam pontificis sui solatio destitutum, ad subeunda supplicia manus pagana perquirit: quem mirabilis Xistus adversus omnia saevientis mundi mala vaticinio prophetici sermonis armavit. Nam cum idem Laurentius passionem paternam, ut piissimus filius inconsolabili moerore defleret, Xistus praescientia sancti Spiritus edocente, futura dignoscens, ait illi: Depone omnem, fili, de mea morte tristitiam; nec enim diu mea te contristabit absentia: post triduum me sequeris. Quo responso mens devota percepto, indubitatam suscipiens optimo ab antistite, et Christi martyre, veritatem, nihil magis prae omnibus curat, quam ut avaritia persequentis, quod de morte sanctorum contristabat Ecclesiam, de praeda Ecclesiae gaudium non haberet. Invenit vir prudentissimus, unde acrius suum posset torquere tortorem. Omnem igitur Ecclesiae censum, cunctaque sacri vasa ministerii, ne ea sacrilegus macularet aspectus, convocatis inopum turbis, pia erogatione distribuit, ut futurus martyr in retributione coelesti pariter, et mercede sui sanguinis, et tantae liberalitatis praemio ditaretur, non dubitans et in semetipso 241 se fidem Christo suo, et ecclesiasticas opes in pauperibus servaturum. Propter quod protinus ad tribunal rapitur impiorum vir simplicitate innocens, virtute fortissimus; nihil sane aliud deferens judicanti quam vivae mentis constantiam, et illaesae conscientiae puritatem, devotam Deo offerens animam, et castissimum tradens persequenti corpus ad poenam, illud evangelicum servans: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere (Matth. X). Excogitatur itaque in Laurentium ferale tormentum, ut, qui metu mortis non movebatur, acerbitate supplicii frangeretur; sed quem suarum confortabat multitudo virtutum non poterat vincere magnitudo poenarum. Paratur ergo craticula igne succensa, quae triumphalis martyris et animum fatigaret, et corpus exureret. Sed ignara veri turba persequentium, et diabolicis obcaecata tenebris, non videbat quod adustio illa membrorum fidelis animi esset aeterna purgatio; et corpus quod corrumpentibus flammis praesens vita desereret ad incorruptionem vivendi damnata morte transiret. Vere incomparabile salutaris fidei hujus sacramentum, quo per tormenta beatitudo quaeritur, et flammis refrigerium praeparatur, 242 ut ait patriarcha David verbis martyrum dicens: Transivimus per ignem et aquam, et induxisti nos in refrigerium (Psal. LXV). Transibat per ignem et aquam beatus Laurentius, cum hinc eum mortifera mundi flamma torreret, hinc coelestis irrigui vitalis unda perfunderet. Transibat per ignem et aquam, cum vim furentis incendii divini fontis clementia temperaret. Ardebat ergo Laurentius, sed vincebat ignis ille de quo ait Salvator: Ignem veni mittere in terram, et quam volo, ut ardeat (Luc. XII). O novum mirandumque! unius ejusdemque viri et flammis corpus urebatur, et ardentis fidei calore mens ignita fervebat; sicut loquebantur ad invicem evangelici viri dicentes: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis in via (Luc. XIV)? Ubi ergo cor ardet, flammam membra non sentiunt; ubi Christi ignis operatur, diaboli necesse est vincatur incendium: et ubi Dei spiritus fervet, frigida fit flamma mortalium. Et hinc est, carissimi, quod triumphum beati Laurentii totus ubique mundus consona hodie devotione concelebrat, hinc quod inseparabilem fidem ejus laetior Roma miratur, qui radiis aeterni solis accensus ignem saeculi patienter sustinuit, et confidenter evasit, etc. HOMILIA LXXVI. De eodem natali III. ADMONITIO Homiliae, quam septuagesimam sextam dicimus, inscriptionem hujusmodi: In nativitate S. Laurentii, praeferunt codices Vaticani tres, id est 1273 pag. 84, 1177 pag. 55, et Ottobonianus 106 pag. 210, tres Laurentiani 39 Plut. XVII pag. 171, necnon duo bibl. olim aedil. eccl. metropol. Florent. 172 et 174, uterque pag. 246, Augiensis XIX, Ratisponensis S. Emmerami pag. 37, Martinensis, Beneventanus, demum Farfensis sig. B, cujus titulus: Sermo infra octavam S. Laurentii, sermo beati Maximi episcopi; atque in uno quoque eorum, auctorem ejusdem legimus fuisse episcopum Taurinensem Maximum. Idipsum luculente praestat Alcuinus in Homiliario pag. 337, et cum eo editores operum sancti Maximi. ARGUMENTUM.-- Quemadmodum beatus Laurentius perfecta caritate inflammatus non cessit furentibus incendiis, ita nos a Christi societate non moveat ignis diversarum tribulationum, et flamma malorum saecularium. Beatissimi Laurentii, fratres carissimi, annua semperque nova festivitas Ecclesiam Dei jugiter in gaudia laetitiae spiritualis accendit, admonens universitatem credentium, ut sicut ille perfectae devotionis ardore furentibus non cessit incendiis; ita nos diversarum tribulationum ignis, et malorum saecularium flamma a Christi societate non moveat, ut ait ille mysteriorum coelestium doctor, ac totius virtutis exemplum gloriosissimus Paulus: Quis nos separabit a caritate Christi, tribulatio, an angustia, an 243 persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius (Rom. VIII)? Et vere nullis praesentium persecutionum potest inclinari periculis qui semel promissa omnipotentis Dei, et aeterna largissimi Redemptoris praemia, fide stabili et inconcussa mente concepit. Neque enim potest arduum illud praecelsumque bonorum immortalium iter debilis animus, et fides clauda conscendere. Ideo et fortissimum martyrem incumbentium tormenta poenarum, et saevissimi persecutoris superare flamma non potuit; quia longe ardentius veritatis radiis mens ejus accensa fervebat; unde nec potuit de infatigabili ejus pectore calorem divinitus infusum corporeus ille et mortalium ministratus manibus ignis excludere. De hoc validissimo Christi milite illud credendum est dictum, quod ante multa annorum millia praenuntiatum est per prophetam dicentem: Et si transeas per ignem, flamma te non comburet (Isai. XLIII). Ecce enim beatus Laurentius transivit per ignem, quo non adustus inhorruit, sed illuminatus effulsit, transiit per ignem momentaneum atque terrenum, sed flammam gehennae perpetuo exurentis evasit. Quid hoc beatius viro, qui miserantis Dei dispensante gratia arsit ne arderet, ut ne ureretur exustus est? Qui 244 si nullis esset ignibus et suppliciis traditus, fuerat quidem securitas libertatis, sed nulla exstiterat gloria dimicantis; ad hoc enim nos exemplis atque doctrinis in Ecclesia sua Christus erudit, non ut nihil mali patiamur in mundo, sed ut mundum multiplici passione vincamus. Cecinit quondam variis tribulationibus coarctatus ille clarissimus prophetarum patriarcha David, dicens: Concaluit cor meum intra me, et in meditatione mea exardescet ignis (Psal. XXXVIII). Quam sententiam etiam venerabili Laurentio convenire manifestum est: cujus cor tanta in fide Christi magnanimitate concaluit, ut, despectis proprii corporis cruciatibus, insanissimo tortori suo, triumphatis ejus ignibus, laetus illuderet: vere in meditatione ejus insuperabilis exarsit ignis, qui odio perfidiae et amore veritatis accensus appositam sibi extrinsecus flammam aut non sensit, aut vicit. Propter quod, carissimi, exsultemus et laetemur in Domino, non dubitantes, et persecutorem martyris pro ignibus quos accendit, praeparata pro impiis incendia sustinere, et ipsum beatissimum martyrem pro flamma quam pertulit, apud omnipotentem Deum incorruptae lucis illuminatione fulgere. HOMILIA LXXVII. natali S. Eusebii Vercellensis episcopi I. ADMONITIO. Gennadius de scriptis S. Maximi disserens, fecisse hunc, scribit, de S. Eusebii Vercellensis vita tractatus duos. Jam tractatus dici olim homilias sermonesque consuesse alio nos loco animadvertimus. Sed erit fortasse qui dubitet tractatus ne illi duo, quorum Gennadius meminit, hae ipsae sint homiliae nostrae duae, an duo e sermonibus quinque, quos edidit Muratorius in volumine IV Anecdotorum. Verum si monumenta consideremus, longe sunt et numero et vetustate praestantiora, quae duabus hisce homiliis ascriptum Maximi nomen praeferunt, quam sint, quae sermonibus illis Muratorianis quinque. In iis monumentis tres Vaticani codices numerantur, 1268, 1273 et 1277; tres etiam Casinenses, 12, 109 et CXI. His accedunt Sangallensis, Vercellensis 66, Martinensis, Ratisponensis S. Emmerami. Consonant his exempla Gennadiani catalogi, operumque Maximi editiones cunctae; quibus certe suffragio sunt stylus, sublimitas doctrinae, ratio adducendorum Scripturae testimoniorum, quae sane omnis quisque plane cernit esse Maximiana. Quid? Si cum Gennadius testetur de vita S. Eusebii scripsisse Maximum tractatus duos, tum in his homiliis duabus copiose de Eusebio agatur; contra vero in sermonibus, de Machabaeis, deque monachis potius quam de Eusebio instituatur oratio, atque inepte, perturbate, impolite, ut non e Maximi certe; sed ex imperiti alicujus rudisque Scriptoris opusculis consarcinati esse conflatique videantur? Sed de his longe plura in praefatione ad appendicem sermonum. Titulus hujus homiliae, quam nunc damus in codicibus discrepat. In Sangallensi, Vaticano 1273, Ratisponensi, Augiensi, Martinensi effertur hoc modo: In natale S. Eusebii Vercellensis. Vaticani duo, 1766 et 1277, et Casinenses perinde duo sic habent: In natale confessorum; secus profecto quam res postulat: Vercellensis denique: In solemnitate beati Eusebii Vercellensis, sermo S. Maximi episcopi. Nos eum secuti sumus quem codices priore loco indicati exhibent. 245 ARGUMENTUM.-- Petrae supra quam aedificata Ecclesia est soliditatem sanctus Eusebius secutus, Arianos confudit ac triumphavit: quorum nefariam haeresim sanctus Maximus doctissime copioseque refellit. Sanctorum Patrum memorias religiosis conventibus honorantes, fratres carissimi, et propria eorum merita, et munera in eis divina miramur: qui idcirco nobis sunt venerabiles, quia, praesentis vitae luce despecta, contemptoque suorum corporum cruciatu, saevientem mundum Dei pro amore vicerunt; sicut beatissimus hic Pater noster, dum, pro assertione indisputabilis deitatis spiritu ferventiore consurgens, Arianis impietatibus obluctatur, et Ecelesias Dei, concernentium haereticorum procellis ac turbinibus perturbatas, serenae fidei tranquillitate pacavit, et sibi aeterna praemia multimoda passione quaesivit, illius nimirum inconcussa sequens vestigia, ad quem Dominus ait: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam: et portae inferi non praevalebunt ei (Matth. XVI). Vere ac merito cunctis posteritatibus honorandus ille qui firmissimae petrae soliditatem secutus, inimicos Christi et coelestis Spiritus auctoritate confudit, et infatigatae patientiae fortitudine triumphavit. Nec inferi, sicut dictum est, adversus eum porta praevaluit, qui sibi portae aeternalis ingressum, regem gloriae confessus, aperuit; aut quomodo ei non pateret porta illa vitalis, qui, plenitudine evangelicae lectionis edoctus, in Patre Filioque ejus inscrutabile unicae majestatis asseruit sacramentum, edocens et ostendens quae esset in uno eodemque Dei Filio et susceptae carnis ratio, et naturalis privilegium deitatis? Sciebat profecto Salvatorem dixisse: Ego et Pater unum sumus: et qui me videt, videt et Patrem (Joan. XII et XIV). Haec illum confessio et honorabilem terris, et coelo reddidit gloriosum. Sed necessarium nunc esse reor, ut occasione beati hujus Patris nostri, quem in tantam gloriam catholicarum Ecclesiarum fides indeclinabiliter ab eo servata provexit, nos quoque, propitio largiente Domino, salutaribus doctri nae dominicae testimoniis imbuamur. 246 Ait ergo Dominus: Ego et Pater unum sumus. Qui dicit, Sumus, solitarius non est: qui dicit, Unum sumus, utique ab eo cum quo unum est non potest esse divisus. Quid mihi nunc, haeretice, in Patre et ejus Filio diversitatem conaris astruere, cum Filius substantiae suae nos edocens veritatem, dixerit: Ego et Pater unum sumus? Qui et unum dicit, et sumus, nec separatione se dividit, nec unione confundit. Qui unum cum Patre est, nec perpetuitate a Patre differt, nec virtute discordat; cumque sit cum Patre unum, de Patre tamen natus asseritur, ne, ut impius blasphemat Arius, aut creatura quaecunque Filius, aut Patri impar esse credatur. Audis ergo, o homo, Deum de Deo natum; sed in tantum hoc profundo habes quod fide credas, non habes quod discutias argumentis. Audis Filium de Patre natum: sed ne sexum aliquem possis in Divinitate rimari, ipse Filius et Verbum dicitur et lumen. Dicitur etiam Dei virtus et Dei sapientia, ut advertas non quasi per lineamenta genitalium corporaliter creasse Patrem, sed per ineffabile majestatis secretum de virtute prodisse virtutem, et lumen manasse de lumine. Rursus, ne Verbum ipsum non substantiam veritatis, sed prolatitium loquentis Dei putares esse sermonem, dicitur Filius, ut in eo illius qui Pater est et consonantiam esse disceres et affectum. Iterum quia lumen dicitur, ne forte eum velut radium solis, aut splendorem lucernae, alieno putares lucere fulgore, ait de ipso beatus Evangelista Joannes, cui arcanum Dei et videre et revelare concessum est, dicens: Erat lumen verum (Joan. I). Verum lumen ait, ut scias illum non cujuscunque creaturalis deficientisque luminis esse fulgorem, sed a vera luce veritatem esse, quod lumen est. In tantum autem verum est lumen, ut non solum non egeat illuminari, sed illuminandi habeat potestatem: illuminat enim, ut legitur, omnem hominem venientem in hunc mundum (Ibid). Ait ergo Christus, ut dictum est, Qui me videt, videt et Patrem (Joan. XIV). Qui me, inquit, videt, videt et Patrem. Quomodo non et duo, et unum sunt, cum alter videatur in altero, et unum vidisse sit utriusque cognitio? Et re vera, fratres, sicut videre Filium videre est Patrem, ita, intellecto Patre, intelligitur 247 et Filius; nam qui Patrem credit et confitetur aeternum, credat necesse est et Filium coaeternum. Sed jam videamus quis iste sit aspectus in Filio, quo pariter videri asseritur et Pater. Videt sine dubio in Filio Patrem qui credit Filium secundum incogitabilem Deitatis naturam ineffabiliter natum esse de Patre, nec posse aliud hunc esse qui natus est quam est ille qui genuit. Videt in Christo Patrem qui opera Christi non extraneae possibilitatis, sed paternae credidit esse virtutis. Videt in Filio Patrem qui intendit illum sub communione paterni nominis, non ingeniosae artis industria, sed simplicis potestate praecepti, aquas in vina vertentem, creaturarum mutare naturas, ubertate etiam benedictionis suae exesum panem fecundis esurientium morsibus augmentantem; multiplicando namque escas in ore mandentium, et panes reformando de micis, fecit pene non esse mirabile quod manna fluxit e coelo. Quis non advertat in Christo paternae aequalitatis opus, cum videat cum auctoritate dominantis terrere daemones, fugare languores, oculos dare homini nec dum figuratos in homine. Cujus etiam vestimenti fimbrias occulto aditu mulier aegrota tangendo, velut furtivam subripuit sanitatem: sed tanquam verus Deus, quem nullum humanorum pectorum poterat latere secretum, et egressam de se mox prodidit medicinam, et circumstantibus turbis credentis feminae meritum publicavit. Videt in Filio majestatem paternam, qui aspicit Christum non impetrantis gratia, sed jubentis imperio, et paternae voluntatis assensu, aut de lectulis suis mortuos, aut de 248 tumulis suscitantem. Si divinae est operationis creasse hominem eique dedisse vitam, quomodo non divini operis est salutem reddidisse defuncto? Qui videt, inquit, me, videt et Patrem (Joan. XIV). Quomodo, fratres, in Patre Filioque ejus unus esse poterat et indiscretus aspectus, nisi esset ei una et indiscreta substantia? Christus igitur natura Deus, natura et homo, in utroque verus, in utroque perfectus est: quia et humanitatem veraciter sumpsit a matre, et de Patre habet naturaliter deitatem. Qui sic videt Filium, videt et Patrem: quia cum Christum eumdem Deum confitemur et Dominum, necessario passiones homini, Deo mirabilia deputamus, ut intelligatur Unigenitus Dei nec a paterna majestate dispar, nec a materna carne dissimilis. Per hanc fidem, carissimi, a patribus nostris Ariana est confutata perfidia; qui utique Arius beati Joannis Evangelio contradicens, dum Verbum Dei Deum, et apud Deum esse negat, infidelitatis suae caecatus obscuritate, nec Patrem potuit videre, nec Filium; dumque factorem omnium facturam esse contendit, et intemporali Deo temporalia conatur ascribere, praesumptionis suae furore confusus, utriusque in Christo naturae salutare perdidit sacramentum. At venerandus iste pater, qui legerat dixisse Dominum: Ego in Patre, et Pater in me est (Ibid.): sciens in hac doctrina personarum esse distinctionem, non naturae distantiam, Patris Filiique ejus, qui non unus, sed unum sunt, indissociabilem tenuit, et edocuit unitatem, asserens pariter in Christo Domino et passibilem carnem, et impassibilem deitatem. HOMILIA LXXVIII. De eodem S. Eusebio episcopo Vercellensi II. ADMONITIO. 249 Non solum Gennadii testimonio, sed multorum etiam codicum auctoritate evincitur hanc homiliam a S. Maximo scriptam fuisse. Ac in codicibus quidem numerantur Vaticani duo, 1177 et 6451 pag. 203, duo S. Crucis in Jer., 99 num. 73, et 12 pag. 81, Mediolanensis F 56 bibl. eccl. metrop. pag. 149, Ratisponensis S. Emmerami pag. 39, Martinensis, Cisterciensis Montis Amiatae, Laurentianus 47 Plut. XVII, atque Gotwicensis. Eadem exstat in codice Urbevetano, nullo tamen auctore designato; in duobus autem Breviariis, Romano et Strigoniense, perspicue S. Maximo tribuitur. Quanta elucet codicum consensio in Maximi nomine commendando, tanta est in ipsis tituli discrepantia; aliqui enim De eodem festo inscribunt, ut codices Ratisponensis et Martinensis; codex Vaticanus 4951 et Gotwicensis: In natale confessoris; codex alter Vaticanus, et Laurentianus: In natali S. Eusebii, quibus consonant duo alii codices 99 S. Crucis in Jerusalem, qui habet: De natale S. Eusebii, Vercellensis episcopi; et cod. metrop. eccl. Mediolan.: In natale S. Eusebii. Monachi vero Cistersienses Montis Amiatae in octo lectiones homiliam diviserunt, apposita inscriptione: In nativitate Bernardi abbatis, et in codice S. Crucis in Jerusalem affixa hac altera: In translatione S. Benedicti. In breviariis sunt lectiones secundi nocturni de communi confessoris pontificis, quae ad usum chori posterioribus temporibus accommodatae videntur. Aliam etiam epigraphen praeferunt editores; nempe, Homilia secunda unde supra; ita Gymnicus pag. 236, Galesinius pag. 161, Raynaudus pag. 234, Margarinus in Bibl Max. tom. VI pag. 38, et Cumdius tom. IV pag. 1137. An veteres opp. Ambrosii editores eidem jure, an injuria hanc homiliam tribuerint, quisque per se judicabit. Postremo illud monemus, ex codice Gotwicensi ad nos pervenisse hujus homiliae fragmentum; adeo mendis deformatum, ut idem tanquam suppositum omittere censeremus. At sors propitia nostris votis arrisit; dum enim mss. Vaticana consuleremus, codex 4951 ipsum fragmentum diverso penitus aspectu suppeditavit, multa scilicet elegantia, speciosisque imaginibus conditum, ut legentibus patet. 250 ARGUMENTUM.-- Memorias sanctorum esse celebrandas admonet S. Maximus, eoque magis quo clariora sunt eorum merita. Quis igitur Eusebio praestantior, qui tot labores, totque aerumnas pro catholica veritate, pro Dei gloria, pro pastorali munere usque ad vitae exitum toleravit? Ad sancti ac beatissimi istius Patris nostri laudes, cujus hodie festa celebramus addidisse aliquid, decerpsisse est; siquidem virtutum ejus gratia non sermonibus exponenda est, sed operibus comprobanda; cum enim dicat Scriptura: Gloria patris est filius sapiens (Prov. X), quantae hujus sunt gloriae, qui tantorum filiorum sapientia et devotione laetatur? In Christo enim Jesu per Evangelium ipse nos genuit (I Cor. XIV). Quidquid igitur in hac sancta plebe potest esse virtutis, et gratiae, de hoc quasi quodam fonte lucidissimo omnium rivulorum puritas emanavit. Etenim quia castitatis pollebat vigore, quia abstinentiae gloriabatur angustiis, quia blandimentis erat praeditus lenitatis, omnium civium in Deum provocavit affectum; quia pontificis administratione fulgebat, plures discipulos reliquit sui sacerdotii successores. Bene et congrue in hac die, quam nobis beati Patris nostri hujus ad paradisum transitus exsultabilem reddit, praesentis psalmi versiculum decantavimus: In memoria aeterna erit justus (Psal. III). Digne enim in memoriam vertitur hominum, qui ad gaudium transiit angelorum. Dicit sermo divinus: Ne laudes hominem in vita sua (Eccli. XI); tanquam si diceret: lauda post vitam, magnifica post consummationem. Duplici enim ex causa utilius est hominum magis memoriae laudem dare, quam vitae, ut illo potissimum tempore merita sanctitatis extollas, quando nec laudantem adulatio movet, nec laudatum tentat elatio. Lauda ergo post periculum; praedica securum; lauda non navigantis felicitatem, sed cum pervenit ad portum; lauda ducis virtutem, sed cum perductus est ad triumphum. Quis autem vivens tuto possit, ac sine trepidatione laudari, qui et de praeterito meminit se habere quod doleat, et de futuro videt superesse quod timeat? Qui vero in hoc corpusculo positi debeant 251 sibi quidquam vindicare de meritis, quos iterum daemonum infestatio velut latronum obsidet multitudo, quibus per omnes vias supplantatores invisi animarum laqueos tendunt innumerabilium moribus expavescendos? Navigantibus enim nobis per hoc mare magnum et spatiosum, in quo sunt reptilia, quorum non est numerus, animalia pusilla et magna, id est diversa genera inimicorum, qui secundum nostrarum virium quantitatem compensato nobiscum agone luctantur. In hujus mundi itaque pelago valde nobis pertimescendum est, ne navem nostram aut procella tempestatis abripiat, aut fluctus absorbeat, aut in aeternam praedam pirata crudelis abducat Adversus haec ergo multiformia saeculi mala, castigatis et castis actibus resistamus. Beati autem Patris merita jam in tuto posita securi magnificemus, qui gubernaculum fidei viriliter tenens anchoram spei tranquilla jam in statione composuit, et plenam coelestibus divitiis, et aeternis mercibus navem optato in littore collocavit: qui contra omnes adversarios scutum timoris Dei tandiu infatigabiliter tenuit, donec ad victoriam perveniret. Quid enim fuit totus vitae illius cursus, nisi unius cum vigili hoste conflictus? Quantis hic caecis a via veritatis errantibus, et de summa jam in profundum rupe pendentibus, amissum reddidit visum, et illum, quo Christus videretur, reparavit intuitum? Quantorum auribus surdis, et infidelitatis obturatione damnatis, ad percipiendam vocem coelestium mandatorum pretiosum infudit auditum, ut vocanti Deo misericordiam responderet per obedientiam? Quantos intrinsecus vulneratos angelici oris 252 arte, et orationum ab infirmitate curavit? Quantos per longam incuriam peccati labe resolutos, et quadam leprae contagione perfusos, castigationibus, exhortationibus expiando, Deo in se operante mundavit? Quantorum animas viventes in corpore, jam defunctas, et delictorum mole obrutas ac sepultas, ad emendationem, tanquam ad lucem vocando Deo resuscitavit, et Domini sui admirandus imitator jam mortuas Deo e contrario mortificet vitali morte peccato. Tunc in alia parte ea quae aperuerat salubritate claudebat; ne eis res aliena concupiscibilis appareret, ne interiori homini maculam exterior culpa transmitteret; ne ad cor tenebrae per vias lucis intrarent; ne in unoquoque prophetica illa interminatio compleretur: Mors, inquit, intravit per fenestras vestras (Jerem. IX); ministeria enim aurium, et oculorum, fenestrae esse probantur animarum; quando enim operibus auditum mala et iniqua loquentibus, ac damnabiliter obtrectantibus, et quae Deo sunt contraria suadentibus, mors intrat per fenestras nostras, horror mortiferae noctis irrumpit, per quas sol justitiae intrare debuerat: quando iste peccati fenestrae apertae sunt, janua salutis et vitae, ac portae paradisi clausae sunt. Has iste vir beatus fenestras multis seris divini timoris obstruxit. De quantorum cordibus, quos inhonesta iniquitas et impietas possidebat, fugavit luxuriam, dejecit iram, et exstinxit invidiam, et velut de antiqua domo, barbaris hospitibus perturbatis, revocando illuc fidem, castitatem, justitiam, misericordiam, habitatores pacificos intromisit, per quos in domicilium mentis caput horum bonorum Christus intraret, et appositis poenitentiae 253 medicamentis, velut quatriduanum fetentem, increpationum sonitu suscitabat, et emendatione suscepta de mediis mortis faucibus erutos temporaria resurrectione vitae restituebat. Haec itaque, atque hujusmodi plura gerens, quae proferre per natos, atque expedire, ut dignum est, non potest sermo pauperculus, melius vobis ea vester dicet affectus; summae enim alacritatis instantia fuit cultor, et custos animarum, cupiditates resecans, iras comprimens, malitias exstirpans. His etiam magis vir iste temporibus necessarius fuit, quibus tanta iniquitas, sumptis quotidie, deficiente justitia, viribus convalescit. Et quidem ille in hac peregrinatione solo corpore constitutus cogitatione et aviditate in illa aeterna patria conversatus est, et quasi bonus ratiocinator, velut ad centuplum manum porrigens semper de sinistra transmisit ad dexteram, et in coelo reposuit sudores suos; nam etsi hic opera ejus videntur, illuc operum merita transierunt. Illius, in quantum possumus, vestigiis insistamus: quibus, per illam nimis arctam viam ad coeli ampla festinans, qua eum sequeremur ostendit. FRAGMENTUM EX CODICE VATICANO 4951. Ideo enim illum hic in terra nostra posuit Dominus, ut illius exemplo ad bene agendum informaremur et animarum nostrarum facies, ad eum respicientes tanquam ad speculum, componamus, et quasi boni filii, similitudinem patris in nobis excolamus. 254 Sicut autem aliquis magnus paterfamilias splendidissime cupiens pingere domum suam perquirit formas quasque et imagines, quas ante studiosi pictoris proponat aspectus in artis suae merito, sollicitus rapiat opus alienum, et jam docta manu transferat in parietum faciem personarum viventium dignitatem; ita verus ille paterfamilias Deus ad pingendam domum suam, id est, ad exornandas animas nostras in Ecclesia sua, videtur quaedam vivendi tanquam pingend exemplaria, viri istius gesta ac merita protulisse et demonstrasse interioribus oculis animae nostrae. Secundum haec ergo animarum nostrarum vultibus istius viri unusquisque virtutes quasi pretiosos super-inducamus colores. Rapiat sibi de eo alter gratiam compunctionis, alter munditiam castitatis, ille robur abstinentiae, iste verecundiae; ille ardentem in Dei rebus fidem, iste patientiae lenitatem. Atque hoc modo in hujus viri conversatione habentes exemplum recte vivendi, diversis virtutibus exornemus nostram domum, id est universam pingamus Ecclesiam Dei; et videns nos vel de aeterni timore judicii, vel futura beatitudine cogitantes, iste patronus noster illam evangelicam Christi vocem possit assumere: Pater, rogo, ut ubi ego sum, ipsi sint mecum (Joan. XIX); quandoque ex hoc saeculo migraturos in sedem suam et sinum suum velut Abraham nos peculiares accipiat, et in illa die incolumis oves, quasi laetus pastor agnoscat, ipso adjuvante qui vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXIX In natali S. Cypriani episcopi et martyris I. ADMONITIO. 255 S. Maximum hujusce item homiliae auctorem fuisse testatur Gennadius. Consonant ei codices Sangallensis, Sanctae Crucis in Jerusalem 90 et 99, Ambrosianus C 97, Veronensis 75, Vaticanus 1269, Augiensis XIX, Ratisponensis Sancti Emmerami, Laurentianus X Plut. XIV, metropol. Mediolanensis sig. F 53. In horum quibusdam homiliae haec est inscriptio: In natali S. Cypriani, in caeteris: De natali S. Cypriani: nisi unum excipias cod. 90 S. Crucis in Jerusalem, qui habet: Incipit de natale S. Cypriani. Ejusdem enim S. Maximi plures sunt orationes de S. Cypriano inter sermones edendae. Sed hoc loco peculiarem codicis archivi imperialis basilicae Mediolanensis mentionem reservavimus; cum nunquam satis canonico Antonio Francisco Frisio a nobis agendae sunt grates, quod non tam testimonia ex codicibus Mediolanensibus suppeditavit, sed et praeclarum fragmentum hujus homiliae ex memorato codice pervetusto (saeculi enim IX notas habet) eruerit, nobisque communicaverit. Nec silere aequum est in codicibus Vaticano 1269, et S. Crucis in Jer. 99 hujusmodi fragmenti initium reperiri. Gymnicus eamdem homiliam edidit pag. 241 cum titulo: In natali divi Cypriani episcopi et martyris homilia prima, et Galesinius pag. 162 et Cumdius tom. IV pag 774, et Raynaudus pag. 285, et Margarinus in Bibl. Max. tom. VI pag. 39. Quamobrem temere relatam fuisse in opp. S. Ambrosii edit. Paris. 1569 et Rom. 1570 existimandum est. 256 ARGUMENTUM.-- Calicem Domini, de quo Scriptura loquitur figuram fuisse passionum martyrum docet S. Maximus; et quoniam Christus praeclara omnibus dedit exempla patientiae, eo laudabiliores sunt martyres, quo magis divini praeceptoris imitatores se praebuerunt. Sancti Cypriani festivitatem, sicut omnibus notum est, hodie celebramus, et natali, sicut dicunt, imminente vindemia natalem ejus martyrii procuramus; conveniunt igitur vota nostra et mundi. Mundus vindemiarum ubertate laetatur; nos sanctorum passione gaudemus; quae quidem passio vindemiis comparanda est; sicut enim uvarum expressione vinum funditur, ita et sanctorum martyrio vini vice sanguis effunditur; nisi quod uva temporales fructus praestat, passio sempiternos. Recte ergo martyrium vindemiis comparatur, habet enim et ebrietatem suam, habet et calicem suum; de quo dicit propheta David. Calix tuus inebrians, quam praeclarus est (Psal. XXII). Et ipse Dominus in passionis suae exitu constitutus ait: Pater, si possibile est, transeat calix iste a me (Matth. XXVI). Et iterum propheta: Calicem salutaris accipiam, et nomen Domini invocabo (Psal. XV). Recte, inquam, calix martyrio comparatur; quia sic ut calix cum bibitur, omnis humor noxius vini calore decoquitur; ita et martyrii poculum cum hauritur omnes peccatoris faeces passionis gloria temperantur. Vinum ergo quoddam salutare martyrii est, quod cordi laetitiam praestat, calorem fidei, animae puritatem. Vinum plane est spiritualis illa uva, quae pro salute omnium pependit in ligno. Sicut enim botrus redditurus vinum, prius in vinea quadam naturae arte suspenditur, ita Christus editurus vinum spirituale martyrii in cruce, quadam providentia Divinitatis, aptatur. Ipse est plane botrus, quem duo exploratores illi, hoc est Jesu Nave, et Calef filius Jephone in phalanga ad filios Israel propriis humeris detulerunt (Num. XIII); quod quidem factum jam tunc praefigurabat adventum Domini Salvatoris. Nam botrus in phalanga suspensus in cruce Christus appensus ostenditur; duo autem in phalanga portantes uvam, duo populi demonstrabantur: Christianus utique, et Judaeus; et sicut mos est portantium, unus praecedens, alter subsequens; ita prior Judaeorum designatur populus, Christianorum secundus. Et sicut antecedens, quod portat, non videt, et retrorsum idem semper habens, quadam dorsi aversione contemnit; qui autem sequitur semper id oculis perspicit, semper custodit obtutibus, semper corporis vicinitate potitur; 257 ita ergo Judaeus. et Christianus populus. Judaeus enim prior est, Christum in lege portat, et nescit, et retrorsum eum ponens quadam dorsi aversione contemnit; unde ait propheta: Obscurentur oculi eorum, ne videant: et dorsum eorum semper incurva (Psal. LXVIII). Christianus vero sequens populus Christum semper oculis aspicit, semper custodit obtutibus, et quadam graduum vicinitate complectitur; et quanto eum ille populus pravo itinere post se relinquit, tantum eum iste directo cursu festinat attingere. FRAGMENTUM DEPROMPTUM EX CODICE ARCHIVI BASILICAE IMPERIALIS S. AMBROSII MEDIOLANENSIS. Ideoque, fratres, istius beatissimi martyris Cypriani sectemur vestigia, qui recto tramite Christum secutus est, atque ad palmam martyrii maturescentibus uvis pervenit. Necnon et tempus instabat vindemiae. Quia enim hoc vindemiarum tempore passus est, tanquam nos de vindemia dulces et varios fructus ex ejus passione collegimus. Impinguavit enim nos, et reficit musto martyrii sui. Est enim mustum, quod reficit et inebriat Christianum; sed ebrietas illa magis sobrium facit. Qui enim inebriatur coelesti gratia, exsobriatur sarcina peccatorum. Hoc namque musto repleti sancti apostoli, sicut ait Scriptura (Act. II), alienis linguis Dei magnalia loquebantur. In quo facto pariter ebrii esse videbantur et sobrii. Ebrii enim putabantur, quod in his loquela praeter naturam altera personabat; sobrii erant, quod juxta consuetudinem Dominum mentis devotione laudabant. Quod quidem non elatione aliqua, aut impotentia contigit, ut viri sancti peregrino sermone loquerentur; sed providentia Divinitatis factum est, ut quia ad magnificandum Deum una loquela non sufficit, per plures linguas mentis devotio solveretur. Jucundati ergo sumus, quia de vinea Domini Sabaoth fructum refectionis accepimus. Vinea autem Domini Sabaoth, sicut dicit propheta (Isai. V, 7), est Israel; quae domus nos sumus; secundum enim fidem Israelitae nos sumus. Unde dicit Apostolus: Quia qui ex fide hi sunt filii Abrahae (Gal. V). Quoniam igitur nos sumus Israel, vinea Domini sumus. Videamus diligenter ne ex palmite operis nostri nascatur dulcedinis uva, sed fellis, nec dicatur nobis, quod Judaeis dictum est per prophetam: Sustinui, ut faceret uvam, fecit autem spinas (Isai. V). Quam dura conditio, ut possessio, quae domino suo suavitatis 258 fructus afferre debuit, spinarum illum asperitate compunxerit. Hoc est cum Judaei Salvatorem debuerint tota fidei devotione suscipere, spinarum eum coronaverint passione. Quae corona quidem tanta Judaeis erat injuriarum contumelia, quanta in Domino erat corona virtutum. Compungunt ergo Judaei Dominum, dum coronant, compungunt, dum crucifigunt. Unde ait Scriptura sancta: Videbunt in quem compunxerunt (Zach. XII, 10; Joan. XIX, 35). Igitur, fratres, videte ne et vobis dicatur: Sustinui ut faceret uvam, fecit autem spinas. Hoc est ne spinas, quas Domino Judaei cruentis imposuerunt manibus, nos iniquis sensibus apponamus, et compungamus eum, non asperitate sensuum, sed operum pravitate. De quibus meminit in Evangelio Salvator, dicens: Seminatum semen cecidisse inter spinas, et crevisse, ac suffocasse quod natum est (Luc. VIII). Quae autem spinae sint ipse prosequitur. Dicit utique sollicitudines esse mundanas, quae cum crescunt in corde hominis, mandata in eo Salvatoris suffocant. Quis enim unquam sollicitus de mundo potuit bene sollicitus esse de Christo? Quis dum lucris domus suae providit, utilitatem Ecclesiae potuit providere? Unde ait Apostolus: Qui sine uxore est, sollicitus est, quae sunt Dei, quomodo placeat Deo: qui autem cum uxore est, sollicitus est, quae sunt mundi, quomodo placeat uxori (I Cor. VI). Ergo, fratres, videte ne vinea vestra non uvas faciat, sed spinas; ne vinea vestra non vinum afferat, sed acetum. Quisquis enim vindemiam legit, et pauperibus non largitur, ille acetum colligit, non vinum. Quisquis messes recondit, et indigentibus non ministrat, iste non alimoniae fructus reposuit, sed tribulos avaritiae congregavit. Nam propterea ait Scriptura de terra nostra, Spinas et tribulos germinabit tibi (Gen. III, 18). Igitur, fratres, si vultis ut seges vestra non vobis spinas gignat et tribulos, sed fructus quos optatis uberrimos proferat, indigentium quoque esuriem toto conamine mentis ex fructibus segetis reficite; et ut vindemia vestra non vobis acetum, sed vinum afferat pulcherrimum, ignitam pauperum sitim vini liquore exstinguite, ut non cum iniquo evangelico divite in tormentis posito famis sitisque cruciatus patiamini, sed cum Lazaro mendico et beato Tobia eleemosynarum largitore in perpetua felicitate gaudere mereamini; largiente Domino nostro Jesu Christo, cui est honor, gloria in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXX. De eodem natali II. ADMONITIO. 259 In codicibus mss. quinque haec homilia S. Maximo ascripta subsequitur superiorem. Sunt autem ii Sangallensis, Vaticanus 1273, Veronensis 75, Ratisponensis, Augiensis 19, quibus certe non est cur quisquam auctoritatem esse ac fidem denegandam arbitretur; cum praesertim haec nostra, ut cuivis legenti facile constabit, tam sit caeteris homiliis Maximi styli ratione similis, nihil ut fingi possit similius. Itaque codices, in quibus eadem haec nostra homilia omissa est, nihil moror. Hujus autem in codice Vaticano haec est inscriptio: In natali S. Cypriani. In aliorum quibusdam: De eodem natali. In Veronensi: Item unde supra. Editorum fuit nemo qui hanc ipsam homiliam praetermittendam sibi esse putarit. Gymnicus pag. 243 eam dedit hoc titulo: Homilia secunda unde supra; Galesinius pag. 163, Cumdius tom. IV pag. 774, Raynaudus pag. 235, Margarinus in Bibl. Max. pag. 40, hac epigraphe: De eodem festo. 260 ARGUMENTUM-- Jure ac merito toto in orbe Christiano de gloria S. Cypriani laetandum est, quem sanctitas sacerdotem, peritia doctorem, fides martyrem consecravit. In martyrio beatissimi Cypriani universa nobiscum Christi exsultat Ecclesia, quam in omne gaudium, et coelestis eruditione sermonis instruxit, et munere triumphalis sanguinis decoravit; fuit enim in eo, sicut compertum habemus, et contra errores diaboli spiritalis sapientiae plenitudo, et adversus persecutiones mundi Christiani pectoris infatigata constantia. Quis non hujusmodi virum quantis valet praeconiis prosequatur, cujus eloquentia inspirata divinitus et Ecclesias docuit, et saeculum confutavit? Vere hic mirabilis atque omnium ubique studiis celebrandus, quem sanctitas sacerdotem, peritia doctorem, fides martyrem consecravit. Pretiosa, inquit David, in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV). Videte, carissimi, in quantam venerabilis Cyprianus etiam propheticam ingressus est laudem, cujus in conspectu Domini non solum mors, sed et vita exstitit pretiosa; moriendo namque proprium Christo sanguinem dedit; vivendo nihilominus cohortatione fortissima innumeros coelo martyres acquisivit. Quid hoc clarius sacerdote, qui inter hominum turbas gloria coelestis conversationis emicuit, atque inter angelicos coetus et sua factus est, et aliorum morte conspicuus? Justissime hic cum patriarcha David cantavit Domino Deo suo dicens: Cor meum et caro mea exsultaverunt in Deo vivo (Psal. LXXXIII). Exsultavit itaque cor ejus in Deo vivo, cum, morientis ac morituri saeculi vanitate despecta, totum se divinis mancipavit obsequiis; exsultavit et caro ejus in Deo, quae de hoc mundo non miseri corruptione languoris, sed piis pro religione suppliciis consecrata migravit. Hic est ille evangelicus paterfamilias proferens de thesauro suo nova et vetera (Matth. III); qui Veteris Novique Testamenti unum atque id ipsum mysterium praedicans, Ecclesias Christi locupletissima disputatione ditavit. Incorruptibilis atque indefessus illius est hodie thesaurus, qui pecuniam domini sui nummulariis fenerans quotidie in corde fidelium coelesti divitiarum sanctam conquirit usuram (Matth. XXV). Quid igitur, fratres, tanto speciosius viro, cujus haec est regula et mensura sermonis, ut inter varias hominum causas, motusque diversos, nunc affectione patris, nunc auctoritate doctoris consoletur humiles, superbos comprimat, negligentes arguat, increpet infideles? tantoque denique decore sacerdotium vitamque suam vir fidelissimus adornavit, ut doctrinam suam subsequentibus confirmaret operibus, dominicam illam sententiam tenens: Qui docuerit et fecerit, hic magnus vocabitur in regno caetorum (Matth. V). Quam magnus hic, quamque praecipuus in regno coelorum est, quem in omnem gloriam sermo propheticus, vita mirabilis, et mors Deo devota sublimat? Nec immerito, fratres, tanto cum honore nominis ejus memoria per amplissima mundi spatia celebratur; quia per universum orbem ad firmamentum fidei nostrae et passio ejus et doctrina profecit. HOMILIA LXXXI. In natali SS. martyrum Taurinensium Octavii, Adventii et Solutoris. ADMONITIO. 261 Multos inter codices, quos nos ipsi versavimus, multosque, quos alii legerunt, pauci admodum inventi sunt qui hanc homiliam complectantur, quique in auctore ejusdem in licando conveniant. Codex enim homiliarius Lateranensis pag. 91 S. Ambrosio eamdem tribuit. Codex Casinensis CXI pag. 180 S. Augustino, Urbevetanus nemini. Verum antiquiores codices, ut Ambrosianus, Sangallensis homil. 10, S. Crucis in Jer. 90 homil. 10, et ejusdem S. Crucis 99 homil. 81, quemadmodum Vallicellanus XIX pag. 47, perspicuum de S. Maximo testimonium praebent. Horum mss. librorum tanta est auctoritas, ut homilia a veteribus editionibus Parisiensi et Sixtina sit vindicanda, in quibus sub Ambrosii nomine vulgata fuit, et S. Maximo restituenda. Praeterire nolumus singularem titulum homiliae, quem exhibet uterque codex S. Crucis in Jerusalem, nempe: Incipit de passione vel natali sanctorum martyrum Octavii, Adventii et Solutoris, quo ex titulo conjici potest de iisdem sanctis martyribus Taurinensibus Maximum plures orationes habuisse. Codex Sangallensis inscribit: De SS. Octavio, Solutore et Adventio. Hanc homiliam, quae sanctorum eorumdem continet laudationem, Taurini fuisse recitatam, nihil esse video causae quamobrem esse quisquam dubitandum putet. Itaque lapsi sunt qui eam esse Ambrosio aut Augustino tribuendam existimarunt. A quonam autem, nisi a Maximo illius urbis episcopo habitam ducemus, cum et sermonis concinnitas, et locorum sacrae Scripturae adducendorum ratio sit plane Maximiana? Accedit editorum Gymnici, Galesinii, Raynaudi et Margarini, eorumque qui de sanctis martyribus Taurinensibus egerunt consensio. In editis Gymnici et Raynaudi inscripta eadem homilia sic est: In natali sanctorum Tauricorum martyrum Octavii, Adventii et Solutoris; in Galesinii vero ac Margarini: In natali sanctorum Taurinensium martyrum Octavii, Adventii et Solutoris. Nos hosce postremos secuti sumus. 262 ARGUMENTUM.-- Sancti, fidei assertores, per universam Ecclesiam colendi sunt; peculiarem tamen amorem praecipuamque venerationem sibi vindicant, ubi sanguinem effuderunt. Populum igitur Taurinensem ad eos colendos hortatur Maximus, quorum reliquias possident tutelaque juvantur. Cum omnium SS. Martyrum, fratres, devotissime natalem celebrare debeamus, tum praecipue eorum solemnitas tota nobis veneratione curanda est, qui in nostris domiciliis proprium sanguinem profuderunt. Nam, licet universi sancti ubique sint, et omnibus prosint, illi tamen pro nobis interveniunt, qui et supplicia pertulere pro nobis. Martyr enim cum patitur, non sibi tantum patitur, sed et civibus; sibi enim patitur ad praemium, civibus ad exemplum; sibi patitur ad requiem, civibus ad salutem: exemplo enim eorum didicimus Christo credere, didicimus contumeliis vitam aeternam quaerere, mortem didicimus non timere. Videte ergo quid martyribus debeamus: in quo alter tortus est, ut alius salvaretur: alter carnificem pertulit, ut Christum alter agnosceret: alter morti addictus est, ut alius vita potiretur aeterna: et ad postremum sanctus occisus est, ut peccator evaderet. Beati igitur martyres nec sibi vixerunt, nec sibi sunt mortui; exemplum enim nobis reliquerunt bene vivendo, conversationis, tolerando fortiter, passionis. Nam ideo Dominus per totum mundum diversis in locis pati martyres voluit, ut tanquam idonei testes nos praesenti quodam fidei exemplo suae confessionis urgerent; ut humana fragilitas, quae praedicationi dominicae auditu longiore vix credit, vel praesenti oculorum testimonio martyrio crederet beatorum. Cuncti igitur martyres devotissime percolendi sunt, sed specialiter ii venerandi sunt a nobis, quorum reliquias possidemus. Illi enim nos orationibus adjuvant, isti etiam adjuvant passione; cum his autem nobis familiaritas est; semper enim nobiscum sunt, nobiscum morantur, hoc est, et in corpore nos viventes custodiunt, et de corpore recedentes 263 excipiunt; hic ne peccatorum nos labes assumat, ibi ne inferni horror invadat. Nam ideo hoc a majoribus provisum est, ut sanctorum ossibus nostra corpora sociemus; ut dum illos tartarus metuit, nos poena non tangat; dum illos Christus illuminat, nobis tenebrarum caligo diffugiat. Cum sanctis ergo martyribus quiescentes evadamus inferi tenebras, eorum propriis meritis, attamen consocii sanctitate. Ait enim Dominus Petro: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam; et portae inferi non praevalebunt ei (Matth. XVI). Si ergo apostolo et martyri Petro inferni porta non praevalet, quisquis sociatur martyri tartaro non tenetur. Martyres enim inferni porta non possidet, quoniam eos paradisi regna suscipiunt. 264 Nam videmus eos hic utique jam regnare; cernimus enim ab eis obsessos immundissimis daemonibus homines liberari; ita ut coelesti medicina et captiva anima de diaboli laqueis eruatur, et ipse diabolus vinculis igneis alligatus producatur de sua captivitate captivus; ut qui praedam paulo ante ceperat, ipse subdatur in poenam. Haec et alia potiora mirabilia per sanctos fieri omnibus notum est. Et ideo, fratres, veneremur eos in saeculo quos defensores habere possumus in futuro; et sicut eis ossibus pareatum nostrorum jungimur, ita et eis fidei imitatione jungamur; in nullo enim ab ipsis separari poterimus, si sociemur illistam religione quam corpore. HOMILIA LXXXII. De sanctis martyribus. ADMONITIO. Monuisse me aliquando memini homiliarum sermonumque titulos compositos interdum fuisse arbitrio aman ensium. Id vero confirmari majorem in modum iis codicibus manuscriptis potest, quorum subsidio haec nobis homilia Maximi servata est. Nam qui eam in codicem Vaticanum 1629 transtulit, hunc eidem titulum praefixit: In natale plurimorum martyrum. Qui in alterum Vaticanum 1273: In natali unius martyris. Qui in Ratisponensem sancti Emmerami: De sanctis martyribus. Qui in Casinenses duos, 109 et 111: In nativitate sanctorum martyrum. Qui denique in Martinensem: In natali sanctorum martyrum Taurinensium Octavii, Aventii et Solutoris. In Breviario vetere Strigoniensi eadem homilia hanc praefert inscriptionem: Pro communi plurimorum martyrum homilia sancti Maximi episcopi. Nec minor est fere editorum in titulo describendo varietas. Apud Gymnicum, Galesinium et Raynaudum sic habet: Ejusdem de martyribus: apud Cumdium vero et Margarinum: De sanctis martyribus. Hisce duobus, quibus suffragio sunt codices Casinenses, ascensi sumus. Nihil enim in hac Maximi homilia est, quod tam proprium sit sanctorum martyrum Taurinensium, ut apte in alios plerosque martyres cadere non posse videatur. Cum porro insignis sit codicum editorumque in auctore Maximo constituendo constantia, nec quidquam in homilia sit quod a ductu orationis sancti ejusdem antistitis discrepet, pendenda profecto nihili est editionis operum sancti Ambrosii Parisiensis primae ac Romanae curatorum auctoritas, eam sancto eidem Ambrosio ascribentium. ARGUMENTUM.-- Cum martyrium totius sit anteactae vitae perfectio et corona, universae legis Christianae oportet martyrem amatorem perfectumque servatorem se praebuisse. A sanctitate ergo, propter quam martyres victoriae palmam meruerunt, eos commendat S. doctor. Deinde contra avaritiam declamat, a quo vitio pauci admodum sapientes sese defendunt. Sufficere nobis deberent ad profectum salutis nostrae martyrum exempla sanctorum, qui propter adipiscendem coelestem coronam omnibus se mandatis dominicis subdiderunt; et ita cunctis devinxerunt se legibus Salvatoris, ut propter anteactam vitam mererentur ad hanc martyrii gloriam pervenire. Non enim illo in tempore tantum perfecerunt praeceptum Domini, quo confessionis supplicium pertulerunt; sed necesse est illos prius secundum Evangelium vixisse Christi, ut Christi passionibus potirentur. Necesse est enim, ut initia bona fuerint, quorum finis est optimus subsecutus; et martyres eos non solum fuisse cum passi sunt, 265 sed etiam martyres Christi fuisse cum viverent. Martyr enim Latine testis dicitur; ac quotiescunque bonis actibus mandatum Christi facimus, toties Christo testimonium perhibemus. Unde et crux Domini non illa tantum dicitur quae passionis tempore ligni affixione construitur, sed et illa quae totius vitae curriculo cunctarum disciplinarum virtutibus cooptatur; de qua mihi videtur Salvator dicere. Qui vult venire post me, tollat crucem suam et suquatur me (Luc. IX). Nunquid omnes martyres, qui secuti sunt Dominum, crucifixi sunt? Nunquid omnes virgines, qui juxta Apocalypsim (Cap. XIV) sequuntur Agnum Dei, crucifixi sunt, ut sequantur? Nunquid Paulus apostolus crucifixus fuerat, cum dicit: Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo (Gal. VI, 14)? Hoc autem dicit, ut intelligas crucem non ligni esse patibulum, sed vitae virtutisque propositum. Tota igitur vita Christiani hominis, si secundum Evangelium vivat, crux est atque martyrium. Sed hoc est, quod in nobis difficile reperitur, ut omnes actus nostri secundum Evangelium dirigantur; atque ideo, quotiescunque voluptatibus volutamur, crucem Salvatoris amittimus. Christus enim est castitas, pax, veritas, mansuetudo. Quomodo ergo potest castitati testimonium perhibere corruptus? Aut quomodo potest pacem praedicare, cujus animus semper in lite est? Quo pacto etiam veritatem, aut mansuetudinem qualiter servabit inconstans? Quomodo, inquam, possumus ad martyrii gloriam pervenire, cum dicat Dominus: Nolite possidere aurum (Matth. X). Hoc autem habentibus dicit; unde si habentibus aurum possidere prohibet, non habentium cupiditatem quae poena condemnat? Et si qui propria retinent amittere jubentur, illi qui aliena diripiunt quam graviter feriuntur? Sunt enim plerique, fratres, qui cum humili loco geniti fuerint, et nullas a parentibus divitias consecuti sunt, tanta avaritiae cupiditate jactantur, ut putent se sine causa natos, nisi aurum quoquo pacto possederint; existimantes enim, sicut ait propheta (Sap. XV), vitam hominum compositam ad lucrum, non dubitant undecunque, etiam ex malo, acquirere; atque ita hujusmodi homines, dum lucrum auri quaerunt, damnum salutis inveniunt. Requiramus, fratres, 266 quotusquisque est qui hoc non sit imbutus? Pauci admodum sapientes ab hac pestilentia se defendunt. Si negotiatorem cogites; propter avaritiam primus in culpa est. Si militiam tantum respicias; cupiditas tota est illi causa militiae. Si officia singula perscruteris, invenies homines non honestate adduci ad obsequium, sed praeda veluti ad negotium provocari. Omnes igitur pene lucris ac negotiis student; et cum primo surgunt diluculo, non cogitant nisi ut aliquid undecunque percipiant. Quod si aut honestas convicerit, aut retuderit judicantis auctoritas, cum res alienas diripiant, damnum se fecisse queruntur. Sine causa, inquiunt, militamus, sine causa laboramus; hodie domum referre nihil potui, iniquitas judicis male me facere non permisit. Cunctos igitur pene homines agitat avaritia, nullum de his quietum esse permittit. Hi enim qui nihil habent cupiditate torquentur; illi qui divitias possident sollicitudine cruciantur; nec ipsis bene est qui recondito auro incubant, imo ipsis est gravius. Semper enim sunt anxii, moesti, solliciti ne hoc servus auferat, ne fur effodiat; atque ideo retrudentes illud tenebris ita abscondunt, ut omnium subterfugiat notionem, nihil ex eo proferentes aliquando ad usum, ne apertio latebrarum sit causa prodendi. Servant autem illud et non utuntur, servant, inquam; custodes ergo dixerim istos esse, non dominos, et alienum attendere diligenter, non proprium convenienter expendere. Quid ergo, fratres, putatis habere aurum esse divitias? Ego dixerim majores esse divitias aurum non habere: pretiosior enim mens ejus, quae aurum despicit quam quae aurum requirit, majores plane sunt divitiae non habere aurum, sed aurum habentibus eminere. Qui enim propriis abundat bonis, saeculi thesauros non requirit; bona enim sunt propria, honestas, sobrietas, misericordia, castitas: quae bona omnia auro magis sunt pretiosa; ut sciatis qui his ita viliora sunt metalla: auri talenta emi possunt: argenti vasa comparari possunt; honestas enim non emitur, sed acquiritur; quia non constat pretio, sed virtute. Tu igitur, qui aurum possides, si placet, bona invicem conferamus. Tu cum peregre proficisceris, thesauri tui necessario 267 domi remanent, quibus longe a te positis, semper trepidus, semper incertus es, ne cum domum redieris, non habeas quod habebas. Ita dum semper amissionem eorum metuis, apud conscientiam tuam nudus et pauper es. Ego autem quocunque iero, meae divitiae me sequuntur, nec separari possunt a me bona, quoniam non terreno specu, sed pectoris thesauro retinentur. Tu 268 cum recedis a saeculo relinquendo, tuas divitias per idisti; ego autem, cum mihi de hoc mundo migrare contingit, divitias meas mecum ad paradisum veho; tuas divitias post mortem, exemplo illius purpurati divitis, ignis et tenebrae subsequentur; meas divitias, exemplo Lazari, sinus Abrahae et beatitudo suscipiet.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 70 Expositio in Cantica canticorum (Auctor incertus (Cassiodorus Vivariensis?)), J. P. Migne 1 PROLOGUS. (1056D)Salomon inspiratus divino Spiritu composuit hunc libellum de nuptiis Christi et Ecclesiae, et quodammodo epithalamium fecit Christi et Ecclesiae, id est canticum super thalamos. Unde et Cantica canticorum vocavit hoc opus: quia omnia cantica superexcellit. Sicut enim dicitur, Rex regum, et Dominus dominantium (Apoc. XVII, 14), et solemnitas solemnitatum: sic dicitur Canticum canticorum ob excellentiam et dignitatem. Est autem in hoc obscurior iste (1057A)libellus, quia nullae ibi commemorantur personae, et quasi comico stylo compositus est. CAPUT PRIMUM. Vers. 1. Osculetur me osculo oris sui. Vox est Synagogae desiderantis Christi adventum. Quasi diceret: Toties mihi adventum suum promisit per prophetas; veniat ergo jam et osculetur me osculo oris sui, id est, per seipsum mihi loquatur. Quia meliora sunt ubera tua vino. Repente ad ipsum cujus desiderio flagrabat, verba convertens, subdit, Quia meliora sunt ubera tua vino. Per ubera Christi dulcedo Evangelii intelligitur: quia eo veluti lacte nutritur infantia credentium. Vinum autem austeritatem legis significat: sed ubera Christi meliora sunt vino, quia dulcedo Evangelii melior est austeritate legis. In lege enim nulla reservatur poenitentia, sed praecipitur ut qui peccat occidatur: Evangelium autem dicit: Nolo mortem peccatoris (Ezech. XVIII, 32), etc. Vers. 2. Fragrantia unguentis optimis. Unguenta (1057B)sunt dona Spiritus sancti, vel etiam operationes virtutum; de quibus Apostolus: Christi bonus odor sumus (II Cor. II, 15). Oleum effusum nomen tuum. Nomen tuum, o Christe, effusum est. Chrisma Graece, Latine unctio, unde Christus. Nomen Christi ab unctione dicitur. Solet enim Spiritus sanctus olei nomine appellari, juxta quod Psalmista ait: Unxit te Deus Deus tuus oleo (Psal. XLIV, 8), id est Spiritu sancto. Hoc oleum effusum est, quando haec gratia quam Christus singulariter habuit, data est omnibus electis. Unde et a Christo Christiani dicuntur, participio nominis Christi. Et bene non stillatum, sed effusum oleum dicitur, quia abundanter haec gratia omnibus data est fidem Christi recolentibus. Ideo adolescentulae dilexerunt te. Adolescentulae dicuntur animae electorum, quae in baptismo reliquerunt sordes veteris hominis, et renovatae sunt in Christo. Bene autem feminino genere dicuntur: quia (1057C)animae sanctorum, quo majoris fragilitatis sibi consciae sunt, eo amplius Christum diligunt. Vers. 3. Trahe me post te, curremus. Vox Ecclesiae. Hic est permutatio personae; nam hactenus locuta est Synagoga, hic incipit loqui Ecclesia de gentibus: Trahe me post te, curremus. Quia (inquit) meam infirmitatem cognosco, et video me nihil meis viribus boni posse agere, tua gratia trahe me ad tui imitationem; vel etiam cum 506 coelum ascenderis, Trahe me post te, ut te sequi merear. Introduxit me Rex in cellaria sua. Hic loquitur Ecclesia de Christo sponso suo ad animas fideles. Cellaria Dei sunt aeterna beatitudo, et supernae patriae gaudia, in quae introducta est jam Ecclesia per fidem et spem, et quandoque introducetur per rem. Exsultabimus et laetabimur in te. De donis (inquit) tuis exsultabimus et laetabimur. Sed quia scimus hoc non nostri esse meriti, in te, non in nobis exsultabimus. Hoc est quod Apostolus ait: Qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. I, 31). (1057D)Memores uberum tuorum super vinum. Id est Memores gratiae tuae, et misericordiae qua salvati sumus. Ubera enim sunt ipsa gratia qua salvamur. Recordantes etiam, quod tu austeritatem legis uberibus doctrinae evangelicae temperare dignatus es. Recti diligunt te. Illi (inquit) qui recti cordis sunt diligunt te; id est, illi qui nihil suis meritis tribuunt, sed omnia tuae gratiae deputant. Nullus enim te diligit nisi rectus, et nullus est rectus, nisi qui te diligit. Vers. 4. Nigra sum, sed formosa, filiae Jerusalem. Hic rursus loquitur Ecclesia de suis pressuris ad sanctas animas. Nigra sum, quia persecutiones patior; sed formosa sum virtutibus, o filiae Jerusalem, id est animae fideles. Nigra sum, id est, deformis persecutionibus et aerumnis quas sustineo; sed formosa sum decore virtutum. Quomodo autem nigra sit, et quomodo formosa ostendit, cum subdit: Sicut tabernacula Cedar, sicut pelles Salomonis. Ita (1058A)enim distinguitur: Nigra sum sicut tabernacula Cedar, formosa sicut pelles Salomonis. Cedar filius Ismaelis fuit, qui interpretatur tenebrae. Ismaelitae vero semper in tabernaculis habitare soliti sunt, et non habent domos. Dicit ergo Ecclesia se nigram esse sicut tabernacula Cedar, propter persecutiones quas patiebatur a filiis tenebrarum, quod interpretatur Cedar. Hinc Psalmista dicit: Habitavi cum habitantibus Cedar (Psal. CXIX, 5), id est, conversatus sum inter persecutores et peccatores infidelitate nigros. Formosam vero dicit se sicut pelles, id est tabernacula Salomonis, qui pacificus interpretatur: quoniam digna erat visitatione et consolatione sponsi sui Christi inter angustias. Et sicut tabernacula ex pellibus mortuorum animalium fiunt, ita Ecclesia, tabernaculum videlicet Dei, ex his construitur qui seipsos cum vitiis et concupiscentiis mortificant (Galat. V, 24). Vers. 5. Nolite me considerare quod fusca sim, quia decoloravit me sol. O animae fideles et devotae Deo, (1058B)Nolite me considerare quod fusca sim, id est, quod tribulationibus afficiar, quod persecutionibus opprimar; quia decoloravit me sol, id est, persecutionis fervor meum splendorem quodammodo offuscavit. Ac si diceret: Interiorem pulchritudinem meam cogitate, et illam attendite, non illa quae foris pati videor. Tale est quod et Apostolus dicit: Nolite deficere in tribulationibus meis pro vobis, quae est gloria vestra. Non enim sunt condignae passiones (Ephes. III, 13), et reliqua. Sol autem in Scripturis multos habet sensus. Aliquando significat ipsum Dei et hominum Mediatorem; unde scriptum est: Vobis timentibus nomen meum orietur sol justitiae (Malach. IV, 2), id est Christus. Significat et Ecclesiam, sicut Dominus dicit: Tunc fulgebunt justi sicut sol (Matth. XIII, 43). Aliquando fervorem persecutionis, sicut hic et in Evangelio, ubi dicitur de semine quod cecidit supra petram, et orto sole exaestuavit; quod ipse Dominus aperit exponens: Facta autem persecutione propter verbum scandalizantur (1058C)(Matth. XIII, 6, 21). Filii matris meae pugnaverunt contra me. Unde coeperit haec persecutio ostendit, cum subdit: Filii matris meae pugnaverunt contra me. Vox est primitivae Ecclesiae, cujus Synagoga mater est, cui per prophetam dicitur: Et vocaberis civitas fidelis (Isai. I, 26), et mater civitatum filia Sion. Hujus filii sunt Judaei, qui pugnaverunt contra Ecclesiam primitivam, quando excitaverunt persecutionem contra credentes, et omnes dispersi sunt per regiones Samariae (Act. VIII, 1). Posuerunt me custodem in vineis. Vinea una fuit primitiva Ecclesia Jerosolymis; sed ob Judaicam persecutionem dispersis credentibus omnibus, multae vineae factae sunt, id est multae Ecclesiae constructae per universum mundum. Dicit ergo primitiva Ecclesia: Posuerunt me (scilicet apostoli et doctores) custodem, id est, ut essem custos Ecclesiarum. Unde et in Graeco bene dicitur, disseminati sunt, ubi nos legimus, dispersi sunt (Act. VIII, 1); ad hoc enim divinitus disperi sunt, ut plures Ecclesiae fierent per universum (1058D)mundum. Vineam meam non custodivi, id est, unam illam Ecclesiam quae Jerosolymis fuit, non custodivi. Hoc non ad votum, neque ad mentem est referendum, sed ad locum. Non custodivi, subaudi, ut esset ibi ubi coepit. Vers. 6. Indica mihi quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie. Vox Ecclesiae est ad sponsum suum Christum. O sponse, quem diligit anima mea, id est quem tota mentis intentione diligo, indica mihi ubi pascas, id est ubi oves tuas pascere facias; ipse est enim Pastor bonus, sicut ipse dicit in Evangelio (Joan. X, 14). Indica mihi ubi pascas et ubi cubes, id est requiescas, et hoc in meridie, id est in fervore persecutionis vel tentationis. Laborans enim Ecclesia in persecutionibus, obsecrat sponsum suum ut ei dicat in quorum mentibus requiescat. Nam cubare sponso requiescere est, sicut ipse dicit: Super quem requiescit spiritus meus (Isai. LXVI, (1059A)2), etc. Ne enim sancti aestu tentationis arescant, ipse in eorum cordibus cubat et requiescit, atque ab omni fervore tentationum et persecutionum protegit. Quare hoc? Ne vagari incipiam post greges sodalium tuorum. Greges sodalium appellat conventicula haereticorum, qui sodales Christi sunt, quia et ipsi greges suos pascunt. Et est sensus: O sponse, indica mihi sanctos et electos tuos, ne forte offendam et incurram in haereticos, putans te ibi posse inveniri. Hunc versum male haeretici distinguebant, tanquam sponsa interrogaret: Ubi pascas, ubi cubes? Et ipse responderet: In meridie cubo, et in australi parte. Vers. 7. Si ignoras te, o pulchra inter mulieres, egredere, et abi post vestigia gregum. Vox sponsi ad sponsam suam Ecclesiam. Ac si diceret: Tu quereris te quasi a me derelictam et persecutionum fervoribus denigratam; nec consideras quam pulchra sis inter mulieres, id est, non attendis virtutum spiritualium pulchritudinem, qua prae caeteris decoraris, (1059B)licet tentationibus denigreris. Si ignoras ergo te, id est, si hanc dignitatem et formositatem tuam non recognoscis, egredere de meo consortio, et abi post vestigia gregum, hoc est, sequere et imitare doctrinam errantium haereticorum, 507 qui contempto vero Pastore unius gregis, multos sibi coacervaverunt greges. Et pasce haedos tuos, id est peccatores et erroneos auditores; et hoc juxta tabernacula pastorum, id est secundum dogmata haereticorum. Unus enim pastor est Christus, qui unum habet gregem, id est unitatem catholicae Ecclesiae. Pastores vero multi sunt haeretici, qui gregem deceptorum hominum sibi aggregant, quos diabolo pascunt; de quibus et Psalmista: Sicut oves in inferno positi sunt (Psal. XLVIII, 15). Oves vocantur in hoc loco mali, non propter simplicitatem vel innocentiam, sed propter hebetudinem: quia nesciunt resistere pravae doctrinae: sed omnia quae sibi imponuntur a pravis doctoribus, sustinent non (1059C)bona patientia. Vers. 8. Equitatui meo assimilavi te, amica mea, in curribus Pharaonis. Equitatum suum appellat exercitum filiorum Israel, videlicet sexcenta et sex millia qui egressi sunt de Aegypto, et transierunt mare Rubrum (Num. II, 32; Exod. XIV, 22). Equitatum autem suum illam multitudinem dicit: quia sicut auriga currui praeest, ita Deus illi plebi praeerat, protegens illam et defendens, et ad terram repromissionis introducens. Huic suo equitatui assimilavit amicam suam; quoniam sicut ille populus per mare Rubrum salvatus est, Pharaone demerso (Exod. XIV, 27, 28), ita Ecclesia gentium per baptismum de diaboli servitio liberata, et ad veram repromissionis terram, et evangelicam libertatem introducta est; sicque quae erat ancilla vitiorum, facta est amica Christi, emundata et abluta per baptismum a sordibus peccatorum. Vers. 9. Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis. Turturis natura est, ut si casu conjugem perdiderit, (1059D)alium ultra non requirat. Turturi ergo assimilatur Ecclesia: quia ex quo Christus mundum praesentia corporali deseruit, et coelos petiit, Ecclesia in ejus amore tenacissime perseverat; nec recipit ullum adulterinum amatorem: quia contemnit mundum et omnes concupiscentias ejus, et solius sponsi sui pulchritudinem mente contemplatur. Genis autem turturis genas Ecclesiae comparat: quia in genis maxime verecundia apparet, et per hoc pudor et verecundia Ecclesiae ostenditur: quia erubescit omne foedum, et quod sponso suo displiceat, perpetrare formidat. Et est sensus: noli timere ne vageris per greges sodalium tuorum, quia tanto te amoris mei pudore, et tanta verecundia donavi et munivi, ut certus sim te me non posse deserere et ad alienos deflectere. Collum tuum sicut monilia. Per collum Ecclesiae doctores sancti designantur; nam per collum cibi reficiendo corpori ministrantur. Sermones etiam quibus arcana mentium designantur, per colli fistulam (1060A)egrediuntur. Sic doctores sancti et cibum nobis salutaris doctrinae monstrant, et etiam secreta Scripturarum nobis manifestant. Hoc ergo collum Ecclesiae quasi monile est, quia castae doctrinae gemmis et virtutum ornamentis sancti doctores decorantur. Monile enim ornamentum est virginum vel matronarum. Vers. 10. Murenulas aureas faciemus tibi, vermiculatas argento. Murenulae juxta litteram ornamentum sunt colli virginalis et puellaris, videlicet virgulae auri perplexae, intermixtis nonnunquam pulchra varietate subtilissimis argenti filis; et hoc est quod dicit: Vermiculatas argento, id est in modum vermium terrenorum, quos lumbricos dicunt, distinctas et inter se conjunctas. Murenulae autem dicuntur a similitudine piscis marini, qui murena vocatur. Mystice, murenulae sunt perplexa Scripturarum dogmata, ex diversis sanctorum Patrum sententiis inter se conjuncta. Aurum quippe claritatem significat sensus spiritalis: argentum vero nitorem eloquii designat. Murenulas ergo aureas sponsus sponsae suae facit, (1060B)cum Christus Ecclesiam suam doctrinis sanctorum Patrum sensu et eloquio fulgentibus instruit, atque ad illorum fidem et virtutem imitandam accendit. Notandum quod pluraliter dicit, faciemus tibi; quasi enim Christus se personis doctorum conjungit, per quos ipsae murenulae concatenantur, ut illis Ecclesia exornetur. Vers. 11. Dum esset rex in accubitu suo. Vox sponsae regem sponsum suum Christum dicit, qui per divinitatem suam omnia regit, et etiam secundum humanitatem de regia Davidis stirpe natus est. Accubitus regis fuit incarnatio ejus. Accumbere enim est reclinari vel discumbere. Et tunc Christus accubuit, quando pro nostra redemptione se usque ad suscipiendam naturam nostram inclinavit. Et tunc Nardus mea odorem suum dedit, quando virtus Ecclesiae magis enituit. Cum enim considerat Deum pro se hominem factum, amplius ad spiritualium virtutum studium et amorem sui conditoris accenditur. (1060C)Nardus enim fragrantiam virtutum spiritualium designat. Erant quidam ante incarnationem sancti Dei, sed (sicut dictum est) sanctitas magis a tempore incarnationis excrevit, et tunc quodammodo nardus Ecclesiae, id est odor virtutum fortius dedit odorem suum. Juxta litteram nardus herba est aromatica, crassa et fragili radice, folioque parvo et denso, cujus cacumina in aristas se spargunt. Hoc unguento Maria Magdalene pedes et caput Domini perunxisse in Evangelio legitur in domo Simonis (Matth. XXVI, 7; Marc. XIV, 3; Luc. VII, 38; Joan. XII, 3). Vers. 12. Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi. Myrrha species est aromatica nimiae amaritudinis, qua mortuorum corpora condiuntur. Hoc loco passio Christi et sepultura designatur: nam depositum corpus Domini de cruce a Nicodemo et Joseph, myrrha et aloe conditum est, et involutum linteis cum aromatibus, ac sepulturae traditum (Matth. XXVII, 59; Marc. XV, 46; Luc. XXIII, 53; Joan. XIX, 40). Dicit ergo Ecclesia sponso suo: Fasciculus myrrhae (1060D)dilectus meus mihi factus est: quia propter me mortuus et sepultus est. Inter ubera mea commorabitur. Nemo dubitat locum cordis inter ubera esse. Dicit ergo: Inter ubera mea commorabitur, id est, in cordis mei memoria aeternaliter habebitur, et nunquam tantorum ejus beneficiorum obliviscar; sed sive in prosperis, sive in adversis sim, tamen recordabor ejus qui me tantum dilexit, et pro me mortuus est. Vers. 13. Botrus Cypri dilectus meus mihi, in vineis Engaddi. Cyprus insula est ubi vites nobiles esse feruntur, maximos botros procreantes. Engaddi similiter locus esse fertur habens arbusculas liquorem balsami desudantes. Loquitur ergo sponsa de resurrectione Christi sponsi sui: Botrus Cypri dilectus meus mihi; ac si diceret: Sponsus meus, qui mortis amaritudinem pro me gustavit, 508 et quasi fasciculus myrrhae mihi fuit, in resurrectione sua factus (1061A)est mihi botrus Cypri, quando me gaudio resurrectionis suae laetificavit. Vinum enim laetificat cor hominis (Psal. CIII, 15); et hoc in vineis Engaddi: quia sua resurrectione, quasi suavissimo balsami odore per universum mundum redolevit, et fragrantiam suae fidei late dispersit. Engaddi autem fons haedi interpretatur, per quod significatur baptisma, et sacrificium in quo peccata omnia abluuntur. Haedus namque peccatores significat. Baptismus ergo fons est haedi; quia peccatores suscipit, sed immaculatos et mundatos ab omnibus peccatis reddit. Vers. 14. Ecce tu pulchra es, amica mea: ecce tu pulchra es. Vox sponsi Christi ad sponsam suam Ecclesiam. Bis eam repetit esse pulchram, propter perfectionem operis et munditiam cogitationis. Ecce tu pulchra es, id est in bonis operibus perfecta es, sancte, et pie, et juste vivendo secundum Apostolum (Tit. II, 12). Ecce tu pulchra es, mundam et simplicem cordis habens intentionem: quia non propter terrena commoda, vel mundi gloriam, sed ut solis oculis Dei (1061B)placeas, bona operaris. Oculi tui columbarum. Columba simplicissima avis est, et per hanc simplicitas atque innocentia Ecclesiae figuratur. Quasi enim oculos columbarum habet, quia ab omni fictione et simulatione se immunem custodit. Vel etiam oculos columbarum habet, quia scientiam divinarum Scripturarum casto et simplici intuitu intelligit, spirituales et divinos sensus in ea requirens. Nam quoniam Spiritus sanctus in specie columbae apparuit (Matth. III, 16), recte doctrina coelestis in oculis columbae intelligitur. Vers. 15. Ecce tu pulcher es, dilecte mi, et decorus. Ac si diceret: Tu quidem me pulchram in opere et cogitatione esse dicis; sed ego omnem hanc pulchritudinem a te me credo habere et cognosco. Tu enim es pulcher et decorus, tu es fons totius boni, et quidquid boni habeo, tua gratia habeo. Pulcher autem et decorus dicitur: quia et divinitatis perpetuitate et etiam susceptae humanitatis dignitate mirabilis est. (1061C)Lectulus noster floridus. Lectulus Ecclesiae est qualiscunque tranquillitas, vel requies praesentis vitae. Nam quasi in bello est Ecclesia, dum pro Christo diversa tolerat certamina: quasi vero in lectulo requiescit, cum aliquantula pace sibi concessa fruitur. Sed hic lectulus floridus est, hoc est, varietate virtutum quasi vernantibus floribus distincta est requies Ecclesiae. Tunc enim liberius contemplationi divinae insistit; tunc jejunia, vigilias et caetera bonorum operum exercitia liberius exsequitur. Vers. 16. Tigna domorum nostrarum cedrina, laquearia nostra cypressina. Domus Ecclesiae sunt conventicula fidelium per totum orbem dispersa. Tigna vero et laquearia sunt ipsae personae fidelium, ex quibus Ecclesia constat. Sed attendendum quod Tigna ad munimentum sunt domus, laquearia ad ornatum. Ideoque per tigna designantur doctores, quorum doctrina fulcitur et sustentatur Ecclesia; per laquearia vero sancti simplicitate gaudentes, qui suis (1061D)virtutibus exornant Ecclesiam, non autem doctrina muniunt. Et hoc attendendum quod laquearia tignis affixa sunt: sic et vita fidelium in Ecclesia e doctoribus pendet, quia illorum doctrina instruitur et roboratur. Bene autem Tigna cedrina, et laquearia cypressina dicuntur; nam utraeque arbores imputribilis naturae sunt, sanctos designantes qui immarcescibili desiderio flagrant amore sui Conditoris, et contemptis transitoriis ad aeterna festinant. Cedrus etiam serpentes odore suo fugat: sic sancti doctores daemones vel haereticos fragrantia doctrinae suae repellunt. CAPUT II. Vers. 1. Ego flos campi, et lilium convallium. Postquam sponsa qualem domum ipsa et sponsus ejus habeant ostendit, ipse quoque sponsus de se qualis sit ostendit, dicens: Ego flos campi, et reliqua; videlicet quia odorem meae virtutis per latitudinem (1062A)totius mundi diffundo. Ego flos campi, id est sum decus mundi. Sicut enim campus floribus adornatur et vernat, ita totus mundus Christi fide et notitia decoratur. Sum etiam lilium convallium: quia illis mentibus praecipue meam gratiam tribuo, quae nullam in se spem habentes, mihi se humili devotione submittunt. Convalles enim significant humiles vel humilium mentes, quarum lilium Christus est, quia pulchritudo humilium mentium ipse est qui dixit: Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI, 29). Potest et hoc quod dicit, Ego sum flos campi, ad incarnationem referri. Campus enim non aratur, non scinditur, non ullo vomere prosulcatur. Dicit ergo, Ego sum flos campi, id est filius Virginis: non ergo ruris, sed campi florem se vocat: quia virgineae carnis fructus est secundum vaticinium Isaiae: Egredietur virga de radice Jesse (Isai. XI, 1). Lilium convallium est idem Christus, hoc est filius humilium parentum: convalles enim humiles et pauperes parentes ejus significant. Veniens enim Dei Filius in (1062B)mundum, non solum homo fieri dignatus est, sed etiam pauper homo pro nobis; nec divites, sed pauperes elegit habere parentes; ut particeps factus paupertatis nostrae, divitiarum et gloriae suae nos participes faceret. Vers. 2. Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Videns sponsam suam ad requiem festinare, et labores aeternos fugere, ac per quietem praesentis temporis ad aeternam beatitudinem tendere, monet eam tali comparatione et praedicatione, ut norit se per pressuras et labores hujus saeculi illuc pervenire debere. Sicut, inquit, lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Spinae quae pungunt et lacerant, significant perversos quosque vel intra vel extra Ecclesiam. Et est sensus: Sic tibi vivendum est ad tempus in mundo, et sic parata esse debes contra omnia adversa, sicut lilium inter spinas est, et tamen florere, et gratum odorem ex se emittere non cessat: sic amica mea inter filias; quia non solum ab his qui (1062C)extra Ecclesiam sunt, mala pateris: verum etiam ab illis qui regenerati per baptismum in filiationem Dei venisse videntur. Et nota quod se superius sponsus lilium appellavit convallium: nunc sponsam suam dicit, Quasi lilium inter spinas; quia ipse qui vere est lilium, per gratiam facit Ecclesiam suam esse lilium, candidatam videlicet virtutibus, vel ab omni vitiorum labe immunem. Vers. 3. Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios. Nunc sponsa laudata a sponso vicem ei reddit et dicit qualis quoque ipse sit. Sicut malus, inquit, et reliqua. Sicut malus 509 pulchritudinem habet pomorum, et gratum odorem inter agrestia ligna silvarum: ita et Mediator Dei et hominum homo Christus Jesus (I Tim. II, 5) speciali refulget gratia inter filios, id est inter electos. Ipse enim Dei Filius per naturam est, reliqui electi per gratiam, potestate accepta ab unico Filio Dei, ut sint filii Dei. Hinc Joannes: Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi (1062D)Unigeniti a Patre (Joan. I, 14); non qualemcunque, sed quasi Unigeniti a Patre. Sub umbra illius, quam desiderabam, sedi: quia in ejus protectione confido, et ab eo inter adversa gubernari spero. Umbra enim Christi protectio est Divinitatis, qua electos tuetur et defendit. Et fructus ejus dulcis gutturi meo, id est Divinitatis contemplatio, qua me satiari confido; haec enim est sanctorum exspectatio, hoc praemium et satietas, visio conditoris sui. Desiderat ergo umbram conditoris sui Ecclesia: quia protectionem illius exoptat inter praesentis vitae adversa. Fructus illius dulcis gutturi meo est, quia exspecto perfrui specie visionis illius, et satiari dulcedine charitatis illius. Vers. 4. Introduxit me rex in cellam vinariam, ordinavit in me charitatem. Cella vinaria est Ecclesia, in qua est vinum evangelicae doctrinae. In hanc ergo cellam amica sponsi introducitur, quando ex omnibus gentibus in unam Ecclesiam fideles adunantur. Ordinavit, (1063A)inquit, in me charitatem. Inter omnes virtute primatum tenet charitas, qua ipsa subsistit Ecclesia. Charitas ergo in Ecclesia ordinatur: quia non temere, nec confuse, sed ordinate tenenda est Dei et hominis dilectio. Deus enim diligendus est super omnia toto corde, tota anima, totis viribus, omni mente. Proximus diligendus est denique sicut se unusquisque diligit (Deut. VI, 5; Matth. XXII, 39; Marc. XII, 30, 31; Luc. X, 27). Nam confundere vult charitatem qui proximi charitatem Dei dilectioni praeponit: de quibus Dominus in Evangelio: Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus (Matth. X, 37). Vel etiam ordinavit in me charitatem, id est, ipse prior me dilexit. Deinde qualiter eum diligere deberem, docuit, unde ipse dicit: Non vos me elegistis, sed ego elegi vos (Joan. XV, 16). Et Joannes dicit: Diligamus Deum, quoniam ipse prior dilexit nos (Joan., IV, 19). Vers. 5. Fulcite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo. Postquam Ecclesia vel anima Deo (1063B)dilecta in se charitatem ordinatam dixit, qualiter velit requiescere, vel in quo lecto cum dilecto sponso suo pausare, ostendit dicens: Fulcite me floribus, et reliqua. Alloquitur animas jam perfecte divino amori inhaerentes. Per flores initia sanctae conversationis intelliguntur: Per mala vero, perfecta bonorum operum exempla; et est sensus: O sanctae animae, quae dilectioni conditoris vestri inhaeretis, fulcite me bonorum operum exemplis, et qualiter in exordio virtutum, vel in provectu, vel in perfectione bonorum operum vixeritis, ostendite, quia amore langueo. Tunc enim anima Dei amore languet, quando ejus dilectioni nihil praeponit; imo quasi ad saecularia opera languida et imbecillis efficitur, nihilque eam delectat, nisi meditatio coelestium, et contemplatio conditoris sui. Vers. 6. Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Cum (inquit) in tali lecto jacuero, Laeva ejus, id est sponsi, erit sub capite meo. Per (1063C)laevam praesentis temporis prosperitas, vel etiam dona Dei intelliguntur, quae sanctis in praesenti vita conferuntur. Per dexteram vero coelestis patriae beatitudo accipitur. Laeva Dei est pignus Spiritus sancti, Scripturarum divinarum intellectus, et caetera talia dona ac charismata, quibus sancta Ecclesia in praesenti consolatur. Caput, principale mentis accipitur. Laeva ergo sponsi sub capite sponsae est, quia haec omnia dona ad hoc percipit Ecclesia, ut per haec discat suspirare ad aeterna. Dextra vero sponsi eam amplexatur: quia tota intentio Ecclesiae vel animae fidelis haec est, ut ad aeternam beatitudinem quandoque perveniat, et specie sui conditoris gaudeat. Et bene prius laeva sub capite sponsae, post sponsi dextra eam amplectitur; quia nemo ad amplexus aeternae beatitudinis poterit pervenire, nisi hic mysteriorum coelestium et donorum divinorum studeat esse particeps. Vers. 7. Adjuro vos, filiae Jerusalem, per capreas cervosque camporum, ne suscitetis, neque evigilare faciatis dilectam, donec ipsa velit. Vox sponsi adjurantis (1063D)filias Jerusalem, id est amicas aeternis desideriis intentas, et visionem pacis requirentes, ne quiescentem sponsam suscitent et inquietent. Adjuro vos et reliqua, ut dilectam, hoc est animam divinae contemplationi deditam, orationibus vel lectionibus divinis occupatam inquietare, et ad exteriora opera suscitare ne velitis, donec ipsa velit, hoc est, donec expleto contemplationis tempore, admonente corporis fragilitate, ipsa velit suscitari a somno aeternae quietis, et ad temporalia agenda procedere. Videamus autem per quid adjuret filias Jerusalem, per capreas videlicet cervosque camporum. Capreae et cervi munda animalia sunt, serpentibus et venenis inimica. Significant virtutes sanctorum, quae munditia spirituali refulgent, et venena fraudis diabolicae non solum cavent, sed etiam insectantur, et ad nihilum redigunt. Et est sensus: Adjuro vos, filiae Jerusalem per virtutes vestras, quas divina gratia vobis collatas (1064A)gaudetis; ut animam contemplationi meae deditam non inquietetis, donec contemplationis hora finita, ipsa aliud quid agere velit. Vers. 8. Vox dilecti mei. Vox Ecclesiae. Vox dilecti mei, subaudis, haec est. Laetabunda enim Ecclesia quod tantum diligatur a sponso, ut etiam filias Jerusalem pro illa adjuret, ut non eam requiescentem inquietent, dicit: haec est vox dilecti mei pro me loquentis. Quem desiderans videre dilectum, sed non valens, adnectit: Ecce iste venit saliens in montibus, transiliens colles. Montes et colles intelliguntur perfecti quique sancti, conversationis sublimitate a terrenis sublevati, et quasi camporum planitiem melioris vitae meritis excedentes. De his montibus Isaias dicit: Erit mons domus Domini praeparatus in vertice montium, et elevabitur super colles (Isai. II, 2). Loquitur ergo sponsa de dilecto suo: Ecce iste venit saliens in montibus, et transiliens colles, hoc est, etiam secundum humanitatem omnem sanctorum excellentiam, omnem contemplationis (1064B)divinae puritatem excedens, nec stare in montibus, sed transilire dicitur: quia etsi ad horam per internam inspirationem cor sanctorum visitat, subito tamen recedit, ut eos in sui 510 dilectionem accendat. Potest etiam hoc ad incarnationem Christi referri, qui veniens quosdam saltus dedit: quia de coelo venit in uterum Virginis, de utero Virginis in praesepe, de praesepi in baptismum, de baptismo in crucem, de cruce ad sepulcrum, de sepulcro ad coelum; hinc Psalmista: Exsultavit ut gigas ad currendam viam (Psal. XVIII, 6), et reliqua. Vers. 9. Similis est dilectus meus capreae hinnuloque cervorum. Capreae et cervi, quamvis in sua natura multa habeant quae allegoricis sensibus conveniant, hoc habent tamen singulare, quod in planioribus non morantur, sed in arduis et excelsis locis quosdam saltus dare solent. Recte ergo his assimilatur Christus propter subtilem contemplationem; et quia a nullo intellectu divinitatis ejus majestas comprehendi (1064C)potest. Non autem cervis, sed capreis assimilatur, minoribus videlicet animantibus propter humilitatem incarnationis suae: quia non solum homo fieri, sed humilis homo fieri dignatus est. Hinnulo autem cervorum similis dicitur: quia secundum humanitatem de cervis, hoc est de patriarchis duxit originem; vel etiam propter varietatem virtutum et innocentiam hinnulo cervorum comparatur. En ipse stat post parietem nostrum. Paries, mortalis nostra conditio appellatur: quia quodammodo inter nos et Deum quasi crassus quidam paries constitutus, non permittit nos ejus contemplatione perfrui; namque primus homo ita conditus est, ut visione et alloquio Dei frueretur (Gen. I, 26): sed postquam peccavit (Gen. III, 6), appositus est quidam paries, ipsa videlicet mortalitas, qua praegravamur. Nam (ut Sapiens dicit) Corpus quod corrumpitur aggravat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem (Sap. IX, 15). Sponsum ergo suum, quem superius capreis vel hinnulis cervorum comparavit, (1064D)nunc dicit post suum parietem stare: quia Christus aliquando vicinus fit cum se, quantum humana mens capere potest, contemplari permittit: aliquando vero elongatur, et quasi caprea vel cervus quibusdam saltibus effugit. Quia ergo paries oppositus erat inter nos et ipsum, nec videre illum poteramus, dignatus est in ipso pariete facere fenestras et cancellos, per quos utcunque sentiri, utcunque perspici possit, Unde et sequitur. Respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos. Quasi enim fenestrae et cancelli in pariete fiunt, cum ipse sua gratia se contemplari permittit, licet in speculo et aenigmate. Potest et hoc quod dicit: Ipse stat post parietem nostrum, ad humanitatem ejus referri; quasi enim post parietem nostrum stetit, cum carnem nostram sibi apposuit, in qua divinitas ejus latuit. Quod vero sequitur, Respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos, hoc ad divinitatem ejus refertur. (1065A)Ille enim qui per fenestras vel cancellos intuetur, cuncta quae foris aguntur videt, et ipse a nemine videtur; ita Deus, cum omnia videat, ipse investigari et comprehendi non potest. Vers. 10. En dilectus meus loquitur mihi, ad praedicandum hortatur me, dicens: Surge, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et veni. Vox sponsi ad publicae operationis studia provocantis. Surge, propera, amica mea, per fidem et dilectionem; columba mea, per innocentiam et simplicitatem; formosa, per virtutum pulchritudinem festina et veni. Ac si diceret: Surge de strato tuo illo dulcissimo, hoc est de quiete, in qua soli mihi placere in psalmis, hymnis et orationibus desideras, festina et veni, id est, festina ad utilitatem proximorum; ut illos quoque praedicationis officio, et bonorum operum exemplo tui imitatores facias, et ad salutem tecum perducas. Et notandum quod superius filias Jerusalem adjurabat, ne excitarent neque evigilare facerent dilectam: hic vero ipse eam suscitat et surgere (1065B)ad laborem hortatur; quia omnia tempus habent, et omnium rerum tempus est sub coelo, tempus contemplationis, tempus etiam actionis. Alio enim tempore debent sancti praedicatores divinae contemplationi insistere, et mentem suam coelesti quiete oblectare: alio vero tempore per charitatem debent curam proximorum agere, et eis bonorum operum exempla praebere, ac divinae contemplationis doctrinam impendere. Vers. 11. Jam enim hiems transiit, imber abiit, et recessit. Hiemis et imbris nomine asperitas infidelitatis exprimitur, quae totum mundum tenebat usque ad adventum Christi: Dicit ergo sponsus: Surge, amica mea, et veni, quia hiems transiit Sole justitiae apparente; et imber infidelitatis recessit, ac serenitas verae fidei in mundo resplenduit. Tale est quod Apostolus ait: Nox praecessit, dies autem appropinquavit (Rom. XIII, 12). Vers. 12. Flores apparuerunt in terra nostra, tempus (1065C)putationis advenit. Finita hieme et imbre, flores in terra apparuerunt, decor videlicet virtutum et pudicitiae; et transeunte asperitate infidelitatis, verna fidei successit temperies, tempus putationis venit, hoc est purgationis sanctorum. Putatio enim vinearum sanctorum significat purgationem, quae in Christo et per Christum est; de qua ipse: Ego sum vitis, vos palmites (Joan. XV, 5). Vox turturis audita est in terra nostra. Hoc est, vox praedicantium apostolorum. Turtur enim avis est castissima; et quoniam in excelsis semper arboribus morari solet et nidificare, apostolos vel caeteros doctores significat, qui possunt dicere: Nostra conversatio in coelis est (Philip. III, 20). Quod etiam gemitum pro cantu habet, sanctorum ploratum significat, qui suos ad fletum et lamenta hortantur, dicentes: Miseri estote, et lugete, risus vester in luctum convertatur (Jac. IV, 9). Vox turturis audita est in terra nostra, id est vox praedicantium apostolorum; in terra nostra, hoc est in Ecclesia, de qua Psalmista, Domini est (1065D)terra et plenitudo ejus (Psal. XXIII, 1). Vers. 13. Ficus protulit grossos suos. Ficus Synagogam significat; grossi autem dicuntur primitivae et immaturae ficus, inhabiles ad edendum, qui ad pulsum venti facile cadunt. Voce autem turturis insonante ficus protulit grossos suos: quia apostolis praedicantibus emerserunt multi de Synagoga Judaeorum, qui et in Christum crederent, et tamen legem carnaliter observare vellent, magisque auctoritate legis delectarentur quam dulcedine Evangelii: volentes circumcisionem, sabbatum, et alia legis praecepta juxta litteram observare; de quibus Apostolus dicit: Aemulantur vos non bene; sed volunt vos circumcidi, ut in carne vestra glorientur (Galat. VI, 13). Vineae florentes dederunt odorem. Postquam vox turturis audita est, postquam ficus protulit 511 grossos suos, vineae florentes dederunt odorem: quia multitudo Ecclesiarum per latitudinem orbis diffusa est, (1066A)quae flores virtutum et odorem bonae operationis late de se spargerent. Surge, propera, amica mea, speciosa mea, et veni. Noli (inquit), sponsa mea, quam mihi per fidem et dilectionem amicam feci, otioso torpore lentescere; sed surge et veni, et exempla virtutum foris proximis ostende. Vers. 14. Columba mea in foraminibus petrae. Si petra est Christus, juxta quod Apostolus ait: Petra autem erat Christus (I Cor. X, 4); foramina petrae sunt vulnera quae pro salute nostra in cruce suscepit, fixurae videlicet clavorum et lanceae percussura (Joan. XIX). In his ergo foraminibus columba, id est Ecclesia moratur: quia totam spem salutis suae in passione sui Redemptoris constituit. Ibi ab insidiis malignorum spirituum quasi a raptu accipitris secura delitescit; ibi nidificat, il est fetus bonorum operum congerit. In caverna maceriae. Maceriae ex siccis lapidibus ad munimenta vinearum solent fieri, ad repellendas (1066B)vulpes vel caeteras nocivas bestiolas. Per maceriam ergo significatur coelestium custodia virtutum, angelicum videlicet praesidium; sicut Isaias de Domini vinea ait: Et maceriam circumdedit, et circumfodit vineam (Isai. V, 2). In caverna ergo maceriae moratur, quia praesidio angelorum undique circumdatur, et a tentationibus diaboli custoditur. Ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis: quia vox tua dulcis, et facies tua decora. Tu (inquit) dilecta mea quae in lecto contemplationis dulcissime quiescis, veni et ostende mihi faciem tuam, id est, a secreto quietis egredere ad publicam actionem, et pulchritudinem bonorum operum tuorum aliis ad exemplum demonstra. Ostende mihi, dicit; quasi enim Deo faciem suam ostendit Ecclesia, cum proximis ad utilitatem et profectum per virtutum opera, quantam intrinsecus habeat pulchritudinem, demonstrat. Hoc est quod Dominus dicit in Evangelio: Videant opera vestra bona, et glorificent Patrem (1066C)vestrum, qui in coelis est (Matth. V, 16). Sonet vox tua in auribus meis. Vox videlicet praedicationis, vel divinae laudis, qua alios facias proficere. In auribus enim Domini vox Ecclesiae sonat, cum per praedicationem ex multorum conversione delectatur Deus. Bene autem dicit: Ostende mihi faciem tuam, et sonet vox tua, non aliena; Tuam videlicet faciem mihi ostende, quam in baptismo tibi dedi, quando mundavi te ab omni peccato. Vox tua, dicit, in auribus meis sonet; ut ex sincera intentione dilectionis meae procedat; ut non propter aliud praedices, nisi propter me. Vers. 15. Capite nobis vulpes parvulas quae demoliuntur vineas, nam vinea nostra floruit. Vox sponsi praecipientis sponsae suae et filiabus Jerusalem, sanctis videlicet doctoribus, vel animabus fidelibus. Capite (inquit) nobis vulpes parvulas. Vulpes est dolosum animal et fraudulentum, in cavernis et specubus habitans, nec recto, sed tortuoso incedens itinere; ideoque designat haereticos, vel schismaticos, qui (1066D)demoliuntur vineas, hoc est Ecclesiam Dei, plebem videlicet fidelium lacerare et decipere non cessant. Praecipit ergo ut parvulas vulpes capiant, id est, ut haereticam pravitatem in ipso initio debellare et destruere non cessent, ne robusta facta fortius impugnet. Nam vinea nostra floruit, id est, Ecclesia per universum mundum flores virtutum emisit. Et nota quod cum superius vineas pluraliter dixerit, modo dicit singulariter, vinea nostra floruit: quia ex multis Ecclesiis una est electa Ecclesia. Vers. 16. Dilectus meus mihi, et ego illi, qui pascitur inter lilia donec aspiret dies, et inclinentur umbrae. Vox sponsae. Dilectus meus mihi, subaudi, societur vinculo charitatis et amoris, et ego illi conjungar, et consentiam vicissitudine mutuae dilectionis. Vel Dilectus meus, subaudi, det verba exhortationis et divinae promissionis; et ego, subaudi, ostendam illi faciem meam. Vel etiam, Dilectus meus dignetur (1067A)mihi conjungi glutino charitatis, et ego illi conjungar vinculo dignae obedientiae, obtemperans praeceptis ejus. Qui pascitur inter lilia, hoc est, delectatur et jucundatur inter candidas et odoriferas virtutes sanctorum. Et notandum quod superius lilium singulariter dicitur; hic vero pluraliter lilia, quia multae sunt virtutes sanctorum, una tantum fides est, et una charitas, quibus praecipue Deus delectatur. Sive etiam pascitur inter lilia, hoc est, suavissime delectatur inter virgineos choros. Candor enim liliorum recte munditiae virginali comparatur. Donec aspiret dies, hoc est, donec transeant nubila praesentis vitae, et appareat dies, hoc est, veniat claritas sempiternae beatitudinis. Et est sensus: Dilectus meus mihi praestat auxilium, et ego illi dignam praebeo obedientiam, qui virtutibus sanctorum delectatur, quousque transcursa nocte praesentis vitae, in qua per speculum et in aenigmate cernitur, appareat dies supernae claritatis, ut facie ad faciem videatur (I Cor. XIII, 12). Vers. 17. Revertere; similis esto, dilecte mi, capreae (1067B)aut hinnulo cervorum super montes Bethel. Vox Ecclesiae sponsi sui speciem desiderantis. O dilecte mi, qui de lecto quietis me surgere praecipis, et ut tibi faciem meam ostendam, hortaris, revertere, hoc est, claritatem divinitatis tuae me speculari permitte, et hoc quod mihi perfecte promittis in alia vita, beatitudinem videlicet et cognitionem tuam in hac adhuc peregrinatione me saltem in figura et aenigmate habere permitte. Similis esto capreae aut hinnulo cervorum super montes Bethel. Jam dictum est superius, quod capreae campos despiciunt, et ad alta montium enituntur. Christus ergo capreis comparatur, quia secundum carnem resurgens a mortuis, coelorum alta petiit. Hinnulus vero cervorum vocatur, hoc est filius antiquorum Patrum. Cervi enim sunt patriarchae et prophetae, de quibus Christus carnis duxit originem. Fertur hinnulus hanc habere naturam, ut fervente sole opaca et umbrosa loca requirat, in quibus ab aestu protegatur: sic et Christus in eorum (1067C)mentibus requiescit, qui rore Spiritus sancti ab aestibus carnalium voluptatum temperantur. Ac si diceret: O dilecte mi, revertere, hoc est, saepius me tua visitatione illustrando laetifica, qui per carnem quam assumpsisti, jam coelorum sublimia penetrasti. Montes autem Bethel mentes sanctorum significant, a terrenis per superna desideria elevatas. Nam Bethel domus consurgens, vel domus vigiliarum interpretatur, et vigiles mentes sanctorum significat, quae ad desideranda 512 superna consurgunt, et ad ea percipienda invigilant: habentes in se Deum inhabitatorem, qui dicit per prophetam: Inhabitabo in illis et inambulabo (Levit. XXVI, 12). Super hos ergo montes Bethel dilectus similis est capreae vel hinnulo cervorum: quia illas visitare dignatur quae domus Dei esse student. CAPUT III. Vers. 1. In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea; quaesivi illum et non inveni. Vox (1067D)est Ecclesiae de gentibus congregatae. In lectulo (inquit) meo, hoc est, cum adhuc in desideriis carnalibus requiescerem, et cum adhuc infidelitatis et ignorantiae tenebris posita essem, quaesivi quem diligit anima mea. Multi enim philosophorum Deum ignorantes, studio tamen summo illum requirebant, per creaturam Creatorem cognoscere volentes, sicut Plato, qui in Timaeo multa de anima disputavit, et sicut Aristoteles, Socrates et caeteri, qui omne vitae suae tempus in studiis causa exquirendae veritatis expendebant. Quaesivi illum, et non inveni; non enim per mundanam sapientiam Deus cognosci potuit. Vers. 2. Surgam, et circuibo civitatem: per vicos et plateas quaeram quem diligit anima mea: quaesivi illum, et non inveni. Exsurgam (inquit) de strato corporis et carnalis delectationis, et circuibo civitatem hujus mundi, maria ac terras peragrando. Per vicos et plateas quaeram quem diligit anima mea, hoc (1068A)est, per lata itinera gradientes hujus saeculi, et suis voluptatibus deditos aspiciam, si forte dilecti mei vestigia inveniam. Hoc cum causa exempli de multis dici possit, praecipue tamen in illo Eunucho impletum est, qui a finibus terrae venit Deum coeli Jerosolymis adorare, quem Philippus invenit, eique Christum in prophetia Isaiae ostendit (Act. VIII, 27). Hoc quoque in Cornelio adimpletum est, qui adhuc paganus et ignorans Deum, eleemosynas faciebat, et orationibus vacabat, quem Petrus cum omni domo sua baptizavit (Ibid. X, 22). Itera autem difficultatem inventionis, et dicit: quaesivi, et non inveni. Vers. 3. Invenerunt me vigiles qui custodiunt civitatem. Vigiles sunt sancti apostoli et caeteri doctores Ecclesiae, qui civitatem, id est sanctam Ecclesiam custodiunt, et ab insidiis infidelium et spiritualium hostium defendunt, quos interrogat. Num quem diligit anima mea vidistis? Quasi vigiles Ecclesia interrogat, cum intenta aure eorum praedicationem (1068B)percipit. Vers. 4. Paululum cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea. Pertransire vigiles, est eorum dicta et doctrinam diligenter perscrutari. Solemus namque dicere: Transcurri librum legens, vel pertransivi. Cum (inquit) pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea: quia cum sollicita meditatione dicta vel scripta sanctorum requirimus, statim dilectum invenimus: quia Deum in eorum dogmatibus reperimus. Potest et sic intelligi: Cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea; hoc est, cum intellexissem Christum omnem sublimitatem et gratiam superare, tunc inveni quem diligit anima mea, hoc est, tunc vere intellexi quantum ipse a caeterorum sanctorum meritis distet. Tenui eum, nec dimittam donec introducam illum in domum matris meae et in cubiculum genitricis meae. Hoc est, ardentissima fide ac devotione illi inhaesi; nec dimittam eum, sed in ejus amore et fide perseverabo, (1068C)donec introducam eum in domum matris meae et in cubiculum genitricis meae; hoc est, donec illum Synagogae, quae est mater mea spiritualiter, praedicem, et eam quoque ad ejus fidem perducam. Hoc fiet in fine mundi, quando (ut ait Apostolus) plenitudo gentium, introierit, tunc omnis Israel salvus fiet (Rom. XI, 25, 26). Tantum ergo sibi de charitate sponsi sui Ecclesia promittit, ut etiam se credat Synagogam posse convertere. Quod autem dicit, donec introducam illum, non est putandum quod tunc relictura sit illum, cum in cubiculum matris introduxerit; sed, donec pro sempiterno, id est, semper illi inhaerebo, semper in ejus fide et dilectione perseverabo. Tale est in psalmo: Ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur nostri (Psal. CXXII, 3). Nunquid postquam nostri misertus fuerit, non erunt oculi nostri ad eum? Utique erunt. Vers. 5. Adjuro vos, filiae Jerusalem, per capreas cervosque camporum, ne suscitetis neque evigilare faciatis dilectam, quoadusque ipsa velit. Bis repetitur (1068D)iste versiculus; nam jam superius positus est: sed supra ad Ecclesiam primitivam de Judaeis collectam pertinet; hic vero ad Ecclesiam de gentibus congregatam et amoris vinculo Christo arctius copulatam. Una enim eademque cura est Deo de sanctis, qui vel in circumcisione, vel etiam tempore baptismatis coruscante gratia Evangelii, illi placuerunt. Quia vero iste versiculus superius expositus est, jam videndum est quare veluti dormientem inducat Ecclesiam, unde et adjurat filias Jerusalem ne eam excitent, cum paulo superius non dormientem vel quiescentem, sed studio laboriosissimae inquisitionis insistentem, qua sponsum inquirebat introducat. Si ergo requirebat sponsum, quomodo requiescebat? sed dulcissimus et suavissimus somnus est Christum quaerere. Dormit ergo Ecclesia, et Christum quaerit; dormit videlicet a desideriis terrenis et ab actibus saeculi: vigilat autem et requirit sponsum, quia ejus (1069A)contemplationi inhaeret, eum solum desiderat, ad illum pervenire contendit. Adjurat ergo sponsus filias Jerusalem, animas videlicet desideriis supernae patriae inhaerentes, ne illam excitent ab hoc somno suavissimae quietis et contemplationis, donec ipsa velit. Somnus autem merito amor appellatur: quia sicut dormiens a visibilibus oculos claudit, et invisibilia contemplatur: ita is qui divinae contemplationi insistit, quasi alienus exterioribus dormit, et sola spiritualia et coelestia videt. Nec mirum si amor somnus vocetur, cum in sequentibus mors amor appelletur: Fortis est ut mors dilectio. Cum autem dicit, donec ipsa velit, ostendit Ecclesiam de gentibus voluntarie se praeparaturam ad labores et persecutiones pro Christo perferendas. Vers. 6. Quae est ista quae ascendit per desertum sicut virgula fumi ex aromatibus myrrhae, et thuris, et universi pulveris pigmentarii? Vox filiarum Jerusalem, id est sanctorum primitivae Ecclesiae, admirantium pulchritudinem Ecclesiae de gentibus congregatae. (1069B)Quae est (inquiunt) ista? Quae, 513 id est qualis. Quanta laude et admiratione digna, quae circumcisione mundata, nec adhuc baptismo sanctificata jam currit ad Deum? Ascendit (inquit) per desertum; hoc dicitur ad imitationem priscae plebis Judaicae, quae liberata de Aegyptia servitute, per desertum, mari Rubro transito, venit ad terram repromissionis: sic et Ecclesia per desertum nationum ascendebat jam de Aegypto, hoc est, de confusione idololatriae liberata, et Pharaone, id est diabolo submerso, ut coelesti manna pasceretur, et veram terram repromissionis ingrederetur. Ascendit (inquit) ad montes virtutum, vel etiam ad ipsum coelum virtutibus sublevata; quae in psalmo dicit: Levavi oculos meos in montes (Psal. CXX, 1), etc.; et alibi: Ad te levavi oculos meos, qui habitas in coelis (Psal. CXXII, 1). Montes isti sunt patriarchae, prophetae, apostoli et caeteri sancti Dei, qui merito virtutum appellantur montes. Primo enim ad montes, id est ad sanctos (1069C)sublevat oculos Ecclesia, vel anima fidelis quae istorum doctrinam actusque considerat, illorum exemplo et intercessione muniri gaudet. Postea proficiens ad ipsum quoque qui fecit montes, audet cordis aspectum dirigere, et dicit: Ad te levavi oculos meos, qui habitas in coelis; id est, gratanter requiescis in sanctis. Sicut (inquit) virgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris. Fumus ex igne nascitur, et mox altiora aeris expetit, donec aspectibus intuentium subtrahatur. Fumus igitur significat sanctum desiderium igne divini amoris perfusum; nec absolute fumo comparantur, sed virgulae fumi: quia sancta Ecclesia vel anima Deum amans, gracilis est et delicata, disciplinis Spiritus sancti attenuata, non habens grossitudinem carnalium desideriorum. Sive virgulae fumi, non sparso fumo comparantur propter unitatem Ecclesiae, quae in Christo unum est. Unde vero esset ille fumus ostendit, cum subdit, Myrrhae et thuris et universi pulveris pigmentarii. Myrrha condiuntur mortuorum corpora; thus vero adoletur in sacrificio Dei; ideoque (1069D)per myrrham carnis mortificatio designatur: per thus munditia orationum exprimitur. Virgulae ergo fumi myrrhae et thuris Ecclesia assimilatur: quia sancti mortificatione carnis suae et orationibus mundo et simplici corde profusis, Deo placere student. Et unversi (inquit) pulveris pigmentarii, id est congerie omnium virtutum. Non enim integra fuisse aromata, sed in pulverem redacta dicuntur: quia sanctorum actiones magna discretione considerandae sunt, et tanquam cribro subtilissimae considerationis eventilandae, ne quid forte in illis durum aut inconveniens existat: ne saltem per ipsas virtutes adversarius milleformis subrepat, qui callidus per bona etiam consuevit nocere. Vers. 7. En lectulum Salomonis sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israel, omnes tenentes gladios, et ad bella doctissimi. Quo haec dilecta et mirabilis ascenderit, ostenditur cum subditur, En lectulum Salomonis, (1070A)et reliqua. Lectus Salomonis quamvis superna illius supernae beatitudinis requies accipi possit, in qua Deus cum suis sanctis requiescit, probabilius tamen praesens accipitur Ecclesia, in qua sancti Dei sopitis tumultibus vitiorum, amplexu Salomonis, id est viri pacifici delectantur. Unde et Psalmista de Christo dicit: Factus est in pace locus ejus, et habitatio ejus in Sion (Psal. LXXV, 3). Lectulum ergo Salomonis, id est Ecclesiam, sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israel. Per sexaginta fortes ordo doctorum intelligitur, qui vel praedicando Ecclesiam muniunt, vel contemplando ad illam supernam beatitudinem pervenire desiderant. Sexagenarius autem numerus ex senario et denario constat; sexies enim deni, vel decies seni, sexaginta fiunt. Senarius vero perfectionem significat operis: quia sex diebus perfecit Deus opera sua: denarius vero remunerationem et praemium quod in fine electis dabitur; unde et hi qui in vineam venerunt, denarium leguntur accepisse (Matth. XX, 10). Sexaginta ergo fortes significant (ut dictum est) sanctos (1070B)doctores, fortes et animo constantes. Additur vero ex fortissimis Israel, omnes in Christum credentes, et Christum diligentes, Israel, id est vir videns Deum, appellantur. Fortissimi vero Israel sunt, qui Ecclesiam tueri praedicando, et ab incursibus daemonum, vel impugnatione haereticorum defendere noverunt. Hi enim ambiunt lectulum Salomonis: quia illis commissa est Ecclesia, et ab illis vigilanti cura est custodienda. Omnes tenentes gladios, et ad bella doctissimi. Tenent enim gladium spiritualem, verbum Dei, de quo Apostolus: Et galeam (inquit) salutis assumite, et gladium spiritus, quod est verbum Dei (Ephes. VI, 17). Ad bella vero sunt doctissimi: quia necesse est ut spiritualis praelii arte instructi sint, qui adversus mundi principatus et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiae in coelestibus bella gerunt (Ibid., 12). Versutissimus enim iste est hostis, et tam subtilitate spiritualis naturae, quam etiam temporis longaevitate doctissimus, (1070C)contra quem sancti bella suscipiunt. Vers. 8. Uniuscujusque ensis super femur suum propter timores nocturnos. Per femur propagatio sobolis accipitur; super femur ergo enses habent, qui timore Dei omnes comprimunt et coercent motus carnalis voluptatis. Et hoc propter timores nocturnos, id est propter occultas insidias maligni hostis, qui in nocte hujus saeculi sanctis maxime, qui in Ecclesia praeeminent, insidiatur; ut illis deceptis, lectulum Salomonis, id est requiem sanctorum foedare possit. Et notandum quod superius tenere gladios dicuntur: hic vero super femur enses habere. Gladios enim tenent, ut adversariis resistant, ut eos superent, et ut haereticos et omnes sanae fidei contradicentes confodiant. Super femur ergo enses habent, ut suimet curam gerant, ut fluxus carnalium voluptatum reprimant: ne aliis praedicantes, ipsi reprobi efficiantur (I Cor. IX, 27). Vers 9. Ferculum fecit sibi rex Salomon de lignis (1070D)Libani. Quod superius per lectulum Salomonis, sic nunc designatur per ferculum, sancta videlicet Ecclesia, in qua velut in lecto requiescunt sancti Dei, et velut in lecto discumbunt ad epulas aeternae beatitudinis et satietatis. De lignis Libani fecit Salomon ferculum. Libanus mons est Phoenicis, cujus arbores et proceritate et pulchritudine et durabilitate cunctis praeeminent, ideoque significant sanctos virtutum specie fulgentes, et ad aeterna festinantes. Libanus enim candidatus, vel candidatio interpretatur, vel dealbatio. Ligna ergo Libani sunt sancti candidati, vel dealbati in baptismo, et exornati omnium virtutum pulchritudine. Vers. 10. Columnas ejus fecit argenteas. Per columnas 514 doctores ejusdem Ecclesiae significantur, qui eam verbo et exemplo sustinent et roborant; unde et in Actibus apostolorum dicitur: Jacobus et Joannes et Cephas, qui videbantur columnae esse (Gal. (1071A)II, 9). Hae columnae sunt argenteae, quia nitore coelestis eloquii refulgent; Eloquia enim Domini eloquia casta (Psal. XI, 7), et reliqua. Reclinatorium aureum, ascensum purpureum. Per reclinatorium aureum requies aeterna accipitur, quae sanctis in Ecclesia repromittitur; ad quam tamen ascensus est purpureus. Purpureus ascensus est passio Christi: quia purpura colorem sanguinis imitatur. Ascensu ergo purpureo ad reclinatorium pervenitur: quia illi ad aeternarum epularum discubitum, et ad supernae quietis requiem veniunt, qui in praesenti passionem Redemptoris digne venerari et imitari satagunt. Quia nisi quis actiones ac vitam Christi imitatus fuerit, ad aeternam requiem pervenire non poterit. Media charitate constravit propter filias Jerusalem. Media charitate constravit: quia omnibus fidelibus suam charitatem Christus commendavit patiendo pro nobis, et requiem nobis praeparando, juxta quod Apostolus, dicit: Commendat autem Deus suam charitatem in nobis: quoniam cum adhuc peccatores essemus, (1071B)pro nobis Filium suum in mortem tradidit (Rom. V, 8). Aliter, per columnas argenteas apostoli et apostolici viri designantur; per reclinatorium aureum doctorum ordo, qui cum ineffabilia aeternae vitae gaudia promittunt, utique nos suaviter requiescere faciunt. Et hoc reclinatorium bene aureum dicitur: quia ineffabile est illud praemium, quod sancti exspectant. In rebus enim caducis nihil pretiosius est auro. Per ascensum vero purpureum ordo signatur martyrum, qui passionem Christi imitati, pro illo suum sanguinem fuderunt. Sed quid nos faciemus, dicit beatus Gregorius, qui nullius meriti sumus, non inter doctores, non inter martyres locum nos habere videmus? Sequitur, media charitate constravit. Habeamus ergo charitatem, qua media hujus ferculi constrata sunt, quae et idcirco latum mandatum vocatur, quia omnibus observatoribus suis aeternam salutem parat. Hanc efficaciter teneamus, et per hanc salvabimur, et hoc propter filias Jerusalem, hoc (1071C)est, propter animas simplices et nullius sibi virtutis conscias; quae quanto majoris fragilitatis sibi sunt consciae, tanto amplius Salvatorem et Redemptorem suum diligere satagunt. Vers. 11. Egredimini, et videte, filiae Sion, regem Salomonem in diademate quo coronavit eum mater sua in die desponsationis illius, et in die laetitiae cordis ejus. Vox Ecclesiae invitantis animas fidelium ad intuendum quam mirabilis et speciosus sit sponsus ejus. Filiae namque Sion Ecclesiae sunt, quae et filiae sunt Jerusalem, sanctae videlicet animae, supernae illius civitatis cives, quae et perpetua cum angelis pace fruuntur, et per contemplationem gloriam Dei speculantur. Egredimini, inquit, filiae Sion, hoc est, exite de turbulenta hujus saeculi conversatione; ut mente expedita eum quem diligitis, contemplari possitis. Et videte, inquit, regem Salomonem, hoc est verum pacificum Christum, in diademate quo coronavit eum mater sua. Ac si diceret: Considerate Christum pro vobis carne indutum, quam carnem de carne Virginis (1071D)matris suae assumpsit. Diadema namque vocat carnem quam Christus assumpsit pro nobis, in qua mortuus destruxit imperium mortis, in qua etiam resurgens, resurgendi nobis spem contulit. De hoc diademate Apostolus ait: Vidimus Jesum per passionem gloria et honore coronatum (Hebr. II, 9). Mater vero sua eum coronasse dicitur, quia Virgo Maria illi de sua carne carnis materiam praebuit. In die desponsationis ejus, hoc est in tempore incarnationis ejus, quando sibi Ecclesiam conjunxit, non habentem maculam aut rugam (Ephes. V, 27); vel quando Deus homini conjunctus est. Et in die laetitiae cordis ejus. Laetitia enim et gaudium Christi, salus et redemptio humani generis est; juxta quod in Evangelio multos ad fidem suam cernens confluere. In illa, inquit evangelista, hora exsultavit et dixit: Confiteor tibi, Pater coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis (Matth. XI, (1072A)25). Et in evangelica parabola, inventa ove, convocavit amicos dicens: Congratulamini mihi (Luc. XV, 6). Potest hoc et simpliciter totum ad passionem Christi referri juxta litteram. Praevidens enim Salomon in spiritu passionem Christi, longe ante praemonebat filiam Sion, id est plebem Israeliticam: Egredimini, inquiens, et videte regem Salomonem, id est Christum, in diademate, in spinea corona qua coronavit eum mater sua Synagoga, in die desponsationis ejus, quando videlicet sibi conjunxit Ecclesiam, et in die laetitiae cordis ejus, quo gaudebat per suam passionem redimi mundum de diaboli potestate. Egredimini ergo, hoc est, exite de tenebris infidelitatis, et videte, hoc est, mente intelligite: quia ille qui ut homo patitur, verus est Deus; vel etiam egredimini extra portam civitatis vestrae, ut eum in Golgotha monte crucifixum videatis. CAPUT IV. Vers. 1. Quam pulchra es, amica mea; quam pulchra (1072B)esset decora. Vox Christi bis repetit, quam pulchra es, in opere videlicet et praedicatione, In opere, quia nihil foedum, nihil oculis meis indignum agis; in praedicatione, quia ad considerandum incarnationis meae mysterium etiam sodales tuas filias Jerusalem invitare non cessas. Oculi tui columbarum. Per oculos intelligitur acumen sensuum spiritualium, quibus divina et sempiterna contemplatur Ecclesia. Columbae autem oculi Ecclesiae comparantur propter spiritualem gratiam: quia Spiritus sanctus in specie columbae apparuit (Matth. III, 16). Sequitur autem. Absque eo, quod intrinsecus latet, id est, absque supernae illius retributionis gloria, quam in fine saeculi es perceptura; quam etsi in praesenti per fidem contemplaris, latet tamen intrinsecus; nec enim in praesenti videri potest, sed in futuro perficietur. Capilli tui sicut greges caprarum, quae ascenderunt de monte Galaad. Per capillos Ecclesiae, subtiles Ecclesiae cogitationes accipiuntur, quibus temporalia (1072C)plerumque disponuntur. Comparantur vero gregibus caprarum, quia haec animalia munda sunt, et in rupibus, sive in excelsis locis resupinata pascuntur: quia cogitationes sanctorum, etsi pro corporali necessitate in temporalibus fiunt, 515 tamen in internorum intentione non discedunt; et in ista etiam cura, quam necessitati corporeae impendunt, quasi coelum semper intuentur. Possumus etiam per oculos doctores Ecclesiae et praedicatores accipere, qui in corpore cui caput Christus est, summum locum tenent, et coelestia ac spiritualia prae caeteris membris vident. Per capillos vero innumerabilem multitudinem simplicium fidelium in laicali ordine constitutorum intelligimus: qui etsi minus vident spiritualia, sua tamen multitudine et numerositate magnum decus praestant Ecclesiae. Et bene gregibus comparantur caprarum. Capra peccatoribus convenit, per quam plebes fidelium actionibus saeculi deditae, quae sine peccato agi non possunt, intelliguntur. Bene autem (1072D)sequitur, Quae ascenderunt de monte Galaad. Galaad acervus testimonii interpretatur, juxta litteram quidem; ideo quia cum Jacob recederet de Mesopotamia, persecutus est eum Laban, et die tertia reperit eum, ibique in testimonium mutui foederis acervum lapidum erexerunt (Gen. XXXI, 46). Mystice acervus testimonii Christus est, in quo multitudo consistit omnium sanctorum, qui sunt lapides vivi, adhaerentes illi vero lapidi, de quo Petrus dicit: Ad quem accedentes lapidem vivum, et isti tanquam lapides vivi superaedificamini (I Petr. II, 4). Greges ergo caprarum de monte Galaad ascenderunt, quia sanctorum multitudines ad excelsa virtutum conscendunt, et Christi doctrinam ac praecepta in omnibus sequi satagunt. Vers. 2. Dentes tui sicut greges tonsarum ovium, quae ascenderunt de lavacro. Sicut per capillos Ecclesiae innumerabilis multitudo simplicium fidelium intelligitur, (1073A)ita et per dentes Ecclesiae doctores intelliguntur. Dentibus enim cibos commolimus; et sancti doctores bene dentibus conformantur: quia spirituales cibos, quos simplices capere nequeunt, ipsi quodammodo exponendo comminuunt. Dens Ecclesiae praecipuus erat Petrus, cui dictum est in visione: Surge, occide, et manduca (Act. X, 13); ac si diceretur, eos quos ad fidem convertis, occide ab eo quod sunt, id est, ut desinant esse peccatores; et manduca, hoc est transfer, vel transforma in corpus Ecclesiae. Bene autem hi dentes ovibus tonsis et lavacro lotis comparantur. Solent enim oves post tonsionem currenti aqua ablui, ne illotus sudor corpori adhaerescat et scabiem generet. Tonsi ergo sunt sancti doctores et magistri Ecclesiae, qui ex lavacro baptismi abluti, vellera, id est facultates et substantias suas pro Christo amiserunt. Omnibus quidem fidelibus convenit quod dicit: Quae ascenderunt de lavacro; nullus enim sine lavacro baptismi fidelis esse potest. Non autem (1073B)omnibus tonsio convenit: quia non omnes ita sunt perfecti, ut sua pro Christo valeant amittere: sed illis specialiter hoc congruit, qui secundum verbum Domini vendunt omnia sua, et dant pauperibus (Matth. XIX, 21), et nudi atque expediti sequuntur Christum. Tales ergo sunt dentes Ecclesiae sanctae, id est praedicatores et ministri ejus, oves per innocentiam abluti baptismo: voluntaria paupertate et rerum spollatione gaudentes. Sequitur. Omnes gemellis fetibus, et sterilis non est inter eas. Quia gemina charitate et dilectione Dei et proximi praeeminent, et hanc observari docent: vel etiam quia fidem et operationem praedicant. Et sterilis non est in eis; nullus videlicet alienus est a bonis operibus. Vers. 3. Sicut vitta coccinea labia tua, et eloquium tuum dulce. Per labia Ecclesiae, sancti praedicatores accipiuntur, qui et per dentes figurantur. Coccus autem sanguinis vel ignis habet speciem. Labia ergo Ecclesiae (id est sancti praedicatores) vittae coccineae (1073C)comparantur: quia passionem Christi assidue praedicant qui pro nostra redemptione sanguinem suum fudit. Sive vittae coccineae assimilantur, quia praedicatores ardent dilectione: diligentes eos quibus verba praedicationis impendunt, et etiam a quibus mala patiuntur. Ad hoc etiam pertinet quod Spiritus sanctus in linguis igneis apparuit (Act. II, 3), quia loquentes et ardentes fecit apostolos: ardentes dilectione, loquentes praedicatione. Et bene vitta coccinea dicitur; vitta enim capillos ligat et constringit, et sancti doctores sua praedicatione ad unitatem fidei et dilectionis multitudinem fidelium in Ecclesia nectunt, et in unum decorem redigunt. Possunt etiam per capillos, subtiles cogitationes mentis accipi. Vitta ergo coccinea crines ligamus, quando cogitationes nostras disciplina timoris Dei constringimus et coercemus. Et eloquium tuum dulce. Dulce est eloquium Ecclesiae, cum sancti doctores vel passionem sui Redemptoris ad memoriam reducunt, et praedicant (1073D)quantum Deus hominem dilexerit, vel etiam cum coelestia praemia auditoribus annuntiant. Sicut fragmen mali punici, ita genae tuae, absque eo quod intrinsecus latet. Per genas superius diximus Ecclesiam figurari. Nam cum verecundamur, rubor sanguinis in genis effunditur. Malum autem punicum rubicundum habet corticem, interius vero multitudine granorum plenum est, unde et malum granatum vocatur. Per fragmen ergo mali punici, memoria ejusdem passionis dominicae accipitur, quae et in cocco superius figuratur. Solet enim una res diversis exprimi figuris. Genae ergo Ecclesiae fragmini mali punici comparantur, quia sancti doctores venerabiliter agunt memoriam passionis Redemptoris sui, nec erubescunt crucem ejus, imo gloriantur, dicentes cum Apostolo: Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi (Gal. VI, 14); et alibi Apostolus ad discipulum suum scribens: Noli (inquit) erubescere crucem Christi, neque me vinctum ejus (II Tim. (1074A)I, 8). Bene autem genae non integro malo punico, sed fragmini comparantur. Malum enim punicum cum frangitur, exterius rubor, interius candor apparet: sic et sancti praedicatores et doctores cum passionem Christi annuntiant, quasi rubor est exterius: cum vero quanta utilitas nostrae redemptionis inde provenerit, et quod homo per passionem Christi non solum a peccatis justificari, sed etiam quod divinum consortium meruerit, demonstrant, quasi candidum est quod intrinsecus latet. Possunt etiam per genas Ecclesiae, martyres figurari, qui rubicundi sunt effusione sanguinis sui veluti malum punicum; sed fracto malo punico, candor interius apparet, quia post mortem miraculis coruscant. Vers. 4. Sicut turris David collum tuum, quae aedificata est cum propugnaculis. Collum sanctae Ecclesiae praedicatores sancti et doctores ejus sunt. Iidem enim hic designantur per collum, qui superius per oculos, vel per dentes, sancti videlicet 516 praedicatores, (1074B)qui veluti colla acceptos verbi Dei cibos nutriendo corpori transmittunt, et vocem praedicationis divinae auditoribus proferunt. Vel etiam sancti doctores per collum signantur, quia sicut per collum caput et caetera membra corpori conjunguntur, ita sancti doctores quasi mediatores sunt inter Christum et reliquos quos instruunt fideles, et quasi Christum corpori suo, id est Ecclesiae conjungunt. Hoc autem collum turri David comparatur, qui interpretatur manu fortis, vel visu desiderabilis, Christum significat. Et tota quidem Ecclesia civitas David, id est magni Regis Christi est, qui est manu fortis: quoniam diabolum devicit, juxta quod Psalmista dicit: Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio (Psal. XXIII, 8). Est et visu desiderabilis: quia (ut Apostolus dicit) in eum desiderant angeli prospicere (I Petr. I, 12). Turris autem civitatis hujus, illi sunt qui vel scientia vel operationis perfectione caeteris praeeminent. Quae aedificata est cum propugnaculis. Propugnacula sunt divinarum Scripturarum sacramenta, de (1074C)quibus veluti jacula procedunt, quibus adversariae repelluntur potestates. Mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium. Mille clypei intelliguntur innumera defensionis divinae praesidia, quibus sancta vallatur et defenditur Ecclesia. Omnis armatura fortium, id est omnis instructio vel sanctae operationis vel divinae praedicationis. Et bene collum Ecclesiae, hoc est praedicatores et doctores turri David comparantur, quia semper quasi in bello sunt, pro defensione sanctae Ecclesiae pugnantes. Vers. 5. Duo ubera tua sicut duo hinnuli capreae gemelli. Duo ubera Ecclesiae eosdem significant sanctos doctores. Nec mirum quod una eademque res diversis figuratur modis. Sancti enim doctores oculi sunt, quia vitae vias quas ingredi debeant, subjectis demonstrant. Dentes sunt, quia cibos divinarum Scripturarum molunt et comminuunt, ut mandi possint, scilicet a simplicibus, hoc est intelligi. Collum sunt, (1074D)quia caput et membra, hoc est Christum et Ecclesiam conjungunt; ipsi ergo doctores sunt et ubera Ecclesiae quia parvulos et simplices fideles lacte verbi Dei nutriunt, juxta quod Apostolus simplicioribus loquens, dicit: Non potui vobis loqui tanquam spiritualibus, sed quasi carnalibus; et parvulis in Christo lac vobis potum dedi, non escam (I Cor. III, 1, 2). Et bene non absolute ubera, sed cum additamento dicit, duo ubera, cum femina neque plus neque minus habeat quam duo ubera; quia nimirum sancti doctores parvulos ex utroque populo, Judaico videlicet et gentili, lacte verbi Dei nutriunt. Nam et Paulus de seipso dicit: Qui operatus est Petro in apostolatu circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes (Gal. II, 8). Et apte duo ubera, sicut duo hinnuli gemelli capreas esse dicuntur, qui videlicet fetus sunt et filii Salvatoris nostri Jesu Christi qui superius per capreas designatus est; haec enim animalia et acutissime vident, et nimia velocitate altiora conscendunt: sic et sancti (1075A)doctores quae agenda sunt et ipsi vident, et aliis monstrant, et despectis terrenis ad superna ascendere nituntur. Vers. 6. Qui pascuntur in liliis, donec aspiret dies, et inclinentur umbrae. Qui pascuntur in liliis, hoc est, delectantur purissimis et nitidissimis sensibus Scripturarum. Donec aspiret dies, hoc est dies illa aeterna veniat, quam desiderabat Psalmista, dicens: Melior est dies una in atriis tuis super millia (Psal. LXXXIII, 11): Et inclinentur umbrae, hoc est, transeant moerores et perturbationes hujus saeculi. Donec aspiret dies, id est oriatur dies; aspirabit enim dies, id est orietur, quando verus ille Sol justitiae, id est Christus apparebit; et tunc inclinabuntur umbrae, hoc est, omnia nubila moeroris et tenebrae praesentis saeculi pertransibunt. Sed et si ipsam litteram velimus aspicere, pulchre expressit ortum diei et noctis: nam nox nihil est aliud nisi umbra terrae, quae sole descendente sub terras consurgit; sole autem iterum super terras ascendente, inclinantur umbrae, id est, cedit nox. (1075B)Pascuntur ergo in liliis donec aspiret dies et inclinentur umbrae, quia sanctorum doctorum in praesenti tantum vita necessaria est praedicatio et doctrina; nam in alia vita postquam apparuerit aeterna dies, et finita fuerit nox praesentis saeculi, non necesse erit doceri aliquem: quia omnes revelata facie gloriam Domini (II Cor. III, 18) contemplabuntur. Unde et Dominus per prophetam Jeremiam dicit: Non ultra docebit vir fratrem suum dicens: Cognosce Dominum; omnes enim cognoscent me a minimo usque ad maximum (Jer. XXXI, 34). Vadam ad montem myrrhae, et ad collem thuris. In myrrha carnis mortificatio, vel passionum pro Christo tolerantia; in thure vero sanctarum orationum devotio accipitur. Mons ergo myrrhae, et collis thuris, mentes sanctorum sunt, excelsae per contemplationem. Promittit ergo sponsus se ad montem myrrhae venturum, et ad collem thuris: quia illas mentes sua visitatione visitare dignatur, quae membra sua cum vitiis et concupiscentiis (1075C)mortificant (Gal. V, 24), quae etiam seipsas per sanctorum orationum studia gratum Deo sacrificium faciunt. Vers. 7. Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te. Vox sponsi ad amicam suam sponsam. Tota pulchra es. Omni (inquit) ex parte nullam recipis maculam, neque rugam. Non enim soli doctores vel perfecti quique pulchri sunt ante oculos Dei, qui summa scientia et contemplatione praeeminent; sed etiam simplices quique fideles, qui recta fide et bonis operibus exornantur, pulchri in oculis sponsi habentur. Nam, ut Psalmista dicit: Benedixit omnibus qui timent Dominum, pusillis cum majoribus (Psal. CXIII, 13); ideo dicit: Tota pulchra es, non tantum una pars tua. Hoc ideo dicimus, non quod aliquis in praesenti vita sine peccato esse possit, cum scriptum sit: Nemo est super terram sine peccato, nec infans unius diei (Job XIV, 4): sed ideo quia fides perfecta et coeleste desiderium omnem absterget maculam levioris peccati; non enim de gravioribus nunc ratio (1075D)est, quae qui committunt, jam sponsa Christi non sunt, nec ullam habent particulam hujus sanctae pulchritudinis. Hinc est quod Joannes dicit: Qui natus est ex Deo non peccat (I Joan. III, 6), subaudi, peccato ad mortem; non quod levi peccato quis careat, sine quo vita ista non ducitur. Tota ergo pulchra est Ecclesia, in quantum se castam et immunem ab omni peccato custodit. Si quando autem levi peccato fuscatur, cita poenitudine et fide recta ad coeleste desiderium in ea prisca pulchritudo reparatur. 517 Vers. 8. Veni de Libano, sponsa mea, veni de Libano, veni. Libanus mons est Phoenicis: interpretatur autem de Hebraeo dealbatio vel candidatio; ex Graeco autem thus interpretatur. Unde et supra ubi loquitur: Vadam ad montem myrrhae et ad collem thuris, collis habetur Libani. Vocat ergo sponsus sponsam suam candidatam baptismate, dealbatam nitore omnium virtutum, flagrantem studio sanctarum orationum. (1076A)Vocat autem eam, ut veniat, id est, ut in virtutibus proficiat. Non solum vocat Deus animam, quando eam a vinculis carnis exutam ad coelestia praemia ducit; sed etiam per internam inspirationem, ut in virtutibus proficiat, hortatur. Quot enim in virtutibus sancti proficiunt, quasi tot passibus ad Deum tendunt. Et tertio dicit, veni, quia vult eam perfectam esse in cogitatione, locutione et opere. Vel eam vocat primo, ut ad se veniat per fidem; vocat secundo, ut dignam coelestium praemiorum retributionem jam liberata a corpore accipiat; vocat tertio, ut in die generalis resurrectionis jam resumpto corpore, duplici stola perpetuo coronata gaudeat. Coronaberis de capite Amana, de vertice Sanir et Hermon, de cubilibus leonum, de montibus pardorum. Amana ipsum dicunt esse montem Ciliciae Amanum, qui et Taurus appellatur. Sanir vero et Hermon montes sunt Judeae in quibus leones et pardi feruntur (1076B)habitare; per quos autem montes, saeculi potestates, reges videlicet et principes intelliguntur, qui veluti montes in superbia extolluntur, et malignis spiritibus quasi leonibus et pardis cubilia praebent. Maligni enim spiritus leones vocantur propter superbiam, pardi propter ferocitatem, vel etiam propter mille artes nocendi, quia pardus varium animal est. De his ergo montibus coronatur Ecclesia, quando principes saeculi ad fidem Christi convertuntur; et non solum propter suas virtutes, sed etiam propter talium conversationem ad salutem remuneratur Ecclesia. Potest et hoc in praesenti accipi. Nam coronatur Ecclesia de vertice horum montium, quando subjectis principibus catholicae fidei, Ecclesia, quae antea premebatur, coronatur et gloriatur in Christo; sicut factum est tempore Constantini, quando illo converso mirabiliter glorificata est Ecclesia. Coronatur et de cubilibus leonum, et montibus pardorum, quando superbos et quosque saevos ac dolosos convertit, et pro illorum quoque conversione aeterna praemia recipit. (1076C)Vers. 9. Vulnerasti cor meum, soror mea sponsa; vulnerasti cor meum. Sponsam et sororem suam sanctam dicit Ecclesiam, quae et sponsa est, quia eam sibi Christus incarnatus despondit, eamque emundatam sordibus peccatorum, dote Spiritus sancti sibi conjunxit. Soror vero est, quia propter eam incarnatus frater ejus fieri dignatus est, sicut resurgens a mortuis dixit mulieribus: Ite, nuntiate fratribus meis (Matth. XXVIII, 10). Cum ergo dicit vulneratum se cor habere, magnitudinem amoris expressit, quo sanctam suam diligit Ecclesiam. Affirmat autem hoc iterans et inculcans: Vulnerasti cor meum, ut tali iteratione quantum Ecclesiam suam diligit, ostendat. Qua autem re vulneratum sit, subjungendo demonstrat. In uno oculorum tuorum, et in uno crine colli tui. Per oculos Ecclesiae, spirituales sensus vel doctores sanctos accipimus: per crines vero multitudines subjectarum plebium, quibus sancta decoratur Ecclesia. (1076D)Et est sensus: cum tota sis pulchra, o Ecclesia, et cum te ob multa diligam, praecipue tamen nitor spiritualium sensuum, et doctorum tuorum sinceritas me delectat, simplicitas etiam vitae subjectarum plebium, quae pie et fideliter verbis doctorum obtemperant. Bene autem cum superius pluraliter dixit oculos et capillos, hic singulariter dicit in uno oculo, et in uno crine; ut per hoc unitas sanctorum doctorum exprimatur. Unitas est enim coelestis doctrinae quam subjectis impendunt. Unus enim Dominus, ut Apostolus dicit, una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5), nec non et una devotio subjectorum fidelium. Potest et hoc quod dicit, Vulnerasti cor meum, de passione Christi accipi. Vulnerasti cor meum, id est, tuo amore fecisti ut ego in cruce vulnerarer. Notandum vero quod dicit, In uno crine colli tui. Per collum enim diximus doctores significari, et crinis Ecclesiae collo adhaeret, quo subjectae plebes a sanctis doctoribus (1077A)nutriuntur, et eorum sanae doctrinae inhaerent, ac secundum illorum praecepta vivere satagunt. Vers. 10. Quam pulchrae sunt mammae tuae, soror mea sponsa! Per mammas superius eosdem doctores diximus figurari, qui et per oculos designantur; nam sancti doctores mammae sunt, id est simplici doctrina humiles nutriunt; oculi sunt cum summa quaeque et coelestia praedicant. Ait ergo: Quam pulchrae sunt mammae tuae, soror mea sponsa! id est, quam pulchri sunt doctores tui! quoniam sermo illorum et eloquio praeeminet, et pondere sensuum pretiosus est. Pulchriora sunt ubera tua vino. Hic versiculus jam superius expositus est, ubi dicitur: Meliora sunt ubera tua vino. Et hoc notandum quod Ecclesia superius ubera sponsi sui laudavit, dicens: Meliora sunt ubera tua vino; nunc vero vicissim sponsus sponsae suae ubera extollit, ut per hoc unitas Ecclesiae commendetur. Christus enim caput est, et Ecclesia corpus ejus; praecellit enim initium praedicationis evangelicae legalem sententiam. (1077B)Et odor unguentorum tuorum super omnia aromata. Unguenta Ecclesiae sunt doctrinae coelestis charismata vel etiam fama virtutum, quae de Ecclesia fragrat; aromata vero intelliguntur legales observationes. Super aromata ergo est odor unguentorum Ecclesiae: quia dignitas et fama evangelicae perfectionis transcendit omnem laudem legalis observationis. Vers. 11. Favus distillans labia tua, sponsa. Favus est mel in cera; mel autem in cera est spiritualis intelligentia in littera. Labia ergo Ecclesiae favus distillans vocantur, quia sancti doctores, qui per labia designantur, spiritualia documenta proferunt instruendis fidelibus. Nec solum favus, sed etiam distillans vocantur Ecclesiae labia; distillat enim favus, cum mellis copia exuberans, jam non potest cereis capsulis contineri. Recte ergo divina Scriptura favus distillans vocatur, quia multipliciter intelligitur, et variis sensibus exponitur, nunc juxta litteram, nunc juxta allegoriam, nunc juxta moralitatem, (1077C)nunc juxta anagogem, id est superiorem sensum. Mel et lac sub lingua tua. Lac parvulis convenit, 518 ideoque per lac designatur simplex doctrina, qua initium credentium imbuitur. Mel vero, quod de rore coeli confici creditur, coelestem et spiritualem doctrinam significat, quae perfectis et instructis convenit. Sub lingua ergo Ecclesiae mel et ac est: quia aliquando coelestia mysteria perfectis, aliquando rudibus plana et simplicia annuntiat. Et odor vestimentorum tuorum sicut odor thuris. Vestimenta Ecclesiae sunt bonorum operum ornamenta, juxta quod Joannes in Apocalypsi dicit: Byssinum enim justificationes sanctorum sunt (Apoc. XIX, 8); et in Job dicitur: Justitia indutus sum, et indui me sicut ornamento et diademate judicio meo (Job. XXIX, 14). Thure autem diximus sanctarum orationum munditiam designari. Vestimenta ergo Ecclesiae thuri comparantur: quia omnia opera Ecclesiae quasi orationes sunt; in cunctis enim quae agit, semper (1077D)Dominum deprecatur, et tali modo impletur illud quod Dominus dicit: Oportet semper orare (Luc. VIII, 1). Nec semper ante Dominum hoc aliter impleri potest, nisi tota nostra vita et conversatio talis sit, ut in conspectu Dei oratio deputetur. Thus arbor est Arabiae, cortice et folio lauro similis, succum amygdalae modo emittens, qui bis in anno colligitur, in autumno et vere. In autumnali collectione praeparantur arbores incisis corticibus flagrantissimo aestatis ardore, ac sic prosiliente spuma pingui quae concreta densatur, ubi natura loci poscat, tegete palmea excipiente. Quod in arbore haesit, ferro depectitur; ideoque videtur corticeum esse purissimum, id est candidum thus. Secunda vindemia est vere, ad eam hieme incisis corticibus, rubrum hoc exit, nec comparandum priori. Creditur et novellae arboris candidius esse, sed veteris odoratius. Quod ex eo rotunditate guttae pependit, masculum (1078A)vocamus; guttam concussu elisam, mannam vocamus. Vers. 12. Hortus conclusus soror mea sponsa, hortus conclusus, fons signatus. Sororem et sponsam suam Ecclesiam dicit, quam ex ancilla sororem sibi esse constituit, et dote Spiritus sancti pigneratam, sibi sponsam effecit. Haec ergo Ecclesia hortus est: quia spiritualium virtutum germina profert, quae in consequentibus aromatum vocabulis designatur. Conclusus vero hortus est iste: quia sancta Ecclesia Redemptoris Domini sui adjutorio munita est, et praesidio angelicarum virtutum vallata, nullis malignorum spirituum patet insidiis. Haec ipsa Ecclesia est fons signatus: fons ideo, quia doctrinae coelestis fluentis manat, quibus omnes in Christo credentes a peccatis lavat, et veritatis scientia potat. Signatus vero fons est iste: quia sermo fidei evangelicae veritatis signaculo munitus est, ita ut neque haeretici, neque maligni spiritus fidem catholicam violare aut (1078B)irrumpere valeant. Hic hortus, vel hic fons, id est Ecclesia, primum in parvo Judeae locello plantatus vel exortus est: deinde per universum mundum disseminata praedicatione areolas suas, vel rivulos suos emisit; unde sequitur: Vers. 13. Emissiones tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus. Emissiones Ecclesiae (ut dictum est) incrementa sunt fidei et disseminatio praedicationis; quae emissiones paradisus sunt. Paradisus Graece, hortus Latine dicitur: quia illa primitiva Ecclesia, quae in Judaea quasi hortus fuit, per universum mundum multos hortos, id est Ecclesias emisit. Mala autem punica, quae rubicundum habent corticem, eos significant qui non solum generali baptismo sanctificati sunt, verum etiam qui proprio sanguine in passione baptizati, martyres effecti sunt. Fructus vero pomorum, opera significant virtutum, sive eos qui ipsas virtutes opere exercent. Emissiones ergo Ecclesiae paradisus malorum punicorum fuerunt: quia primum locum in Ecclesia post apostolos (1078C)martyres obtinuerunt, qui ipsam Domini passionem patiendo imitari studuerunt; quamvis generaliter omnis multitudo paradisus malorum punicorum possit accipi, qui mala punica sunt, quia passionem sui Redemptoris semper in memoria retinent. Et sicut malum punicum intra unum corticem multitudinem continet granorum: ita in Ecclesia multitudo fidelium intra fidem dominicae passionis continetur. Hinc Apostolus dicit: Quotquot baptizati estis in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati estis (Rom. VI, 3). Vers. 14. Cypri cum nardo, nardus et crocus, fistula et cinnamomum cum universis lignis Libani. Cyprus arbor est aromatica, semen simile coriandri habens, id est album et sublucidum, quod oleo coquitur, et inde exprimitur quod cyprus vocatur, unde regium unguentum paratur. Legimus in Exodo quod manna erat quasi semen album coriandri (Exod. XVI, 31). Cyprus ergo et manna unam habent significationem: significant enim gratiam coelestem tanquam manna (1078D)de coelestibus venientem. Cyprus ergo in horto Ecclesiae nascitur, cum fideles quique docentur gratiam coelestem omnibus praeferre, et per illam salutem sperare. Nemo enim suis virtutibus, sed sola gratia Dei salvari potest. Nardus typus est dominicae passionis, unde et Maria Magdalena nardo pistica caput et pedes Jesu unxit (Joan. XII, 3). Nardus ergo in horto Ecclesiae est, cum sancti quique memoriam dominicae passionis venerantur, eique gratias agunt quod in tantum eos dilexerit, ut pro eorum salute et liberatione mortem susciperet. Nardus et crocus. Crocus aurosi coloris habet florem, ideoque significat charitatem. Sicut enim aurum inter omnia metalia pretiosius est, ita charitas inter omnes virtutes primatum tenet, dicente Apostolo: Nunc autem manent fides, spes, charitas, major autem his est charitas (I Cor. XIII, 13). Cum nardo ergo crocus in horto Ecclesiae nascitur, cum membra Christi, hoc est (1079A)fideles quique charitatem Dei et proximi efficaciter tenere student. Crocus autem fertur ignitas febres refrigerare: sic vera charitas ardorem concupiscentiae saecularis et carnalis refrigerat, et dilectionem Dei et proximi in mente accendit. Fistula et cinnamomum. Fistula. brevis est arbuscula quae et casia vocatur, cortice purpureo; significat sanctos in Ecclesia humilitate et patientia praecipuos, pauperes videlicet spiritu, quorum est regnum coelorum (Matth. V, 3). Purpureus autem cortex significat similitudinem passionis Christi, quam humiles spiritu semper in corde retinent, vel quam illi qui in vera humilitate fundantur, in corde semper retinentes, imitari satagunt. Cinnamomum et ipsa brevis est arbuscula, sed mirae virtutis et odoris, ideoque profectum designant humilitatis, quae et per fistulam designatur. Fistula ergo et cinnamomum in Ecclesia sunt, cum sancti Dei humilitatem et patientiam, 519 et in corde veraciter tenent, et foris aliis ostendunt. Quod autem fistula rubicundum habet corticem, cinnamomum vero (1079B)cinericeum habet colorem, significat quod sancti Dei quanto plus sunt memores passionis Redemptoris sui, tanto in oculis suis viliores et despectiores sunt, dicentes cum Abraham: Loquar ad Dominum meum quamvis sim cinis et pulvis (Gen. XVIII, 27); et cum Job: Idcirco me reprehendo, et ago poenitentiam in favilla et cinere (Job XLII, 6). Cum universis lignis Libani. Ligna Libani pulchritudine et proceritate ac robore praeeminent, ideoque significant doctores et perfectos quosque in Ecclesia, de quibus superius domus Ecclesiae legitur facta, dicente eadem Ecclesia: Ligna domorum nostrarum cedrina, laquearia nostra cypressina (Cant. I, 16): quia videlicet sancti doctores praedicatione sua Ecclesiam muniunt. Cum fistula ergo et cinnamomo universa ligna Libani in horto Ecclesiae memorantur: quia sive humiles et patientes, sive perfecti quique doctores eamdem fidem habent in Ecclesia, et eamdem beatitudinem exspectant. (1079C)Myrrha et aloe cum omnibus primis unguentis. Myrrha arbor est cujus succus stacte dicitur, tantae virtutis, ut quidquid eo tactum fuerit, ab omni putredine et vermibus servetur illaesum. Aloe arbor est suavissimi odoris, adeo ut vice thymiamatis altaribus adoleatur. Habet vero succum amarissimum, resistentem putredini et vermibus. Hinc et in passione Domini Nicodemus detulisse dicitur mixturam myrrhae et aloes quasi libras centum (Joan. XIX, 39). Per has ergo arbores designatur carnis continentia et castimonia. Nam putredo luxuriam solet designare, juxta quod propheta de quibusdam dicit: Computruerunt jumenta in stercore suo (Joel. I, 17). In horto ergo Ecclesiae sunt myrrha et aloe, hoc est, mentes coelestes et omnis corruptionis immunes, audientes ab Apostolo: Pacem sectamini cum omnibus, et castimoniam, sine qua nemo videbit Deum (Hebr. XII, 14). Cum omnibus primis unguentis. Prima unguenta, quid melius quam charitas intelliguntur? de qua Apostolus dicit: Adhuc excellentiorem viam vobis demonstro (1079D)(I Cor. XII, 31); ac deinde: Si linguis (inquit) hominum loquar et angelorum, charitatem autem non habeam, nihil mihi prodest (I Cor. XIII, 1). Post myrrham autem et aloen bene prima unguenta ponuntur: quia post carnis continentiam succedit vera charitas quae Deus est, qua Deus super omnia diligitur (I Joan. IV, 16). Neque enim illi qui mundana dilectione tenentur, hoc est, qui voluptatibus et illecebris adhuc delectantur, hujus charitatis participes esse possunt. Vers. 15. Fons hortorum, puteus aquarum viventium, quae fluunt impetu de Libano. Fons hortorum, ipsa est primitiva Ecclesia, quae veritatis scientia hortos, id est Ecclesias per universum mundum disseminatas irrigat; ipsa est et puteus aquarum viventium: quia scientia veritatis quae est Ecclesia, in quibusdam quasi fons est ubi patet, in quibusdam quasi puteus ubi latet, et ad liquidum percipi non (1080A)potest. Nam inter fontem et puteum hoc distat, quod fons et in imo et in superficie terrae dicitur esse, puteus vero semper est in imo. Ecclesia ergo fons est et puteus: quia mysteria Dei in quibusdam veluti fons facile capiuntur; in quibusdam vero cum difficultate tanquam aquae puteo extrahuntur. Aquae viventes ipsa mysteria designant Scripturarum, quae in se coelestem habent virtutem. At contra cisternae vocantur, id est collectiones aquarum, documenta haereticorum, de quibus Dominus per prophetam: Me dereliquerunt fontem aquae vivae, et foderunt sibi cisternas, cisternas dissipatas, quae continere non valent aquas (Jer. II, 13). Hae fluentes aquae fluunt impetu de Libano, hoc est, manant de Ecclesia, quae albata est et candidata baptismate et bonis operibus, quod Libanus interpretatur. De hoc Libano (hoc est de Ecclesia) fluunt, hoc est, emanant aquae doctrinarum coelestium, et hoc cum impetu, id est cum quadam virtute, qua omnia haereticorum figmenta destruantur et subvertantur. Hinc et Psalmista: Fluminis (1080B)impetus laetificat civitatem Dei (Psal. XLV, 5), id est virtus divinorum eloquiorum. Vers. 16. Surge, Aquilo, et veni, Auster: perfla hortum meum, et fluant aromata illius. Enumeratis Ecclesiae virtutibus sub nomine aromatum, sciens Dominus qui est sponsus et redemptor Ecclesiae, ipsam Ecclesiam persecutionibus esse multiplicandam, subsequenter ipsam quodammodo jubet venire, persecutionem non praecipiendo, sed permittendo. Surge (inquit), Aquilo, et veni, Auster. Per Aquilonem et Austrum flatus persecutionum et perturbationum intelliguntur contra Ecclesiam saevientium. Aquilo quidem frigidissimus ventus est, Auster calidus; et ideo per Aquilonem terrores et minae designantur, per Austrum blandimentorum decipulae, quibus duobus modis probatur Ecclesia, terroribus videlicet et blandimentis. Quod autem dicit: Surge, Aquilo, et veni, Auster, non imperat malis, nec cogit eos ad mala facienda; sed permittit, et facultatem illis dat, ut (1080C)possint saevire contra Ecclesiam; quatenus per illorum malitiam Ecclesia probetur, et illi gravius puniantur. Novit enim Dominus malis hominum bona quaedam facere; sed ipsam persecutionem in potestate sua habet, ut non tantum saeviant quantum volunt; unde scriptum est: Qui facit ventis pondus (Job. XXVIII, 25): quia videlicet flatibus persecutionem modum imponit quemdam, juxta quod Apostolus dicit: Faciet cum tentatione etiam proventum, ut possitis sustinere (I Cor. X, 13). Perfla (inquit) hortum meum, hoc est Ecclesiam meam, et fluant aromata illius, hoc est, fragrantia virtutum et odor bonorum operum ex illa procedat. Quo enim acerbius Ecclesia concutitur, eo majorem virtutum odorem ex se emittit. Vers. 1. Veniat dilectus meus in hortum suum, ut comedat fructum pomorum suorum. Audiens Ecclesia persecutionem vocari, tanquam se praeparans contra adversa, dicit: Veniat dilectus meus in hortum suum, (1080D)hoc est, Christus sponsus meus veniat, quem toto corde diligo, ad Ecclesiam suam, ut comedat fructum pomorum suorum, hoc est, delectetur atque pascatur bonis operibus fidelium suorum. Nam cibus Domini, bona nostra opera sunt, sicut ipse fidem Samaritanorum vel gentium intuens, dixit discipulis suis: Ego cibum habeo manducare quem vos nescitis (Joan. IV, 32). Veni in hortum meum, soror mea sponsa. Desideranti Ecclesiae ut ad se veniat sponsus respondet se jam hoc fecisse. Ego (inquit) jam veni. Nam veni, hic, non est imperantis, sed praeteriti temporis indicativum. O soror mea sponsa, 520 jam veni in hortum meum, jam visitavi Ecclesiam meam; sed et quotidie visito, et virtutum illius pomis pascor atque odore fruor. Venio ad eam, ut errantes corrigam, infirmantes roborem, dubios confirmem, et perfectos quosque praemiis coelestibus donem. (1081A)Messui myrrham meam cum aromalibus meis. Per myrrham designantur illi qui martyrio vitam finierunt, vel etiam carnem suam cum vitiis et concupiscentiis crucifixerunt (Gal. V, 24). Aromata vero sunt opera sanctarum virtutum, bonae operationis odoribus fragrantia. Metit ergo Dominus myrrham cum aromatibus suis, quando sanctos martyres vel reliquos electos bonis operibus insignes, ab hac vita falce mortis praecidit, atque ad maturitatem bonorum operum perductos in horrea supernae patriae recondit. Comedi favum meum cum melle meo, bibi vinum cum lacte meo. Per favum et vinum sancti praedicatores figurantur: per mel vero et lac boni auditores. Favus enim sunt praedicatores, qui arcana et intima Scripturarum mysteria quasi mella de favis producunt, cum ea praedicando aliis manifestant. Mel vero boni auditores sunt: quia dulcidinem verbi Dei attente suscipere, eaque delectabiliter pasci student. Vinum sunt ipsi praedicatores, qui et favus: quia fortia sacramenta (1081B)Scripturarum annuntiant. Lac vero sunt infirmi quique auditores, quibus aperta mysteria quasi lac conveniunt. Cum ergo horum omnium vita diversis studiis agatur, et horum omnium bona intentione Redemptor pascitur et delectatur; et sic quasi favum cum melle comedit, et vinum cum lacte bibit. Possumus hoc etiam ad mortem electorum referre, quos Dominus comedit, cum ad aeternam vitam per mortem vocat, et corpori suo, hoc est societati electorum in illa jam coelesti felicitate laetantium conjungit. Quod si hoc de morte sanctorum accipimus, debemus in vino eos accipere, quorum animae jam coelesti felicitate gloriantur; in favo vero eos qui jam corpore et anima in illa beatitudine gaudent, quales sunt illi qui cum Domino surrexerunt (Matth. XXVII, 52). Comedite, amici, et bibite, et inebriamini, charissimi. Non solum Dominus profectu sanctorum gaudet, verum etiam nos hortatur ut illorum virtutibus gaudeamus, (1081C)et illos imitemur: Comedite (inquiens), amici, hoc est fideles mei, qui amici estis faciendo quae jubeo; charissimi mei estis, perfecta me animi charitate diligendo. Comedite ergo (inquit) et bibite, id est, sanctorum bonis actibus congaudete, et illos vobis ad imitandum proponite. Notandum vero quod dicit, bibite et inebriamini. Ebrietas aliquando in Scripturis pro saturitate ponitur, sicut de fratribus Joseph dictum est: Biberunt et inebriati sunt coram eo (Gen. XLIII, 34); et Psalmista: Visitasti terram, et inebriasti eam (Psal. LXIV, 16), id est, satiasti et replesti. Hortatur ergo nos ut non solum comedamus et bibamus, verum etiam saturemur: quia sunt quidam qui comedunt et non saturantur, quia videlicet delectabiliter praedicationem divinam audiunt, sed negligenter obliviscuntur, nec ad effectum boni operis quod audierint perducunt. Comedunt autem et saturantur qui verba vitae quae audiunt, in internis sensibus recondunt et opere implere satagunt; (1081D)de quibus Psalmista dicit: Edent pauperes et saturabuntur (Psal. XXI, 27). Si vero (ut superius dictum est) de morte sanctorum hoc acceperimus, amici et charissimi ipsi sunt angelici spiritus, quos jubet Dominus congratulari electis suis, cum ab hac vita ad aeternae beatitudinis requiem transferuntur, juxta quod in evangelica parabola legitur: Congratulamini mihi, quia inveni ovem meam quae perierat (Luc. XV, 6). Vers. 2. Ego dormio et cor meum vigilat. Vox Ecclesiae, Ego dormio: quia aliquantula pace largiente sponso meo requiesco, nec tales patior pressuras quales primitiva Ecclesia, et ideo cor meum vigilat, quia securius concessa mihi pace amori sponsi mei inhaereo, et ad illum oculos cordis mei intendo. Sed quia hoc tempus non est requiei, sed potius laboris et certaminis, rursus sponsus Ecclesiam ad labores excitat, et ad praedicationis certamen hortatur. (1082A)Vox dilecti mei pulsantis. Pulsat dilectus, cum Christus fideles suos ad profectum virtutum hortatur; sive pulsat, cum eos ut proximos praedicando lucrentur, admonet. Et est tertia pulsatio, qua pulsat electos suos Dominus, cum per aegritudinis molestiam esse mortem vicinam designat; de qua pulsatione in Evangelio dicitur: Ut cum venerit et pulsaverit confestim aperiant ei (Luc. XII, 36). Sed hoc loco pulsare dicitur, hoc est, Ecclesiam ad opus praedicationis instigare. Aperi mihi, soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea. Aperi mihi, soror mea. Soror, quia cohaeres es regni mei facta; amica mea, quia de jugo servitutis liberata, arcana veritatis meae cognovisti; columba mea, quia Spiritus mei dote es sanctificata; immaculata mea, quia effusione mei sanguinis ab omni peccatorum macula purgata es. Aperi mihi, hoc est, de quiete et otio dulcedinis et contemplationis egredere ad opus praedicationis. (1082B)Quia caput meum plenum est rore, et cincinni mei guttis noctium. Caput Ecclesiae (ut Apostolus dicit) Christus est (Ephes. V, 23); cincinni vero sunt intimae cogitationes sanctorum, quae non laxe et dissolute fluunt, sed vinculo timoris et amoris Dei colligantur. Ros vero et guttae noctium hoc loco tenebrosas et infidelitate plenas, frigidasque mentes designant. Caput ergo sponsi plenum est rore, cum saeculares quique a charitate Dei torpescunt, et juxta quod Dominus dicit: Abundante peccato refrigescit charitas (Matth. XXIV, 12). Et cum tales sanctos Dei coelestia meditantes persequuntur et odiunt, quasi cincinni sponsi pleni sunt guttis noctium. Cum ergo tales multiplicantur et gravant Ecclesiam, tunc sponsus admonet sponsam suam ut surgat et operi praedicationis insistat. Vers. 3. Exspoliavi me tunica mea, quomodo induar illa? Provocata Ecclesia a sponso suo ad officium praedicationis, respondet: Exspoliavi me tunica mea: quomodo induar illa? Exui me curis et occupationibus (1082C)hujus saeculi, sine quibus officium praedicationis aut vix aut nullatenus agitur, et quomodo fieri potest ut iterum ad ea quae deserui revertar? Nam qui se ad officium praedicationis adaptat suscipiendum, debet quoque temporalia subditis providere, quae sine magna sollicitudine agi non possunt. Quod autem tunica sollicitudines et curas saeculi significet, Dominus ostendit in Evangelio: Et qui in tecto est non descendat tollere tunicam suam (Matth. XXIV, 18); quod est aperte dicere: Qui in sublimi contemplationis arce consistit, non descendat ut tollat tunicam 521 suam, id est, non descendat tollere curas saeculi; hoc est, ne iterum occupationibus saeculi implicetur. Timet ergo Ecclesia vel anima quaeque sancta hac tunica exui, et in contemplatione sui Conditoris requiescens, iterum reindui et saecularibus negotiis occupari. Lavi pedes meos, quomodo inquinabo illos? Lavi pedes meos, hoc est, actiones quibus nunquam pulverem (1082D)tangere, hoc est, terrena agere consueveram, dignis poenitentiae fletibus ablui, adeo ut nihil nunc nisi divina me libeat cogitare. Quomodo inquinabo illos? id est, quomodo fieri potest, ut iterum ad cogitanda caduca et terrena redeam, quae nunc in occupato et libero corde divino fruor contuitu? Vers. 4. Dilectus meus misit manum suam per foramen, et venter meus intremuit ad tactum ejus. Dilectus manum per foramen mittit et ventrem tangit, cum interna Conditor inspiratione cor visitat, et ad profectum virtutum accendit: seu etiam cum nos ad memoriam operum suorum revocat, ut cogitemus: quia cum Deus esset, pro nobis homo fieri dignatus est; ut terrena nostra suscipiens, coelestes nos faceret, et moriendo pro nobis vitam aeternam nobis donaret. Quod cum fit, venter intremit: quia cum talia cogitare incipimus, cordis nostri arcana se concutiunt, dum stupere incipimus, quanta dignatione haec Conditor pro nobis agere dignatus est (1083A)Nam quod venter cor significet, ostendit propheta dicens: Ventrem meum, ventrem meum doleo (Jer. IV, 19); quod quid esset ostendit, dicens: Sensus cordis mei dissipati sunt. Vers. 5. Surrexi, ut aperirem dilecto meo. Aperimus dilecto non solum cum adventum ejus suscipimus, verum etiam cum aliis praedicamus; et eos qui per malitiam pectus clauserant, nostra praedicatione conversos, facimus ut ipsi quoque januam cordis Christo aperiant. Bene autem primo dicitur, Surrexi; deinde, ut aperirem dilecto meo. Qui enim praedicando aliorum corda Christo vult aperire, prius debet surgere, hoc est, ad studium bonorum operum erigi, et opere implere quod praedicat: ne forte aliis praedicans, ipse reprobus efficiatur (I Cor. IX, 27); hinc et Lucas de Domino dicit: Quae coepit Jesus facere et docere (Act. I, 1); prius dicit facere, deinde docere. Manus meae distillaverunt myrrham, et digiti mei (1083B)pleni myrrha probatissima. Per manus quibus operamur, ipsa operatio designatur; per digitos vero discretio operationis: quia in nullo membro tantae sunt distinctiones articulorum, quantae in digitis. Manus Ecclesiae myrrham stillant, cum praedicatores ejus continentiae et mortificationi carnis suae operam dant, dicentes cum Apostolo: Castigo corpus meum, et in servitutem redigo (II Cor. IX, 27). Sive cum pro Christo mori parati sunt; sicut Joannes dicit: Si Christus pro nobis animam suam posuit, et nos debemus pro fratribus animas ponere (I Joan. III, 16). Digiti vero sunt pleni myrrha probatissima, cum ipsum opus mortificationis subtiliter discernimus, utrum pro intuitu supernae mercedis fiat, an pro laudibus saeculi. Qui enim pro humanis favoribus jejunat, vel abstinentiae sive continentiae operibus insistit, in manibus quidem myrrham habet, sed in digitis non habet: quia non discernit quare hoc faciat; de quibus Dominus dicit: Amen dico vobis, receperunt mercedem suam (Matth. VI, 2). Sive manus sponsae distillant (1083C)myrrham, cum operibus sanctae Ecclesiae, castimoniae vel sanctae continentiae seipsos aptant. Vers. 6. Pessulum ostii mei aperui dilecto meo, at ille declinaverat atque transierat. Pessulum ostii aperit, cum Ecclesia vel fidelis quaeque anima cor advenienti Conditori pandit. At ille declinaverat atque transierat. Plerumque enim cum spiritualia quaeque tractare volumus, quanto subtilius intendimus, tanto acies cordis reverberatur; unde Salomon dicit: Dixi, sapiens efficiar, et ipsa longius recessit a me (Eccl. VII, 24); Psalmista quoque dicit: Accedet homo ad cor altum, et exaltabitur Deus (Psal. LXIII, 8). Quanto enim quisque magis ad contemplationem divinam purificatione carnis cor sustollit, tanto altius quod quaerebat, esse invenit. Dicit ergo: Ille declinaverat atque transierat, quia nemo eum in praesenti vita, sicuti est, comprehendere potest. Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. Quanto (inquit) vicinius adventum sponsi mei persensi ad tactum secretae inspirationis, tanto magis (1083D)quidquid in me erat frigidum, incaluit, ita ut nihil jam libeat nisi in lacrymas resolvi. Loquitur enim sponsus, cum interna sui inspiratione Christus sanctam animam inspirat, eique coeleste desiderium suggerit, et ita eo loquente liquefit: quia quo magis coelestibus afflatur desideriis, eo amplius terrenis emoritur et quasi insensibilis mundo efficitur, solumque coelesti desiderio vivit. Hoc est quod etiam per prophetam dicitur: Quis caecus nisi servus meus? Quis surdus, nisi ad quem nuntios meos misi? (Isai. XLII, 19). Quaesivi, et non inveni illum: vocavi, et non respondit mihi. Ingeminat iterum causam doloris sui. Omnibus quidem se pie quaerentibus adest Dominus semper: se invocantibus respondet, id est, ad salutem exaudit; sed plerumque fidelem animam se desiderantem, et ad se venire cupientem non exaudit, ad hoc ut ita se ei praesenti ostendat, sicut se in futurum (1084A)ostensurum promittit: vel etiam non respondet, id est, non exaudit, ad hoc ut libito suo sanctus quisque vinculis corporis exuatur et liber amplexibus sponsi sui demulceatur. Nam quando Apostolus dicebat: Cupio dissolvi et esse cum Christo (Philip. I, 23), quasi quaerebat inhaerere sponso suo, et vocabat illum desiderio mentis; sed tamen non respondebat illi, quia non statim de corpore eum liberabat, sed adhuc laboribus exerceri, et utilitatibus Ecclesiae insudare permittebat. Vers. 7. Invenerunt me custodes qui circumeunt civitatem; percusserunt me et vulneraverunt me. Vigiles qui custodiunt civitatem, sancti sunt doctores, qui civitatem Dei (id est Ecclesiam) circumeunt, pervigilem ejus curam agentes, quo illam et ab adversariis tueantur, et verbo suo vel exemplo ad coelestia desideria accendant. Inveniunt ergo sponsam dilectum quaerentem, cum sancti doctores animam coelestibus desideriis intentam, et praesentes verbo vel (1084B)absentes, sacris Scripturis suis instituunt et informant. Percusserunt (inquit) et vulneraverunt me. Verbum Dei gladius est, dicente Apostolo: Vivus est sermo Dei et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti, et pertingens usque ad divisionem animae ac spiritus (Hebr. IV, 12). Hoc gladio sponsa percutitur et vulneratur, quando praedicatoris sermo de Deo loquitur, et auditores veluti quodam spiculo compunctionis et amoris transfodit. 522 Tulerunt pallium meum mihi custodes murorum. Hoc hic pallium, quod superius tunica intelligitur, ubi dicitur: Exspoliavi me tunica mea, tegmine videlicet saecularium desideriorum, quod custodes auferunt: quia quidquid de amore praesentis saeculi in mente alicujus remanserit, totum sancti doctores auferunt, et eam solummodo sponsum suum Christum diligere faciunt. Hi tales possunt dicere cum Apostolo: Mihi mundus crucifixus est, et ego mundo (Gal. VI, 14). Custodes murorum. Muri civitatis sunt sancti doctores Ecclesiae. Custodes autem murorum illi sunt (1084C)qui etiam eos instruunt qui aliis quoque praeesse possunt, qualis erat Paulus, qui Timotheum et Titum, muros utique hujus civitatis, instruebat et custodiebat, hoc est, exhortabatur ad perfectionem boni operis. Vers. 8. Adjuro vos, filiae Jerusalem, si inveneritis dilectum meum, ut nuntietis ei quia amore langueo. Filiae Jerusalem sunt animae fideles, quae vel adhuc in praesenti peregrinantur, vel etiam Christo fruuntur, vel quae quandoque facie ad faciem contemplaturae sunt Christum. Vel filiae Jerusalem sunt cives illius supernae civitatis, in qua est summa pax et felicitas divinae contemplationis. Sed hoc loco filias Jerusalem, animas debemus accipere Deum desiderantes, sed adhuc in hac peregrinatione versantes. Adjurat ergo sponsa filias Jerusalem ut nuntient sponso quia amore languet, cum anima fidelis fideles alios Deum desiderantes adjurat ut Christo insinuent, eique nuntient suo illam amore teneri. Bene autem se amore languere dicit. Quanto enim magis superna (1084D)desiderare coeperit, tanto erga ea quae mundi sunt, languescit. Nec mirum si tales languere dicuntur, cum Apostolus eos mortuos dicat: Mortui, inquiens, estis, et vita vestra abscondita est cum Christo (Coloss. III, 3). Ita ergo adjuranti sponsae respondent filiae Jerusalem. Vers. 9. Qualis est dilectus tuus ex dilecto, o pulcherrima mulierum? qualis est dilectus tuus ex dilecto, quia sic adjurasti nos? Hoc tunc fit, quando quis fidelis fratrem fidelem alloquitur, et invicem sibi coelestium desideriorum verba suggerunt, quibus se ad supernorum amorem accendunt. Indica mihi, inquit, jam desideranti, jam ad visionem Conditoris mei pervenire cupienti, qualis est dilectus tuus, hoc est, qualiter Christus amari debeat. Jam dudum, inquit, illum timere coepi; sed jam charitate timorem expellente, opto audire verba quibus ad amorem illius accendar. Tu ergo quae illum jam amore quaeris, (1085A)ejusque amore langues, dic mihi: Qualis est dilectus tuus ex dilecto. Dilectus ex dilecto, Filius est ex Patre, sicut est Deus de Deo, lumen de lumine. Vel etiam, dilectus tuus ex dilecto, Christus est ex ea parte qua diligendus est, non ex ea qua timendus. Nam timere magis imperfectorum est, quos timor a peccatis revocat: amare vero perfectorum. Jam ergo interrogat, Qualis sit dilectus ex dilecto, id est, qualiter Christus amari debeat, vel qualis sit erga illos qui illum tantum amare noverunt. Vers. 10. Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex millibus. Vox respondentis Ecclesiae: Dilectus meus candidus et rubicundus: candidus virginitate, rubicundus passione. Candidus, quia sine peccato; nam sine peccato est conversatus: Peccatum enim non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus (I Petr. II, 22). Rubicundus, quia lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo (Apoc. I, 5). Electus ex millibus. Singulari enim gratia homo Christus in omni humani generis (1085B)massa refulsit: quia per illum proposuit Deus salvare genus humanum, et ipse est Mediator Dei et hominum homo Jesus Christus (I Tim. II, 5); de quo Psalmista: Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum (Psal. XIII, 3); et Salomon: Virum de mille unum reperi (Eccle. VII, 29), id est Christum; et ipse in psalmo: Singulariter sum ego donec transeam (Psal. CXL, 10). Electus ergo ex millibus, quia ex omni multitudine sanctorum solus dignus fuit audire: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui (Matth. III, 17). Vers. 11. Caput ejus aurum optimum. Caput sponsi Deus est, juxta quod Apostolus dicit: Caput Christi Deus (I Cor. XI, 3); quod auro optimo comparatur, quia sicut aurum omnibus metallis pretiosius est, ita Deus omnipotens a se factis bonis praecellit et supereminet; unde Dominus: Nemo bonus, nisi solus Deus (Marc. X, 18). Caput ergo sponsi aurum optimum est, quia Dei bonitas est ineffabilis, omnium rerum bonitatem transcendens: quia nihil bonum nisi (1085C)participatione hujus summi boni. Comae ejus sicut elatae palmarum. Comae sponsi sunt multi udines fidelium, per fidem et dilectionem Deo adhaerentes, quae elatis palmarum comparantur. Elatae palmarum sunt rami productiores et excellentiores, interdum aureosi coloris, crispantes et semper ad excelsa tendentes, et nunquam virorem suum amittentes. Tales ergo dicit comas sponsi sui Ecclesia, crispas videlicet et rutilas. Nonnulli dicunt elatas palmarum speciem arboris esse aromaticae, quam Latine abietem sive spatas vocant; nam Graece abies ἐλάτη dicitur. Est autem species haec apta conficiendis unguentis. Abietem vero hic non magnam illam arborem quae est navigiis et domibus apta, sed (ut diximus) speciem aromaticae arboris debemus accipere. Haec juxta litteram de elatis palmarum. Comae ergo sponsi elatis palmarum comparantur: quia fidelium multitudines et virore fidei gaudent, et ad aeterna desideranda extolluntur, atque dulcedinem supernae (1085D)suavitatis degustant; quam quanto magis percipiunt, tanto magis in oculis suis peccatores sibi et contemptibiles esse videntur; unde sequitur: Nigrae quasi corvus. Comae enim sponsi nigrae sunt quasi corvus, quia fidelium multitudines suae fragilitatis sibi consciae sunt, et nihil se boni ex se habere noverunt; vel etiam, elatae palmarum sunt in spe et victoria, nigrae vero quasi corvus, quasi despecti et contemptibiles sunt pressuris hujus saeculi. Elatae palmarum sunt sancti, quia per gratiam Dei ad coelestis victoriae palmam tendunt; nigrae vero quasi corvus, quia per se infirmos et peccatores se esse cognoscunt. Possunt etiam comae sponsi angelicae virtutes accipi, quae Deo specialiter inhaerent, sicut comae capiti, eumque a vicino contemplantur. Quae bene elatis palmarum comparantur: quia nunquam a status sui rectitudine inclinantur, sed in dignitate officii sui immaculatae permanent; quae quanto magis claritatem sui Conditoris contemplantur, eo (1086A)amplius quam vile sit omne creatum, in ejus comparatione aspiciunt, et ideo nigrae quasi corvus esse dicuntur. 523 Vers. 12. Oculi ejus sicut columbae super rivulos aquarum, quae lacte sunt lotae. Oculi ejus dona sunt Spiritus sancti; quod ostendit Joannes in Apocalypsi, dicens: Vidi agnum tanquam occisum, habentem cornua septem, et oculos septem, qui sunt septem spiritus Dei missi in omnem terram (Apoc. V, 6). Unde et bene columbis super rivulos aquarum comparantur, quia Spiritus sanctus puris et sinceris mentibus delectatur. Non enim super stagna vel paludes, sed super rivulos aquarum columbae resident: quia (ut dictum est) Spiritus sanctus castas et mundas mentes sibi habitaculum facit. Quae lacte sunt lotae: quia (ut dictum est) Spiritus sanctus lactis nomine, id est Dei gratia intelligitur, quae per Spiritum sanctum Ecclesiae tribuitur, et qua veluti lacte parvuli, ita Ecclesia nutritur. Possumus et per oculos sponsi doctores Ecclesiae accipere, qui columbis comparantur (1086B)propter innocentiam et simplicitatem. Hae columbae super rivulos resident, ut adventum accipitris a longe prospiciant et praecaveant: sic et sancti doctores aqua baptismatis perfusi, nitore castitatis et sanctimoniae dealbati sunt. Et resident juxta fluenta plenissima, hoc est, juxta Scripturarum exuberantem scientiam. Si quid vero putamus distare inter rivulos et fluenta plenissima, dicendum est per rivulos, Veteris Testamenti scripturas designari; per fluenta plenissima, copiosam sancti Evangelii doctrinam accipi. Istae ergo columbae et super rivulos aquarum sunt, et juxta fluenta plenissima resident: quia sancti doctores assidue tam Veteris Testamenti quam Novi mysteria perserutantur. Vers. 13. Genae illius sicut areolae aromatum consitae a pigmentariis. Genae sponsi, modesta Christi pietas, vel severitas, sive habitus vultus illius accipitur; nam in genis viri laetitia, vel modestia, severitas (1086C)quoque et pietas deprehenditur. Ideoque in genis sponsi juste habitus vultus Redemptoris nostri accipitur. Genae enim illius erant, cum exsultaret in spiritu, ut Evangelium dicit, vel cum fleret super mortuum Lazarum (Joan. XI, 35), vel cum doleret super perituram Jerusalem (Luc. XIX, 41), et plura id genus. Hae genae sponsi areolis aromatum comparantur; sicut enim areolae aromatum optime compositae et ordinatae, aspectum intuentium delectant, eisque odoris sui gratiam propinant: ita Christi mansuetudo et absentes fama, et praesentes reipsa delectabat, et ad sui dilectionem provocabat. Hae areolae a pigmentariis consitae sunt. Pigmentarii sunt prophetae vel apostoli, quorum alteri haec omnia futura, alteri jam facta descripserunt. Labia illius lilia distillantia myrrham primam. Per labia sponsi, verba Domini nostri Jesu Christi accipiuntur, quae liliis comparantur: quia candoris aeterni praemia annuntiant. Distillant myrrham primam, quia per carnis mortificationem ad haec perveniendum (1086D)docent. Vel etiam liliis labia Domini comparantur, quia castitatis illa et munditiae opera docent. Distillant primam myrrham, quia quaecunque adversa patienter perferenda insinuant. Labia Domini lilia erant, cum docens in monte diceret: Beati pauperes spiritu, beati mites, beati misericordes, beati mundo corde (Matth. V, 3, 4, 7, 8, 10). Distillant myrrham primam, cum post haec subjungeret: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam. Vers. 14. Manus ejus tornatiles aureae. In manibus namque sponsi digne operatio Salvatoris accipitur. Sicut enim quis torno facile operatur, nec regula ulla indiget, sic operatio Salvatoris facilis erat; quidquid enim volebat, illico perficiebat: quia dixit, et facta sunt (Psal. XXXII, 9), et de quo evangelista (Matth. VII, 29): Erat quasi in potestate habens sermonem. Aureae enim crant, quia operatio illius divinitatis peragebatur potentia; nam in auro Divinitas (1087A)figuratur: quia sicut aurum caetera metalla antecellit et pretiosius est, ita Divinitas suis omnibus operibus ineffabili modo praecellit. Plenae hyacinthis. Hyacinthus lapis est aerii coloris. Quid ergo in hyacinthis, nisi spes et desiderium coeleste accipitur? Et manus Domini plenae sunt hyacinthis, quia omnis ejus operatio nos ad spem et desiderium supernorum excitat. Hyacinthus est etiam flos aromaticus, coloris purpurei, bonique odoris. Manus Domini plenae sunt hyacinthis, quia in cruce clavis perforatae, et rubore sui sanguinis quasi colore purpureo respersae sunt. Sed superior expositio de hyacintho lapide melius hic convenit. In alia translatione lapis habetur. Dicuntur enim manus ejus tornatiles, plenae Tharsis. Tharsis lapis est quem nos chalcedonium dicimus. Venter ejus eburneus. In membris humani corporis nihil ventre fragilius, nihil tenerius; ideoque per ventrem fragilitas assumptae humanitatis in Christo accipitur. Ebur autem est os elephantis, quod animal (1087B)dicunt esse castissimum, et naturae frigidissimae unde et a dracone, qui calidae naturae est, vehementer appetitur. Venter ergo sponsi eburneus est, quia assumpta humanitas Redemptoris nullam corruptionem, nullam labem admisit; peccatum enim non fecit, nec dolus inventus est in eo ullus (Isai. LIII, 9). Fragilitatem quidem carnis assumpsit; sed tamen totius peccati immunis fuit; sicut serpens aeneus a Moyse in deserto exaltatus (Num. XXI, 9), figuram quidem serpentis habuit, sed malitia veneni caruit. Distinctus sapphiris. Sapphirus lapis est coeli sereni habens colorem. Unde in visione Domini dicitur: Et viderunt Deum Israel, sub pedibus ejus quasi opus lapidis sapphiri, et quasi coelum cum serenum est (Exod. XXIV, 10). Per sapphiros ergo opera divinae Majestatis intelliguntur, quae in carne perficiuntur. Venter ergo sponsi distinctus erat sapphiris: quia humanitas Christi coelestibus virtutibus refulgebat. Nec plenus dicitur esse sapphiris, sed distinctus; ita (1087C)videlicet, ut inter sapphiros appareret eboris candor: quia sic Dominus operabatur ea quae divinitatis erant, ut nihilominus perficeret ea quae erant humanitatis, et non relinqueret ea quae erant divinitatis. Distincta est enim operatio in Christo, divinitatis et humanitatis. Nam quod esuriebat, quod sitiebat, quod flebat, quod lassabatur, quod ad ultimum crucifigi et mori poterat, humanitatis opera erant; quod vero mortuos suscitabat, quod omnibus infirmantibus succurrebat, quod seipsum a mortuis resuscitabat, evidentissima erant opera divinitatis. Vers. 15. Crara illius columnae marmoreae, quae fundatae sunt super bases aureas. Crura sponsi itinera sunt Salvatoris, quibus homo fieri et ad nos venire dignatus est; quae recte columnis marmoreis comparantur, quia nihil marmore fortius, nihil columna rectius. Et crura sponsi columnae marmoreae sunt: quia omnia itinera Domini et fortia et recta sunt. De ejus fortitudine 524 dicit Psalmista: Exsultavit ut gigas ad currendam viam, a summo coelo egressio ejus (1087D)(Psal. XV II, 6). De rectitudine alibi: Justus Dominus et justitias dilexit; aequitatem vidit vultus ejus (Psal. X, 8); et, Universae viae Domini misericordia et veritas (Psal. XXIV, 10). Haec crura super bases aureas fundata sunt, quia omnia quae per Christum vel in Christo agenda erant, divinitatis consilio ante mundi constitutionem praeordinata et praefinita sunt. Aurum enim, quod (ut saepe dictum est) splendidius et pretiosius est caeteris metallis, divini consilii sincerissimum secretum significat. De basibus ergo aureis columnae marmoreae procedunt, quia ab initio saeculi praeordinata est incarnatio, nativitas, passio et resurrectio Salvatoris, caeteraque mysteria quibus humanum genus redimeretur. Unde et propheta laudans Deum, dicebat: Domine Deus meus, honorificabo te, laudes dicam nomini tuo, qui facis mirabiles res: consilium tuum verum fiat (Isai. XXV, 1). Species ejus ut Libani, electus ut cedri. Libanus (1088A)Phoenicis est mons, terminus Judeae contra septentrionem, et est excelsior caeteris montibus. Arbores etiam illius montis et proceritate et specie ac robore caeterarum silvarum ligna praecellunt. Sicut (inquit) Libanus caeteris montibus Judeae terrae praecelsior est: ita Redemptor noster speciosior est omnibus electis: quia speciosus est forma prae filiis hominum (Psal. XLIV, 3). Et sicut cedrus pulchrior est et procerior caeteris arboribus, ita et ille gratia divinitatis praecellit omnes ab initio saeculi sanctos. Vers. 16. Guttur illius suavissimum. Superius per labia sponsi verba illius intellecta sunt, nunc per guttur, ipsorum verborum interior dulcedo significatur, qua intellectus noster reficitur; unde et Psalmista: Gustate et videte quoniam suavis est Dominus (Psal. XXXIII, 9.) Et multi quidem verba Domini facile intelligere possunt; sed pauci sunt qui dulcedinem illorum valeant penetrare, hoc est, qui praecepta Dei ex amore et desiderio studeant adimplere. Et totus desiderabilis. Ac si diceret: Quid per (1088B)singula membra ejus describendo immoror? Totus est desiderabilis sponsus meus. Totus (inquit), quia perfectus Deus, perfectus homo. Totus ergo desiderabilis est, quia angelos et electos quosque ad suum accendit desiderium, juxta quod Apostolus dicit: In quem desiderant angeli prospicere (I Petr. I, 12); et quo vicinius aspicitur, hoc majori desiderio ad se aspiciendum provocat intuentes. Talis est dilectus meus, et ipse est amicus meus, filiae Jerusalem. Dilectus, quia per fidem et charitatem illi inhaereo; amicus vero, quia me de vinculo peccati redemptam, amicam suam, et secretorum suorum consciam facere dignatus est; quem quanto plus quisque diligit, tanto amicitia ejus dignior efficitur. Vers. 17. Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum? Vox est filiarum Jerusalem, id est Ecclesiarum, sive etiam animarum sanctarum. Nam sponsa Christi Ecclesia est, filiae Jerusalem ipsa Ecclesia est, quae ex singulis fidelium animabus (1088C)constat. Aiunt ergo: Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum? Quo declinavit dilectus tuus? et quaeremus eum tecum. Adjuraverat enim superius ipsa sponsa filias Jerusalem, ut nuntiarent sponso quod amore ejus langueret; interrogaverant eaedem filiae Jerusalem, qualis esset sponsus, et illa consequenter formam sponsi sui exposuerat; nunc interrogant ipsae filiae Jerusalem, quo abierit sponsus ille, ut quaerant eum cum ea. Hoc faciunt sanctae animae, quando adinvicem de aeterna salute colloquuntur: flagrantes amore Christi, et ejus aspectum desiderantes; sive cum diligenter investigant in quorum maxime cordibus Christus requiescat; ut eorum exemplo et conversatione aedificentur. Notandum autem quod dicitur, Quo abiit, vel, Quo declinavit dilectus tuus? Quasi enim ad tempus declinat dum quaeritur; ut majus ad se quaerendum desiderium excitet. Ad hoc enim plurumque differt vota et orationes sanctorum, ut ardentius eum desiderare incipiant; sicut et quondam (1088D)Mariae se quaerenti non statim se ostendit, sed in specie hortulani apparens (Joan. XX, 15), tandem quod ipse qui quaerebatur esset, ostendit. Exaudit ergo Christus semper electos suos, sed semper quasi declinat, cum non statim postulata concedit. Bene autem dicitur: quaeremus tecum; nam qui sine Ecclesia Christum quaerit, errare et fatigari potest, proficere non potest. CAPUT VI. Vers. 1. Dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatis, ut pascatur in hortis, et lilia colligat. Jam supra docti sumus quis sit hortus Christi, sancta videlicet Ecclesia, de qua superius dictum est: Hortus conclusus soror mea sponsa. Descendit (inquit) Christus in hortum suum ad areolam, quem ipse praeparavit et excoluit, quem virtutum germinibus consevit, quem sua gratia illustravit, quem (1089A)muro suae custodiae ab incursu malignorum spirituum defendit. Et bene in hortum suum descendisse dicitur; nam in horto sepeliri voluit (Joan. XIX, 41), et primum Mariae Magdalenae in horto apparuit (Joan. XX, 15), ibique quodammodo primitias Ecclesiae consecravit. Descendisse dicitur, quando de superioribus et coelestibus sedibus in hortum descendit, quem ipse humili loco plantavit, sed ad hoc ipse descendit, ut hortus (id est Ecclesia) ejus ad ipsum ascenderet. Unde et in sequentibus de horto, id est Ecclesia sua, dicit: Quae est ista quae ascendit per desertum? Ad areolam (inquit) aromatis. Per areolam, anima cujusque fidelis intelligitur, quae disciplina coelesti exculta et diligenter composita, ac laterum parilitate exquadrata est. Ut pascatur (inquit) in hortis, id est, ex piis sanctorum laboribus delectetur. Ipse enim bonis nostris pascitur, in tantum, ut in paupere ipse reficiatur. Et lilia (inquit) colligat, hoc est, ut sanctas animas virtutis maturitate ad perfectum candorem (1089B)perductas, ab hoc mundo ad se colligat, et secum in aeterna beatitudine gaudere faciat. Lilia enim sanctae sunt animae, virtutum studiis et bonis operibus candidatae. Vers. 2. Ego dilecto meo, et dilectus meus mihi, qui pascitur inter lilia. Ego dilecto meo, subauditur, gratam pastionem praeparo; et dilectus meus mihi gratiam perfectionis, vel praemium aeternae remunerationis praestabit. Sive, Ego dilecto meo in me ipsa mansionem paro; et dilectus meus mihi, quia ipse in me habitat, et me in se habitare facit; sicut ipse in Evangelio dicit: Ego in vobis, et vos in me (Joan. XIV, 20). Vers. 3. Pulchra es, amica mea, suavis et decora sicut Jerusalem. Quaerebat Ecclesia sponsum suum tanquam absentem; sed ille ut se semper praesentem 525 ostenderet, eique de se colloquenti, seque desideranti semper adesse demonstraret, cito respondet: Pulchra es, amica mea, suavis et decora sicut Jerusalem. Pulchra es, quia maculam et rugam non habes (1089C)peccati, sed omni nitore virtutum vernas. Amica mea, Ecclesia vel anima quaeque fidelis. Suavis et decora sicut Jerusalem. Jerusalem, quae visio pacis interpretatur, illam supernam civitatem designat in qua est vera pax et felicitas: quia ibi sic gaudent sancti de munere; ut non sit quod doleant de corruptione. Ergo Ecclesia, quae adhuc in terris est, vel anima quaeque fidelis, ad similitudinem illius Jerusalem suavis est et decora: quia illam pacem in quantum potest imitatur. Sequitur: Terribilis ut castrorum acies ordinata. Terribilis est Ecclesia malignis spiritibus, et est ordinata ut castrorum acies; cum videlicet unusquisque fidelis ordinem suum et vocationem suam recte custodit. Tres enim sunt ordines Ecclesiae, doctorum, continentium, et conjugatorum, quae species in tribus viris illis demonstratae sunt, Noe, Daniel et Job. Noe enim, qui inter fluctus arcam rexit, sanctos doctores significat; Daniel caelebs et castus, continentium ordinem significat; (1089D)Job, qui uxorem habuit et filios, ordinem conjugatorum exprimit. Ergo Ecclesia ordinata est sicut acies castrorum, quia unusquisque ordo Ecclesiae velut in acie contra hostes malignorum spirituum consistit, dum sancti doctores praedicationi et doctrinae operam impendunt. Continentes quae mundi sunt contemnentes, tantum quae Dei sunt cogitant, et libera a terrenis occupationibus mente, soli Deo vacant. Conjugati eleemosynis et caeteris actualis vitae operibus bonis insistunt; sicque utuntur mundo, ut quae Dei sunt, non deserant. Haec ergo ordinatissima dispositio Ecclesiae terribilis est immundis spiritibus, velut acies castrorum ad bellum ordinata. Sive pulchra est Ecclesia et decora sicut Jerusalem in virtutibus: terribilis vero ut castrorum acies ordinata: quia imperium suum et potestatem proferre non cessat usque ad terminos totius orbis. Sive terribilis est ut castrorum acies ordinata: quia sic unitate charitatis connexa est et conjuncta, ut nulla vi maligni hostis, (1090A)nulla peste discordiae possit penetrari; nihil enim sic terret malignos spiritus quomodo charitas. Vers. 4. Averte oculos tuos a me, quia ipsi me avolare fecerunt. Ac si diceret: Ego quidem dedi tibi oculos columbinos, quibus me intueri et arcana Scripturarum acutissime penetrare valeres; sed cave ne illos ad me videndum modo intendere velis: quia dum in praesenti vivis, non potes; Non enim videbit me homo, et vivet (Exod. XXXIII, 20). Cum autem vinculis carnis absoluta ad me perveneris, tunc me aperta visione videbis, et implebitur quod in Evangelio promittitur: Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum (Joan. XIV, 21). Quod autem dicitur, quia ipsi me avolare fecerunt, non est putandum quod Deus quaerentes se deserat, et ab illis recedat, cum ipse praecipiat: Quaerite et invenietis (Luc. XI, 9); sed ita potius accipiendum, quia quanto amplius quisque divinitatem majestatis Dei perscrutari voluerit, eo (1090B)amplius intelligit, quam imperscrutabilis atque incomprehensibilis sit. Et hoc est quod Psalmista dicit: Accedet homo ad cor altum, et exaltabitur Deus (Psal. LXIII, 7). Ac si diceret: Licet homo ad videndum Deum cor sublevet, exaltabitur Deus, quia quantus sit comprehendi non potest. Capilli tui sicut grex caprarum quae apparuerunt de Galaad. Hi versiculi saepius expositi sunt; sed non pigeat iterato exponere, quos non piguit Spiritum sanctum repetere. Ideo enim bis istos versiculos posuit, ut certissimum et stabile teneremus, quod sub repetitione confirmari audiremus. Capilli Ecclesiae sanctae, multiplices sunt subtilium cogitationum varietates. Et bene comparantur gregi caprarum; nam capra peccatoris figura est; unde et in lege praecipitur, ut quicunque per ignorantiam peccaverit et cognoverit reatum suum, offerat pro delicto suo capram in holocaustum (Lev. IV, 28). Capilli ergo Ecclesiae gregi caprarum comparantur, quia sancti, qui sunt membra Ecclesiae, omnes reatus cogitationis suae per dignam (1090C)poenitentiam et per lacrymas justae compunctionis delere satagunt. Bene autem de monte Galaad apparuisse dicuntur. Galaad interpretatur acervus testimonii: ideoque per Galaad mens sanctorum designatur, qui sunt acervus testimonii quoniam omnia quae saeculi sunt negligere, et solum Deum desiderare evidentissimis attestatur indiciis. Potest etiam per Galaad ipse Dominus et Redemptor noster intelligi. Galaad enim et montis et civitatis nomen est. De monte ergo Galaad grex caprarum apparuit, quia Ecclesia super Christum est fundata, sicut ipse dicit: Non potest civitas abscondi supra montem posita (Matth. V, 15). Ipse est acervus testimonii: quia multitudo prophetarum et patriarcharum gestis et scriptis ei testimonium perhibent. Vers. 5. Dentes tui sicut greges ovium, quae ascenderunt de lavacro, omnes gemellis fetibus, et sterilis non est in eis. Per dentes Ecclesiae firma sermonum ejus stabilitas intelligitur. Qui bene gregi ovium comparantur quae de lavacro ascenderunt, quia verba Ecclesiae nihil nisi innocentiam et mansuetudinem (1090D)sonant, nihilque in se foedum, nihilque turpe vel immundum retinent; sed lavacro sinceritatis et puritatis lavantur, audientes ab Apostolo: Sermo malus ab ore vestro non procedat (Ephes. IV, 29). Bene autem omnes gemellis fetibus esse dicuntur, quia sermo sanctorum nihil aliud sonat nec loquitur, nisi quod ad dilectionem Dei et proximi pertinet. Solummodo enim ea sancti loqui debent, quae ad perpetuam corporum et animarum pertineant sanitatem. Vers. 6. Sicut cortex mali punici, sic genae tuae absque occultis tuis. In genis diximus superius sanctorum castam verecundiam figurari; in cortice mali punici, mysterium passionis Christi, audientes a Paulo apostolo: Noli erubescere crucem Christi, neque me vinctum ejus (II Tim. I, 8). Et haec quidem magna sunt, quae in aperto sunt: maxima vero sunt illa quae sunt intrinsecus, hoc est, quae in futuro sanctis reservantur. (1091A)Vers. 7. Sexaginta sunt reginae, et octoginta concubinae, et adolescentularum non est numerus. Reginae sunt doctores sanctae Ecclesiae, qui merito fidei et scientiae thoro Regis aeterni propinquant, et spirituales Deo filios pariunt. Sexagenarius numerus ex denario et senario perficitur. Denarius enim per senarium multiplicatus 526 in sexagenarium consurgit. Et denario significantur divina praecepta propter Decalogum legis; senarius vero pro perfectione ponitur, quia sex diebus perfecit Deus opera sua. Reginae ergo sexaginta esse dicuntur, quia eos significant, ut diximus, qui perfectione scientiae et operis pollent, et propter solum amorem Conditoris sui, et intuitum supernae remunerationis praedicant. Hic etiam numerus, id est sexagenarius ex duodenario quinquies ducto conficitur; nam quinquies duodeni, vel duodecies quini sexaginta fiunt. Reginae ergo sexaginta esse dicuntur, quia illos significant qui in Ecclesia constituti, quinque sui corporis sensus juxta institutionem duodecim apostolorum caste (1091B)disponere noverunt. Concubinae eos significant qui non sincere Christum praedicant, sed propter lucra temporalia, vel propter laudes populares. Nam et istae sicut reginae ad thorum Regis per scientiam accedunt, et filios spirituales generant; sed a corona aeterni regni alienae existunt. Et bene octogenario numero comprehenduntur; nam hic numerus ex denario et octonario conficitur. Octogenarius vero in malo accipitur aliquando propter quaternarium, quo multiplicato consistit. Quaternarius enim temporalia quaeque et praesentia significat propter quatuor mundi climata vel quatuor anni tempora. Recte ergo concubinae istae octoginta esse dicuntur: quia (ut dictum est) propter sola temporalia et visibilia praedicant, et spiritualia minus curant. De talibus Apostolus dicebat: Sunt quidam Christum annuntiantes non sincere, etc. (Philip. I, 17, 18); donec dicit: in hoc gaudeo, sed et gaudebo. Adolescentularum non est numerus. Adolescentulae sunt animae jam in Christo (1091C)regeneratae, quae deposita primi hominis vetustate in Christo renovatae sunt, necdum tamen sunt nubiles, necdum thoro Regis aptae; quia necdum ad perfectionem Christum praedicandi pervenerunt. Quarum non est numerus, quia infinitus est numerus animarum in Christo credentium, nec ab ullo homine comprehendi potest. Caeterum Deo numerati sunt omnes electi; nam apud quem etiam stellarum numerus comprehensus est (Psal. CXLVI, 4), ignorari non potest electorum numerus. Vers. 8. Una est columba mea, perfecta mea. Hoc est, una est catholica per universum mundum diffusa Ecclesia, quae ex reginis et adolescentulis, sive adolescentibus constans, etiam concubinas habet, hoc est, quosdam qui nomine tenus Christiani vel doctores dicuntur. Una est ergo Ecclesia, quia scissuram et schismata non recipit; sed sicut unus est Deus, una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5), ita una est generalis Ecclesia, quae recte et columba vocatur: quia Spiritus sancti dote, qui in specie colombae apparuit, (1091D)Christo sponsata et sanctificata est. Una est matri suae, electa genitricis suae. Mater nostra illa est coelestis Jerusalem, de qua Apostolus dicit: Illa autem quae sursum est Jerusalem, libera est, quae est mater nostra. Haec ergo Ecclesia una est matri suae, quia ad exemplum illius Ecclesiae, quae jam Christo fruitur, ipsa in hac peregrinatione instituitur et informatur, atque ad illam beatitudinem in qua cum Christo conregnat, pervenire nititur. Viderunt illam filiae Sion, et beatissimam praedicaverunt reginae, et concubinae laudaverunt eam. Quas superius adolescentulas, hic filias appellat. Reginas vero et concubinas in hoc loco, ut superius, intelligamus. Filiae ergo, reginae et concubinae praedicant Ecclesiam et laudant, quia universitas fidelium catholicam admiratur Ecclesiam. Ipsa enim Ecclesia, quae ex multis fidelium constat personis, catholicam, id est universalem Ecclesiam conficit. (1092A)Vers. 9. Quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens? Vox est Synagogae. In fine siquidem saeculi cum plebs Judaica ad praedicationem Eliae et Enoch conversa fuerit ad Christum, ipsa quoque Ecclesiam admirabitur, dicens: Quae est ista? id est, quanta et qualis est Ecclesia, quae progreditur? hoc est, proficit de virtute in virtutem. Non enim stare, sed progredi dicitur Ecclesia: quia non in uno loco contenta, sed totum mundum coelesti praedicatione occupavit. Quasi aurora progreditur, quia transactis tenebris infidelitatis, lumen veritatis habere ostendit. Pulchra ut luna. Lunam ferunt physici a sole illuminari. Et ecce Ecclesia pulchra est ut luna: quia claritate sponsi sui Christi illuminatur, et ejus gratia resplendet. Sive pulchra est ut luna in praesenti vita, ubi aliquando concessa sibi pace et tranquillitate sive securitate crescit, aliquando adversitatibus obtrita decrescit. Electa ut sol. In alia vita, ubi perpetuo resplendebit gaudio de visione Conditoris sui. Sive electa est (1092B)ut sol: quia illum iterum Solem imitari nititur, de quo scriptum est: Vobis timentibus nomen meum orietur sol justitiae (Malach. IV, 2). Hunc Solem imitatur vivendo in humilitate, et justitia, et pietate. Terribilis ut castrorum acies ordinata. Terribilis aeris potestatibus, ordinata ut castrorum acies, id est charitatis unitate unita, ut nullis tentationibus penetrari valeat. Vers. 10. Descendi ad hortum nucum. Laudata Ecclesia a Synagoga respondet: Descendi ad hortum nucum. Hortus nucum est vita praesens. Nam sicut in nuce tegmen quidem durissimum videtur, sed nucleus latet: ita in praesenti vita nostrae conscientiae clausae sunt, et non apparent, donec fracta testa corporis manifestentur. Descendit ergo ad hortum nucum Ecclesia, quando per doctores suos vitam singulorum considerat; unde sequitur: Ut viderem poma convallium. Poma convallium sunt virtutes quae humilitate condiuntur. Descendi (1092C)(inquit) ad hortum, ut viderem poma convallium, id est ut considerarem sanctos, excellentia quidem virtutum praeditos, sed humilitate depressos. Et inspicerem si floruisset vinea. Hoc est, ut considerarem qui in studio sanctarum virtutum proficerent. Et germinassent mala punica, hoc est, ut eos quoque perquirerem qui jam apti sunt ad imitandam passionem Christi. Nam mala punica (ut saepe dictum est) mysterium passionis Christi significant. Considerat ergo Ecclesia per praelatos suos, qui in virtutibus crescant, vel qui jam ita perfecti sunt, ut imitantes passionem Christi, pro illo quoque idonei sint sanguinem fundere, quaies erant illi quibus Apostolus dicebat: Vobis datum est non solum ut credatis in Christum, sed ut pro illo patiamini (Philip. I, 29). 527 Vers. 11. Nescivi. Vox est Synagogae, quae videns tantam Ecclesiae gratiam, inspecta veritate Evangelii, dolet quod antea non cognoverit fidem Christi; et quasi excusans se quod tam tarde conversa (1092D)sit, dicit: Nescivi, o sponsi Christi Ecclesia. Nescivi, id est non cognovi tantam gratiam, et tanta dona spiritualium virtutum tibi a sponso tuo collata. Anima mea conturbavit me propter quadrigas Aminadab. Conturbata (inquit) sum nimia animi sollicitudine propter tam subitam Evangelii praedicationem. Sciebam enim legem et prophetas divinitus datos, et ideo cum subito vidissem praedicari Evangelium, conturbata sum propter quadrigas Aminadab. Aminadab, abnepos fuit Judae, per quem generatio Christi contexitur. Interpretatur autem Aminadab, populi mei spontaneus; ideoque significat Christum, qui spontaneus fuit populi sui: quia ipse cum esset Deus, sponte factus est homo: cum esset Conditor et Creator, sola benignitate sua factus est portio populi sui. Et est sensus: Conturbata (inquit) sum propter subitam Evangelii praedicationem, quae veluti (1093A)velocissima quadriga totum subito mundum pervolavit. Et bene hanc praedicationem non currus, sed quadrigas appellat: quia Evangelii praedicatio quatuor evangelistarum auctoritate consistit, et quatuor Evangelia quasi quatuor quadrigae sunt Novi Testamenti, cui praesidet auriga ipse Christus, temperans et disponens ipse currum Evangeliorum. Vers. 12. Revertere, revertere Sunamitis. Vox est Ecclesiae Synagogam ad fidem invitantis: Revertere, revertere Sunamitis. Revertere, o Synagoga, ab infidelitate ad fidem, revertere ab odio ad dilectionem. Sunamitis interpretatur captiva vel despecta. Talis erat Synagoga ante adventum Christi, captiva videlicet vinculo diaboli, et despecta a Deo: quia Christum ad salutem suam missum non cognovit. Revertere, revertere, ut intueamur te, id est, ut pulchritudinem tuae castitatis aspiciamus. CAPUT VII. Vers. 1. Quid videbis in Sunamite, nisi choros castrorum? Vox est sponsi, qui audiens invitari Synagogam a sponsa sua Ecclesia ad fidem, dicit: Quid videbis in Sunamite, nisi choros castrorum? ac si diceret: Tu quidem, o sponsa, doles de perditione Synagogae, et quod tarde ad fidem veniat; sed adest tempus quo convertatur, et tunc nihil videbis in ea nisi choros castrorum, id est, nisi charitatis concordiam et stabile robur fidei, quo pro defensione meae fidei pugnabit. Nam chori, canentium sunt: castra vero, militum pugnantium. In Sunamite ergo chori castrorum videbuntur, quia conversa Synagoga et concorditer Christum praedicabit cum Ecclesia, et pro fide Christi usque ad mortem pugnabit. Quam pulchri sunt gressus tui! Ab hoc loco incipit sponsus exponere laudes sponsae suae. Et notandum quod a gressibus incipit ejus pulchritudinem texere, et in ore laudes ejus finit, sicut superius ab oculis (1093C)coeperat. Hoc autem fecit vel ad pulchritudinem carminis variandam, vel etiam quia sic mysteriis aptissimum est. Quam pulchri (inquit) sunt gressus tui! Vidit Ecclesiam non otiose in uno loco stantem, sed veloci praedicatione totum mundum peragrantem, ideoque a gressibus coepit eam laudare.: Gressus enim Ecclesiae sunt velox praedicatio apostolorum, per quos in omnem terram Evangelium insonuit. In calceamentis, id est in patrum praecedentium exemplis. Calceamenta enim ex mortuis fiunt animalibus. Et calceamenta Ecclesiae sunt patrum praecedentium exempla, quibus gressus habet munitos; ut securius eum imitando, et sine offensione gradiatur. Filia principis. Alia translatio, filia Aminadab dicit. Aminadab (ut superius dictum est) populi mei spontaneus dicitur, qui recte figuram Christi tenet. Nam Ecclesia et filia est, et sponsa: filia, quia ejus sanguine redempta, ejus baptismate regenerata; (1093D)sponsa, quia dote Spiritus sancti illi est conjuncta. Juncturae femorum tuorum sicut monilia quae fabricata sunt manu artificis. In feminibus, vel in femoribus solet sacra Scriptura generationis propaginem designare. Unde de Jacob legimus: Omnes animae quae egressae sunt de femore Jacob (Exod. I, 5). Femina ergo Ecclesiae sunt spiritualis generatio credentis populi per verbum praedicationis et lavacrum regenerationis. Juncturae femorum est conjunctio duorum populorum in una fide, Judaici et gentilis. Et bene haec junctura monilibus comparatur: quia fides utriusque populi maxime in operibus manifestatur; nam fides sine operibus mortua est (Jac. II, 26). Fabricata autem sunt manu artificis, hoc est, Dei omnipotentis, cujus munere virtus boni operis credentibus tribuitur. Hic est ille artifex de quo Paulus dicebat, quando memoriam Abrahae patriarchae faciebat: (1094A)Exspectabat enim manentem civitatem, cujus conditor et artifex Deus est (Hebr. XI, 10). Vers. 2. Umbilicus tuus crater tornatilis, nunquam indigens poculis. Umbilicus, fragilissima est pars corporis, et ideo per umbilicum fragilitatem nostrae mortalitatis debemus accipere. Crater vero est calix major ansas hinc inde habens. Umbilicus ergo Ecclesiae, crater est tornatilis: quia quanto magis doctores Ecclesiae suae fragilitatis meminerint, tanto magis verbo praedicationis insistunt; ut eleemosynam verbi Dei praebentes, ipsi misericordiam a Deo consequantur. Et bene crater tornatilis dicitur: torno enim facilius operamur; per quod significatur facilitas erogandi verbum, vel eleemosynam dandi. Non enim morose, nec haesitando eleemosyna danda est; juxta quod Salomon dicit: Ne dixeris amico tuo: Vade et revertere, cras dabo tibi, cum statim possis dare (Prov. III, 26). Quod etiam torno fit, non eget exterius adhibita regula vel linea: sed inerrate ex seipso perficitur. Umbilicus ergo Ecclesiae crater est (1094B)tornatilis, quia quicunque vel praedicat, vel eleemosynam dat, pro sola dilectione et supernae me cedis exspectatione hoc facere debet. Nam quicunque vel praedicat, vel proximis miseretur pro remuneratione temporali vel laude, crater est, sed non tornatilis. Et hic crater nunquam indiget poculis, quia praedicatoribus nunquam deest praedicatio verbi Dei: quia ipse quem praedicant, pocula scientiae, et virtutem constantiae illis subministrat; unde et Psalmista: Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute multa (Psal. LXVII, 12). 528 Venter tuus sicut acervus tritici, vallatus liliis. Eadem fragilitas quae per umbilicum designata est, ostenditur hoc loco per ventrem, quia venter nulla ossium firmitate praemunitur. Bene ergo venter Ecclesiae acervo tritici comparatur, quia sancti quique quanto magis memores sunt suae fragilitatis, eo studiosius ad proferendos bonorum operum fructus insistunt. Et recte non copiam tritici, sed acervum (1094C)tritici dicit, ut per hoc significet incrementa virtutum, quae veluti acervus, ab inferioribus ad superiora crescendo conscendunt. Nam sicut acervus in inferioribus lata amplitudine spatiatur, superius vero quadam brevitate contrahitur et acuminatur: ita in Ecclesia multi sunt qui indulgentius vivunt, pauci vero qui summae perfectioni insistunt. Plures enim inveniuntur qui de bonis suis eleemosynam faciunt, quam qui sua pro Deo relinquunt. Hic acervus liliis vallatus dicitur, quia sancti bona quae faciunt, pro desiderio supernae claritatis et candoris agunt. Nam per lilia coelestis illa claritas designatur. Potest etiam per ventrem Ecclesiae divinus fons baptismatis accipi, quo fideles in novam creaturam regenerantur. Hic ergo venter acervo tritici vallato liliis comparatur, quia regenerati fonte baptismatis docentur bonis insudare operibus, et ad intuendam supernae claritatis gloriam semper inhiare. Vers. 3. Duo ubera tua sicut duo hinnuli gemelli (1094D)capreae. Ubera Ecclesiae (sicut jam superius dictum est) sanctos doctores significant, qui parvulos quosque (hoc est, nuper in Christo regeneratos) lacte apertioris et facilioris doctrinae instruunt. Bene autem duo ubera dicuntur, quia de duobus populis, Judaico videlicet et gentili fideles congregantur, et lacte spiritualis doctrinae aluntur. Haec duo ubera, sicut duo hinnuli capreae gemelli esse dicuntur. Duo hinnuli sunt duo Testamenta, quibus eorumdem doctorum omnis praedicatio subsistit, quorum Testamentorum unus est auctor et promulgator Christus, juxta quod Salomon dicit: Verba sapientium quasi stimuli, et quasi clari in altum defixi, quae data sunt a pastore uno (Eccli. XII, 11), Christo videlicet. Caprea enim recte Christum significat, quia et intuitu et velocitate caeteris animantibus praeeminet, et mundum est animal, ungulam dividens et ruminans. Tales enim sunt membra Christi, doctores videlicet, intuitu (1095A)scientiae insignes, et ea velocitate terrena deserentes, atque ad coelestia festinantes. Dividens ungulam, id est habens boni et mali discretionem; et ruminans, hoc est sedula memoria praecepta Dei meditans. Vers. 4. Collum tuum sicut turris eburnea. Doctores sancti, qui designantur per ubera, ipsi designantur et per collum. Nam et per arterias colli vox egreditur, et colli ministerio caeteris membris vitalia alimenta ministrantur: sic et sancti doctores et verba vitae populis annuntiant, et alimento doctrinae coelestis eos nutriunt. Collum ergo Ecclesiae turri eburneae comparatur: quia sancti doctores eidem Ecclesiae et pulchritudinem et robur praestant; pulchritudinem quidem, quae per candorem eboris designatur, caste et sincere vivendo; robur vero praestant, quod significatur per turrim, quando eamdem Ecclesiam contra tentationes diaboli vel impetus haereticorum muniunt. Oculi tui sicut piscinae in Hesebon, quae sunt in porta (1095B)filiae multitudinis. Id est ipsi doctores, qui per collum designati sunt, designantur et per oculos. Ipsi enim quasi oculi universo corpori Ecclesiae provident, et iter quod ingredi debeant ostendunt. Hi oculi Ecclesiae comparantur piscinis aedificatis in porta civitatis Hesebon, quia sancti doctores populos in Christum credentes, vitali lavacro abluunt, et salutaris doctrinae potu reficiunt. Filia autem multitudinis vocatur Hesebon juxta litteram, ob multitudinem confluentium inibi populorum. Sic et sancta Ecclesia recte dicitur filia multitudinis, quia numerositatem quotidie colligit gentium. Hesebon autem interpretatur cingulum moeroris. Oculi ergo Ecclesiae piscinis Hesebon comparantur, quia sancti doctores, neglectis caducis saeculi gaudiis, cingulo moeroris se constringunt: quia caste et sobrie vivunt in hoc saeculo (Tit. II, 12), et pro suis erratibus deflent; quatenus in praesenti saeculo lugentes, ad vera aeternaque possint pervenire gaudia. In porta autem (1095D)Hesebon hae piscinae esse dicuntur: quia nullus Ecclesiam ingredi valet, nisi prius aqua baptismatis abluatur, et nisi fonte salutaris doctrinae potetur. Hoc etiam significabat labrum aeneum quod Salomon in porticu templi posuerat, ut sacerdotes ingressuri templum, et hostias immolaturi, ibi corpora abluerent (III Reg. VII, 23). Nasus tuus sicut turris Libani, quae respicit contra Damascum. Quia naso fetores et bonos odores discernimus, recte per nasum Ecclesiae iidem sancti doctores intelliguntur. Ipsi enim sagaciter discernere noverunt fragrantem catholicae fidei doctrinam, et lethiferum haeretici erroris fetorem. Nam et in divinis charismatibus, quae per Spiritum sanctum distribuuntur, dicitur: Alii datur per Spiritum discretio spirituum (I Cor. XII, 10). Nasus ergo Ecclesiae turri Libani comparatur, quia sancti doctores et summum locum in Ecclesia tenent, ac veluti in Libano monte consistunt, et defendunt Ecclesiam a malignorum spirituum incursibus. Haec turris contra (1095D)Damascum esse dicitur. Damascus metropolis civitas est Syriae, quae quondam contra filios Israel, ut pote fortissimos et crudelissimos reges habens, dimicabat. Interpretatur autem Damascus, sanguinis potus, vel sanguinis oculus. Ferunt ibi Abel interfectum, ideoque significat potestates hujus saeculi, quae sanguinis potum sitiunt: quia voluptatibus et illecebris carnis et sanguinis delectantur. Significat etiam aeras potestates, quae animarum nostrarum cruorem sitiunt. Contra Damascum ergo est haec turris: quia haec Ecclesia semper diabolo et membris illius, adjutorio Christi munita, resistit. Vers. 5. Caput tuum ut Carmelus. Caput ergo Ecclesiae, principalitas mentis fidelium intelligitur; nam sicut capite membra reguntur caetera; ita mente cogitationes disponuntur. Bene autem caput Ecclesiae Carmelo comparatur. Carmelus enim, qui et Carmel dicitur, interpretatur cognitio vel scientia circumcisionis. (1096A)Ergo caput Ecclesiae Carmelo assimilatur: quia novit circumcisionem aliquando corporaliter celebratam, nunc se spiritualiter observare debere, juxta quod propheta dicit: Circumcidimini Domino in cordibus vestris (Jer. IV, 2). Hanc sententiam circumcisionis non habuerunt Judaei, ideoque reprehenduntur a beato Stephano protomartyre 529 dicente: Dura cervice et incircumcisi cordibus et auribus, semper Spiritui sancto restitistis (Act. VII, 51). In libro quoque Regum legitur (III Reg. XVIII, 45) quod Elias in montem Carmeli ascenderit, et ibi orando aridam terram coelestibus pluviis irrigaverit post longam trium annorum et semis siccitatem. Quae historia pulchram redolet allegoriam; nam Elias, qui interpretatur Deus meus Dominus, Christum significat, qui cum sit Deus et Dominus omnium et totius creaturae, specialiter suus, id est proprius est Deus et Dominus Ecclesiae. Hic in Carmelum ascendit, quando per gratiam suam mentes fidelium suorum conscendit, et per eos arenti mundo gratiarum suarum pluvias (1096B)tribuit. Recte ergo (ut dictum est) caput Ecclesiae Carmelo monti comparatur: quia mens sanctorum quadam conversatione sublimis est, et Christo in se ascensum praebet per profectum virtutum. Et comae capitis tui ut purpura regis vincta canalibus. Si per caput Ecclesiae mens accipitur, per comas capitis cogitationes mentis debemus accipere, quae assidue de illa prodeunt. Purpureus vero color, qui sanguinis habet speciem, mysterium dominicae passionis significat. Juxta litteram quod dicit, purpura regis vincta canalibus, significat lanam jam purpureo colore confectam, et necdum in fila deductam, sed adhuc in canalibus constitutam, quas Graece βάτια vocant, in quibus sanguis conchyliorum solet defluere, et lanam in purpureum colorem vertere. Mystice canales isti humilitatem sanctorum significant, in quibus aeterni Regis purpura tingitur, cum sancti quique humilitatem sui Redemptoris imitando, passionum illius conformes fieri satagunt; quatenus in (1096C)purpurae dignitatem vertantur, id est laborantes pro Christo, mereantur coronari et regnare cum Christo. Vincta autem haec purpura esse dicitur, quia sanctorum praecordia fixa sunt et stabilita in timore et amore Redemptoris sui, nec unquam a charitate ejus separari possunt. Vers. 6. Quam pulchra es, et quam decora, charissima, in deliciis! Quam pulchra es, scilicet in fide, et decora in operatione, charissima, in deliciis. Supra dictum est de eadem Ecclesia: Pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata; hic vero dicitur, pulchra et decora, charissima, in deliciis. Quae quasi contraria esse videntur; nam ordinatam esse velut castrorum aciem, et esse in deliciis, repugnat, quia deliciae fortitudinem militum solent enervare. Sed sancta Ecclesia utrumque agit; ordinata est velut castrorum acies, quia infidelibus haereticis resistit, et malignos spiritus sua sanctitate et perfectione terret: in deliciis etiam est, quia suavitatem supernae dulcedinis assidue palato mentis degustat, et inter (1096D)pressuras hujus saeculi illas adipisci desiderat, et continue illis satiari. Unde merito illa quae talis est, sponso suo Christo charissima esse dicitur. Vers. 7. Statura tua assimilata est pulmae. Statura Ecclesiae est perfecta ejus rectitudo; neque enim ad vitia incurvatur, sed recta et immobilis persistit. Unde Psalmista ex persona peccantium dicebat: Incurvatus sum et humiliatus usquequaque (Psal. CXVIII, 107). Et propheta sub specie Jerusalem, peccanti animae de malignis spiritibus dicit: Quia humiliaverunt te, et dixerunt animae tuae: Incurvare ut transeamus (Isa. LI, 23). At contra sancta Ecclesia recta stat, nec unquam incurvari consentit, audiens ab Apostolo: Vigilate, state in fide, viriliter agite, et confortamini, et omnia vestra in charitate fiant (I Cor. XVI, 13). Et Dominus filiis Israel loquitur: Ego sum Dominus Deus vester, qui eripui vos de ergastulo Aegyptiorum, ut incederetis recte (Exod. VI, 8). Statura (1097A)ergo Ecclesiae palmae assimilantur, quae in omnibus quae agit, semper in memoria supernam retinet remunerationem. Palma enim victricem ornat manum, et ideo significat praemium illud quod victoribus sanctis in coelestibus est dandum. Et ubera tua botris. Ubera Ecclesiae (ut superius dictum est) sunt doctores sancti, qui lacte simplicis doctrinae regeneratos in Christo nutriunt. Sed haec ubera botris assimilantur, quando iidem doctores perfectis perfectiora denuntiant, sicut Apostolus loquens simplicioribus dicebat: Non potui vobis loqui tanquam spiritualibus, sed tanquam carnalibus; tanquam parvulis in Christo lac potum vobis dedi, non escam (I Cor. III, 1). Ecce ubera lactis plena; quae ubera in botros sunt versa, cum diceret: Nos praedicamus Christum Dei virtutem et Dei sapientiam, et loquimur sapientiam inter perfectos. Vers. 8. Dixi: Ascendam in palmam, et apprehendam fructus ejus. Ut ostenderetur omnis haec excellentia et magnitudo donorum Ecclesiae de Dei gratia (1097B)venire, introducitur idem sponsus dicens: Ascendam in palmam; quasi diceret: Inde habes ubera ad nutriendos parvulos, unde etiam habes botros, quibus perfectioribus perfectiorem propines doctrinam: quia ego mea gratia in te ascendi, et hanc tibi perfectionem concessi. Ascendam (inquit) in palmam. Palma Ecclesiam significat, vel etiam animam cujuscunque fidelis, qui memor est Domini Dei sui, qui dicit: Confidite, ego vici mundum (Joan. XVI, 33). Ipsa quoque omnium vitiorum et iniquitatis victrix esse studet. Bene autem in palmam hic ascendisse dicitur, cum superius in hortum descendisse legatur. Dixit enim Ecclesia: Dilectus meus descendit in hortum suum. Idem est hortus quod et palma, videlicet una eademque Ecclesia. Sed in eam Dominus descendit, et ad eam ascendit: descendit in eam, copiam suae gratiae illi de coelestibus mittendo; ascendit ad illam, dona sua in ea incrementando eamque quibusdam profectibus, veluti quibusdam gradibus, ad (1097C)celsiora sublevando. Sed et hoc de natura palmae est sciendum, quod in inferioribus aspera est, in superioribus pulcherrima decore foliorum, et pulchritudine fructuum. Sic et sancta Ecclesia in inferioribus asperitatem laborum et passionum sustinet pro Christo: in superioribus vero, hoc est in coelestibus, pulchritudinem et suavitatem exspectat praemiorum. Potest et per palmam arbor dominicae crucis exprimi, in quam Redemptor noster pro humani generis redemptione ascendit, et in qua hostem humani generis superavit. Ait ergo, Ascendam in palmam, id est, per meos prophetas locutus sum, et promisi me ad passionem venturum, et meam Ecclesiam redempturum. Apprehendam (inquit) fructus ejus, id est, fructus bonorum operum et laborum, quibus Ecclesia desudat, remunerando. Vel etiam secundum meum sensum, quo per palmam crux intelligitur: Apprehendam fructus 530 ejus, id est, impleto triumpho passionis, veniam ad gloriam resurrectionis, et apostolis meis spiritualia dona concedam. (1097D)Et erunt ubera tua sicut botri vineae. Hoc superius jam expositum est; nam ubera Ecclesiae doctores sunt, cum parvulos simplici doctrina nutriunt: sed botri vineae efficiuntur, cum perfectioribus sublimia quaeque annuntiant. Nam beatus Paulus uno eodemque tempore ubera et botros habuit, quando de Christo loquens dixit: Quorum patres, et ex quibus Christus (Rom. IX, 5); ecce ubera, id est simplex de Christo praedicatio: sed haec ubera in suavissimum et fortissimum vinum conversa sunt, cum subjunxit: Qui est Deus super omnia benedictus in saecula. Vers. 9. Et odor oris tui sicut malorum. Guttur tuum sicut vinum optimum. Os et odor Ecclesiae est praesens ejus praedicatio, quae fama vel scripto ad absentes ejus pervenit: guttur vero est vox ipsa praedicatoris, quae in praesenti auditur. Odor ergo oris Ecclesiae odoribus malorum comparatur, quia ipsa fama praedicationis plena est suavitatis et gratiae. Guttur vero vino optimo assimilatur, quia ipsa (1098A)vox praedicantium magnam in se virtutem auditoribus ostendebat. Quod vero malorum odor in novitate est, vini vero in vetustate, significat praedicationem Ecclesiae et in sui novitate, et etiam in sui perfectione omnem habere suavitatem et gratiam. Dignum dilecto meo ad potandum, labiisque et dentibus illius ad ruminandum. Vox Ecclesiae est, quae audiens se laudari a sponso, gratulabunda respondet, dicens: Dignum dilecto meo ad potandum; ac si diceret: Sponsus meus guttur meum vino optimo comparavit, et illud vinum dignum est ad potandum ipsi dilecto meo; hoc est praedicatio evangelica, quam in ore meo posuit, per ipsum, et non per alium annuntiari debet in mundo; neque enim per alium decebat mysteria regni coelestis praedicari mundo, quam per Mediatorem Dei et hominum (I Tim. II, 5). Et labiis (inquit) et dentibus illius ad ruminandum. Labia et dentes sponsi, ut supra dictum est, doctores sancti sunt. Illud ergo vinum optimum ruminandum est labiis et dentibus sponsi, quia praedicatio evangelica (1098B)tradita a Deo, doctoribus tractanda et exponenda est. Nec absurdum est quod cum vinum potetur et non ruminetur, hic tamen dicitur labiis et dentibus ruminandum, quod magis ad cibum quam ad potum pertinet; nam sancti doctores vinum spirituale ruminant, quando praecepta evangelica diligenter exquirunt, et crebra meditatione investigant atque invicem conferunt. Vers. 10. Ego dilecto meo, et ad me conversio ejus. Ego dilecto meo, subaudi, obsequium justitiae et devotionis impendo, illi et non alteri fidem et servitutem meam promitto. Et ad me conversio ejus, ut me in praesenti inter labores et aerumnas hujus vitae tueatur, et in futuro ad gaudia vitae coelestis introducat. Potest etiam haec esse vox Synagogae ex persona sanctorum Patrum, adventum Christi desiderantium. Ac si diceret: Scio (inquit) illum spirituali praesentia mihi semper adesse, et ideo ego dilecto meo omni devotione famulari cupio; sed tandem ad me (1098C)conversio ejus, quia opto ut tandem, sicut promisit, in mea substantia mihi appareat. Nam dixerat supra sponsus: Ascendam in palmam, id est promiserat se in carne venturum, et in mea substantia hominem mundo manifestandum. Vers. 11. Veni, dilecte mi; egrediamur in agrum, commoremur in villis. Ejusdem Synagogae vox est. Veni, dilecte mi, id est appare per assumptum hominem. Tale est et illud Psalmistae: Excita potentiam tuam, et veni (Psal. LXXIX, 3). Et Isaias: Utinam dirumperes coelos, et venires (Isai. LXIV, 1). Egrediamur in agrum. Ager mundus iste est. Egrediamur (inquit) in agrum, id est praedicemus mundo. Commoremur in villis, hoc est ipsis quoque paganis fidem tuam annuntiemus. Nemo nescit Paganos a villa dictos: quia πάγος Graece, villa dicitur Latine; inde Pagani dicti, quia longe sunt a civitate Dei. Potest et Vox Ecclesiae esse: Veni, dilecte mi; ac si diceret: Jam mysterio ascensionis assumptum hominem ad coelos sublevasti; sed veni, divinae majestatis praesentia (1098D)me saepius visitando. Egrediamur in agrum, eodem sensu quo et superius: praedicemus tuae incarnationis fidem mundo. Commoremur in villis, id est etiam ignorantibus te paganis tuam fidem annuntiemus, nec in transitu tantum, sed commoremur ibi, donec illos ex paganis catholicos, ex alienis tibi proprios faciamus. Vers. 12. Mane surgamus ad vineas. Mane, exortus est novae gratiae, quando videlicet transeuntibus tenebris infidelitatis Evangelium mundo coepit praedicari. Videamus si floruit vinea, hoc est, inspiciamus Ecclesiam, si jam prima fidei rudimenta suscepit. Si flores fructus parturiunt. Inspiciamus etiam si flores parturiunt fructum, id est si illi qui jam in Christum crediderunt, idonei sunt ad bene operandum. Nam flores emittit Ecclesia, cum primum fideles ad fidem veniunt: flores vero fructus parturiunt, cum jam ipsa fide et dilectione bene operatur, ne (1099A)ipsa fides otiosa sit, vel mortua sine operibus, nam, ut Jacobus dicit: Fides sine operibus mortua est (Jac. II, 26). Si floruerunt mala punica. Mala punica (ut supra dictum est) rubicundum vel sanguineum habent corticem, et ideo significant passionem Domini, vel membrorum ipsius. Dicit ergo, Si floruerunt mala punica, hoc est si sancti qui jam fide et opere perfecti sunt, idonei etiam sint imitari passionem Christi, et pati pro illo. Mala punica erant illi quibus Apostolus dicebat: Vobis datum est non solum ut in illum credatis, verum etiam ut pro illo patiamini (Philipp. I, 29). Ibi dabo tibi ubera mea. Ubera Ecclesiae doctores sunt, qui fideles primum ad fidem erudiunt. Cum (inquit) ad vineas exierimus, ibi dabo tibi, o sponse, ubera mea, hoc est, spirituales tibi filios generabo. Unde adhuc subditur. Vers. 13. Mandragorae dederunt odorem in portis nostris. Mandragora herba est aromatica, cujus radix (1099B)similitudinem habet humani corporis. Poma ejus optimi sunt odoris in similitudinem pomi Matiani, quod nostri terrae malum vocant. Haec herba rebus medicinalibus aptissima est. Nam ferunt eos qui incommodo vigiliarum laborant, haustu hujus pomi relevari, et posse dormire. Item ferunt eos qui ob curam secandi sunt, si exteriorem hujus pomi corticem biberint, non sentire sectionem vel adustionem; 531 quae omnia si quis mystice disquirere voluerit, spirituales sensus et Ecclesiae convenientes ibi inveniet. Dicit ergo, Mandragorae dederunt odorem in portis nostris. Portae Ecclesiae sunt apostoli et eorum successores: quia nemo civitatem Dei (id est Ecclesiam) intrat, nisi per sanctos doctores aqua baptismatis regeneratus et vitali doctrina instructus fuerit. De his portis Psalmista dicebat: Diligit Dominus portas Sion super omnia tabernacula Jacob (Psal. LXXXVI, 2). Mandragorae autem fragrantiam virtutum designant. In portis ergo Ecclesiae mandragorae (1099C)odorem dederunt, quando apostoli vel successores eorum famam suavissimae opinionis, et odorem virtutum longe lateque sparserunt. Ideoque invitat sponsum suum Ecclesia ut veniat, quia jam nomen ejus longe lateque per apostolos annuntiatur, et odor praedicationis Christi longe lateque dispergitur. Omnia poma nova et vetera, dilecte mi, servavi tibi, id est praecepta vel promissa Veteris Testamenti et Novi servavi tibi, o dilecte mi. Sciebat enim omnia quae in Veteri Testamento annuntiata sunt, nonnisi per Christum et in Christo posse compleri, ideoque dicebat: Servavi tibi poma nova et vetera, hoc est te exspecto, ut per te impleantur in Novo Testamento quae praedicta sunt in Veteri. Unde et in passione sua jam pendens in cruce, Cum gustasset acetum, dixit, Consummatum est (Joan. XIX, 30); Et post resurrectionem apostolis: Necesse est impleri omnia quae scripta sunt in Lege, et Prophetis, et Psalmis de me (Luc. XXIV, 44). Possunt etiam poma nova et vetera justorum personae intelligi, qui vel in Veteri vel in (1099D)Novo Testamento fuerunt. Dicit ergo Ecclesia, Servavi tibi nova et vetera, id est, justos qui in Veteri Testamento praecesserunt, vel in Novo subsecuti sunt, tibi servavi; ut per te laborum suorum praemia perciperent. Nullus enim justorum regnum coelorum intrare valuit, nisi per Christum: quia ipse primus ascendit, et sequentibus suis membris coelum aperuit. CAPUT VIII. Vers. 1. Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae? Ex his verbis intelligitur totum hoc carmen divinum esse et spirituale, et nihil in se quod juxta litteram intelligi possit, habere. Quae enim unquam amatrix hoc optavit, ut is quem diligit parvulus efficiatur, et ejus frater; et in infantem versus, sugat ubera matris suae? Est ergo vox illius Ecclesiae, quae adventum Christi praecessit, quam Synagogam, id est congregationem appellamus. Quis (inquit) mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris (1100A)meae? Et est sensus: Tu qui modo es in sinu Patris (Joan. I, 18), quis det ut homo efficiaris, et particeps ac consors meae naturae existens, frater meus appelleris? Nam ipse se fratrem apostolorum vocare dignatus est, dicens per Psalmistam: Narrabo nomen tuum fratribus meis (Psal. XXI, 23); et post resurrectionem mulieribus: Ite (inquit) nuntiate fratribus meis (Matth. XXVIII, 10). Sugentem ubera matris meae, inquit, hoc est implentem omnia quae naturae humanae conveniunt, excepto peccato. Nam mater Synagogae in hoc loco ipsa natura humana intelligitur, de qua ipsa Synagoga exorta est. Sugentem (inquit) ubera matris meae, id est sustinentem omnia quae humanae fragilitati competunt. Ut inveniam te foris, hoc est ut hominem factum in aperto videam. Quasi enim intus erat Deus, cum jam in sinu majestatis paternae lateret; sed foris inventus est, quando homo factus visibilem se hominibus praebuit, et incomprehensibilis voluit comprehendi. Et deosculer te. Et deosculer te, inquit, id est manifesta (1100B)te aspiciam visione, quem nunc tantum in fidei teneo osculo; quod initio hujus carminis optavit, dicens: Osculetur me osculo oris sui (Cant. I, 1), id est per semetipsum jam veniat, ut mihi appareat. Quasi enim per prophetas osculabatur Ecclesiam dilectus, cum adventum suum per eos repromitteret. Optat ergo ut per seipsum veniens illam osculetur, hoc est, ut in carne sua praesentiam exhibeat. Et jam me nemo despiciat. Quasi enim despecta erat ante Synagoga quam Christus veniret: quia jam legalibus observationibus dedita, sub typo et figura, et non in veritate adventum Christi praedicabat. At postquam Jesus apparuit, et adventus sui gratia mundum illustravit, Jam nemo despexit eam; quinimo terribilis ut castrorum acies hostibus suis fuit: quia per universum mundum Christum praedicavit, et mundanum imperium sibi subdidit. Nec mirum videri debet, si nunc Ecclesiam Synagogam dicimus; una est enim Ecclesia in praecedentibus et (1100C)in sequentibus partibus. Vers. 2. Apprehendam te, et ducam te in domum matris meae. O dilecte! per fidem et charitatem tibi adhaerendo, ducam te in domum matris meae. Mater Ecclesiae, hoc in loco coelestis illa Jerusalem intelligitur de qua Paulus dicit: Illa autem quae sursum est Jerusalem, libera est, quae est mater nostra (Gal. IV, 26). Ducam te (inquit) in domum matris meae, id est, prosequar te revertentem in coelum, post actum incarnationis tuae et passionis mysterium. Ducam autem te, inquit, pro eo quod est, deducam et prosequar: quia ascendentem Dominum in coelos apostoli oculis deduxerunt, et quousque eum nubes suscepit, pio aspectu prosecuti sunt, donec angeli assistentes dixerunt: Viri Galilaei, quid statis aspicientes in coelum? Hic Jesus qui assumptus est a vobis in coelum, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in coelum (Act. I, 11). Ibi me docebis. Hoc ad superiora refertur, ubi dicitur, inveniam te foris. Cum (inquit) te foris invenero, (1100D)hoc est, cum te in assumpta carne aspexero, ibi docebis me: quia ad omnia quae interrogare voluero, respondebis. Nam saepe etiam volentes interrogare apostolos Dominus praeveniebat, eosque instruebat (Marc. IX). Potest et ad hunc locum jungi, ubi dicit, Ducam te in domum matris meae, ibi me docebis. Cum (inquit) coelo receptus fueris, et me quoque in coelum tecum assumpseris, ibi me docebis, et in omnem veritatem induces, quod impossibile est homini in praesenti vita posse consequi. Hinc est quod Dominus repromittit apostolis dicens: Venit hora cum jam non in proverbiis loquar vobis, sed palam de Patre annuntiabo vobis (Joan. XVI, 25). Ergo ibi me docebis, id est, te et Patrem mihi aperta visione revelabis, hoc est divinitatem tuam mihi facie ad faciem ostendes. Et dabo tibi poculum ex vino condito. Per vinum fervor charitatis et dilectionis intelligitur. 532 Dabo (inquit) tibi vinum, hoc est ostendam quam ferventissima charitate te diligam. Et hoc vinum non simplex (1101A)erit, sed conditum, bonis videlicet operibus et virtutibus. Nam amor Dei, sicut beatus Gregorius dicit (S. Gregorius, homil. 30 in Evang.), nunquam est otiosus, operatur magna si est; si enim operari renuit, amor non est. Vinum enim conditum est dilectio cum operatione. Unde et Dominus in Evangelio: Si quis diligit me, sermonem meum servabit (Joan. XIV, 23). Probatio ergo dilectionis exhibitio est operis. Et mustum malorum granatorum meorum. Malum granatum idem est quod et malum punicum. Dicitur autem malum granatum, eo quod multitudine granorum sit plenum; malum punicum, eo quod in Africa plurimum abundat. Punica enim ipsa est Africa. Habet autem corticem sanguinei coloris, et ideo (ut saepe dictum est) figuram tenet dominicae passionis. Mustum enim malorum granatorum est dilectio sanctorum martyrum, qui in tantum Deum dilexerunt, ut pro illo mori non dubitarent. Et bene mustum dicitur, non aliud quodlibet poculum, quia mustum (1101B)ferventissimum est, ita ut in nimio fervore omnem sordem ex se excoquat et purget. Dabit ergo Ecclesia Dilecto mustum malorum granatorum suorum, id est, ostendet in passionibus sanctorum martyrum quanta charitate Christus diligatur. Vers. 3. Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Per laevam (ut beatus Gregorius dicit) omnia prospera praesentis vitae accipiuntur (S. Greg. in cap. II Cant. cant.); per dexteram vero futura beata vita in coelis accipitur. Laevam ergo sponsi Ecclesia sub capite habet, et dextera illam amplexatur: quia quaecunque prospera praesentis saeculi blandiuntur, pro nihilo deputat: cuncta quae temporaliter arrident, despicit; et dum ad solam supernae beatitudinis visionem tendit, illam solummodo amplexari desiderat. Vers. 4. Adjuro vos, filiae Jerusalem, ne suscitetis neque evigilare faciatis dilectam, donec ipsa velit. Habet Ecclesia quosdam in se, qui baptismo Christi sunt (1101C)renati, et nomine christianitatis titulati moribus tamen et conversatione saeculo serviunt, et Ecclesiam suavissima sopitam quiete inquietare, atque ad perferendos tumultus excitare nituntur. Hi ergo propter gratiam mysteriorum Christi, quae perceperunt, filiae Jerusalem appellantur in hoc loco, cum tamen moribus contraria agant. Et adjurat eos sponsus ne suscitent vel evigilare faciant dilectam, hoc est, ne illam in somno dulcissimae quietis positam, hoc est in contemplatione sui Conditoris, sua inquietudine excitent, et ad sollicitudines et curas saeculi evigilare compellant. Donec ipsa velit, hoc est donec peracto officio debitae servitutis, qua in psalmis, hymnis et canticis spiritualibus Deo famulatur, admoneatur iterum cura corporeae fragilitatis ad usum saeculi redire. Vers. 5. Quae est ista quae ascendit de deserto, deliciis affluens, innixa super dilectum suum? Vox Synagogae admirantis Ecclesiam de gentibus congregatam. Quae est, inquit, ista, id est qualis est, quanti meriti, quae ascendit de deserto? Derelicta enim fuerat a Deo (1101D)per idololatriam et veritatis ignorantiam. Ascendebat ergo virtutum gradibus de deserto, hoc est de errore infidelitatis, in quo ad tempus derelicta fuerat. Deliciis affluens, id est virtutibus abundans. Innixa, inquit, super dilectum suum, id est, fiducialiter agens in Christo, et omnes virtutes suas et cuncta bona ad ejus gratiam referens. Sciebat se nihil suis viribus boni implere posse, ideoque cum Apostolo dicit: Gratia Dei sum id quod sum (I Cor. XV, 10). Et notandum quod dicit, super dilectum suum: nam Synagoga sola putabat se habere cognitionem Dei, caeteris gentibus in ignorantia destitutis. Notus enim, ut ait Psalmista, in Judaea Deus, in Israel magnum nomen ejus (Psal. LXXV, 2). Sed ita miranti respondet Synagogae ipsius sponsus et dilectus quod sequitur. Sub arbore malo suscitavi te. Arborem malum, crucem dominicam debemus accipere, sub qua arbore suscitata est Synagoga: quia ipsa a praevaricatione originalis peccati, et a potestate diaboli per crucem (1102A)Christi redempta est: ibi suscitata est quae peccatis mortua erat. Et bene arborem mali dicit; nam et supra dilectum huic arbori Christum comparavit, dicens: Sicut malum inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios. Ibi corrupta est mater tua, ibi violata est genitrix tua. Matrem et genitricem Synagogae, majorem et principaliorem Judaicae plebis partem dicit, quales erant scribae et pharisaei, qui Christum Pilato tradiderunt (Matth. XXVII, 2), qui reliquam plebem tanquam mater et genitrix regere debebant et erudire; et quales erant illi qui suadentibus illis principibus improbe acclamabant: Crucifige, crucifige eum (Joan. XIX, 6). Haec ergo mater Synagogae sub arbore malo corrupta est et violata, quando se suosque posteros crudeli maledictione constrinxit, dicens: Sanguis ejus super nos et super filios nostros (Matth. XXVII, 25). Nam et ipsi sub cruce Christi erant, licet non fide et devotione, tamen crudelis vindictae sibi et suis posteris imprecatione. (1102B)Vers. 6. Pone me ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super brachium tuum. Quia (inquit) sub arbore malo suscitavi te, hoc est quia in passione mea in cruce te redemi, Pone me ut signaculum super cor tuum, hoc est habeto me semper in memoria, et ne obliviscaris mei, quanta pro tua salute pertulerim. Pone me (inquit) ut signaculum super cor tuum per fidem, pone me ut signaculum super brachium tuum per dignam operationem. Nam et nos quando aliquid in memoria habere volumus, signaculum digito vel brachio imponere solemus; ut illo admoniti, illius rei, cujus curam habemus, recordemur. Et nos ut signaculum super cor et brachium Christum ponere debemus, ut ejus memoriam semper habeamus, et ut recte in illum credentes, fidem ipsam bonis operibus exornemus. Quod si fecerimus, ipse quoque nos velut signaculum assumet, et nostri recordabitur, juxta quod Zorobabel duci Judaeae repromittit: In die illa suscipiam te, Zorobabel serve meus, et ponam te (1102C)sicut signaculum in conspectu meo (Aggaei II, 24). Nam si nos beneficiorum ejus obliti fuerimus, nec ei dignas gratiarum actiones retulerimus, ipse quoque 533 nostri obliviscetur, sicut de impio rege Jechonia dicitur: Si fuerit Jechonias filius Joachim regis Juda, annulus in manu dextera mea, inde evellam eum (Jer. XXII, 24). Quia fortis est ut mors dilectio, dura ut infernus aemulatio. Dilectio Christi fortis est ut mors. Sicut enim mors animam a corpore separat, et jam nihil concupiscere, nihil in praesenti vita licet ambire: ita dilectio Christi quem vere pervaserit, totum huic saeculo mortificat, et quasi insensibilem reddit, solumque pro Christo vivens, mundo mortuus est. Idem sensus est cum dicit, dura ut infernus aemulatio. Nam sicut infernus eos quos semel recipit, nunquam restituit, sed semper retinet: ita verus Christi amor quem semel acceperit, nunquam dimittit; unde Apostolus dicit: Quis nos separabit a charitate Christi, tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an (1102D)nuditas, an periculum, an gladius (Rom. VIII, 35)? Sed et dilectio Christi hoc loco potest accipi, cujus dilectio fortis fuit ut mors: quia in tantum dilexit nos, ut pro nobis immortalis mortem susciperet. Dura fuit aemulatio ejus ut infernus, quia infernus nescit misereri, aut a poenis miserorum mitigari: sic et Christi dilectio non potuit a misericordia cessare, aut ullis improbitatibus persecutorum removeri ab amore humani generis. Quidam hoc quod dicitur, dura est ut infernus aemulatio, ad Synagogam proprie referunt, quae gentes aemulabatur, et invidebat saluti eorum. Monet ergo Christus hoc dicens, ut ab invidia cesset, et saluti Ecclesiae congaudeat. Lampades ejus, lampades ignis atque flammarum. Id est, dilectionis lampades sunt lampades ignis atque flammarum. Lampades dilectionis sunt praecordia sanctorum, in quibus veluti in vasis dilectio habitat. Hae ergo lampades sunt ignis et flammarum: lampades quidem sunt ignis, quia in corde ardent (1103A)per amorem: lampades vero flammarum, quia exterius lucent per operationem. Vers. 7. Aquae multae non poterunt exstinguere charitatem, nec flumina obruent illam. Aquae et flumina sunt violentae persecutorum minae, vel etiam blandimenta, quibus sanctos a charitate Dei separare nituntur. De quibus Dominus in Evangelio dicit, de viro qui aedificavit domum suam supra petram: Venerunt flumina, flaverunt venti, et impegerunt in domum illam, et non cecidit; fuit enim aedificata supra petram (Matth. VII, 25). Aquae ergo multae non poterunt exstinguere charitatem, quia nulla tribulatio, nulla angustia sanctos a charitate Dei separare valebit. Si dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. Hic versiculus non eget expositione; nam nullius mundi substantiae, nullae opes comparatione dilectionis aliquid sunt. Legimus quidem sanctos sua dimisisse pro amore Christi, sed tamen nihil sibi videbantur dimittere in (1103B)comparatione charitatis Christi, quem amabant. Unde Apostolus cum non solum terrenam substantiam, sed et paternas traditiones dimitteret pro Christo, dicebat: Haec omnia contemno et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam (Philip. III, 8), id est, ut amorem illius acquiram. Vers. 8. Soror nostra parva est, et ubera non habet. Quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda est? Vox dilecti Synagogam alloquentis pro Ecclesia gentium. Soror nostra, inquit, id est gentium Ecclesia, parva est, et ubera non habet; et magna dignatione communicato cum Synagoga nomine, dicit, Soror nostra; quia enim ex Judaeis carnem assumpsit, ideo se quasi Synagogae contemperat et exaequat. Parva est (inquit) soror nostra. Sicut alicujus hominis aetas describitur, sic et aetas describitur Ecclesiae. Parva enim erat Ecclesia adhuc de gentibus congregata sub ipsis Domini et apostolorum temporibus: quia et parvitate credentium parva existebat; (1103C)et ubera necdum habebat, id est, nequaquam praedicando spirituales Deo filios generare valebat. Dicit ergo quasi consilium Synagogae requirens: Quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda est? Allocutio Ecclesiae est, vel cum intrinsecus occulta inspiratione, vel exterius aperta praedicatione admonet Deus animam cujusque fidelis. Et est sensus; quando per apostolos meos alloquar Ecclesiam de gentibus congregatam, quid faciemus? quomodo illi praecepta coelestia committemus? Utrum videlicet minima quaeque praecepta illi committemus, an quo major efficiatur, perfectiora illi secretorum coelestium mysteria trademus? Nam Deus omnipotens pro mensura et capacitate mentis humanae temperat verbum praedicationis, considerans vires et capacitatem auditoris. Sed Synagoga tacente, ipse sponsus pro ea respondit. Vers. 9. Si murus est, aedificemus super eum propugnacula argentea; si ostium est, compingamus illud tabulis cedrinis. Si (inquit) soror nostra est murus, (1103D)aedificemus super eum propugnacula argentea. Ac si dicat: Cum coeperint apostoli mei praedicare Ecclesiae de gentibus congregatae, si tales fuerint auditores, qui merito perfectionis murus appellari possint, dum videlicet vel naturali ingenio praediti, vel philosophica eruditione praestantes, quasi alios defendere et munire possint vice muri, aedificemus super hunc talem murum propugnacula argentea, id est, addamus illis eloquia divinarum Scripturarum. Nam, ut Psalmista dicit: Eloquia Domini eloquia casta, argentum igne examinatum (Psal. XI, 7). Si vero tales fuerint auditores qui nequaquam hostibus resistere possint, nec tela contra venientia repellere, sed fuerint velut ostium, ut simplicia annuntiantes, possint aliquos in Ecclesiam et ad fidem adducere, quales sunt sacerdotes minoris gradus, qui baptizando in Ecclesia, et divinis mysteriis initiando homines in Ecclesiam introducunt, compingamus illud ostium tabulis cedrinis, id est, proponamus eis exempla praecedentum (1104A)Patrum, qui veluti cedri, imputribilia videlicet ligna, id est immarcescibilia opera habent, et veluti tabulae scientiae et charitatis latitudine diffusi sunt. Latitudo enim tabularum latitudinem cordis (in quo debet esse latitudo charitatis vel scientiae) significat, dicente Psalmista: Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatares cor meum (Psal. CXVIII, 32). His ergo cedrinis tabulis (id est sanctorum exemplis) compingamus illud ostium; ut videlicet illorum imitando exempla, aliis Ecclesiam introeundi veluti ostium, januam aperiant. Vers. 10. Ego murus, et ubera mea sicut turris. Vox Ecclesiae. Quae cum audisset pro sua salute consulentem dilectum suum, ipsa laeta respondit: Ego sum murus, et ubera mea sicut turris. Ego (inquit) murus: quia ego super firmam petram 534 fundata sum (Matth. XVI, 18), et glutine divinae charitatis solidata. Sive murus sum, quia de vivis et electis lapidibus (hoc est sanctis) aedificata sum. Et ubera mea sicut turris, quia tales intra me contineo, qui (1104B)vice uberum alios nutrire possunt spirituali doctrina, et vice turris possunt alios defendere et munire; quique, sicut turres in muro eminenti, sic ipsi merito doctrinae et conversationis inter reliquos membra mea praecellunt. Hoc autem non meis meritis, neque libertate mei arbitrii habeo, sed dono et gratia sponsi mei. Ex quo facta sum coram eo quasi pacem reperiens. Id est, ex quo ille sanguinem suum pro me fudit, et repropitiando mihi Deum Patrem, dissolvit inimicitias quae erant inter Deum et hominem, mihique coelestia pacificavit. Ex quo ergo hanc pacem reperi, murus esse et ubera habere vice turrium merui. Vers. 11. Vinea fuit pacifico, id est dilecto meo, qui est verus pacificus: quia per eum pacificata sunt omnia quae sunt in coelis et in terra. Unde et a propheta: Pater futuri saeculi, Princeps pacis (Isai. IX, 6) appellatur: in cujus veri pacifici typo Salomon, id est pacificus, auctor hujus carminis praecessit. Huic (1104C)ergo fuit vinea, id est sancta Ecclesia. In ea quae habet populos. Hoc dicit, ut se de Ecclesia gentium, non de Synagoga ostenderet canere. Nam Synagoga unius gentis fuit tantum, Ecclesia vero habet populos: quia omnes gentes intra capacissimum suum gremium capit et recipit. Tradidit eam custodibus. Custodes hujus vineae (id est sanctae Ecclesiae) sunt prophetae, apostoli, apostolorumque successores. Sive etiam custodes hujus saeculi sunt angelicae virtutes, quae ab incursibus tentationum et daemonum Ecclesiam custodiunt. Vir affert pro fructu ejus mille argenteos. Viros fortes dicit et perfectos, nam vir a virtute dicitur. Fructus Ecclesiae est coelestis vitae remuneratio, pro qua sancta Ecclesia in praesenti vita laborare non cessat. Mille autem argentei quos pro fructu vir affert, significant omnia quae in hoc mundo possideri possunt. Millenarius enim numerus pro summa perfectione et plenitudine ponitur. Vir ergo pro fructu hujus vineae mille argenteos affert: quia sancti omnia (1104D)sua relinquunt, et pauperibus erogant; ut fructum hujus vineae (hoc est supernam mercedem) consequantur. Tale est et illud quod Dominus in Evangelii parabola dicit: Simile est regnum coelorum thesauro abscondito in agro, quem qui invenit homo, abscondit, et prae gaudio illius vadit, et vendit omnia quae habet, et emit agrum illum (Matth. XIII, 44). Vers. 12. Vinea mea coram me est. Vox sponsi. Tu (inquit) dicis quod vineam meam tradidi custodibus: tamen vinea semper coram me est; quia licet eam custodibus meis commiserim, ego tamen semper curam illius habeo, nec pro illa semper sollicitus esse desisto, sed sum cum illa usque ad consummationem saeculi. Mille tui pacifici, et ducenti his qui custodiunt fructus ejus. Mille subauditur argentei, quos pro vineae dedisti fructu, pacifici tui sunt; quasi diceret: O anima fidelis, noli dubia esse pro aeterna mercede, pro qua omnia tua dedisti: quia mille argentei pacifici (1105A)tui sunt, id est, manet te certa illa remuneratio, et verum inde fructum consecutura es. Et ducenti, subaudi, argentei pacifici sunt, his qui custodiunt fructus ejus. Sicut per millenarium plenitudo perfectionis, sic et per centenarium summa perfectio designatur: quia centenarius de laeva in dexteram transfertur. Ducenti ergo argentei, qui est duplicatus centenarius, significant eos qui doctrina et sancta operatione perfecti sunt, qui juste et pie vivendo semetipsos custodiunt, et etiam praedicando alios convertunt. His ergo talibus ducenti argentei sunt pacifici: quia duplicata in coelis eos manet remuneratio; de qualibus per Danielem dicitur: Et qui ad justitiam erudiunt multos, fulgebunt quasi stellae in perpetuas aeternitates (Dan. XII, 3). Hos enim Apostolus dupliciter jubet honorari, dicens: Presbyteri qui in vobis sunt, duplici honore digni habeantur, maxime qui praesunt vobis et laborant in verbo (I Tim. V, 17). Vers. 13. Quae habitas in hortis, amici auscultant: fac me audire vocem tuam. Vox dilecti sponsam, id (1105B)est Ecclesiam alloquentis: O Ecclesia quae habitas in hortis, id est quae excolendis virtutum germinibus insistis. Hortus etenim sponsi ipsa Ecclesia est, quam (ut superius dictum est) crebro se promittit invisere. Ecclesia ergo in hortis habitat: quia plantaria virtutum assidue nutrit; nec transitorie quasi post modicum recessura, ibi tugurium ponit, sed fixa statione ibi habitat. Fac me (inquit) audire vocem tuam, id est, praedica quibus vales Evangelium, praecepta meae legis, simul et promissum coelestium praemiorum annuntia. Hoc enim mihi jucundum et delectabile est, ut audiam vocem tuam, hoc est, ut audiam te verba salutis aeternae annuntiantem. Sed amici auscultant te, id est, angelici spiritus vocem tuam audire delectant, quos tibi amicos feci effusione sanguinis mei, quosque adjutores et protectores contra malignos spiritus institui. Sive amici, id est, justorum spiritus auscultant, quos de tuo coetu ad me in coelestia assumpsi. Ipsi enim de tua praedicatione et fratrum salute congaudent. Respondet confestim (1105C)ipsa sponsa dilecto suo. Vers. 14. Fuge, dilecte mi, et assimilare capreae hinnuloque cervorum super montes aromatum. Mira responsio. Invitatur ad praedicandum, et ut sponsus audiat vocem ejus; illa vero hortatur sponsum suum (1106A)ut fugiat. Sed magna est mysterii consequentia. Nam quia superius praedicta fuerat Christi nativitas cum dixit: Quis det te fratrem meum sugentem ubera: praedicta enim fuerat ejus passio, ubi dictum est: Sub arbore malo suscitavi te; nunc consequenter hortatur sponsum ut fugiat, hoc est, velocissime per ascensionem ad Patrem redeat. Et est sensus: jubes me praedicare, vis vocem meam audire, fuge, dilecte mi, id est, impleto incarnationis tuae et passionis mysterio, revertere ad coelum; ut non jam te sicut hominem, sed sicut Deum super omnia cogitare incipiam. Tunc enim audies vocem meam, quia tunc te liberius omni mundo praedicabo. Et hoc est quod Dominus in Evangelio dicit: Ego veritatem dico vobis, expedit vobis ut ego vadam (Joan. XVI, 7). Expediebat enim apostolis et omni Ecclesiae ut Christus rediret, et praesentiam corporalem absentaret: quia dum in corpore praesens erat, non poterant eum spiritualiter amare, nec poterant eum, quem hominem cernebant, ut Deum invisibilem et ubique praesentem cogitare. (1106B)535 At postquam ipse coelos ascendit, coepit eum Ecclesia spiritualiter diligere, et sic jam Deum cogitare et praedicare. Et hoc est quod Apostolus dicit: Etsi noveramus Christum secundum carnem, sed nunc jam eum non novimus (II Cor. V, 16). Ergo, dilecte mi, si vis ita me te praedicare, fuge, id est, recede ad coelestia; et qui fuisti comprehensibilis per humanitatem, efficere incomprehensibilis per divinitatem. Verumtamen ne me in praesenti sine tua visitatione deseras, sed dignare me crebra tua visitatione requirere, mihique te saepius videndum praebere. Et hoc est quod dicit: Similis esto capreae hinnuloque cervorum super montes aromatum. Sicut (inquit) capreae et hinauli cervorum, indomita animalia, humanum consortium refugiunt, et tamen crebrius in montibus videntur: sic et tu post tuam ascensionem, licet invisibilis sis, dignare mihi tamen saepius dono tuae gratiae apparere, et hoc super montes aromatum. Montes aromatum sancti Dei sunt, excellentia sanctae conversationis coelo proximi, et (1106C)odore ac fama virtutum longe lateque fragrantes; hinc Apostolus de se suique similibus dicit: Nostra conversatio in coelis est (Philip. III, 20); et alibi: Christi bonus odor sumus Deo in omni loco (II Cor. II, 1).
|
"'Migne "Patrologia Latina" Tomus 106 Documenta Catholica Omnia pdf Epistola ad Ursum Beneventanum 106.0395B| Ut magis magisque patefiat, epistolam quam Hildemarus magister Urso praedestinato atque electo episcopo sanctae Beneventanae Ecclesiae de ratione bene legendi scripsit, prius subjungere curamus. 106.0395C| Deinde caetera quae ad lectionem pertinent, tam ex tradizionee quorumdam modernorum magistrorum, quam ex auctoritate Augustini et caeterorum doctorum inferius subnectemus. Haec est praefata epistola: Suo sanctissimo domino Urso, Hildemarus inutilis servus salutem. Noverit denique vestra, o dulcissime Pater, sancta beatitudo, nullum plus me mortalem quam vos diligere: unde quia modo alio vobis prodesse nequeo, divinam clementiam super vestrae salvezzae indesinenter exposco animae: quatenus ipsius piae miserationis rispettou a cunctis versutiis antiqui hostis eruti, et hic multarum ubertate virtutum frui, et post hujus mortalis vitae cursum supernorum collegio civium 106.0395D| potiri mereamini. Ego quippe miserrimorum cunctorum satis quoque miserior, studio hic consistens quietis, difficile absque cordis anxietate quae mandatis scribere possem: praesertim cum vobis plura scientibus haec non sint necessaria, nisi divinae charitatis beneficiorum vestrorum, vestra quae lata charitas magnopere nobis impendere studet, memor existerem. Vestrae igitur dilectionis causa, scientiae officiique mei modum excedens, vestro parere curabo praecepto. Quamvis itaque ars distinte legendi potissimum in posituris consistat, sunt tamen et illi accentus ineruditis lectoribus aliquo modo utiles, quos Donatus enumerat. Nullus nempe ignorat quod 106.0396B| pars illa, cujus titulus est de Accentibus, ob enuntiationem syllabarum praecipue fuerit edita: quoniam quidem per accentuum vim ratio sonandi in sermonibus demonstratur. Nescimus enim quomodo sonare 106.0396C| debeamus syllabam longam vel brevem, utrum circumflexo an gravi, nisi per accentum, ut Isidorus dicit. Accentus autem dictus, quasi ad cantus, quod juxta cantum sit. Et quamvis Pompeo dicat duos tantum accentus necessarios apud Latinos, id est acutum et circumflexum, Sergius tamen dicit: Sunt omnes accentus Latini octo, scilicet acutus, gravis, circumflexus, longus, yfen, diastole, apostrophus, his adduntur dasian , et psilen , id est, aspiratio et siccitas. Et quia horum accentuum virtus vobis manifesta est, pauca de posituris loquar, maxime quia artem distintie legendi epistola vestra pandere monuerit, id est signa, per quae possit lector cola et comata atque periodos nosse. Horum quippe notitia in particula, cujus titulus est de Posituris, 106.0396D| plenio continutur. Tres quippe sunt positurae, ut Donatus ait: id est distintio, ubi finitur plena sententia; hujus punctum ad summam litteram ponimus. Subdistinctio, ubi non multum superest de sententia; hujus punctum ad imam litteram ponimus. Media distintio est, ubi fere tantum de sententia superest quantum jam diximus; hujus punctum ad mediam litteram ponimus. Distinctio, ut Isidorus dicit, positura est figurae ad distinguendos sensus per cola et commata et periodos, quae dum ordine suo ponitur, sensum nobis lectionis ostendit. Sergio dicit colon esse ubi duo liberi pedes sunt, ut terruit urbes; comma vero quando post duos vel tres 106.0397A| pedes sequitur praesyllaba, quae partem terminat orationis, ut est in primo versu primo libro Eneidos: Arma virumque cano, Trojae qui primus ab oris. Sed haec in metropolitana. Nam prosa his tribus punctis hoc modo distinguitur: Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiae non sedit. Non ergo miremini quod in medio sensu notam acuti accentus fecerint, quam, ut ab eruditis didici viris, his tribus punctis tres aptantur accentus, id est usque ad medium totius sententiae sensum, gravis; in medio quoque tantummodo sensu, acutus; deindeque usque ad plenum sensum, circumflexus. Ita ut nec ante acutum sit 106.0397B| circumflexus, nec post acutum sit ullo modo gravis. Hoc autem omnino a lectore observandum est, ut in medio solummodo totius dictionis sensu, vox ipsius paulo eminentius elevetur, et ante elevationem per singula subdistinctionis puncta gravetur, atque post praedittam elevationem per singula puncta circumflectatur, salvo illo sensu quem Donatus tractat in accentuum ratione. Ait enim inter caetera monosillaba, quae correptam vocalem habent, acuto accentu pronuntiandas, ut fax, pax, nix, nux; quae vero productam vocalem habebunt, circumflexo accentu pronuntiabimus, ut res, dos, spes. In medio quoque dictionis sensu non ultimam syllabam acuendam, quod ars nonnisi in paucis discretionis causa sinit, sed totam illam partem orationis, quae ultima fuerit, 106.0397C| altius enuntiandam vel gravandam vel circumflectendam dicimus, salvo unicuique parti et praesyllabae suo naturali sono. In interrogationibus autem atque percontationibus vox legentis necesse est acuatur, sed paulo vehementius quam in acuto accentu. Hae notae interrogandi? , haec percontandi ⸟, haec negandi η'. Inter percontationem autem et interrogationem hoc veteres, Augustino teste, interesse dixerunt, quod ad percontationem multa responderi possunt, ad interrogationem autem, aut non, aut etiam. Verbi gratia, 106.0398A| percontando legimus: Quis accusabit adversus electos Dei ⸟. Illudque quod sequitur sono interrogantis pronuntiatur, Deus qui justificat? ut tacite respondeatur, non. Itemque percontando; Quis est qui condannat⸟. Interrogando quod sequitur, Christus Jesus, et caetera usque pro nobis? ut respondeatur, non. Dictae autem positurae, vel quia punctis positis adnotantur, vel quia ubi vox propter intervallum distintivois deponendo vel gravatur, vel erigitur, vel circumflectitur; nota vero cujus vocabulum est yfen verba necesse est jungat male disjuncta, ut antetulit. Apostrophos autem separat male conjuncta, ut conspicitur' sus. Sed et hoc non est praetermittendum, quod propter inertes lectores inveniuntur aliquando syllabae, aliquando pedes in prosa notati, ut 106.0398B| édom o, éd oc et, sát ur o, im itor, álac er, qúand i u, Híer em iás, Is a iás, tr ucíd o, addícit, revéra, pudícus, íllicit, íbidem. Haec vero adnotatio rarissime in libris invenitur veteribus. O domine mi, ecce quod rogastis, nec brevius, nec apertius scribere potui; verumtamen videtur mihi rustico et insipienti, quod quantum ad peritiam legendi attinet, sufficiant haec: tantum sonus vocis deest, qui in variis punctis et notis varius esse debet, idcirco quod scribi non valet.Sane oculis sanctae individuaeque Trinitatis solummodo patet, quod almitati vestrae pleniter litterali indagine pandere non valeo, vel quantum precibus in vestris confido, vel quantum ego ipse vestrimet memor existo, et patri commendo Leoni, caeterisque qui sunt apud vos fratribus, deprecans per 106.0398C| communem Redemptorem, ut vel mei semel sint memores Deum orando. Mementote nihilominus flagito omnium fratrum hic degentium, ut orationibus vestris a malis omnibus tueantur, in bona devotione consolidentur, et spei fideique atque charitatis gemmis ornentur. Concedat vobis pia Omnipotentis miseratio cunctos subripientium delictorum laqueos evadere, et per viam salutis mente devota currere, consummatoque cursu tramite recto ad coelestia regna transire.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 80 "BonV.EpAdJu2 80 Bonifacius V Parisiis J. P. Migne 1850 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin " Epistola ad Justum Dilectissimo fratri Justo, Bonifacius episcopus servus servorum Dei. Susceptis vestrae dilectionis apicibus, in quibus reperimus, inter alia, plurimos ex gentilitate ibidem degentium, Deo omnipotenti et Domino nostro Jesu Christo auxiliante conversos, maxime autem in partibus Cantii ad veri Dei nostri fidem vestris laboribus esse perductos, valde gratulati sumus. Eadbaldi quoque regis animum ad verae agnitionis viam esse correctum, Dominum omnipotentem in id laudavimus, qui sui nominis sacramentum vestrique laboris fructum non deseruit, sicut ipse praedicatoribus Evangelii veraciter repromisit: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Multa est clementia apud Deum, quae multa est in nobis demonstrata, cum aperiantur corda barbararum gentium ad suscipiendum praedicationis vestrae singulare mysterium. Ut enim proficerent vestris meritis, eorum est salvatio propinata, Domino dicente: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit; et alibi: Consummati operis vobis merces a retributore omnium bonorum Domino tribuetur. Cognovi siquidem in vestris syllabis ut sanctae recordationis praedecessor noster Gregorius constituit Augustino et omnibus successoribus suis, in posterum metropolitanam et primitivam sedem in civitate Dorobernia, ubi caput totius gentis Anglorum a diebus paganorum habetur. At vero nunc per revelationem Jesu Christi, qui est origo et caput totius Christianitatis, eadem civitas exaltatur, et orthodoxa fides, quae est radix nobilissima, ibidem collocatur, ut ex illa segete uberrimum fructum boni operis ad pabulum coelestis patriae omnem insulam metiri queant. O quam felix illa civitas quae meruit in se Christum habitatorem habere, expulsis antiqui hostis insidiis! Felix illa civitas, felix et tota gens, cum illa superna misericordia visitare non dedignata sit, quos ante mundi creationem praedestinaverat sibi sociare! Quare absit ab omni Christiano ut ex illa civitate Dorobernia aliquid minuatur aut in aliud mutetur nunc, vel in futuris temporibus, quae a praedecessore nostro domino papa Gregorio statuta sunt, quoquo modo res humanae quassentur. Sed magis ex auctoritate beati Petri apostolorum principis id ipsum praecipientes firmamus, ut in Dorobernia civitate semper in posterum metropolitanus totius Britanniae locus habeatur, omnesque provinciae regni Anglorum praefati loci metropolitanae ecclesiae subjiciantur, immutilata perpetuaque stabilitate decernimus. Hanc autem ecclesiam, utpote specialiter consistentem sub potestate et tuitione sanctae Romanae Ecclesiae, si quis conatus fuerit imminuere, eique de concessae potestatis jure quidquam abstulerit, auferat eum Deus de libro vitae, sciatque se sub anathematis vinculis esse notatum. Deus te incolumem custodiat, reverendissime frater.
|
CCIV. ARCHIEPISCOPIS, EPISCOPIS, ABBATIBUS, PRIORIBUS ET CAETERIS ECCLESIARUM PRAELATIS. Ut Praemonstratenses monachos ab injuriis et contumeliis defendant. (Romae, Id. Maii.) Non absque dolore cordis et plurima turbatione didicimus quod ita in plerisque partibus ecclesiastica censura dissolvitur et canonicae sententiae severitas enervatur, ut viri religiosi et hi maxime qui per sedis apostolicae privilegia majori donati sunt libertate, passim a malefactoribus suis injurias sustineant et rapinas, dum vix invenitur qui congrua illis protectione subveniat et pro fovenda pauperum innocentia murum se defensionis opponat. Specialiter autem dilecti filii nostri abbas et fratres Praemonstraten. et caeteri ordinem ipsorum professi, tam de frequentibus injuriis suis quam de ipso quotidiano defectu justitiae conquerentes, universitatem vestram per litteras petierunt apostolicas excitari; ut ita videlicet eis in tribulationibus suis contra malefactores eorum prompta debeatis magnanimitate consurgere, quod ab angustiis quas sustinent et pressuris vestro possint praesidio respirare. Ideoque universitati vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus illos qui in aliquem de praedictis fratribus instigante diabolo manus violentas injecerint, sive possessiones vel res seu domos Praemonstraten. aut aliorum fratrum ipsius ordinis vel hominum suorum irreverenter invaserint, aut ea quae praedictis fratribus e testamento decedentium relinquuntur contra justitiam detinuerint, seu in ipsos fratres contra apostolicae sedis indulta sententiam excommunicationis aut interdicti proferre praesumpserint, vel decimas laborum seu nutrimentorum suorum, spretis privilegiis apostolicae sedis, extorserint: si laici fuerint, publice candelis accensis excommunicationis sententia percellatis; clericos autem, canonicos sive monachos, appellatione remota, ab officio et beneficio suspendatis, neutram relaxaturi sententiam, donec praedictis fratribus plenarie satisfaciant, et hi praecipue qui pro violenta manuum injectione vinculo fuerint anathematis innodati, cum dioecesani episcopi litteris ad sedem apostolicam venientes, ab eodem vinculo mereantur absolvi; nisi forte monachi vel canonici regulares per abbates vel priores suos post satisfactionem congruam, secundum ordinis disciplinam fuerint absoluti. Villas autem in quibus bona praedictorum fratrum seu hominum suorum per violentiam detenta fuerint, quandiu ibi sunt, interdicti sententiae supponatis. Datum Romae, etc., Idus Maii, etc. Scriptum est super hoc in eumdem fere modum pro fratribus militiae Templi. CCV. SYLVANECTEN. EPISCOPO. Ne alicui dimidia praebenda conferatur nec praebendae secentur. (Romae, VII Kal. Junii.) Cum in Turonen. concilio inhibita sit sectio praebendarum et de rigore juris redintegrari debeant officia decurtata, vix de tua possumus fraternitate sperare quod praebendam aliquam ad preces nostras conferres alicui, qui ad duplex mandatum bonae memoriae Clementis papae praedecessoris nostri, quod praedicti concilii erat auctoritate munitum, dimidiam praebendam dilecti filii magistri Aimerici noluisti aliquatenus integrare, imo vacantem praebendam, de qua juxta tenorem mandati apostolici dimidiae debueras supplere defectum, alii in contemptum sedis apostolicae contulisti. Ne igitur quod de praedicto magistro incoeptum est, remaneat imperfectum, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus de praebenda ad donationem tuam spectante, quam primo in Ecclesia tua vacare contigerit, non obstante investitura de non vacante contra statuta Lateranen. concilii facta, ejusdem magistri dimidiam non differas integrare, nec aliquem de caetero ad dimidiam praebendam admittas. Alioquin tandiu te noveris a praebendarum collatione suspensum, donec eidem magistro super integratione dimidiae fuerit satisfactum. Dilectis etiam filiis canonicis Sylvanecten. districtius inhibemus ne priusquam satisfiat eidem magistro, aliquem in canonicum vel fratrem admittant, etiamsi contra statuta Lateranen. concilii de vacatura fuerit investitus vel stallum in choro vel locum in capitulo vacaturae nomine assecutus. Nullis, etc., harum mentione, etc. Datum Romae, etc., VII Kalend. Junii, etc. Illis scriptum est super hoc. CCVI. ILLUSTRI REGI ANGLIAE. Quatuor aureorum annulorum mysterium explicat. (Apud S. Petrum, IV Kal. Junii.) Inter opes terrenas quas mortalis oculus concupiscit, quasi chariora desiderat aurum obryzum, et lapides pretiosos. Licet autem his aliisque diutius excellentia regalis abundet, si signum tamen dilectionis et gratiae, quatuor annulos aureos cum diversis lapidibus pretiosis tuae magnitudini destinamus; in quibus te volumus spiritualiter intelligere formam et numerum, materiam et colorem, ut mysterium potius quam donum attendas. Rotunditas enim aeternitatem significat, quae initio caret et fine. Habet igitur regalis prudentia quid in annuli forma requirat, ut de terrenis transeat ad coelestia, de temporalibus ad aeterna procedat. Quaternarius autem, qui numerus est quadratus, constantiam mentis insinuat; quae nec deprimi debet adversis nec prosperis elevari. Quod tunc laudabiliter adimplebit, cum quatuor virtutibus principalibus fuerit adornata, videlicet justitia, fortitudine, prudentia, temperantia. Intelligas igitur in primo justitiam quam exerceas in judiciis; in secundo fortitudinem quam exhibeas in adversis; in tertio prudentiam quam observes in dubiis; in quarto temperantiam quam in prosperis non dimittas. Per aurum vero sapientia designatur; quia sicut aurum praeeminet universis metallis, sic sapientia donis omnibus antecellit, propheta testante, qui ait: Requiescet super eum spiritus sapientiae et intellectus, etc. (Isa. X, 2). Nihil est quod magis oporteat regem habere. Unde rex ille pacificus Salomon solam a Deo sapientiam postulavit, ut populum sibi commissum sciret provide gubernare. Porro smaragdi viriditas fidem, sapphiri serenitas spem, granati rubicunditas charitatem, topazii claritas operationem significat, de qua Dominus ait: Luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. V, 16). Habes igitur in smaragdo quod credas, in sapphiro quod speres, in granato quod diligas, in topatio quod exerceas; ut de virtute in virtutem ascendas, donec Deum deorum videas in Sion. Datum Romae apud S. Petrum, IV Kal. Junii. CCVII. EPISCOPO LEXOVIEN. Ut pensiones ad verum moderamen reducantur. (Romae, XII Kal. Junii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum assensu, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut ad debitum statum reducere possis appellatione postposita pensiones Ecclesiarum tuae dioecesis contra Lateranense concilium augmentatas. Nulli ergo, etc. Datum Romae, etc., XII Kalend. Junii, pont. nostri anno primo. CCVIII. EIDEM. Ut frustratoriae appellationes non recipiantur, et reliquae debito tempore finiantur. (XIII Kal. Junii.) Licet sit appellantibus deferendum ut sacrorum canonum approbant instituta, non tamen usque adeo relinquenda est appellantibus effrenata licentia motus judicis evadendi, ut ea quae correctione indigent in aliorum et appellantium detrimentum remaneant incorrecta vel alterius jus esse diutius oporteat in suspenso, aut ei debeat praejudicium aliquod generari. Sane proposuisti nobis in nostra praesentia constitutus quod cum multi plerumque de tua dioecesi adversarios suos sub examine tuo conveniant, iidem ad oppressionem eorum appellationes frustratorias interponunt nec ipsas volunt prosequi ut tenentur. Quocirca fraternitati tuae auctoritate praesentium indulgemus ut, cum a tuis subditis ad sedem apostolicam fuerit appellatum, licitum tibi sit competentem ei terminum ad prosequendam appellationem praefigere; infra quem si contempserit appellationem prosequi quam emisit, ex tunc in ipso negotio procedendi appellatione interposita non obstante, nisi appellans legitimo impedimento fuerit impeditus, liberam habeas facultatem. Nulli ergo, etc. Datum, etc., XIII Kal. Junii, etc. CCIX. R. ET R. ARCHIDIACON. BAJOCEN. ET II. ARCHIDIACONO CONSTANTIEN. De cujusdam decani audacia coercenda et ne absolvatur, nisi laesis prius satisfecerit. (Ut supra, V Kal. Junii.) Querela venerabilis fratris nostri Lexovien. episcopi nobis exposita demonstravit quod minor decanus ven. fratris nostri Rothomagen. archiepiscopi et Simon capellanus ejusdem Ecclesiam Sancti Candidi minus reverenter intrantes, in Lucam presbyterum non tantum manus injecere violentas, verum etiam ad sacra vestimenta manus sacrilegas extendere praesumpserunt, atque tam Ecclesiam ipsam quam clericos ejus aliis injuriis intolerabiliter molestantes, eamdem parochiam contra justitiam invasere, corpora mortuorum in eorum praejudicium ad suam ecclesiam deferentes. Quia igitur praeter haec enormia dictus decanus quamdam mulierem praegnantem pede taliter dicitur percussisse quod ex eo fecit aborsum, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si vobis constiterit de praemissis, praedictum decanum ab officio beneficioque suspensum et capellanum ipsum tandiu appellatione postposita nuntietis ut excommunicatos ab omnibus arctius evitari, donec passo injuriam satisfecerint competenter, et cum vestrarum testimonio litterarum ad sedem apostolicam veniant absolvendi. Nullis litteris, etc. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum ut supra, V Kalend. Junii. CCX. EPISCOPO EBROICEN. ET ARCHIDIACON. LEXOVIEN. Ut a Rodulpho milite constructam ecclesiam consecrent, dedicentque. (IV Kal. Junii.) Dilectus filius nobilis vir Radulphus de Rupetra miles nobis humiliter fecit exponi quod, cum in diversis ecclesiis jus obtineat patronatus, in quadam capella sua de Rupetra, quae est in suo proprio patrimonio constructa, de auctoritate nostra proposuit canonicos instituere saeculares; ita quod redditus praedictarum ecclesiarum, decedentibus earum praelatis, ad eosdem canonicos devolvantur. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus inquiratis super praemissis diligentius veritatem, et prout id secundum Deum videritis adimplendum, ejusdem nobilis propositum effectui mancipare curetis. Quod si ambo, etc., tu frater episcope, etc. Datum, etc., IV Kalend. Junii, etc. CCXI ILLUSTRI REGI NAVARRAE. Ut regi Anglorum quaedam castella tradat. (Datum ut supra. ) Charissimus in Christo filius noster rex Anglorum illustris transmissa nobis conquestione monstravit quod quaedam castella, videlicet castrum Sancti Joannis de Pedeportus et de Rochabrun, quae bonae memoriae pater tuus in dotem cum filia sua liberaliter ipsi concessit, pro tua detines voluntate et adhuc ea reddere contradicis. Unde regiam magnitudinem rogamus attentius et hortamur, per apostolica tibi scripta mandantes quatenus castella illa sine qualibet difficultate restituas conquerenti. Alioquin noveris nos venerabili fratri nostro archiepiscopo Narbonen. scripsisse ut te ad restitutionem eorum per censuram ecclesiasticam monitione praemissa, cessante appellatione, justitia mediante compellat. Datum ut supra. CCXII. PRIORI ET CONVENTUI BURGULIEN. Quod abbas ipsorum et coenobii bona obligare non possit. (Romae, III Kal. Junii.) Quanto per professionem monastici ordinis divinis estis obsequiis fortius obligati, tanto ea sollicitius volumus removere quae normam religionis et profectus spiritualis in vobis suscitatis dissensionibus poterant facilius impedire. Ideoque volentes quieti vestrae et indemnitati monasterii vestri benignitate apostolica providere, praesentium vobis auctoritate concedimus ut abbas qui pro tempore fuerit, sine majoris et sanioris partis assensu vestrum, nisi manifesta et rationabilis causa emerserit, per quam sine manifesto et gravi monasterii detrimento id evitare non possit, domum vestram gravibus non possit debitis aggravare. Quod si forte tentaverit, ad solvendum ea quae contra formam nostrae concessionis acceperit, personas seu monasterium vestrum nullatenus eis volumus obligari quibus ante contractum debitum haec forma nostrae concessionis innotuit. Nulli ergo, etc. Datum Romae, etc., III Kal. Junii. CCXIII. BRACHAREN. ARCHIEPISC. ET ABBATI DE BURIO Ut causam Ecclesiae S. Christinae de Longos et Hospitalariorum ratione decimarum audiant. Ex conquestione dilecti filii P. praelati ecclesiae sanctae Christinae de Longos nobis innotuit quod; cum Menendus miles quasdam possessiones suas infra parochiam ejusdem ecclesiae, in quibus praedecessor ipsius P. vineas plantaverat et domos construxerat in expensis Ecclesiae supradictae, cum aliis possessionibus suis domui Hospitalis cum ipsius praedecessoris assensu in Ecclesiae maximum praejudicium contulisset, hac tamen conditione retenta, ut domos Hospitalis praenominatae Ecclesiae de omnibus possessionibus praelibatis deberet persolvere decimas annuatim, Hospitalarii, quamvis decimas ipsas Ecclesiae diu persolverint sine lite, nunc eas eidem auferunt violenter, fulti potentia laicali. Quia igitur omnibus ad nos clamantibus tenemur justitiam exhibere, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus evocatis quos propter hoc noveritis evocandos, causam inter eos audiatis et appellatione remota mediante justitia terminetis. Nullis veritati et justitiae, etc. Quod si ambo, etc. tu, frater archiepiscope, etc. Datum. CCXIV. BITURICEN. ARCHIEPISCOPO ABBATI S. EPARCHII, ET DECANO PETRAGORICEN. Ut causam inter episcopum et capitulum Engolismense, super numero canonicorum audiant. (Romae, IV Kal. Junii.) Accedentes ad praesentiam nostram, circa promotionis nostrae primordia, W. presbyter et R. diaconus, nuntii Engolismen. capituli, proposuere firmiter f. similiter coram nobis quod venerabilis frater Engolismen. episcopus, cum Ecclesiam ipsam per auctoritatem mandati apostolici ordinasset, gravatam illam attendens sterilitate temporis et longarum turbatione guerrarum, ipsam sufficienter ordinatam fuisse publice recognovit et super hoc promisit testimoniales litteras se daturum et quod eis litteras apostolicas, quarum occasione processerat, resignaret. Innotuit etiam nobis per litteras bonae mem. Clementis PP. praedecessoris nostri quas in medium produxerunt, quod tempore dilecti filii Jord. tit. Sanctae Prudentianae presbyteri cardinalis, cum ibi fungens legationis officio quosdam ad praebendam ipsius Ecclesiae nominasset, idem episcopus suo testimonio demonstravit Ecclesiam in facto illo multipliciter praegravari, cum esset de personis idoneis sufficienter ornata: a quo tempore non est canonicorum numerus imminutus, sed auctus. Per litteras insuper venerabilis fratris nostri Burdegalen. archiepiscopi ostendebant quod anno praeterito, cum dilectus filius Gregorius S. Angeli diac. cardinalis, tunc apost. sedis legatus, de partibus Hispaniae remearet, hoc idem ei fuit testificatus episcopus, et ex tunc non fuerat canonicorum numerus imminutus. Verum cum episcopus post promissionem factam utrasque litteras denegaret, a capitulo requisitus, canonici contra eum suspicionis materiam conceperunt; praesertim cum ad eorum, sicut dicebant, audientiam pervenisset ipsum cum archidiacono de ordinanda Ecclesia litteras alias a sede apostolica impetrasse; super quo, ab eis saepe commonitus, exprimere noluit veritatem. Unde cum propter hoc ad sedem apostolicam appellassent, statum Ecclesiae protectioni apostolicae supponentes, appellatione facta saepius innovata, ad prosequendam eam dicebant se praefati nuntii ab eisdem canonicis ad sedem ap. destinatos. Cumque super gravaminibus praedictis et aliis, si quae idem episcopus post appellationem et iter arreptum intulerat, postularent sibi a benignitate sedis apostolicae remedium adhiberi, dilecti filii cantor, magister Hel. Bran. et Petrus Rossinol. canonici ejusdem Ecclesiae necnon et ex alia parte dilectus filius J. Morelli procurator ejusdem episcopi advenere: quibus primo dilectos filios, J. tit. Sanctae Prudentianae et S. tit. Sanctae Praxedis presbyteros et G. Sanctae Mariae in Aquiro et postmodum P. Sanctae Mariae in via lata diaconos cardinales concessimus auditores: in quorum praesentia fuit praemissis ex parte canonicorum adjunctum quod Dominica ultima ante Natale Domini, cum in domo de Corona pro consecratione vener. fratris nostri Petragoricen. episcopi dictus archiepiscopus cum Xanctonen. et dicto Engolismen. episcopis convenisset, ex parte capituli sub eorum testimonio fuit iterum solenniter appellatum et denuntiatum, ante omnem citationem quod nuntios suos jam ad curiam destinassent; ideoque cum hoc audiens episcopus tacuisset, ipsum admisisse appellationem factam merito crediderunt. Addebant insuper quod tam ex parte sua quam Ar. de Mairinac sub persona archidiaconi postmodum primo mandaverat per litteras ad certas causas capitulum convocari, ut videlicet litteras domini papae continentes auctoritatem quam habebant de Ecclesia ordinanda ostenderent et tractarent de pace Ecclesiae et cantoris. Die autem statuta, post completorium, claustrum intrarunt et fecerunt litteras, in quibus pendebat sericum, recitari, quas dicebant se a sede apostolica recepisse quarum copiam postulantes canonici habere nullatenus potuerunt; licet personam legentis suspectam esse assererent et nescirent an in bulla vel scriptura vel alio quolibet vitium continerent. Proposuerunt praeterea coram ipsis quod de primis litteris, ordinatione facta per eas, mentionem aliquam non habebant, cum ex hoc, etsi valerent alias, viribus carere deberent: quia in obtentu earum fuerat sedes apostolica circumventa et etiam intervenerat fraus tacendi. Sed super hoc et aliis exceptionibus quas canonici praetendebant fuit eis audientia penitus denegata. Unde cum propter gravamen istud iterum appellassent et nulla ordinatione seu nominatione sciente capitulo facta, praedicti cantor et P. Rossinol. euntem ad domum suam episcopum sequerentur, ab eo petierunt licentiam ad curiam veniendi, quia timebant eum velle contra Ecclesiam malignari; et in mane, audita missa in majori Ecclesia, iter veniendi ad sedem apostol. inceperunt. Per haec quidem et alia multa quae coram praedictis cardinalibus firmiter proponebant, si quid factum erat postea contra ipsos vel etiam ante, occulte ac sine conscientia sua, postulabant penitus vacuari, propotentes ipsa de jure ullatenus non valere; attendentes quoque quod, quandiu ibi fuerant, communicaverat eis episcopus, nec tunc venerat ad eorum notitiam quod aliquam in eos sententiam promulgasset. Econtra vero praefatus procurator episcopi proponebat quod idem episcopus videns tempore suo, propter defectum canonicorum, servitium Ecclesiae deperire, capitulum saepe monuerat ut cum eo de ordinanda Ecclesia convenirent. Sed canonici lucrum proprium attendentes et praecipue cantor, qui recipiebat de bonis Ecclesiae in maxima quantitate, bonae voluntati episcopi resistebant. Quod cum ad felicis memoriae Coelestini papae praedecessoris nostri notitiam pervenisset, desolationi Ecclesiae paternis voluit affectibus providere, et tam eidem episcopo quam archidiacono dedit firmiter in mandatis ut Ecclesiam tam in canonicis quam aliis ordinarent. Ipsi autem mandato suscepto fecerunt capitulum evocari; et licet scriptum apostolicum coram omnibus legi fecissent, ad faciendam ordinationem capitulum ipsum diligentius praemonendo, noluit tamen ullatenus consentire. Unde cum in defectu canonicorum vellent mandatum apostolicum adimplere, tam cantor quam alii eis devotissime supplicarunt ut quinque cum pace Ecclesiae ordinarent: quorum supplicationibus pro vitando scandalo annuerunt; sed et duos ad eorum instantiam admiserunt, venerabilem videlicet fratrem nostrum patriarcham Antiochenum et nepotem ejus ab eodem patriarcha vocatum, ut majorem possent institutorum numerum praedicare. Sed ipsi hoc in fraudem factum esse postmoduum cognoscentes, dixerunt quod non reputabant sufficienter ordinatam Ecclesiam, imo electionem et nominationem quam fecerant apostolici auctoritate mandati tempore congruo effectui manciparent. Caeterum processu temporis litterarum aliarum auctoritas supervenit, ex quibus plenam facultatem habebant Ecclesiam ordinandi: quarum auctoritate vocati canonici et diligenter admoniti ut ordinandi consentirent, assensum praebere nullatenus voluerunt. Unde ipsi cum magistro scholarum et supradicto I. Morelli, cum Villielmo Arnaldi, et magistro V. Testaldi, et quibusdam aliis canonicis, quorum assensum habebant, ordinationem Ecclesiae de personis idoneis et honestis qui in prima ordinatione electi fuerant secundum facultates Ecclesiae, auctoritate apostolica complevere; ita quod ordinati fuere de canonica per ejusdem episcopi annulum investiti et contradictores excommunicatione notati. Sed instituti statim se et canonicas suas et alia beneficia sub protectione sedis apostolicae posuere, contra omnem hominem qui eos vellet impetere appellantes. Haec autem institutio extra matricem Ecclesiam fuit facta, cum eadem esset ob delictum comitis interdicta. Postmodum vero Ecclesia absoluta episcopus in vigilia Circumcisionis capitulum convocavit, et ei cum archidiacono ordinationem factam et excommunicationem latam in contradictores denuntiare curavit, et litteras praedecessoris nostri, auctoritatem quam de Ecclesia ordinanda susceperant continentes, fecit ostendi et publice recitari. Sed et sequenti die, videlicet Circumcisionis festo, post celebrationem missae majoris, institutis praesentibus et procuratoribus absentium, stalla in choro et loca in capitulo, praesentibus clero et populo, qui ad festum convenerant, assignarunt et in corporalem praebendae possessionem miserunt, quare ipsos institutos asserit possidere. Verum quia canonici excommunicati in Ecclesia celebrabant, institutis accessum ad majus altare, libros et alia ornamenta Ecclesiae prohibentes, in eos fuit excommunicationis iterum lata sententia et Ecclesia supposita interdicto. Sed ipsi nihilominus ibi divina celebrare praesumunt. Cum vero pars canonicorum assertionem suam per instrumenta et testes vellet in continenti probare, et testes ejus essent salvis exceptionibus et jure partis adversae recepti, et ideo peterent publicatis dictis testium negotium diffiniri, procurator episcopi proponebat se in terra sua quaedam capitula probaturum, videlicet quod tempore ordinationis ordinari Ecclesia indigebat, et quod canonici ab episcopo saepe commoniti, ad ordinandum secum Ecclesiam convenire noluerant, quod episcopus et archidiac. auctoritate ap. ordinaverant Ecclesiam de personis quae Ecclesiae debeant deservire et de aliis idoneis et honestis, et quod illi qui fuerunt modo ultimo instituti electi fuerant cum quinque primitus ordinatis, et quod tam novis quam antiquis residentibus secundum consuetum cursum Ecclesiae suppetunt facultates, et quod omnes qui modo sunt ibi canonici residentes consuetum numerum non excedunt, et quod facto suo plures de majoribus Ecclesiae consensere; quod et primum et secundum rescriptum fuerit canonicis recitatum, et quod contradictores post excommunicationem divina praesumpserunt officia celebrare. Unde, sicut dicebat, sine ipsorum cognitione, absque praejudicio partis suae, causa illa non poterat terminari. Nos igitur eamdem vobis de fratrum nostrorum consilio committentes, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus inquiratis utrinque super praemissis omnibus diligentius veritatem, tam ex attestationibus quas vobis sub bulla nostra transmittimus, quam ex aliis quae duxerint proponenda. Et si legitimis probationibus vobis constiterit post appellationem rationabiliter interpositam praenominatos episcopum et archidiaconum processisse, quod ab eis factum esse dignoscitur, appel. cessante, decernatis irritum et inane; et nisi vobis constiterit rescriptum apostolicum fuisse subreptum, et praefatos episcopum et archidiaconum contra formam ipsius mandati praeter juris ordinem processisse, dummodo suppetant Ecclesiae facultates et institutae personae sint utiles et idoneae, nec excedant numerum consuetum, ordinationem ipsam, omni contradictione et appellatione cessante, auctoritate apostolica confirmetis; et si qui se duxerint opponendos, per censuram ecclesiasticam compescatis; eos qui post excommunicationem divina dicuntur officia celebrasse, cum vobis constiterit, nisi legitima praecesserit appellatio, poena canonica percellentes; satagentes ut via regia procedatis; ita quod in judicio vestro nulla sit personarum acceptio, sed juxta mandatum divinum juste quod justum est judicetis; ne forte propter defectum justitiae partes cogantur ulterius laborare. Ad haec, volumus et mandamus ut tam indulgentiae quam mandati rescripta faciatis vobis in judicio resignari, ne occasione illorum Ecclesia ulterius praegravetur. Testes autem cogantur. Nullis litteris, etc., si quae apparuerint praeter assensum partium, etc. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Romae, etc., IV Kalend. Junii, etc. CCXV. EGID. CANONICO VASTINEN De causa ipsius contra Hugon. et pro ipso judicatur. (VII Kal. Junii.) Cum super praebenda Vastinen. Ecclesiae inter te ex una parte et Hugonem Capusum procuratorem et canonicum Ecclesiae Vastinen. ex altera quaestio verteretur et propter hoc ad sedem accessissetis apostolicam, in praesentia venerabilis fratris nostri Octaviani Ostien. episcopi, quem vobis dedimus auditorem, pro te fuit taliter allegatum quod a bonae memoriae Coelestino papa praedecessore nostro pro tua receptione in Ecclesia Vastinen. rogatorias primum litteras, secundo praeceptorias et exsecutorias impetrasti. Sed canonici Ecclesiae, ut evadere possent apostolicam jussionem, ad Rom. Ecclesiam nuntios destinarunt: qui de mandato praemisso tacita veritate, ut a tua de caetero essent impetitione liberi, et infra terminum neminem recipere cogerentur, indulgentiam impetrarunt. Tu vero denuo ad eosdem litteras impetrasti, ut elapso spatio indulgentiae, praebendam tibi conferrent, interim stallum in choro et locum in capitulo sublato appellationis obstaculo assignantes; et super hoc ipso dilecti filii de Domo Dei et de Oliveto abbates et prior Exoldunen. exsecutores fuerunt a sede apostolica deputati. Cumque litteras praedecessoris nostri et exsecutorum qui eis certum diem praefixerant ut mandatum apostolicum adimplerent, priori et canonicis praesentasses, sicut in exsecutorum litteris continetur, nec mandatum praedecessoris nostri exsequi nec litteras recipere voluere, appellationis obstaculum praetendentes. Ipsi vero exsecutores juxta tenorem rescripti te investientes de praebenda, stallum in choro tibi et locum in capitulo assignarunt: canonicis comminantes quod nisi praefixo eis tempore mandatum apostolicum adimplerent, eorum extunc contumaciam debita severitate punirent. Caeterum cum nec sic possent a sua pertinacia revocari, elapso tempore constituto excommunicationis in eos sententiam promulgarunt, quam et investituram tibi factam petebas humiliter confirmari. Verum ex adverso fuit ab Ecclesiae procuratore responsum, quod quando tu praeceptorias obstinuisti litteras pro praebenda, Her. et A. de Curia clerici, ut et ipsi canonici fierent, litteras detulerunt. Videntes ergo canonici quod super trium clericorum receptione plurimum ecclesia gravaretur, quod dictum A. clericum in fratrem reciperent, eidem praedecessori nostro per P. Belin. canonicum et nuntium Ecclesiae intimarunt, et per indulgentiam, de qua praemissum est, ab impetitione tua et dicti Her. expressis vestris nominibus fuere penitus absoluti. Postea vero tu exsecutorias, ut dictum est, litteras asportasti, quas procurator Ecclesiae dicebat falsa suggestione obtentas. Priori etiam memoratae Ecclesiae de Vasten. alias praesentasti; contra quas appellans, cum auctoritate obtentae indulgentiae ab impetitione tua sciret suam ecclesiam liberatam, octavas Paschae appellationi suae terminum assignavit. Easdem etiam litteras absente priore quibusdam de canonicis praesentasti; quas, cum eorum non interesset, recipere noluerunt. Post paucos vero dies eorumdem exsecutorum litteras in absentia prioris capitulo praesentasti. Consequenter vero iidem exsecutores ad Ecclesiam venientes domum prioris intrarunt, et quod exsecutores ad hoc dati essent et ordine debito vellent in facto procedere coram paucis canonicis edixerunt. Quibus prior et indulgentiae beneficium retulit et quod a parte ipsorum erat ad sedem apostolicam appellatum ipsamque appellationem eis praesentibus innovavit. Alter etiam exsecutorum, videlicet abbas de Oliveto, praedecessoris nostri obitum quibusdam de canonicis proponitur nuntiasse. Unde mandatum ad ipsos emissum cum mandatore dicebant penitus exspirasse, et post praedicta impedimenta exsecutores contradicentibus omnibus canonicis processisse. Ad haec, proponebat ejusdem Eccl. procurator afflictionem ejus de regum discordia procedentem, et quod nunc viginti quatuor sint in ea canonici, cum non nisi sedecim esse consueverint ab antiquo, nec redditus excreverint augmentato numero personarum. Unde ne ad recipiendum aliquos cogerentur suppliciter postulabant. Sane cum a dicto episcopo Ostiensi haec et similia essent nobis et nostris fratribus enarrata, nos volentes, quantum cum Deo et honestate possumus, facta praedecessoris nostri obtinere debitam firmitatem, illud etiam attendentes quod beneficio indulgentiae in Ecclesiae favorem concessae non sit per sequentes litteras in gravamen Ecclesiae derogatum, cum pro stallo chori et loco capituli nullum praejudicium Ecclesiae generetur, investituram tibi factam ratam habentes, ita duximus sententialiter statuendum; ut tu sine contradictione vel dilatione qualibet stallum in choro et locum in capitulo consequaris, post triennium ab indulgentiae tempore numerandum praebendam integram habiturus. Nulli ergo, etc. Datum, etc. VII Kalend. Junii. CCXVI. BESVENSI ABBATI. Quod ipsi liceat aliquos ex aliis coenobiis ad instaurandum suum evocare et ex suo quosdam ad alia remittere. (VII Kal. Junii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum assensu, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut quia Besvensis Ecclesia pro incendio quod sustinuit ad tantam devenit inopiam, ut monachis et confratribus ibi manentibus vitae saltem necessaria ministrare non potes, liceat tibi aliquos de monachis et confratribus tuis ad obedientias Cluniacenses pro vitae sustentatione transmittere et aliquos de monachis Cluniacensibus, quos ad hoc magis noveris expedire, ad Ecclesiam tuam pro reformatione et conservatione ordinis sublato appellationis obstaculo convocare, donec Ecclesia tua dante Domino restauretur. Nulli ergo, etc. VII Kalend. Junii. CCXVII. BERGENSI EPISCOPO. Quod mercatores Ecclesiae decimas persolvere cogantur. (Ut supra, VIII Kal. Junii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum effectum. Sane, sicut ex tua significatione comperimus, mercatores dioecesana tibi lege subjecti, cum eos negotiationis causa in Islandiam transfretare contingit, decimas quas Ecclesia tua percipere ab antiquis temporibus consuevit, contra salutem suam detinent, eas reddere denegantes. Volentes igitur tibi et Ecclesiae tuae paterna sollicitudine providere, fraternitati tuae auctoritate apostolica indulgemus quatenus mercatores ipsos ad persolvendas consuetas et debitas decimas, si monitione praemissa noluerint, ecclesiastica districtione, subl. appellationis obstaculo, compellendi liberam habeas facultatem. Nulli ergo, etc. Datum ut supra, VIII Kalend. Junii. CCXVIII. ORCHAD. ET ROSMARCHN. EPISCOPIS. De annatis et decimis promissisque eleemosynis Romanae Ecclesiae persolvendis. (VI Kal. Junii.) Dilectus filius nobilis vir H. Catenensis et Orchadiensis comes nobis significare curavit quod ipse pro redemptione peccatorum suorum a tempore felicis memoriae Alexandri PP. praedecessoris nostri denarium unum de qualibet domo in comitatu Catenensi habitata annuatim statuit pro eleemosyna colligendum, et ob reverentiam beatorum apostolorum Petri et Pauli ad sedem apostolicam dirigere consuevit: quam visitationem nomine eleemosynae annuatim ad opus Romanae Ecclesiae colligendam tam suo quam bonae memoriae A. olim Catenen. episcopi et aliorum nobilium illarum partium testimonio confirmavit. Cum autem postea memorato A. Catenen. episcopo viam universae carnis ingresso, venerabilis frater noster J. in eadem Ecclesia fuisset in episcopum institutus, praedictam eleemosynam irritare praesumens, eam ab his qui sunt in sua dioecesi constituti, auctoritate propria interdixit exsolvi. Quocirca fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus si vobis constiterit de praedictis, praefatum Catenensem episcopum, si monitione praemissa hoc facere neglexerit, ad satisfaciendum de eleemosynis subtractis hucusque et ne eas reddi de caetero interdicat, sicut justum fuerit auctoritate nostra, sublato appellationis obstaculo, per censuram ecclesiasticam compellatis. Quod si ambo, alter vestrum, etc. VI Kalend. Junii. CCXIX. ARCHIEPISC. LUGDUNEN. ET ABBATI ATHANACENSI. Ut litterae apostolicae, quae subreptitiae erant impetratae, revocentur. (III Kal. Junii.) Dilecti filii canonici Matisconenses nobis per suas litteras intimarunt quod, cum olim Valterus de Berziaco eorum concanonicus, tempore bonae memoriae Coelestini PP. praedecessoris nostri, ad sedem apostolicam accessisset, licet fide interposita firmavisset quod contra divisionem terrarum vacantium, quam dilectus filius Anninus ejusdem Ecclesiae decanus juxta suae voluntatis arbitrium ordinaret, deberet nullatenus obviare, et tam pro hac quam aliis multis causis perjurii reus existens, pro debitis Ecclesiae quae retinuerat violenter et fractura claustri sententia excommunicationis teneretur astrictus, per suggestionem falsi, nulla facta super praemissis omnibus mentione, ab eodem praedecessore nostro quamdam obedientiam, quae praesteria nuncupatur, in salutis suae perniciem obtinuit sibi dari, tam ab eo quam a nobis confirmatione super hoc impetrata. Quia igitur id in grave praejudicium Ecclesiae noscitur redundare, cum de proventibus illius praesteriae illis qui assidue in Ecclesia serviunt memorata consueverint necessaria ministrari: discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus si praedictas confirmationis litteras per suppressionem veri et falsi suggestionem, ut supra dictum est, vobis constiterit impetratas, nullatenus permittatis quod dictus Galterus ex his fructum aliquem consequatur; quin potius tam Ecclesiam quam canonicos antedictos ab impetitione ipsius, quantum ad obtinendum praesteriam illam, appellatione remota, penitus absolvatis; cum secundum canonicas sanctiones mendax precator carere debeat impetratis; in statum debitum revocantes si quid post appellationem ad nos legitime interpositam in eorumdem canonicorum praejudicium temere noveritis attentatum, et facientes quod exinde duxeritis statuendum per censuram ecclesiasticam inviolabiliter observari. Nullis litteris veritati et justitiae, etc. Quod si ambo, etc., tu frater archiepiscope, etc. Datum. etc., III Kalend. Junii CCXX. ABBATI DE JUGO DEI ET PRIORI DE SEILLIN. Ne pro mortuorum sepultura et conjugum copulatione pecunia exigatur. (II Kal. Junii.) Suam nobis dilecti filii parochiani de Villafranca querimoniam destinarunt quod Dalmasius capellanus eorum pro exsequiis mortuorum et benedictione nubentium minus licite pecuniam ab eis exigit et extorquet: quod si forte cupiditati ejus non fuerit satisfactum, ne possint mortuorum corpora sepeliri vel nubentium benedictio celebrari, fictitia eis impedimenta fraudulenter opponit. Quia igitur exactiones hujusmodi sacrorum canonum obviant institutis; discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus dictum capellanum, ut a tanta praesumptione desistat, et etiam pro excessu satisfaciat competenter, moneatis attentius et efficaciter inducatis. Quod si forte vestris monitionibus noluerit obedire, ipsi, appellatione remota, poenam infligatis. Datum, etc., II Kalend. Junii. CCXXI. DECANO ULIXBONENSI, PRIORIBUS SANCTI VINCENTII ET DE ALCOBATIA. Ut causam episcopi Colimbriensis et militum Templi audiant. (Romae, XII Kal. Junii.) Exposuit nobis venerabilis frater noster Colimbrien. episcopus quod, cum causa quae inter eum et dilectos filios fratres militiae Templi super ecclesiis de Ega et de Rodina et Palumbario vertebatur, a bonae memoriae Lucio papa praedecessore nostro venerabilibus fratribus Bracharen. archiepiscopo et episcopo Portugalen. fuisset a sede apostolica delegata, judices ipsi partibus convocatis et in eorum praesentia constitutis, sicut in litteris eorum accepimus, dictis fratribus mandaverunt ut de praedictis Ecclesiis vel eidem episcopo vigesimo die post receptionem litterarum ipsorum justitiam exhiberent vel ei tanquam dioecesano suo jura episcopalia in integrum persolvere procurarent; praedictis Ecclesiis interdicto subjectis, et parochianis earum excommunicationis sententia innodatis, nisi dicti fratres mandatis parerent ipsorum, vel iidem parochiani eis non parentibus in praedictis ecclesiis divinis officiis interessent, aut decimas eis, primitias sive mortuaria solverent; vel in ipsis corpora mortuorum sepelirent. Verum praedictis fratribus sententiam eorumdem judicum nullatenus observantibus, a felicis recordationis Urbano papa praedecessore nostro primo ad Jo. quondam vicedominum Brixien. et magistrum Jo. Bergo men. subdiaconum apostolicae sedis sub forma praedictis judicibus delegata, ac deinde ad venerabilem fratrem nostrum Tuden. episcopum et dilectos filios de Reforio et Alcobatiae priores fuerunt litterae impetratae; quarum auctoritate non fuit usque ad calculum sententiae diffinitivae processum, nec interdicti Ecclesiarum aut excommunicationis parochianorum sententia relaxata. Tandem vero cum dilectus filius noster G. Sancti Angeli diaconus cardinalis, tunc apostolicae sedis legatus, intrasset Hispaniam, eamdem causam venerabili fratri nostro episcopo et dilecto filio archidiacono Ulixbonen. delegavit; qui priorum judicum sententiam confirmantes, interdicti et excommunicationis sententias in Ecclesias ipsas et earum parochianos latam a primis judicibus innovarunt ac postmodum idem cardinalis quod ab eis factum fuerat confirmavit. Quia vero nobis ad plenum non constitit de praemissis, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus recepta ab eisdem Templariis parendi coram vobis justitiae legitima cautione, partibus convocatis inquiratis de praedicta sententia diligentius veritatem; et si eam inveneritis juste latam, faciatis mandari exsecutioni et usque ad satisfactionem a partibus per censuram ecclesiasticam inviolabiliter observari: eodem modo per omnia processuri, si forsan fratres ipsi noluerint quod stent et pareant juri cavere. Alioquin partibus convocatis audiatis causam ex integro, et ipsam appellatione remota, mediante justitia terminetis; non obstante privilegio in praejudicium Colimbrien. Ecclesiae per subreptionem obtento. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Romae, etc., XII Kalend Junii etc. CCXXII. ABBATI DE ALCOBATIA F. MENENDI ET P. EXOD. MONACHIS ALCOBATIAE. Ut fratres S. Crucis reverentiam et episcopalia jura Colimbriensi episcopo suo reddant, et quod matria Ecclesia cathedralis vocetur. (Romae, III Kal. Junii.) Venerabili fratre nostro Colimbriensi episcopo didicimus conquerente quod, cum fratres Sanctae Crucis monasterium de Arganil sub protectione sua nuper receperint, quod suis praedecessoribus episcopalia jura consueverat ab antiquis temporibus exhibere, nunc quodam de canonicis suis sine suo consensu ibi facto priore, occasione cujusdam privilegii a bonae memoriae Clemente papa praedecessore nostro veritate tacita impetrati, eidem episcopo debitam obedientiam denegat exhibere, inde sumpta occasione quod per matricem Ecclesiam non cathedralem intelligunt, sed Romanam. Quia vero non est nostrae intentionis ut jura fratrum nostrorum temporibus nostris indebite minuantur, causam ipsam vobis duximus committendam, per apostolica scripta mandantes quatenus si aliud vobis non occurrerit propter quod dictus prior non debeat dioecesano episcopo respondere, eum ad praestandam dicto episcopo debitam reverentiam, sicut praedecessores sui praedecessoribus episcopi praestiterunt, appellatione remota per censuram ecclesiasticam compellatis. Nos enim per matricem Ecclesiam, cathedralem intelligere volumus, non Romanam, non obstante privilegio in praejudicium Colimbrien. Ecclesiae per subreptionem obtento. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Romae, etc., III Kalend. Junii. CCXXIII. EPISCOPO ET PRIORI ELBORENSI. Ejusdem fere argumenti. (II Id. Maii.) Innotuit nobis, venerabili fratre nostro Colimbrien. episcopo conquerente, quod cum olim magna pars Colimbriensis dioecesis ab inimicis crucis teneretur invasa, bonae memoriae Innocentius papa, praedecessor noster, Lamecensem et Auriensem Ecclesias Colimbriensi, sicut ex privilegio ejus apparet, concessit tandiu detinendas; donec amissam partem dioecesis rehaberet. Cum autem A. quondam rex Portugaliae dioecesim illam liberasset a manibus paganorum, quamdam partem ipsius dilectis filiis fratribus militiae Templi, quamdam vero monasterio Sanctae Crucis motu proprio assignavit, et in praedictis Ecclesiis episcopos obtinuit ordinari. Ne igitur dicta Colimbrien. Ecclesia se doleat suo jure privatam, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus vocatis illis qui propter hoc fuerint evocandi, audiatis quae hinc inde duxerint proponenda; et quod canonicum fuerit super his appellatione postposita statuatis; facientes quod statueritis firmiter observari, non obstante privilegio vel rescripto in praejudicium Colimbrien. Ecclesiae per subreptionem obtento. Nullis litteris veritati et justitiae, etc. Quod si ambo, etc., tu frater episcope, etc. Datum II Idus Maii. CCXXIV. DECANO ULIXBONENSI PRIORI ET P. FRODIZ MONACHO DE ALCOBATIA. Privilegium in grave detrimentum alterius impetratum revocatur. (Romae, III Non. Junii.) Innotuit nobis, venerabili fratre nostro Colimbren. episcopo intimante, quod cum M. quondam canonicus Sanctae Crucis in episcopum fuisset Colimbrien. assumptus, privilegium quoddam de consilio quorumdam canonicorum Ecclesiae Colimbrien. monasterio Sanctae Crucis indulsit in non modicum ejusdem Ecclesiae praejudicium et gravamen. Quia vero nobis non constat de praemissis, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus partibus convocatis inquiratis de praemissis diligentius veritatem; et si privilegium ipsum in grave dispendium Colimbriensis Ecclesiae videritis redundare, quod illicite factum est, auctoritate apostolica appellatione remota legitime revocetis, non obstante privilegio in praejudicium Colimbriensis Ecclesiae per subreptionem ab apostolica sede obtento. Datum Romae, etc., III Non. Junii. CCXXV. DE SAZETA ET DE MANZENERA ABBATIBUS ET P. FROD MONACHO DE ALCOBATIA. Ut Ecclesia Colimbriensis suo jure et privilegio non spolietur. (Romae, VI Kal. Junii.) Querelam venerabilis fratris nostri Colimbriensis episcopi ad nos delatam accepimus, quod cum charissimus in Christo filius A. illustris rex Portugaliae partem territorii Colimbriensis et vicinorum castrorum in loco qui Alathen vocatur et in sua proponitur dioecesi constitutus, jamdudum hominibus dederit incolendum, qui ei de regalibus responderent, fratres monasterii Sanctae Crucis in locis illis quasdam denuo ecclesias construxerunt et construunt ex quibus episcopalia jura percipiunt et reddere contradicunt; cum in suis privilegiis habeatur quod in illis tantum villis, quas de novo aedificant, episcopalia jura valeant obtinere. Nolentes itaque praedictos fratres aliis injuriosos existere, causam ipsam vobis duximus committendam, per apostolica scripta mandantes quatenus, partibus convocatis, audiatis quae proponentur hinc inde et quod canonicum videritis super his appellatione postposita, statuatis, facientes quod statueritis firmiter observari, non obstante privilegio in praejudicium Colimbrien. Ecclesiae per subreptionem obtento. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Romae, etc., VI Kalend. Junii. CCXXVI. DE ALCOBATIA ET DE SEIZA ABBATIBUS, ET PRIORI DE ALCOBATIA. Ejusdem argumenti cum praecedenti. (Id. Maii.) Exposuit nobis venerabilis frater noster Colimbrien. episcopus, in nostra praesentia constitutus, quod Portugallen. Ecclesia flumen Dorii, quod Portugalen. dioecesim a Colimbrien. separat, et ab antiquo fuerat certus terminus utriusque, transgressa, magnam partem Colimbrien. dioecesis occupavit contra compositionem a bonae memoriae Bosone quondam cardinale, tunc apostolicae sedis legato apud Burgum in concilio factam et per sedem apostol. postmodum confirmatam. Volentes igitur Colimbriensi Ecclesiae in suo jure adesse, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus venerabilem fratrem nostrum Portugalen. episcopum ad restituendam illam partem dioecesis, quam praeter justitiam detinet occupatam, cum fructibus inde perceptis, monitione praemissa, per censuram ecclesiasticam, sicut justum fuerit, appellatione postposita, compellatis. Nullis litteris veritati et just., etc. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Idibus Maii. CCXXVII. DE SAZETA ET DE MANZENERA ABBATIBUS, ET F. MENENDI MONACHO DE ALCOBATIA. Ejusdem argumenti. (VI Kal. Junii.) Insinuavit nobis ven. frat. noster Colimbrien. episcopus quod cum illustris rex Portugaliae fratribus Sanctae Crucis apud castrum de Leirena in una tantum Ecclesia jus concesserit patronatus, inconsulto dioecesano episcopo in eodem loco construere alias motu proprio praesumpserunt, quas et per capellanos conductitios regunt et in nullo pro ipsis volunt dioecesano episcopo respondere. Easdem etiam ecclesias privilegiis suis fecerunt inscribi, cum ab episcopali jure nunquam fuerint de consensu episcopi liberatae; unde totum jus episcopale in oppido nominato sibi praesumunt temere vindicare. Quia igitur nobis constare non potuit de praemissis, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus partibus convocatis, etc., quod justum videritis super his appell. postposita statuatis, etc., non obstante privilegio in praejudicium Colimbriensis Ecclesiae per subreptionem obtento. Quod si omnes, etc., duo vestrum. Datum, etc., VI Kalend. Junii. CCXXVIII. ROTHOMAGEN. ARCHIEPISC. ET SUFFRAGANEIS EJUS. Ab episcopis suis excommunicati non facile sunt ab aliis absolvendi. (Kal. Junii.) Ad reprimendam malitiam perversorum poenae certae sunt in canonibus institutae; quas sicut latas interdum a vobis in subditos vultis inviolabiles observari, ita latas ab aliis debetis inviolabiliter observare. Inde est quod universitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus sententias, quas venerabilis frater noster Lexoviensis episcopus in subditos suos duxerit canonice promulgandas, et vos ipsi servetis et eas a vestris subditis violari nullatenus permittatis. Tu vero, frater archiepiscope, cum excommunicationis sententia per appellationis non suspendatur objectum, si quis excommunicatus ab ipso de injusta tibi excommunicatione conquestus fuerit, ad ipsum, ei quasi coepiscopo deferens, absolvendum secundum Ecclesiae formam remittas. Qui si forte noluerit illum absolvere; tu, recepta juratoria cautione, absolutionis ei munus poteris exhibere: ita tamen quod nisi legitime tibi constiterit eum contra justitiam excommunicatum fuisse, ex debito sibi juramenti praecipias ut super eo de quo fuerit excommunicatione notatus eidem episcopo satisfaciat competenter. Quod si facere forte contempserit, eum in excommunicationis sententiam, appellatione remota reducere non omittas. Datum, etc., Kalend. Junii. CCXXIX. LEXOVIENSI EPISCOPO. Ne coram suspectis judicibus, etiam delegatis, respondere teneatur. (Datum Romae, ut supra. ) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum assensu, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut si forte contigerit aliquam causam te vel tuos principaliter contingentem, judicibus Rothomagen. ex apostolica delegatione ad petitionem partis adversae committi, coram eis, cum tibi fuerint certa ratione suspecti, respondere minime teneamini, nisi forte in litteris commissoriis hujus indulgentiae expressa mentio habeatur. Nulli ergo, etc. Datum Romae, etc., ut supra. In eumdem modum scriptum est pro Rothomagen. archiepiscopo. CCXXX. REGI ANGLIAE. Quae honeste facere licuit, in iis se regi gratificatum dicit, hortaturque ad pacem servandam cum rege Franciae. (Apud S. Petrum, II Kal. Junii.) Ecclesiam suam, quam per Salomonem Dominus et amicam et sponsam frequenter appellat, flori lilii eleganti quadam et quasi expressa similitudine coaptavit. Ait enim: Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias (Cant. I, 2). Lilium quidem quanto fortiores spinarum sustinet punctiones, tanto vim odoris copiosioris emittit; et quo plus laeditur, redolere suavius comprobatur. Unde sibi merito comparatur Ecclesia sponsa Christi; quae cum tribulationibus multis impetitur, tunc potissimum in soliditate fidei pro tuenda justitia roboratur et in ipsis punctionibus adversitatumque molestiis constantior et firmior invenitur. Nos vero, quos ad ejus regimen quanquam non suffragantibus meritis divina providit dispositio eligi et assumi, illam concepimus firmiter voluntatem, ut neque mors neque vita ab amplexu nos possit seu observatione justitiae revocare. Sane venientibus ad praesentiam nostram venerabili fratre nostro Lexovien. episcopo et dilecto filio magistro Garnero nuntiis tuis, petitiones quas nobis ex parte regia obtulerunt, sincero affectu, quantum cum Deo et honestate potuimus, curavimus promovere. Rogamus autem et monemus attentius serenitatem regiam, quatenus si forte in aliquo effectus tuo desiderio non respondet, non nostrae unquam duritiae imputetur, cum honestis et justis petitionibus excellentiae tuae benigni semper et faciles proposuerimus inveniri, sed justitiae potius quam officii nostri debitum certos fines transgredi non permittit, ad quam tenendam firmiter et servandam in suarum primitiis litterarum serenitas regia nos monuit et induxit. Caeterum, super eo quod praedicti tui nuntii postularunt, ut nobilem virum filium ducis Austriae ad restituendam pecuniam quam pater suus in periculum animae suae a te, dum redires ab obsequio Jesu Christi, pro redemptione tua violenter extorsit, et in ultima voluntate poenitentia ductus per eumdem filium suum tibi restituendam mandavit, auctoritate apostolica cogeremus; noveris nos eidem nostris litteris injunxisse ut praedictam pecuniam sine difficultate qualibet restituere non omittat, alioquin venerabili fratri nostro Salzburgen. archiepiscopo litteris nostris injungimus ut ipsum ad restitutionem ejusdem pecuniae faciendam moneat diligentius et inducat, et per severitatem ecclesiasticam appellatione remota, compellat. Verum quia circa personam nobilis viri ducis Sueviae quaedam audivimus immutata, eidem ad praesens scribere cautela prohibente nequivimus ut juxta postulationem tuam pecuniam quam a te Henricus, quondam imperator, frater ipsius contra Deum et periculum animae suae extorserat violenter, dum de transmarinis partibus remeares, deberet tibi restituere; praesertim cum ejusdem fratris sui thesaurus ad eum esset ipso mortuo devolutus, et ipse vel haeres sit, vel tutor haeredis. Verumtamen scribimus venerabili fratri nostro Magdeburgen. archiepiscopo, ut ducem ipsum ad restituendam pecuniam ipsam moneat diligentius et inducat. Alioquin tantam injuriam non poterimus sub dissimulatione transire quin in eumdem ducem et terram ejus sine cujuslibet acceptione personae nostri officii debitum et severitatem curemus ecclesiasticam, sicut justum fuerit, exercere. Insuper scribimus, charissimo in Christo filio nostro illustri regi Navarrae ut pecuniam et castella sancti Joannis de Pedeportus et Roccabruna, quae pater suus tibi cum filia sua concessit in dotem, sine aliqua difficultate restituat, alioquin venerabili fratri nostro Narbonen. archiepiscopo, cui jam alia vice, si bene recolimus, super hoc scripsimus, nostris damus litteris in mandatis ut ipse, eum per censuram ecclesiasticam ad hoc monitione praemissa, sublato appellationis obstaculo, justitia mediante compellat. Ad haec, cum iidem nuntii a nobis cum instantia postulassent ut charissimum in Christo filium nostrum Philippum illustrem Franciae regem ad restitutionem castrorum illorum et terrae compellere deberemus, quae contra protectionem ab apostolica sede tibi concessam invaserat, antequam de peregrinationis obsequio ad propria remeares, dilectus filius magister W. de Sancto Lazaro nuntius ejusdem regis se constanter pro eodem opposuit; illum ad hoc asserens non teneri, cum pactiones et conventiones solemnes, quae inter vos praecesserant et hinc inde fuerant roboratae, tua magnificentia non servasset et per te fuissent primitus violatae; maxime cum sororem ipsius dimiseris et aliam tibi curaveris matrimonio copulari; et quia post arreptum iter Hierosolymam adeundi, cum acquisita quaelibet deberetis habere communia, pecuniam a rege Tancredo receptam et thesaurum de Cypro habitum tua sibi communicare noluerit magnitudo; imo in transmarinis partibus damna ei plurima et injurias irrogarat, suos milites imo consanguineos ab ipsius devotione et servitio subtrahendo, propter quod non sine confusione sua coactus fuerat ad propria remeare. Adjecit etiam quod ubi restitutus fuisti propriae libertati, cum eo super omnibus querelis voluntate spontanea transegisti. Quin potius, post pacem adinvicem factam, multa tibi castra de mera liberalitate donavit. E contra vero praedicti nuntii serenitatis tuae nihilominus proponere constanter curaverunt quod post foedus prius initae et juramento firmatae societatis, idem rex Franciae tibi primus injuriam intulisset, apud Messanam videlicet: ubi insurgentibus hominibus Tancredi regis in tuos, de impendendo tibi auxilio requisitus, non solum defecerat, sed etiam propria manu tres de hominibus tuis occiderat cum balista. Post quod factum cum se poenitudine duci assereret, inter vos pactio intercessit: in qua pro decem millibus marchis argenti, quas ei reddere promisisti, praedictus rex a contrahendo cum sorore sua matrimonio te absolvit, et Gisortium cum Wlcassino tibi quietum in perpetuum omnino dimisit. Asserebant quoque de thesauro Cypri, et de pecunia a Tancredo habita, praeterquam de dote sororis tuae I, illustris quondam reginae Siciliae, eidem regi, sicut de caeteris, ad voluntatem tuam plenissime satisfactum: ita quod cum praedictus rex Franciae ab orientali terra discederet, sub juramento promisit quod terram magnificentiae tuae tibi conservaret integram et illaesam in eo statu in quo fuerat quando Hierosolymitanum iter fueratis aggressi, quousque reversus ad propria moram quadraginta dierum in terra propria peregisses; contra quam promissionem eamdem terram et castra non fuerat veritus occupare. Super quibus conventionibus litteras ejusdem regis patentes apud tuam asserebant magnitudinem residere. Conventiones vero quas idem magister V. de Sancto Lazaro, persona tua libertati propriae restituta, inter te ac praedictum regem ultimo intervenisse retulerat, iidem nuntii tui, si quae fuerant, asserebant praefatum regem Franciae primitus violasse; cum etiamsi qua tunc pacta subieras, spoliatus eadem subiisses: propter quae ad ea dicebant nullatenus te teneri. Licet itaque et haec et alia multa pars utraque proponeret, quae pro ipsis facere videbantur; quia tamen causarum merita partium assertione panduntur, et ipsi personam standi in judicio non habebant, non potuimus salva justitia in ipso negotio sine veritatis inquisitione procedere. Nos ergo juxta regiae petitionis instantiam, propter has et alias necessitates quamplurimas, facultate nobis a Christo concessa, nacta quoque temporis opportunitate condigna, dispositis prius quae tam circa Urbem quam circa regnum Siciliae necnon et aliud Ecclesiae patrimonium fuerint disponenda, licet multae nobis et magnae sollicitudines ex diversis causis incumbant, si tamen ille nobis annuerit a quo speramus dirigi gressus nostros, partes vestras, ut tamen nos ad promissionis debitum non ligemus nisi aliud impedimentum occurrat, intendimus visitare; ut super his et aliis, quae toti Christianitati credimus profutura, deliberatione provida procedamus. Si vero desuper datum non fuerit, per legatos nostros quod justum fuerit, sine personarum acceptione, favente Domino, statuemus. Illud autem serenitatem regiam nolumus ignorare, quod quantumcunque nobis molestum existeret praefatum regem Franciae ac te ipsum in aliquo molestare, non poterimus aliquatenus sustinere quin vos ad pacem ineundam pariter et servandam per districtionem ecclesiasticam ratione praevia compellamus; non de nostris viribus confidentes, sed de illius omnipotentia cujus vices, licet immeriti, exercemus in terris. Datum Romae apud Sanctum Petrum, II Kalend. Junii. CCXXXI BITURICEN. ARCHIEPISCOPO. Ut inquirat contra Engolismensem episcopum, dilapidatorem Ecclesiae suae. Grave nobis est admodum et molestum, cum de aliquo fratrum et coepiscoporum nostrorum aliqua in nostro auditorio proponuntur quae in ipsis episcopale officium et integritatem famae denigrare videntur; cum semper velimus audire de singulis ea quae ad perfectam curam pastoris pertinent et ad commissi gregis commodum et salutem. Insinuarunt autem nobis dilecti filii quidam Engolismensis Ecclesiae canonici, quod venerabilis frater noster I episcopus suus patrimonium episcopatus minus utiliter administrans, dilapidavit multa de bonis mensae suae usibus deputatis, et per alienationes illicitas contra juramentum quo tenetur Ecclesiae, possessiones episcopatus enormiter minuit et consumpsit. Proponebant insuper quod multas Ecclesias post appellationem in synodis saepius iteratam, praeter assensum capituli collegiis perpetuo assignavit, cum id canonicis dissonet institutis. Alienata vero et dilapidata et Ecclesias episcopali ordinationi subtractas sub tua reservarunt praesentia exprimenda, ne prolixae orationis series legenti pariter et scribenti fastidium importarent. Adjecerunt etiam quod sit insufficiens, indiscretus, inutilis, appellationumque contemptor, et quod per suae simplicitatis negligentiam sub ipsius regimine non solum mensa et Ecclesia sua, verum etiam tota dioecesis admodum gravia sustinuit detrimenta. Pauca siquidem de pluribus exprimentes, dixerunt ipsum episcopum indignis et minus idoneis sacros ordines et ecclesiastica beneficia contulisse: ita quod cum olim ordines celebraret et ventum esset ad presbyteros ordinandos, in manuum unctione quidam inter presbyteros consecrandos inventus est pollicem non habere. Minoribus et nondum in sacris ordinibus constitutis animarum curam dicitur commisisse et etiam a pluribus ordinandis suscepisse ante datum ordinem juratoriam cautionem ne post ab eodem beneficium ecclesiasticum contra suam peterent voluntatem. Ad magnum autem indiscretionis suae et insufficientiae argumentum constanter fuit in audientia nostra propositum, quod cum olim idem episcopus super ordinanda Ecclesia litteras impetrasset, monachos albos et nigros et priorem de Allavilla canonicum regularem ordinavit in Ecclesia sua canonicos. Quod factum tanquam ridiculosum sedes apostolica, cum ad ejus venisset notitiam, revocavit. Praeterea quemdam nepotem suum, qui professus ordinem de Corona, ibi in sacerdotali officio et habitu regulari diu fuerat conversatus, extractum inde canonicavit in ecclesia cathedrali. Sed abbas loci, tanquam discretus et providus, ipsum postmodum revocavit ad claustrum. In solemnitatibus expressis a canone in majori ecclesia non deservit. Confirmat abbates et tractat causas difficiles, sine canonicorum assensu. Presbyteri et clerici per ejus insufficientiam capiuntur. Bona ecclesiastica occupantur et homines sibi et antecessoribus ejus debita et exhibita subtrahunt; et praeterea jura, quae praedecessores sui in civitate hactenus habuerunt, fere permisit penitus deperire. Sententias quoque a sede apostolica confirmatas praesumpsit auct. apostolica l. propria relaxare et alia multa committere quibus correctionis debitae manus celeriter convenit adhiberi. Ideoque fraternitati tuae per apost. scripta mandamus quatenus vocatis ad praesentiam tuam qui fuerint evocandi, inquiras super praemissis omnibus et aliis quae proposita fuerint, appellatione remota, diligentius veritatem; et quae inveneris, fideliter redacta in scriptis nobis sigillo tuo signata mittere non postponas; praefigens partibus terminum competentem, quo cum ipso nostro se debeant praesentare conspectui, sententiam auctore Domino recepturae; attentius provisurus quod mandatum nostrum taliter exsecutioni demandes, quod tua fraternitas merito possit et debeat commendari. Nullis litteris, etc., veritate tacita. Datum Romae apud Sanctum Petrum, III Kalend. Junii. CCXXXII. ABBATI ET CONVENTUI CARILOCI. (Apud S. Petrum.) Ex parte vestra nostro fuit apostolatui reseratum quod quidam monachus vester se ad nigros monachos transferens, et habitum nigrum ibidem assumens, ad sacerdotii ordinem in ipso habitu est promotus. Unde quia in hoc articulo dubitatis utrum in assumpto taliter ordine debeat ministrare, nos hujusmodi dubietatis scrupulum enodantes, per apostol. vobis scripta mandamus quatenus nisi aliud canonicum ei videritis obviare, ipsum monachum officium sacerdotis exsequi libere permittatis. Datum Romae, apud Sanctum Petrum. CCXXXIII. ABBATI UNGIACEN. In causis Ecclesiae et coenobii, Ecclesiae membra testantur. (Romae, Kal. Junii.) Tunc libentius postulata concedimus, quando quod petitur ab aequitate non deviat, et petentis personae gravitas morum et vitae merita suffragantur. Postulasti siquidem a nobis, dilecte fili, de benignitate tibi sedis apostol. indulgeri, ut in causis Ecclesiae tibi commissae uti testimonio fratrum tuorum valeas, et eis habeatur fides, sicut consuevit testibus adhiberi. Nos ergo attendentes petitionem tuam institutis canonicis convenire, quae in causis civilibus illos testes statuunt assumendos qui negotia ecclesiastica tractaverunt, et de quorum fide non potest aliquatenus dubitari, auctoritate tibi praesentium indulgemus, ut quoties Ecclesiae tuae videris expedire, in causis quae non fuerint criminales, fratres et canonicos Ecclesiae tuae inducere possis ut perhibeant testimonium veritati. Datum Romae, etc., Kalend. Junii. CCXXXIV. EDUEN. EPISCOPO, UNGIACEN. ET SANCTAE MARGARITAE ABBATIBUS. De restaurandis coenobiis et reformanda monastica disciplina. (Kal. Junii.) Licet bonae memoriae Clemens et Coelestinus praedecessores nostri de tuae, frater episcope, discretionis honestate confisi, sollicitudini tuae dederint in mandatis ut tui episcopatus loca religiosa, quae a sui status integritate collapsa cognosceres, et in quibus religionis observantiam attenderes diminutam, pontificali auctoritate corrigere non differres; ut tamen tuae maturitatis correctio majorem obtineat firmitatem, auctoritatem nostram super hoc et favorem sollicite postulasti. Nos igitur considerationem tuam dignis laudibus commendantes et volentes abbatiam Sancti Joannis Eduensis, quae in magnam dissolutionem religionis et ordinis collapsa proponitur, per tuae discretionis industriam correctione debita reformari, discretionis vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus ad locum pariter accedentes, de statu monasterii plenam studeatis elicere veritatem et quaecunque in capite vel in membris tam circa spiritualia quam temporalia de jure statuenda et corrigenda videritis, auctoritate freti apostol., sublato appellationis obstaculo, corrigatis et faciatis quod a vobis statutum fuerit sine refragatione servari. Nullis litteris veritati et justitiae, etc. Quod si omnes, etc., tu, frater episcope, cum eorum altero, etc. Datum, etc., Kalend. Junii. CCXXXV. W. REMEN. ARCHIEPISCOPO, SANCTAE SABINAE CARDINALI, ET SUFFRAGANEIS EJUS Ut per quosdam falsarios confictas bullas intercipiant. (Apud S. Petrum, XII Kal. Junii.) Dura saepe mandata et institutiones interdum iniquas a sede apostolica emanare multi arguunt et mirantur, et in hoc ei culpam imponunt in quo sinceritas ejus, culpae prorsus ignara, per innocentiam excusatur. Nos etenim circa majora negotia frequentius occupati et curam universorum ex officio nostro gerentes, per quod sumus omnibus debitores, cum omnibus apud nos instantibus in continenti satisfacere non possimus, quidam eo quod a semita justitiae oberrantes, aut ultra quam permittit honestas suae petitionis licentiam extendentes, exaudiri non possunt, in motum propriae voluntatis irrumpunt; et ad sua ingenia falsitatis et artes perditionis cum animi exquisita malitia recurrentes, per falsae astutiam speciei candorem puritatis apostolicae denigrare ac depravare nituntur. Ex cujus falsitatis ingenio quot et quanta mala proveniant, cum per eam et innocentes quandoque damnentur et rei ab objectis criminibus absolvantur nec non et apostolicae sedis laedatur auctoritas, ipsa rei evidens malitia protestatur. Licet autem hujusmodi falsitas aliquandiu possit cum operibus tenebrarum abscondi, tamen quia per eam beatis apostolis specialiter infertur injuria, ille a quo in persona eorum Romana Ecclesia auctoritatem super Ecclesias universas accepit (unde et bulla nostra, per quam totius negotia Christianitatis aguntur, capitum ipsorum charactere praesignatur) perniciem tanti sceleris non patitur in tantum praejudicium eorum diutius occultari. Accidit enim nuper in Urbe quod quidam hujusmodi falsitatis astutiam perniciosius exercentes, in suis fuere iniquitatibus deprehensi; ita quod bullas tam sub nomine nostro quam bonae memoriae Celestini PP. praedecessoris nostri, quas falso confinxerant, et quamplures litteras bullis signatas eisdem invenimus apud eos ipsosque captos adhuc in carcere detinemus. Nos autem honori Romanae Ecclesiae et utilitati omnium paterna volentes sollicitudine providere, de communi fratrum nostrorum consilio statuimus et sub excommunicationis poena et suspensionis ordinis et beneficii districtius inhibemus ne quis apud sedem apostolicam de caetero litteras nostras nisi a nobis vel de manibus illorum recipiat qui de mandato nostro sunt ad illud officium deputati. Si vero persona tantae auctoritatis exstiterit ut deceat eum per nuntium litteras nostras recipere, nuntium ipsum ad cancellariam nostram vel ad nos ipsos mittat idoneum, per quem litteras apostolicas juxta formam praescriptam recipiat. Si quis autem in hac parte mandati nostri transgressor exstiterit, si laicus fuerit, excommunicationis subjaceat; si clericus, officii et beneficii sui suspensione damnetur. Verum quia, sicut a falsariis ipsis accepimus, tam ad partes vestras quam ad caeteras regiones per litteras transmissas ab eis suae iniquitatis falsitas multipliciter est diffusa, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus provinciale concilium evocetis, in quo solemniter et generaliter statuatis ut per singulas parochias publice proponatur quod si quis a sede apostolica litteras impetraverit, quarum tenor possit esse suspectus et eis uti voluerit, ut statutam poenam evadat, primo fiat collatio de falsa bulla cum vera, et si eam invenerit falsitate notandam, episcopo dioecesano, abbati vel archidiacono loci easdem litteras non differat praesentare; qui, veritate comperta, illum qui tales litteras reportavit, si laicus fuerit, excommunicationi subjiciat; si clericus, eum ab officio beneficioque suspendat. Ad haec, adjicientes statuimus ut generalem excommunicationis sententiam promulgetis, quam per singulas parochias faciatis frequentius innovari; quod si quis falsas litteras se cognoscit habere, infra quindecim dies litteras illas aut destruat aut resignet, si poenam excommunicationis voluerit evadere; quam, nisi forsan in mortis articulo, sine speciali mandato nostro a quocunque nolumus relaxari; nec etiam si praesumpta fuerit contra hoc absolutio, quidquam habeat firmitatis; ne forte post tempora nostra falsitas interim occultata cuiquam valeat praejudicium generare. Caeterum ad majorem illius notitiam falsitatis habendam, ut fieri possit bullae falsae cum nostra collatio praesentibus litteris unam de bullis falsis cum vera Bulla duximus appendendam; districtius injungentes ut quascunque litteras inveniritis hac vel alia falsitate notandas, si quid actum fuerit occasione illarum, appellatione postposita irritetis; ita quod hujusmodi falsitas nullo temporis spatio valeat excusari, et portitores earum tandiu faciatis sub arcta custodia detineri donec receperitis super hoc nostrae beneplacitum voluntatis. Datum Romae apud Sanctum Petrum, XIV Kalend. Junii, pontificatus nostri anno primo. In eumdem modum scriptum est super hoc universis archiepiscopis et eorum suffraganeis singulariter. CCXXXVI. MAGDEBURGEN. ARCHIEPISC. Ut ducem Sueviae cogat Angliae regi ablatam pecuniam restituere. (Apud S. Petrum, II Kal. Junii.) In eo sumus officio, disponente Domino, constituti ut singulorum et omnium saluti consulere debeamus, et universis petentibus, tam majoribus quam minoribus, in exsecutione justitiae providere. Sane quam potenter et magnifice charissimus in Christo filius noster R., illustris rex Angliae, se ad obsequium Domini in partibus transmarinis habuerit, ita ut nec rebus suis pepercerit, nec personae, sed se ipsum multis et variis discriminibus pro exaltatione Christiani nominis exposuerit, quamque graves et enormes injurias et jacturas ab H., quondam imperatore, pertulerit inde revertens, per totum fere orbem fama notissima divulgavit. Quae res tanto profundius Romanam tangit Ecclesiam, quanto injuriae et gravamina regi eidem illata in ejus ignominiam et injuriam noscuntur gravius redundare. Quia igitur tam gravem Domino et apostolicae sedi necnon et ipsi regi injuriam irrogatam salva conscientia dissimulare non possumus nec debemus, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus nobilem virum ducem Sueviae, ad cujus manus thesaurus praefati imperatoris pervenit, et patrimonium ejus vel jure successionis vel saltem tutelae nomine noscitur devenisse, diligenter admoneas et quam efficacius poteris procures inducere ut eidem regi de ablata pecunia satisfaciat competenter. Alioquin noverit quod nos tantam injuriam non poterimus sub dissimulatione transire, quin in eum et terram ejus nostri officii debitum, sicut justum fuerit, exsequamur. Datum Romae apud Sanctum Petrum, II Kalend. Junii. CCXXXVII. TARENTASIEN. ARCHIEPISC. De incendiariis absolvendis. (Romae, V Kal. Junii.) Inter alias petitiones tuas postulasti nuper a nobis quod circa incendiarios absolvendos, qui non possunt ad sedem apostolicam proficisci, tecum dispensare vellemus ut eis posses absolutionis beneficium impertiri. Nos ergo, quia personam tuam sincera charitate diligimus, auctoritate tibi praesentium duximus indulgendum ut illos incendiarios absolvere tibi liceat usque ad triennium qui propter aegritudines aut inimicitias capitales se non possunt nostro conspectui praesentare. Appellationibus quoque, quas parochiani tui vel dioecesani episcopi tuum volentes judicium declinare, frustatorie interponunt, nolumus te deferre. Nulli ergo, etc. Datum Romae, etc., V Kalend. Junii, pontificatus nostri anno primo. CCXXXVIII. EVERARDO NITRIEN. EPISCOPO. Ut oblata Ecclesiae bona retineat et de praediis quae ipse colit decimas non persolvat. (Romae, Kal. Junii.) Justis petentium, etc., usque ad verbum assensu, statuimus ut quascunque possessiones, quaecunque bona Ecclesia Nitrien. in praesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma tibi et per te Ecclesiae tuae et illibata permaneant. Praedia quoque ad Ecclesiam tuam dioecesana lege spectantia, quae propriis laboribus excolis, a solutione decimarum eximimus; nec aliquis de laboribus tuis ausu temerario decimas exigere vel extorquere praesumat. Nulli ergo, etc. Datum Romae, etc., Kalend. Junii. CCXXXIX. BURGEN. ET PALEN. EPISCOPIS. Qui spoliatus est, non potest aliis solvere antequam restituatur. (Romae, V Kal. Junii.) Olim vobis dedisse meminimus in mandatis ut venerabilem fratrem nostrum Oveten. episcopum ad debitam restitutionem partis Zamoren. dioecesis quam tenebat cum perceptis fructibus cogeretis, si dilectum filium fratrem Rainerium, priusquam super hoc mandatum apostolicum adimpleret, viam ingredi contingeret omnis carnis. Verum quia inanis est actio quam inopia debitoris excludit, fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus non prius episcopum ipsum ad restitutionem fructuum compellatis quam ipse fuerit taliter restitutus, ut restituere possit quod percepit de proventibus alienis. Non autem per hoc priores litteras revocamus; sed eis in sua firmitate manentibus, coactionem ipsius episcopi ad restitutionem fructuum taliter perceptorum differri volumus, donec id valeat adimplere. Datum Romae, etc., V Kalend. Junii. In eumdem modum episcopo Palentino et abbati de Spina scriptum est pro restitutione partis Salamantinae dioecesis detentae ab eodem episcopo Ovetensi. CCXL. LEXOVIEN. EPISCOPO. De officio archiepiscopi ad suum suffraganeum et suffraganei ad suum archiepiscopum. (Apud S. Petrum.) Sicut ea quae pacem et concordiam nutriunt, pura debemus intentione perquirere; ita ex debito sollicitudinis pastoralis illa tenemur ab ecclesiasticis viris studiosius exstirpare, quae seditionem excitant, et scandalum introducunt. Sane cum occasione illius indulgentiae, quam de benignitate sedis apostolicae cognoscendi venerabilis frater noster Rothomagen. archiepiscopus per provinciam suam de innovatis post appellationem, appellatione remota facultatem habebat, inter te et ipsum gravis hactenus fuerit discordia excitata, praesertim cum tu ipse per dioecesim tuam hanc eamdem gratiam de indulto consimili a sede apostolica meruisses, auditis gravaminibus et detrimentis tuae propter hoc et Rothomagen. Ecclesiae irrogatis, ad pacem et quietem vestram non potuimus non moveri; maxime cum ex utraque indulgentia non modicum Romanae Ecclesiae praejudicium generetur. Ideoque ut per studium nostrum inter vos discordiae fomes super hoc de caetero penitus exstinguatur, praedictam in utroque vestrum indulgentiam de communi fratrum nostrorum consilio penitus vacuantes, statuimus vos esse ulterius quoad hunc articulum communi jure contentos. Ad haec, ne propter hoc tu videaris ab ipsius subjectione subtractus, volumus ut sibi tanquam metropolitano tuo debitam obedientiam exhibeas cum honore; ipse vero, sicut ratio mutuae charitatis exposcit tibi, ut fratri et coepiscopo suo, paternam benignitatem ac dilectionem impendat. Caeterum ut tu ipse non possis vel debeas ab ipso indebite aggravari, de communi fratrum consilio tibi duximus indulgendum ut si forte ad dictandam in te vel Ecclesiam tuam sententiam casu aliquo moveatur, trina semper admonitio competenti temporis spatio interjecto canonice antecedat. Et si forte ab imminenti duxeris gravamine appellandum, cum appellationis remedium institutum sit ad praesidium oppressorum, nolumus post appellationem emissam vel ante commonitionem expositam, contra personam vel Ecclesiam tuam aliquid attentari. Si vero vel ante commonitionem emissam vel post appellationem rationabiliter interpositam, in te vel Ecclesiam tuam suspensionis, interdicti aut excommunicationis dictus archiepiscopus sententiam promulgaverit, illam decernimus non tenere nec volumus personae vel Ecclesiae tuae gravamen aliquod exinde seu praejudicium generari; nisi forte, quod absit, tantum et talem excessum committeres, propter quem de jure communi tibi provocandi foret interdicta facultas. De personis autem et causis Lexovien. dioecesis nil amplius statuat vel disponat, nisi quantum de jure communi sibi dignoscitur esse concessum, liberam tibi tuae dioecesis dispositionem et ordinationem relinquens, appellationis jure ad eum vel ad nos faciendum nullatenus impedito. Datum Romae apud sanctum Petrum, etc. In eumdem fere modum scriptum est archiepiscopo Rothomagensi. CCXLI. LEXOVIEN. EPISCOPO. (Kal. Junii.) Cum occasione illius indulgentiae quam de benignitate, etc., ut supra usque ad verbum illud contentos. Caeterum ne propter hoc aliae indulgentiae, quas habes, videantur quomodolibet revocari; significatione tibi praesentium innotescat, quia nos praedictam tantum indulgentiam, et non alias, revocamus. Datum, etc., Kalend. Junii. CCXLII. NOBILI VIRO FILIO DUCIS AUSTRIAE. Imperat ut regi Angliae ablatam a patre pecuniam restituat. (III Kal. Junii.) In eo sumus officio, disponente Domino, etc., ut supra usque ad verbum providere. Sane quam graves injurias et jacturas charissimo in Christo filio nostro R. illustri regi Anglorum a crucis obsequio revertenti dux Austriae pater tuus intulerit, nullum Christiani nominis professorem credimus ignorare. Quae res tanto profundius Romanam tangit Ecclesiam, quanto injuriae regi eidem illatae in ejus injuriam et ignominiam noscuntur gravius redundare, cum ipsi regi non dum fuerit satisfactum, licet non credamus a tua memoria excidisse quod, divina gratia inspirante, praedictus pater tuus suum recognoscens excessum, ablatam pecuniam ipsi regi non solum reddi praeceperit, verum etiam a te et ab aliis familiaribus suis et fidelibus qui praesentes aderant super solutione ipsius pecuniae praestari fecerit corporaliter juramentum. Quia igitur tanti excessus injuriam clausis oculis praeterire non possumus nec debemus, nobilitatem tuam monemus et exhortamur in Domino, atque in remissionem injungimus peccatorum quatenus tam tuae quam animae patris tui saluti juxta praestitum a te providens juramentum, praenominato regi pecuniam sine difficultate restituas antedictam et de injuriis irrogatis satisfactionem congruam non differas exhibere. Alioquin noveris nos venerabili fratri nostro Salburgen. archiepiscopo dedisse firmiter in mandatis ut te ad haec per excommunicationis sententiam in personam et interdicti in terram, contradictionis occasione et appellatione cessantibus, monitione praemissa, compellere non omittat. Datum, etc., III Kalend. Junii, pontificatus nostri anno primo. Illi scriptum est super hoc. CCXLIII. GARNERO PRIORI LOCHEIEN. Quod liceat ipsi terrarum quarumdam firma retinere, salva capitulo antiqua pensione. (II Kal. Junii.) Justis petentium, etc. usque ad verbum effectu. Sane, sicut nobis exponere curavisti, idem prioratus tuus redditus sufficientes, de quibus pro loci et prioratus nominis celebritate honeste valeas sustentari, non habet. Verum cum tam apud Corne quam Molernum et Murum eadem Ecclesia quaedam jura et redditus habeat, videlicet hominum et terrarum, quae voluntate prioris et capituli dantur ad firmam et de firmariis frequenter ad alios firmarios transferuntur, de illis ipsi Ecclesiae nullum provenit incrementum; quae si apud aliquem perpetuo residerent, salva pensione quam capitulum inde percipere consuevit, aliquod emolumentum posset exinde provenire. Unde nos tam tuis quam Ecclesiae tuae volentes intendere incrementis duximus statuendum ut completo termino eorum qui praedictos redditus et jura ad firmam habere noscuntur, salva consueta pensione capitulo ipsi reddenda, tibi et priori, qui pro tempore fuerit, ea liceat retinere; nisi forte redditus ipsi tantum per meliorationem accreverint, ut et ipse census debeat augmentari. Decernimus ergo, etc. Datum II Kalend. Junii. CCXLIV. EPISCOPO ET CAPITULO ENGOLISMEN. Canonici apud Ecclesiam non residentes, non possunt infringere quae iis absentibus recte statuuntur. (Romae, VIII Id. Junii.) Ad audientiam nostram meminimus pervenisse quod quidam Ecclesiae vestrae canonici, licet ibi non faciant mansionem, sed in locis aliis majori parte anni pro suae voluntatis arbitrio sine rationabili causa morentur vel etiam circumpositas circumeant regiones, tamen quoties de terrarum Ecclesiae dispositionibus vel canonicorum receptione tractatur, eamdem sibi volunt sive in contradictione sive procuratione terrarum auctoritatem inter caeteros vindicare quam illi qui circa Ecclesiam continue demorantur et servitiis divinis assistunt. Unde, quoniam plus emolumenti merentur accipere qui plus inveniuntur circa ministerium ecclesiasticum sustinere laboris, ad exemplar sanctae recordationis Gregorii papae praedecessoris nostri, universitati vestrae praesentibus litteris indulgemus ut si tales canonici nullam rationem canonicam praetendentes, rationabilius dispositiones capituli vestri communi judicio celebratas, pro eo solo quod praesentes non fuerint, attentaverint impugnare vel contradictionem objecerint: cum talia tractabuntur, objectionem eorum vel appellationem, si quam interposuerint, necesse non habeatis admittere vel eis terrarum vestrarum praeposituras committere, quas balias vulgariter appellatis, qui noluerint in personis propriis ministrare. Datum Romae, etc., VIII Idus Junii. CCXLV CANTUARIEN. ARCHIEPISC. ET LINCOLNIEN. ET WIGORNIEN. EPISCOPIS, ET ABBATI DE THEOCHES. Ut ejecti ex coenobio monachi in pristinum statum restituantur. (Romae, III Non. Junii.) Sicut ea quae a praedecessoribus nostris provida fuerunt deliberatione statuta nullatenus irritari volumus vel infringi, sic quae ab eis sunt per subreptionem obtenta in honestatis ecclesiasticae detrimentum, corrigi volumus et in statum redigi meliorem. Cum enim, sicut accepimus, in Conventren. Ecclesia fere a prima fundatione Christianae religionis in Anglia ordo fuerit monasticus institutus, et in tantum in ea observantia ferbuerit regularis, ut ab apostolica sede privilegiari et ab inclytae recordationis regibus Angliae dotari meruerit et ditari; dolemus plurimum quod venerabilis frater noster Cestren. episcopus, occasione quarumdam litterarum quas a bonae memoriae Clemente papa praedecessore nostro ad falsam suggestionem, sicut dicitur, impetravit, dilectos filios M. priorem et conventum de eodem monasterio violenter ejecit et canonicos in eo instituit saeculares. Cum igitur id in monasticae religionis injuriam et totius ecclesiasticae disciplinae redundet opprobrium et vix credere valeamus quod dictus praedecessor noster tantae irregularitati, nisi circumventus auctoritatem praestiterit aut favorem, de communi fratrum nostrorum consilio discretionis vestrae per apostolica scripta mandamus et in virtute obedientiae districte praecipimus quatenus praedictis litteris vel aliis privilegiis confirmationis, sive indulgentiae, si quae apparuerint a sede apostolica impetratae, nequaquam obstantibus, absque dilatione qualibet seu causae cognitione, cum in manifestis ordo judiciarius minime requiratur, amotis ab eodem monasterio saecularibus clericis qui in eo fuerunt per supradictum episcopum instituti, monasticum ibidem ordinem reformetis, monachos ejectos exinde reducentes in illud, non obstante si dictus episcopus vel pars adversa aut ejus nuntius, ante susceptionem litterarum nostrarum aut post, iter arripuerit ad sedem apostolicam veniendi, et I. monacho Cluniacen. vel quolibet alio illicito detentore amoto, dictum M. priorem cum praedictis monachis et alias personas instituatis, qui beati Benedicti regulam debeant et desiderent observare. Memoratum vero episcopum et universos detentores et spoliatores bonorum ejusdem Ecclesiae ad eorum restitutionem et de damnis illatis congruam satisfactionem per censuram ecclesiasticam, cujuslibet appellatione vel contradictione cessante, cogatis. Volumus etiam nihilominus et mandamus ut omnes donationes Ecclesiarum, infeudationes, locationes et alienationes possessionum ejusdem Ecclesiae ab eo tempore factas nostra freti auctoritate cassetis; eos qui contra venire praesumpserint, sublato appellationis obstaculo censura canonica percellentes. Illos autem qui manus violentas in praedictos monachos temere injecerunt, excommunicatos publice nuntietis, et ab omnibus faciatis arctius evitari, donec injuriam passis satisfaciant competenter et cum vestrarum litterarum testimonio ad sedem apostolicam veniant absolvendi. Quod si omnes, etc. Duo vel tres vestrum, etc. Datum Romae, III Non. Junii. CCXLVI. BURDEGALEN. ARCHIEPISC. SANCTI EPARCHII ET NANTOLIEN. ABBATIBUS. Committitur causa P. Engolismensis contra Ar. de Mairinac super archidiaconatu Engolismensi. (Apud S. Petrum, Non. Junii.) Conquestus est coram nobis dilectus filius P. Engolismen. dictus archidiaconus quod cum venerabilis frater noster Engolismen. episcopus, cujus nepos esse dignoscitur, archidiaconatum vacantem, quam cito de morte bonae memoriae I, quondam Engolismen. archidiaconi certus fuit, ei liberaliter contulisset, ex parte illius fuit ad sedem apostolicam appellatum, ne quid contra donationem sibi factam deberet praeter juris ordinem immutari. Cum autem postmodum Parisiis disciplinis scholasticis institisset et rediens ad propria, vellet in concesso sibi archidiaconatus officio ministrare, Ar. de Mairinac presbyter, qui ad hoc assumptus fuit in canonicum Ecclesiae cathedralis ut ibi continue in sacerdotali officio deserviret, non permisit eum praedictum archidiaconatum libere obtinere, licet privilegium donationis ostendere et donum sibi factum vellet tam vivis testibus quam scriptis authenticis declarare. Unde cum vocatus esset a te, frater archiepiscope, ut super hoc pareret justitiae, causa dilationis frustratoria, ut dicitur, appellavit. Quia igitur plene de praemissis non potuimus elicere veritatem, de assensu partium causam super his vobis duximus committendam: discretionis vestrae per apostolica scripta mandantes quatenus partibus convocatis audiatis causam, et ipsam appellatione remota fine debito terminetis, facientes quod decreveritis per censuram ecclesiasticam firmiter observari. Testes appellatione remota cogantur, nullis litteris obstantibus praeter assensum partium, etc. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Romae apud S. Petrum, Non. Junii. CCXLVII. NIVERNENSI EPISCOPO, ET S. BENIGNI DIVIONENSIS ET THEOLOCI ABBATIBUS. Committitur iis causa episcopi Eduensis contra abbatem de Buxeria, super testamento et bonis cujusdam defuncti, quem abbas monachum fuisse aiebat. (Romae, IV Non. Junii.) Cum dilectus filius abbas de Buxeria ad nostram nuper praesentiam accessisset et pro causa quam adversus venerabilem fratrem nostrum episcopum Eduen. habebat, ibidem diutius exspectasset, tandem nuntius ejusdem episcopi supervenit. Quibus volentibus adinvicem litigare, venerabilem fratrem nostrum I. Viterbien. episcopum, Sancti Clementis cardin. concessimus auditorem. Ipsis igitur in ejus praesentia constitutis, abbas proposuit antedictus quod cum archipresbyter de Alerio se ac sua ad participationem orationum monasterio de Buxeria pietatis intuitu obtulisset, quibusdam rebus suis usui suo simplici reservatis, de manu cujusdam ejusdem coenobii augmentationem coronae in signum illius oblationis accepit: et quod hanc concessionem hoc modo fecisset, et non suo nomine sed nomine monasterii possideret et monasterio quidquid acquirebat acquireret, saepe fuit in communi capitulo protestatus. In hoc etiam publice per viginti annos fere idem archipresbyter nullo contradicente vel reclamante permansit; ita quod per publicam famam id omnibus notum fuerat. Nam abbas de Buxeria, qui pro tempore fuerat, et ipsi monachi rebus ipsius non secus quam aliis rebus propriis monasterii sciente episcopo Eduen. qui pro tempore erat, et in nullo penitus reclamante, publice utebantur. Id autem quod mente compoti dictus archipresbyt. fecerat inter vivos, et in ultima voluntate mente sanus, licet aeger corpore confirmavit. Cumque idem abbas et monachi res sic legitime datas et alias, quas archipresbytero ipsi concesserant ad utendum, ad suum monasterium reducere vellent, praedictus episcopus eis violentiam inferens, non solum res archipresbyteri, verum etiam res ipsius monasterii occupavit: quas cum in bona pace repeterent, ipse, ut in rebus illis ei posset grassandi materia plenior indulgeri, sedem apostolicam appellavit, in octavis beati Martini proximo praeteritis suae terminum appellationis praefigens. Econtra praedicti nuntius episcopi allegavit quod quando illa donatio facta fuit, archipresbyter erat positus extra mentem; ita quod cum interrogatus fuisset a monachis, Vis tu habitum suscipere monachalem? et respondisset, Volo, statim interrogatus ab alio, Vis tu esse asinus? respondit similiter, Volo; sicque praedicti monachi eum ad suum monasterium deportarunt: quod idem nuntius se obtulit probaturum. Praefatus siquidem abbas cum ad assertionem partis suae quosdam testes in continenti produceret, nos ipsos recipi fecimus et diligenter audiri; quorum attestationes cum interloquendo decrevissemus publicari debere, quoniam super illis capitulis pars episcopi nolebat testes producere super quibus idem abbas testes produxerat, ipsaeque fuissent in publico recitatae, disputatione super attestationibus ipsis habita diligenti, multa fuere contra dicta testium allegata. Cumque renuntiatum fuisset a partibus, dictus cardin. quaecunque fuerunt hinc inde proposita nobis et fratribus nostris fideliter recitavit. Quibus auditis et cognitis, sufficienter intelleximus esse probatum quod dictus archipresbyter agens in extremis, velut ultimam exprimens voluntatem, asseruit se ac sua manasterio de Buxeria contulisse. Unde cum requisitus esset ut conderet testamentum, respondit se non posse testari, quia se et sua contulerat monasterio saepedicto. Et licet unus solus testis dixerit se vidisse quando praefatus archipresbyt. se et sua obtulit monasterio; quia tamen alii testes dixerunt se audisse ipsum archipresb. in abbatis praesentia confitentem et quod praedictum est attestantem, non tanquam sufficienter probantes sed tanquam vehementer adminiculantes assertionem abbatis plurimum adjuvabant. Quia vero pars episcopi asserebat se velle probare quod dictus archipresbyter, in extremis laborans, tanquam phreneticus alienatus erat a mente, unde non valuit quod expressit: Nos super his et aliis quae fuerunt hinc inde proposita cum fratribus nostris diligenti deliberatione praehabita, causam ipsam vobis sub hac forma duximus committendam; quod nisi praedictus episcopus legitime comprobaverit saepedictum archipresbyterum suae mentis compotem non fuisse cum ultimam voluntatem expressit, super impetitione monasterii perpetuum ei silentium imponatur et compellatur restituere monasterio quaecunque de bonis ipsius archipresbyteri vel etiam monasterii occupavit. Si vero legitime comprobaverit praedictum archipresbyterum quae super ultima voluntate praemissa sunt, alienata mente dixisse, ad faciendam ei nomine parochialis Ecclesiae, cujus administrationem gesserat, dum vixisset, restitutionem bonorum quae ipsius archipresbyteri fuerant, monasterium condemnetur, cum idem archipresbyter ab intestato decesserit; ipsique monasterio super impetitione episcopi silentium imponatur. Nullis litteris obstantibus praeter assensum partium, etc. Quod si omnes, etc., tu frater episcope, cum eorum altero, etc. Datum Romae, etc., IV Non. Junii. CCXLVIII. ABBATI SANCTI EUCARII, DECANO ET I. CANONICO TREVEREN. Committitur illis causa litigantium super praebenda in collegio Verdunensi. (Apud S. Petrum, VIII Id. Junii.) Cum P. diaconus ad sedem apostol. accessisset super praebenda Sanctae Mariae Magdalenae in Verduno, de qua tempore bonae memoriae Coelestini PP. praedecessoris nostri per delegatos ab eo exsecutores fuerat investitus, coram dilecto filio nostro P. Sanctae Mariae in Via Lata diacono cardinale, quem sibi et adversario dedimus auditorem, confirmationem volebat apostolicam obtinere. Ut autem rei veritas ipsi cardinali plenius eluceret, progressum sibi negotii curavit, sicut contigerat, aperiri. Idem enim praedecessor noster dilectis filiis praeposito, decano et capitulo Sanctae Mariae Magdalenae mandavit pariter et praecepit ut ipsum P. in fratrem reciperent et canonicum, non obstante promissione alicui facta de beneficio non vacante: cui super hoc ipso decanum Remensem, archidiaconum Cathalaunensem et decanum Montisfalconis exsecutores concessit, si mandato suo capitulum non pareret. Ipso itaque capitulo negligente mandatum apostolicum adimplere, dicto archidiacono Cathalaunen. ante processum negotii sublato de medio, Remen. et Montisfalconis decani ut eum reciperent infra triduum sub poena suspensionis districtius mandavere. Quibus adhuc cessantibus obedire et septentiam observare, ipse P. ad exsecutores rediens, decanum Remen. reperiit exspirasse. Interim vero contigit vacare praebendam in Ecclesia nominata et decanum in Remen. Ecclesia ordinari. Et quia nomen defuncti non fuerat litteris exsecutionis insertum, idem decanus Remen. per litteras, decanus vero Montisfalconis viva voce canonicos monuere ut mandatum apostolicum adimplerent. Sed cum viderent se non posse proficere, ipse decanus Remen. tanquam remotior, alii decano qui erat propinquior, vices suas commisit, ut mandatum apostolicum effectui manciparet; qui praedictum P. de praebenda, quam vacare diximus, investivit, sibi stallum in choro et locum in capitulo assignando; contradictores vero et praepositum nominatim excommunicationis nuntiavit sententiae subjacere. Ipse vero die investiturae possessionem praebendae habuit: ita quod recepit stipendia et in officio ministravit. Cum autem postea saepedictus praepositus contra ipsum P. decanum et alios commoveret f. quaestionem moveret , suamque possessionem faceret perturbari, ipse hoc praesentiens, in praesentia ven. fratris nostri Verdunen episcopi se suaque omnia et specialiter praebendam sibi collatam cum stipendiis ejus, sub apostolicae sedis protectione posuit et ad Dominicam qua cantatur Exsurge, terminum appellationi suae praefixit Exinde ad nostram praesentiam veniens, cum diutius exspectasset, tandem quidam se capituli nomine praesentavit: qui de procuratione sua litteras quasdam ostendens, contra eum proposuit quae sequuntur: quod scilicet veritate tacita et in excommunicatione positus, litteras impetravit et talibus Romana Ecclesia non consuevit ecclesiastica beneficia impertiri; et quod unus solus de tribus exsecutoribus mandatum apostolicum fuerit exsecutus, propter quod et quoniam exsecutorem ipsum tanquam consanguineum ipsius P. suspectum habebat, ante exsecutionem capitulum ad sedem apostolicam appellavit, et quod ipse P. de non vacante praebenda fuit, quia jam alii ex quo vacaverat collata fuerat, investitus. Cujus objectionibus responsum fuit taliter ex adverso, quod si excommunicatus tunc temporis exstitisset, quod penitus denegabat, hoc ab adversariis, qui ei fere per biennum communicaverant, eumque pro non excommunicato habuerant, non poterat allegari. Exsecutorem autem non solum in exsecutione processisse illa ratione dicebat: quia tam suis quam alterius partibus fungebatur. Appellationem vero capituli nullam dicebat, cum fuisset inhibita in rescripto. Et licet dicatur quod ex secundo delegato et a suspecto judice liceat appellare, illud tantum in judicibus et non in exsecutoribus locum habet, a quibus appellari non potest, nisi modum exsecutionis excedant. Quod autem de vacante fuerit investitus et per litteras exsecutoris se probasse dicebat et in partibus illis si opus esset, melius probaturum. Cumque super his et aliis coram eodem cardinale diutius litigassent, tandem habito prudentum consilio ita sententialiter diffinivit, ut si praenominatus P. probare poterit quod priusquam praebenda vacavit, de ea vacante antequam alius fuerit investitus, ipsam de caetero possideat in quiete, nisi contrarium pars adversa probando poterit praevalere; vel quod tunc temporis excommunicatus fuisset et vitatus ab eis quo litteras impetravit. Nos ergo quod a praedicto cardinali rationabiliter factum est ratum habentes, per apostol. vobis scripta mandamus quatenus super praemissis articulis, utrum praebenda tempore investiturae vacaverit et clericus excommunicatus fuerit quando litteras impetravit, et a canonicis evitatus, inquiratis diligentius veritatem et pro varietate probationum latam a cardinale sententiam, auctoritate nostra freti, faciatis appellatione remota inviolabiliter observari. Si vero postquam idem clericus appellationem legitime interposuit et iter arripuit ad sedem apostolicam veniendi in ipsius praejudicium factum est aliquid de praebenda, sicut justum fuerit, in irritum revocetis. Nullis litteris, etc., praeter assensum partium, etc. Testes, etc. cogantur. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum, VIII Idus Junii. CCXLIX. FRATRI RAINERIO. Ut Portugali et Castellae reges percussum et jurejurando confirmatum foedus servare cogat. (Datum, ut supra. ) Referente dilecto filio magistro scholarum Bracaren. Ecclesiae nuntio et clerico charissimi in Christo filii nostri S. illustris regis Portugalensis, nostris est auribus intimatum quod cum inter ipsum et illustrem regem Castellae pacis foedera intervenerint et utrinque fuerint juramentis ab ipsis regibus et eorum vassalis corporaliter praestitis confirmata; nunc quidam homines pestilentes, qui gloriantur cum male fecerint et exsultant in rebus pessimis, inter eosdem reges pro dilectione odium seminantes, ad rixas et contentiones eos inducere nequiter elaborant. Quia vero nemini licet juramenta quae honestatem continent violare, discretioni tuae per apostolica scripta mandamus quatenus praefatos reges et eorum homines, ut pacem adinvicem habeant et observent, sicut inter eos apparet per instrumentum publicum convenisse, sollicite moneas et inducas; et si opus fuerit, per excommunicationis et interdicti sententias ad id eos appellatione remota compellere studeas, sicut videris expedire. Si quid autem contra formam pacis utrinque inveneris attentatum, per tuam sollicitudinem appellatione remota facias emendari. Datum, etc., ut supra, pontificatus nostri anno primo. Scriptum est regi Portugalensi super hoc. CCL. NEOCASTREN. EPISCOPO Quod a decessoribus alienata revocare liceat. (Apud S. Petrum, Non. Junii.) Significasti nobis per litteras tuas quod bonae memoriae G. praedecessor tuus et qui secuti sunt eum usque ad tempora tua ad mensam pontificalem pertinentes in tuum et Ecclesiae detrimentum quibusdam laicis minus rationabiliter contulerunt, concessiones ipsas instrumentis publicis munientes; et ut auctoritate nostra quod ab eis perperam factum est tibi corrigere liceat suppliciter postulasti. Nos ergo attendentes quod delictum personae non debet in damnum Ecclesiae redundare, fraternitati tuae per apostolicas litteras indulgemus ut quod a jam dictis praedecessoribus tuis usque ad praesens in praejudicium Neocastren. Ecclesiae minus legitime alienatum est, ad jus ipsius tibi liceat appellatione remota legitime revocare. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum, Nonis Junii, pontificatus nostri anno primo CCLI. STRIGONIEN. ARCHIEPISC. Privilegia Ecclesiae Strigon. confirmantur. (II Non. Junii.) Quia te tanquam praecipuum sacrosanctae Romanae Ecclesiae membrum et venerabilem fratrem diligimus, et totis in Christo visceribus amplexamur, tuis desideriis grato concurrentes assensu, petitiones tuas ea qua decuit affcctione recepimus et earum tenore plenius considerato, quantum cum Deo potuimus, curavimus exsecutioni mandare; et devotionis tuae fervorem, quem ad Romanam Ecclesiam et nos specialiter habere dignosceris, studiosius commendantes, tam privilegia Ecclesiae tibi commissae canonice a praedecessoribus nostris indulta quam etiam indulgentias vel alia quaelibet regalia scripta, salvis Romanae Ecclesiae privilegiis et indulgentiis, auctoritate apostolica illibata praecipimus et inconcussa manere. Nulli ergo, etc. Datum, etc., II Non. Junii. CCLII FRATRI JOANNI ET ALIIS FRATRIBUS DOMUS SANCTAE TRINITATIS CERVIFRIGIDI. Data iis bona, in pios usus conferenda, auctoritate apostolica confirmantur. (XVII Kal. Junii.) Cum a nobis petitur, etc. usque ad verbum assensu, personas vestras, cum omnibus bonis tam ecclesiasticis quam mundanis, etc. usque ad verbum suscipimus. Specialiter autem domum sanctae Trinitatis Cervifrigidi, quam charissima in Christo filia M. comitissa Burgundiae, pro redemptione illorum qui armatura fidei communiti, pro lege Dei se murum defensionis hilariter opponentes, ab inimicis crucis Christi saepius detinentur et barbaricae captivitatis jugum in fame et siti omnimodisque laboribus pro Christo sustinere laetantur, vobis charitative contulit, locum quoque de Planels, cum Ecclesia ibidem fundata a nobili viro R. de Planels, ad idem opus vobis collata, domum etiam quam nobilis mulier Maria panateria in Parisien. dioecesi, videlicet in Burgo reginae, vobis ad hoc idem in perpetuam eleemosynam assignavit, cum omnibus ad ea spectantibus, sicut ipsa juste et pacifice possidetis, vobis et successoribus vestris auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti pagina communimus. Statuimus etiam ut domus vestrae praesentes atque futurae a statu illo in quo eas deliberatione provida ordinastis, videlicet ad redemptionem captivorum vel ad observantiam vestri ordinis et institutionis nullius praesumptione temeraria valeant immutari. Nulli ergo, etc. Datum, etc., XVII Kalend. Junii, etc. CCLIII. EPISCOPO ET ARCHIDIAC. ZAMORENSI, ET DIDACO PRIORI DE MOREROLA. Ut causam capituli Legionensis contra monasterium Sancti Facundi cognoscant. (Romae, II Non. Junii.) Ex parte Legionen. Ecclesiae fuit in auditorio nostro propositum quod cum olim inter ipsam et monasterium Sancti Facundi super Ecclesiis de Burgo et Cauto quaestio verteretur, abbas ipsius monasterii lite pendente ad apostolicam sedem accedens, a bonae memoriae Coelest. PP. praedecessore nostro privilegium impetravit; in quo, veritate tacita, praedictas sibi fecit Ecclesias et multas alias confirmari. Sed privilegio ipsi magna pars fratrum nostrorum nec subscribere nec consensum suum voluit adhibere. Volentes igitur eidem Ecclesiae in sua justitia non deesse, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, tam super privilegio ipso quam super memoratis Ecclesiis et aliis quaestionibus, audiatis quae fuerint hinc inde proposita; et, appellatione remota, usque ad diffinitivae sententiae calculum procedentes, gesta omnia redacta in scriptis et sigillis vestris impressa ad sedem apostolicam destinetis: statuentes partibus terminum competentem, quo recepturae sententiam nostro se conspectui repraesentent. Si qua vero partium super principali vel incidenti duxerit appellandum, vos nihilominus, quantum de jure poteritis, servato tamen mandati nostri tenore in ipsius inquisitione negotii procedatis. Quod si omnes, etc., tu, frater, episcope, etc. Datum Romae, etc., II Non. Junii, etc. CCLIV. ALFONSO AVRIEN. EPISCOPO. Statutum aliquod novum confirmatur. (Apud S. Petrum, VIII Id. Junii.) Quae ad ampliandum cultum divini nominis a praelatis Ecclesiarum provide statuuntur, firma debent et inconcussa servari et ad obtinendum robur perpetuae firmitatis apostolico praesidio communiri. Significasti siquidem nobis quod ut in Ecclesia tua solemnius Domino serviretur, de consilio capituli tui sex praebendarum proventus provida deliberatione conferre duodecim portionariis statuisti qui debeant in eadem Ecclesia ad supplendum aliorum defectum continue residere. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes, institutionem ipsam, sicut provide facta est et recepta, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Nulli ergo, etc Datum Romae apud Sanctum Petrum, VIII Idus Junii, etc. CCLV. CUPERSANO EPISCOPO ET ARCHIDIACONO ORITAN. Ut contra episcopum Mutilensem, dilapidatorem et aliorum criminum reum inquirant, et archidiaconum, quem spoliarat, restituant. (Datum Romae.) Dilecto filio Hugone Mutilen. archidiacono conquerente, didicimus quod cum quondam Mutilen. episcopus curam rerum Mutilen. Ecclesiae olim ei cantori et thesaurario, praesente capitulo, assignasset, venerabilis frater noster Mutilen. episcopus eum, quia quamdam mulam Ecclesiae quidam clerico commodaverat, quae ei fuit postmodum violenter ablata, ipsum post appellationem ad sedem apostolicam interpositam et per se verberavit et fecit ab aliis verberari. Qui in granario postmodum jussu praecipitatus ipsius, manibus post terga ligatis cippo fuit et compedibus ferreis alligatus: ubi, propter poenae alleviationem, Willielmo nepoti et Simoni genero ejusdem episcopi decreta et eorum summam cum rebus aliis concessit invitus. Cum autem de tam arcta custodia fuisset, sicut asserit, non humano sed divino potius auxilio liberatus, idem episcopus eum ab officio beneficioque suspendit et Willielmum nepotem suum in castro Massafro archidiaconum et quemdam alium in Mutilen. Ecclesia; in praejudicium juris ejus, archipresbyterum ordinavit, et eumdem archidiaconum Stephanus filius Alfaranae, bajulus civitatis, mobilibus spoliavit et dominator civitatis immobilia auferens, eidem archidiacono civitatis aditum interdixit. Proposuit etiam idem archidiaconus gravia contra episcopum memoratum, super electione non canonica, dilapidatione Ecclesiae et crimine Simoniae, ac quod episcopus ipse cujusdam manifesti adulteri et alterius falsarii familiaritate utatur. Verum quia nobis non constitit de praedictis, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus partibus convocatis, audiatis quae fuerint hinc inde proposita et, receptis testibus et attestationibus publicatis et examinatis legitime, gesta omnia redacta in scriptis et sigillorum vestrorum munimine roborata ad nos dirigere procuretis: statuentes partibus terminum competentem, infra quem recepturae sententiam nostro se conspectui repraesentent. Interim autem archidiaconum ipsum ad officium et beneficium et dignitatem archidiaconatus restituatis, si id de jure videritis faciendum. Eos autem qui in eum manus injecere temere violentas tandiu excommunicatos denuntietis et mandetis ab omnibus evitari, donec passo injuriam et de ablatis omnibus et illatis injuriis satisfecerint competenter et cum vestrarum testimonio litterarum ad sedem apostolicam venerint absolvendi. Dictos praeterea episcopum, Willielmum et Simonem ad restitutionem librorum et aliarum rerum, prout justum fuerit, monitione praemissa, per censuram ecclesiasticam, appellatione remota, cogatis. Testes autem, etc., cogantur. Quod si ambo, etc., tu frater episcope, etc. Datum Romae, etc. CCLVI. CONSULIBUS ET POPULO BENEVEN. Ne unius judicis testimonio credatur in causis. (Apud S. Petrum, IV Id. Junii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum assensu, et canonica et civilia jura sequentes, districtius inhibemus ne unius judicis quantaecunque fuerit auctoritatis, verbo credatur in causis, sive super testamentis sive super quibuslibet aliis contractibus agitentur; nec scriptum eorum, nisi testium adminiculo fulciatur, eam obtineat firmitatem, quin ei possint et debeant duorum vel trium testium bonorum testimonia praevalere, salva in omnibus apostolicae sedis auctoritate. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum, IV Idus Junii. CCLVII. CONSULIBUS, JUDICIBUS, ET POPULO BENEVEN. De palatio judicum et tabellionum statutum confirmat. (Apud S. Petrum, V Id. Junii.) In dilectione civitatis vestrae ac vestra praedecessorum nostrorum volentes vestigiis inhaerere, ut et vos in progenitorum vestrorum devotione quam circa sedem apostolicam habuerunt ferventius de caetero et fidelius persistatis, quae ad profectum vestrum proveniant sine honoris nostri dispendio gratis vobis et tam libenter quam liberaliter indulgemus. Sane exhibitum fuit quoddam scriptum in praesentia nostra, in quo capitula quaedam erant expressa, quae de communi omnium vestrum assensu nostris petebatis litteris confirmari: de quibus nos quaedam excepimus, quae juxta votum vestrum vobis duximus concedenda. Cum ergo a vobis sit communiter constitutum ut judices pro salario nihil accipiant ultra vigesimam litis, nec de subscriptione testamentorum vel aliis contractibus judices ipsi a civibus plusquam duos tarenos aut notarii nisi unum; extra civitatem autem judices centesima, notarii vero ducentesima sint eorum quae testamento legantur, aut quocunque modo veniunt in contractum, portione contenti; vestris precibus annuentes, id, sicut a vobis est communiter postulatum, concedimus, confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Praesenti quoque confirmationi adjicimus, ut si quando curia sub certo banno inhibuerit fieri assemblatas, hi qui contravenire praesumpserint, bannum sine diminutione persolvant; exceptis ministerialibus curiae, quos juxta mandatum rectoris qui pro tempore fuerit pro commodis civitatis volumus, cum necesse fuerit et rector mandaverit, convenire: salva in omnibus sedis apostolicae auctoritate. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum, V Idus Junii, pontificatus nostri anno primo. CCLVIII. ARCHIEPISCOPO ET CAPITULO BENEVENTAN. Ut Albertum subdiaconum in canonicum recipiant. (Romae, Id. Junii.) In admirationem inducimur vehementem quod apostolica mandata contemnitis; cum pro eorum receptione preces vobis ab eo qui potestatis plenitudinem obtinet diriguntur, ex quibus non minus honoris Ecclesiae vestrae accederet, quam ex hoc utilitatis ipsis et commodi proveniret. Cum enim bonae memoriae Celestinus papa, praedecessor noster, te, frater archiepiscope, apud sedem apostol. constitutum, per se duxerit exhortandum, et vobis, filii canonici, preces ac secundo communiter vobis mandatum apostolicum destinarit, ut dilectum filium Albertum subdiaconum nostrum, dilecti filii nostri G. Sancti Georgii ad velum aureum diaconi cardin. clericum, reciperetis in canonicum et in fratrem, vos implere id hactenus distulistis, cum id etiam solius ejusdem subdiaconi bonitatis intuitu debuissetis effectui mancipare. Nolentes igitur quod de ipso incoeptum est relinquere imperfectum, rogamus discretionem vestram, monemus ac per ap. vobis scripta praecipiendo mandamus quatenus ipsum in canonicum recipientes et fratrem, stallum in choro et locum in capitulo, appellatione postposita, conferatis; et tu, frater archiepiscope, conveniens ipsi vel nuntio ejus ipsius nomine beneficium sine dilatione assignes: mandatum apostolicum taliter impleturi quod propter hoc denuo scribere non cogamur aut implere per alios quod vos nolueritis effectui mancipare; scituri quod sicut nolumus injusta praecipere, sic cum honesta mandamus, cupimus celeriter et efficaciter exaudiri. Datum Romae, etc., Idibus Junii, etc. CCLIX. VALTERO ARCHIEPISCOPO ET CAPITULO ROTHOMAGEN. De reparanda Ecclesia decretum majoris et sanioris partis obtinet. (Apud S. Petrum, V Id. Junii.) Ex parte tua, frater archiepiscope, apostolicis fuit auribus intimatum quod ad restaurandam fabricam Rothomagen. Ecclesiae tractatum communiter habuistis, te, frater archiepiscope, postulante ut quilibet canonicorum tecum pariter aliquam suorum reddituum portionem operi tam pio et necessario deputaret. Quia vero super hoc diversae fuerunt inter vos, filii canonici et variae voluntates; ne tam laudabile opus ex vestra dissidentia negligatur, auctoritate praesentium duximus statuendum ut si qui vestrum ipsius archiepiscopi et majoris et sanioris partis capituli futuris super hoc constitutionibus duxerint resistendum, obtineat sententia plurimorum. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud S. Petrum, V Idus Junii, pont. nostri anno primo. CCLX. VALTERO ARCHIEPISCOPO ROTHOMAGEN. Ut audacter sua jurisdictione utatur et regum minas non pertimescat, pontificis auxilio confisus. ( Ut supra, III Non. Junii.) Anxietate cordis et amaritudine premimur, cum angustias, onera et gravamina, quae zelo justitiae pro libertate Ecclesiae manutenenda aequo animo et invicta fortitudine toleras, ad memoriam nostram reducimus et meditatione sedula cogitamus. Verumtamen quod in te perfectionem virtutis adimplens, non potuisti a tuae constantiae proposito amoveri, tuam super hoc prudentiam commendamus et fortitudini tuae plurimum in Domino congaudemus. Nos autem fraternitati tuae volentes patrocinium apostolicum impertiri, tam te quam Ecclesiam regimini tuo commissam sub beati Petri et nostra protectione suscipimus. Verum quia, sicut ex litteris tuis nobis innotuit, charissimi in Christo filii nostri Philippus Francorum et R. Angliae reges illustres, dum inter se componerent, statuerunt super caput tuum quatuor clericos eligendos, ad quos pertineat judicare utrum tenere vel non tenere debeat sententia quam in terram vel homines regum ipsorum pro suis excessibus ordine canonico duxeris promulgandam, (quam si judicaverint non tenere, ipsis regibus sive ei in cujus terram vel homines sententiam tuleris, licebit bona tua et redditus occupare, donec lata sententia revocetur): fraternitati tuae sub poena officii et beneficii districtius inhibemus ne illi tam iniquae conventioni auctoritatem praebeas vel assensum; sed, sicut consuevisti et antecessores tui fecisse noscuntur, tuae jurisdictionis officium per tuam provinciam studeas exercere; nosque sententiam ratam habemus et habebimus, si quam in terras vel homines tuae jurisdictioni subjectos hactenus canonice promulgasti, vel amodo decreveris promulgare. Datum, etc., ut supra, III Nonas Junii. CCLXI WIGORNIEN. EPISCOPO. De Simoniacis puniendis. (VI Id. Junii.) Quamvis ad abolendam Simoniacam pravitatem a praedecessoribus nostris varia emanaverint instituta, usque adeo tamen in quosdam Satanae filios morbus ille irrepsit, ut adhuc, peccatis exigentibus, nec levi potuerit medicamine nec igne curari, quin eo potius iniquitatis semina pullularint, quo amplius sollicitudo messorum ea visa est suffocare. Significasti siquidem nobis quod in dioecesi tua in tantum Simoniaca labes praevaluit ut quidam publice fuerint ipsius contagio maculati nec crimen suum aliqua possint tergiversatione celare. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes, eos quos tibi constiterit reos esse criminis memorati, appellatione frustratoria non obstante, canonice puniendi liberam tibi concedimus auctoritate apostolica facultatem. Nulli ergo, etc. Datum etc., VI Idus Junii. CCLXII. EPISCOPO ET CANONICIS OSCENSIBUS. Ut falsarius quidam puniatur. (Kal. Junii.) Mille nocendi modos et dolositates multiplices suorum mentibus spiritus perditionis inspirat, imo etiam, eos potius dejicere nititur, quos majori viderit religioni astrictos. Non autem de ipsius nobis est fraudibus conquerendum, qui a suae creationis primordio mala semper meditatus est in corde suo, propositis justis invidit et iniquis cogitationibus aspiravit; sed de eo potius condolemus, cum in eos praevalet qui religionis tenentur formam et habitum observare. Sane cum nuper in Urbe quidam in falsitate bullae nostrae deprehensi fuissent, et falsariorum fraude detecta, tutum non esset aliquibus per eos sui cordis malitiam exercere, G., quondam sacrista Oscen., apud sedem apostolicam constitutus ad quemdam notariorum nostrorum accessit et se sacristiae renuntiasse officio in manibus nostris et eam denuo a nobis recepisse confingens, litteras sibi super hoc fieri postulavit. Cum autem notarius ipse, utpote qui pro novitate sua minus instructus fraudes talium minus noverat evitare, litteras notatas secundum arbitrium postulantis et redactas in grossam litteram in nostra praesentia relegisset; nos, utpote quibus nihil super hoc propositum fuerat, litteras illas falsas esse cognovimus et per surreptionem obtentas. Cum autem dictum G. constitutum in praesentia nostra, qualiter res processerat, curassemus de benignitate sedis apostolicae convenire, quia se in infirmitate positum per quemdam socium suum ad nos transmissum sacristiae renuntiasse asseruit, eum perpetuo decernimus esse privatum; ei super hoc, qui pro se confessus est sacristiam sibi fuisse auctoritate apostolica restitutam, fidem nullatenus adhibentes, cum id certo certius noverimus esse falsum. Ideoque discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus eo ab officio sacristiae amoto, alium instituatis in ipsa, qui religionis propositum melius velit et noverit observare. Datum, etc., Kalend. Junii, pontificatus nostri anno primo. CCLXIII. AMBIANEN. EPISCOPO. Ut admonito et negligente abbate, ipse monasterium instauret. (Romae, XVII Kal. Junii.) His quae a fratribus et coepiscopis nostris in favorem religionis postulantur a nobis, libenter annuimus et votis ipsorum apostolicum libenter impertimur assensum. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut nisi dilectus filius abbas S. Martini de Gemellis canonicos sui ordinis in domo Spissi-Campi, quam ejus Ecclesiae religionis obtentu ad instituendos ibidem sui ordinis fratres liberalitate propria concessisti, duxerit statuendos, tu post trinam commonitionem vel ejusdem vel arctioris ordinis viros instituendi, appellatione postposita, liberam habeas facultatem; provisurus tamen attentius ut si forte praedictus abbas excusationem vel exceptionem legitimam ostenderit, contra concessionem ei factam nullatenus venire praesumas. Nulli ergo, etc. Datum Romae, etc. XVII Kalend. Junii. CCLXIV. VALTERO ROTHOMAGEN. ARCHIEPISCOPO. Quod nullus possit seipsum presentare ad beneficia. (Romae, III Id. Junii.) Per nostras postulasti litteras edoceri, utrum clericus aliquis ad vacantem Ecclesiam in qua jus obtinet patronatus se ipsum, si idoneus est, valeat praesentare. Cum igitur nullus se ingerere debeat ad ecclesiasticae praelationis officium, inquisitioni tuae taliter respondemus quod nullus se potest ad personatum alicujus Ecclesiae praesentare, quantumcunque idoneus sit, et quibuscunque studiis et meritis adjuvetur. Datum Romae, etc., III Idus Junii, pont. nostri anno primo. CCLXV. EIDEM. Sententiae interdicti ab episcopo prolatae omnes obedire tenentur. (Datum, ut supra. ) Non licet a capite membra discedere, aut inferioribus superiorum dispositionibus contraire. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut cum in dioecesim tuam protuleris sententiam interdicti, omnes tibi lege dioecesana subjecti eam teneantur inviolabiliter observare, nisi per speciale privilegium vel alias legitime ad id se ostenderint non teneri. Nulli ergo, etc. Datum, etc., ut supra. CCLXVI. EIDEM. Ejusdem fere argumenti. (Datum, ut supra. ) Cum in aliquos ob suorum exigentiam meritorum ecclesiasticae districtionis censura profertur, et interdicti vel suspensionis sententia promulgatur, tam diu eam servari oportet firmiter et teneri, donec satisfactione congrua praecedente eam deceat relaxari. Inde est quod cum in quosdam clericos et laicos tuae dioecesis, ipsorum exigentibus meritis, excommunicationis et interdicti sententiam promulgaris, et ipsi adhuc in suae iniquitatis contumaces intentione persistant, donec tibi et Ecclesiis ac clero, quibus injurias intulerunt, congrue fuerit satisfactum, easdem sententias inviolabiliter sine appell. remedio volumus et praecipimus observari: fraternitati tuae facultatem auctoritate praesentium indulgentes clericos dioecesana tibi lege subjectos, qui post interdictum tuum divina praesumpserunt aut de caetero praesumpserint officia celebrare, sine appellationis obstaculo poena canonica percellendi. Nulli ergo, etc. Datum, ut supra CCLXVII. EPISCOPO, ARCHIDIACONO, ET SACRISTAE MAGALONEN. De archidiaconatu Magalonensi copiose disserit. (Romae, VI Id. Junii.) Cum olim, sicut accepimus, bonae memoriae Magalonensis episcopus, habito dilectorum filiorum P. de Agrifolio archidiaconi et B. prioris claustralis assensu, dilectum filium nostrum P. de Castronovo ad vacantem archidiaconatum ejusdem Ecclesiae nominaret, praeposito ut nullus ibi, nisi prius duplici voce sibi concessa, institueretur per appellationem interpositam inhibente, episcopus, tum quia contra antiquam Magalonen. Ecclesiae consuetudinem et commune jus canonum esse dicebat aliquem sibi vocem duarum personarum in eadem Eccl. vindicare, tum quia ex indulgentia fel. mem. Coelestini papae praedecessoris nostri, quam in capitulo praesente praeposito legi fecit, sibi probabat indultum ut vacantem archidiaconatum vel sacristiam, si contra personam ab ipso nominatam aliquid rationabile et canonicum non posset legitime objici et probari, non obstante contradictione vel appellatione conferret dictum P. de praefato archidiaconatu per suum annulum investivit, in locum archidiaconi corporaliter illum inducens. Unde nominatus praepositus indignationis stimulis agitatus, alium ad eumdem archidiaconatum postmodum nominare praesumpsit. Cujus facti occasione cum tam praepositus quam praefatus P. apostolico se conspectui praesentassent et nos in minori tunc officio constitutos et dilectos filios nostros B. tt. Sancti Petri ad Vincula et bonae mem. M. tt. S. Joannis et Pauli presbyteros card. recepissent in suis quaestionibus auditores, praeposito objiciente institutionem episcopi post appellationem et contra diffinitionem felicis recordationis Alexandri PP. praedecessoris nostri et a suspenso factam cassari debere, a praedicto P., sicut asserit, ad singula fuit hoc modo responsum, scilicet quod appellationem ipsam nullius constabat esse momenti; tum quia a suspenso fuerat appellatum, quod in continenti se velle probare dicebat, quare illius non intererat appellare et contra dictam indulgentiam appellatio interposita non tenebat; tum quia causam in jure prohibitam, scilicet duplicis vocis vel dignitatis, quae nulli quantumlibet exercitatae personae secundum canonicas sanctiones debet committi, in forma appellationis expressit; unde tali appellationi non fuisse deferendum, ex consultatione felicis memoriae Alexandri PP. probabat, nec constitutionem Henrici quondam Albanen. episcopi, cujus obtentu dignitatem prioris majoris usurpaverat, illi posse patrocinari firmiter asserebat, cum in ipsa evidentius exprimatur ne deinceps prior major in Magalonen. Ecclesia haberetur. Unde sequebatur nec praepositum nec alium dignitatem illam sibi posse aliquatenus vindicare; praesertim cum ibi contineatur expresse quod praepositus non dignitatem prioris, sed curam circa correctionem excessuum et erratorum debeat duntaxat habere. Si enim dignitatem vellet intelligi, ubi curam apposuit, dignitatis vocabulum expressisset; sicut ex consultatione dicti Alexandri papae praedecessoris nostri comprobari dicebat. Ex verbis autem ipsius constitutionis monstrabat ipsum praepositum dictam curam de manu episcopi accipere debuisse. Caeterum ex litteris episcopi super hoc conquerentis evidenter liquebat praepositum non tanquam Aaron a Deo vocatum, sed a se ipso exortum, sibi impudenter honorem sumpsisse. Unde cum privilegium mereatur amittere qui praemissa sibi abutitur potestate, tam nomine episcopi quam suo super hoc ei perpetuum silentium imponi petebat: proponens quod dignitas memorata non nisi sacerdotali fungenti officio de jure et antiqua Magalonen. Ecclesiae consuetudine fuerat conferenda; praepositum vero, tam debilitate quam deformitate corporis impediente, ad sacerdotium promoveri non posse affirmabat instanter, dicens partem episcopi, utpote majorem et saniorem, nonobstante unius appellatione, merito secundum Lateranen. concilium obtinere. Insuper allegans, eumdem praepositum appellationi renuntiasse spontaneum interjectae. Cum enim taliter appellasset, ut nullus, nisi duplici sibi voce concessa, archidiaconus deberet institui et ipse ad institutionem alterius procedere attentaret, contrario actu convincebatur secundum consultationem bonae memoriae praedecessoris nostri Urbani papae ab appellationis beneficio recessisse. Ad diffinitionis autem articulum taliter respondebat, asserens episcopum secundum tenorem diffinitionis rationabiliter processisse; adjiciens etiam quod praepositus ecclesias Sancti Firmini et de Marino retinendo, contra ipsam diffinitionem fecerat manifeste et ideo ejus auxilium de jure non poterat invocare. Ad suspensionis objectionem ex adverso dicebat quod episcopus prius legitime appellavit et ideo sententia post lata nullatenus tenebatur astrictus; proponens etiam conditionalem et ad tempus latam fuisse sententiam interdicti, scilicet donec apostolicis obediret mandatis. Unde cum ante dictam institutionem sedis apostolicae jussionibus paruisset, tam civilis quam canonici juris censura indubitanter fuerat absolutus; praesertim cum ille qui eum suspenderat, ipsi ut plene absoluto in omnibus communicare minime dubitaret. Ad ultimum concludebat quod etsi vere suspensus esset episcopus memoratus, tamen a praeposito hoc ei non posset opponi; quia cum pro eodem suspensionis sententia notatus fuisset, morbo consimili laboranti omnis contra episcopum audientia debuit denegari; maxime cum ipsi episcopo tam in ecclesiasticis sacramentis quam in ecclesiarum institutionibus saepius communicasset; et ideo ei notam suspensionis objicere non valebat. Denique si nil horum parti suffragaretur episcopi, ad denegandam praeposito audientiam sufficere posse dicebat quod tam per sententiam judicis ordinarii quam ipso jure eum excommunicationis vinculo innodatum esse per episcopi litteras evidentissime apparebat. Tandem dictus praedecessor noster, quod ab utraque parte factum fuerat pro sua voluntate cassavit, sententiando pronuntians quod aliquibus de provincia scriberet ut tam episcopum quam personas ad ordinandum concorditer archidiaconatum monerent, et eorum forte monitis non admissis, hoc ipsi auctoritate apostolica exsequi non differrent. Post haec vero Geraldo Joannino, qui nondum ad diaconatus erat promotus officium, praeter conscientiam praefati Petri procuratoris episcopi apud apostolicam sedem tunc morantis, ipsum archidiaconatum contra pronuntiationem propriam contulit, sicut credimus, circumventus. Nos igitur inhaerentes vestigiis praedecessorum nostrorum, dicentium sententiam Romanae sedis posse in melius commutari cum aliquid fuerit subreptum, quod de praedicto G. factum est, non obstante donatione quam a te, frater episcope, in elusionem donationis apostolicae nuper dicitur recepisse, de communi fratrum consilio in irritum revocamus et ei, licet absenti, cum de subreptione liquido constet, super dicto archidiaconatu perpetuum silentium imponentes, vobis praesentium auctoritate mandamus ut nullius contradictione vel appellatione obstante, infra unius mensis spatium post harum susceptionem saepedictum archidiaconatum de persona cui nihil de canonicis obviet institutis, plena omnium vestrum qui praesentes fuerint in Ecclesia interveniente concordia, ordinare curetis. Alioquin noveritis nos venerabili fratri nostro archiepiscopo et dilecto filio decano Arelatensi scripsisse, ut nullius contradictione vel appellatione obstante, hoc exsequi non omittant, facientes quod statuerint per censuram ecclesiasticam appellatione postposita inviolabiliter observari. Datum Romae, etc., VI Idus Junii. CCLXVIII. ARELATENSI, AQUENSI, ET EBREDUNEN. ARCHIEPISCOPIS ET EORUM SUFFRAGANEIS. Ut monasterium Sancti Victoris Massiliae tueantur et defendant. (Id. Junii.) Cum monasterium Sancti Victoris Massiliensis ad Ecclesiam Romanam nullo pertineat mediante, tanto facilius petitiones dilectorum filiorum abbatis et fratrum qui divinis ibidem officiis mancipantur volumus, quantum cum Deo possumus, exaudire, quanto, praeter commune debitum quo tenemur universis et singulis Ecclesiis providere, speciali respectu eis amplius existimus debitores. Sane, conquerentibus eisdem fratribus, nostris auribus est relatum quod in provinciis et dioecesibus vestris non solum a militibus et aliis laicis, verum a clericis ipsis persecutiones innumeras patiuntur; ut videatur de talibus dictum: Et erit sacerdos, ut populus (Isa. XXIV, 2; Ose. IV, 9). Hi enim bona ejusdem monasterii diripiunt, occupant et invadunt, et in animarum suarum pericula male ablata detinere praesumunt et reddere contradicunt: de quibus Gaufridum de Massilia et W. Vedianum et Dalphinum milites duximus nominandos. Quia vero non est facile praenominatis fratribus pro singulis injuriis ad nos habere recursum, fraternitati vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus de praedictis malefactoribus et aliis tam clericis quam laicis quos ipsi vobis expriment nominatim, qui bona monasterii et domus Eleemosynae quae ad ipsum spectare dignoscitur detinere aut eorum antiqua jura praesumunt nequiter violare, cum ab eisdem fratribus fueritis requisiti, nisi prius commoniti congrue satisfecerint de commissis, coram vobis faciatis, appellatione remota, justitiae plenitudinem exhiberi, et quod statueritis faciatis per excommunicationis et interdicti sententiam observari. Si quos autem in monachos ejusdem coenobii clericos vel conversos manus sacrilegas inveneritis injecisse, ipsos excommunicatos nuntietis et faciatis ab omnibus tandiu evitari, donec passis injuriam satisfaciant competenter, etc., vestrarum, etc. Datum, etc., Idibus Junii. CCLXIX. EPISCOPO WARADIEN. Ut ad sedem apostolicam veniat absolvendus. (XVIII Kal. Julii.) Significavit nobis venerabilis frater noster S. archiepiscopus Colocen. quod cum ipse pro quibusdam criminibus tuis in te excommunicationis sententiam protulisset, tu in absolutione tua te confessus es eadem crimina commisisse et confessionem tuam redactam in scriptis sigillo tuo proprio roborasti. Ipse vero tibi sub debito praestiti a te juramenti mandavit ut apostolico te conspectui praesentares, dignam a nobis poenitentiam recepturus et usque ad Nativitatem beatae Mariae proximo venturam iter arriperes veniendi. Ne igitur transgressor tuae fidei videaris, qui teneris etiam quod simplici verbo promittis ducere ad effectum, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus usque ad praedictum terminum cum ejusdem archiepiscopi litteris ad nos iter arripias veniendi et apostolico te conspectui repraesentes. Datum, etc., XVIII Kalend. Julii, pontificatus nostri anno primo. CCLXX. ILLUSTRI REGI UNGARIAE. Quod viginti viros, ad terrae sanctae limina profecturos, ad regni sui pacem conservandam retinere liceat. (XVI Kal. Julii.) Specialis dilectionis sinceritas quam circa progenitores tuos Ecclesia Romana consuevit habere, et praerogativa devotionis quam illustris recordationis B. pater tuus exhibuit apostolicae sedi, nos admonent propensius et inducunt ut te sicut specialem Ecclesiae filium specialius honoremus et exaudiamus in illis quae ad honorem tuum et pacem regni tibi crediti non sit dubium provenire pertinere . Sane significasti nobis quod cum nondum prorsus in regno Ungariae fuerit sedata seditio, quin adhuc quorumdam animi praeteritae turbationis motibus excitati murmurent in occulto, guerram potius quam pacem amantes, dilecti filii comitis Mozonis et quorumdam aliorum, qui ad visitandam terram Nativitatis Dominicae crucem sibi dominicam affixerunt, consilio indiges, donec tibi et regno tuo plena fuerit concordia restituta. Nos igitur honori tuo paterna volentes affectione consulere, serenitati tuae auctoritate praesentium indulgemus ut praedictum comitem Mozonem et alios quos de his qui crucem sumpserunt tibi utiliores videris et quorum consilium et auxilium tibi cognoveris potius opportunum, usque ad viginti, quandiu tibi propter turbationem regni necessarium fuerit, retineas: ita tamen quod pro dilationis beneficio aliquid dignum Domino recompensent. Nulli ergo, etc. Datum, etc., XVI Kalend. Julii. CCLXXI. NOBILI VIRO A. DUCI. De regni Ungariae laudibus; et ne regi bellum moveat. (XVII Kal. Julii.) Ea semper Ecclesiae Romanae regnum Ungariae devotio counivit, illa semper dilectionis sinceritas Ecclesiam eidem regno conjunxit, ut apostolica sedes regno ipsi tam in spiritualibus quam temporalibus paternae sollicitudinis affectum curaverit impertiri et regnum ipsum a fide ac unitate sedis apostolicae nulla recesserit tempestate. Inter caeteros autem qui eidem regno diversis temporibus praefuerunt, illustris recordationis B. quondam pater tuus Ecclesiae Romanae devotior exstitit et se ac regnum suum in illius necessitatis articulo exponere nullatenus formidavit quo, tumescentibus schismaticorum cordibus, nostri Piscatoris navicula tumultuosis fluctibus jactabatur. Unde nos et praedecessores nostros tanto amplius ad idem regnum servandum in statum felicitatis antiquae affectus hominis interiores induxit, quanto fervorem fidei et sinceritatis constantiam ejusdem patris tui in majori necessitate probavimus, nec maculam in eo invenimus aliquam neque rugam. Hoc igitur attendentes, ad honorem charissimi in Christo filii nostri Ungariae regis illustris ac tuum et reformandam inter vos plenae pacis concordiam et conservandam inviolabiliter reformatam tanto amplius aspiramus, quanto utrumque vestrum dicti patris tui obtentu sincerius diligimus, et regem ipsum ratione primogeniturae ac regni, sine tui juris dispendio, intendimus praecipue honorare. Ut igitur maneat inter vos fraterna dilectio, imo ut de die in diem potius augeatur, ut tu eidem regi tanquam praecellenti debitam exhibeas reverentiam et honorem, et ipse tibi tanquam duci a Deo misso deferat et faciat ab aliis sicut fratri deferri, nobilitatem tuam rogamus, monemus et exhortamur in Domino, ac per apostolica tibi scripta mandamus quatenus taliter de caetero in fidelitate ipsius ac devotione persistas ut ferventis ac fidelis servitii novitas aboleat offensae praeteritae vetustatem et sic vos adinvicem mutuus uniat charitatis affectus, sicut sanguis paternus et uterus maternus univit. Ad haec, tibi districtius inhibemus ne in regem vel regnum arma movere praesumas vel seditionem aliquam suscitare; ne forsan amici te deserant, si fratrem habueris inimicum; et de fide tua desperare cogantur, si fraternae ac naturalis pacis foedera te senserint violare: sciturus nos venerabilibus fratribus nostris Strigonien. et Colocen. archiepiscopis et eorum suffraganeis per apostolica scripta districte praecipiendo mandasse ut, si contra memoratum regem arma movere vel seditionem excitare praesumpseris, te ac tuos, sublato appellationis obstaculo, excommunicationis sententia feriant et totam terram tuam et eorum subjiciant interdicto. Datum, etc., XVII Kalend. Julii. Illis scriptum est super hoc. CCLXXII. ULTRASYLVANO EPISCOPO. A Gregorio sibi concessa privilegia confirmantur. (XVII Kal. Julii.) Cum a nobis petitur, etc., usque assensu, privilegium Super desertum a dilecto filio Gregorio Sanctae Mariae in porticu diac. card. tibi indultum, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Ad majorem autem hujus rei evidentiam praedictum privilegium huic nostrae paginae de verbo ad verbum duximus inserendum. GREGORIUS de Sancto Apostolo Dei gratia Sanctae Mariae in porticu diaconus cardinalis, apostolicae sedis legatus, omnibus in Christo fidelibus ad quos litterae praesentes devenerint, salutem et orationem in Domino. Ne quorumlibet sopitae quaestiones materiam recidivae contentionis inveniant, quod salubriter et bene dispositum est, perpetuam debet stabilitatem obtinere, et juxta majorum monita litterarum memoriae commendari; ne processu temporis in dubiam quaestionem deveniat quod diffinitivae calculum constat sententiae suscepisse. Cunctis igitur fidelibus volumus notum fieri quod cum occasione hujus verbi desertum, quod verbum est in privilegio gloriosi et illust. domini regis Belae et nostro, ad preces ejusdem regi impetrato a nobis et obtento, super constitutione praepositurae Ultrasylvanae, quam fecimus cum prius officium legationis gessimus in Ungaria, quaestio esset orta inter venerabilem fratrem nostrum A. Ultrasylvanen. episcopum et dilectum amicum nostrum P. praepositum Cibiniensem, pro eo quod occasione praefati verbi praepositus diceret generaliter omnes Flandren. Ecclesiae suae fuisse suppositos, e contra episcopus responderet dominum regem et nos intellexisse de illis duntaxat qui tunc erant in illo solo deserto quod gloriosae memoriae G. rex Flandrensibus concessit, et de illis qui in eodem tantummodo deserto erant habitantes, et eo processum esset quod quaestio eadem ad dominum papam fuisset delata et inde ad nos remissa, utpote ad eum cui interpretatio praefati verbi domini regis mente et voluntale explorata deberet esse certissima: praefatus illustris et gloriosus rex ad interrogationem nostram hanc interpretationem Vesprimii in praesentia magnatum suorum promulgavit quod non fuit ejus intentionis, tempore constitutionis praepositurae nec postea, quod alii Flandrenses praeposito essent subditi, nisi qui tunc tantummodo habitabant in deserto quod sanctae recordationis G. pater suus Flandrensibus concesserat et in eodem futuris temporibus essent habitaturi. Nos vero idem cum domino rege sentientes et eamdem interpretationem habentes in animo, praedictum verbum sic interpretamur quod de nullis aliis Flandrensibus intelleximus nec alios praepositurae supposuimus, nisi duntaxat illos qui tempore quo ipsam praeposituram constituimus, in illo tantum habitabant et erant habitaturi deserto quod G. rex Flandrensibus prioribus concessit. Et ut haec nostra et domini regis interpretatio omni tempore plenum robur et firmam stabilitatem obtineat, has inde litteras scribi mandavimus et sigillo nostro fecimus sigillari. Decernimus ergo, etc. Datum, etc., XVII Kalend. Julii. CCLXXIII. ARELATEN. ARCHIEPISCOPO. De reformando monasterio Lirinensi. (Apud S. Petrum, Id. Junii.) Ad reformandum in locis illis statum religionis antiquae, in quibus vigebat olim observantia regularis affectuosius aspiramus; praesertim cum loca ipsa nobis et ecclesiae Romanae nullo subjacent mediante. Sane veridica multorum relatione comperimus quod monasterium Lirinense, quod olim religione florebat et temporalibus abundabat, ad eum statum sit miserabiliter devolutum, quod nec regularia in eo instituta serventur, nec fratres ibidem de ipsius possint facultatibus congrue sustentari. Ne igitur monasterio ipsi, quod specialiter beati Petri juris existit, nostra videatur sollicitudo deesse, quae circa universas Ecclesias diligentius vigilare tenetur; fraternitati tuae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus accedens ad locum, si per fratres ejusdem ordinis religionem ibidem posse videris reformari, et reduci monasterium ipsum in statum, id summopere studeas adimplere, indulta tibi a nobis libera facultate excludendi de monasterio quoscunque videris excludendos. Hoc etiam tuae fraternitati praesentium auctoritate concedimus, ut si quos fratres ejusdem ordinis, in alienis etiam episcopatibus commorantes, ad quodcunque officium seu etiam obsequium memorati monasterii videris opportunos ut per eos ibidem reformata per sollicitudinem tuam regularis institutio futuris temporibus observetur, ab abbatibus suis tibi concedi postules et nisi abbates ipsi ad tuam commonitionem impleverint, eos tibi ab eorumdem abbatum obedientia prorsus absolvere et in praedicto monasterio collocare. Quod si forsan id per fratres ejusdem ordinis non potueris adimplere, Cisterciensis ordinis viros in eo nostra fretus auctoritate instituas, per quos secundum statuta Cisterciensium fratrum reformetur ibi monasticus ordo et futuris temporibus, dante Domino, inviolabiliter observetur. Si qui autem super ordinatione ipsius monasterii tibi duxerint resistendum, canonica eos poena percellas et nihilominus, omni prorsus appellatione cessante, in mandati nostri executione procedas: provisurus attentius ut mandatum apostolicum ad honorem Dei et nostrum ita prudenter et fideliter exsequaris ut fraternitas tua, de qua plenam fiduciam obtinemus, ex hoc debeat non immerito commendari. Datum Romae apud Sanctum Petrum, Idibus Junii. CCLXXIV. ARELATEN. ARCHIEPISCOPO. Ut in Arearum insula monachi de episcopi consensu et voluntate instituantur. (Apud S. Petrum, XVII Kal. Julii.) Ad audientiam nostram noveris pervenisse quod cum olim in insula Arearum fratres quidem Cistercien. fuerint commorati, eis a Saracenis in captivitatem deductis, quia locus est mari vicinus, ad eam se quidam regulares canonici transtulere. Verum cum ipsi prae nimia paupertate locum ipsum nec aedificiis possint nec possessionibus ampliare, in eo monasticum ordinem institui desiderant secundum fratrum Cistercien. instituta, et id etiam episcopus dioecesanus affectat. Ideoque fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, si ad hoc dioecesani episcopi et eorumdem fratrum concurrit affectus, in memorata insula monachos Cistercien. instituas: facturus de canonicis memoratis quod expedire videris secundum canonicam honestatem. Datum Romae apud Sanctum Petrum, XVII Kalend. Julii. CCLXXV. ARCHIEPISC. ET ARCHIDIAC. NARBONEN. Ut post appellationem rite interpositam attentata revocent, excommunicatumque absolvant. (Romae, III Id. Junii.) Accedens ad praesentiam nostram dilectus filius W. Manfridi monachus Sancti Salvatoris Lodovensis sua nobis insinuatione monstravit quod cum abbatem ejusdem monasterii, pro eo quod bona monasterii dilapidaverat, simoniam etiam et perjurium commiserat nimis inhoneste vivendo, ad sedem apostolicam appellasset, se ac fautores suos cum bonis suis apost. protectioni supponens, idem abbas W. Ademar monachum, qui praedicto W. Madfridi favebat, ab administratione cellerariae, quam de communi assensu capituli possidebat, spreta sedis apostolicae appellatione, removit. Praeterea supradictum W. Madfridi et ipsum W. Ademar et R. Guntardi monachos ipsius monasterii per Lodoven. episcopum et P. Giberti rectorem ecclesiae Sancti Petri per omnes ecclesias civitatis Lodoven. fecit excommunicatos publice nuntiari; quibus secundum formam fecimus Ecclesiae beneficium absolutionis impendi. Volentes igitur gravamini ejusdem Ecclesiae providere, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus revocato in statum debitum quidquid post appellationem ad nos legitime factam inveneritis immutatum, super praemissis omnibus et aliis quae proposita fuerint inquiratis diligentius veritatem, et solum Deum habentes prae oculis, quod canonicum fuerit, sublato appellationis obstaculo statuatis et faciatis quod decreveritis per censuram ecclesiasticam firmiter observari, memoratos episcopum et P. Giberti, qui post appellationem ad nos rationabiliter factam praefatos monachos excommunicationi subjicere minime timuerunt, poena canonica punientes. Quod si ambo etc., tu frater, archiepisc. etc. Datum Romae, etc., III Idus Junii. CCLXXVI. CAPITULO S. JOANNIS BISUNTINENSIS. Ut novum illis collegium erigere de archiepiscopi voluntate liceat. (Romae, V Id. Junii.) Quoniam ex injuncto nobis officio subditorum animos ad charitatis opera diligenti sollicitudine debemus inducere et de bono semper ad melius invitare, illis qui supernae benignitatis gratia inspirante sectatores bonorum operum esse volunt, et in veritate et justitia coram Deo ambulantes, Creatoris sui sibi cupiunt conciliare favorem, specialius condescendere nos oportet et eorum justis petitionibus assensum apostolicum impertiri. Inde est quod cum in ecclesia Sancti Martini, quam habetis apud Salinum, juxta facultates ecclesiae canonicorum ordinem velitis instituere, sicut fuit in auditorio nostro propositum: Nos vestro proposito grata volumus condescendere voluntate, vobis praesenti pagina indulgentes ut, habito assensu venerabilis fratris nostri Bisuntini archiepiscopi, nullius contradictione vel appellatione obstante, tam laudabile propositum valeatis effectui mancipare. Datum Romae, etc., V Idus Junii, etc. CCLXXVII. BISUNTINO ARCHIEPISC. Illum, indicta tamen purgatione, ab accusatione capituli absolvit. (Romae, IV Id. Junii.) Licet in beato Petro apostolorum principe ligandi atque solvendi nobis a Domino sit attributa facultas quam in subditos juxta suorum exigentiam meritorum exercere libere debeamus, exemplo tamen illius qui omnes salvat et neminem vult perire, libentius ad solvendum intendimus quam ligandum: etsi nonnullae sunt culpae, in quibus est culpa relaxare vindictam. Sane cum olim ex litteris G. decani S. Stephani, Gerardi cantoris S. Stephani, Joannis Salinensis, T. de Grai, Jo. de Waresca, O. Faverniacen. archidiaconi et Norandini subdiaconi nostri, canonicorum Ecclesiae Bisuntinae, ad apost. sedis audientiam pervenisset te varia crimina commisisse ac ab eis fuisses per easdem litteras super perjurio, crimine simoniae et incestu delatus, fel. recor. Coelestinus PP. praedecessor noster servata judiciaria gravitate tibi certum terminum assignavit, quo responsurus objectis apostolico te conspectui praesentares. Cum autem tu juxta tenorem factae tibi citationis ad sedem apostol. accessisses, te et dilectis filiis Jo. et O. archidiaconis apud sedem apostolic. constitutis exspectavimus aliquandiu si qui forsan contra te procederent et quae de te litteris intimaverant, proponerent in scribendo. Caeterum cum nec unus etiam appareret qui te impeteret de praedietis, ne aliquid de contingentibus omittere videremur, praedictis archidiaconis vocatis ad praesentiam nostram et in nostra et fratrum nostrorum praesentia constitutis, quaesivimus diligenter si quid super praemissis adversus te pro se vel aliis proponere vellent et quod scripserant legitime demonstrare. Ipsi autem quod non proposito accusandi haec scripserant responderunt; sed quia tu super quibusdam incorrigibilis videbaris, quaedam de te sedi apostolicae duxerant intimanda; sed nuntius qui pro litteris impetrandis accessit, mandati formam praesumpsit excedere. Nos igitur famae tuae consulere cupientes, dictis canonicis contra te super praedictis silentium duximus imponendum, ne te de caetero eis super ipsis accusare liceat vel etiam infamare; illius sequentes exemplum qui cum mulieri dixisset: Nemo te condemnavit, mulier (Joan. VIII, 11)? et illa, Nemo, Domine. Nec ego, inquit, te condemnabo. Vade, jam amplius noli peccare (ibid. 12). Quia vero praedicti canonici citra vinculum inscriptionis desistere voluerunt, eis de juris permissione id non duximus imputandum. Ne autem in absolutione tua nimis procedere videamur, quamvis potius in odore bonae opinionis coepiscoporum nostrorum quam eorum infamia delectemur, venerabili fratri nostro Cabilonensi episcopo et dilecto filio abbati de Firmitate inquisitionem famae tuae duximus committendam. Datum Romae, etc., IV Idus Junii. CCLXXVIII. CISTERCII ET TULLEI ABBATIBUS. Ut thesaurarius Bisuntinus ad personalem residentiam vocetur. (Romae, VI Id. Junii.) Ex parte dilectorum filiorum canonicorum ecclesiae S. Joannis Bisuntin. fuit in audientia nostra propositum quod cum thesaurariam ecclesiae Bisuntinae cuidam Teutonico, videlicet C. qui in Treveren. et Spiren. ecclesiis redditus quamplures habere dignoscitur, ad instantiam Othonis comitis Burgundiae inviti et coacti assignaverint, licet necessitas multo plus exigat continuam residentiam thesaurarii quam alicujus personae, per spatium duorum annorum et amplius praefatus thesaurarius non habuit ad ecclesiam Bisunt. accessum, et ita thesaurarii locum incassum occupat; propter quod ipsa ecclesia debito servitio defraudatur et multiplex sustinet detrimentum. Quoniam igitur rationi et aequitati consonat ut portet onus qui percipit proventus honoris, cum ecclesiasticae dignitates ad hoc fuerint institutae ut hi qui obtinuerint eas digne Domino famulentur: discretioni vestrae per apost. scripta mandamus quatenus memoratum C. ut in ecclesia Bisuntina, prout ex dignitate thesaurariae tenetur, residentiam faciat moneatis diligentius, et studiosius inducatis. Si vero monitis vestris obtemperare noluerit, vel si forte spontaneus cesserit, vos auctoritate nostra suffulti, juxta canonicas sanctiones et consuetudinem ecclesiae Bisunt. in substituendo thesaurario, sublato contradictionis et appellationis obstaculo, procedatis. Nullis litteris, etc., harum mentione, etc. Datum Romae, etc., VI Idus Junii. CCLXXIX. MEDIOLANEN. ARCHIEPISC. Pontificis litterae sunt recipiendae et exsequendae, nisi obreptitiae existant. (Romae, XIII Kal. Julii.) Cum adeo scripta sedis apostolicae moderemur ut ex certa scientia nihil in eis faciamus apponi quod de jure debeat reprehendi, miramur non modicum et movemur quod quoties ad te vel aliquos tibi subjectos nostras litteras destinamus, te super eis mirari rescribis ac si mandaremus aliquid inhonestum. Scripsisti etenim nobis quod cum P. clericus in ecclesia Modevien. sufficientem sibi sit praebendam adeptus, mirabaris quod pro receptione ipsius in ecclesia de Grongonsola praeposito et fratribus ejusdem ecclesiae litteras apostolicas miseramus; cum si litterarum nostrarum diligenter seriem attendisses, nihil penitus invenires in eis quod tuum debuisset animum offendisse. Cum enim in litteris ipsis nec de praebenda ipsius P. mentio haberetur, nec Modevien. canonicus, imo nec etiam clericus diceretur in eis et in litteris ipsis haec esset adjecta conditio, si dignus existeret ad ecclesiasticum beneficium obtinendum et si eadem ecclesia ex dono parentum ipsius quamdam capellam cum dote fuisset adepta et a consanguineis ejus oblationes et mortuaria pro tempore et decimas perciperet annuatim, intelligere potuisses qualiter litterae ipsae fuerant impetratae, in quibus de beneficio ipsius pro quo scribebatur mentio non fiebat. Ideoque fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus cum ad te vel ad tuos litterae apostolicae diriguntur, earum tenorem diligenter attendas et quod mandatur in eis, dum tamen nec per suppressionem veritatis aut expressionem falsitatis obtentae fuerint, facias effectui mancipari. Datum Romae, etc., XIII Kalend. Julii. CCLXXX. PRAEPOSITO ET CANONICIS ECCLESIAE COLOCEN. Confirmat jus percipiendi decimas ex certis villis. ( Ut supra, Id. Junii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum assensu. Decimas villarum in Colocen. parochia Zumuzcircum minoris Ester, in parochia Ocur, Terethiae, Varod, Cheud et Cheud praedium Hyppoliti Scolounta, Varos, Ytoud; in parochia Budrug, Luascu, Buu, Ban; praedium dom. Cheucuucheton; in paroch. Cameras, Egres, Thoboid et totius parochiae ecclesiae de Miger; agnos etiam villarum Sarmegi, Ichasei abbatis, Udlaorcharian, Dobosa majoris, Dobosa minoris, Posciba, Cheul, Scetii vobis a vener. fratre nostro archiepiscopo Colocen. concessas, sicut praedicta omnia juste ac sine controversia possidetis et in ejusdem archiepiscopi authentico plenius continetur, vobis et per vos ecclesiae vestrae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Nulli ergo, etc. Datum. etc., ut supra, Idibus Junii. CCLXXXI. COLOCEN. ARCHIEPISCOPO. Committitur illi instauratio coenobii Sancti Stephani. (Datum Romae.) Ad audientiam nostram noveris pervenisse quod inclytae recordationis dux Belus olim in archiepiscopatu tuo, in proprio fundo suo, qui appellatur Caet, monasterium in protomartyris Stephani honorem construxit, adeo illud amplis possessionibus redditibusque ditavit, quod XXX monachi in eo secundum beati Benedicti regulam Domino servientes, sustentationem sufficienter habebant et hospites et pauperes ad ipsum monasterium divertentes procurationem recipiebant de necessariis competentem. Quadringentas etiam marchas argenti, praeter cruces et calices, idem nobilis eidem loco ad ipsius ecclesiae concessit ornatum. Cumque post multa tempora praedicti fratres suum ibidem impendissent Domino famulatum, tandem de voluntate regia, bonae memoriae A. praedecessore tuo suum in parte praebente consensum, canonicis Sancti Abrahae de Valle Ebron idem coenobium est collatum, tali conditione apposita, videlicet si sedis apostolicae moderatio translationem hujusmodi approbaret et duceret sustinendam. Verum dicti canonici, monachis praenominatis exclusis, auctoritate apostolica nullatenus comparente, monasterium ipsum intrarunt; per quorum administrationem inutilem adeo bona ejusdem coenobii dilapidata noscuntur possessionesque distractae, quod ipsum monasterium propter nimiam paupertatem deserere sunt coacti, vix in eo tribus solummodo remanentibus, qui cum rubore et verecundia multa in eo, sicut dicitur, commorantur. Quia igitur de ipsius processu negotii nobis plene non constitit, discretioni tuae, de qua plene confidimus, ipsius monasterii ordinationem auctoritate praesentium committentes, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus ejusdem coenobii utilitate pensata, solum Deum prae oculis habens, quidquid de ipsius institutione sive de reducendis monachis in monasterium ipsum, seu dimittendis in eo canonicis nominatis, secundum Deum videris statuendum, auctoritate nostra, sublato omni contradictionis et appellationis obstaculo, instituere non omittas; ita quod idem monasterium in meliorem statum possit tua sollicitudine faciente reduci, et nos, cum audierimus, providentiam tuam debeamus dignis in Domino laudibus commendare. Datum Romae CCLXXXII. GRADEN. PATRIARCHAE. Ut concordia inter ecclesiam S. Salvatoris et ecclesiam S. Bartholomaei de Venetiis inita servetur. (Romae, XIV Kal. Julii.) Cum dilecti filii G. prior ecclesiae Sancti Salvatoris, quae canonicorum est regularium, et D. syndicus ecclesiae Sancti Bartholomaei de Venetiis, quae est saecularium clericorum, pro quaestione quae inter ipsas ecclesias vertebatur, ad sedem apostolicam accessissent, dilectum filium P. tituli S. Caeciliae presbyt. cardinalem eis concessimus auditorem; in cujus audientia prior proposuit memoratus quod felicis recordationis Lucius, et ad ejus imitationem Urbanus, Gregorius et Clemens praedecessores nostri, tum pro dissensione sedanda, tum etiam pro religione fovenda, ecclesiam S. Bartholomaei per venerab. fratrem nostrum M. Castellanum episcopum ecclesiae Sancti Salvatoris adjungi et perpetuo subjici mandavere; et demum cum per Castellanum episcopum id nullatenus fuisset exsecutioni mandatum, bonae memoriae Coelestinus praedecessor noster idem eidem episcopo injungendo praecepit, mandans venerabilibus fratribus nostris Exulan. f. Esculan. et civitatis novae episcopis ut, ipso in exsecutione hujus mandati cessante, illi hoc exsequi non differrent. Unde idem Castellanus episcopus quod injunctum ei fuerat statim exsecutioni mandavit, ipsum priorem investiens de praedicta ecclesia et per clericum suum in ejus corporalem possessionem inducens. Et ideo postulabat ut quod ab eo de mandato sedis apostolicae factum erat, auctoritatis nostrae robore firmaretur. Econtra vero supradictus D., pro ecclesia S. Barth. respondendo, proposuit quod, cum olim inter praedictas ecclesias super jure parochiali quaestio verteretur et a bonae memoriae Lucio papa judicibus delegatis commissa fuisset, per eosdem judices inter eas amicabilis compositio intervenit, quae fuit ab utraque parte praestito juramento recepta et redacta in publicum instrumentum, necnon et longo tempore observata. Unde omnes supranominatas litteras asserebat per subreptionem a sede apostolica impetratas, cum in eis nulla mentio facta fuerit de compositione praedicta. Adjecit insuper quod praedictus Castellanus episcopus in negotio sine causae cognitione processit, clericis ejusdem ecclesiae ignorantibus et penitus inconsultis, ex quo grave scandalum in ipsa civitate proponebat exortum. Praeterea supranominatus prior coram praedicto cardinali fuit in jure confessus quod praescripta compositio recepta fuit ab utraque parte et sine quaestione servata usque ad obitum Joannis olim plebani Sancti Bartholomaei, a cujus decessu nondum quinquennium est elapsum. Cum autem jam dictus cardinalis quaecunque fuerant hinc inde proposita nobis et fratribus nostris fideliter retulisset: Nos intelligentes nominatas litteras per suppressionem veritatis, quoniam in eis nulla mentio de compositione fiebat, necnon et per expressionem falsitatis, quoniam ab ipsis ecclesiis compositio servabatur, obtentas; et quia licet exsecutio praenominato Castellano episcopo fuerit demandata, oportebat tamen de veritate precum inquiri, nihilominus attendentes quia quod pro scandalo tollendo fieri dicebatur, majus scandalum generabat (sicut etiam tam ex litteris tuis quam dilecti filii ducis Venetorum necnon et aliorum plurium nobis est intimatum), de communi fratrum consilio (sanctae recordationis Gregorii PP. vestigia imitantes, qui veritate comperta praedictam compositionem servari mandavit, prout ex litteris quas dictus prior in judicio nobis et fratribus nostris exhibuit constitit evidenter), licet religiosis et piis locis, quantum cum Deo possumus, favorem velimus apostolicum impertiri, quia tamen oportebat nos quaestionem propositam secundum justitiam terminare, ipsam compositionem decrevimus ratam et firmam habendam, non obstante quod factum est ab episcopo Castellano per litteras ab apostolica sede subreptas, cum mendax precator carere debeat impetratis. Ideoque fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus eamdem compositionem sicut sine pravitate facta est ab utraque parte recepta, facias irrefragabiliter observari; si qui contra eam venire praesumpserint, sub appellationis impedimento, per ecclesiasticam districtionem a sua praesumptione compescens. Datum Romae, etc., XIV Kalend. Julii, etc. CCLXXXIII. HUGONI ABBATI ET CONVENTUI S. ZENONIS VERONEN. Per sententiam decidit causam ipsorum contra ecclesiam S. Proculi, de subjectione. (Apud S. Petrum, XIII Kal. Julii.) Cum inter vos ex una parte pro ecclesia vestra et Musetum archipresbyterum et clericos Sancti Proculi nomine ecclesiae suae super subjectione ipsius ecclesiae Sancti Proculi et aliis multis articulis quaestio verteretur, tibi, fili abbas, et ipsi archipresbytero in nostra praesentia constitutis venerabilis fratres nostros P. Compostellanum archiepiscopum et Odonem Terdonen. episcopum, tunc apud sedem apostolicam commorantes, dedimus auditores. Sed ipso episcopo, lite pendente, ab Urbis partibus recedente, dilectum filium M. subdiaconum et capellanum nostrum loco ejus curavimus substituere. In quorum praesentia ex parte tua, fili abbas, fuit propositum quod dicta ecclesia Sancti Proculi monasterio Sancti Zenonis pleno jure debet esse subjecta, videlicet in institutione, destitutione vel investitura archipresbyteri et ejusdem fidelitate, ipsius et fratrum obedientia, correctione, repraesentatione ad ordines, tonsuratione, susceptione, chrismatis, statiis et letaniis et aliis similibus per quae plena subjectio declaratur. Ad quod probandum instrumentum publicum concessionis bonae memoriae Brunonis quondam Veronen. episcopi pars tua in medium producebat: quam concessionem successor ejus Thebaldus ratam habuit et etiam confirmavit. Super his quoque tam patriarcharum Aquileien. quam Roman. pontificum privilegia confirmationis induxit: quorum unus, scilicet Gotefridus, de subjectione plenaria in privilegio suo evidenter expressit, quod sub testimonio Riprandi quondam Veronen. episcopi, qui ejusdem ecclesiae archipresbyter exstitit, factum fuerat et completum, et in eo a priore monasterii Sancti Zenonis mandavit vice sua subscribi, sicut in instrumento publico continetur. Adjecit etiam pars tua quod inter nobilem quondam abbatem ejusdem monasterii et Sicherium archipresbyterum et fratres ipsius, procedente tempore, de fidelitate et obedientia manuali controversia fuit exorta, ad quae duo dictus archipresbyter cum fratribus suis se duntaxat teneri negabat et super his testes producti fuerunt. Tandem praefatus T. Veronen. episcopus rationibus utriusque partis auditis et cognitis, quemdam cardinalem sequens, a quo fuerat judicatum quod vel archipresbyter ecclesiam dimitteret aut abbati obedientiam repromitteret; credens etiam quod testes vera deposuerint coram eo cui de fidelitate manifestum protulerant testimonium, idem et ipse sententialiter diffinivit, sicut in instrumento publico perspeximus contineri. Cujus sententia cum nulla fuerit appellatione suspensa, in rem transiit judicatam: quam asserebat nullo posse juris remedio attentari, a cujus prolatione usque ad tempora ista, quinquaginta annorum spatium est transactum: per quos, quod monasterium Sancti Zenonis praefatam ecclesiam pleno jure possederit et quod praedictus archipresbyter et fratres ejus praeteriti et praesentes obedientiam abbatibus Sancti Zenonis fecerint, tonsuram ab ipsis receperint et in aliis quae praemisimus obsequia sibi praestiterint, per testes et instrumenta, probavit; et sic usque ad tempus litis nuper exortae monasterium in possessione fuisse firmiter asserebat; querens ecclesiam Sancti Zenonis a nominato archipresbytero super quibusdam de praemissis indebite molestari. Tribus ergo praecipue rationibus suam assertionem proponebat esse munitam, videlicet per privilegiorum confirmationem, per auctoritatem sententiae et per temporis longaevitatem; ut quasi funiculus triplex difficile dissolvatur. Ex opposito vero memoratus archipresbyter praedicta omnia monasterio competere denegabat, praemissis rationibus sic respondens: Quod cum instrumentum concessionis praedicti B. episcopi non fuerit publica manu confectum nec sigillo episcopali munitum, et propter rasuras quasdam suspectum prima facie videretur, parti suae nec poterat nec debebat praejudicium generare; et sic nec caeterae probationes abbatis, ut confirmationes et privilegia ex ipsa donatione pendentia, cum quasi arenoso fundamento et arundineo baculo niterentur, et principali non valente nullam haberent accessoria firmitatem. Quod etiam parti suae sententia memorati T. Veronen. episcopi non noceret illa ratione dicebat, quia non continebat absolutionem vel condemnationem, cum sub alternatione prolata fuisset, sicut et sententia cardinalis: quae cum in medium produci non posset, nec prodesse poterat nec obesse; praesertim cum et prolatam esse penitus denegaret; contra quam, etiamsi prolata fuisset nec appellatione suspensa, poterat tamen agi de falso, cum ex instrumento praedicti B. Veronen. episcopi, per vitium rasurae falsato lata fuisset. Sed nec testes ex tenore sententiae dicuntur deposuisse jurati; quare nulla fides eis fuerat adhibenda. Longaevitatem etiam temporis seu praescriptionem ecclesiae suae non posse nocere dicebat; quia pars adversa nulla ratione probaverat subjectionem continuam vel frequentem, sed quod ecclesiae Sancti Proculi quandoque praefuit abbatia. Caeterum ad assertionem intentionis suae pars archipresbyteri praedicti supradicti B. Veronen. episcopi publicum protulit instrumentum, antiquius illo quod fuerat a jamdicto abbate productum; in quo idem episcopus lacrymabiliter postulantibus archipresbytero et clericis Sancti Proculi, sub poena excommunicationis firmiter repromisit quod nunquam alii subjiceret ecclesiam nominatam, quam ecclesiae Sancti Firmi archipresbyter et clerici audierant ab episcopo supponendam. Cujus factum dictus T. successor illius suis litteris confirmavit. Contra quas nulla ratione venissent, si praefatus abbas, cum subjectionis ab eis litteras de quibus praemisimus impetravit, quae gesta fuerant expressisset. Ideoque abbatis rescripta per suppressionem veritatis, adhibita fraude dicebat obtenta. Idem etiam archipresbyter libertatem ecclesiae volens ostendere, quod ipse cum clericis suis sine abbatis licentia locaverit et dislocaverit, et capellas sanctorum Viti et Maximi ordinaverit, conversas et alias in eis ponendo personas et quod canevarios et alios officiales in ecclesia sua libere instituerit et ab ecclesia cathedrali quandoque chrisma receperit, quandoque a monasterio nominato, depositionibus testium legitime comprobavit. Verum pars abbatis, ut responsionem adversae partis elideret, quae instrumentum donationis viribus carere dicebat, illius temporis alia instrumenta produxit; ut ex eorum collatione, cum non essent publica manu confecta, instrumentum suum authenticum appareret, cum simplicitas hominum illius temporis talia non requireret. Sed pars adversa et illud et alia reprobabat. Porro instrumenta partis adversae, quae notam falsitatis habere pars proponebat abbatis, etiamsi vera essent, in nullo sibi posse nocere dicebat, cum in priori judicio fuissent exhibita: ubi et haec et alia quae posset objicere pars adversa, sive commissa fuerint vel etiam allegata, audiri ulterius non deberent, ne lites fierent immortales, quae praetextu instrumenti post reperti non debent ullatenus instaurari. Querela quoque falsi quam volebat proponere pars adversa viginti annorum spatium non excedit; et cum a tempore latae sententiae quadraginta anni et amplius, a tempore vero litis motae triennium sit elapsum, querela falsi non poterat ulterius intentari. Cum itaque haec quae praemisimus et similia multa praefati auditores nobis et fratribus nostris prudenter et fideliter retulissent. Nos communicato fratrum nostrorum consilio, quamvis forte dicto instrumento donationis non sit plurimum innitendum nec confirmationibus vel privilegiis quae de ipso causam et originem acceperunt; attendentes quod quantum ad litigantes ipsos jus ex sententia factum fuit postquam in rem transiit judicatam, etiamsi contra jus litigatoris lata fuisset, cum contra jus constitutionis expresse lata non fuerit, veritate gestorum sermonibus praevalente, quae praesumuntur rite per omnia celebrata; statuimus et per sententiam diffinimus ut archipresbyter Sancti Proculi, qui pro tempore fuerit, fidelitatem et obedientiam praestet abbati Sancti Zenonis. Et quia de aliis capitulis tunc controversia non fiebat, cum pars adversa in priori judicio se super his abbati subditam non negaret, decernimus ut ecclesia Sancti Proculi monasterio Sancti Zenonis pleno sit jure subjecta et ut archipresbyter et clerici memorati super his, scilicet institutione, destitutione et caeteris articulis memoratis, quae pro monasterio in judicium deducta fuerunt, abbati Sancti Zenonis tanquam subditi praelato respondeant. Chrisma quoque a monasterio Sancti Zenonis recipiant et sic, eo mediante, ab ecclesia Veronensi. Verum dicti archipresbyter et clerici locandi, dislocandi, emendi, vendendi etiam res modicas ipsius ecclesiae, non autem maximas per quas immobilia et ornamenta et vasa sacra intelligi volumus, canevarios etiam et alios officiales ecclesiae instituendi et officiandi praefatas capellas suas et instituendi clericos et inclusas in eisdem capellis, sine abbatis licentia, liberam habeant facultatem; dummodo super praemissos officiales eidem abbati correctio tanquam super ipsis clericis ecclesiae Sancti Proculi reservetur. Eligendi etiam sibi fratres et praeficiendi sibi archipresbyterum qui a jamdicto abbate investituram accipiat et eidem obedientiam repromittat, praesentandi quoque ordinandos abbati, et, eo mediante, Veronensi episcopo ac celebrandi baptisma plenam potestatem eos habere censemus. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud S. Petrum, XIII Kal. Julii. CCLXXXIV. RADULFO ABBATI ECCLESIAE SANCTAE OSVTAE DE CHUC, EJUSQUE FRATRIBUS TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De ordinis privilegiorumque confirmatione et norma vivendi. (Apud S. Petrum, Id. Junii.) Piae postulatio voluntatis effectu debet prosequente compleri; ut et devotionis sinceritas laudabiliter enitescat et utilitas postulata vires indubitanter assumat. Eapropter, dilecti in Domino filii, etc., usque ad verbum annuimus et praefatam ecclesiam Sanctae Osytae, in qua divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuentes ut ordo canonicus, qui secundum Deum et beati Augustini regulam in eadem ecclesia institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, etc., in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis; totum manerium de Chuc cum omnibus pertinentiis suis; ecclesias de Sudministra et Meilande cum duabus hidis terrae et Marsico, et decimis, et omnibus pertinen. suis; ecclesiam de Clacheton, ecclesiam de Hoilanda, ecclesiam de Michelestouve, ecclesiam de Huggelleia, ecclesiam de Pertham, ecclesiam de Denham, ecclesiam de Sopiland, ecclesias de Blieburc, ecclesias de Stouvemarchet, ecclesiam de Neuthonia et ecclesiam de Hillejauverri cum omnibus libertatibus et pertinen. suis, sicut in authenticis donatorum et episcoporum noscitur contineri. Transactionem insuper quae inter ecclesiam vestram et ecclesiam Sancti Pauli Londonien. super ecclesiis de Sudministra et de Meilande et de Alestorn, et earum pertinentiis amicabiliter intervenit, sicut sine pravitate facta est et ab utraque parte recepta et hactenus observata et in instrumentis exinde confectis continetur, auctoritate apostolica confirmamus. Sane novalium vestrorum, quae propriis manibus, etc. Liceat quoque vobis clericos et laicos, etc. Prohibemus insuper ut nulli fratrum vestrorum, etc., nisi arctioris religionis obtentu, etc. Discedentem vero, etc. Cum autem generale interdictum terrae fuerit, etc. Chrisma vero, etc. per dioecesanum episcopum gratis et sine pravitate aliqua vobis volumus exhiberi. Prohibemus insuper ut infra fines parochiae vestrae nullus sine assensu dioecesani episcopi et vestro capellam, etc. Salvis tamen privilegiis Romanorum pontificum. Ad haec, novas et indebitas exactiones ab archiepiscopis, episcopis, archidiaconis seu decanis aliisque omnibus ecclesiasticis saecularibusve personis omnino fieri prohibemus. Libertates praeterea et immunitates, etc. Sepulturam praeterea, etc. Salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus, etc. Obeunte vero, etc. Paci quoque ac tranquillitati vestrae, etc. Decernimus, etc. Si qua igitur etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum per manum Rainaldi domini PP. notarii, cancellarii vicem agentis, Idibus Junii, indictione prima, Incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii PP. III anno primo. CCLXXXV. SEGOBIEN. EPISCOPO. Absentium vel etiam temere repugnantium sententiis neglectis, praevaleant majora et saniora suffragia reliquorum. (IV Id. Junii.) Cum a nobis petitur, etc., usque effectum. Sane, sicut nobis intimare curasti, cum in ecclesia tua vis aliquem canonicum seu portionarium ordinare, licet multorum habeas in ipsa ordinatione consensum, pauci tamen quandoque non tam de ratione quam propria voluntate ipsam ordinationem impediunt, et te in ipsa procedere non permittunt. Nolentes igitur ut institutiones ecclesiasticae tali occasione temere valeant impediri, fraternitati tuae auctoritate praesentium indulgemus ut nisi a paucioribus et inferioribus aliquid rationabile objectum fuerit et ostensum, ordinandi canonicos seu portionarios, appellatione remota, liberam habeas facultatem; semperque praevaleat et suum consequatur effectum quod cum majoris et sanioris parte capituli per te fuerit institutum. Quod si aliqui forte se duxerint absentandos, dum volueris in hujusmodi ordinatione procedere, et accedere vocati noluerint, eorum appellatione seu contradictione nequaquam obstante, nostra fretus auctoritate procedas. Nulli ergo, etc. Datum, etc., IV Idus Junii. CCLXXXVI. ABBATI MONASTERII SANCTI GERMANI ANTISSIODOREN. EJUSQUE FRATRIBUS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De eorum privilegiis, et quod recipiantur sub protectionem apostolicam. (Apud S. Petrum. A. D. 1198.) Effectum justa postulantibus indulgere et vigor aequitatis et ordo exigit rationis; praesertim quando petentium voluntates et pietas adjuvat et veritas non relinquit. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus et praefatum monasterium, in quo divino mancipati estis obsequio, ad exemplar praedecessorum nostrorum felicis memoriae Eugenii, Adriani, Clementis, et Coelestini Romanorum pontificum sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuentes ut ordo monasticus qui secundum Deum et beati Benedicti regulam in eodem monasterio institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona, etc., usque ad permaneant; in quibus haec propriis duximus experimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est cum omnibus pertinen. suis. In episcopatu Antissiodoren., ecclesiam Sancti Lupi, ecclesiam Digiae, ecclesiam de Escant, ecclesiam de Patriniaco, ecclesiam de Blaagniaco, ecclesiam de Banna, ecclesiam de Venneto, ecclesiam de Pratili, ecclesiam de Irenziaco, ecclesiam de Ariaco, ecclesiam de Saliniaco, ecclesiam de Rovreto, ecclesiam de castro Sancti Ferreoli, ecclesiam quae dicitur Sanictos; monasterium Melereden. cum adjacentibus ecclesiis, videlicet ecclesia Sancti Petri de ipso burgo, ecclesia Sanctae Columbae; ecclesia Sancti Boniti, ecclesia Sancti Amandi et ecclesia Annaio; monasterium Sancti Salvatoris cum adjacente ecclesia Sancti Joannis Baptistae; monasterium de Sassiaco cum adjacentibus ecclesiis Sancti Christophori et Sancti Machuti; quindecim solidos in ecclesia de Asneriis; monasterium de Bellomonte, monasterium Sancti Verani, capellam de Verone, capellam de Soeriis. In parochia Senonen. ecclesiam de Agriaco; ecclesiam de Fains, ecclesiam de Sancta Cruce. Quidquid habetis in ecclesia de Corberiis, ecclesiam de Sancasio, ecclesiam de Hulmedo, ecclesiam de Altaripa, ecclesiam de Monte Sancti Sulpitii, ecclesiam de Booliaco, monasterium Sancti Florentini cum capella vicecomitis et aliis pertinentiis suis, monasterium Airaldi cum pertinen. suis. et ecclesiam de Eureio. In episcopatu Trecensi, ecclesiam de Brittiniaco cum capella de Vallecharzi. In episcopatu Lingonensi, monasterium Sancti Leodegarii cum adjacentibus ecclesiis, videlicet ecclesia Sanctae Mariae in eodem burgo, ecclesia de Mosteriolo cum capella de Aestival et de Cirins, ecclesia de Magniaco, ecclesia de Massiliaco et ecclesia de Besueta, monasterium Sancti Valentini. cum ecclesiis de Niceto, de Lavia, de Ponziaco; ecclesiam de Linorellis, ecclesiam de Carissiaco, ecclesiam de Mollaio, ecclesiam de Annaio. In parochia Bisuntinensi monasterium de Palmis, cum ecclesia ejusdem castri; ecclesiam de Tumbeio. In episcopatu Eduensi, ecclesiam de Luciaco; jus quod habetis in ecclesia de Vultiniaco, ecclesiam de Disengiaco, in ecclesia de Maniaco novem solidos et obolum. In episcopatu Nivernensi, monasterium Sancti Petri de Disesia cum capellis Sanctae Mariae Magdalenae et Sancti Martini., in eodem castro ecclesiam Sancti Mauritii, ecclesiam Sancti Leodegarii. Quidquid habetis in ecclesia de Torriaco, monasterium de Massiliis cum ecclesiis de Viridiprato, de Monterrant, de Tais, de Vendenessa, et de Sancto Jacobo. Monasterium de Castellione, cum capellis ejusdem castri, videlicet Sanctae Mariae, Sanctae Caeciliae et Sanctae Mariae Magdalenae. Ecclesiam de Alvia cum capella Sanctae Mariae ejusdem villae. Ecclesiam de Fraxineto, ecclesiam de Carniaco, ecclesiam Sanctae Mariae de Capella de Catis. In episcopatu Nannetensi, monasterium Sancti Germani de Aveto, quidquid nobilis vir Rainaldus de Custellione et Elisabeth uxor sua vobis in eleemosynam contulere, sicut in scripto eorum authentico continetur. Libertates et immunitates quas habetis in burgo Sancti Petri de Didesia, a nobili viro Raynaldo vobis concessas, sicut in ejusdem authentico continetur. Castrum Sancti Germani cum burgo, villam de Digia, grangiam de Recognito; villam de Escanz, villam de Orgiaco, medietatem nemoris de Brueria, tam in justitia quam in redditibus, quoquomodo proveniant, villam de Patriniaco, grangiam de Villamer, grangiam de Neiron, cum appendiciis suis. Quidquid habetis apud Soerias, grangiam de Carmeyo, villam de Vanneto; villam de Balniaco, medietatem Villaenovae, villam de Cheriaco. Quidquid habetis in villa de Roureto, in villa de Altaripa, in villa de Hulmeto, in villa de Monte Sancti Suipitii in villa de Booliaco, grangiam de Grossobosco, grangiam de Villarivinoso, cum appendiciis suis, grangiam de Betriaco cum appendiciis suis, villam de Irentiaco cum appendiciis suis, villam de Aucep. cum appendiciis suis, villam de Curte-Arnulfi cum appendiciis suis, villam de Maros, grangiam de Morlai cum appendiciis suis. Quidquid habetis in castro de Silniaco, in castro de Sancto Salvatore, in castro de Lainiaco, in castro de Merliniaco, in castro Sancti Florentini, in castro Sancti Verani. Quidquid habetis in villis de Gurgi, de Vallibus, de Campis, de Escolinis, de Crevens, de Vultiniaco. de Cussidepratigi, de Nentri, de Chabileia, de Pontiaco, de Baina, de Linoroliis, de Oona, de Sorgiaco, de Jussiaco, de Sylvarani, de Chavantuis, de Valant, de Luciaco, de Dissengiaco, de Massengiaco Burgundiae monasteriis, cum appendiciis suis, grangiam S. Boniti. Quidquid habetis apud Agriacum, apud villam de Fain et apud villam de Amajo. Quidquid habetis apud Sanctum Amandum, apud Sancasium, apud villare super Tholum, apud Pontem nascentem, villas de S. Leodegario, de Marendulio, de Cusiri, de Beleneva, de Maniaco, de Mosteriolo, de Aestival et de Cerins. Grangias de Maini et de Marceni, grangiam de Brentiniaco cum appendiciis suis. Quidquid habetis in servis et ancillis, decimis, censibus, molendinis, furnis, terris, vineis, pratis, nemoribus et aquis cum aliis possessionibus vestris. In parochialibus autem ecclesiis quas habetis, liceat vobis presbyteros eligere et dioecesano episcopo praesentare: quibus, si idonei fuerint, episcopus curam animarum committat, ut ei de spiritualibus, vobis autem de temporalibus debeant respondere. Vobis autem auctoritate praesentium indulgemus ut excommunicandi, sive interdicendi vel suspendendi vos vel ecclesias vestras earumque capellanos aut clericos et homines vestros absque manifesta et rationabili causa et servato juris ordine, nisi tale commissum fuerit quod judiciarium ordinem non requirat, nullam dioecesanus episcopus habeat facultatem. Quod si contra indulgentiam nostram fuerit attentatum, sententiam ipsam auctoritate apostolica decernimus non tenere. Si quando vero homines monasterii vestri vinculo teneantur excommunicationis astricti, pro eorum absolutione dioecesanus episcopus vel quilibet alius potestatem non habeat pecuniam extorquendi. Et si in eos, quia propter hoc pecuniam non exsolvunt, ecclesiastica fuerit sententia promulgata, eam decernimus auct. apost. non tenere. Chrisma vero, oleum sanctum, consecrationes altarium seu basilicarum, benedictionem abbatis, ordinationes monachorum et clericorum vestrorum, qui ad sacros ordines fuerint promovendi, a dioecesano suscipietis episcopo, siquidem catholicus fuerit et gratiam et communionem apost. sedis habuerit et vobis ea gratis et sine pravitate voluerit exhibere. Alioquin liceat vobis quemcunque malueritis, etc., usque ad verbum impendat. Auctoritate quoque praesentium vobis duximus indulgendum ut si dioecesanus episcopus vel archidiaconi ad ecclesias vestras in majori numero equitaturarum et hominum quam in Lateranensi concilio fuit statutum, accesserint, procurationes eis in vestris ecclesiis non teneamini exhibere. Sepulturam praeterea loci illius liberam esse decernimus, etc., usque ad obsistat. Salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus, etc. Libertates quoque, dignitates, et immunitates, necnon antiquas et rationabiles consuetudines monasterio vestro concessas et hactenus observatas, ratas habemus easque futuris temporibus illibatas manere sancimus. Decernimus ergo, etc. Si qua igitur, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum per manum Rainaldi domini papae notarii, vicem agentis cancellarii, indictione prima, Incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae tertii anno primo. CCLXXXVII. PAMPILONEN. EPISCOPO. Quod tempore generalis interdicti ipsi liceat clausis januis, nec pulsatis campanis, celebrare. (Id. Julii.) Fratribus et coepiscopis nostris specialem volumus gratiam exhibere et in suis eos petitionibus, quantum honeste possumus, exaudire. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis precibus annuentes, auctoritate tibi praesentium indulgemus ut, cum generale interdictum terrae fuerit, liceat tibi, ubicunque fueris, clausis januis, exclusis excommunicatis et interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce vel celebrare divina officia vel celebrantem capellanum audire, dum tamen neuter vestrum excommunicatus vel nominatim fuerit interdictus aut id tibi fuerit expresse prohibitum. Nulli ergo, etc. Datum Idib. Julii. CCLXXXVIII. REGIN. EPISCOPO. De causa decani S. Quintini contra suum capitulum. (Apud S. Petrum, X Kal. Julii.) Noverit fraternitas tua quod causam quae vertitur inter dilectos filios canonicos ecclesiae Sancti Quintini Viromanden. et decanum ejusdem ecclesiae, venerabil. fratribus nostris Remen. archiepiscopo, Sanctae Sabinae cardinali et episcopo Atrebaten. duximus committendam; ita tamen quod ipse pro parte sua tertium judicem eligendi liberam habeat optionem. Quoniam igitur, sicut nobis relatum est, idem decanus in partibus Lombardiae moratur, fraternitati tuae per apost. scripta mandamus quatenus eidem decano auctoritate nostra injungas ut ad praedictos judices accedere non postponat, responsurus super quaestione praemissa et judicium recepturus, eisdem eisdemque judicibus per latores praesentium significare non differas qualiter a te juxta mandatum nostrum fuerit ipsi decano injunctum ut ad eorum praesentiam, ut praelibatum est, accedere non differat. Datum Romae apud S. Petrum, X Kal. Julii. CCLXXXIX. ARCHIEPISCOPO REMEN. SANCTAE SABINAE CARDIN. ET EPISCOPO ATREBATEN. De eodem argumento. (Datum, ut supra. ) Ex parte dilect. fil. canonicorum ecclesiae S. Quintini Viromanden. fuit in audientia nostra querela proposita quod decanus ejusdem ecclesiae, cum potius teneatur discordantes ad concordiam revocare, inter eos concitare seminarium dissensionis, ipsos etiam contra ecclesiasticam honestatem super enormibus criminibus publice infamare et adversus eos provocare laicos minime dubitavit, in remissionem peccatorum eis injungens ut in ipsos canonicos irruerent et funes campanarum, quas pro capitulo congregando pulsabant, de manibus eorum auferrent; eisdem promittens quod si quid detrimenti super hoc eis accideret, ipse perpetratae rei vellet auctor haberi. Praeterea cum se servaturum jura et consuetudines ecclesiae Sancti Quintini et canonicis quamdam pensionem necnon et procurationem in octavis Paschae annuatim juraverit impensurum, contra suum veniens juramentum, statum capellarum et capellanorum et ruariorum f. vicariorum , capitulo contradicente, in eorum et ecclesiae suae grave praejudicium nixus est immutare et praedictas pensionem et procurationem, similiter juramenti religione neglecta, ipsis canonicis renuit exhibere. Cumque super his eum ad sedem apostolicam appellaverint, ipse terminum appellationis abbrevians, eis ad prosequendam appellationem festum sanctorum Philippi et Jacobi proximo praeteritum assignavit. Sed nec ipse nec aliquis coram nobis pro eo comparuit responsalis. Quia vero propter temporis intemperiem non decuit nos magistrum W. et T. canonicos ecclesiae supradictae, ad nostram praesentiam accedentes, diutius detinere, volentes utrisque, sicut justum est, providere, per apostolica vobis scripta mandamus quatenus ascita vobiscum ecclesiastica persona et suspectione carente, de Remen. provincia, quam dictus decanus pro parte sua duxerit in judicem eligendam, pariter cum ea super his quae hinc inde proposita fuerint inquiratis diligentius veritatem et quod justum fuerit, appellatione postposita, statuatis et faciatis quod decreveritis per censuram ecclesiasticam a partibus firmiter observari. Si vero praedictus decanus eligere judicem et juri parere noluerit, vos nihilominus, quantum de jure poteritis, in negotio procedatis. Nullis obstan. harum mentione non habita, etc. Quod si vos ambo simul cum tertio his exsequendis, etc., tu, frater episcope, cum eorum altero, etc. Datum, ut supra. CCXC. SIFFREDO AUGUSTEN. PRAEPOSITO. Quod variis de causis electionem suam confirmet. (Apud S. Petrum, ut supra. ) Ex ore sedentis in throno procedebat gladius bis acutus. Hic est gladius Salomonis, qui secat utrinque, reddens unicuique quod suum est. Nos ergo qui, licet immeriti, locum veri Salomonis divina dignatione tenemus, gladium istum tunc prudenter exerimus; cum quaestiones in auditorio nostro legitime ventilatas mediante justitia diffinimus. Ad hoc enim emergentium quaestionum perplexitas et difficiles nodi causarum ad sedem apostolicam referuntur, ut cum earum merita fuerint assertione partium patefacta, prodeat ab apostolica sede sententia, deducens in certitudinem dubia et obscura producens in lucem; ut litigantium dissensione sopita, suum justitia tueatur et sequatur auctorem. Inde siquidem fuit quod accedentibus ad praesentiam nostram te ac dilecto filio nostro B. Augusten. canonico pro quaestione quae inter vos super praepositura Augusten. Ecclesiae vertebatur, nos venerabilem fratrem nostrum Octa. Hostien. episcopum et dilectum filium Grat. Sanctorum Cosinae et Damiani diaconum Card. vobis concessimus auditores. In quorum praesentia fuit ex praedicti B. parte propositum quod cum dilectus filius E. de Augusten. praeposito fuisset in episcopum Brixien. electus, rogavit capitulum Augusten. ne aliquem sibi prius eligerent in praepositum quam ejus esset electio confirmata. Cumque ipsi precibus annuissent et idem electus, electionis confirmatione per suum metropolitanum obtenta, veniens Tibur fuisset de regalibus investitus, B. miles pater ipsius B. ad apost. sedem accedens, a bonae memoriae Coelestino papa praedecessore nostro ad dilectos filios decanum et capitulum August. litteras obtinuit destinari, ut dictum B. filium ejus infra spatium mensis unius, sublato appellationis obstaculo, eligerent et assumerent in praepositum Augustensem, in signum investiturae annulo ei aureo destinato; venerabilibus fratribus nostris Frisingen. et Eisteten. episcopis et dilecto filio majori Spiren. praeposito mandati apostolici exsecutoribus constitutis. Decanus autem et capitulum memorati, cum audissent quod dictus electus fuisset in episcopum confirmatus, licet dictas litteras suscepissent, in contemptum tamen earum, assignato prius termino infra quem ipsi deberent super mandato apostolico respondere, H. tunc Augusten. decanum in praepositum elegere. Sed ne ejus confirmaretur electio, idem B. ad apostolicae sedis audientiam appellavit. Et licet super hoc postmodum a sede apostolica pro dicto H. litterae variae ac multiplices emanaverint, in quibus ei videbatur imponi silentium, id tamen tenere non debuit, quoniam absens et irrequisitus non potuit condemnari; et ipse nihilominus postmodum dicto H. super praepositura ipsa, quod per testes probavit, quantum potuit, contradixit. Litteras etiam apostolicas impetravit, per quas nullis litteris obstantibus, in possessionem praepositurae mandabatur induci. Unde cum eo viam universae carnis ingresso, decanus et capitulum Augusten. vellent in praepositi electione procedere, ne id fieret, ad sedem apost. appellavit. Sed ipsi appellationi minime deferentes, exclusis quibusdam canonicis, quibusdam etiam non vocatis, te sibi in praepositum elegerunt. Quare tuam electionem, non ab omnibus canonicis concorditer factam, sed post appellationem ad nos interpositam attentatam, cassari petebat et se in praepositum confirmari, cum a dicto praedecessore nostro de praepositura, quod per annulum sibi transmissum ab ipso probare volebat, fuisset primitus investitus. Ad haec, ex parte tua, fili praeposite, taliter est responsum, quod id quod de B. factum fuerat, antequam praedecessor noster praefati E. electionem ratam haberet fuisset obtentum: quod etiam fuit testibus comprobatum; sed etsi dicto electo in episcopum confirmato praedictae litterae a sede apo. emanassent, nullum tamen jus per hoc ei fuerat acquisitum; cum nec de praepositura investitus fuisset nec judices pro eo fuissent mandatum apostolicum exsecuti. Hoc autem ex ipsarum litterarum tenore probasti: in quibus continebatur expresse quod decanus et capitulum Augusten. ipsum eligerent et assumerent in praepositum infra mensem et quod pro recipienda investitura annulus ei mittebatur. Nam si fuisset per sedem apostolicam investitus, locum postmodum electio capituli et investitura exsecutorum nullatenus habuissent. Adjecisti etiam quod cum dictus H. ad sedem postmodum apostolicam accessisset et dicto praedecessori nostro electionis suae modum et causam contradictionis ejusdem B. exposuisset ad plenum, dictus praedecessor noster, non obstante investitura ipsi B. facta, electionem confirmavit ipsius, asserens se per falsam suggestionem fuisse in eo quod pro ipso B. scripserat circumventum; cum quod esset infra sacros ordines constitutus ei non fuisset expressum; imo potius quod idoneus esset hi qui pro eo petebant ipsi suggerere curavissent. Et licet pro ipso B. dictis Frisingen. et Eisteten. episcopis et majori Spiren. praeposito litterae fuerint praesentatae, in quibus eis in virtute obedientiae mandabatur ut ipsum in possessionem praepositurae inducerent corporalem, nullis litteris obstantibus ante vel post a sede apostolica impetratis; dictus tamen praedecessor noster eas nullatenus de conscientia sua emanasse rescripsit et ipsas decernens vacuas et manes, si quid auctoritate ipsarum factum fuerat irritavit; mandans eisdem judicibus ut eum qui easdem litteras impetrarat, sub fideli custodia detinerent, donec ab eo reciperent in mandatis qualiter super hoc procedere debuissent. Fuit praeterea praedictis objectum quod etsi praedictum B. constaret, quod omnino falsum erat, fuisse per sedem apostolicam investitum et investituram ejus minime revocatam; quia tamen dicto H. reverentiam praeposito debitam, quod probasti per testes, exhibuit et stipendium, sicut caeteri canonici, percepit ab eo, renuntiaverat juri suo nec super hoc erat de caetero audiendus. Caeterum dicto H. naturae debitum exsolvente, cum decanus et capitulum de consilio venerabilis fratris nostri episcopi Augusten. primo sex hebdomadarum ac secundo aliarum sex et deinde trium dierum spatium electioni de praeposito celebrandae, ut absentes canonici ad electionem concurrerent, statuissent et eis postmodum convenientibus fuisset de electione tractatum, idem B. non antea contradixit quam ab electione tam se quam alios in minoribus ordinibus constitutos cognovit excludi. Sane cum decanus perscrutaturus omnium voluntates, dilecti filii Walterii Augusten. canonici super electione ipsa requisisset assensum, ipse quod eis praesentibus qui erant infra sacros ordines constituti suam non exprimeret intentionem respondit, cum ipse secundum statuta canonica nec eligi possent nec juxta ecclesiae consuetudinem in electione vocem aliquam obtinere. Unde cum capitulum communiter statuisset eos ad electionem nullatenus admittendos, dictus B. eidem decano, Ulrico archidiacono et Erman. canonico convitia inferens, ad sedem ap. appellavit, ipsis ut ad nos accederent per appellationem indicens. Et licet ipse cum quibusdam canonicis suis de capitulo recessisset, decem tamen alii numero plures et dignitate majores, cum decem et novem tantum, qui jus in electione habebant, ad hoc convenissent, attendentes quod ejus non intererat appellare cui nihil juris fuerat in praepositura, te undecimum salva sedis ap. gratia, ne videlicet in contemptum apostolicum aliquid committere viderentur, in praepositum elegerunt. Cum igitur ex praedictis constaret eum nec investitum fuisse per sedem apost. nec a capitulo vel judicibus delegatis electum fuisse in praepositum vel assumptum et, si id etiam constitisset, sufficienter esset ex parte tua probatum investituram illam, si qua fuerat, fuisse per dictum praedecessorem nostrum postmodum revocatam; et si haec etiam probata non essent, sufficienter esset per testes ostensum eum dicto H. reverentiam impendisse, nec esset contrarium quod fuerat ex adverso probatum, eum praedicto H. semper contradixisse, cum verbis contradicere potuisset et operibus consentire; praesertim cum, etsi testes generaliter dixerint quod dictus B. semper contradixit, generalitas tamen illa debeat ad competentes horas restringi, ne convincantur falsum dixisse si generalius intelligatur quod dixerant, et ex his omnibus sequeretur quod sua non intererat propter hoc ad sedem apostolicam appellare; concludebas quod nihil eorum quae facta fuerant obesset quominus tua deberet electio confirmari. Cum ergo dicti cardinales haec et alia quaecunque fuerant hinc inde proposita nobis et fratribus nostris fideliter retulissent, attestationibus, allegationibus et rationibus utriusque partis plenius auditis et cognitis, quia legitime constitit quod praefatus B. de praepositura ipsa non fuit aliquatenus investitus, etsi mandatum fuerit ut de ea investiretur, de qua etiamsi investitus fuisset, investitura ejus per praedecessorem nostrum semel et secundo certa fuit ratione cassata, quae si nec etiam cassata fuisset, per hoc quod saepedicto H. reverentiam exhibuit, quae debetur praeposito, juri suo renuntiasse videtur; nos attendentes sibi non potuisse de jure competere ut per appellationem ob id interpositam communem ordinationem ecclesiae impediret, intelligentes etiam te a majori parte tam dignitate quam numero eorum quos jus eligendi constabat habere, electum fuisse canonice in praepositum, de communi fratrum consilio electionem tuam auctoritate apostolica confirmamus, praefato B. super ipsa praepositura silentium imponentes. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum, etc., ut supra. CCXCI. BITURICEN. ARCHIEPISCOPO. Ut contra abbatem Stirpensem diffamatum inquirat. (Datum, ut supra. ) Conquerente dilecto filio Willielmo canonico Stirpen. nostro est apostolatui reseratum quod abbas Stirpen., quod dolentes referimus, canonicae professionis oblitus et observantiae regularis, in se male vivendo, ad alios perditionis exempla transmittit; cujus in tantum excrevit iniquitas, ut in ecclesia sibi commissa vigor sit religionis exstinctus et victus quotidianus non possit fratribus exhiberi. Ut enim multa et gravia quae contra ipsum de dissolutione proprii corporis, dilapidatione bonorum ecclesiae, crudelitate nimia nobis proposita sunt, taceamus, illud videtur in eo reprehensione dignissimum quod cum forma fieri debeat subditorum et ea facere quae aliis praedicat facienda, illius sequens vestigia qui coepit facere et docere, neque in dormitorio jacet cum aliis neque in refectorio convivatur, torneamenta in partibus illis sine ipso non fiunt, studiosius saeculari insistit militiae quam coelesti, cum scriptum sit: Nemo militans Deo, implicat se negotiis saecularibus, et discreti debeant esse milites Christi a militibus saeculi, per quos ad effusionem sanguinis pervenitur, et cum vix sine ipso illae detestabiles nundinae celebrentur, milites, quorum se ducem constituit et magistrum, secum trahit ad prandia et de rebus ecclesiae causa inanis gloriae eos facit splendide procurari. Idem etiam abbas novem vel plures ecclesias, quae per rectores proprios consueverant gubernari, suis usibus imo abusibus applicavit et eas ad extremam inanitionem deducens, neque ministros ibi constituit nec praelatos; ita ut ecclesiae luminaribus et divinis officiis remanserint destitutae, et eleemosynis pauperes defraudentur, et si vellemus singula persequi quae adversus eum sunt nostris auribus intimata, et lectio taedium pareret et pagina cresceret in immensum. Nolentes, inquam, facile quidquam credere nec re incognita procedere ad vindictam, cum nobis non constiterit de praemissis, causam ipsam fraternitati tuae, de cujus sinceritate indubitatam fiduciam obtinemus, duximus committendam, diffinitiva nobis sententia reservata: per apostolica scripta praecipiendo mandantes quatenus vel accedas ad locum, si videris expedire, vel vocatis ad praesentiam tuam quos videris evocandos, habito Dei timore prae oculis, sine personarum acceptione in causae cognitione procedas et per claustrales et alios, quos auctoritate nostra remota appellatione compelli volumus ut perhibeant testimonium veritati, de praemissis articulis et aliis quae partes duxerint proponenda plenissime studeas inquirere veritatem, et quidquid reprehensione inveneris dignum in capite vel in membris, in scriptum fideliter redigens, ad nos cures sub sigilli tui munimine destinare, in festo beati Andraeae terminum assignans partibus, quo se nostro conspectui repraesentent, sententiam recepturae. Illud autem attente provideas quod praedictus V. et hi qui adversus abbatem aliquid duxerint proponendum, nullius possint potentia impediri, sed eam securitatem te faciente obtineant, quam ordo judiciarius litigantibus exigit impendendam. Si quid autem in praejudiciumipsius Willielmi et sociorum ejus, ex quo iter arripuit ad sedem apostolicam veniendi, inveneris attentatum, viribus carere decernas, in expensis legitimis eis faciens provideri. Nullis litteris, etc., harum tenore, etc. Datum, ut supra. CCXCII. G. AQUINATI EPISCOPO. Ut a praedecessore suo alienata et vendita rescindantur. (Apud S. Petrum, VIII Kal. Julii.) Congruam officii nostri actionem exsequimur, si pro ecclesiarum statu impigro studio satagimus, vigilem curam et sollicitudinem adhibentes ne in earum praejudicium aliquid statuatur, et si qua deprehenduntur temere attentata, falce moderaminis resecamus. Intelleximus sane quod bonae memoriae R. praedecessor tuus partem decimarum ad mensam episcopi pertinentem in beneficium clericis quibusdam concessit; quaedam etiam, cum ageret in extremis, tam in possessionibus quam in quibusdam proventibus aliis personis tam clericis quam laicis, non servata pontificali maturitate, donavit. Volentes itaque indemnitati tuae et ecclesiae tibi commissae pastorali diligentia providere, praedicta omnia, sicut illicite alienata esse constiterit, appellatione remota, legitime revocandi facultatem tibi auctoritate apostolica indulgemus. Datum Romae apud Sanctum Petrum, etc., VIII Kalend. Julii. CCXCIII. B. WATIEN. EPISCOPO. Constitutio quaedam de synodo servanda confirmatur. (Romae, XII Kal. Julii.) Cum a nobis petitur, etc., usque ad verbum effectum. Ex parte siquidem tua nostris fuit auribus intimatum, quod cum presbyteri tuae dioecesis nunquam ad synodum convenirent, tu, sicut vir discretus et providus, diligenter attendens quod quia nunquam exhortationem sui episcopi audiebant nec percipiebant correctionem suorum excessuum, in eis et eorum subditis apparebat morum nimia corruptela et nimis existebant imperiti et rudes in regenda animarum cura, habito consilio venerabilis fratris nostri Job metropolitani tui et capituli ecclesiae tuae, ut omnes presbyteri et praelati tuae dioecesis annuatim in Nativitate beatae Virginis venirent ad tuam synodum, deliberatione provida statuisti, quibusdam decimis, quae ad sumptus episcopales specialiter pertinere dicuntur, ut eis materiem cujuslibet difficultatis auferres, universorum procurationi perpetuo deputatis. Nos igitur, venerabilis in Christo frater, tuis justis postulationibus grato concurrentes assensu, praedictam constitutionem, sicut de consilio metropolitani tui et assensu canonicorum ecclesiae tuae provide facta est, auctoritate apostolica confirmamus, etc. Nulli ergo, etc. Datum Romae, etc., XII Kalend. Julii, etc. CCXCIV. NICOLAO MILITEN. EPISCOPO. Ut a decessoribus alienata revocentur. (Apud S. Petrum, VII Kal. Julii.) Sicut ex officio quod nobis est divina clementia propitiante commissum tenemur his quae rite ac secundum formam canonicam peracta esse noscuntur, robur auctoritatis apostolicae impertiri; sic ad ea in irritum reducenda quae minus licite noverimus attentata, studium nos convenit et operam impendere diligentem. Nos igitur indemnitati tuae ecclesiae providere volentes, ut universa tam mobilia quam immobilia, quae a praedecessoribus tuis vel a canonicis ecclesiae tuae seu a quibuscunque personis in praejudicium tuum ac ecclesiae tuae illicite collata, subtracta seu alienata fuerunt, liceat tibi sine alicujus appellationis impedimento ad jus tuum et ecclesiae tibi commissae legitime revocare, fraternitati tuae liberam auctoritate praesentium tribuimus facultatem. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum, VII Kalend. Julii. CCXCV. TRANEN. ARCHIEPISCOPO, ET BRUNDUSIN. ARCHIDIACONO. Committitur eis causa Philippi notarii sui contra Thomam VI super cantoria Hydruntina. (Apud S. Petrum, IX Kal. Julii.) Cum litigaturus super cantoria ecclesiae Hydruntin. Thomas clericus ad nostram praesentiam accessisset, quia dil. filius magister Philippus notarius noster super ea ipsi se adversarium opponebat dicens cantoriam ipsam sibi fuisse canonice assignatam, nos eis dilectum filium G. Sanctorum Cosmae et Damiani diaconum cardinalem concessimus auditorem: coram quo ex parte praedicti T. taliter dicitur fuisse propositum, quod cum ipse cantoriam ipsam canonice fuisset adeptus et fere per viginti annorum spatium pacifice tenuisset et Romam veniens ab Albertino quondam mercatore mutuo recepit pecuniam ei apud Hydruntum cum accessionibus exsolvendam. Cumque dictus Al. propter ipsam recipiendam Hydruntum ivisset, ibidem infirmitate gravatus de pecunia ipsa disposuit; quam cum post ejus obitum idem T. erogare intenderet secundum arbitrium testatoris, Joannes, qui G. relictam ipsius Alb. duxerat in uxorem, ad venerabilem fratrem nostrum Hydruntinum archiepiscopum a sede apostolica litteras impetravit, in quibus habebatur ut quia dictus T. ad terminum constitutum pecuniam non solverat memoratam et propter hoc reus erat praestiti juramenti, ipsum cogeret ad eamdem pecuniam exsolvendam et pro perjurio ipsum ad Rom. Ecclesiam destinaret. Cum autem ipse saepedictam pecuniam conquerenti juxta mandatum apost. persolvisset et dictus I. publice fuisset et sponte confessus quod memoratus T. super solutione ipsius pecuniae non praestitisset juratoriam cautionem, sed ipse id ad terrorem in litteris apostolicis fecisset apponi, accedente propter hoc ipsius nuntio ad apost. sedem et dicto praedecessori nostro rei seriem exponente, ipse per litteras dilecti filii nostri I. tt. S. Stephani in Coelio monte presbyteri cardinalis archiepiscopo memorato mandavit ut ab eodem T. super perjurio quod dictus fuerat incurrisse purgatione recepta, ipsum non permitteret super ea alterius molestari. Licet autem dictus archiepiscopus purgationem ipsius, qui eam spontaneus offerebat, primo recipere distulisset, ei tamen indixit ut de perjurio, adulterio, homicidio et aliis criminibus se purgaret, indulta sibi super hoc consilii libertate et nulla ei poena penitus irrogata. Caeterum cum idem T. reversus ad ipsum, humiliter rogavisset ut eum indebite non gravaret et ad sedem apostolicam appellasset, ipse eum ab officio cantoriae suspendit, et post appellationem iterum interpositam ad ap. sedem in eum excommunicationis sententiam ferre et beneficiis suis non est veritus spoliare; cantoriam ipsam dicto notario nostro assignans ut apud sedem apostolicam eum patronum sibi et ei redderet inimicum, propter quod idem T. primo restitui postulabat, ac postmodum suam causam audiri. Verum ex adversa parte memoratus notarius noster litteras nobis ipsius archiepiscopi praesentavit, ad bonae memoriae Clementem papam praedecessorem nostrum directas: in quibus erat expressum, quod cum archiepiscopus ipse apostolicas et tam dicti cardinalis quam venerabilis fratris nostri Sipontini archiepiscopi, qui tunc apud sedem apostol. morabatur, litteras recepisset ut dictum T. de perjurio quod commisisse dicebatur, quoniam ad statutum terminum, prout juramento firmaverat, pecuniam non solverat memoratam, purgationem praestare compelleret, ipse accitis ad se Liciensi, Leucadensi et Augentinensi episcopis suffraganeis suis, sub apostolica ei auctoritate indixit ut septima manu de perjurio se purgaret; adjiciens ut quia fama exierat quod dictus Al. in domo sua fuerat interfectus (cujus certum erat indicium quod nec a capellano, qui ad hoc in terra illa est specialiter deputatus, viaticum receperat nec confessus fuerat alicui sacerdoti nec pulsatae fuerant in ejus decessu campanae et ejus erat sepultura incerta), super reatu homicidii tertia se compurgantium manu ostenderet innocentem; praecipiens etiam quod de adulterio diffamatus fuerat et a justitiariis propter hoc aliquando missus in carcerem; et quia cum quadam commatre sua conjugata incestum et adulterium commisisse publice dicebatur, pro incestu septimae et pro adulterio tertiae manus, non tam delegata quam ordinaria fungens auctoritate indixit. Quam quia contumaciter praestare contempsit, ipse mandatum apostolicum exsequens et a justitiae tramite non recedens, eum ab officio et dignitate suspendit, donec de praemissis omnibus se purgaret. Cum autem dictus T. sententiam suspensionis contemneret et sicut prius dignitate ac beneficio uteretur, et ducentos octoginta malachinos, quos praedecessor ipsius archiepiscopi domui Jerosolymitani Hospitalis et militiae Templi legaverat et quos ipse T. publice rapuerat de manibus testatoris, ab eo admonitus restituere non curaret, excommunicationis in ipsum sententiam promulgavit. Quia vero ipse, secundam sententiam et priorem contemnens, choro se ingessit ecclesiae Hydruntinae et admonitionem ipsius archiepiscopi, qui eum a tam temeraria praesumptione desistere commonebat ac mandabat ut exiret ecclesia, quia erat excommunicationis vinculo innodatus, a sua praesumptione non destitit, imo quod archiepiscopus mentiretur per medios dentes respondit et quod tanquam ventum ejus sententiam reputaret. Archiepiscopus ipse contumaciam tantam attendens et considerans eum idiotam esse et ad cantoriae officium minus aptum, utpote qui horas diurni officii per se nec legere poterat nec cantare et solam capitis tonsuram habebat, ac quia confessus fuerat quod conspiraverat contra archiepiscopum et manifestum erat eum contra juramentum quod ipsi praestiterat super fidelitate venisse, per sententiam dicta eum cantoria privavit et ipsam memorato nostro notario concessit; ac postmodum bonae memoriae Coelest. papa praedecessor noster eamdem sententiam confirmavit. Cum igitur dictus cardinalis quae coram eo proposita fuerant in nostra praesentia retulisset, nos causam ipsam vestro duximus examini committendam: per apostolica vobis scripta mandantes quatenus eum pro absoluto habentes, inquiratis super praemissis diligentius veritatem; et si vobis constiterit post appellationem legitime interpositam vel alias, citra justitiam praefatum T. spoliatum fuisse, appellatione remota ipsum restitui faciatis, indicta sibi super praemissis criminibus purgatione canonica; in qua si forte defecerit, cantoriae sibi dignitas auferatur et restituatur notario saepedicto pacifice possidenda. Testes, etc., cogantur. Nullis litteris, etc., si quae apparuerint praeter assensum partium, etc. Datum Romae apud S. Petrum, IX Kalend. Julii, pontificatus nostri anno primo. CCXCVI. CANONICIS BASILICAE PRINCIPIS APOSTOLORUM, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, CANONICE SUBSTITUENDIS IN PERPETUUM. Quod eorum ecclesiam, in qua ipse canonicus fuerat, in honorem apostolorum ditiorem reddere velit. (Laterani, III Id. Martii.) Cum in lege veteri non solum laborum primitiae, verum etiam hominum primogenita, Domino mandentur offerri; nos, quos ipse, licet immeritos, gratuito coelestis gratiae rore perfusos ad summi pontificatus apicem sublimavit, ut primogeniti simus in multis fratribus, cum omne opus nostrum teneamur Domino consecrare, promotionis nostrae primitias ipsi fideliter offerre decrevimus et in honorem apostolorum principis cui, licet immeriti, non sine magno quodam et admirabili sacramento successimus in officio pastorali (cum ea die simus in sede apostolica consecrati qua beatus Petrus apostolus in episcopali fuit cathedra collocatus), sacrosanctam ejus basilicam licet tenuis, alicujus tamen muneris privilegio decorare: sperantes quod is qui munus Abel et minuta viduae missa in gazophylacium acceptavit, nostrae quoque respiciat humilitatis affectum, non quantum sed ex quanto proferamus attendens: qui cum sit Dominus omnium et bonorum nostrorum non egeat, quid digne possimus tribuenti retribuere non habemus; quia de suo reddimus, non de nostro largimur. Eapropter, dilecti in Domino filii, vobis, tanquam specialibus principis apostolorum ministris, ob ipsius apostoli reverentiam cupientes utiliter providere, attendentes etiam quod inter caeteras ecclesias per universum orbem diffusas, basilicam principis apostolorum, utpote sedem nostram, specialius diligere ac honorare tenemur, sicut qui olim in ipsa vobiscum pariter canonici beneficium assecuti, nunc de filio in patrem ejus divina sumus miseratione promoti, alteram quartam ministeriorum ad honorem Dei et apostolorum principis, ac ut sollicitius et devotius divinis officiis intendatis, de communi fratrum nostrorum consilio vobis et successoribus vestris perpetua donatione concedimus et apostolicae sedis privilegio communimus; ita ut deinceps medietatem omnium ministeriorum sine diminutione qualibet habeatis. Ad haec, ecclesias Sancti Jacobi et Sancti Leonardi sitas in Septiniano, quantum ad spiritualia, pleno vobis jure subjicimus, super jure patronatus nemini praejudicium facientes, ab ecclesiis autem Sancti Michaelis, Sanctae Mariae in Saxia et Sanctae Mariae in Transpadina concedimus et statuimus in scrutinio, baptismo, processionibus et chrismatis confectione, vobis subjectionem et reverentiam perpetuis in posterum temporibus exhiberi. Nullis obstantibus privilegiis, cum hoc beneficium vobis de certa conscientia conferamus. Reservantes nobis et successoribus nostris in tribus praedictis ecclesiis institutionem, destitutionem et correctionem omnium clericorum. In caeteris autem ecclesiis, quae sunt in civitate Leoniana, et per stratam usque ad Montem malum, jus quod hactenus habuistis vobis et successoribus vestris auctoritate apostolica in perpetuum confirmamus. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam beati Petri temere perturbare, etc. Si qua igitur, etc. Datum Laterani per manum Rainaldi domini papae notarii, vicem agentis cancellarii, III Idus Martii, indictione prima, Incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae III anno primo. CCXCVII. EPISCOPO, GAUTERO ET JOANNI ARCHIDIACONIS EXONIENSIBUS. Furioso ablata beneficia reddi mandantur: et ne invitus coactusque tonsuratus in monasterio contra voluntatem retineatur. (Romae, X Kal. Julii.) Petri diaconi humilis nobis querela monstravit quod cum coram dilecto filio abbate Radingen. et bonae memoriae magistro Simone, quondam procuratoribus tunc Saresberien. episcopi, a Rogerio clerico, qui multas ei molestias irrogaverat et per capellanum suum ejus capellanum graviter vulneraverat, traheretur in causam, in superbiae spiritum et in iram vehementer accensus, extra seipsum factus, ducebatur amens, petens se in flumen mittere vel per laquei suspendium interire. Magister vero Simon talem ipsius amentiam et infirmitatem attendens, sigillum suum ei subripuit et praebendam ejus accepit; alios quoque redditus, quos in episcopatu Saresberien. habebat, in manu sua retinuit et partem sibi, prout voluit, reservavit, partem vero aliis processu temporis assignavit. Abbas autem Radingen. ipsum capi faciens et ad monasterium suum adducens, pernoctantem ibi et ductum in capitulum tonsuravit et habitum monasticum eum indui fecit. Postea vero tali amentia et alienatione cessante, ad seipsum rediit et coram abbate, monachis et quibusdam aliis reclamavit, dicens se nec velle nec posse monachorum ordinem regulamve tenere: petens instanter ut in qua intravit veste, liber abiret. Dicti vero abbas et monachi ei exitum denegantes, per novem fere menses inclusum et custodiae traditum retinuerunt invitum. Cum autem idem in proposito suo firmus et immobilis permaneret, a tanta violentia sedem apostolicam appellavit. Permissus autem postmodum ab abbate de custodia qua tenebatur exire, litteris dimissoriis ab eisdem abbate et monachis impetratis, iterum appellavit. Praescriptus vero magister Simon appellationi ad sedem apostolicam factae non deferens, tam ipsum P. quam suos excommunicare praesumpsit; quos bonae memoriae Coelest. papa praedecessor noster absolutos nuntiari mandavit per judices delegatos. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus, si praemissis veritas suffragatur, praefato Petro, cui dictus praedecessor noster beneficium absolutionis impendit, praebenda sua et aliis beneficiis spoliato, amotis ab eis quibuslibet illicitis detentoribus, praebendam ipsam et omnia bona sua, quae in ipsius juris praejudicium alienata dicuntur, appellatione cessante auctoritate nostra in integrum, sicut justum fuerit, restitui faciatis, audituri postmodum si quid propositum fuerit quaestionis et fine debito decisuri. Testes cogantur. Nullis, etc. Datum Romae, etc., X Kalend. Julii. CCXCVIII. ARCHIDIAC. MEDIOLANEN. Quod haeretici ad nullas dignitates nec eligi nec eligere possint. (Apud S. Petrum, XVII Kal. Julii.) His quae ad ampliandam fidem catholicam et reprimendam pravitatem haereticam statuuntur, auctoritatem nostram libenter impendimus et favorem. Sane, sicut accepimus, dilectus filius noster G. Sanctae Mariae in Porticu diaconus cardinalis, dum legationis fungeretur officio in partibus Lombardiae, de consilio venerabilium fratrum nostrorum Mediolanen. archiepiscopi et episcoporum qui ad eum Veronae convenerant et quorumdam etiam sapientum instituit ut de caetero haeretici ad consilia et dignitates Lombardiae nullatenus admittantur nec eligendi alios eis arbitrium conferatur nec in eligendis personis ad eas vocem debeant aliquam obtinere. Ad id autem servandum in posterum potestates, consules, consilia Lombardiae astringendos constituit juratoria cautione et te ad recipienda juramenta eorum in quibusdam civitatibus deputavit, indulta tibi libera facultate contumaces excommunicationis et terras eorum interdicti sententiis feriendi. Nos igitur quod ab eodem cardinali provida deliberatione statutum est ratum habentes, ut juxta mandatum ejus a civitatibus illis super hoc exigas et recipias juramenta, ad quas te ipse duxerat destinandum, injungimus, auctoritate tibi praesentium indulgentes ut contradictores excommunicationis sententia ferias et terras eorum subjicias interdicto. Nulli ergo, etc. Datum Romae, apud Sanctum Petrum, XVII Kalend. Julii. CCXCIX. NIVERNEN. EPISCOPO, VIRZILIACENSI ET DE MACERIIS ABBATIBUS. Iis committitur causa abbatis Flaviniacensis contra priorem de Sinemuro. (Apud S. Petrum.) Cum dilectus filius G. abbas Flavin. nuper apud sedem apostolicam moraretur, supervenit dilectus fil. A. prior de Sinemuro postulans instantissime ut abbatiam Flavin. sibi restitui faceremus, qua dicebat se praetermisso juris ordine spoliatum. Nos autem dilectum filium G. tituli S. Mariae Transtiberim presbyterum cardinalem eis dedimus auditorem; in cujus praesentia fuit ex parte jamdicti prioris propositum quod praedecessor noster Coelestin. papa bonae memoriae venerabili fratri nostro Cabilonen. episcopo et dilecto filio Molismen. abbati districte praecepit, sicut in ipsius litteris continetur, ut R. quondam abbatem Flavin. omni contradictione cessante deponerent, et, nisi capitulum infra certum terminum in idoneam personam canonice conveniret, ipsi de praelato idoneo monasterium ordinarent. Amoto itaque abbate a judicibus nominatis et assignato termino monachis et de communi voluntate recepto, infra quem de substituendo pastore monasterio unanimiter providerent, electioni fuit terminus assignatus: in quo cum de facienda electione communiter tractari deberet, N. monachus frater praedicti abbatis cum novem fautoribus suis monasterium noluit introire, sed ad ipsorum malitiam convincendam, ab aliis de consensu omnium electioni fuit alius terminus assignatus; ad quem, praeter memoratos novem in sua sicut prius contumacia perdurantes, omnes monachi convenere. Praedicti autem novem se in domo cujusdam laici receptantes, constanter asserebant quod capitulum non intrarent, nisi electionis potestate in unum ex ipsis collata. Quod etiam conventus facere voluit, ut scandalum schismatis vitaretur; dummodo electurus juramento firmaret quod de gremio Ecclesiae meliorem secundum conscientiam assumeret in abbatem, quod recipere noluere, nisi compromissio fieret absolute ut cui daretur eligendi facultas, undecunque vellet assumeret eligendum. Sic ergo conventus, habito prudentum virorum consilio, qui ad electionem convenerant et de voluntate absentium, de facienda electione tractatum habere coeperunt et praemissos novem indignos electione credentes, tandem in quatuor monachos presbyteros de corpore convenerunt monasterii: qui promiserunt, praestito juramento, quod de gremio Ecclesiae personam idoneam nominarent, jurantibus aliis quod illum sine contradictione reciperent qui esset a quatuor nominatus. Ipsi vero praefatum A. monachum ipsius Ecclesiae, priorem Sinemuri, virum providum et discretum, unanimiter elegerunt; quem conventus gratanter suscipiens, cantando, sicut moris est: Te Deum laudamus, in sede abbatis electum solemniter posuere; qui rediens in capitulum cum conventu, se, electionem suam, electores et consentientes eis in protectione sedis apostolicae posuit, ad eam appellando si qui ducerent resistendum. Consequenter electionem et formam ejus per idoneas personas intimavit judicibus intimatis; quibus electio valde placuit et quod idem ipsi fecissent nuntiis responderunt, si ad eos electio pertineret; coram quibus, si qui electioni se opponerent, appellatio fuit a nuntiis innovata. Quibus judices retulerunt quod in absentia partium nihil penitus innovarent, et nisi prius de causae meritis fierent certiores et ita per septem septimanas et amplius dictus A. possessionem et administrationem habuit ut electus. Exinde dictus G. cum multitudine veniens armatorum, monasterium per violentiam occupavit, ejectis viginti duobus monachis qui ejus proposito resistebant, et post appellationem eo praesente interpositam, jam tertio eos turpiter tractari fecit et quosdam ex ipsis usque ad effusionem sanguinis verberari. Postmodum vero memoratum A. per violentiam nobilis viri ducis Burgundiae de prioratu Sinemuri fecit expelli, data sibi magna pecuniae quantitate, quam super possessionibus prioratus usque ad ducentas libras provenien. f. Provincenses et amplius mutuo dicitur accepisse propter quod eumdem A. et fautores suos ita inhoneste tractatos exire a terra oportuit et latere. Idem etiam dux amicos ipsius A. usque ad subversiones castrorum et incendia fuit ejus odio persecutus. Sed postmodum ad se rediens et gratiam eis restituit et a persecutione destitit monachorum: qui mox ut eis fuit opportunitas reddita, quod persecutionis tempore facere non poterant, ad sedem apostolicam accesserunt, suppliciter postulantes ne mora temporis, quam necessitas peperit non voluntas, eis deberet praejudicium generare. Contra quem citra litis contestationem fuit propositum ex adverso quod cum ipse A. ex causa multiplici esset excommunicationi subjectus, ei dictus abbas non tenebatur aliquatenus respondere. Quondam enim ipsius A. consanguinei pro violenta injectione manuum in priorem Flaviniacensem, quem membris genitalibus mutilarunt, excommunicati fuerunt publice nuntiati et castrum eorum suppositum interdicto; infra quod dictus monachus se recipiens, sacrilegerum communionem nullatenus evitavit; quibus scienter communicando, labem excommunicationis incurrit: et cum sine abbatis sui licentia claustrum exierit, quod non est etiam pro ecclesiasticis utilitatibus faciendum, secundum statuta regulae, quae excommunicatos asserit donec satisfaciant monasteriis quae relinquunt, personam standi in judicio non habebat. Auctoritate quoque delegatorum judicum excommunicationis vinculo dicebatur astrictus, sicut ipsorum litterae testabantur; cumque per annum et dimidium in excommunicatione permanserit, admitti non debebat amplius ad agendum. Adjectum fuit etiam pro abbate quod, cum propter onera debitorum quibus suum monasterium praegravatur, quae contraxit praedecessor suus ipsius A. consanguineus, ad sedem apostolicam accessisset, sicut ex arbitrio venerabilis fratris nostri Ostien. episcopi evidenter apparet, cum trecentas quinquaginta marchas vener. fratri nostro Eduen. episcopo proinde solvere teneatur nec ad causam istam fuerit evocatus, compelli non poterat nec debebat ut adversario responderet; qui videbatur dolose versari, cum illum volebat non praemonitum convenire, de quo coram ordinario judice congruo loco et tempore, si quam haberet, poterat justitiam obtinere: cui quod nullam superesset jus ad agendum, per confirmationem ejusdem praedecessoris nostri et acta delegatorum judicum manifeste poterat approbari. Judices etiam auctoritate apostolica inhibuere conventui, ne sine priore, decano et aliis, ex justo metu absentibus, ad electionem procederent; et hoc idem quidam de capitulo inhibentes ne contra prohibitionem judicum aliquid fieret, sedem apostolicam appellarunt. Quidam vero juvenes, inhibitione judicum et appellatione contemptis, absentibus priore, decano et sociis, nolente quoque parte residentium saniore, praedictum A. eligere praesumpsere; quibus, ne possent eum ad Ecclesiam ducere, fores Ecclesiae clausae sunt ab his qui rectius sentiebant, ruptis funibus campanarum: unde factum est ut neque in obedientia monachorum vel fidelitate burgensium factum ipsorum procederet, nec etiam in solemnibus quae consuevere in talibus adhiberi; et ita nec auctoritate judicum nec de conscientia dioecesani episcopi nec de voluntate ipsius capituli in spiritualibus vel temporalibus ministravit. Post haec quidam de residentibus in capitulo, cum litteris ipsius capituli continentibus veritatem, accesserunt ad judices delegatos, ut Ecclesiae juxta tenorem apostolici mandati consulerent postulantes. Qui, deliberato consilio, quod eis inhibentibus factum erat in irritum revocantes, et eos qui elegerant et electum per dioecesanum episcopum excommunicationis vinculo innodarunt. Postmodum ad ordinationem monasterii procedentes, ipsum G. qui praesidet, tunc Virziliacen. hostalarium, elegerunt; quem petitum solemniter et concessum monachi et populus Flaviniacenses, sicut eis a judicibus mandatum fuerat, cum honore debito recepere et tunc a dioecesano episcopo munus benedictionis nullo contradicente suscepit. Exinde ad ecclesiam pariter accedentibus, episcopus in sede abbatis illum constituens, per funem campanae, sicut moris est, investivit; cui et monachi obedientiam et burgenses fidelitatem debitam praestitere; usque ad haec tempora (quantum ad ipsum A.) pacifice praefuit abbatiae. Haec omnia quae praemisimus, scilicet H. depositionem, et A. cassationem, verum etiam ordinationem et institutionem dictus praedecessor noster per suas litteras confirmavit; nec eo vivente praesumpsit aliquis reclamare. Cujus confirmationem ratam haberi petebat et quae per adversarium amiserat, postquam appellationem interposuit et iter arripuit ad sedem apostolicam veniendi, sibi restitui postulabat. Caeterum praemissis objectionibus pars ipsius A. taliter respondebat, quod cum dictus G. canonicus fuerit regularis et cucullam sine abbatis sui licentia accepisset, praesertim cum talis fuerit canonica regularis, quod canonicis, ne monachi fieri possint, per privilegium denegetur, de recessu monasterii sine praelati licentia non poterat adversarium accusare. Pari modo cum eos qui dictum priorem genitalibus mutilarunt ad osculum postea pacis receperit, redditus centum librarum tam eis quam aliis per annos singulos persolvendo, super eorum communione adversario quidquam objicere non debebat, cum ipse commisisset similia vel pejora, quibus tamen se communicasse penitus denegabat. A judicibus vero delegatis ligari se potuisse illa ratione negabat, quod post depositionem memorati abbatis, eorum jurisdictio exspirasset, majore parte capituli et consilii sanioris abbatem concorditer eligente. Et cum per narrationem et responsionem litis contestatio fiat et haec observata fuerint inter ipsos, asserebat adversarium non posse instantiam judicis declinare. Nos ergo, qui juxta commissum nobis apostolatus officium universis sumus in sua justitia debitores, per apostolica vobis scripta mandamus quatenus partibus ad vestram praesentiam constitutis convocatis , si praedictus A. legitime comprobaverit jurisdictionem delegatorum ante institutionem praefati G. penitus exspirasse, legitimum etiam impedimentum ostenderit propter quod non potuit appellationem prosequi infra annum cum ex justa causa indulgeatur biennium, tunc demum inquiratis super propositis et proponendis diligentius veritatem; et Deum habentes prae oculis, sine personarum acceptione causam ipsam, ad locum idoneum accedentes et utrique parti securum, si partes consenserint, fine canonico terminetis, vel eis non consentientibus, usque ad diffinitivae sententiae calculum procedentes, gesta omnia redacta in scriptis et sigillorum vestrorum munimine roborata ad nostram praesentiam transmittatis; statuentes partibus terminum competentem, ad quem recepturae sententiam per se vel procuratores suos nostro se conspectui repraesentent. Interim autem praedictus G. sicut abbas libere administret. Nullis litteris, etc., praeter assensum partium, etc. Quod si omnes, etc., tu, frater episcope, cum eorum altero, etc. Datum Romae apud S. Petrum, etc. CCC. MAGDEBURGEN. ARCHIEPISC. ET SUFFRAGANEIS EJUS. Ne pro terrae sanctae recuperatione laborantibus injuriae inferantur. (Apud S. Petrum, V Kal. Julii.) Quanto gravioribus rerum et personarum periculis se opponunt qui relicta domo propria pro liberatione salutiferae crucis et terrae sanctae, quam Dominus noster Jesus Christus pretioso sui corporis sanguine consecravit, ad partes transmarinas accedunt, tanto circa tuitionem ipsorum et rerum suarum vigilantior cura nobis incumbit; cum tam ipsi quam res eorum sint, donec in sancta peregrinatione permanserint, specialiter sub protectione sedis apostolicae constituti. Ex parte siquidem dilectorum filiorum principum, magnatum et aliorum de vestra provincia, qui crucem suis humeris infigentes, ad partes Hierosolymitanas pro servitio Jesu Christi non sine magno discrimine laborarunt, fuit in auditorio nostro propositum quod ipsis in obsequio sancto manentibus, contra protectionem quam sedes apostolica duxit eis specialiter impendendam, quidam de vestra provincia malo spiritu concitati, postposita reverentia venerandae crucis et ejus qui pro salute omnium tanquam pretium nostrae redemptionis in ea pependit, possessiones eorum et bona invadere minime timuerunt. Volentes igitur eorum temeritati, prout convenit, obviare, fraternitati vestrae per apost. scripta praecipiendo mandamus atque praecipimus quatenus praesumptores illos, qui vobis suis nominibus exprimentur, ad faciendam plenariam restitutionem taliter ablatorum et passis injuriam satisfactionem congruam exhibendam, singuli vestrum, cum fueritis requisiti, monitione praemissa per ecclesiasticam districtionem subl. appellationis obstaculo compellatis. Datum Romae apud S. Petrum V Kalend. Julii. CCCI. EPISCOPO LEXOVIEN. ET ABBATI VALLIS RICHERII Causa abbatis de Conchis eis committitur. (Datum Romae apud S. Petrum.) Sicut in litteris bonae memoriae Coelestini papae praedecessoris nostri perspeximus contineri, cum olim quidam monachus Conchen. ad sedem apostolicam accessisset cum clamoribus importunis, et quarumdam litterarum, quas secum habebat, testimonio praemunitus, asseruit quod ad mandatum dilecti filii nostri Iord., tituli Sanctae Pudentianae presbyteri cardinalis, tunc apostolicae sedis legati, dilecti filii abbas Troarnensis et prior Sanctae Barbarae abbatem de Conchis pro inutili administratione, corporis incontinentia rerumque monasterii dilapidatione, ascito sibi priore de Lira, praedicti legati auctoritate ab officio et administratione abbatiae memoratae deponere curaverunt. Cum itaque non esset qui pro parte altera responderet, ad nimiam praedicti monachi pertinaciam et clamosam instantiam sententiam talem, prout rationabiliter lata fuerat, nec legitima appellatione suspensa, idem praedecessor noster confirmans, eam mandavit inviolabiliter observari. Dictus vero abbas postmodum ad apostolicam sedem cum magnis veniens periculis, laboribus et expensis, multorum et magnorum virorum testimonialibus litteris communitus, se post appellationem interpositam ad litteras per precum mendacia impetratas, a judicibus sibi suspectis, juris ordine non servato, ab administratione monasterii conquestus est injuste fuisse amotum, cum praedictus legatus saepedictum monasterium visitans, nihil circa personam abbatis vel ipsius administrationem inutilem invenisset quod ei correctione dignum vel reprehensione videretur. Idem etiam cardinalis proprio fuit ore confessus quod quandiu in monasterio fuit, cum cuncta diligentius inquisisset, domum per omnia in bono statu invenit nec aliquid adversus abbatem fuit propositum quaestionis. Post discessum vero suum quidam adversus saepedictum abbatem tot et tanta proposuere nefaria, quod nulla ratione, salva conscientia, sine inquisitione diligenti poterat praeterire. Unde memoratis et priori mandavit ut de vita et conversatione ipsius abbatis et totius capituli statu, associatis sibi viris prudentibus, inquirerent diligenter et quidquid invenirent ibidem ei absque dilatione significare curarent. Nunquam tamen suae fuisse intentionis asseruit quod ipsi ad sententiam proferendam absque ipsius consilio procederent et mandato. Sicque saepedictus praedecessor noster nolens praedictum abbatem inordinate gravari, quod a praedictis inquisitoribus qui mandato cardinalis abusi fuerant factum erat enormiter circa ipsum penitus irritans, in eum statum ipsum restituit in quo fuit cum dictus cardinalis a monasterio praefato recessit. Subsequenter vero venerabili fratri nostro episcopo tunc electo et dilectis filiis Hu. et Lu. archidiacon. Ebroicen. praecipiendo mandavit ut eidem abbati memoratae abbatiae plenam et pacificam possessionem auctoritate freti apostolica, nullius contradictione vel appellatione obstante, restituere non differrent, revocantes in irritum quidquid post appellationem ad nos interpositam in ipsius abbatis praejudicium noscerent immutatum. Ne tamen illius restitutionis occasione vitia ejus, si forte talis esset qualem ejus adversarii asserebant, dissimulare aut fovere deberet, eisdem injunxit ut, si quis postmodum appareret qui adversus personam ejus vel administrationem inutilem aliquid proponere vellet et canonica probatione monstrare, ea diligenter audirent eique cum sigillorum suorum testimonio fideliter intimarent: providentes attentius ne bona ipsius monasterii ex tunc possent per ejus negligentiam seu malae administrationis studium dissipari. Verum cum, sicut idem abbas in nostra nuper praesentia constitutus asseruit, praedictus episcopus illius auctoritate rescripti cum suis conjudicibus in negotii deberet exsecutione procedere, ipse post labores multiplices, restitutione nondum facta, diem ipsi apud Ebroicas assignavit: ubi pars adversa ipsum ob multa pericula quae personae suae imminere videbantur, quod praefati episcopi staret arbitrio fidem interponere compulerunt duobus aliis conjudicibus in absentia constitutis. Nos igitur causam ipsam tam super principali quam incidenti quaestione vestro examini committentes, discretioni vestrae, de qua plenam fiduciam obtinemus, per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus super his omnibus studeatis, elicere veritatem et quod secundum Deum videritis rationabiliter statuendum, appellatione postposita, statuatis et faciatis id per censuram ecclesiasticam irrefragabiliter observari. Si qua vero partium legitime citata ad vestram praesentiam venire neglexerit, vos nihilominus, quantum de jure poteritis, in ipso negotio procedentes, finem ei debitum subl. appellationis obstaculo imponatis; provisuri attentius ut ita per omnia servato juris ordine procedatis, quod discretio vestra merito debeat commendari. Nullis litteris, etc., harum mentione, etc., Quod si non ambo, etc., alter vestrum. Datum Romae apud Sanctum Petrum. CCCII. SYRACUSANO EPISCOPO ET ABBATI SAMBUCIEN. Ut crucem praedicent et homines ad terrae sanctae recuperationem adhortentur. (Datum Romae.) Plorans ploravit Ecclesia et vox in Rama audita est ploratus et ululatus ipsius, imo etiam in omnem terram clamor ejus exivit et in fines orbis terrae singultus ipsius; ex quo nunc ultimo, peccatis Christiani populi promerentibus, venerunt gentes in haereditatem Domini, coinquinavere templum sanctum ejus, posuerunt Hierusalem velut pomorum custodiarum, posuerunt mortalia servorum ejus escas volatilibus coeli, carnes sanctorum bestiis terrae. Effuderunt sanguinem sicut aquam in circuitu Hierusalem et non erat qui sepeliret. Fremuerunt enim gentes et populi non prorsus inania meditati, astiterunt cum regibus suis et principes convenere in unum adversus Dominum et adversus Christum ejus; et quasi praevalentes in ipsum et in haereditate possidentes sanctuarium ejus, profanantes Sancta sanctorum et ad pretiosa ipsius manum et animum extendentes, sancta ejus diripuere in praedam et sorte sibi ejus spolia diviserunt. Sane apostolica sedes quae mater est omnium generalis, aegre ferens victimas filiorum et suos dolens terminos coarctari, praedecessorum nostrorum temporibus ad universas provincias, in quibus nomen colitur Christianum litteras sui gemitus destinavit, ut filios in injuriae paternae vindictam et fratres armaret in fraterni excidii ultionem. Licet autem diversi reges et principes Christiani ad commonitionem ipsius arma moverint in paganos, quia tamen, sicut effectus demonstrat, non ambulaverunt prout debuerant in lege Domini, imo revertebantur cum incederent et ollas carnium in deserto et Aegypti delicias in solitudine affectabant, nec in digito Domini sed sua potius potentia confidebant, quibusdam eorum pereuntibus gladio et aliis infirmitate consumptis, nondum aversus est a nobis furor Domini, sed adhuc manus ejus extenta. Non autem haec scribimus ut vos de divina misericordia desperare velimus, quae vocat ea quae non sunt tanquam ea quae sunt, quae posset in hac Christiani populi necessitate exhibere plusquam duodecim legiones angelorum, quae docet manus ad praelium et digitos movet ad bellum; sed ut nostram potius incuriam arguamus, qui culpis nostris miserationem Domini visi sumus hactenus retardare; sicut filii Hierusalem, qui murmuravere in castris nec exaudierunt vocem Domini, quadraginta dies quibus potuissent terram repromissam intrare in annos totidem convertere. Sic, sic olim populus Hierusalem, cum ad debellandum tribum Benjamin prius Domino consulto, deinde ipso ascenderet injungente, non prius de ipsis victoriam est adeptus quam semel et secundo conversus in fugam, culpas suas hostili gladio expiaret. Siquidem si fides nostra sicut granum sinapis fuisset et in lege Domini ambulassent qui tulerunt crucem ejus ut ipsius injuriam vindicarent, unus nostrum mille et duodena millia effugasset; et sicut deficit fumus et fluit cera a facie ignis, sic inimici ejus ab eorum praesentia defecissent. Quamvis autem contrarium merita non meruerint, qui per peccata quae jugiter facimus ad duriora Dominum provocamus: quia tamen miserationes ipsius sunt super omnia opera ejus et cum iratus fuerit, misericordiae recordatur, si conversi fuerimus, adjiciet misereri Deus et non continebit in ira misericordiam suam; nec dabit haereditatem suam in opprobrium ut dominentur ei de caetero nationes, ne forte consentiant adversarii nostri et dicant: Manus nostra excelsa, non Deus, fecit haec omnia (Deut. XXXII, 27). Quis igitur in persona propria pro eo laborare recuset, imo etiam extrema pericula sustinere, qui pro nobis crucis patibulum subire voluit ut inimici a nobis expelleret potestatem? Quis sua deneget illi qui nobis et esse contulit et habere; qui centuplum retribuit in praesenti et in futuro praemia pollicetur aeterna? Nam, et secundum Apostolum, pietas promissionem habet vitae quae nunc est et futurae. Quis pro eo mori deneget, qui actus est pro nobis obediens usque ad mortem, mortem autem crucis; qui habet potestatem corpus et animam perdere in gehennam; et secundum multitudinem miserationum suarum brevi temporis spatio mortis compendio vitam istam in aeternam potens est commutare? Exsurgant igitur fideles Ecclesiae, apprehendant arma et scutum, et exsurgant in adjutorium Jesu Christi; ut et ipse mittat eis auxilium de sancto et de Sion tueatur; eo faciente cum ipsis signum in bonum qui conterit bella, qui currum et exercitum Pharaonis projecit in mare; infirmi robore accingantur, ut arcum fortium superent et superbiam eorum humilient qui non in Deo sed in sua feritate confidunt. Quia vero plerique laborare sufficiunt in personis, qui subvenire non possunt in rebus et e converso nonnulli non in personis sed in rebus possunt praestare succursum; ut omnes laboris sint et mercedis participes, dilectis filiis comitibus, baronibus et universo populo Siciliae mandavimus, et in remissionem injunximus peccatorum ut ad defensionem terrae nativitatis et resurrectionis Dominicae, ubi Deus, Rex noster, ante saecula salutem in medio terrae dignatus est operari, in navigio, victualibus et aliis necessariis studeant subvenire. Cum enim Teutonici in ultramarinis partibus commorantes, sicut accepimus, in proximo sint ad propria redituri; nisi terrae illi devotio populi Christiani subvenerit, et residuum locustae comedet brucus et non solum non recuperabimus jam amissa, imo potius recuperata et possessa diutius, quod avertat Dominus, amittemus. Nos autem, ne videamur aliis onera gravia et importabilia imponere, digito autem nostro nolimus ista movere, aliquem de fratribus nostris in expensis propriis ad partes illas cum alio competenti subsidio disposuimus destinare: qui exercitum Domini in humilitate praecedat et, Josue pugnante, cum Aaron ascendat in montem contemplationis et oret ut Amalec in fugam, faciente Domino, in ore gladii convertatur. Omnibus autem qui propter hoc in persona propria laborabunt, de Dei et apostolorum ejus Petri et Pauli auctoritate confisi, plenam peccatorum suorum, de quibus cordis et oris egerint poenitentiam, veniam indulgemus. Caeteros vero qui ad opus hujusmodi exsequendum aliqua de bonis suis forte contulerint, juxta muneris quantitatem et praecipue juxta devotionis affectum, remissionis hujus participes esse censemus. Sciat autem se culpabiliter durum et dure culpabilem, qui monitis apostolicis in opere tam pio et necessario neglexerit acquiescere, cum apostolorum moneamur exemplis ut collectas pro fratribus et indigentibus, maxime laborantibus in Hierusalem, faciamus. Cum ergo vos ad proponendum Verbum Domini populo Siciliae, de providentia et religione vestra confisi, duxerimus deputandos, discretionem vestram rogamus, monemus et exhortamur in Domino, et in remissionem vobis injungimus peccatorum quatenus circumeuntes civitates, oppida et castella, tam cives quam nobiles et universum populum Siciliae salubribus monitis et exhortatione assidua inducatis ut opponant se murum pro domo Domini ascendentibus ex adverso, sicut dictum est, supradictae orientali terrae studeant subvenire. Taliter autem sollicitudinis vestrae prudentia his exsequendis insistat ut zelum Domini vos habere in instanti necessitatis articulo comprobemus et ad dilectionem vestram tanto amplius provocemur, quanto ad liberationem terrae illius ardentius aspiramus. Confidimus enim quod si cum Petro rete praedicationis vestrae laxaveritis in verbo Dei, non tam copiosam multitudinem piscium quam utilem et necessariam et per quam pater misericordiarum et Deus totius consolationis finem imponet super hoc laboribus Ecclesiae, concludetis. Datum Romae etc In eumdem fere modum omnibus per Apuliam. Calabriam, Thusciam, et . . . . . constitutis. CCCIII. CONVENTUI S. SALVATORIS DE TILESIO. De electione digni et utilis abbatis. (Apud S. Petrum, V Non. Julii.) Causam quae inter P. quondam abbatem vestrum ex una parte et vos ex altera vertebatur, venerabilibus fratribus nostris Beneventano archiepiscopo, episcopo Telesino et dilecto filio priori S. Andreae recolimus commisisse. Sed ipso episcopo propter aegritudinem excusato et dicto archiepiscopo vices suas, propter emergentia negotia, dilecto filio Beneventano primicerio committente, cum praefatus prior et primicerius controversiam vellent servato juris ordine pertractare, tandem sicut accepimus, factum est de consensu partium quod abbas sponte renuntiaverit abbatiae et si placeret nobis, in uno casali sibi monachi providerent. Nos ergo attendentes quod cuilibet licet renuntiare his quae pro se introducta sunt, ratam resignationem ejus habentes et eligendi vobis pastorem facultatem liberam tribuentes, universitati vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus quatenus servantes unitatem spiritus in vinculo pacis vel de ipsius monasterii gremio, si quispiam ibi ad hoc reperitur idoneus vel de alio etiam monasterio, secundum regularem observantiam, talem personam studeatis eligere in abbatem, quae afflicto monasterio praeesse valeat et prodesse: quem, cum electus canonice fuerit, cum monachorum numero competenti nostro conspectui praesentetis, benedictionem recepturum a nobis, si vestris votis duxerimus annuendum. Si vero secus agere praesumpseritis et electum et electores confusos ad vos remittemus et nos ipsi per alios faciemus indemnitati monasterii provideri. Datum Romae apud S. Petrum, V Non. Julii. CCCIV. EPISCOPO ET CAPITULO LEMOVICEN. Ut quemdam M. Petrum in canonicum recipiant. (Apud S. Petrum, X Kal. Julii.) Nec novum debetis nec absonum reputare si de illorum sumus provisione solliciti, qui apud sedem apostolicam pro suis vel suorum dominorum negotiis constituti, nostram et fratrum nostrorum gratiam conversatione laudabili meruerunt. Tanta est enim apostolicae sedis benignitas, ut accedentes ad se fratrum et coepiscoporum nostrorum nuntios benigne recipiat et laborem eorum qui apud eam longo tempore commorantur in beneficio vel aliis quae digne postulaverint recompenset. Inde est quod cum dilectus filius noster magister Petrus Chalboini, venerabilis fratris nostri Walteri Rothomagensis archiepiscopi clericus, ex diutina mora quam apud nos fecit, suae probitatis et scientiae meritis nobis et fratribus nostris charus sit admodum et acceptus, pro ipso litteras vobis duximus apostolicas destinandas; rogantes, monentes et exhortantes in Domino, ac per apostolica vobis scripta mandantes quatenus, cum in Ecclesia vestra certus non sit numerus praebendarum, eum in fratrem et canonicum vestrum ob reverentiam apostolicae sedis et nostram liberaliter admittatis, praebendam sicut uni ex vobis, ipsi vel procuratori suo absque dilationis taedio conferentes: primitias precum nostrarum taliter audituri quod propter hoc vobis denuo scribere non cogamur; scituri quod sicut nostrae intentionis existit nihil praecipere inhonestum, sic non relinquemus quod mandaverimus imperfectum nec contemptum nostrum tolerabimus patienter. Datum Romae apud Sanctum Petrum, X Kal. Julii, etc. CCCV. EPISCOPO ET DECANO MATISCONEN. Major et sanior capituli pars in statuendo praevaleat. (Apud S. Petrum.) Officium injunctae administrationis exigit ut de statu Ecclesiarum curam gerere debeamus et quae minus ordinata fuerit, per studium nostrae sollicitudinis, prout congruum fuerit, ordinentur: quatenus personis idoneis substitutis in eis et cunctis juxta normam constitutionis Ecclesiae recte dispositis, divinae laudis obsequia ibi digne valeant exerceri. Ex tenore siquidem litterarum vestrarum nobis innotuit quod cum in Ecclesia vestra necessitas exigit aliquid ordinari vel emendari quod minus canonice noscitur attentatum, quod a majori parte capituli provido consilio disponendum fore censetur, duo vel tres ex ipsis canonicis motum animi sui sequentes, suam contradictionem opponunt et ita communem utilitatem et Ecclesiae profectum non metuunt impedire. Nos igitur Ecclesiae vestrae utilitatibus providere volentes, discretioni vestrae praesenti pagina indulgemus ut vobis liceat de assensu majoris et sanioris partis capituli, paucorum contradictione seu appellatione nequaquam obstante, corrigere (nisi juxta constitutionem Lateranen. concilii ab eis rationabile aliquid objectum fuerit et ostensum) quae in Ecclesia vestra corrigenda emerserint et statuere quae fuerint statuenda. Nulli ergo etc. Datum Romae apud S. Petrum, etc. CCCVI. AYMONI DECANO MATISC. Ut sacrilegi et raptores bonorum Ecclesiae coerceantur. (Datum, ut supra. ) Cum antiqui hostis fallax suggestio fragilitatem conditionis humanae saepius ad illicita declinare compellat, et quanto magis dolet de reparatione humani generis, tanto efficacius ipsum captivare laboret: contra ipsius astutiam cura debemus insistere diligenti et illos quos fraudis suae laqueo nititur impedire affectione omnimoda ad justitiae semitam revocare. Quoniam igitur quidam, ut audivimus, spiritu malignitatis inducti, Ecclesiarum bona rapere, homines earum capere, sacrilegia etiam committere et multa alia damna eisdem non metuunt irrogare, praesenti tibi pagina indulgemus ut malefactores Matisconen. Ecclesiae, si tamen ei sint dioecesana lege subjecti, nisi ad diligentem monitionem tuam satisfactione se digna correxerint, nullius contradictione vel appellatione obstante, per censuram ecclesiasticam valeas coercere. Nulli ergo, etc. Datum ut supra. CCCVII. MILITEN. EPISCOPO. Abbas ob gravem corporis defectum amovetur. (Apud S. Petrum, V Kal. Julii). Exposuisti nobis in nostra praesentia constitutus quod I., quondam praedecessor tuus, Ph. in abbatem promovit, nesciens quod ipse manu esset altera mutilatus. Quia vero abbas ipse noscitur sinistra carere, quid super hoc agendum sit, nostra voluisti responsione doceri. Nos igitur fraternitati tuae taliter respondemus quod cum pro tam enormi defectu ad sacros non possit ordines promoveri et ipse in promotione sua id tacuerit fraudulenter, ab abbatiae officio est non immerito amovendus. Datum Romae apud S. Petrum V Kal. Julii, etc. CCCVIII SENONENSI ARCHIEPISCOPO. De poenitentia et absolutione archidiaconi Lugdunensis. (Apud S. Petrum, III Non. Julii.) Ex parte venerabilis fratris nostri R. Lugdunen. archiepiscopi litteras accepimus continentes quod cum R. quondam archidiaconus Lugdunensis multa enormia commisisset, in ipsum exigentibus meritis mandati apostolici auctoritate recepta sententiam excommunicationis injecit, et eumdem officio beneficioque privavit. Verum quia, sicut tam idem archiepiscopus quam multi alii per suas nobis litteras intimarunt, praedictus R. quoniam ei dedit vexatio intellectum, desiderat satisfacere de commissis et suos excessus cum omni humilitate deplorat, de cujus dejectione multa Lugdunensi Ecclesiae dicuntur incommoda provenire: Nos itaque cum eo misericorditer agere cupientes, ut contra justitiam non recedamus a tramite veritatis, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, accepto a praefato R. juramento, juxta formam Ecclesiae ipsum ab excommunicatione absolvas. Si autem idem R. pro crimine, secundum juris ordinem, sententiam illius depositionis incurrit, cum publice criminosum et maxime convictum de crimine, in sua nolimus nequitia confovere, eamdem sententiam facias firmiter observari. Alioquin super ipso negotio ejusque processu rei veritatem diligenter inquiras et quod inveneris in scriptum redigens totum rei processum sub tuis litteris et sigillo inclusum nobis fideliter non differas destinare; ut sic per te sufficienter instructi melius et liberius in negotio procedere valeamus. Datum Romae apud Sanctum Petrum, III Non. Julii. CCCIX. PADUANO EPISCOPO. Ut clerici laicos vita et moribus bonis superent quos dignitate praecellunt. (Kal. Julii.) Cum in Ecclesia Dei diversi sint ordines constituti et ab eis quibus plus committitur plus etiam exigatur, expedit his qui in sortem Domini sunt assumpti quod laicos vita sicut dignitate praecellant; ut non solum distantia sit in ordine, sed in moribus etiam gradus attendi valeat honestatis. Quidam vero officii sui debitum nullatenus attendentes, quae in clericis et laicis concupiscibilia sunt affectant, dum praebendarii et clerici, ut laici, imo plusquam laici non metuunt lascivire. Sane significavit nobis dilectus filius T. Feltren. praepositus quod Feltren. canonici, qui laicos tenerentur ad viam rectitudinis exemplo boni operis informare, clericali honestate neglecta, incedunt in habitu laicali et cum concubinis suis publice non dubitant habitare. Cum igitur ministris altaris munditia sit indicta, dicente propheta: Mundamini qui fertis vasa Domini, etc. (Isa. LII, 11), fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus dictos canonicos moneas diligentius et inducas ut honestatem servent et habitum clericalem et a concubinarum suarum cohabitatione recedant et, juxta Ecclesiae consuetudinem, refectionem in canonica simul suscipiant et, nisi evidens necessitas intervenerit, de nocte dormiant infra claustrum. Alioquin eos Feltren. Ecclesiae beneficiis, sublato appellationis obstaculo, auctoritate nostra non differas spoliare. Datum, etc., Kal. Julii. CCCX. ARCHIEPISCOPO MONTIS REGALIS. De illorum absolutione qui violentas manus in clericos injiciunt. (Romae, III Non. Julii.) Licet percutienti nos in una maxilla praebere alteram teneamur et pro persequentibus et calumniantibus exorare, ne tamen malignantium effrenata licentia, si quidlibet impune praesumeret, incentivum pareret delinquendi, sic provida praedecessorum nostrorum auctoritas cohibere voluit a clericis violentiam laicorum ut eorum excessum plus corrigeret quam puniret, dum non eis temporalem poenam infligeret, sed ad correctionem a communione fidelium violentos manuum injectores decerneret separatos. Propter quod etiam, ad majorem cautelam et reverentiam potiorem, absolutionem talium sibi soli sedes apostolica reservavit: ut quos nec timor Domini nec religio clericalis a sua praesumptione compesceret, labor saltem et difficultas itineris a violentia refrenaret. Hujus autem constitutionis rigorem Ecclesia Romana ex certis causis, cum voluerit, speciali dispensatione relaxat: quae in hoc non tam utilitatem propriam captat quam clericorum immunitatem et delinquentium in eos salutem affectat. Quia vero in Siciliae partibus sicut et in regionibus aliis in hoc nonnulli saepius inconsulti calore delinquunt, qui proprii corporis valetudine, videlicet infirmitate gravati, ad sedem apostolicam pro absolutionis beneficio laborare non possunt; ut eos quos aetas maturior vel evidens infirmitas a labore hujus itineris excusaverit absolvas, dum tamen in hoc metas tuae dioecesis non excedas, nisi grandis fuerit et enormis excessus, auctoritate tibi praesentium personaliter usque ad triennium indulgemus. Nulli ergo, etc. Datum Romae, etc., III Nonas Julii. CCCXI ABBATI ET MONACHIS BURGULIEN. De officio abbatis et de restituenda disciplina monastica. (Non. Julii.) Ea quae a fratribus et coepiscopis nostris, qui in partem sollicitudinis nostrae sunt vocati, auctoritate sedis apostolicae ratione praevia statuuntur, ne per alicujus insolentiam seu temeritatem immutentur vel infringantur, aut in dubium revocentur, apostolico debent munimine roborari. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer, etc., usque ad annuimus. Institutionem quae in Ecclesia vestra a vener. fratre nostro II. Redonen. episcopo, de mandato bonae memoriae M. tt. Sanctorum Jo. et Pauli presbyteri cardinalis, qui tunc in partibus vestris legationis officio fungebatur, juste et rationabiliter factam, quam de verbo ad verbum praesentibus duximus exprimendam, cum aliis bonis et approbatis constitutionibus auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Statuimus enim pro bono pacis et amore religionis quod abbas, qui plus debet prodesse quam praeesse et discipulos suos magis exemplo quam verbo edocere et cui oportebit coram summo Judice non tantum de seipso, sed etiam de ovibus sibi commissis rationem reddere, ut semper pauset in dormitorio, nisi fuerit infirmus aut minutus vel de via post completorium venerit: quod tamen summopere cavendum est, nisi de necessitate hoc fiat. Quod si taliter contigerit, comedere et dormire in camera sua poterit. Post comestionem vero vigiliis superfluis et inordinatis, quae absque nimia potatione fieri non solent, omnino abstineat, ut cum conventu sobrie ad matutinas valeat recurrere. Praecipimus etiam ut semper comedat in refectorio, nisi causa hospitalitatis cum viris religiosis vel cum aliqua honesta persona in camera comedere voluerit. Praecipimus etiam quod nunquam ibi carnes comedat, nisi infirmus aut minutus fuerit, vel auctoritate majoris. Si vero abbas aliqua infirmitate laboraverit, cum fratribus sed paucis et sine laicis et clericis, carnes in camera comedere poterit. Antiquas vero infirmarias fratrum non prohibemus. Praecipimus etiam et suademus ut quando ei licebit, in claustro sedeat cum claustralibus, causa aedificationis et amore spiritualis refectionis. Coopertoria vero inordinata abbati et monachis inhibemus et auctoritate qua fungimur districte praecipimus ne abbas vel aliquis fratrum intus vel extra coopertorium habeat nisi de catis vel agniculis, aut vulpibus. Praecipimus etiam ut cum de rebus monasterii tractare voluerit, consilio fratrum utatur, juxta illud Sapientis: Omnia fac cum consilio, etc. (Prov. XIII, 10, 16.) Suademus etiam ut, in quantum poterit, studeat vitium elationis fugere memineritque scriptum: Rectorem te constituerunt. Esto in illis, quasi unus ex illis (Eccli. XXXII, 1). Volumus praeterea et causa dilectionis praecipimus ut duo de fratribus, qui discreti sint et boni testimonii, singulis annis in majori capitulo eligantur, qui ad loca monasterii semel et secundo accedentes, de vita et statu monachorum diligenter perscrutentur et quae corrigenda viderint vel ipsi corrigant vel abbati et capitulo corrigenda relinquant. Volumus etiam decanos, qui eidem monasterio utiliter provideant, ab abbate caeterisque fratribus juxta antiquam consuetudinem institui. Prohibemus etiam ne ipse abbas absque assensu capituli sui ultra summam decem librarum Andegaven. mutuo accipiat. Quod si ab ipso praesumptum fuerit, ad solutionem ultra accepti debiti volumus non teneri. Praecipimus etiam ut duo fratres bonae vitae et maturae aetatis sigillum capituli custodiant nec ideo aliquid nisi de communi assensu sigillent et quae in eo sigillata dei confirmata sunt, abbate ipsum detinente, in irritum revocentur. Prohibemus etiam ut nulli personae duo officia committantur, nisi necessitate urgente vel causa eminentis utilitatis. Quod si ab ipso abbate praesumptum est, in irritum revocetur. Decernimus ergo, etc. Datum, etc., Nonis Julii. CCCXII. EPISCOPO, P. ARCHIDIACONO, ET DECANO DE WIRCHIA REDONEN. Ejusdem argumenti cum praecedenti. (Romae, ut supra. ) Constitutus in praesentia nostra dilectus Lambertus monachus Burgulien. sua nobis querimonia declaravit quod cum a felicis recordationis Coelest. papa praedecessore nostro super causa quae inter ipsum L. et R. monachos ex una parte, et Hy. abbatem Burgulien. ex altera vertebatur, de dilapidatione bonorum Ecclesiae suae et aliis in quibus abbatem jamdicti monachi impetebant, ad dilectos filios Vindocinensem, de Persenia et de Busseria abbates litteras impetrassent, per insidias decepti latentes, cum ad Vindocinen. abbatem venissent, ut ei suas litteras exhiberent, ipsis litteris a quodam milite cognato sui abbatis infra claustra Vindocinen. monasterii fuerunt per violentiam spoliati, et, ut asseruit praefatus L., cum in manu praescripti abbatis Vindocinen. ipsae litterae fuissent postea resignatae et ab eo detentae, iidem monachi, ne procederent in causa, fuere amissis litteris impediti: unde dictum monasterium non modica patitur detrimenta. Nolentes igitur morbidum pastoris exemplum, gregem sibi commissum deflere, nec eum incorrectum esse per cujus alii debent corrigi disciplinam, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus ad Burgulien. Ecclesiam pariter accedentes, tam intrinsecis quam extrinsecis ad vos fratribus convocatis, veritate super statu et ordine monasterii et ipsius abbatis administratione a singulis seorsum, prout Ecclesiae noveritis expedire, diligentius inquisita, si culpam impositam in abbatem noveritis redundare, excessus ejus tanto districtius puniatis, quanto sibi ab excessibus in pastorali sollicitudine positus debuisset amplius praecavisse. Si vero iidem fratres veritati testimonium renuerint perhibere, ad veritatis assertionem a vobis, quemadmodum justum fuerit, compellantur. Nihilominus etiam in fratribus vestris si aliqua videritis emendanda, quae in damnum Ecclesiae vel ordinis inhonestatem possint aliquatenus denotari, auctoritate apostolica corrigatis. Ut autem honestas ordinis in ejusdem Ecclesiae abbatem et monachos fortius imprimatur, institutionem a te, venerabilis frater Redonen. episcope, cum bonorum virorum consiliis ordinatam, et auctoritate bonae memoriae M., tituli sanctorum Joannis et Pauli presbyteri cardinalis, tunc temporis apostolicae sedis legati, provide promulgatam, cum aliis bonis et approbatis constitutionibus faciatis inviolabiliter observari. Nihilominus in debitum statum appell. postposita reducentes quidquid ab ipso abbate vel a suis post appellationem ad sedem apostolicam legitime interpositam in praejudicium ipsorum monachorum temere noveritis attentatum. Provisuri ne, sicut frequenter audivimus, monachi malitiose procedant, non quae Jesu Christi sed quae sua sunt consequantur. Testes, etc., cogantur. Nullis litteris harum tenore tacito, etc. Quod si omnes, etc., tu, frater episcope, cum eorum altero, etc. Datum Romae, etc., ut supra. CCCXIII. R. ARCHIPRESBYTERO, R. MAGISTRO SCHOLARUM, ET P. DE VICO CANONICO S. AUSTREGISILI BITURICEN. Ut decimae suae Ecclesiae solvantur. (Romae, Non. Julii.) Cum apostolica sedes, cui licet immeriti praesidemus, universis per orbem Ecclesiis non humana sed divina sit institutione praelata, justum est et conveniens ut ad eam, tanquam ad magistram et matrem super diversis juris articulis referantur dubiae quaestiones; quatenus quae jura constituit, eadem quoque jura distinguat: ne quae diversa cernuntur videantur adversa. Sane, sicut ex litteris vestris accepimus, cum ex una parte capitulum Sancti Stephani et capitulum de Salis, ex altera monachi de Pratea super decima quadam quam a monachis ipsis petebant in vestrum compromisissent arbitrium, et vos, partibus convocatis, cognosceretis de causa, monachi proponebant donationem ipsius decimae sibi a quodam milite factam et venerabilis fratris nostri Bituricen. archiepiscopi dioecesani ejus accedente consensu confirmatam fuisse, seque auctoritate Hieronymi munitos existere, qui scribens ad Damasum, ait: Si aliquando fuerint a laicis male detenta quae divini juris esse noscuntur et in usum transierint monachorum, episcopo tamen loci illis praebente consensum, constabunt eis omnia perpetua firmitate subnixa. E contrario pars allegabat adversa consensum episcopi sine cleri consensu minus sufficere, auctoritate Leonis papae dicentis: Ne quis episcopus de rebus Ecclesiae quidquam donare vel commutare vel vendere audeat; nisi forte aliquid horum faciat ut meliora prospiciat, et cum totius cleri consensu atque tractatu id eligat quod non sit dubium Ecclesiae profuturum. Quia vero super his auctoritatibus dubitantes, sedem apostolicam consulere voluistis, humiliter inquirentes utrum quando decima possidetur a laico, si conferatur Ecclesiae, ad confirmandam donationem consensus episcopi sine cleri consensu sufficiat: Nos devotioni vestrae taliter respondemus, quod monendus est laicus qui decimam detinet, ut eam restituat Ecclesiae ad quam spectat. Quod si forsan induci nequiverit et eam cum dioecesani consensu alteri Ecclesiae assignaverit, praesertim religioso conventui, constabit ipsa donatio perpetua firmitate subnixa. Auctoritates enim praemissae, licet diversae, non sunt tamen adversae; cum aliud sit alienare quod ab ecclesia possidetur, et aliud, quod detinetur a laico ad usum ecclesiasticum revocare. In alienatione vero, juxta Leonis papae decretum, consensus episcopi sine cleri consensu non sufficit. In revocatione autem, juxta responsum Hieronymi, sufficit consensus episcopi, cum per utrumque utilitati Ecclesiae consulatur. Nam et in Lateranensi concilio est inhibitum ne quaelibet religiosa persona ecclesias et decimas de manibus laicorum sine consensu episcoporum recipiat. Per quod recte datur intelligi quod sufficit consensus episcopi ut licitum sit Ecclesiae decimam de manu recipere laicali. Haec autem de iis decimis intelligimus quae perpetuo sunt in feudum concessae. Datum Romae, etc., Non. Julii pontificatus nostri anno primo. CCCXIV. MIDRAN. PRESBYTERO. Cardinalis sententiam sese pontifex confirmare ait. (VII Idus Julii.) Cum tu et B. presbyter Tarvisinus, qui se sufficientem procuratorem pro I. sacerdote, quem similiter in causam traxeras, in praesentia nostra gerebat, pro multis quaestionibus inter vos habitis apud sedem apostolicam constituti essetis, nos tibi et ei dilectum filium nostrum V., tt. S. Martini presbyterum card., dedimus auditorem. Ipse autem, auditis utriusque partis rationibus et plenius intellectis, habito consilio dilectorum filiorum P., tt. Sanctae Caeciliae presbyteri, P., Sanctae Mariae in Via Lata diaconi cardinalium et Lotarii subdiaconi nostri juris periti et aliorum prudentum, de mandato et voluntate nostra sententialiter diffinivit quod sententia lata de mandato bonae memoriae C. papae, praedecessoris nostri, a venerabili fratre nostro episcopo et dilecto filio archidiacono Tarvisin. super restitutione et possessione beneficii ecclesiae de Mestre, cum ea integritate quam unquam melius habuit et possedit, sicut apparet ex publicis instrumentis, firmiter servaretur. Exsecutionis quoque sententiam a venerabili fratre nostro Castellano episcopo super eodem negotio promulgatam, et qua praedictum B. in decem et octo libris Veneten. pro damnis illatis tibi condemnavit, sententiando statuit inviolabiliter observandam; adjiciens quod nominatus B. legitime compelli deberet ad solvendam tibi pecuniam memoratam et restituenda damna ex integro, pro fractione parietis camerae, cum officinis domus quae fueras consecutus. Praemissos etiam B et I. ad satisfaciendum plenissime de omnibus damnis tibi per se vel per suos illatis similiter condemnavit. Et quia dictus B. presbyter ab apostolica sede recedens, pro se responsalem, sicut nos ipsi praeceperamus et etiam ipse nobis promiserat, idoneum non reliquit, in expensis a te factis post recessum ejus ipsum B. legitime condemnavit. Nos ergo praemissam sententiam, sicut rationabiliter lata est a dicto cardinale, ratam habentes, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti pagina communimus. Decernimus ergo, etc. Datum, etc., VII Idus Julii, etc. CCCXV. MEDIOLANEN. ARCHIEPISC. Ut Bonacosam clericum et nuntium suum canonicum efficiat. (VII Idus Julii.) Cum pro his tibi preces apostolicae porriguntur qui apud Romanam Ecclesiam obsequiis tuis et Ecclesiae Mediolanen. insistunt, miramur non modicum si eas differas effectui mancipare; et ex hoc nos a te pro alienis minus audiendos praesumimus, a quo pro tuis familiaribus et domesticis non audimur. Meminimus enim quod olim tibi preces porrexerimus et mandatum, ut dilectum filium Bonacosam clericum et nuntium tuum, qui apud sedem apostolicam pro tuis diutius obsequiis laboravit, in canonicum Ecclesiae beati Ambrosii recipi faceres et beneficium quod in ea vacare dicebatur, ipsi ob reverentiam sedis apostolicae assignari. Verum, sicut rerum demonstrat effectus, te id minus sollicite procurante, canonici ejusdem Ecclesiae, cum ad te dictae litterae pervenissent, post appellationem ad nos interpositam tres in suos canonicos recepere; mandato apostolico, quod pro eodem B. tibi porrectum fuerat, non admisso. Quocirca fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, revocato in irritum quidquid post appellationem ad nos interpositam super beneficio ipso in ipsius praejudicium inveneris attentatum, ei beneficium, si quod vacat, appellatione remota non differas assignare. Datum, etc., VIII Idus Julii, etc. CCCXVI. CHARO ARCHIEPISCOPO MONTIS REGALIS EJUSQUE SUCCESSORIBUS CANONICE SUBSTITUENDIS IN PERPETUUM. A decessoribus suis indulta privilegia confirmat. (Apud S. Petrum, V Kal. Maii.) Licet Dominus noster Jesus Christus Ecclesiam suam instituens, discipulis suis eamdem super credentes ligandi ac solvendi dederit potestatem, unum tamen in ea, beatum scilicet Petrum apostolum, voluit praeminere, dicens: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam . . . . et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis; et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelis (Matth. XVI, 18, 19). Intelligendum ex hoc tribuens fidelibus universis quod sicut unus erat mediator Dei et hominum homo Jesus Christus, pacificans quae in coelis erant et quae super terram et dissolvens maceriarum parietem, ac faciens utraque unum, sic et in Ecclesia sua unum ex ipso et per ipsum omnium caput esset; ne in membris fieret ulla diversitas, quae non per unius auctoritatem ac providentiam capitis ad unam fidei veritatem eamdemque religionis regulam reducerentur et cultum. Quod etiam in eo loco monstratur, in quo et de confirmandis fratribus et pascendis Dominicis ovibus praeceptum a Domino nostro legitur ei datum. Ex hac itaque potestate, quae ad beatum Petrum ex Dominica traditione pervenit, sacrosancta Rom. Ecclesia, quae per Dominum Jesum Christum ab eodem beato Petro instituta est et fundata, super universas Ecclesias auctoritatem obtinuit ut ubique ratum esset ac solidum quod ipsius providentia statuisset. Quod etiam ab universis Ecclesiis per orbem terrarum usquequaque diffusis et receptum est et servatum; ita ut per eam et distributio facta sit dignitatum et indictum Christi fidelibus et diligentius ordinatum quod ad cultum pertinere visum est pietatis. Ex hac siquidem data beato Petro a Domino potestate ipse ac successores ipsius per diversa mundi loca constituerunt episcopos et dignitates per provincias diviserunt. Nos etiam qui eis, licet impares meritis, Domino vocante successimus, in loco qui Mons Regalis dicitur, pro multa utilitate populi Christiani metropoliticam sedem a piae memoriae domino Lucio praedecessore nostro statutam auctoritate apostolica confirmamus. Cum enim illustris memoriae V. quondam Siciliae rex, divinae charitatis igne succensus, ad gloriam Dei et salutem suam ac parentum suorum monasterium ibi fundasset, et primo locum ad id agendum beato Petro et Romanae obtulisset Ecclesiae, ab episcopali subjectione per auctoritatem praedecessoris nostri felicis memoriae Alexandri papae assensumque bonae memoriae Walterii Panormitani archiepiscopi liberum reddidit et quietum; ac sic aedificiis erigendis regiam curam impendens, brevi tempore templum Domino multa dignum admiratione construxit, castris munitissimis et redditibus ampliavit, libris et sacris vestibus et argento decoravit et auro, et tandem multitudinem monachorum de Cavensi ordine introduxit et in tantum aedificiis et rebus extulit aliis locum ipsum, ut simile opus per aliquem regum factum non fuerit a diebus antiquis, et homines in admirationem adducat ad quos ex auditu solo potuerit quod factum est pervenire. Deinde ad opus bonum, sicut cervus ad fontes aquarum, anhelans et modicum reputans quidquid desiderio fecerat aeternorum, juxta id quod Sapientia dicit: Qui edunt me, adhuc esurient; et qui bibunt me, adhuc sitient (Eccli. XXIV, 29), a praedicto Alexandro et Lucio praedecessoribus nostris ac fratribus cum multa instantia postulavit ut idem locus dignitate metropolitica donaretur, praesertim cum et illuc populum congregare coepisset et disponeret congregare, qui ex illa parte contra omnium inimicorum incursus inexpugnabile munimen posset toti terrae conferre. Porro idem dominus Lucius, deliberatione habita non parva cum fratribus, et attendens communem utilitatem quae de incremento illius loci sperabatur, desiderio et petitioni ejus liberaliter acquievit; ne ubi liberalissimus ipse de thesauro et tenimentis suis exstiterat, idem papa de his quae ad injunctum sibi apostolatus officium pertinebant existere difficilis videretur et tanta ejus minueretur tarditate devotio, quam summi pontificatus studio de bono congruebat ad melius incitari. Nam et hoc pro desiderio ejus non parum facere videbatur quod licet insolitum esset, duae metropoles tam vicinae consisterent, ex hac tamen nova constitutione nequaquam jus minueretur alteris; cum jam ante monasterium ipsum per archiepiscopos et episcopos tam in se quam in omnibus locis suis ab omni episcopali jure fuisset exemptum et plena in omnibus libertate donatum; ita ut nulli archiepiscopo vel episcopo, nisi tantum Romano pontifici, subjaceret. Supradictum itaque Vulliel. praedecessorem tuum, suis tanquam beati Petri manibus consecravit et pallii dignitate statuit decorandum; recipiens eamdem Ecclesiam ad honorem Domini Dei nostri et memoriam beatae Mariae semper virginis regia liberalite fundatam, sub apostolici tuitione muniminis, et suo privilegio quod factum fuerat roboravit. Statuit autem in primis ut ordo monasticus, qui secundum Dei timorem et beati Benedicti regulam et Cavensis monasterii observantias in eodem loco institutus esse dignoscitur perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones et quaecunque bona eadem Ecclesia in praesentiarum ex domo praenominati regis ac quorumlihet aliorum rationabiliter possidet aut in futurum concessione pontificum, largitione principum, fidelium oblatione, etc., usque ad verbum permaneant. In quibus episcopatum Catanien. proprio duximus vocabulo designandum; quem idem dominus Lucius de fratrum communi consilio, ad multam praedicti regis instantiam, dicto praedecessori tuo ejusque successoribus, sicut propriis archiepiscopis, metropolitico in perpetuum constituit jure subesse. Episcopale quoque jus, et omnia quae in subscriptis locis ex concessione fratrum et coepiscoporum idem praedecessor tuus habebat ipsi ejusque successoribus confirmavit et firma et illibata perpetuis temporibus permanere decrevit. Ex concessione scilicet bonae memoriae Walterii Panormitani archiepiscopi, cum voluntate, consilio, et assensu omnium canonicorum suorum et regia etiam conniventia totam parrochiam et dioecesim castelli Corilionis cum monasterio Sanctae Mariae Magdalenae, et aliis ecclesiis cum decimis et aliis justitiis quas de baronibus et aliis hominibus ipsius castelli et pertinentiarum ejus Panormitana Ecclesia solebat percipere et cum omni parochiali jure et episcopali quod in eadem parochia et dioecesi videbatur habere. Ecclesiam praeterea Sancti Silvestri, quae fuerat de Mania et proprii juris Panormitan. Ecclesiae, quam pro eo quod Ecclesiae tuae multum vicina erat et multum utilior erat ei quam Panormitan. Ecclesiae jamdictus archiepiscopus, sicut in ejus scripto authentico continetur, de consilio et assensu omnium fratrum suorum eidem Ecclesiae libera et spontanea tradidit voluntate cum omnibus tenimentis, villanis et possessionibus et omni jure suo. Ex concessione bonae memoriae Nicolai quondam Messanen. archiepiscopi cum totius capituli sui consensu, omne jus episcopale quod Ecclesia Messanen. deberet habere in monasterio et omnibus pertinentiis ejus, quod illustris recordationis Margarita gloriosa quondam regina in loco qui dicitur Maniatium in dioecesi Messanen. ad honorem Dei et beatissimae Mariae semper virginis memoriam pro sua devotione construxit et per praedictum archiepiscopum ab omni debito Messanen. Ecclesiae liberum obtinuit et quietum. Ex concessione T. Regen. archiepiscopi cum communi capituli sui consensu, totum jus episcopale vel quodcunque aliud Regensi Ecclesiae pertinebat in monasterio Sancti Salvatoris de Marcello, quod construxit Joannes Calomen. regius quondam camerarius et in monasterio monialium sancti Joannis Exocaliva, quod est extra muros civitatis Regii et cellis, obedientiis, possessionibus, tenimentis ac pertinen. monasteriorum ipsorum, juxta quod in jamdicti archiepiscopi privilegio continetur. Ex concessione B. Agrigentini episcopi cum capituli sui assensu, tam parochiam et dioecesim quam universum jus episcopale, cum omnibus decimis aliis justitiis suis, quas de baronibus et aliis hominibus castelli Battellarii et pertinentiarum ejus et casalis Busachini nec non et alias decimas omnes et alios redditus, quos Agrigentina Ecclesia in castro Corilionis et pertinentiis ejus habebat, sicut in scripto ipsius episcopi dignoscitur contineri. Ex concessione M. Mazanen. episcopi parochiam et dioecesim et jus episcopale omnesque decimas et alios redditus quos Ecclesia Mazanen. habebat in municipio Jati, et municipio Calatratasi cunctisque pertinen. ipsorum, sicut in scripto praefati episcopi manifestius continetur. Ex concessione R. Anglonen. episcopi cum communi capituli sui consensu, in monast. Carbonen. cellis, obedientiis et possessionibus ejus totum jus episcopale et quodcunque aliud in eo Anglonen. habebat ecclesia, sicut in ipsius episcopi scripto denotatur expressum. Ex concessione Bisinianen. episcopi cum capituli sui assensu, ecclesiam Sanctae Mariae de Macla cum episcopali jure et omnibus obedientiis et pertinentiis suis, sicut in ejusdem episcopi privilegio demonstratur. Ecclesiam quoque Sancti Martini constructam in tenimentis ecclesiae a Petro Indulfo, quam ipse P. obtulit eidem ecclesiae, cum tenimentis, possessionibus et pertinentiis suis. Pallium ad haec, plenitudinem scilicet pontificalis officii, fraternitati tuae de sedis apostolicae auctoritate ac liberalitate largimur, quo intra Ecclesiam tuam ad missarum solemnia celebranda subscriptis diebus uti debebis, Nativitate scilicet Domini nostri Jesu Christi, S. Stephani, octava Dominicae Nativitatis, Epiphania, Hypapanti, Dominica in Ramis Palmarum, Coena Domini, Sabbato sancto, Pascha, et duobus diebus sequentibus, Ascensione, Pentecoste, tribus festivitatibus beatae Dei genitricis et virginis Mariae, natalitio beati Joannis Baptistae, commemoratione Omnium Sanctorum, solemnitatibus omnium apostolorum et praecipuis festis Ecclesiae tuae, dedicationibus ecclesiarum, consecrationibus episcoporum, ordinationibus clericorum et anniversario tuae consecrationis die. Provideas igitur quomodo hujus indumenti honor modesta sit actuum vivacitate servandus; ut ei morum tuorum ornamenta conveniant et esse valeas plus bonis actibus quam hujusmodi ornamento, Deo auctore, conspicuus; et quem pastoralis curae constringit officium, dilectionem proberis fratribus exhibere, ut in humilitatis virtute fundatus nec eleveris prosperis nec fatigeris adversis. Ipsi etiam adversarii, propter mandatum Dominicum, tuo circa te copulentur affectu, et quantum in te fuerit, pacem habeto cum omnibus et ad pacem studeto reducere discordantes. Fulgeat in pectore tuo rationale judicii, cum superhumerali actione conjunctum, et ita in conspectu Dei procedas et hominum, quatenus commisso tibi gregi Dominico virtutis praestes exemplum et taliter opere praecedas et verbo, ut videntes opera tua bona glorificent Patrem nostrum, qui in coelis est, et gaudeant se talem rectorem habere, per quem et erudiantur ad fidem et ad recta opera provocentur. Obeunte vero te, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem monachi ejusdem loci vel major pars consilii sanioris de ipso collegio, siquidem idoneus fuerit in eo repertus, secundum Deum et canonicas sanctiones crediderint eligendum. Quod si forte idoneus ibi reperiri nequiverit et aliunde fuerit assumendus, per fratres ipsius loci monachus eligatur, qui nimirum et regularibus cibis et indumentis utatur. Quae omnia, sicut ab eodem praedecessore nostro provide facta sunt, rata omni tempore volentes et inconcussa servari, nostri quoque privilegii munimine roboramus. Praeterea ad exemplar felicis recordationis Clementis papae praedecessoris nostri, ut Ecclesia Syracusana, quae usque ad tempus ipsius nulli nisi Romano tantum pontifici dignoscitur subjecta fuisse, tibi deinceps et successoribus tuis catholicis metropolitico debeat jure subesse, auctoritate apostolica confirmamus. Decernimus ergo, etc., salva sedis apostolicae auctoritate. Ad indicium sane devotionis suae, ac demonstrandum quod eadem Ecclesia Romano tantum pontifici subjaceret, supranominatus rex, cum eam sub nomine monasterii fundare coepisset, centum tarenos Romano pontifici annis singulis statuit persolvendos. Si qua igitur in futurum, etc. Datum Romae, apud Sanctum Petrum, per manum Rainaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, V Kalend. Maii, indictione prima, Incarnationis Dominicae anno 1198, pontificatus vero domini Innocentii papae tertii anno primo. CCCXVII. ABBATI ET CONVENTUI DE PIGAVIA. De causa ipsorum, quam habebant contra episcopum Mersburgensem. (Romae, apud S. Petrum, III Idus Julii.) Cum tempore bonae memoriae Coel. papae, praedecessoris nostri, tu, fili abbas, ad Romanam curiam accessisses, privilegium et alia scripta meruisti a sede apostolica obtinere; et sicut a te accepimus, cum reversus fuisses ad propria, privilegium dictum et alia scripta in praesentia fratrum tuorum et quorumdam canonicorum Mersburgensium, qui in defensionem quorumdam monachorum illuc venerant, fecisti fideliter recitari. Quod intelligens venerabilis frater noster Mersburgen. episcopus, nuntiavit et scripsit imperatori te contra honorem imperii ad Romanam Ecclesiam accessisse et privilegium in ejus praejudicium impetrasse. Unde motus imperator curiam tibi indixit et privilegium sibi praesentari praecepit, quod receptum noluit tibi postmodum resignare. Et dum in his et aliis te per episcopum gravari sentires, appellatione interposita sedem apostolicam visitasti: a qua per nuntios commissionis litteris impetratis, partes judices citavere, in causa ipsa juxta formam mandati apostolici processuri Verum dum haec agerentur, venerabilis frater noster Magdebur. archiepiscopus ad petitionem episcopi memorati de mandato imperiali te ab officio beneficioque suspensum a monasterii administratione removit et curam ejus duobus militibus assignavit. Unde timens abbatiae periculum provenire, cum et tibi periculum immineret super controversiis quae inter te et episcopum et quosdam monachos vertebantur, arbitrium archiepiscopi te promisisti, fide in manibus ejus hinc inde praestita, servaturum. Sicque factum est ut ipse archiepiscopus, adjunctis sibi tam clericis quam laicis, inter quos erat et dapifer imperialis, sub certa forma arbitrium promulgaverit. Post haec iterum Romam veniens, quae facta fuerat eidem praedecessori nostro diligenter exponere procurasti: cui et adversario tuo custodi Mersbur. procuratori dicti episcopi nos ipsi, cum essemus in minori officio constituti et dilecti filii I. tt. Sancti Stephani in Coelio monte et I. tt. Sanctae Priscae presbyteri cardinales deputati fuimus auditores: et tandem, auditis quae partes duxerant proponenda, sub certa forma de consensu partium causa commissa fuit judicibus delegatis, videlicet ut de omnibus diligenter inquirerent, excepto quod indagationem libertatis ejusdem monasterii, cum duobus capellis, apostolicae sedis examini per omnia reservarent. Cumque ita judices delegati partes ad suam praesentiam auctoritate apostolica evocassent, memoratus episcopus delegatos ipsos suspectos sibi proposuit et causas suspicionis multiplices assignavit. Consequenter etiam eorum volens judicium declinare, sedem apostolicam appellavit. Sed reversus postmodum coram eisdem, sacramentum calumniae praestitit, testes produxit, petitis dilationibus et obtentis. Ipsi ergo judices procedentes in causa, auditis utriusque partis rationibus et plenius intellectis, gesta omnia sigillorum suorum munimine roborata ad sedem apost. destinarunt, terminum partibus imponentes quo recepturae sententiam apostolico se conspectui personaliter praesentarent. Ad quem tu personaliter accedens, episcopus pro se misit dilectos filios H. Mersburgen. canonicum et B. S. Nicolai Mersburgensis scholasticum responsales; qui gesta quae delegati transmiserant nec publicari debere dicebant nec fidem eis penitus adhibendam; cum et a suspectis judicibus et post appellationem legitime interpositam recepta fuerint et descripta: parte tua contrarium postulante, praesertim quia, ut firmiter, asserebat, nuntii memorati personam standi judicio non habebant, cum excommunicati essent, et episcopo fuisset sub poena suspensionis injunctum ut ad causam agendam in propria persona veniret: quod cum non fecerit, poenam suspensionis incurrit. Quem praedicti nuntii propter aegritudinem et senectutem personaliter ad Romanam Ecclesiam non posse accedere proponebant, alia quae ipsis objecta fuerant denegantes. Qui pro ipso episcopo factum taliter proponebant, quod cum ab eo, tanquam a praelato tuo, abbatiam et sacerdotium percepisses, sicut fueras in jure confessus, propter pravam conversationem tuam super multis enormitatibus coepisti a monachis conveniri; inter quos episcopus pacem et concordiam saepius reformavit, monens te ut ad frugem melioris vitae transires. Cum autem fratres per ea quae jugiter faciebas de tua emendatione nullatenus jam sperarent, contra te proposuca runt in synodo de dilapidatione, quod res monasterii pauperum usibus deputatas voluptuose consumeres et pro defectu necessariorum religio ibi penitus deperiret, te etiam de sacrilegio, simonia, aliisque multis criminibus impetebant interdum coram episcopo, quandoque in praesentia cardinalis, quem episcopus tandiu sustinuit quod monachis denegare justitiam dicebatur. Citatus exinde ab episcopo, nuntium misisti super omni gravamine quod tibi possit inferri per sententiam episcopi provocantem. Cum autem neque per te neque per nuntium ad archiepiscopum accessisses, ipse archiepiscopus appellationi tam generaliter factae in praejudicium Ecclesiae judicavit nullatenus deferendum. Episcopus itaque, habito prudentum consilio, citatum denuo te ab officio beneficioque suspendit. Interim superveniens dilectus filius noster I., tt. Sancti Stephani in Coelio monte presbyter cardinalis, tunc apostolicae sedis legatus, ad dictam abbatiam accessit ut componeret inter te et monachos memoratos. Sed te in villis proximis latitante et magistro Ulrico allegante, dictus cardinalis latam in te suspensionis sententiam confirmavit. Sic ergo latenter Romam veniens, commissionis litteras veritate tacita et sub specie renovationis privilegium quod nunquam hactenus habueras, impetrasti. Cumque judices delegati episcopo suspecti essent et monachis, a quibus nec unius diei poterant inducias obtinere, appellatione interposita ab episcopi nuntiis, statim. cum privilegium subreptitium legeretur, partes nuntios suos ad sedem apostolicam transmiserunt: de quorum assensu causa tandem fuit aliis conjudicibus sub certa forma commissa, sicut in commissionis litteris continetur. Sed cum non omnes possent examinationi causae propter nimiam distantiam interesse, dilectus filius abbas de Goizoche, una cum venerabilibus fratribus nostris dicto archiepiscopo, Balbergen. et Misnen. episcopis et quamplurimis Ecclesiarum praelatis, inter episcopum, te et monachos pacem et concordiam reformavit. Iterum autem ad Romanam Ecclesiam latenter accedens et proponens multa contra monachos et episcopum, ad duos judicum illorum, quos superius episcopo duximus esse suspectos et a quibus nuper ipse episcopus per nuntios appellaverat, commissorias litteras impetrasti. Qui cum justas exceptiones episcopi non admitterent, quas in continenti probare volebat, sedem apost. appellavit. Sed ipsis in causa nihilominus procedentibus, invitus accessit ad eos, timens ne sua justitia deperiret. Cum autem, post alia quae judices ipsi proprio motu fecerant, terminum publicandis attestationibus praefixissent, venientibus partibus, unus tantum comparuit de judicibus cum alterius nuntio; qui nec habebat ad alios litteras nec cavere volebat quod dominus suus vices suas praesenti judici commisisset. Sicque factum est quod solus Nunburgen. praepositus, licet tribus sigillis appositis gesta descripserat quae fuerant ad sedem apost. destinata; unde dicebant fidem eis nullatenus adhibendam; et quia ipsum instrumentum relationis ipsorum judicum fuit in superficie vitiosum et datum ab eo quem plurimis dicunt excommunicationis vinculis innodatum. Verum praemissa fere omnia pro episcopi parte proposita, tu veritate destitui firmiter asserebas. Quia vero memoratus episcopus, eo quod juramentum praestitit de calumnia et a delegatis inducias postulavit et testes coram eis produxit, appellationi renuntiasse videtur et eorum examini consensisse: Nos, habito fratrum consilio, in praemissa incidenti quaestione interlocuti fuimus quod deberent quae coram praedictis judicibus gesta fuerunt publicari; ut secundum tenorem ipsorum, nostra tandem sententia formaretur. Tibi igitur et procuratoribus episcopi supradicti venerabilem fratrem nostrum O. Ostien. episcopum et dilectum filium P., tituli Sanctae Caeciliae presb. card., dedimus auditores; qui cum ea quae fuerant hinc inde proposita et ostensa nobis et fratribus nostris fideliter retulissent, quia tam per confessiones quam per attestationes legitime constitit quod fide hinc inde data compromissum est in arbitrium archiepiscopi memorati et quorumdam etiam aliorum, Nos de consilio fratrum nostrorum ipsum arbitrium decernimus observandum, illis duntaxat exceptis capitulis quae contra libertatem ipsius monasterii et duarum capellarum eiusdem in arbitrio sunt expressa: cum etsi sponte volueris, de jure tamen nequiveris sine licentia Romani pontificis renuntiare privilegiis vel indulgentiis libertatis quae monasterium illud indicant ad jus et proprietatem Rom. Ecclesiae pertinere; praesertim cum in ultimae commissionis litteris contineatur expressum quod saepedictus praedecessor noster super renuntiatione a te super privilegio et aliis scriptis facta nullum tibi vel successoribus tuis aut etiam monasterio et duabus capellis de Pigavia praejudicium voluit generari. Quia vero in eisdem litteris commissoriis expressit quod indagationem libertatis ejusdem monasterii cum duabus capellis in eadem villa positis apostolicae sedis examini per omnia reservavit, quidquid contra formam hujus mandati a delegatis praedictis actum est revocamus et viribus omnino carere censemus; reservantes eidem episcopo liberam facultatem ut contra libertatem ipsius monasterii ordine judiciario valeat experiri; interim autem donec ipsa quaestio canonice terminetur, tu et monasterium tuum non compellamini obedientiam eidem episcopo exhibere, sed in eo statu maneatis in quo post impetratum privilegium et ante datum arbitrium, dignoscimini exstitisse. Quoniam ergo personales injuriae quae praecesserant per arbitrium sunt sopitae, cum vos vicissim in pacis osculum receperitis, quaestiones tam super ablatorum restitutione quam super subjectione monasterii duximus committendas. Nulli ergo, etc. Datum Romae apud S. Petrum, III Idus Julii, etc. CCCXVIII. DE NOVO BURGO ET DE VALLE S. GEORGII ABBATIBUS ET PRAEPOSITO S. SEVERI DE EFFORDIA. Ejusdem fere argumenti cum superiore. (Reate, XII Kal. Augusti.) Cum inter vener. fratrem nostrum Mersburgen. episcopum et dilectum filium abbatem de Pigavia super diversis articulis controversia verteretur et eadem saepe fuisset a bonae memoriae Coelest. papa praedecessore nostro commissa, tandem ad praesentiam nostram abbas praedictus et dilecti filii Hen. et B. procuratores ipsius Mersburgen. episcopi accedentes, cum super ea in auditorio diutius nostro litigassent, sententiam a nobis accipere meruerunt, cujus tenor ex litteris nostris sententiam continentibus vobis plenius innotescet. Verum cum pro defectu probationum quaestio quae vertitur inter eos super statu monasterii de Pigavia non potuerit terminari, nos inquisitionem ipsius vestrae duximus experientiae committendam, diffinitiva nobis sententia reservata. Caeterum quia idem abbas multis et magnis se queritur a dicto episcopo vel mandato ejus per alios spoliatum; per apostolica vobis scripta mandamus atque praecipimus quatenus thesauri Ecclesiae, privilegiorum, indulgentiarum et aliorum, quibus eum inveneritis minus rationabiliter ab episcopo destitutum, facta sibi restitutione plenaria, super libertate seu subjectione praemissi monasterii et aliis quae adversus se duxerint proponenda inquiratis, solum Deum habentes prae oculis, sine personarum acceptione plenissime veritatem et usque ad diffinitivam sententiam subl. appellationis diffugio procedentes gesta omnia nobis mittatis sigillorum vestrorum munimine roborata; ut per ea certiores effecti, securius in ipso negotio procedere valeamus; certum terminum partibus assignantes, ad quem nostro se conspectui repraesentent diffinitivam sententiam recepturae. Nullis litteris, etc., harum mentione non habita, praeter assensum partium, etc. Quod si omnes, etc., tu dilecte, fili abbas de Novo-Burgo, cum eorum altero, etc. Testes cogantur. Datum Reate, XII Kal. Augusti. CCCXIX. RCHIEPISCOPO, DECANO ET PRAECENTORI LUGDUNEN. Committitur causa archidiaconatus Cabilonensis. Cum pro causa quae inter dilectos filios Falconem et Gualterum Cabilonensis Ecclesiae archidiaconos vertebatur, procuratores utriusque partis ad nostram praesentiam accessissent, nos eis dilectum filium nostrum G. Sancti Adriani diaconum cardinalem concessimus auditorem: coram quo ipsius F. archidiaconi procurator proposuit quod cum olim, pro variis gravaminibus quae adversarii ejus Cabilonen. Ecclesiae inferebant, ad sedem apostolicam accessisset, ad dilectos filios abbatem Sancti Martini, cantorem Eduensem, archidiaconum Flaviniacen. litteras impetravit ut dictum G. archidiaconum canonica districtione compellerent ut ob Cabilonen. Ecclesiae et hominum cujusdam obedientiae ejus, quae potestas Boiaci dicitur, molestatione cessaret et de injuriis illatis ipsum eidem Ecclesiae satisfactionem cogerent debitam exhibere. Cumque judices secundum mandatum apostolicum vellent in causa procedere, pars adversa, ut judicium declinaret, sedem apostolicam appellavit. Adjecit etiam quod a bonae memoriae Celestino papa praedecessore nostro confirmationis litteras impetrarat super quibusdam institutionibus ejusdem Ecclesiae de communi assensu capituli constitutis, ex quarum inobservantia Ecclesia ipsa debito servitio fraudabatur. Licet autem idem praedecessor noster venerabili fratri nostro Eduen. episcopo ad ejusdem archidiaconi postulationem mandasset ut eas faceret observari, ipse tamen semel solummodo Cabilonen. capitulo pro his servandis suas litteras destinavit nec super hoc ultra processit. Petebat itaque procurator ipse pro archidiacono memorato priorem causam committi, confirmari constitutiones praedictas et ea sibi restitui quae ad utilitatem ejusdem Ecclesiae coactus fuerat expendisse. Caeterum procurator partis alterius ex adverso respondit quod cum dictus F. archidiaconus in succentorem Cabilonen. Ecclesiae, diaconatus fungentem officio, in communi dormitorio manus injecisset temere violentas et eum traxisset verberando per claustrum, tu, frater archiepiscope, eum ob violentam manuum injectionem et violationem immunitatis Ecclesiae fecisti excommunicatum publice nuntiari. Ipse vero ad apostolicam sedem accedens confessus est quod in clericum manus injecerat violentas; supprimens autem quod immunitatem violasset Ecclesiae, super absolutione sua litteras impetravit; sed nihilominus in excommunicatione remansit, cum alteram causarum, pro quibus excommunicatus fuerat tacuisset. Unde ipsum nec in jure stare posse dicebat, nec procuratorem constituere: praesertim cum is cui causae suae procurationem commiserat ob excessum similem, eadem innodatus sententia teneretur. Ea etiam carere viribus allegabat quae in excommunicatione positus a sede apostolica impetrarat. Licet autem per hoc dictus G. archidiaconus ei non teneretur, nisi obtento prius absolutionis beneficio, respondere; nihilominus tamen se dictorum judicum conspectui praesentaret et per litteras venerabilis fratris episcopi et dilecti filii decani ipsius Ecclesiae ostenderat quod nec ipse adversus eamdem Ecclesiam nec Ecclesia adversus eum haberet aliquam quaestionem et litterae quas adversarius ejus obtinuerat ab apost. sede impetratae non fuerant de capituli voluntate. Accedente igitur die altera quae ipsis fuerat assignata, cum super eo quaereretur a partibus utrum renitente capitulo dictus F. archidiaconus esset pro Cabilonen. Ecclesia contra eumdem G. archidiaconum admittendus, ipse G. propter suspicionem judicum ad sedem apostolicam appellavit. Ad ea vero quae super servandis consuetudinibus Ecclesiae proposita fuerant sic respondit quod cum memoratus episcopus dictis decano et capitulo mandavisset memoratas consuetudines observari, responderunt se ipsas libentius servaturos, nisi paupertas Ecclesiae impediret; adjicientes, ut statum Cabilonen. ecclesiae per suas litteras sedi apostolicae nuntiarent. Ex his igitur concludebat nec expensas quas dictus F. archidiaconus fecerat ipsi debere restitui, cum potius, ut ab excommunicationis vinculo solveretur, ad sedem apost. accessisset nec eum esse super confirmandis Ecclesiae consuetudinibus audiendum, cujus non poterat litteras procurationis ostendere, imo ipse procurator esse a capitulo institutus. Propter quod cum instantia postulabat ordinationem Ecclesiae dictis episcopo et decano committi; ita quod quidquid de majori et saniori parte capituli, tam super instituendis canonicis quam super aliis ad ordinationem ejusdem Ecclesiae pertinentibus, constituerent, non obstante contradictione paucorum, inviolabiliter servaretur, nec obstantibus litteris super servandis praedictis consuetudinibus ad dictum Eduen. episcopum destinatis. Petebat etiam dictum F. archidiaconum excommunicatum denuntiari; cum nec satisfecisset passo injuriam et de violatione immunitatis Ecclesiae non fecisset aliquam mentionem. Ex parte vero praedicti F. archidiaconi taliter fuit ad objecta responsum, quod licet super violenta manuum injectione accusatus fuisset, ei fuit Ecclesiae solummodo introitus interdictus; sed postmodum ad apostolicam sedem accedens, sine contradictione qualibet fuerat absolutus. Nos igitur causam ipsam vestro examini committentes, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si vobis constiterit dictum F. archidiaconum ob duplicem causam excommunicatum fuisse, et expressisse tantum alteram in litteris quas super absolutione sua ab apostolica sede obtinuit, ipsum tanquam excommunicatum satisfacere Ecclesiae suae de altera, monitione praemissa, per censuram ecclesiasticam appellatione remota cogatis. Praedictas vero constitutiones, si eas de assensu capituli majoris sanioris partis sine pravitate qualibet inveneritis esse factas et possibilitas Ecclesiae patitur, faciatis inviolabiliter observari. In aliis ordinationem Ecclesiae praedictis episcopo et decano auctoritate apostolica committatis; ita ut quae cum majori parte capituli tam super canonicis instituendis quam super aliis canonice duxerint statuenda, non obstante contradictione vel appellatione paucorum, obtineat firmitatem. Expensas vero antedicto archidiacono restitui faciatis, si legitime probare potuerit se de Capituli mandato suscepisse praedicta negotia promovenda et propter hoc ad sedem apostolicam accessisse. Nullis litteris, etc., praeter assensum partium, etc. Quod si omnes, etc. tu, frater archiepiscope, cum eorum altero, etc. Datum, etc. CCCXX. P. SCHALAHOLTDEN. ET B. HOLEN. EPISCOPIS ET ALIIS ECCLESIARUM PRAELATIS ET CLERICIS UNIVERSIS PER ISLANDIAM CONSTITUTIS. Significat eis gravia quaedam vitia quae per Islandiam corrigere debeant. (Reat., III Kal. Aug.) Quamvis insula vestra longo terrarum tractu ab Urbis partibus sit remota, vos tamen, quod apostolicae provisionis non sitis extorres, aestimare debetis, cum ex injuncto nobis apostolatus officio facti simus secundum Apostolum sapientibus et insipientibus debitores, et ita pastoralem sollicitudinem gerimus de propinquis, quod eam extendimus etiam ad remotos, quos absentes corpore, spiritu vero praesentes, charitatis brachiis amplexamur. Sane dilectum filium Erlend. abbatem, latorem praesentium quem ad nos transmittere curavistis, boni testimonii virum, paterna benignitate recepimus et sicut eo didicimus referente, licet nullas ex parte vestra portaverit nobis litteras sigillatas, quas tamen asseruit se amisisse in maris periculis constitutum, nonnulla in partibus vestris velut in usum et consuetudinem sunt redacta, quae ab agro Dominico sunt studiosius exstirpanda, ne per spinas et tribulos semen evangelicum suffocetur. Inter quae sequentia duximus ad cautelam, exempli gratia, exprimenda: ut per ea studeatis caetera vitia capitalia evitare per quae ira Dei venit in filios diffidentiae, qui stercora pro croceis amplectuntur, et luci tenebras anteponunt. Et ut incipiamus a primo inobedientiae vitio per quod peccatum intravit in mundum, cum in Ecclesia Dei diversi gradus, adinstar coelestis curiae, sint distincti, ut secundum dispositionem superiorum obtemperantibus inferioribus, cuncta rite procedant, unde et Romana Ecclesia tanquam magistra non humana sed divina dispositione universis et singulis per orbem Ecclesiis est praelata, ut ad eam velut caput aliae sicut spiritualia membra respondeant: cujus pastor ita suas aliis vices distribuit ut, caeteris vocatis in partem sollicitudinis, solus retineat plenitudinem potestatis, ut de ipso post Deum alii dicere possint: Et nos de plenitudine ipsius accepimus (Joan. I, 16), sicut idem E. abbas nobis diligenter exposuit, qui sunt inter vos subditi, dum praelatis suis, in his quae agunt perperam, nolunt humiliter obedire ac secundum ipsorum monita salubria declinare a malo et facere bonum, contra torrentem dispositionis divinae brachia nituntur extendere et quasi contra stimulum calcitrare; quae sic disposuit gradus et ordines differentes, ut reverentiam minores majoribus exhiberent. Profecto qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt, erroris magnitudinem non pensantes, cum secundum Prophetam peccatum hariolandi sit repugnare, et scelus idololatriae nolle acquiescere. Hi nempe vel sunt potentes; et peccata sua propria temeritate defendunt, non attendentes quod legitur: Potentes potenter tormenta patientur (Sap. VI, 7), et: Deposuit potentes de sede (Luc. I, 52). Vel minores. Et ut licentius proruant in peccatum majorum tuitione defendere se nituntur, declinantes corda sua in verba malitiae, ad excusandas excusationes in peccatis; tanquam in extremo examine, quando unusquisque onus suum portavit, illi possint eos a ventura ira defendere qui pro suis sceleribus aeternis incendiis reservantur. Quid de homicidiis, incendiis et fornicationibus referemus, et quod excommunicatis communicare praesumitis et praesertim Suero et excommunicato et apostatae, Deo et sanctis ejus pro suis actibus inimico? Si vellemus ad unguem singula persequi quae inter vos dicuntur peccatis exigentibus frequentari, pagina cresceret in immensum et taedium legentibus et audientibus generaret. Dolemus ergo plurimum et tristamur haec inter vos libere perpetrari. Sed veremur admodum et movemur ne forte, quod absit, propter dissolutam negligentiam vestram ista proveniant, quae dum negligitis perturbare, quid aliud facitis quam fovere facti canes muti, non valentes latrare? quibus dicitur per prophetam: Clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam, annuntiabo populo meo scelera eorum, et domui Jacob peccata eorum (Isa. LXVIII, 1). Unde Apostolus inquit Ephesiis: Mundae sunt manus meae a sanguine omnium vestrum. Non enim subterfugi quominus annuntiarem vobis omne consilium Dei (Act. XX, 27). Mundus ergo a sanguine ipsorum non esset, si eis annuntiare Dei judicium noluisset; quia cum increpare delinquentes noluerit, eos proculdubio tacendo pastor occidit. Cum itaque in tremendi die judicii de vestris et subditorum vestrorum actibus debeatis reddere rationem, quin etiam et de omni verbo otioso quodcunque locuti fueritis; hortamur universitatem vestram, monemus in Domino et per apostolica scripta mandamus quatenus contra delinquentes quasi contra bestias Ephesi viriliter exsurgentes, ne post cursum vitae labentis in manus Dei viventis quod horrendum est, incidatis, murum vos pro domo Domini non dubitetis opponere et contra faciem Damasci turrim vos inexpugnabilem opponentes, evellere ac destruere, aedificare pariter et plantare unanimiter procuretis quae in Ecclesia Dei evellenda et destruenda, aedificanda fuerint et plantanda. Caeterum quoniam adhuc habemus multa vobis dicere quae non possunt commode per praesentem epistolam declarari; praemissis breviter praelibatis, charitati vestrae duximus praedicendum quod auctore Patre luminum, a quo omne datum est optimum et omne donum perfectum, in proximo invento viro secundum cor nostrum, eum ad vos mittere disposuimus: per quem de singulis quae omittere vel facere debeatis et omnibus quae fuerunt nobis ex parte vestra proposita, cum ad vos venerit, efficiemini certiores. Datum Reat., III Kal. Augusti, etc. CCCXXI. (Datum, ut supra. ) In eumdem fere modum scriptum est principibus et populis per Islandiam constitutis. Quamvis insula vestra, ut supra, etc., usque ad verbum libere perpetrari; quos salvos fieri cupimus et ad agnitionem veritatis venire: ad quod viam vobis salubriter praeparabit, si habueritis in his quae Dei sunt obedientiam ad praelatos et eos imo Deum in ipsis curaveritis honorare, in quibus contemptis Deus spernitur et in receptis recipitur et etiam honoratur, et opera impenderitis in operibus pietatis et praesertim eleemosynis conferendis, quarum efficaciam Scriptura commendans inquit: Sicut aqua exstinguit ignem, ita eleemosyna peccatum exstinguit. Caeterum quoniam adhuc habemus, etc., ut supra. Datum, ut supra. CCCXXII HYDRUNTINO ARCHIEPISCOPO. Quod filius ex ea susceptus quae putabatur esse concubina, et post apparuit quod esset legitima uxor, sit legitimus (Reat., III Non. Aug.) Per tuas nobis litteras intimasti quod Rao de Aceresia ex muliere quadam quam, secundum opinionem majoris partis viciniae, in concubinam habebat, prole suscepta, quamdam prius et aliam ea defuncta duxit uxorem et ea ex qua prolem susceperat virum sibi alium copulavit. Processu vero temporis idem Rao in praesentia multorum firmavit proprio juramento quod eam quam habere visus fuerat concubinam, prius affidaverat in uxorem quam ex ipsa filium genuisset; et cum post juramentum illud per sex annos et ultra vixisset, dum ageret in extremis, eum quem ex illa susceperat, filium legitimum appellavit et haeredem instituit in testamento. Cum autem tuae fuisset inquisitioni et decisioni commissum, an filius sic susceptus legitimus esset haeres ipsius R. et ad ejus patrimonium admittendus, propter id quod ex quadam decretali bonae memoriae Alexandri papae praedecessoris nostri standum esse super hoc verbo viri et mulieris credebas, testes a filio ejusdem R. productos provide suscepisti: quibus legitime comprobavit praedictum R. matrem suam in capella Sancti Sergii affidasse; propter quod eum ipsius R. haeredem esse legitimum judicasti. Nos igitur attendentes quod plus est quod in veritate agitur quam quod simulate concipitur, licet tam dictus R. cum, ea dimissa quam ut concubinam habuerat, ad alia vota transivit, videatur ex ipso facto quod matrimonium inter eos celebratum fuerit denegasse: quia tamen desponsatio per testes legitimos comprobata eos matrimonialiter fuisse conjunctos ostendit, sive desponsatio ipsa fuerit de praesenti, ut per consensum legitimum et verbis de praesenti expressum, sive de futuro, ut per sequentem carnis copulam matrimonium inter eos fuerit celebratum, non tam decretali dicti praedecessoris nostri, quae in casu dissimili loquitur, quam inductis probationibus innitentes, te processisse legitime respondemus et sententiam tuam auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus: auctoritate tibi praesentium injungentes ut sententiam ipsam facias monitione praemissa per censuram ecclesiasticam inviolabiliter observari. Nulli ergo, etc. Datum Reat, III Nonas Augusti. CCCXXIII. OSCEN. ET TIRASONEN. EPISCOPIS. De diacono cujus amici abbatem trucidarant. (Reat., II Non. Augusti.) Petrus diaconus et monachus Sancti Joannis de Pinna sua nobis insinuatione monstravit quod cum in saeculari adhuc habitu constitutum, in Ecclesia de Rigulo quoddam beneficium obtinentem, abbas ipsius Ecclesiae illum eodem beneficio spoliasset, cognati et amici ejus abbati saepius supplicarunt ut beneficium sibi restitueret memoratum. Quo nolente ipsorum precibus acquiescere, irati plurimum et commoti, nocte quadam in domo diaconi convenerunt, et coena facta dixerunt quod vindictam volebant sumere de abbate. Inhibiti autem expresse ab eodem diacono ne abbatem occiderent vel aliquid ei facerent unde ordinis sui discrimen incurreret et animae detrimentum, in eum nihilominus irruerunt et plagis impositis abierunt semivivo relicto; unde post dies aliquot spiritum exhalavit. Ab illo autem tempore usque hodie praedictus diaconus de eo quod contigerat tristis effectus, ab administratione cessavit; et nondum expleto biennio, habitum induit monachalem. Unde a nobis suppliciter petiit edoceri utrum posset in officio diaconi ministrare; et si hoc ei liceret, an posset ad majorem ordinem promoveri. Licet autem, si praemissis veritas suffragatur, praefatus diaconus super abbatis interitu non videatur esse culpabilis, quia tamen bonarum mentium est ibi culpam agnoscere ubi culpa non est, quod ab administratione officii se propria voluntate suspendit vel habitum induit regularem, sibi non ad peccatum ascribimus, sed ad meritum reputamus. Quocirca fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus, si praemissa noveritis veritate subnixa, saepedictum diaconum non solum in diaconatus officio ministrare, sed etiam ad ordinem presbyteratus ascendere, si aliud canonicum non obstiterit impedimentum, liberam concedatis auctoritate apostolica facultatem; praesertim si super hoc non fuerit respersus infamia, cum ei non debeat imputari quod contra prohibitionem ejus expressam, eo causam vel occasionem non dante, ausu sacrilego proponitur a consanguineis attentatum, divina Scriptura testante quod anima quae peccaverit, ipsa morietur; filius non portabit iniquitatem patris neque pater iniquitatem filii quamvis hoc ipsum verius ad aeternam quam ad temporalem referatur vindictam. Datum Reat., II Nonas Augusti, pont. nostri anno primo. CCCXXIV. ATREBATEN. EPISCOPO ET DECANO CAMERACENSI. Ut regem Francorum cogat duci Lotharingiae dotem reddere. (Reat., VIII Id. Augusti.) Sicut ex parte dilecti filii nobilis viri ducis Lotharingiae nostris fuit auribus intimatum, quando nobilem mulierem Mathildem, neptem Philippi quondam comitis Flandriae, sibi matrimonio copulavit, idem comes redditus quinquaginta talentorum percipiendos annuatim in terra Boloniae praefato duci assignavit in dotem, quae post obitum ipsius comitis nullatenus potuit obtinere; et insuper ipse comes eamdem terram obligavit ei pro trecentis marcis et septem millibus talentorum. Quia igitur praescripta terra ad proprietatem est charissimi in Christo filii nostri Philippi illustris regis Franciae devoluta et dos pertinet ad conjugium, quod est magnum in Ecclesia sacramentum: nos, qui secundum apostolum sapientibus sumus et insipientibus debitores, discretioni vestrae per apostol. scripta mandamus quatenus eumdem regem, ut super praemissis memorato duci satisfaciat ut tenetur moneatis diligenter et efficaciter inducatis. Alioqui, partibus convocatis, audiatis causam et eam fine debito terminetis. Quod si ambo, etc., tu, frater episcope. Datum Reat., VIII Idus Aug CCCXXV. CORRADO ET PETRO QUONDAM FILIIS MALABRANCAE. Puella ante annum septimum sponsalia contrahere non potest. Ad dissolvendum quod factum fuerat inter Joannem filium nobilis viri Leonis de Monumento et S. filiam quondam Matthaei de Fortebrachio super matrimonio contrahendo, in nostra et fratrum nostrorum praesentia fuit ex parte vestra propositum quod, cum dicta puella nondum ad septennium pervenisset, cum ipsa nec matrimonium contrahi nec sponsalia potuere. Defuit etiam consanguineorum assensus, qui praecipue sunt in talibus requirendi. Quod et si aetas sufficiens exstitisset et consanguineorum intervenisset assensus, personae tamen non sunt legitimae ad matrimonium contrahendum, linea consanguinitatis obstante. Accusatione vero super consanguinitate proposita et tam ex parte juvenis quam ex parte puellae consanguinitatis gradibus computatis, cum eam velletis idoneis testibus comprobare, praefatus Leo multas exceptiones proposuit, per quas nitebatur vos ab accusatione multipliciter removere. Cumque super exceptionibus ipsis fuisset utrinque diutius disceptatum, auditis et intellectis quaecunque fuerunt hinc inde proposita, de consilio fratrum nostrorum interloquendo pronuntiavimus inter dictos juvenem et puellam nec matrimonium nec sponsalia fuisse contracta, cum constet puellam nondum ad septennium pervenisse. Quocirca nec accusatio locum habebat, cum non esset quod posset legitime accusari: denuntiari tamen poterat consanguinitas, ut interdiceretur matrimonium contrahendum. Ad denuntiationem ergo legitime comprobandam festum Omnium Sanctorum proximo venturum pro termino assignamus; salvis exceptionibus non solum propositis sed etiam proponendis. Ne vero quidquam interim in puellam carnaliter attentetur, auctoritate apostol. firmiter interdicimus ut in ipso negotio de novo non procedatur ulterius donec vel a denuntiatione cessetur vel, denuntiatione probata, ordine judiciario procedatur. Quod si contra interdictum nostrum in praejudicium ipsius quidquam fuerit attentatum, illud irritum esse decernimus et viribus omnino carere. CCCXXVI. FAVENTIN. EPISCOPO. Licentiam indulget transeundi ad Ecclesiam Papiensem. (Reat., VI Id. Augusti.) Sacra docente Scriptura didicimus, ut quod Deus conjunxit, homo non separet (Matth. XIX, 6). Duplex est autem conjunctio conjugalis: una secundum carnem, quae carnalis dicitur; altera secundum spiritum, quae spiritualis non incongrue appellatur. Utramque designat Apostolus qui verbum illud exponens, Propter hoc relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una (Marc. X, 7), consequenter adjunxit: Hoc autem dico magnum sacramentum in Christo et in Ecclesia (Ephes. V, 32). Nam carnalis conjunctio, quae est inter virum et legitimam feminam sacramentum est spiritualis conjunctionis quae consistit inter Christum et sanctam Ecclesiam. Conjunctio carnalis hoc efficit ut sint duo in una carne, secundum illud quod Veritas ait: Itaque jam non sunt duo, sed una caro (Matth. XIX, 6). Conjunctio vero spiritualis id efficit ut sint duo in uno spiritu, secundum illud quod dicit Apostolus: Qui adhaeret Deo, unus spiritus est cum eo (ibid.): Utrique autem, carnali scilicet et spirituali conjunctioni, competit quod superius est praemissum: Quod Deus conjunxit, homo non separet (ibid.) ut nec liceat homini carnali matrimonio legitime copulatos dividere nec spirituali conjugio canonice vinctos, ut episcopum et suam Ecclesiam, separare. Licet autem videri posset ex his quod summus pontifex spirituale matrimonium, episcopi scilicet et Ecclesiae, separare non possit, cum tamen ex consuetudine, quae est optima legum interpres, et sacris canonibus habeatur quod per cessionem, depositionem et translationem, quae soli sunt sedi apost. reservata, super hoc plenam habeat potestatem sane intelligentibus id nullum dubitationis scrupulum generabit; cum non humana sed divina fiat auctoritate quod in hac parte per summum potificem adimpletur, qui non hominis puri, sed veri Dei vere vicarius appellatur. Nam quamvis simus apostolorum principis successores, non tamen ejus aut alicuju apostoli vel hominis sed ipsius sumus vicarii Jesu Christi. Unde quos Deus spirituali conjunctione ligavit, non homo, quia non vicarius hominis, sed Deus, quia Dei vicarius, separat, cum episcopos a suis sedibus per eorum cessionem, depositionem et translationem aliquando removemus. Quae tria ex hac quam ostendimus ratione merito sunt Romano tantum pontifici reservata: qui licet alios episcopos vocaverit in partem sollicitudinis, sibi tamen retinuit plenitudinem potestatis. Siquidem ex litteris venerabilium fratrum nostrorum Mediolanen. et Ravennat. archiepiscoporum et Vercellen. Terdonen. Placentin. Parmen. Lauden. et Mutinen. episcoporum, et dilectorum filiorum capituli, praepositorum et universi cleri, consulum et populi Papien. accepimus, quod bonae memoriae L. Papiensi episcopo viam universae carnis ingresso, ipsi capitulum et clerus Papien. in te unanimiter convenerunt, te sibi petentes in episcopum ab apostolica sede concedi; licet, quod negligentiae ipsorum ascribimus, ipsi te elegisse scripserint, quem eis eligere non licuit, sed tantummodo postulare: quia cum esses spiritualiter alligatus uxori, nisi facta prius solutione, in te non poterat legitime consentiri. Quia vero in talibus evidens utilitas et urgens necessitas, secundum instituta canonica, solent et debent attendi; utrum haec postulationem ipsorum favorabilem redderent et assensu sedis apostolicae non indignam cum fratribus tractavimus diligenter. Visum est nobis et fratribus nostris non modicum utile, ut de minori civitate ad majorem, de minus populosa dioecesi ad populosiorem, de minus nobili ad nobiliorem Ecclesiam transire debeas: ubi concessum tibi scientiae et eloquentiae donum ad profectum plurimorum valeas exercere et creditum tibi talentum sub usuris fertilioribus valeas erogare. Necessarium etiam subtiliter intuentibus videbatur, cum si a sede apostolica nuntii, quos dicti capitulum et clerus Papien. ad nos destinarunt, vacui redivissent, praeter personarum laborem et magnitudinem expensarum, quas frustra fecisse dolerent, dissensionis inconveniens Ecclesiae Papiensi forsitan proveniret, quod nobis et Ecclesiae Romanae posset ab aliquibus imputari. De tua igitur idoneitate securi, utpote cujus scientiam et eloquentiam ac morum honestatem nos et fratres nostri plene cognovimus, dum apud sedem esses apostolicam constitutus, et familiaria exempla sequentes, ut vetera relinquamus, cum temporibus nostris, de episcopo in episcopum, ut Venefranus in Aversanum, de episcopo in archiepiscopum, ut Gratianopolitanus in Viennen. de episcopo in archiepiscopum, ut Tarsen. in Nazaren. de archiepiscopo in patriarcham, ut Caesarien. in Hierosolymitan. et quod plus est, de archiepiscopo in summum pontificem, sicut bonae memoriae Urbanus papa praedecessor noster, qui de Mediolanen. Ecclesia fuit in pontificem Romanum assumptus, translationes fuerint saepius celebratae, supradictorum capituli et cleri petitioni clementer annuimus et ut a Faventin. transeas ad Ecclesiam Papien. de benignitate sedis apostolicae facultatem tibi liberam auctoritate presentium indulgemus. Nulli ergo, etc. Datum Reat., VI Id. Augusti. CCCXXVII. ALFONSO EPISCOPO ET CAPITULO AURIEN. Confirmatur illorum statutum de numero canonicorum. (Datum Romae.) Postulatum fuit a nobis ex parte vestra quod deliberatione provida unanimiter statuistis ad conservandam indemnitatem Ecclesiae et repellendam quorumdam potentum improbitatem, qui Ecclesiam vestram saepius praegravabant, ne plures triginta sex canonicis liceret in vestra Ecclesia ordinari, auctoritas sedis apostolicae confirmaret. Nos ergo vestris justis postulationibus annuentes, praemissum canonicorum numerum, sicut a vobis provide noscitur institutus, ratum habentes, salva in omnibus apostolicae sedis auctoritate, praesenti pagina confirmamus; nisi forte in tantum excreverint Ecclesiae facultates, quod ex eis commode valeat pluribus canonicis provideri. Nulli ergo etc. Datum Romae, etc. CCCXXVIII. R. SANCTORUM MARCELLINI ET PETRI PRESBYTERO CARD. ABBATI ET CONVENTUI CASSINEN. Ipsis commendat episcopum S. Georgii, ut eum liberaliter, donec convalescat, alant. (Datum Romae.) Apud religiosos extrinseca et aliena commendatione non indiget quem propria et innata intus religio et scientiae praerogativa commendant. Et non minus his duobus juvat causa quam gerit. Virtus enim sese diligit aspernaturque contraria et similia in similibus delectantur. Quanta enim religione polleat venerabilis frater noster episcopus Sancti Georgii et locus indicat in quo laudabiliter olim abbatis implevit officium, utpote in quo vigent regularia instituta, et canonica disciplina servatur, et dignitas ad quam est vocatus, evidentius ipsius mores ostendunt. Quantum vero et in quibus peritus existat, eloquentia sapientiae ac verbum ejus testimonium perhibet veritati. Quod tanto melius ex ipsius familiaritate quam nostra significatione plenius cognoscetis, quanto fidelior testis est oculus quam auditus. Gerens autem causam non propriam sed communem, non privatae personae sed Ecclesiae, imo Christi functus legatione Orientalium principum ad principes Occidentis, stetit fideliter et constanter coram chariss. in Christo filiis nostris Philippo Francorum et R. Anglorum regibus illustribus verbum legationis et causam exposuit Crucifixi. Et licet in ore ejus verbum Domini non fuerit alligatum, nec aliquid ex contingentibus omiserit; quia tamen uterque regum in alterum proprias intendebat injurias vindicare, neutrum ad plenum tetigit injuria Jesu Christi. Quamvis autem voluissent eidem episcopo honores in regnis suis et amplos redditus assignare, maluit tamen excutere pulverem de pedibus suis, terram eorum egressus in testimonium illis, quam suae legationis causa neglecta, exsule ac paupere Christo ditari: aestimans quia vocati non fuerunt digni paratis nuptiis et triumpho in quorum manibus tauros pingues, qui eum obsederant, et altilia, quae in haereditatem Domini status tulerat aquilonis, Christus forsitan occidisset: malens per nos in subsidium pauperum terrae Orientalis, saltem pauperum et debilium multitudinem congregare; ne forte consentirent majores, et dicerent: Manus nostra excelsa, et non Deus, fecit haec omnia (Deut. XXXII, 27). Cum igitur ad verbum ipsius, imo potius ad vocem Domini per universam Italiam inter nostrae promotionis initia litteras curaverimus destinare nec ei expediat ut appareat in conspectu Domini vacuus sine fructu recedens, ipsum de voluntate fratrum nostrorum non ad petitionem suam, sed motum nostrum, ad monasterium vestrum duximus destinandum; ut ibi aeris inclementiam temperie fugiat autumnali. Rogamus igitur universitatem vestram, monemus et exhortamur in Domino, per apost. vobis scripta mandantes, quatenus eum benigne recipientes pariter et devote, sicut tantum episcopum decet et populi Christiani legatum, honorare curetis et in necessariis omnibus ita liberaliter ei providere, quod nos id gratum habere possimus et ipse vobis et Ecclesiae Cassinen. in posterum obligetur, ac vos religiosos litteratos pariter et honestos videamini affectuosius in Domino amplexari: scituri quod sicut gratum nobis erit plurimum et acceptum si eum officiose curaveritis honorare, ita pro certo grave nobis et molestum existet, si, quod non credimus, mandatum nostrum neglexeritis exaudire, cum ejus provisio magis vobis ad praemium aeternum proficiat quam ei accedat ad commodum temporale. Datum Romae, etc. CCCXXIX. CALARITAN. ARCHIEPISC., EPISCOPO SORAN. ET ELECTO TURRITAN. Eis committitur causa archiepiscopi Arborensis contra capitulum suum. (Reat., III Id. Augusti.) Cum pro controversiis quae inter venerabilem fratrem nostrum archiepiscopum ex una parte et dilectos filios canonicos Arboren. verterentur ex altera, ipse archiepiscopus et Petrus de Staura presbyter ex parte capituli ad nostram praesentiam accessissent, dictus P. presbyter archiepiscopum paratum esse se dixit in multis et gravibus accusare: quem super homicidio, perjurio, excommunicatione, incendiis, incantationibus, lardatione hominis cum lardo et cera, et quod a nepote suo Saracenis de Sicilia vendi concessit Ecclesiae suae mancipium Christianum et aliis enormitatibus et capitulis volebat impetere adversus eum tempore congruo proponendis. Verum ipse archiepiscopus proposuit ex adverso, quod cum bonis Ecclesiae suae per nobilem virum Vulliel. marchionem judicem Calaritan. et complices ejus esset minus rationabiliter destitutus, non tenebatur aemulis respondere, qui cum praedicto marchione spoliationem suam fuerant machinati, nisi esset antea restitutus; quos etiam ab accusatione sua dicebat aliis rationibus repellendos. Unde autem praedictos marchionem et canonicos adversus se commotos diceret exstitisse, sequentia vos verba poterunt edocere. Cum enim idem marchio auctoritate quondam apo. sedis excommunicationis vinculo innodatus. nobilem virum A. Arboren. judicem et filium ejus parvulum cepisset et nequiter carcerali fecisset custodiae mancipari, eorum terra quam ab Ecclesia Rom. tenebant per violentiam occupata, ipse archiepiscopus, qui natione Januen. erat, iram ipsius marchionis et qui secum erant metuens Pisanorum, ad partes alias declinavit; in cujus absentia marchio et fautores ejus Arboren. Ecclesiam spoliarunt in parte et suffraganei sui et clerici dicto marchioni, tunc excommunicatione notato, Arboren. terrae sceptrum solemniter concesserunt. Verum cum tempore procedente idem archiepiscopus ad Ecclesiam suam reversus praefatos clericos de eo quod, ut sibi videbatur in contemptum apost. sedis fecerant redargueret, nec vellet sine mandato apo. sedis praefatum marchionem habere patronum; timentes, ut credebatur, clerici ne coram ipso archiepiscopo de sua possent incontinentia conveniri, contra eum cum dicto marchione seditionem fecerunt, quem nihilominus in populo diffamantes, per duos de sociis suis ad sedem apost. appellarunt; sed duobus mensibus post elapsis, poenitentia ducti, ab eo veniam postulantes, remissis utrinque injuriis, in ipsius gratiam redierunt. Cum autem postmodum venerabilis frater noster Pisan. archiepiscopus, legatus Sardiniae, illuc venisset, praefatus P. de Staura clericus Arboren. procurator a capitulo constitutus, super remissis f. praemissis conviciis dictum archiepiscopum ad sedem ap. appellavit. Sed in praesentia dicti archiepiscopi Pisani partibus constitutis cum canonici Arboren. ibidem vellent suum archiepiscopum convenire ne provocationis beneficio responderet eis se tuentem, renuntiantes appellationi quam fecerant, quod nollent habere papam f. pastorem nisi Pisanum archiepiscopum responderunt. Cum autem coactus ab eodem archiepiscopo ut adversariis responderet et securitatem sibi a marchione dari ac suis peteret et etiam advocatum et id obtinere non posset, ad commune appellationis remedium convolavit. Postea vero Pisani facientes in eum impetum quem petierat advocatum, ipsum occidere voluerunt. Compulsus tandem a saepedicto Pisano archiepiscopo, appellatione salva quam fecerant, excludendo P. memoratum, tanquam minus idoneum, respondit quod eum non posset ullatenus accusare; et hoc incontinenti constare poterat, ut dicebat. Et quoniam jamdicti marchionis et suorum instinctu falsos contra se testes timuit introduci et memoratus Pisanus archiepiscopus laicos testes bonae opinionis et famae contra P. adversarium suum admittere recusabat, denuo propter praemissa gravamina coram majori parte praelatorum Sardiniae sedem apost. appellavit; et cum apostolos ab antefato archiepiscopo postulasset, et ut compelleret marchionem ne impediret eum quo minus posset de rebus archiepiscopatus sibi sumere necessaria, nihil horum potuit obtinere, quinimo postea fuit per marchionem ipsum equis propriis spoliatus, qui etiam inhibuisse dicitur ut nullus eum in navi sua reciperet, ad Rom. Ecclesiam accedentem; et hospitalarium quemdam, qui habebat vestes ipsius archiepiscopi commendatas ad tempus, fecit in custodia detineri; apponens etiam iniquitatem iniquitati, per judicem Turritan. eum capi fecit, et arcto carceri mancipari, longo tempore compedibus ferreis religatum. Testes etiam partis adversae post recessum suum dictus Pisan. archiepiscopus adversus eum proponitur recepisse. Postea vero, sicut Domino placuit, liberatus, de rebus archiepiscopatus quas occupaverat marchio saepedictus, nihil potuit per Arboren. archipresbyterum et per suum canonicum obtinere: quin potius duo de clericis suis, post appell. ad nos interpositam, septem panes cereos, quos ad domum Templi mittebat, sibi per violentiam abstulerunt. Quia vero neutra partium fidem nobis facere poterat de praemissis, causam ipsam de voluntate ipsorum vobis duximus committendam; per apostolica scripta districte praecipiendo mandantes quatenus, si rem ita noveritis se habere, cum laicis super Ecclesiis et personis ecclesiasticis non sit attributa potestas, quidquid a saepedicto marchione et fautoribus ejus in praejudicium praenominati Arboren. archiepiscopi vel Ecclesiae noveritis attentatum denuntiantes penitus non tenere, ad faciendam sibi restitutionem plenariam praefatum marchionem et complices suos, omni contradictione et appellatione cessantibus, per censuram ecclesiasticam compellatis; et non obstante quod saepedictus Pisan. archiepiscopus, post appellationem ad nos interpositam et iter arreptum ad sedem apostolicam veniendi, lite non contestata praesertim in criminali, contra eum testes recepit, sicut ex insinuatione litterarum ejus liquido intelleximus, super omnibus quae adversum se partes duxerint proponenda; et si bona Ecclesiae ipsius archiepiscopi tempore diminuta sunt vel etiam augmentata, vocatis ad vos qui fuerint evocandi, sine personarum acceptione, solum Deum habentes prae oculis, servato juris ordine, inquiratis plenissime veritatem et usque ad diffinitivam sententiam remoto appellationis obstaculo procedentes, gesta omnia sub sigillorum vestrorum testimonio nobis transmittatis; certum terminum partibus assignantes, ad quem recepturae sententiam nostro se conspectui repraesentent. Testes appellatione rem. cogantur. Provisuri ne hujus occasione discordiae bona Arboren. Ecclesiae ab alterutra parte per dilapidationis vitium distrahantur. Nullis litteris obstantibus praeter assensum partium, etc. Datum Reat., III Idus Augusti. CCCXXX. LEMOVICEN. EPISCOPO. Quod clericorum vitia libere et audacter corrigere possit. (Reat., III Id. Aug.) Ad audientiam nostram, te significante pervenit quod cum corrigere vis clericorum excessus exercentium negotiationem illicitam et usuras, vacantium ludis illicitis et habentium concubinas, ipsi, ut tuam correctionem eludant, ad sedem apostolicam vocem appellationis emittunt. Ne igitur excessus delinquentium hac occasione remaneant impuniti, fraternitati tuae auctoritate praesentium duximus indulgendum ut praedictos excessus corrigas et emendes; et si qui super hoc duxerint ad sedem apostolicam appellandum, statuas eis terminum competentem: infra quem si appellationem prosequi forte noluerint, extunc in eos correctionem non differas sublato appell. obstaculo canonicam exercere. Datum Reat., III Idus Augusti. CCCXXXI. PETRO ABBATI PRAEMONSTRATEN. ET CAETERIS ABBATIBUS ET CANONICIS PRAEMONSTRATEN. ORDINIS, TAM PRAESENTIBUS QUAM FUTURIS, REGULAREM VITAM PROFESSIS IN PERPETUUM. De illorum approbatione deque privilegiis et vivendi ratione. (Reat., VI Kal. Aug.) In eminenti apostolicae sedis specula, licet immeriti, disponente Domino constituti, pro singulorum statu solliciti esse compellimur et ea sincere tenemur amplecti quae ad incrementum religionis pertinent et ad virtutum spectant ornatum: quatenus religiosorum quies ab omni sit perturbatione secura et a jugo mundanae oppressionis servetur illaesa, cum apostolica fuerit tuitione munita. Attendentes itaque quomodo religio et ordo vester multa refulgens gloria meritorum et gratia redolens sanctitatis, palmites suos a mari usque ad mare extenderit, ipsum ordinem et universas domos ejusdem ordinis apostolicae protectionis praesidio duximus confovendas et praesenti privilegio muniendas. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus benignius annuentes, ad exemplar felicis recordationis Alexandri, Lucii, Urbani et Clementis praedecessorum nostrorum Romanorum pontificum, universas regulares institutiones et dispositiones quas de communi consensu vel majoris et sanioris partis fecistis, sicut inferius denotantur, auctoritate apostolica roboramus et praesentis scripti privilegio communimus. Videlicet ut orde canonicus, quemadmodum in Praemonstraten. Ecclesia secundum beati Augustini regulam et dispositionem recolendae memoriae Norberti quondam Praemonstraten. ordinis institutoris et successorum suorum in candido habitu institutus esse dignoscitur, per omnes ejusdem ordinis Ecclesias perpetuis temporibus inviolabiliter observetur et ejusdem penitus observantiae. fidem quoque libri qui ad divinum officium pertinent ab omnibus ejusdem ordinis uniformiter teneantur: nec aliqua Ecclesia vel persona ordinis vestri adversus communia ipsius ordinis instituta privilegium aliquod postulare vel obtentum audeat quomodolibet retinere. Nulla etiam Ecclesiarum ei quam genuit quamlibet terreni commodi exactionem imponat; sed tantum pater abbas curam de profectu tam filii abbatis quam fratrum domus illius habeat et potestatem habeat secundum ordinem corrigendi, quae in ea noverit corrigenda, et illi ei tanquam patri reverentiam filialem humiliter exhibeant. Abbas autem Praemonstraten. Ecclesiae, quae mater esse dignoscitur aliarum, non solum in his Ecclesiis quas instituit, sed etiam in omnibus aliis ejusdem ordinis et dignitatem et officium patris obtineat et ei ab omnibus tam abbatibus quam fratribus debita patri obedientia impendatur. Praeterea omnes abbates ordinis vestri singulis annis ad generale capitulum Praemonstraten., postposita omni occasione, conveniant: illis solis exceptis quos a labore viae corporis retardaverit infirmitas, qui tamen idoneum pro se delegare debebunt nuntium per quem necessitas et causa remorationis suae capitulo valeat nuntiari. Hi autem qui in remotioribus partibus habitantes, sine gravi difficultate singulis annis se nequiverint capitulo praesentare, in eo termino conveniant qui in ipso eis capitulo fuerit constitutus. Si vero quilibet abbatum aut praepositorum per contumaciam vestrum capitulum frequentare desierint, liceat abbati Praemonstratensi, consilio sui capituli eos usque ad dignam satisfactionem sententia percellere regulari; et sententiam quam praefatus Praemonstraten. abbas, sive in generali capitulo sive extra capitulum, consilio coabbatum in praelatos et subditos totius ordinis vestri canonice tulerit, nulli archiepiscoporum seu episcoporum, nisi forte de mandato Romani pontificis, liceat relaxare. In generali igitur vestro capitulo praesidente abbate Praemonstraten. caeterisque considentibus et in spiritu Dei cooperantibus, de his quae ad aedificationem animarum, ad instructionem morum et ad informationem virtutum atque incrementum regularis disciplinae spectabunt sermo diligens habeatur. Porro de omnibus quaestionibus et querelis, tam spiritualibus quam temporalibus, quae in ipso capitulo propositae fuerint, illud teneatur irrefragabiliter et servetur quod abbas Praemonstraten. cum his qui sanioris consilii et magis idonei apparuerint, juste ac provide judicabit. Sane si abbas aliquis vestri ordinis infamis vel inutilis, aut ordinis sui praevaricator inventus fuerit et prius per patrem suum abbatem aut per nuntios ejus admonitus, suum corrigere et emendare delictum neglexerit aut cedere (si amovendus fuerit) sponte noluerit, auctoritate generalis capituli deponatur; et depositus sine dilatione ad domum unde exivit seu ad aliam ejusdem ordinis quam elegerit sine ulla conditione temporalis commodi revertatur, in obedientia abbatis, sicut caeteri fratres ipsius domus, firmiter permansurus. Idipsum etiam alio tempore, si necesse fuerit et capitulum sine scandalo vel periculo exspectare nequiverit, per abbatem Praemonstratensem et patrem abbatem et alios abbates quos vocaverit fieri licebit. Quod si depositus in se datae sententiae contumaciter contraire tentaverit, tam ipse quam principales ejus qui de ordine vestro fuerint, in sua contumacia fautores ab abbate Praemonstraten. et caeteris abbatibus censura ecclesiastica donec satisfaciant arceantur. Verum cum aliqua Ecclesiarum vestrarum abbate proprio fuerit destituta, vel cum ibi abbatis electio regulariter non fuerit celebrata, sub patris abbatis potestate ac dispositione consistat et cum ejusdem consilio, qui eligendus fuerit, a canonicis eligatur. Electo autem fratres Ecclesiae statim obedientiam promittant; qui non quasi absolutus a potestate patris abbatis vel ordinis sui archiepiscopo vel episcopo, in cujus dioecesi fuerit, praesentetur, plenitudinem ab eo officii percepturus: ita tamen quod post factam archiepiscopo vel episcopo suo professionem, occasione illa non transgrediatur constitutiones ordinis sui nec in aliquo ejus praevaricator existat. Si quis etiam ex vobis canonice electus in abbatem, dioecesano episcopo semel et iterum per abbates vestri ordinis praesentatus, benedictionem ab eo non potuerit obtinere, ne Ecclesia ad quam vocatus est destituta consilio periclitetur, officio et loco abbatis plenarie secundum ordinem fungatur in ea, tam in exterioribus providendis quam in interioribus corrigendis, donec aut interventu generalis capituli vestri aut praecepto Romani pontificis seu metropolitani benedictionem suam obtineat. Porro nulla persona ecclesiastica pro chrismate aut consecrationibus et ordinationibus aut pro sepultura, pretium, aut pro benedicendo abbate et deducendo in sedem suam palefridum aut aliquod aliud a vobis exigere; nullus vestrum, etiamsi exigatur, dare praesumat: quia et exigentem et dantem nota et periculum Simoniacae pravitatis involvit. Caeterum si aliqua Ecclesiarum vestrarum pastoris solatio destituta, inter fratres de substituendo abbate discordia fuerit vel scissura suborta et ipsi facile ad concordiam vel unitatem revocari nequiverint, pater abbas consilio coabbatum suorum eis idoneam provideat personam et illi eam sine contradictione recipiant in abbatem; quam si recipere contempserint, sententiae subjaceant, quam pater abbas cum consilio coabbatum suorum in eos duxerit auctoritate ordinis promulgandam. Ad haec, quoniam Praemonstraten. Ecclesia prima mater est omnium Ecclesiarum totius ordinis et patrem super se alium non habet: sicut ad cautelam et custodiam ordinis statutum est, per tres primos abbates Laudunen. Floreffien. Cuissiacen. annua ibidem visitatio fiat; et si quid in ipsa domo corrigendum fuerit, absque majori per eos audientia corrigatur. Quod si abbas in corrigendo tepidus et fratres, saepius moniti, incorrigibiles permanserint, ad generale capitulum referatur et sicut melius visum fuerit consilio generalis capituli emendetur; et sententia in hac parte capituli sine retractatione aliqua observetur. Quoties vero Ecclesia Praemonstraten. sine abbate fuerit, ad praefatos tres abbates ejus cura respiciat et a canonicis ipsius Ecclesiae, cum eorum consilio, persona in abbatem idonea eligatur: ad consilium suum quatuor aliis abbatibus ad eamdem Eccle. pertinentibus pariter advocatis, quos ipsi canonici providerint advocandos. Liceat quoque unicuique matri Eccle. ordinis vestri cum consilio abbatis Praemonstraten. de abbatibus Ecclesiarum quae ab ea processisse noscuntur sive etiam de alia ejusdem ordinis inferiore Ecclesia, sibi quemcunque voluerit, si tamen idoneus exstiterit, in abbatem assumere. Personam autem de alio ordine nulla Ecclesiarum vestrarum sibi eligat in abbatem; nec vestri ordinis aliqua in abbatem monasterii alterius ordinis, nisi de auctoritate Rom. Ecclesiae, ordinetur. Nulli etiam canonicos vel conversos vestros sine licentia abbatum recipere aut susceptos liceat retinere. Sane nulli Ecclesiae vestri ordinis liceat ad aliquam aliam professionem temeritate qualibet se transferre. Si quae vero Ecclesiae canonicorum alterius ordinis ad ordinem vestrum venerint, ad Ecclesiam vestri ordinis habeant sine refragatione respectum in qua vestrum noscuntur ordinem assumpsisse. Praeterea, si inter aliquas Ecclesias vestri ordinis de temporalibus quaestio emerserit, non extra ordinem ecclesiastica vel saecularis audientia requiratur, sed mediante Praemonstratensi abbate et caeteris, quos vocaverit, aut charitative inter eas componatur aut auditis utrinque rationibus eadem controversia justo judicio terminetur. Ad majorem quoque ordinis vestri pacem conservandam, districtius prohibemus ne aliquis praelatorum vel subditorum vestrorum in his quae ad disciplinam et instituta ordinis spectant audeat, prout statutum est in Lateranensi concilio, appellare; sed si quisquam appellare tentaverit, nihilominus illi quorum interest regularem disciplinam exercere debebunt. De caetero, quoniam a strepitu et tumultu saecularium remoti, pacem et quietem diligitis, grangias vestras et curtes, sicut et atria Ecclesiarum a pravorum incursu et violentia libera fore sancimus; prohibentes ut nullus ibi hominem capere, spoliare, verberare seu interficere aut furtum vel rapinam committere audeat. Ad evitandas vero saecularium virorum frequentias, liberum sit vobis; salvo jure dioecesanorum episcoporum, oratoria in grangiis et curtibus vestris construere et in ipsis vobis et familiae vestrae divina officia, cum necesse fuerit, celebrare et ipsam familiam, nisi aliqui sint qui in vicinia habeant propria domicilia, ad confessionem, communionem et sepulturam cum vestri ordinis honestate suscipere. Liceat quoque vobis personas liberas et absolutas e saeculo fugientes ad conversionem recipere et eas cum rebus suis sine contradictione aliqua retinere. Infirmos quoque absolutos, qui in extrema voluntate ad vos se transferri aut apud vos sepeliri deliberaverint, nullus impedire seu res eorum legitimas detinere praesumat: salva tamen haeredum legitima portione et canonica justitia illarum Ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Ad majorem etiam ordinis vestri reverentiam et regularis disciplinae observantiam, vobis, filii abbates, subjectos vestros ligandi et solvendi plenam concedimus facultatem. Quia vero singula quae ad religionis profectum et animarum salutem ordinatis, praesenti abbreviationi nequivere annecti, nos cum his quae praescripta sunt, consuetudines vestras, quas inter vos religionis intuitu regulariter statuistis et deinceps auctore Domino statuetis, auctoritate apostolica roboramus et vobis vestrisque successoribus et omnibus qui ordinem vestrum professi fuerint perpetuis temporibus inviolabiliter observandas decernimus; nec aliquae litterae habeant firmitatem, quae tacito nomine Praemonstraten. ordinis, contra libertates vobis ab apostolica sede indultas fuerint impetratae. Sane laborum vestrorum, quos propriis manibus aut sumptibus colitis, sive de nutrimentis vestrorum animalium, nullus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat, licet fundorum dominis pro rei proprietate aliquem censum vel quotamlibet partem frugum reddatis. Interdicimus vero episcopis et aliis Ecclesiarum praelatis, nisi servato evectionis numero in Lateranen. concilio constituto, in vestris monasteriis hospitari. Ad grangias autem vestras et ad curtes hospitandi gratia, nonnisi in magna necessitate, divertant; et tunc contenti sint ipsarum mansionum cibariis consuetis cum honestate atque charitate exhibitis. Nulli autem saeculari personae vel ecclesiasticae in aliqua domorum vestrarum liceat carnibus vesci, nisi manifestae aegritudinis causa, et hoc in solis monasteriis conventualibus vestris. Prohibemus insuper ne aliqua persona fratres ordinis vestri audeat ad saecularia judicia provocare. Sed si quis adversus eos aliquid sibi crediderit de jure competere, sub ecclesiastici examine judicii experiendi habeat facultatem. Licitum praeterea vobis sit in causis vestris fratres vestros idoneos ad testificandum adducere et eorum testimonio, sicut rectum fuerit, et propulsare violentiam et justitiam vindicare. Prohibemus quoque ne cuilibet ecclesiasticae vel saeculari personae fas sit in Ecclesiis vestris contra statuta Lateranen. concilii tallias exercere, vel quaslibet alias vobis ineptas f. indebitas et iniquas exactiones imponere. Interdicimus etiam vobis, ne feras, aves, canes, sues et caetera hujusmodi curiositatis animalia a quolibet ad nutriendum sive custodiendum in detractionem vestri ordinis suscipere praesumatis. Porro ut quietius Deo servire possitis et discurrendi a vobis necessitas auferatur, praesenti scripto duximus indulgendum, ut si episcopis vestris aut malitiose differentibus vel pro justo impedimento non valentibus ordinationes et caetera ecclesiastica ministeria vobis conferre, aliquem episcopum de cujus ordinatione et officio plena sit vobis notitia hospitem vos habere contigerit, liberum sit vobis ab eo et ordinationes et caetera sacramenta suscipere, dum tamen praejudicium dioecesano episcopo non debeat generari. Praeterea postulationi vestrae clementius inclinati, praesenti pagina duximus inhibendum ne quis archiepiscopus vel episcopus aut eorum officiales Ecclesias vestras seu regulares personas earum absque manifesta et rationabili causa interdicere seu suspendere praesumat. Sed si quid in eis fuerit corrigendum, ad audientiam generalis capituli Praemonstraten. referatur et ibi, prout justitiae et honestati congruerit, emendetur. Porro si qui episcopi aut eorum officiales in personas vestras aut Ecclesias sententiam aliquam contra libertatem eisdem a praedecessoribus nostris vel a nobis indultam promulgaverint, eamdem sententiam, tanquam contra apostolicae sedis indulta prolatam, statuimus irritandam. Decernimus ergo, etc., salva sedis apostolicae auctor. Si qua igitur, etc. Datum Reat. per manum Raynaldi domini papae notarii, cancellarii vicem agentis, VI Kal. Aug., indictione prima, anno Dominicae Incarnationis 1198, pont. vero domini Innocentii papae III anno primo. CCCXXXII. DECAN. ULIXBONENSI, DE ALCOBATIA ET SANCTAE MARIAE DE CARCADI PRIORIBUS Committitur eis causa epis. Colimbriensis et monasterii Sanctae Crucis. (Reat., II Id. Aug.) Ex insinuatione venerabilis fratris nostri Colimbrien. episcopi nostris est auribus intimatum quod cum indulgentia, quae concessa dicitur canonicis Sanctae Crucis a bonae memoriae Mich. praedecessore suo, Colimbrien. canonicorum subscriptiones contineat, nunquam tamen in ea dicti canonici suscripserunt, cujus tenor talis esse proponitur. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Amen. Ego M. Dei gratia Colimbrien. episcopus sciens, ut ait B. Gregorius, valde necessarium et honestum esse Deo servientium quieti prospicere atque de eorum perpetua securitate tractare, et attendens nihilominus Colimbrien. monasterium S. Crucis a sacrosancta Rom. Ecclesia, quae caput et mater est omnium Ecclesiarum, per Dei gratiam integram libertatem habere, laudo et confirmo et cum assensu canonicorum meorum spontanea voluntate confirmamus libertatem, vobis scilicet et Domino I ejusdem monasterii priori et caeteris fratribus tam praesentibus quam futuris in eodem monasterio regularem vitam professis in perpetuum; quatenus et conservantes in Dei servitio gratia ipsius suffragante mente libera perseverent et ordo canonicus, qui secundum Deum et beati Augustini regulam ibidem cooperante Domino noscitur institutus, perpetuis temporibus inviolabiter conservetur. Confirmamus igitur et firmiter statuimus ut idem monasterium cum suis parochiis et parochianis et confratribus ab omni episcopali jure et exactione omnino sit liberum. Quascunque etiam possessiones et quaecunque bona eadem Ecclesia in praesentiarum possidet et possidebit, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, praestante Domino poterit adipisci, vobis vestrisque successoribus et per vos praedictae Ecclesiae Sanctae Crucis praesenti pagina confirmamus: in quibus haec duximus propriis exprimenda vocabulis. Omnes videlicet ecclesias in Castro Leirene et in terminis ejus, sicut continetur in testamento regis; ecclesias Sancti Romani et Sanctae Mariae de Sena; ecclesiam Sancti Joannis de Alcoba; eccl. de Mira et eccl. de Talaverio; eccl. de Laurizal. Omnes illas eccl. quas in vestris populationibus noviter aedificaveritis. Quidquid etiam aliud illustris rex Portugalen. vobis dedit. Sane laborum vestrorum, quos propriis manibus aut sumptibus colitis, sive de redditibus haereditatum vestrarum, seu villarum nec ego nec aliquis episcoporum qui in hac sede post me sessuri sunt, a vobis decimas exigere praesumat. Si quis ad Eccl. vestram converti voluerit et ibidem habitum religionis assumere, nullus audeat prohibere. Sepulturam quoque ejusdem loci liberam esse concedimus; ut videlicet quicunque clericus sive laicus se illic sepeliri deliberaverit, ejus devotioni et extremae voluntati nullus obsistat, nisi forte antea pro aliqua rationabili causa fuerit excommunicatus, ita tamen ut de suis bonis Ecclesiae suae partem faciat. Chrisma quoque, oleum sanctum, consecrationes altarium seu basilicarum, ordinationes clericorum, gratis et absque ulla pravitate nos vobis semper exhibeamus; nec habeat ibi episcopus quamlibet potestatem imperandi vel prohibendi vel aliquam ordinationem, quamvis levissimam faciendi, nisi fuerit rogatus: quatenus canonici semper maneant in majorum suorum perfecta libertate. Et si qua forte causa inter hoc monasterium et nostram sedem evenerit et pacifice inter se non potuerit terminari, apud religiosos viros Deum timentes sine voluntaria dilatione finiatur. Hanc ergo scripturae hujus paginam omni in futurum tempore ab omnibus successoribus nostris firmam statuimus illibatamque servari; ut remotis cunctis vexationibus, divinum opus cum summa animi devotione perficiant et in orationibus et beneficiis ejusdem monasterii partem semper habeamus. Et ut episcopi et priores hujus sedis specialiter in Martyrologio vestro conscribantur et pro omnibus canonicis in unoquoque anno communis commemorato fiat. Si qua amodo ecclesiastica saecularisve persona, sciens hujus decreti paginam, contra eam temere venire seu in aliquo disturbare vel minuere tentaverit, secundo tertiove commonita, si non satisfactione congrua emendaverit, ream se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, etc. usque ad verbum Amen. Facta carta libertatis hujus mense Martio, Era MCC regnante et confirmante Ildefonso Portugalen. rege. Ego M. Colimbrien. episcopus confirmo. Ego P. Salva sedis Sanctae Mariae prior confirmo. Ego Dominicus presbyter et archidiaconus confirmo. Ego M. presbyter et cantor confirmo. Ego Petrus Joannis presbyter confirmo. Ego M. presbyter et sacrista confirmo. Ego Cyprianus presbyter confirmo. Ego Telus presbyter confirmo. Ego Cyprianus presbyter confirmo. Ego Go. presbyter confirmo. Ego Christophorus presbyter confirmo. Ego Petrus presbyter et archidiaconus confirmo. Ego Telo Pelagii presbyter confirmo. Ego Joannis presbyter et capellanus confirmo. Ego Gu. presbyter confirmo. Ego Magister Laurentius presbyter confirmo. Ego Suarius presbyter confirmo. Ego P. Salvatoris presbyter confirmo. Ego P. Joannis diaconus confirmo. Ego M. presbyter confirmo. Ego Sua Petri presbyter confirmo. Ego Dominicus presbyter confirmo. Quia vero nobis non constitit de praemissis, causam ipsam vobis duximus committendam, per apostolica scripta mandantes quatenus vocatis ad praesentiam vestram quos propter hoc videritis evocandos, super praemissis inquiratis plenius veritatem, et usque ad diffinitivam sententiam remoto appellationis obstaculo procedentes, gesta omnia nobis sigillorum vestrorum munimine roborata mittatis, certum terminum partibus assignantes ad quem recepturae sententiam nostro se conspectui repraesentent. Testes cogantur. Quod si omnes, etc., duo vestrum, etc. Datum Reat., II Idus Augusti. CCCXXXIII. ARELATEN. ARCHIEPISCOPO. Quod mutus et surdus possint matrimonium contrahere. (Apud S. Petrum Id. Julii.) Cum apud sedem apostolicam, cui, licet immeriti, praesidemus, totius ecclesiasticae disciplinae resideat magistratus, dignum est et consonum rationi ut quoties circa negotia varia et diversa quidquam dubitationis emerserit, ad ipsius judicium recurratur, quae disponente Domino inter omnes Ecclesias obtinere meruit principatum. Sane consuluisti nos per nuntios et litteras tuas, utrum mutus et surdus alicui possit matrimonialiter copulari. Ad quod fraternitati tuae taliter respondemus, quod cum prohibitorium sit edictum de matrimonio contrahendo, ut quicunque non prohibetur, per consequentiam admittatur et sufficiat ad matrimonium solus consensus eorum de quorum quarumque conjunctionibus agitur, videtur quod si talis velit contrahere, sibi non possit vel debeat denegari; cum quod verbis non potest, signis valet declarare. Datum Romae apud Sanctum Petrum, Idibus Julii. CCCXXXIV. TARENTASIEN. ARCHIEPISC. ET EPISCOPO AUGUSTENSI, ET ABBATI BONIMONTIS. (Reat., XIV Kal. Aug.) Licet injunctae, etc., ut supra in epistola 170, usque ad verbum illud quia canonici prius arbitrium violaverant et arbitrii paginam arbitri non curaverant emendare: quanquam, sicut in praesentia nostra confessus est, arbitrium ipsum post triennium approbaverit, cum eidem arbitrio sigillum apposuit et extunc illud inviolabiliter observavit. E contra vero canonici respondebant, quod nec ipsi ab arbitrio resilierant, etc., usque ad verbum illud amplexamur. Cum autem ipsum negotium sub certa forma de consilio fratrum vobis disposuerimus committendum, saepedictus episcopus supervenit, cui contra dilectos filios canonicos Lausanen. et eisdem contra ipsum episcopum in praesentia nostra fratrum nostrorum plenam concessimus audientiam. Ipsis ergo canonicis eadem quae praemissa sunt contra episcopum proponentibus, ipse circa juramentum et arbitrium quae praemissa sunt replicavit; adjiciens quod non alio modo juravit nisi quia in verbo veritatis promisit, quanquam in instrumento sui sigilli munimine roborato, quod juramentum fuerit exponere videatur. Et utraque pars asserebat quod talis promissio vicem obtinet juramenti. Adjiciebat etiam quod cum arbitri firmiter promisissent quod ad arbitrium praestito prius juramento procederent, et id postmodum non servassent, eorum non tenebatur arbitrium observare; quanquam exceptiones hujusmodi non probaverit requisitus, sed earum tandem probationibus libera renuntiaverint voluntate. Quia vero idem episcopus dictum arbitrium captiosum fuisse, illicitum et damnosum firmiter asserebat, nec super hoc fides nobis poterat sufficiens exhiberi, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus inquiratis super hoc diligentius veritatem; et si illud constiterit fuisse illicitum vel iniquum et in praejudicium ipsius episcopi vel Lausanen. Ecclesiae redundare, ipsum auctoritate apostolica corrigatis et correctum faciatis monitione praemissa per censuram ecclesiasticam inviolabiliter observari. Quod si tale non fuerit, ad observationem ejus utramque partium compellentes, id nobis vestris litteris intimetis; ut qualiter sit super juramento quod idem episcopus praestitit procedendum per hoc plenius cognoscamus: scituri quod quia idem episcopus nobis fuit super dilapidatione delatus et ideo in hoc magis suspectus habetur quod plures viri religiosi suas nobis litteras direxerunt nec se super ea sufficienter visus est excusare, ei districte praecipimus ut ante praesentis decisionem negotii bona sui episcopatus sine consilio et assensu personae illius quam vos ei ad hoc duxeritis deputandum nec infeudet, nec impignoret, nec distrahat aut permutet, nec aliquo titulo alienet. Quia vero quae super aliis de praemisso episcopo referuntur, quia gravia sunt, sub dissimulatione transire non possumus nec debemus, eorum etiam inquisitionem de fratrum nostrorum consilio vestrae duximus experientiae committendam, per apostolica, etc., ut supra usque ad verbum illud repraesentent. Si vero praefati canonici duxerint desistendum et probare, etc., usque ad verbum commendare. Volumus autem nihilominus et mandamus ut personam curetis idoneam providere, quae indemnitati consulat Ecclesiae Lausanen. ita videlicet quod dictus episcopus sine ipsius consilio bona ejusdem Ecclesiae nullo titulo alienet; ei tamen expensae competentes ac necessariae non negentur ad causam; ne pro expensarum defectu, causae suae detrimentum incurrat. Si qua vero partium legitime citata vestram praesentiam adire contempserit, vos nihilominus in causa ipsa appellatione postposita ordine judiciario procedatis, cum in praesentia nostra litem fuerint contestati. Ad haec, quia praefati canonici proponebant se ab ipso episcopo irrationabiliter spoliatos, vos, si eorum assertioni veritas suffragatur, ipsos restitui faciatis. Nullis litteris obstantibus praeter assensum partium, etc. Quod si omnes, tu, frater archiepiscope, cum eorum altero, etc. Datum Reat. XIV Kalen. Augusti. CCCXXXV. BAMBERGEN. EPISCOPO, ET PETRO SCHOLASTICO MAGUNTIN. Suspenditur Hildesemensis episcopus, quod sine auctoritate pontificis ad Ecclesiam Herbipolensem transierat. (Spolet., XII Kal. Septemb.) Quanto personam venerab. fratris nostri Hildesemen. quondam episcopi sinceriori diligebamus affectu, tanto securius sperabamus quod nihil adversus matrem suam Romanam Ecclesiam in praejudicium sui ordinis et ecclesiasticae disciplinae dispendium attentaret. Sane (sicut certa multorum assertione comperimus, et suarum didicimus nihilominus testimonio litterarum, quibus ad nos directis Herbipolensem se pontificem nominabat) ipse relicta Hildesemen. Ecclesia, cui fuerat spirituali conjugio copulatus, ad Herbipolen. sine auctoritate Romani pontificis propria temeritate transivit, non attendens quod Veritas in Evangelio protestatur: Quod Deus conjunxit, homo non separet. Potestatem enim transferendi pontifices ita sibi retinuit Dominus et Magister, quod soli beato Petro vicario suo et per ipsum successoribus suis et nobis ipsis qui locum ejus, licet indigni, tenemus in terris, speciali privilegio praebuit et concessit, sicut testatur antiquitas, cui decreta Patrum sanxerunt reverentiam exhibendam et evidenter asserunt sacrorum canonum sanctiones. Non enim homo sed Deus separat quod Rom. pontifex, qui non puri hominis sed veri Dei vicem gerit in terris, Ecclesiarum necessitate vel utilitate pensata, non humana sed divina potius auctoritate dissolvit. Nolentes autem tantae praesumptionis audaciam relinquere impunitam, cum secundum Apostolum omnem inobedientiam prompti simus ulcisci, ne facti perversitas transeat praesumptoribus in exemplum, (quod quidem, si verum est, non potest non esse notorium) auctoritate omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum et nostra de communi fratrum nostrorum consilio in virtute Spiritus sancti districte tibi praecipimus ut visis litteris nostris, omni contradictione et appellatione cessantibus, administrationem ipsius Herbipolen. Ecclesiae tam in spiritualibus quam temporalibus penitus derelinquat. Si vero, quod non credimus, hanc suspensionem nostram non curaverit humiliter observare et inhibita sibi usurpare praesumpserit, excommunicationis vinculo ipsum decernimus innodatum. Omnibus etiam tam clericis quam laicis Herbipolen. dioecesis sub anathematis interminatione praecipimus ut, non obstante juramento fidelitatis, omnem ipsi obedientiam subtrahant, quam ipse sibi contra sacros canones usurpavit, non attendens quod dicit Apostolus: Nemo sibi assumat honorem, sed qui vocatur a Deo tanquam Aaron (Hebr. V, 4). Caeterum, quoniam Herbipolen. canonici vota sua in ipsum prorsus illicite contulerunt, volentes, sicut dignum est, ut in eo puniantur in quo peccarunt, eligendi eos hac vice potestate suspendimus. Et si contra sedis apostolicae interdictum ad cujusquam nominationem processerint, quod ab eis factum fuerit irritum decernimus et inane. Quia vero jamdictam Hildesemen. Ecclesiam, cui fuerat alligatus, unde secundum Apostolum solutionem quaerere non debebat, nimis improbe dereliquit, ne ad ipsam ulterius redeat, in virtute Spiritus sancti ei districtius inhibemus; cum secundum traditiones canonicas, qui ad majorem se plebem transtulerit, a cathedra pelli debeat aliena et carere propria; ut nec illis praesideat quos per superbiam sprevit nec illis quos per avaritiam concupivit. Nos quoque Hildesemen. capitulo dedimus in mandatis ut ipsum redire volentem nulla ratione recipiant; ut sic saltem, quem timor Dei et bonum obedientiae, (de cujus laude quid sentiendum sit, ex diverso melius demonstratur, cum secundum Prophetam peccatum hariolandi sit repugnare et scelus idololatriae nolle acquiescere) a malo non revocat, ecclesiasticae saltem coerceat severitas disciplinae. Quocirca discr. vestrae per apost. scripta mandamus et sub poena officii et beneficii quanta possumus districtione praecipimus quatenus, nisi dictus episcopus et alii quae statuimus et mandavimus infra viginti dies post receptionem litterarum nostrarum curaverint adimplere, vos ea sublato cujuslibet con. et ap. ob. exsequi non tardetis, et praefatum episcopum excommunicatum per regnum Alamanniae nuntiantes, excommunicationem ipsam faciatis Dominicis et festivis diebus pulsatis campanis et accensis candelis publice innovari. Quod si ambo, etc., alter vestrum, etc. Datum Spolet., XII Kal. Septemb. Scriptum est Hildesemen. quondam episcopo juxta tenorem litterarum istarum. Scriptum est Hildesemen. capitulo. Scriptum est clericis et laicis Herbipolen. Scriptum est Colonien. archiepiscopo et suffraganeis ejus ut ipsum excommunicatum denuntient et excommunicationem ipsam faciant Dominicis et festivis diebus pulsatis campanis et candelis accensis publice innovari. In eumdem modum Magdeburgen. archiepiscopo et suffraganeis ejus. In eumdem modum Salseburgen. archiepiscopo et suffraganeis ejus. CCCXXXVI. NARBONEN. ARCHIEPISCOPO ET SUFFRAGANEIS EJUS, ABBATIBUS QUOQUE, PRIORIBUS ET ALIIS ECCLESIARUM PRAELATIS, COMITIBUS ETIAM, ET BARONIBUS , ET UNIVERSO POPULO IN NARBONEN. PROVINCIA CONSTITUTIS. Hortatur ad sacrum bellum contra Saracenos pro recuperatione terrae sanctae. (Reat., XVIII Kal. Septembris.) Post miserabile Hierosolymitanae regionis excidium, post lacrymabilem stragem populi Christiani, post deplorandam invasionem illius terrae in qua pedes Christi steterunt et ubi Deus rex noster ante saecula salutem in medio terrae dignatus est operari, post ignominiosam nobis vivificae crucis translationem, in qua salus mundi pependit et delevit chirographum mortis antiquae, apostolica sedes super tantae calamitatis infortunio conturbata laboravit clamans et plorans, ita quod prae incessanti clamore raucae factae sunt fauces ejus et ex vehementi ploratu pene ipsius oculi defecerunt. Verum ne, si secundum Prophetam Jerusalem obliti fuerimus, obliviscatur nos dextera nostra, adhaereat lingua nostra faucibus nostris si non meminerimus ejus, clamat adhuc apostolica sedes et quasi tuba vocem exaltat, excitare cupiens populos Christianos ad praelium Christi bellandum et vindicandam injuriam Crucifixi, usa ipsius verbo dicentis: O vos omnes qui transitis per viam, attendite, et videte si est dolor similis sicut dolor meus (Thren. I, 12). Ecce enim haereditas nostra versa est ad alienos, domus nostrae ad extraneos devenerunt, viae Sion lugent eo quod non sint qui veniant ad solemnitatem, facti sunt inimici ejus in capite, sepulchrum Domini, quod Propheta gloriosum fore praedixit, profanatum ab impiis, inglorium est effectum. Gloria nostra, de qua dicit Apostolus: Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi (Gal. VI, 14), sub manu tenetur hostili et ipse Dominus noster Jesus Christus, qui captivitatem nostram pro nobis moriens captivavit, quasi captivatus ab impiis ab haereditate sua cogitur exsulare. Existente quondam in castris arca Domini sabaoth, Urias domum suam ingredi recusavit, a licito etiam uxoris se compescens amplexu. Nunc vero principes nostri, gloria Israel de loco suo in injuriam nostri translata, vacant adulterinis amplexibus, deliciis et divitiis abutentes; et dum se invicem inexorabili odio persequuntur, dum unus in alium suas nititur injurias vindicare, non est quem moveat injuria Crucifixi; non attendentibus ipsis quod jam insultant nobis inimici nostri, dicentes: Ubi est Deus vester, qui nec se potest nec vos de nostris manibus liberare? Ecce jam profanavimus sancta vestra. Ecce jam ad desiderabilia vestra manum extendimus et ea loca impetu primo violenter invasimus et ea vobis tenemus invitis, in quibus superstitionem vestram principium fingitis suscepisse. Jam infirmavimus et confregimus hastas Gallorum, Anglorum conatus elisimus, Teutonicorum vires compressimus. Nunc secundo Hispanos domuimus animosos; et cum omnes virtutes vestras in nos duxeritis concitandas, vix adhuc in aliquo profecistis. Ubi ergo est Deus vester? Exsurgat nunc et adjuvet vos et fiat vobis et sibi protector. Teutonici siquidem, qui se praesumebant inauditum de nobis reportare triumphum, ad nos vehementi spiritu transfretarunt; et cum solum castrum Baruth nullo defendente cepissent, nisi eos sicut et alios principes vestros fugae beneficium liberasset, in se potentiam nostram graviter fuissent experti et eorum stragem ipsorum soboles perpetuo deploraret. Reges enim et principes vestri, quos dudum de terra fugavimus Orientis, ut timorem suum audendo dissimulent, ad suas latebras, ne dicamus regna, reversi, malunt se invicem expugnare quam denuo vires nostras et potentiam experiri. Quid igitur superest nisi ut his, quos fugientes in excusationem vestram ad terrae custodiam dimisistis, gladio ultore peremptis, in terram vestram impetum faciamus, nomen vestrum et memoriam perdituri? Qualiter ergo, fratres et filii, opprobria exprobrantium repellemus? Qualiter eis poterimus respondere, cum eos pro parte verum prosequi videamus, sicut nuper ad audientiam nostram certa significatione pervenit? Recepimus enim litteras de partibus transmarinis quod cum Teutonici Accon navigio pervenissent, castrum Baruth obtinuerunt nemine defendente. Sarraceni vero in Joppen facientes impetum ex adverso, eam per violentiam occuparunt et, caesis multis Christianorum millibus, eam funditus destruxerunt. Verum Teutonici, rumoribus de morte imperatoris acceptis, non exspectato passagii tempore, naves reduces ascenderunt. Unde Saraceni, qui ad resistendum eis exercitum paraverant copiosum in terram Christianorum adeo debacchantur, ut Christianis nec sine periculo civitates egredi liceat nec in ipsis sine formidine remanere, imo eis gladius foris imminet, metus intus. Assumite igitur, filii, spiritum fortitudinis, scutum fidei et galeam salutis accipite, non in numero aut viribus, sed Dei potius, cui non est difficile in multis vel in paucis salvare, potentia confidentes et ei per quem estis, vivitis et habetis, secundum facultates proprias subvenite. Ipse quidem pro vobis semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus et habitu inventus ut homo, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis; et vos eo paupere abundatis, ipso fugato quiescitis et nec inopi nec exsuli subvenitis! Quisquis igitur in tantae necessitatis articulo suum negaverit obsequium Jesu Christo, cum ante tribunal ejus astiterit judicandus, quid ad suam excusationem ei poterit respondere? Si Deus subiit mortem pro homine, dubitabit homo mortem subire pro Deo, cum non sint condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis? Negabit etiam servus Domino divitias temporales, cum dominus servo divitias largiatur aeternas, quas nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt? Thesaurizet igitur homo thesauros in coelis, ubi fures non effodiunt nec furantur, ubi nec aerugo nec tinea demolitur. Omnes et singuli accingantur ita quod in proxime sequenti Martio quaelibet urbes per se, similiter et comites et barones juxta facultates proprias ad defensionem terrae nativitatis Dominicae certum in expensis suis dirigant numerum bellatorum, illic saltem per biennium moraturum. Licet autem instantia nostra quotidiana sit, omnium Ecclesiarum sollicitudo continua, modo tamen hanc quasi praecipuam inter alias sollicitudines reputamus, per quam terrae orientali totis desideramus affectibus subvenire; ne si forte fuerit dilata subventio, residuum locustae comedat brucus et fiant novissima deteriora prioribus. Verum ne nos aliis onera gravia et importabilia imponere videamur, digito autem nostro ea movere nolimus, dicentes tantum et aut nihil aut minimum facientes, cum qui fecerit et docuerit, magnus vocetur in regno coelorum, ejus exemplo qui coepit facere et docere, ut et nos qui, licet immeriti, vicem ejus exercemus in terris, bonum aliis praebeamus exemplum, in personis pariter et in rebus terrae sanctae decrevimus subvenire; dilectis filiis nostris Soffredo tit. S. Praxedis presbytero et Petro tit. S. Mariae in Via Lata diacono cardinalibus, apostolicae sedis legatis, viris utique timoratis, scientia et honestate praeclaris, potentibus in opere et sermone, quos inter alios fratres nostros speciali charitate diligimus, manu propria crucis signaculum imponentes, qui exercitum Domini humiliter et devote praecedant, et non mendicatis suffragiis sed nostris et fratrum nostrorum sumptibus sustententur: per quos etiam aliud competens subsidium eidem terrae disponimus destinare. Interim autem dictum Petrum Sanctae Mariae in Via Lata diaconum cardin. ad charissimorum in Christo filiorum nostrorum Philippi Francorum et Richardi Anglorum regum illustrium praesentiam destinamus ad reformandam pacem vel treugas saltem usque ad quinquennium ordinandas et exhortandos populos ad obsequium crucifixi: quem sicut apostolicae sedis legatum volumus et mandamus ab omnibus honorari et mandatis et statutis ipsius humiliter obediri. Dictum autem Soffredum Sanctae Praxedis presbyt. card. Venetias pro terrae sanctae subsidio destinamus. De communi praeterea fratrum nostrorum deliberatione statuimus et vobis, fratres archiepiscopi et episcopi, et dil. filii abbates, priores et alii Ecclesiarum praelati, districte praecipiendo mandamus quatenus certum numerum bellatorum vel pro certo numero certam pecuniae quantitatem in proxime sequenti Martio, pensata facultate cujuslibet, ad expugnandam paganorum barbariem et servandam haereditatem Domini destinetis, quam ipse proprio sanguine comparavit. Si quis autem, quod non credimus, constitutioni tam piae ac necessariae praesumpserit obviare, sicut sacrorum canonum transgressorem decrevimus puniendum et usque ad satisfactionem condignam ab officio censemus manere suspensum. De Dei ergo misericordia et beatorum apostolorum Petri et Pauli auctoritate confisi, ex illa quam nobis Deus, licet indignus, ligandi et solvendi contulit potestate, omnibus qui laborem hujus itineris in personis propriis subierint et expensis, plenam peccatorum suorum de quibus oris et cordis egerint poenitentiam veniam indulgemus et in retributione justorum salutis aeternae pollicemur augmentum. Eis autem qui non in personis propriis illuc accesserint, sed in suis tantum expensis juxta facultatem et qualitatem suam viros idoneos destinaverint illic saltem per biennium moraturos et illis similiter qui, licet in alienis expensis, in propriis tamen personis assumptae peregrinationis laborem impleverint, plenam suorum concedimus veniam peccatorum. Hujus quoque remissionis volumus esse participes, juxta quantitatem subsidii, ac praecipue secundum devotionis affectum, qui ad subventionem illius terrae de bonis suis congrue ministrabunt. Ut autem expeditius et securius ad subventionem terrae nativitatis Dominicae quilibet accingantur, Bona insuper ipsorum, ex quo crucem susceperint, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus nec non et sub archiepiscoporum et omnium praelatorum Ecclesiae Dei defensione consistant: statuentes ut donec de ipsorum obitu vel reditu certissime cognoscatur, integra maneant et quieta consistant. Quod si quisquam contra praesumpserit, per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescatur. Si qui vero proficiscentium illuc ad praestandas usuras juramento tenentur astricti, vos, fratres archiepiscopi et episcopi, per vestras dioeceses creditores eorum, sublato appellationis obstaculo, eadem districtione cogatis ut eos a sacramento penitus absolventes, ab usurarum ulterius exactione desistant. Quod si quisquam creditorum eos ad solutionem coegerit usurarum, eum ad restitutionem earum sublato appellationis obstac., districtione simili compellatis. Judaeos vero ad remittendas ipsis usuras per vos, filii principes, et saecularem compelli praecipimus potestatem; et donec eas remiserint, ab universis Christi fidelibus, tam in mercimoniis, quam aliis, per excommunicationis sententiam eis jubemus communionem omnimodam denegari. Ab hoc igitur opere nullus omnino se subtrahat, cum id non a nobis sed ab ipsis fuerit apostolis institutum, qui collectas faciebant in gentibus, ut fratribus in Jerusalem laborantibus subvenirent. Nolumus autem vos de divina misericordia desperare, quantumcunque sit Dominus peccatis nostris iratus, quin in manu vestra perficiat, si, prout debetis, in humilitate cordis et corporis iter fueritis peregrinationis aggressi, quod majoribus non concessit. Consensissent enim majores forsitan, et dixissent; Manus nostra excelsa, et non Deus, fecit haec omnia (Deut. XXXII, 27); et sibi, non Deo, victoriae gloriam ascripsissent. Speramus enim quod non in ira misericordias continebit, qui cum iratus est, non obliviscitur misereri, nos admonens et exhortans: Convertimini ad me, et ego convertar ad vos (Zach. I, 3). Credimus etiam quod si ambulaveritis in lege Domini, non eorum sequentes vestigia qui vani facti sunt post vanitatem euntes, qui comessationibus et ebrietatibus voluptuose vacabant et ea exercebant in partibus transmarinis quae in terra nativitatis propriae sine multa infamia et detractione plurima non auderent, sed spem vestram in eo solummodo posueritis qui non deserit sperantes in se, non tantum ab illicitis sed quibusdam etiam licitis abstinentes, is qui currum et exercitum Pharaonis projecit in mare, arcus fortium infirmabit et inimicos crucis Christi a facie vestra delebit ut lutum platearum, non nobis aut vobis sed nomini suo dans gloriam, qui est gloriosus in sanctis, mirabilis in majestate, faciens prodigia et post lacrymationem et fletum, gaudium et exsultationem inducens. Ad haec autem expeditius et melius exsequenda vos, fratres archiepiscope Nemausen. et Auriasicen. episcopi, duximus deputandos, qui verbum Domini caeteris proponatis et ad implendum mandatum apostolicum coepiscopos vestros et alios invitantes, taliter exsequamini causam Domini quod et vos hujus sitis remissionis participes et in hoc devotio vestra plenius elucescat. ad quod etiam laudabilius exsequendum vobis unum de fratribus militiae Templi, alterum vero de fratribus Jerosolymitani hospitalis, viros honestos et providos, assumatis. Datum Reat., XVIII Kal. Septembris. In eumdem modum scriptum est Lugdunen. et Viennen. archiepiscopis, abbatibus quoque, prioribus et aliis Ecclesiarum praelatis, comitibus et baronibus et universo populo in utraque provincia constitutis. In eumdem modum universis de regno Franciae, Angliae, Hungariae, et Siciliae. CCCXXXVII. EPISCOPO ET CAPITULO TARVISIN. De collatione praepositurae Tarvisinae, quae jam erat ad sedem devoluta (Reat., Non. Aug.) Licet ex collata nobis a Domino plenitudine potestatis et auctoritate Lateran. concilii, praeposituram Ecclesiae vestrae, quae jam ultra duodecim annos, sicut accepimus certa relatione, vacavit, libere conferre possemus, utpote cujus donatio ad nos jam est juxta idem concilium devoluta, volumus tamen honori vestro deferre ac vobis ex nostro meritum comparare. Ideoque discretionem vestram rogamus, monemus et exhortamur in Domino, et per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus dilectum filium B. subdiaconum nostrum, quem suae nobilitatis, litteraturae ac honestatis intuitu nos et fratres nostri sincerae charitatis brachiis amplexamur, in praepositum Ecclesiae vestrae ob reverentiam sedis apost. recipere non tardetis, cum integritate omnimoda in qua praepositus aliquis eam unquam noscitur habuisse; in choro etiam stallum praepositi ac locum in capitulo ei sine difficultate qualibet assignetis: facientes de necessitate virtutem et mandatis nostris humiliter et devote parentes, scituri quia quod de ipso incepimus, relinquemus nullatenus imperfectum. Ad haec, auctoritate vobis praesentium districtius inhibemus ne post litterarum nostrarum susceptionem alii cuiquam praeposituram ipsam praesumatis conferre vel circa eam aliquid innovare. Quod si, quod non credimus, secus fuerit praesumptum a vobis, nos factum vestrum nullum esse decernimus et carere prorsus robore firmitatis. Venerabili etiam fratri nostro Mantuan. episcopo per apostolica scripta praecipiendo mandamus ut vobis in exsecutione mandati nostri cessantibus, non obstante sacramento quod de non eligendo praeposito praestitisse dicimini, cum eum id exsequi vestro non sit juramento contrarium et juramentum vestrum minus videatur fuisse discretum, ipse, subl. appellationis obstaculo, de praedicta eum praepositura auctoritate nostra investiat et in corporalem possessionem inducat, stallum in choro et locum in capitulo assignando et quod fecerit, per censuram eccle. faciat inviolabiliter observari, contradictores eadem districtione compescens. Nullis litteris obst., etc. Datum Reat., Non. Augusti. Illi scriptum est ut hoc faciat. CCCXXXVIII. ARCHIEPISCOPO SENONEN. ET P. S. MARIAE IN VIA LATA DIACONO CARD. APOSTOLICAE SEDIS LEGATO Ut certus canonicorum numerus juramento firmatus non augeatur. (Spolet., XI Kal. Septembris.) Constitutus in praesentia dilecti filii nostri G. Sancti Angeli diaconi cardinalis Petrus clericus, quem ei concesseramus et parti alteri auditorem, proposuit coram ipso, quod cum olim bonae memoriae C. papa praedecessor noster dilectis filiis dec. et capitulo Bituricen. dederit in mandatis ut ipsum in canonicum reciperent et in fratrem et praebendam ei conferrent, si qua tunc in eorum vacaret Ecclesia vel proximo vacaturam, venerabili fratre nostro Bituricen. archiepiscopo ei monitore concesso et, si ipsi mandatum ejus admittere non curassent, eis praecipiendo mandavit ut quod eis mandaverat adimplerent; dicto archiepiscopo et venerabili fratre nostro Claromonten. episcopo super hoc exsecutoribus deputatis. Interim autem capituli nuntius ad apostolicam sedem accedens, cum suggessisset ipsum P. in pluribus Ecclesiis habere praebendas, Bituricen. Ecclesiam ab ejus obtinuit impetitione absolvi; indulgentia etiam impetrata, ne infra triennium aliquem recipere in fratrem cogerentur. Cumque postmodum idem P. ad Ecclesiam Romanam reversus, eidem praedecessori nostro exponere curavisset quod licet in Claromonten. Ecclesia quoddam beneficium quod concedi etiam laicis consuevit et familiaritas appellatur fuisset adeptus, et ex ipso tamen vel alio quod haberet non posset commode sustentari, idem praedecessor noster dictis decano et capitulo per suas litteras injunxit ut praedicta indulgentia in suo robore permanente, praebendam quae post triennium primo vacaret ipsi conferrent; interim autem ei stallum in choro et locum in capitulo assignarent; exsecutione hujus mandati dilecto filio Claromonten. praeposito delegata; qui, sicut ex ejus litteris manifeste liquebat, cum dictos decanum et capitulum ad implendum mandatum apostolicum diligentius monuisset nec profecisset in aliquo, dictum P. de praebenda prime post triennium vacatura auctoritate curavit apostolica investire, ei stallum in choro et locum in capitulo concedendo. Verum dilectus filius P. Rossignos ex adverso respondit quod cum in Bituricen. Ecclesia certus esset canonicorum numerus institutus, firmatus jurejurando et per multos Romanos pontifices confirmatus, et de hoc memoratus P. non fecisset in suis litteris mentionem, intelligendus erat circumvenisse praedecessorem nostrum et dictas litteras veritate tacita impetrasse. Licet enim cum in aliqua Ecclesia certus statuitur numerus, haec apponatur conditio vel intelligatur apponi: Salva sedis apostolicae auctoritate, non tamen erat credendum quod eum certa scientia contra juramentum eorum recepi mandavisset, cum de hoc in ejus litteris nihil fuisset expressum. Nos igitur de praedictis per memoratum cardinalem instructi, discretioni vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus quatenus, si legitime vobis constiterit numerum canonicorum qui nunc est in Ecclesia, esse per decanum et capitulum ejusdem Ecclesiae juramento firmatum antequam praedictus clericus a praedecessore nostro litteras exsecutorias impetrasset, quidquid factum est occasione litterarum quas idem clericus a sede apostolica impetrasse dignoscitur cassum et irritum decernatis haberi: alioquin ei faciatis in eadem Ecclesia praebendam, si qua vacat, sublato cujuslibet appellationis obstaculo, assignari; contradictores, si qui fuerint, per districtionem eccl., appellatione postposita, compescentes provisuri attentius quod ita super hoc mandatum nostrum adimplere curetis, quod eumdem clericum non oporteat deinceps ad nos iterare laborem. Quia sicut nolumus injusta praecipere, sic cum justa praecipimus, volumus efficaciter exaudiri. Nullis litteris ob. harum tenore tacito, etc., Quod si ambo, etc., alter vestrum etc. Datum Spoleti, XI Kal. Septembris. CCCXXXIX. EPISCOPO ET CANONICIS HYPORIEN. De receptione Joannis papae subdiaconi ad archidiaconatum. (Spoleti, VII Kal. Septemb.) Pro his et nos fiducialius deprecamur et ab aliis preces nostras facilius credimus exaudiri, quibus ad obtinendum quod petimus nobis etiam non rogantibus, sufficienter eorum merita suffragantur. Sane nobilitatem generis, honestatem morum, consilii maturitatem et munus scientiae dilecti filii Boni Johannis subdiaconi nostri, nobis et fratribus nostris propter hoc ac propter obsequium Ecclesiae in multis impensum accepti, vos ignorare non credimus; et idcirco a vobis pro ipso nos credimus tanto libentius audiendos, quanto vobis sunt ejus merita notiora et quod Ecclesia vestra per eum apud nos gratius debeat in suis necessitatibus exaudiri plenius agnovistis. Inde est quod cum in Ecclesia vestra vacet archidiaconatus officium, de quo tu, frater episcope, diceris fuisse assumptus, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus eum dicto subdiacono nostro sine dilatione ac difficultate qualibet ob apostolicae sedis reverentiam cum omni jure suo liberaliter conferatis, stallum in choro et locum in capitulo archidiacono debitum eidem pariter assignantes, ut vos ad receptionem proborum virorum faciles et ad implenda mandata sedis apostolicae inveniamus benevolos et devotos. Ad haec, auctoritate vobis praesentium inhibemus ne archidiaconatum ipsum post receptionem praesentium alii cuiquam conferatis. Quod si contrarium, quod non credimus, faceretis, nos factum vestrum irritum esse decernimus et inane. Noveritis etiam nos dilectis filiis praeposito sancti Gaudentii Novarien. et magistro V. Balbo canonico Mediolanen. subdiaconis nostris praecipiendo mandasse ut, si vos quod scribimus nolueritis vel distuleritis adimplere, ipsi id auctoritate apostolica exsequantur, ipsum de archidiaconatu investientes eodem, et ejus possessionem assignantes eidem; vos quoque ad receptionem ipsius, auctoritate nostra suffulti, ecclesiastica districtione, sublato appellationis obstaculo, compellentes Datum Spoleti, VII Kal. Septembris. CCCXL. CANONICIS BURGI SANCTI DOMINI. De privilegio et exemptione illorum, ne ab episcopo Parmensi vexentur. (Spolet., VII Kal. Sept.) Ex litteris et conquestione vestra nobis innotuit quod cum propter praesumptionem quam cives Parmen. in invasione dilecti filii nostri P. Sanctae Mariae in Via Lata diaconi cardinalis et ablatione suarum rerum non sunt veriti attentare, Ecclesia vestra sit per venerabiles fratres nostros archiepiscopum Mediolanen. et Cuman. episcopum secundum apost. mandati tenorem a potestate et jurisdictione episcopi Parmen. exempta, postquam idem episcopus comminationis recepit litteras, occasione cujusdam procurationis quam a vobis indebite requirebat, cum procuratio quam ei debebatis paucis diebus elapsis ei plenarie fuisset a vobis exhibita, episcopus ipse, dilecto filio praeposito vestro nullatenus requisito, vos ab officio et beneficio suspendere minime dubitavit. Nos igitur quod in poenam contra cives Parmen. a nobis est provida deliberatione statutum temeritate cujuspiam infringi nolentes, eidem episcopo districte praecipimus ut in Ecclesiam vestram vel vos nullam jurisdictionem exercere vel vobis aliquod gravamen inferre praesumat. Alioquin nos dilecto filio praeposito Regin. dedimus in mandatis ut eumdem episcopum ad hujusmodi per censuram ecclesiasticam, sublato appellationis obstaculo, nostra fretus auctoritate compescat; eum nihilominus ad exhibendam vobis justitiam super ecclesia Sanctae Mariae et aliis ecclesiis de Sorana, et super ecclesiis de Curticel. scilicet Sancti Victoris, et Sancti Ingulfi, appellatione remota, ecclesiastica districtione compellens. Unde discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus supradictam suspensionis sententiam in vos ab episcopo jamdicto prolatam nullatenus observetis. Datum Spoleti, VII Kal. Septembris. Scriptum est Parmen. episcopo, districte praecipiendo juxta tenorem litterarum istarum. Scriptum est G. Regin. praeposito, ut ipsum episcopum a praedictis censura ecclesiastica compescat et ad exhibendam justitiam de praedictis Ecclesiis eadem distictione compellat.
|
Migne Patrologia Latina - Volumen 049 Texts (4):
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 95 Chronologia Bedae (Auctor incertus), J. P. Migne Chronologia Bedae (0289D)Anno 731, Ceoluulf rex captus et adtonsus et remissus in regnum, Acca episcopus de sua sede fugatus. Anno Al. add. ab incarnatione Domini 732, Ecgberct pro Uilfrido episcopus factus. Anno 733, eclipsis facta est solis XIX Al., XVIII Kalendas Septembris circa horam diei tertiam; ita (0290D)ut pene totus orbis solis, quasi nigerrimo et horrendo scuto videretur esse coopertus. Anno 734, luna sanguineo rubore perfusa, quasi hora integra II Kalendarum Februariarum circa galli cantum, dehinc nigredine subsequente ad lucem propriam reversa. Anno eodem, Tatuini episcopus obiit. (0291A)Anno 735, Nothelmus archiepiscopus ordinatur; et Ecgberctus episcopus, accepto ab apostolica sede Pallio, primus post Paulinum in archiepiscopatum confirmatus est; ordinavitque Fruidbertum et Fruiduualdum episcopos, et Baeda presbyter obiit. Anno 737, nimia siccitas terram fecit infecundam; et Ceoluulfus sua voluntate adtonsus, regnum Eadbercto reliquit. Anno 739, Edilhartus Occidentalium Saxonum rex obiit; et Nothelmus archiepiscopus. Anno 740, Cudberctus pro Nothelmo consecratus est. Aedilbaldus rex Merciorum, per impiam fraudem vastabat partem Nordanhymbrorum; eratque rex eorum Eadberctus occupatus cum suo exercitu contra Pictos. Aediluualdus quoque episcopus obiit, (0291B)et pro eo Conuulfus ordinatur antistes. Aruwini et Eadberctus interempti. Anno 741, siccitas magna terram occupavit. Carolus rex Francorum obiit; et pro eo filii Caroloman et Pippin regnum acceperunt. Anno 745, Uilfrid episcopus, et Ingualdus Lundoniae episcopus, migraverunt ad Dominum. Anno 747, Herefridus vir Dei obiit. Anno 750, Cudretus, rex Occidentalium Saxonum, surrexit contra Aedilbaldum regem et Oengusum. Theneorus atque Eanredus obierunt. Eadberctus Campum Cyil cum aliis regionibus suo regno addidit. Anno 756, anno regni Eadbercti quinto, Idibus Januarii, ecclipsis solis facta est. Postea eodem (0291C)anno et mense, hoc est, nono Kalendarum Februariarum, (0292A)luna eclipsim pertulit, horrendo et nigerrimo scuto. Bonifacius, qui et Uinfridus, Francorum episcopus, cum quinquaginta tribus martyrio coronatus est; et pro eo Redgerus consecratur archiepiscopus a Stephano papa. Anno 757, Aedilbaldus rex merciorum a suis tutoribus noctu morte fraudulenta miserabiliter peremptus occubuit: Beonredus regnare coepit: Cymuulfus Al., Cynewulfus rex Occidentalium Saxonum obiit. Eodem etiam anno Offa, fugato Beonredo, Merciorum regnum sanguinolento quaesivit gladio. Anno 758, Eadberctus rex Nordanhymbrorum Dei amoris causa et coelestis patriae, violentia accepta sancti Petri tonsura, filio suo Osuulfo regnum reliquit. (0292B)Anno 759, Osuulfus a suis ministris facinorose occisus est; et Edilualdus anno eodem a sua plebe electus, intravit in regnum: cujus secundo anno magna tribulatio mortalitatis venit et duobus ferme annis permansit, populantibus duris ac diversis aegritudinibus, maxime tamen dysenteriae languore. Anno 761, Oengus Pictorum rex obiit, qui regni sui principium usque ad finem facinore cruento tyrannus perduxit carnifex: et Osuini occisus est. Anno 765 Aluchredus rex susceptus est in regnum. Anno 766, Ecgberctus archiepiscopus prosapia regali ditatus ac divina scientia imbutus, et Erithubertus Al., Fritherhtus vere fideles episcopi ad Dominum (0292C)migraverunt.
|
<revision> archive
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 50 "AucInc.Episto43 50 Auctor incertus Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" Epistola Domino sancto ac venerabili fratri et compresbytero nostro Philoni Eucherius episcopus salutem in Domino dicit. Quaeso charitatem et dilectionem tuam, quam habes perfectam in Domino, ut digneris te fatigare usque ad monasterium Insulae Barbarae, et videas et exhorteris fratrem nostrum Maximum abbatem, qui praeest ipsi monasterio, quia pervenit ad nos quod velit ex eo discedere, et fratres suos deserere, eo quod multi propter metum gentium oblationes suas subtraxerint, quas pro Dei intuitu dare consuerant. Sed si nos vivimus et sani revertimur, tantum illi vel monachis suis in Dei nomine disponimus ministrare, ut nihil egere videantur. Hoc tamen specialius peto ab ipso fratre nostro, ut domum pensilem quam jussimus fieri nobis praeparet et membranas. Quia, si Deus annuit, Quadragesimam in Insula cum ipso tenere disponimus, ut opus coeptum ibidem pariter residentes expediamus. Interim trecentos modios annonae et ducentos modios vini, ducentas libras casei et centum libras olei, ordina ipsi dari, ut cum per nostram oblatiunculam ipse una cum congregatione sua reficitur, nobis reditus cum sospitate ipsis orantibus a Domino tribuatur.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 40 "AugHip.DeDiQu 40 Augustinus Hipponensis354-430 Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" QUAESTIO PRIMA. Utrum anima a se ipsa sit. Omne verum a veritate verum est; et omnis anima eo anima est, quo vera anima est. Omnis igitur anima a veritate habet ut omnino anima sit. Aliud autem anima est, aliud veritas. Nam veritas falsitatem nunquam patitur, anima vero saepe fallitur. Non igitur, cum a veritate anima est, a se ipsa est. Est autem veritas Deus: Deum igitur habet auctorem ut sit anima. II. De libero arbitrio. Omne quod fit, ei a quo fit par esse non potest. Alioquin justitia, quae sua cuique tribuere debet, de rebus auferatur necesse est. Hominem ergo Deus cum fecit, quanquam optimum fecerit; non tamen id fecit quod erat ipse. Melior autem homo est qui voluntate, quam qui necessitate bonus est. Voluntas igitur libera danda homini fuit. III. Utrum Deo auctore sit homo deterior. Nullo sapiente homine auctore fit homo deterior. Non enim parva ista culpa est, imo tanta est, quae in sapientem quemvis hominem cadere nequeat. Est autem Deus omni homine sapiente praestantior. Multo minus igitur Deo auctore fit homo deterior. Multo enim praestantior Dei voluntas, quam hominis sapientis est. Illo autem auctore cum dicitur, illo volente dicitur. Est ergo vitium voluntatis quo est homo deterior: quod vitium si longe abest a Dei voluntate, ut ratio docet, in quo sit quaerendum est. IV. Quae sit causa ut sit homo deterior. Ut sit homo deterior aut in ipso causa est, aut in alio aliquo, aut in nihilo. Si in nihilo, nulla causa est. Aut si ita accipitur in nihilo, quod homo ex nihilo factus est, vel ex iis quae ex nihilo facta sunt; rursum in ipso erit causa, quod ejus quasi materies est nihilum. Si in alio aliquo, utrum in Deo, an in quolibet alio homine; an in eo quod neque Deus, neque homo sit. Sed non in Deo; bonorum enim Deus causa est. Si ergo in homine, aut vi, aut suasione. Sed vi nullo modo, ne sit Deo valentior. Siquidem Deus ita optime hominem fecit, ut si vellet manere optimus, nullo resistente impediretur. Suasione autem alterius hominis si concedimus hominem depravari, rursum quaerendum erit, suasor ipse a quo depravatus sit. Non enim potest pravus non esse talium suasor. Restat nescio quid, quod nec Deus, nec homo sit: sed tamen hoc quidquid est, aut vim intulit, aut suasit. De vi hoc respondetur quod supra: de suasione autem quidquid est, quia suasio non cogit invitum, ad ejusdem hominis voluntatem causa depravationis ejus redit, sive aliquo, sive nullo suadente depravatus sit. V. Utrum animal irrationale beatum esse possit. Animal quod caret ratione, caret scientia. Nullum autem animal quod scientia caret, beatum esse potest. Non igitur cadit in animalia rationis expertia ut beata sint. VI. De malo. Omne quod est, aut est corporeum, aut incorporeum. Corporeum sensibili, incorporeum autem intelligibili specie continetur. Omne igitur quod est, sine aliqua specie non est. Ubi autem aliqua species, necessario est aliquis modus, et modus aliquid boni est. Summum ergo malum nullum modum habet; caret enim omni bono. Non est igitur; quia nulla specie continetur, totumque hoc nomen mali de speciei privatione repertum est. VII. Quae proprie in animante anima dicatur. Anima aliquando ita dicitur, ut cum mente intelligatur; veluti cum dicimus hominem ex anima et corpore constare: aliquando ita, ut excepta mente dicatur. Sed cum excepta mente dicitur, ex iis operibus intelligitur quae habemus cum bestiis communia. Bestiae namque carent ratione, quae mentis semper est propria. VIII. Utrum per se anima moveatur. Moveri per se animam sentit, qui sentit in se esse voluntatem. Nam si volumus, non alius de nobis vult. Et iste motus animae spontaneus est; hoc enim ei tributum est a Deo: qui tamen motus, non de loco in locum est, tanquam corporis. Localiter enim moveri corporis proprium est. Et cum anima voluntate, id est, illo motu qui localis non est, corpus suum tamen localiter movet, non ex eodem monstratur et ipsa localiter moveri. Sicut videmus a cardine moveri aliquid per magnum spatium loci, et tamen ipsum cardinem non moveri loco. IX. Utrum corporeis sensibus percipi veritas possit. Omne quod corporeus sensus attingit, quod et sensibile dicitur, sine ulla intermissione temporis commutatur: velut cum capilli capitis nostri crescunt, vel corpus vergit in senectutem, aut in juventam efflorescit, perpetuo id fit, nec omnino intermittit fieri. Quod autem non manet, percipi non potest: illud enim percipitur quod scientia comprehenditur. Comprehendi autem non potest quod sine intermissione mutatur. Non est igitur exspectanda sinceritas veritatis a sensibus corporis. Sed ne quis dicat esse aliqua sensibilia eodem modo semper manentia, et quaestionem nobis de sole atque stellis afferat, in quibus facile convinci non potest; illud certe nemo est qui non cogatur fateri, nihil esse sensibile quod non habeat simile falso, ita ut internosci non possit. Nam ut alia praetermittam, omnia quae per corpus sentimus, etiam cum ea non adsunt sensibus, imagines tamen eorum patimur tanquam prorsus adsint, vel in somno, vel in furore. Quod cum patimur, omnino utrum ea ipsis sensibus sentiamus, aut imagines sensibilium sint, discernere non valemus. Si igitur sunt imagines sensibilium falsae, quae discerni ipsis sensibus nequeunt, et nihil percipi potest nisi quod a falso discernitur, non est judicium veritatis constitutum in sensibus. Quamobrem saluberrime admonemur averti ab hoc mundo, qui profecto corporeus est et sensibilis; et ad Deum, id est veritatem, quae intellectu et interiore mente capitur, quae semper manet et ejusdem modi est, quae non habet imaginem falsi, a qua discerni non possit, tota alacritate converti. X. Utrum corpus a Deo sit. Omne bonum a Deo: omne speciosum bonum, in quantum speciosum est; et omne quod species continet, speciosum est. Omne autem corpus, ut corpus sit, specie aliqua continetur. Omne igitur corpus a Deo. XI. Quare Christus de femina natus sit. Deus cum liberat, non partem aliquam liberat; sed totum liberat, quod forte in periculo est. Sapientia ergo et Virtus Dei, qui dicitur unigenitus Filius, homine suscepto liberationem hominis indicavit. Hominis autem liberatio in utroque sexu debuit apparere. Ergo, quia virum opportebat suscipere, qui sexus honorabilior est, consequens erat ut feminei sexus liberatio hinc appareret, quod ille vir de femina natus est. XII. Sententia cujusdam sapientis. Agite, o, inquit, miseri mortales, hoc agite ne unquam polluat hoc domicilium malignus spiritus; ne sensibus immixtus incestet animae sanctitatem, lucemque mentis obnubilet. Serpit hoc malum per omnes aditus sensuales; dat se figuris, accommodat coloribus, adhaeret sonis, latet in ira, in fallacia sermonis, odoribus se subjicit, infundit saporibus, ac turbidi motus illuvie tenebrosis affectibus tenebrat sensus, quibusdam nebulis implet omnes meatus intelligentiae, per quos expandere lumen rationis radius mentis solet. Et quia radius aethereae lucis est, in eoque speculum divinae praesentiae: in hoc enim Deus, in hoc voluntas innoxia, in hoc recte facti meritum relucet: Deus ubique praesens est; tunc autem unicuique nostrum simul est, cum mentis nostrae illibata puritas in ejus praesentia se esse putaverit. Ut enim visus oculorum, si fuerit vitiatus, quidquid videre non potuerit, adesse non putat; frustra enim circumstat oculos praesens imago rerum, si oculis integritas desit: ita etiam Deus qui nusquam deest, frustra pollutis animis praesens est, quem videre mentis caecitas non potest. XIII. Quo documento constet homines bestiis antecellere. Inter multa quibus ostendi potest hominem ratione bestiis antecellere, hoc omnibus manifestum est, quod belluae ab hominibus domari et mansuefieri possunt, homines a belluis nullo modo. XIV. Non fuisse corpus Christi phantasma. Si phantasma fuit corpus Christi, fefellit Christus: et si fefellit, veritas non est. Est autem veritas Christus. Non igitur phantasma fuit corpus ejus. XV. De intellectu. Omne quod se intelligit, comprehendit se. Quod autem se comprehendit, finitum est sibi. Et intellectus intelligit se. Ergo finitus est sibi. Nec infinitus esse vult, quamvis possit; quia notus sibi esse vult, amat enim se. XVI. De Filio Dei. Deus omnium quae sunt, causa est. Quod autem omnium rerum causa est, etiam sapientiae suae causa est: nec unquam Deus sine sapientia sua. Igitur sempiternae sapientiae suae causa est sempiterna: nec tempore prior est quam sua sapientia. Deinde si Patrem sempiternum esse inest Deo, nec fuit aliquando non Pater, nunquam sine Filio fuit. XVII. De scientia Dei. Omne praeteritum jam non est; omne futurum nondum est: omne igitur et praeteritum et futurum deest. Apud Deum autem nihil deest: nec praeteritum igitur nec futurum, sed omne praesens est apud Deum. XVIII. De Trinitate. Omne quod est, aliud est quo constat, aliud quo discernitur, aliud quo congruit. Universa igitur creatura si et est quoquo modo, et ab eo quod omnino nihil est plurimum distat, et suis partibus sibimet congruit, causam quoque ejus trinam esse oportet; qua sit, qua hoc sit, qua sibi amica sit. Creaturae autem causam, id est, auctorem Deum dicimus. Oportet ergo esse Trinitatem, qua nihil praestantius, intelligentius et beatius invenire perfecta ratio potest. Ideoque etiam cum veritas quaeritur, plus quam tria genera quaestionum esse non possunt; utrum omnino sit, utrum hoc an aliud sit, utrum approbandum improbandumve sit. XIX. De Deo et creatura. Quod incommutabile est, aeternum est: semper enim ejusdem modi est. Quod autem commutabile est, tempori obnoxium est: non enim semper ejusdem modi est, et ideo aeternum non recte dicitur. Quod enim mutatur, non manet: quod non manet, non est aeternum. Idque inter immortale et aeternum interest, quod omne aeternum immortale est, non omne immortale satis subtiliter aeternum dicitur: quia etsi semper aliquid vivat, tamen si mutabilitatem patiatur, non proprie aeternum appellatur, quia non semper ejusdem modi est; quamvis immortale, quia semper vivit, recte dici possit. Vocatur autem aeternum interdum etiam quod immortale est. Illud vero quod et mutationem patitur, et animae praesentia, cum anima non sit, vivere dicitur, neque immortale ullo modo, et multo minus aeternum intelligi potest. In aeterno enim, cum proprie dicitur, neque quidquam praeteritum quasi transierit, neque quidquam futurum quasi nondum sit, sed quidquid est, tantummodo est. XX. De loco Dei. Deus non alicubi est. Quod enim alicubi est, continetur loco: quod continetur loco, corpus est. Deus autem non est corpus: non igitur alicubi est. Et tamen quia est, et in loco non est, in illo sunt potius omnia, quam ipse alicubi. Nec tamen ita in illo, ut ipse sit locus: locus enim in spatio est quod longitudine et latitudine et altitudine corporis occupatur; nec Deus tale aliquid est. Et omnia igitur in ipso sunt, et locus non est. Locus tamen Dei abusive dicitur templum Dei, non quod eo contineatur, sed quod ei praesens sit. Id autem nihil melius quam anima munda intelligitur. XXI. Utrum Deus auctor mali non sit. Quisquis omnium quae sunt auctor est, et ad cujus bonitatem id tantum pertinet ut sit omne quod est, non esse ad eum pertinere nullo pacto potest. Omne autem quod deficit, ab eo quod est esse deficit, et tendit in non esse. Esse autem et in nullo deficere bonum est, et malum est deficere. At ille ad quem non esse non pertinet non est causa deficiendi, id est, tendendi ad non esse; quia, ut ita dicam, essendi causa est. Boni igitur tantummodo causa est: et propterea ipse summum bonum est. Quocirca mali auctor non est, qui omnium quae sunt auctor est: quia in quantum sunt, in tantum bona sunt. XXII. Deum non pati necessitatem. Ubi nulla indigentia, nulla necessitas: ubi nullus defectus, nulla indigentia. Nullus autem defectus in Deo: nulla ergo necessitas. XXIII. De Patre et Filio. Omne castum castitate castum est, et omne aeternum aeternitate aeternum est, et omne pulchrum pulchritudine, et omne bonum bonitate. Ergo et omne sapiens sapientia, et omne simile similitudine. Sed duobus modis castum castitate dicitur: vel quod eam gignat, ut ea sit castum castitate quam gignit, et cui principium atque causa est ut sit; aliter autem cum participatione castitatis quidque castum est, quod potest aliquando esse non castum; atque ita de caeteris intelligendum est. Nam et anima aeternitatem vel intelligitur vel creditur consequi, sed aeterna aeternitatis participatione fit. Non autem ita aeternus Deus, sed quod ipsius aeternitatis est auctor. Hoc et de pulchritudine et de bonitate licet intelligi. Quamobrem cum sapiens Deus dicitur, et ea sapientia sapiens dicitur, sine qua eum vel fuisse, aliquando, vel esse posse nefas est credere, non participatione sapientiae sapiens dicitur, sicuti anima, quae et esse et non esse sapiens potest: sed quod ipse eam genuerit, qua sapiens dicitur, sapientiam. Item illa quae participatione sunt vel casta, vel aeterna, vel pulchra, vel bona, vel sapientia, recipiunt, ut dictum est, ut possint nec casta esse, nec aeterna, nec pulchra, nec bona, nec sapientia: at ipsa castitas, aeternitas, pulchritudo, bonitas, sapientia, nullo modo recipiunt aut corruptionem, aut, ut ita dicam, temporalitatem, aut turpitudinem, aut malitiam. Ergo etiam illa quae participatione similia sunt, recipiunt dissimilitudinem: at ipsa similitudo nullo modo ex aliqua parte potest esse dissimilis. Unde fit ut cum similitudo Patris Filius dicitur, quia ejus participatione similia sunt quaecumque sunt vel inter se vel Deo similia (ipsa est enim species prima, qua sunt, ut ita dicam, speciata, et forma qua formata sunt omnia); ex nulla parte Patri potest esse dissimilis. Idem igitur quod Pater, ita ut iste Filius sit, ille Pater, id est, iste similitudo, ille cujus similitudo est; iste substantia, ille substantia, ex quo una substantia. Nam si non una est, recipit similitudinem similitudo; quod fieri posse omnis verissima negat ratio. XXIV. Utrum peccatum et recte factum in libero sit voluntatis arbitrio. Quidquid casu fit, temere fit: quidquid temere fit, non fit providentia. Si ergo casu aliqua fiunt in mundo, non providentia universus mundus administratur. Si non providentia universus mundus administratur, est ergo aliqua natura atque substantia quae ad opus providentiae non pertineat. Omne autem quod est, in quantum est, bonum est. Summe enim est illud bonum, cujus participatione sunt bona caetera. Et omne quod mutabile est, non per se ipsum, sed boni immutabilis participatione, in quantum est, bonum est. Porro illud bonum, cujus participatione sunt bona caetera quaecumque sunt, non per aliud, sed per se ipsum bonum est, quam divinam etiam providentiam vocamus. Nihil igitur casu fit in mundo. Hoc constituto, consequens videtur ut quidquid in mundo geritur, partim divinitus geratur, partim nostra voluntate. Deus enim quovis homine optimo et justissimo longe atque imcomparabiliter melior et justior est. Justus autem regens et gubernans universa, nullam poenam cuiquam sinit immerito infligi, nullum praemium immerito dari. Meritum autem poenae, peccatum; et meritum praemii, recte factum est. Nec peccatum autem, nec recte factum imputari cuiquam juste potest, qui nihil fecerit propria voluntate. Est igitur et peccatum et recte factum in libero voluntatis arbitrio. XXV. De cruce Christi. Sapientia Dei hominem ad exemplum, quo recte viveremus, suscepit. Pertinet autem ad vitam rectam, ea quae non sunt metuenda non metuere. Mors autem metuenda non est. Oportuit ergo idipsum illius hominis quem Dei Sapientia suscepit, morte monstrari. Sunt autem homines qui quamvis mortem ipsam non timeant, genus tamen aliquod ipsius mortis horrescunt. Nihilominus autem, ut ipsa mors metuenda non est, ita nullum genus mortis bene et recte viventi homini metuendum est. Nihilominus igitur hoc quoque illius hominis cruce ostendendum fuit. Nihil enim erat inter omnia genera mortis illo genere exsecrabilius et formidolosius. XXVI. De differentia peccatorum. Alia sunt peccata infirmitatis, alia imperitiae, alia malitiae. Infirmitas contraria est virtuti, imperitia contraria est sapientiae, malitia contraria est bonitati. Quisquis igitur novit quid sit virtus et sapientia Dei, potest existimare quae sint peccata venialia. Et quisquis novit quid sit bonitas Dei, potest existimare quibus peccatis certa poena debeatur et hic et in futuro saeculo. Quibus bene tractatis, probabiliter judicari potest, qui non sint cogendi ad poenitentiam luctuosam et lamentabilem, quamvis peccata fateantur; et quibus nulla omnino speranda sit salus, nisi sacrificium obtulerint Deo spiritum contribulatum per poenitentiam. XXVII. De providentia. Fieri potest ut per malum hominem divina providentia et puniat et opituletur. Nam Judaeorum impietas et Judaeos supplantavit, et Gentibus saluti fuit. Item fieri potest ut divina providentia per hominem bonum et damnet et adjuvet, sicut ait Apostolus: Aliis sumus odor vitae in vitam, aliis autem odor mortis in mortem (II Cor. II, 16). Sed cum omnis tribulatio aut poena impiorum sit, aut exercitatio justorum; quia eadem tribula et paleas concidit, et frumenta paleis exuit, unde tribulatio nomen accepit; rursus, cum pax et quies a molestiis temporalibus et bonos lucretur, et corrumpat malos: omnia haec divina providentia pro meritis moderatur animarum. Sed tamen non sibi eligunt boni ministerium tribulationis, nec mali amant pacem. Quare ipsi quoque, per quos id agitur quod ignorant, non justitiae quae refertur ad Deum, sed malevolentiae suae mercedem accipiunt. Quemadmodum nec bonis imputatur, quod ipsis prodesse volentibus nocetur alicui, sed bono animo benevolentiae praemium tribuitur: ita etiam caetera creatura pro meritis animarum rationalium vel sentitur vel latet, vel molesta vel commoda est. Summo enim Deo cuncta bene administrante quae fecit, nihil inordinatum in universo, nihilque injustum est, sive scientibus sive nescientibus nobis. Sed in parte offenditur anima peccatrix: tamen quia pro meritis ibi est, ubi talem esse decet, et ea patitur quae talem pati aequum est, universum regnum Dei nulla sua foeditate deformat. Quamobrem, quoniam non omnia novimus quae de nobis bene agit ordo divinus, in sola bona voluntate secundum legem agimus; in caeteris autem secundum legem agimur, cum lex ipsa incommutabilis maneat, et omnia mutabilia pulcherrima gubernatione moderetur. Gloria igitur in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II, 14). XXVIII. Quare Deus mundum facere voluerit. Qui quaerit quare voluerit Deus mundum facere, causam quaerit voluntatis Dei. Sed omnis causa efficiens est. Omne autem efficiens majus est quam id quod efficitur. Nihil autem majus est voluntate Dei. Non ergo ejus causa quaerenda est. XXIX. Utrum aliquid sit sursum aut deorsum in universo. Quae sursum sunt sapite (Coloss. III, 2). Ea quae sursum sunt sapere jubemur, spiritualia scilicet, quae non locis et partibus hujus mundi sursum esse intelligenda sunt, sed merito excellentiae suae; ne in ejus mundi parte figamus animum nostrum, quo universo nos debemus exuere. Sursum autem ac deorsum in hujus mundi partibus est. Nam universus nec ipse habet sursum aut deorsum. Corporeus est enim; quia omne visibile corporeum est. Nihil autem in universo corpore sursum aut deorsum est. Cum enim in sex partes motus fieri videatur, qui rectus dicitur, id est, qui circularis non est, in anteriora et posteriora, in dexteriora et sinisteriora, in superiora et inferiora; nulla omnino ratio est cur universo corpori ante ac post nihil sit, et dextera ac laeva, sit autem sursum ac deorsum. Sed eo considerantes decipiuntur, quod sensibus et consuetudini difficile obsistitur. Non enim tam facilis est nobis conversio corporis, quae fit, si quis capite deorsum moveri velit, quam facilis est a dextra in laevam, vel ab anteriore in posteriorem partem. Quamobrem remotis verbis secum ipsi animo satagendum est, ut hoc cernere valeat. XXX. Utrum omnia in utilitatem hominis creata sint. Ut inter honestum et utile interest, ita et inter fruendum et utendum. Quanquam enim omne honestum utile, et omne utile honestum esse, subtiliter defendi queat: tamen quia magis proprie atque usitatius honestum dicitur quod propter se ipsum expetendum est, utile autem quod ad aliud aliquid referendum est: secundum hanc differentiam nunc loquimur, illud sane custodientes, ut honestum et utile nullo modo sibimet adversentur. Adversari enim haec sibi aliquando imperite ac vulgariter existimantur. Frui ergo dicimur ea re de qua capimus voluptatem. Utimur ea quam referimus ad id unde voluptas capienda est. Omnis itaque humana perversio est, quod etiam vitium vocatur, fruendis uti velle, atque utendis frui. Et rursus omnis ordinatio, quae virtus etiam nominatur, fruendis frui, et utendis uti. Fruendum est autem honestis, utendum vero utilibus. Honestatem voco intelligibilem pulchritudinem, quam spiritualem nos proprie dicimus; utilitatem autem, divinam providentiam. Quapropter quanquam sint multa pulchra visibilia, quae minus proprie honesta appellantur; ipsa tamen pulchritudo, ex qua pulchra sunt quaecumque pulchra sunt, nullo modo est visibilis. Item multa utilia visibilia; sed ipsa utilitas, ex qua nobis prosunt quaecumque prosunt, quam divinam providentiam dicimus, visibilis non est. Notum sane sit visibilium nomine omnia corporalia contineri. Oportet ergo frui pulchris invisibilibus, id est, honestis: utrum autem omnibus, alia quaestio est; quanquam fortasse honesta non nisi quibus fruendum est, dici deceat. Utilibus autem utendum est omnibus, ut quoquo eorum opus est. Et frui quidem cibo et qualibet corporali voluptate non adeo absurde existimantur et bestiae: uti autem aliqua re non potest nisi animal quod rationis est particeps. Scire namque quo quidque referendum sit, non datum est rationis expertibus; sed neque ipsis rationalibus stultis. Nec uti quisque potest ea re quae quo referenda sit nescit; nec quisquam potest scire nisi sapiens. Quare abuti rectius dici solent, qui non bene utuntur. Non enim cuiquam prodest id quo male utitur; et quod non prodest, non utique utile est. Utile autem quidquid est, utendo est utile: ita nemo utitur nisi utili. Non ergo utitur, quisquis male utitur. Perfecta igitur hominis ratio, quae virtus vocatur, utitur primo se ipsa ad intelligendum Deum, ut eo fruatur a quo etiam facta est. Utitur autem caeteris rationalibus animantibus ad societatem, irrationalibus ad eminentiam. Vitam etiam suam ad id refert, ut fruatur Deo: ita enim beata est. Ergo et se ipsa utitur; quae profecto inchoat miseriam per superbiam, si ad se ipsam, non ad Deum referatur. Utitur etiam corporibus quibusdam vivificandis ad beneficentiam; sic enim utitur suo corpore: quibusdam assumendis vel respuendis ad valetudinem, quibusdam tolerandis ad patientiam, quibusdam ordinandis ad justitiam, quibusdam considerandis ad aliquod veritatis documentum: utitur etiam iis a quibus se abstinet, ad temperantiam. Ita omnibus et sensis et non sensis utitur; nec aliquid tertium est. Judicat autem de omnibus quibus utitur: de solo Deo non judicat, quia secundum Deum de caeteris judicat; nec eo utitur, sed fruitur. Neque enim ad aliquid aliud Deus referendus est. Quoniam omne quod ad aliud referendum est, inferius est quam id ad quod referendum est. Nec est aliquid Deo superius, non loco, sed excellentia suae naturae. Omnia ergo quae facta sunt, in usum hominis facta sunt, quia omnibus utitur judicando ratio, quae homini data est. Et ante lapsum quidem non utebatur tolerandis, nec post lapsum utitur nisi conversus, et quanquam ante mortem corporis, jam tamen quantum potest Dei amicus, quia libenter servus. XXXI. Sententia Ciceronis, quemadmodum virtutes animi ab illo divisae ac definitae sint (Cic. lib. 2 de Invent.). 1. Virtus est animi habitus naturae modo atque rationi consentaneus. Quare omnibus partibus ejus cognitis, tota vis erit simplicis honestatis considerata. Habet igitur partes quatuor: prudentiam, justitiam, fortitudinem, temperantiam. Prudentia est rerum bonarum et malarum neutrarumque scientia. Partes ejus, memoria, intelligentia, providentia. Memoria est per quam animus repetit illa quae fuerunt. Intelligentia, per quam ea perspicit quae sunt. Providentia, per quam futurum aliquid videtur antequam factum est. Justitia est habitus animi, communi utilitate conservata, suam cuique tribuens dignitatem. Ejus initium est ab natura profectum: deinde quaedam in consuetudinem ex utilitatis ratione venerunt: postea res et ab natura profectas et ab consuetudine probatas, legum metus et religio sanxit. Natura jus est, quod non opinio genuit, sed quaedam innata vis inseruit, ut religionem, pietatem, gratiam, vindicationem observantiam, veritatem. Religio est quae superioris cujusdam naturae, quam divinam vocant, curam cerimoniamque affert. Pietas, per quam sanguine conjunctis patriaeque benevolens officium, et diligens tribuitur cultus. Gratia, in qua amicitiarum et officiorum, alterius memoria, et alterius remunerandi voluntas continetur. Vindicatio, per quam vis aut injuria, et omnino omne quod obfuturum est, defendendo aut ulciscendo propulsatur. Observantia, per quam homines aliqua dignitate antecellentes, cultu quodam et honore dignamur. Veritas, per quam immutata ea quae sunt aut fuerunt aut futura sunt dicuntur. Consuetudine autem jus est quod aut leviter a natura tractum aluit, et majus fecit usus, ut religionem; et si quid eorum quae ante diximus, a natura profectum, majus factum propter consuetudinem videmus: aut quod in morem vetustas vulgi approbatione perduxit. Quod genus pactum est, par, lex, judicatum. Pactum est quod inter aliquos convenit. Par, quod in omnes aequale est. Judicatum, de quo alicujus aut aliquorum jam sententiis constitutum est. Lege jus est, quod in eo scripto, quod populo expositum est ut observet, continetur. Fortitudo est considerata periculorum susceptio, et laborum perpessio. Ejus partes, magnificentia, fidentia, patientia, perseverantia. Magnificentia est rerum magnarum et excelsarum cum animi ampla quadam et splendida propositione agitatio atque administratio. Fidentia est per quam magnis et honestis in rebus multum ipse animus in se fiduciae certa cum spe collocavit. Patientia est honestatis aut utilitatis causa rerum arduarum, ac difficilium voluntaria ac diuturna perpessio. Perseverantia est in ratione bene considerata stabilis et perpetua permansio. Temperantia est rationis in libidinem atque in alios non rectos impetus animi firma et moderata dominatio. Ejus partes, continentia, clementia, modestia. Continentia est per quam cupiditas consilii gubernatione regitur. Clementia, per quam animi temere in odium alicujus illecti concitatique comitate retinentur. Modestia, per quam pudor honestus claram et stabilem comparat auctoritatem. 2. Atque haec omnia propter se solum, ut nihil adjungatur emolumenti, petenda sunt. Quod ut monstretur, neque ad hoc nostrum institutum pertinet, et a brevitate praecipiendi remotum est. Propter se autem vitanda sunt, non ea modo quae iis contraria sunt, ut fortitudini ignavia, et justitiae injustitia; verum etiam illa quae propinqua videntur et finitima esse, absunt autem longissime. Quod genus fidentiae contrarium est diffidentia, et ea re vitium est: audacia, non contrarium, sed appositum ac propinquum, et tamen vitium est. Sic unicuique virtuti finitimum vitium reperietur, aut certo jam nomine appellatum, ut audacia quae fidentiae, pertinacia quae perseverantiae finitima est, superstitio quae religioni propinqua est; aut sine ullo certo nomine: quae omnia item uti contraria rerum bonarum in rebus vitandis reponemus. Ac de eo quidem genere honestatis, quod omni ex parte propter se petitur, satis dictum est. Nunc de eo in quo utilitas quoque adjungitur, quod tamen honestum vocamus, dicendum videtur. 3. Sunt igitur multa quae nos, cum dignitate, tum fructu quoque suo ducunt. Quo in genere est gloria, dignitas, amplitudo, amicitia. Gloria est frequens de aliquo fama cum laude. Dignitas, alicujus honesta et cultu et honore et verecundia digna auctoritas. Amplitudo est potentia, aut majestas, aut aliquarum copiarum magna abundantia. Amicitia, voluntas erga aliquem rerum bonarum, illius ipsius causa quem diligit, cum ejus pari voluntate. Hic quia de civilibus causis loquimur, fructus ad amicitiam adjungimus, ut eorum quoque causa petenda videatur, ne forte qui nos de omni amicitia dicere existimarint reprehendant. Quanquam sunt qui propter utilitatem modo petendam putent amicitiam, sunt qui propter se solum, sunt qui et propter se et propter utilitatem. Quorum quid verissime statuatur, alius locus erit considerandi. XXXII. Utrum rem ullam alius alio magis intelligat, atque ita ejusdem rei per infinitum eat intelligentia. Quisquis ullam rem aliter quam ea res est intelligit, fallitur: et omnis qui fallitur, id in quo fallitur non intelligit. Quisquis igitur ullam rem aliter quam est intelligit, non eam intelligit. Non ergo potest quidquam intelligi, nisi ut est. Nos autem aliquid non ita ut est intelligimus, velut hoc ipsum nihil intelligi, quod non ita ut est intelligitur. Quare non est dubitandum esse perfectam intelligentiam, qua praestantior esse non possit; et ideo non per infinitum ire quod quaeque res intelligitur, nec eam posse alium alio plus intelligere. XXXIII. De metu. Nulli dubium est non aliam metuendi esse causam, nisi ne id quod amamus, aut adeptum amittamus, aut non adipiscamur speratum. Quare quisquis hoc ipsum non metuere amaverit atque habuerit, quis metus est ne id possit amittere? Multa enim quae amamus et habemus, metuimus amittere; ita ea custodimus metu: non metuere autem nemo potest custodire metuendo. Item quisquis amat non metuere, atque id nondum habet, speratque se habiturum, non eum oportet metuere ne non adipiscatur. Hoc enim metu nihil aliud metuitur quam idem metus. Porro metus omnis aliquid fugit, et nulla res se ipsam fugit. Non igitur metuitur metus. Sed si quis existimat non recte dici quod metus aliquid metuat, cum anima potius ipso metu metuat; illud attendat, quod cognitu facile est, nullum metum esse nisi futuri et imminentis mali. Necesse est autem ut qui metuit, aliquid fugiat. Quisquis itaque metuere metuit, est profecto absurdissimus, quia fugiendo habet idipsum quod fugit. Nam quoniam non metuitur nisi ne aliquid mali accidat, metuere ne accidat metus, nihil aliud est nisi amplecti quod respuis. Quod si repugnans est, sicuti est, nullo prorsus modo metuit, quisquis nihil aliud amat quam non metuere. Et propterea nemo potest hoc solum amare, et non habere. Utrum autem hoc solum amandum sit, alia quaestio est. Jam quem non exanimat metus, nec cupiditas eum vastat, nec aegritudo macerat, nec ventilat gestiens et vana laetitia. Si enim cupit, quia nihil aliud est cupiditas nisi amor rerum transeuntium, metuat necesse est, ne aut amittat eas cum adeptus fuerit, aut non adipiscatur. Non autem metuit: non ergo cupit. Item si angitur animi dolore, necesse est etiam metu agitetur: quoniam quorum malorum praesentium est anxietudo, eorum est et imminentium metus. Metu autem caret: ergo et anxietudine. Item si laetetur inaniter, de iis rebus laetatur, quas potest amittere: quare metuat necesse est ne amittat. Sed nullo modo metuit: nullo modo igitur laetatur inaniter. XXXIV. Utrum non aliud amandum sit, quam metu carere. Si vitium est non metuere, non est amandum. Sed nemo beatissimus metuit, et nemo beatissimus in vitio est. Non est itaque vitium non metuere. At audacia vitium est. Non ergo quisquis non metuit, audax est; quanquam omnis qui audet, non metuat. Item cadaver omne non metuit. Quapropter cum commune sit non metuere beatissimo et audaci et cadaveri, sed beatissimus id habeat per tranquillitatem animi, audax per temeritatem, cadaver quia omni sensu caret; neque non amandum est non metuere, quoniam beati esse volumus; neque solum amandum, quoniam audaces et inanimes esse nolumus. XXXV. Quid amandum sit. 1. Quoniam quidquid non vivit non metuit, neque vita carendum quisquam persuaserit, ut metu etiam carere possimus; amandum est sine metu vivere. Sed rursus quia vita metu carens, etiam, si intelligentia careat, non est appetenda; amandum est sine metu cum intellectu vivere. Idne solum amandum? an amor quoque ipse amandus est? Ita vero, quando sine hoc illa non amantur. Sed si propter alia quae amanda sunt amor amatur, non recte amari dicitur. Nihil enim aliud est amare, quam propter se ipsam rem aliquam appetere. Num igitur propter se ipsum amor appetendus est, cum quando desit quod amatur, ea sit indubitata miseria? Deinde cum amor motus quidam sit, neque ullus sit motus nisi ad aliquid; cum quaerimus quid amandum sit, quid sit illud ad quod moveri oporteat, quaerimus. Quare si amandus est amor, non utique omnis amandus est. Est enim et turpis, quo animus se ipso inferiora sectatur, quae magis proprie cupiditas dicitur, omnium scilicet malorum radix. Et ideo non amandum est, quod manenti et fruenti amori auferri potest. Cujus ergo rei amor amandus est, nisi ejus quae non potest deesse dum amatur? Id autem est, quod nihil est aliud habere quam nosse. Porro aurum et omne corpus non hoc est habere quod nosse: non itaque amandum est. Et quoniam potest aliquid amari, nec haberi, non solum ex his quae amanda non sunt, ut pulchrum aliquod corpus, sed etiam eorum quae amanda sunt, ut beata vita; et rursus potest aliquid haberi, nec amari, ut compedes: jure quaeritur utrum possit quispiam id quod habere nihil est nisi nosse, non amare cum habeat, id est, noverit. Sed cum videamus nonnullos non ob aliud, verbi gratia, discere numeros, nisi ut eadem disciplina pecuniosi fiant, aut hominibus placeant; quam cum didicerint, ad eumdem finem referunt, quem sibi cum discerent, proposuerant; neque ullam disciplinam aliud sit habere quam nosse: fieri potest ut habeat quisque aliquid, quod habere, hoc sit quod nosse, neque amet tamen. Quanquam bonum quod non amatur, nemo potest perfecte habere vel nosse. Quis enim potest nosse quantum sit bonum, quo non fruitur? Non autem fruitur, si non amat: nec habet igitur quod amandum est, qui non amat, etiam si amare possit, qui non habet. Nemo igitur beatam vitam novit, et miser est: quoniam si amanda est, sicuti est, hoc est eam nosse quod habere. 2. Quae cum ita sint, quid est aliud beate vivere, nisi aeternum aliquid cognoscendo habere? Aeternum est enim, de quo solo recte fiditur, quod amanti auferri non potest: idque ipsum est quod nihil sit aliud habere quam nosse. Omnium enim rerum praestantissimum est quod aeternum est: et propterea id habere non possumus, nisi ea re qua praestantiores sumus, id est mente. Quidquid autem mente habetur, noscendo habetur; nullumque bonum perfecte noscitur, quod non perfecte amatur. Neque ut sola mens potest cognoscere, ita et amare sola potest. Namque amor appetitus quidam est: et videmus etiam caeteris animi partibus inesse appetitum, qui si menti rationique consentiat, in tali pace et tranquillitate vacabit mente contemplari quod aeternum est. Ergo etiam caeteris suis partibus amare animus debet hoc tam magnum quod mente cognoscendum est. Et quoniam id quod amatur, afficiat ex se amantem necesse est; fit ut sic amatum quod aeternum est, aeternitate animum afficiat. Quocirca ea demum vita beata, quae aeterna est. Quid vero aeternum est, quod aeternitate animum afficiat, nisi Deus? Amor autem rerum amandarum, charitas vel dilectio melius dicitur. Quare omnibus cogitationis viribus considerandum est saluberrimum illud praeceptum, Diliges Dominum Deum tuum in toto corde tuo, et in tota anima tua, et in tota mente tua (Matth. XXII, 37); et illud quod ait Dominus Jesus, Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3). XXXVI. De nutrienda charitate. 1. Charitatem voco, qua amantur ea quae non sunt prae ipso amante contemnenda: id est, quod aeternum est, et quod amare ipsum aeternum potest. Deus igitur et animus quo amatur, charitas proprie dicitur purgatissima et consummata, si nihil aliud amatur: hanc et dilectionem dici placet. Sed cum Deus magis diligitur quam animus, ut malit homo ejus esse quam suus, tunc vere animo summeque consulitur, consequenter et corpori, nobis id non curantibus aliquo appetitu satagente, sed tantum prompta et oblata sumentibus. Charitatis autem venenum est, spes adipiscendorum aut retinendorum temporalium. Nutrimentum ejus est, imminutio cupiditatis; perfectio, nulla cupiditas. Signum profectus ejus, imminutio timoris; signum perfectionis ejus, nullus timor: quia et radix est omnium malorum cupiditas (I Tim. VI, 10); et, consummata dilectio foras mittit timorem (I Joan. IV, 18). Quisquis igitur eam nutrire vult, instet minuendis cupiditatibus. Est autem cupiditas, amor adipiscendi aut obtinendi temporalia. Hujus minuendae initium est, Deum timere, qui solus timeri sine amore non potest. Ad sapientiam enim tenditur, et nihil verius eo quod dictum est, Initium sapientiae timor Domini (Eccli. I, 16). Nemo est quippe qui non magis dolorem fugiat, quam appetat voluptatem: quandoquidem videmus etiam immanissimas bestias a maximis voluptatibus absterreri dolorum metu; quod cum in earumdem consuetudinem verterit, domitae et mansuetae vocantur. Quapropter quoniam inest homini ratio, quae cum servit cupiditati perversione miserabili, ut homines non timeantur, suggerit latere posse commissa, et ad tegenda occulta peccata astutissimas fallacias comparat; eo fit ut homines quos nondum delectat pulchritudo virtutis, nisi poenis a peccando deterreantur, quae verissime per sanctos et divinos viros praedicantur, et quod celant hominibus, Deo celari non posse consentiant, difficilius domentur quam ferae. Ut autem timeatur Deus, divina providentia regi universa persuadendum est; non tam rationibus, quas qui potest inire, potest jam et pulchritudinem sentire virtutis, quam exemplis vel recentibus, si qua occurrunt, vel de historia, et ea maxime quae ipsa divina providentia procurante, sive in Vetere, sive in Novo Testamento excellentissimam auctoritatem religionis recepit. Simul autem agendum est et de poenis peccatorum, et de praemiis recte factorum. 2. Jam vero cum aliqua non peccandi consuetudo, quod onerosum putabatur, facile esse persuaserit; incipiat gustari dulcedo pietatis, et commendari pulchritudo virtutis, ut charitatis libertas prae servitute timoris emineat. Tunc jam persuadendum est fidelibus praecedentibus regenerationis Sacramentis, quae necesse est plurimum moveant, quid intersit inter duos homines, veterem et novum, exteriorem et interiorem, terrenum et coelestem; id est, inter eum qui bona carnalia et temporalia, et eum qui spiritualia et aeterna sectatur: monendumque ne peritura beneficia et transeuntia exspectentur a Deo, quibus et improbi homines abundare possunt; sed firma et sempiterna, pro quibus accipiendis omnia quae in hoc mundo bona putantur et mala, penitus contemnenda sunt. Hic praestantissimum illud et unicum exemplum Dominici hominis proponendum est, qui cum se tot miraculis tantam rerum potestatem habere monstraret, et ea sprevit quae magna bona, et ea sustinuit quae magna mala imperiti putant: quos mores et disciplinam, ne tanto minus quisquam aggredi audeat, quanto illud magis honorat, et de pollicitationibus atque hortationibus ejus, et de imitantium multitudine Apostolorum, martyrum, sanctorumque innumerabilium, quam non sint illa desperanda ostendendum est. 3. At ubi fuerint carnalium voluptatum illecebrae superatae, cavendum est ne subrepat atque succedat cupiditas placendi hominibus aut per aliqua facta mirabilia, aut per difficilem continentiam sive patientiam, aut per aliquam largitionem, aut nomine scientiae vel eloquentiae: in eo genere est et cupiditas honoris. Contra quae omnia proferantur ea quae scripta sunt de laude charitatis, et de inanitate jactantiae; doceaturque quam sit pudendum eis placere velle, quos nolis imitari. Aut enim boni sunt, et nihil magnum est a malis laudari; aut boni sunt, et eos oportet imitari. Sed qui boni sunt, virtute boni sunt: virtus autem non appetit quod in aliorum hominum potestate est. Qui ergo imitatur bonos, nullius hominis appetit laudem; qui malos, non dignus est laude. Si autem placere hominibus ideo vis, ut eis prosis ad diligendum Deum; non jam hoc, sed aliud cupis. Qui autem placere cupit, necessarium adhuc habet timorem: primum, ne occulte peccando inter hypocritas a Domino computetur; deinde, si benefactis placere appetit, ne hanc mercedem aucupans perdat quod daturus est Deus. 4. Sed devicta ista cupiditate, cavenda superbia est. Difficile est enim ut dignetur consociari hominibus, qui eis placere jam non desiderat, et plenum se virtutibus putat. Itaque adhuc necessarius est timor, ne illud etiam quod videtur habere, auferatur ab eo (Matth. XXV, 29); et manibus ac pedibus ligatis mittatur in tenebras exteriores (Id. XXII, 13). Quapropter Dei timor non solum inchoat, sed etiam perficit sapientem. Is est autem qui summe diligit Deum, et proximum tanquam se ipsum. Quae autem in hoc itinere pericula difficultatesque metuendae sint, et quibus remediis uti oporteat, alia quaestio est. XXXVII. De semper nato. Melior est semper natus, quam qui semper nascitur. Quia qui semper nascitur, nondum est natus; et nunquam natus est aut natus erit, si semper nascitur. Aliud est enim nasci, aliud natum esse. Ac per hoc nunquam filius, si nunquam natus: filius autem quia natus, est semper filius: semper igitur natus. XXXVIII. De conformatione animae. Cum aliud sit natura, aliud disciplina, aliud usus, et haec in una anima intelligantur nulla diversitate substantiae: item cum aliud sit ingenium, aliud virtus, aliud tranquillitas, similiter unius ejusdemque substantiae: et cum anima sit alterius substantiae, quam Deus, quanquam ab illo facta; ipse autem Deus sit sacratissima illa, et multis verbo, re paucis cognita Trinitas: diligentissime investigandum est, quod ait Dominus Jesus, Nemo venit ad me, nisi quem Pater attraxerit (Joan. VI, 44); et, Nemo venit ad Patrem, nisi per me (Id. XIV, 6); et, Ipse vos in omnem veritatem inducet (Id. XVI, 13), XXXIX. De alimentis. Quid est quod accipit eam rem, quam commutat? ut animal cibum. Quid est quod accipitur, et commutatur? ut idem cibus. Quid est quod accipitur, et non commutatur? ut oculis lux, et sonus auribus. Sed haec per corpus accipit anima: quid est autem quod per se ipsam accipit, et commutat in se? ut aliam animam, quam recipiendo in amicitiam sui similem facit. Et quid est quod per se ipsam accipit, et non commutat? ut veritatem. Quare cognoscendum est et quid sit Petro dictum, Macta et manduca (Act. X, 13); et quid in Evangelio, Et vita erat lux hominum (Joan. I, 4). XL. Cum animarum natura una sit, unde hominum diversae voluntates? Ex diversis visis diversus appetitus animarum est, ex diverso appetitu diversus adipiscendi successus, ex diverso successu diversa consuetudo, ex diversa consuetudine diversa est voluntas. Diversa autem visa ordo rerum facit: occultus quidem, sed sub divina providentia certus tamen. Non itaque ob hoc putandum est diversas esse naturas animarum, quia diversae sunt voluntates; cum etiam unius animae voluntas pro temporum diversitate varietur. Siquidem alio tempore dives esse cupit, alio tempore, contemptis divitiis sapiens esse desiderat: et in ipso temporalium appetitu alio tempore uni homini negotiatio, et alio tempore militia placet. XLI. Cum omnia Deus fecerit, quare non aequalia fecerit. Quia non essent omnia, si essent aequalia: non enim essent multa rerum genera, quibus conficitur universitas, primas et secundas, et deinceps usque ad ultimas ordinatas habens creaturas: et hoc est quod dicitur, omnia. XLII. Quomodo Christus et in utero matris fuerit et in coelis. Quomodo verbum hominis, quod etsi multi audiunt, totum audiunt singuli. XLIII. Quare Filius Dei in homine apparuit, et Spiritus sanctus in columba? Quia ille venit, ut exemplum vivendi demonstraret hominibus; iste, ut donum ipsum, quo bene vivendo pervenitur, significaret, apparuit. Utrumque autem visibiliter factum est propter carnales, ab iis quae oculis corporeis cernuntur, ad ea quae mente intelliguntur, sacramentorum gradibus transferendos. Nam et verba sonant et transeunt; nec tamen ea quae verbis significantur, cum aliquid divinum atque aeternum loquendo exponitur, similiter transeunt. XLIV. Quare tanto post venit Dominus Jesus Christus, et non in principio peccati hominis? Quia omne pulchrum a summa pulchritudine est, quod Deus est: temporalis autem pulchritudo rebus decedentibus succedentibusque peragitur. Habet autem decorem suum in singulis quibusque hominibus singula quaeque aetas ab infantia usque ad senectutem. Sicut ergo absurdus est, qui juvenilem tantum aetatem vellet esse in homine temporibus subdito; invideret enim caeteris pulchritudinibus, quae caeteris aetatibus suas vices atque ordinem gerunt: sic absurdus est, qui in ipso universo genere humano unam aetatem desiderat; nam et ipsum tanquam unus homo aetates suas agit. Nec oportuit venire divinitus magistrum, cujus imitatione in mores optimos formaretur, nisi tempore juventutis. Ad hoc valet quod Apostolus dicit, sub lege tanquam sub paedagogo parvulos custoditos (Galat. III, 23, 24), donec veniret cui servabatur, qui per Prophetas promissus erat. Aliud enim est quod divina providentia quasi privatim cum singulis agit, aliud quod generi universo tanquam publice consulit. Nam et quicumque singuli ad certam sapientiam pervenerunt, nonnisi eadem veritate suarum singillatim aetatum opportunitate illustrati sunt: a qua veritate, ut populus sapiens fieret, ipsius generis humani opportuna aetate homo susceptus est. XLV. Adversus mathematicos. 1. Non eos appellarunt mathematicos veteres, qui nunc appellantur; sed illos qui temporum numeros motu coeli ac siderum pervestigarunt, de quibus rectissime dicitur in Scripturis sanctis: Iterum nec his debet ignosci. Si enim tantum potuerunt scire, ut possent aestimare saeculum; quomodo hujus Dominum non facilius invenerunt (Sap. XIII, 8, 9)? Mens enim humana de visibilibus judicans, potest agnoscere omnibus visibilibus se ipsam esse meliorem. Quae tamen cum etiam se propter defectum profectumque in sapientia fatetur esse, mutabilem, invenit supra se esse incommutabilem veritatem: atque ita adhaerens post ipsam, sicut dictum est, Adhaesit anima mea post te (Psal. LXII, 9); beata efficitur, intrinsecus inveniens etiam omnium visibilium Creatorem atque Dominum; non quaerens extrinsecus visibilia, quamvis coelestia: quae aut non inveniuntur, aut cum magno labore frustra inveniuntur, nisi ex eorum quae foris sunt pulchritudine, inveniatur artifex qui intus est, et prius in anima superiores, deinde in corpore inferiores pulchritudines operatur. 2. Adversus eos autem qui nunc appellantur mathematici, volentes actus nostros corporibus coelestibus subdere, et nos vendere stellis, ipsumque pretium, quo vendimur, a nobis accipere, nihil verius et brevius dici potest, quam eos non respondere, nisi acceptis constellationibus. In constellationibus autem notari partes, quales trecentas sexaginta dicunt habere signiferum circulum: motum autem coeli per unam horam fieri in quindecim partibus, ut tanta mora quindecim partes oriantur, quantam tenet una hora. Quae partes singulae sexaginta minutas habere dicuntur. Minutas autem minutarum jam in constellationibus, de quibus futura praedicere se dicunt, non inveniunt; conceptus autem geminorum quoniam uno concubitu efficitur, attestantibus medicis, quorum disciplina multo est certior atque manifestior, tam parvo puncto temporis contingit, ut in duas minutas minutarum non tendatur. Unde ergo in geminis tanta diversitas actionum, et eventuum, et voluntatum, quos necesse est eamdem constellationem conceptionalem habere, et amborum unam constellationem dari mathematico, tanquam unius hominis? Si autem ad genitales constellationes se tenere voluerint, ipsis geminis excluduntur, qui plerumque ita post invicem funduntur ex utero, ut hoc temporis intervallum rursus ad minutas minutarum revertatur, quas tractandas in constellationibus nunquam accipiunt, nec possunt tractare. Cum autem multa vera eos praedixisse dicatur, ideo fit, quia non tenent homines memoria falsitates erroresque eorum: sed non intenti, nisi in ea quae illorum responsis provenerint, ea quae non provenerint obliviscuntur: et ea commemorant, quae non arte illa, quae nulla est, sed quadam obscura rerum sorte contingunt. Quod si peritiae illorum volunt tribuere, dicant artificiose divinare etiam mortuas membranas scriptas quaslibet, de quibus plerumque pro voluntate sors exit. Quod si non arte de codicibus exit saepe versus futura praenuntians, quid mirum si etiam ex animo loquentis, non arte, sed sorte exit aliqua praedictio futurorum? XLVI. De ideis. 1. Ideas Plato primus appellasse perhibetur: non tamen si hoc nomen antequam ipse institueret, non erat, ideo vel res ipsae non erant, quas ideas vocavit, vel a nullo erant intellectae; sed alio fortasse atque alio nomine ab aliis atque aliis nuncupatae sunt. Licet enim cuique rei incognitae, quae nullum habeat usitatum nomen, quodlibet nomen imponere. Nam non est verisimile, sapientes aut nullos fuisse ante Platonem; aut istas quas Plato, ut dictum est, ideas vocat, quaecumque res sint, non intellexisse: siquidem tanta in eis vis constituitur, ut nisi his intellectis sapiens esse nemo possit. Credibile est etiam praeter Graeciam fuisse in aliis gentibus sapientes: quod etiam Plato ipse non solum peregrinando sapientiae perficiendae gratia satis testatus est, sed etiam in libris suis commemorat. Hos ergo, si qui fuerunt, non existimandum est ideas ignorasse, quamvis alio fortasse eas nomine vocaverint. Sed de nomine hactenus dictum sit: rem videamus, quae maxime consideranda atque noscenda est, in potestate constitutis vocabulis, ut quod volet quisque, appellet rem quam cognoverit. 2. Ideas igitur latine possumus vel formas vel species dicere, ut verbum e verbo transferre videamur. Si autem rationes eas vocemus, ab interpretandi quidem proprietate discedimus; rationes enim graece λόγοι appellantur, non ideae: sed tamen quisquis hoc vocabulo uti voluerit, a re ipsa non aberrabit. Sunt namque ideae principales formae quaedam, vel rationes rerum stabiles atque incommutabiles, quae ipsae formatae non sunt, ac per hoc aeternae ac semper eodem modo sese habentes, quae in divina intelligentia continentur. Et cum ipsae neque oriantur, neque intereant; secundum eas tamen formari dicitur omne quod oriri et interire potest, et omne quod oritur et interit. Anima vero negatur eas intueri posse, nisi rationalis, ea sui parte qua excellit, id est ipsa mente atque ratione, quasi quadam facie vel oculo suo interiore atque intelligibili. Et ea quidem ipsa rationalis anima non omnis et quaelibet, sed quae sancta et pura fuerit, haec asseritur illi visioni esse idonea: id est, quae illum ipsum oculum quo videntur ista, sanum, et sincerum, et serenum, et similem his rebus quas videre intendit, habuerit. Quis autem religiosus et vera religione imbutus, quamvis nondum possit haec intueri, negare tamen audeat, imo non etiam profiteatur, omnia quae sunt, id est, quaecumque in suo genere propria quadam natura continentur, ut sint, Deo auctore esse procreata, eoque auctore omnia quae vivunt vivere, atque universalem rerum incolumitatem, ordinemque ipsum quo ea quae mutantur, suos temporales cursus certo moderamine celebrant, summi Dei legibus contineri et gubernari? Quo constituto atque concesso, quis audeat dicere Deum irrationabiliter omnia condidisse? Quod si recte dici vel credi non potest, restat ut omnia ratione sint condita. Nec eadem ratione homo, qua equus: hoc enim absurdum est existimare. Singula igitur propriis sunt creata rationibus. Has autem rationes ubi arbitrandum est esse, nisi in ipsa mente Creatoris? Non enim extra se quidquam positum intuebatur, ut secundum id constitueret quod constituebat: nam hoc opinari sacrilegum est. Quod si hae rerum omnium creandarum creatarumve rationes in divina mente continentur, neque in divina mente quidquam nisi aeternum atque incommutabile potest esse; atque has rerum rationes principales appellat ideas Plato: non solum sunt ideae, sed ipsae verae sunt, quia aeternae sunt, et ejusmodi atque incommutabiles manent; quarum participatione fit ut sit quidquid est, quoquomodo est. Sed anima rationalis inter eas res quae sunt a Deo conditae, omnia superat; et Deo proxima est, quando pura est; eique in quantum charitate cohaeserit, in tantum ab eo lumine illo intelligibili perfusa quodam modo et illustrata cernit, non per corporeos oculos, sed per ipsius sui principale, quo excellit, id est per intelligentiam suam, istas rationes, quarum visione fit beatissima. Quas rationes, ut dictum est, sive ideas, sive formas, sive species, sive rationes licet vocare, et multis conceditur appellare quod libet, sed paucissimis videre quod verum est. XLVII. Utrum aliquando cogitationes nostras videre possimus. Quaeri solet quomodo post resurrectionem atque immutationem corporis, quae sanctis promittitur, cogitationes nostras videre possimus. Conjectura itaque capienda est ex ea parte corporis nostri, quae plus habet lucis; quoniam angelica corpora, qualia nos habituros speramus, lucidissima atque aetherea esse credendum est: si ergo multi motus animi nostri nunc agnoscuntur in oculis, probabile est quod nullus motus animi latebit, eum totum fuerit corpus aethereum, in cujus comparatione isti oculi caro sunt. XLVIII. De credibilibus. Credibilium tria sunt genera. Alia sunt quae semper creduntur, et nunquam intelliguntur: sicut est omnis historia, temporalia et humana gesta percurrens. Alia quae mox, ut creduntur, intelliguntur: sicut sunt omnes rationes humanae, vel de numeris, vel de quibuslibet disciplinis. Tertium, quae primo creduntur, et postea intelliguntur: qualia sunt ea quae de divinis rebus non possunt intelligi, nisi ab his qui mundo sunt corde; quod fit praeceptis servatis, quae de bene vivendo accipiuntur. XLIX. Quare filii Israel sacrificabant visibiliter pecorum victimas? Quia sunt etiam sacra spiritualia, quorum imagines carnalem populum celebrare oportebat, ut praefiguratio novi populi servitute veteris fieret. Quorum duorum populorum differentiam etiam in unoquoque nostrum licet advertere, cum quisque ab utero matris veterem hominem necesse est agat, donec veniat ad juvenilem aetatem; ubi jam non est necesse carnaliter sapere, sed potest ad spiritualia voluntate converti, et intrinsecus regenerari. Quod ergo in uno homine recte educato, ordine naturae disciplinaque contingit, hoc proportione in universo genere humano fieri per divinam providentiam, peragique pulcherrimum est. L. De aequalitate Filii. Deus, quem genuit, quoniam meliorem se generare non potuit (nihil enim Deo melius), generare debuit aequalem. Si enim voluit, et non potuit, infirmus est: si potuit, et non voluit, invidus est. Ex quo conficitur aequalem genuisse Filium. LI. De homine facto ad imaginem et similitudinem Dei. 1. Cum exteriorem et interiorem hominem divina Scriptura commemoret, et in tantum eos discernat, ut ab Apostolo dictum sit, Et si exterior homo noster corrumpitur, sed interior renovatur de die in diem (II Cor. IV, 16); quaeri potest utrum unus horum factus sit ad imaginem et similitudinem Dei. Nam illud stultum est quaerere, si unus, quis horum? Quis enim dubitat eum potius qui renovatur, quam eum qui corrumpitur, dicere? Utrum autem ambo, magna quaestio est. Nam si exterior homo est Adam, et interior Christus, bene ambo intelliguntur. Sed cum Adam, sicut a Deo factus est, bonus non manserit, et diligendo carnalia carnalis effectus sit, non absurde videri potest, hoc ipsum ei fuisse cadere, imaginem Dei et similitudinem amittere. Ac per hoc ipse renovatur, et ipse est interior: quomodo ergo est ipse et exterior? An secundum corpus; ut interior sit secundum animam, et interioris sit resurrectio et renovatio, quae nunc fit secundum mortem prioris vitae, id est peccati, et secundum regenerationem novae vitae, id est justitiae? Quos item duos homines sic appellat, ut unum veterem, quem debemus exuere, alterum novum, et eum induendum commemoret (Coloss. III, 9, 10): quorum rursus illum appellat imaginem terreni hominis, quia secundum peccatum primi hominis geritur, qui est Adam; alterum imaginem coelestis hominis (I Cor. XV, 49), quia secundum justitiam secundi hominis geritur, qui est Jesus Christus. Exterior autem homo, qui nunc corrumpitur, futura resurrectione renovabitur, cum istam mortem persolverit, quam naturae debet, lege illa quae in paradiso data est. 2. Quomodo autem non sit incongruum, quod dicitur etiam corpus factum ad similitudinem Dei, facile intelligit qui diligenter attendit quod dictum est, Et fecit Deus omnia bona valde (Gen. I, 31). Nemo enim dubitat quod sit ipse primitus bonus. Multis enim modis dici res possunt similes Deo: aliae secundum virtutem et sapientiam factae, quia in ipso est virtus et sapientia non facta; aliae in quantum solum vivunt, quia ille summe et primitus vivit; aliae in quantum sunt, quia ille summe et primitus est. Et ideo quae tantummodo sunt, nec tamen vivunt aut sapiunt, non perfecte, sed exigue sunt ad similitudinem ejus; quia et ipsa bona sunt in ordine suo, cum sit ille super omnia bonus, a quo omnia bona procedunt. Omnia vero quae vivunt et non sapiunt, paulo amplius participant similitudinem. Quod enim vivit, etiam est: non autem quidquid est, etiam vivit. Jam porro quae sapiunt, ita illi similitudine sunt proxima, ut in creaturis nihil sit propinquius. Quod enim participat sapientiae, et vivit et est: quod autem vivit, necesse est ut sit, non necesse est ut sapiat. Quare cum homo possit particeps esse sapientiae secundum interiorem hominem, secundum ipsum ita est ad imaginem, ut nulla natura interposita formetur; et ideo nihil sit Deo conjunctius. Et sapit enim, et vivit, et est: qua creatura nihil est melius. 3. Quod si exterior homo vita illa accipitur, qua per corpus sentimus quinque notissimis sensibus, quos cum pecoribus habemus communes: nam et ipsa molestiis sensibilibus, quae persecutionibus ingeruntur, corrumpi potest: non immerito et iste homo particeps dicitur similitudinis Dei; non solum quia vivit, quod etiam in bestiis apparet; sed amplius quod ad mentem convertitur se regentem, quam illustrat sapientia, quod in bestiis non potest ratione carentibus. Corpus quoque hominis, quia solum inter animalium terrenorum corpora, non pronum in alvum prostratum est, cum sit visibile, sed ad intuendum coelum erectum, quod est principium visibilium; quanquam non sua, sed animae praesentia vivere cognoscatur: tamen non modo quia est, et in quantum est, utique bonum est: sed etiam quia tale est, ut ad contemplandum coelum sit aptius, magis in hoc ad imaginem et similitudinem Dei, quam caetera corpora animalium factum jure videri potest. Tamen quia homo sine vita non recte appellatur; non corpus solum homo exterior, neque sola vita quae in sensu est corporis, sed utrumque simul rectius fortasse intelligitur. 4. Neque inscite distinguitur, quod aliud sit imago et similitudo Dei, qui etiam Filius dicitur; aliud ad imaginem et similitudinem Dei, sicut hominem factum accipimus. Sunt etiam qui non frustra intelligant duo dicta esse, ad imaginem et similitudinem: cum si una res esset, unum nomen sufficere potuisse asserunt. Sed ad imaginem mentem factam volunt, quae nulla interposita substantia ab ipsa veritate formatur, qui etiam spiritus dicitur: non ille Spiritus sanctus, qui est ejusdem substantiae, cujus et Pater et Filius, sed spiritus hominis. Nam ita hos discernit Apostolus: Nemo scit quid agatur in homine, nisi spiritus hominis; et nemo scit quid agatur in Deo, nisi Spiritus Dei (I Cor. II, 11). Item de spiritu hominis dicit: Salvum faciat spiritum vestrum, et animam et corpus (I Thess. V, 23). Et iste enim factus est a Deo, sicut et caetera creatura. Scriptum est enim in Proverbiis hoc modo: Scito quoniam Dominus corda hominum novit; et qui finxit spiritum omnibus, ipse scit omnia (Prov. XVI, 2). Ergo iste spiritus ad imaginem Dei nullo dubitante factus accipitur, in quo est intelligentia veritatis: haeret enim veritati nulla interposita creatura. Caetera hominis ad similitudinem facta videri volunt; quia omnis quidem imago similis est, non autem omne quod simile est, etiam imago proprie, sed forte abusive dici potest. Sed cavendum in talibus ne quid nimis asseverandum putetur, illa re sane salubriter custodita, ne quoniam corpus quodlibet per localia spatia porrectum est, aliquid tale credatur esse substantia Dei. Nam res quae in parte minor est quam in toto, nec dignitati animae convenit; quanto minus majestati Dei? LII. De eo quod dictum est, Poenitet me fecisse hominem (Gen. VI, 6, 7). Divinae Scripturae a terreno et humano sensu ad divinum et coelestem nos erigentes, usque ad ea verba descenderunt, quibus inter se stultissimorum etiam utitur consuetudo. Itaque earum etiam affectionum nomina, quas animus noster patitur, quas longissime a Deo esse sejunctas jam qui melius sapit intelligit, non dubitaverunt illi viri per quos locutus est Spiritus sanctus, opportunissime in libris ponere. Ut, verbi gratia, quoniam difficillimum est ut homo aliquid vindicet sine ira, vindictam Dei quae omnino sine ista perturbatione fit, iram tamen vocandam judicaverunt. Item quia conjugis castitatem zelando viri custodire consueverunt, illam Dei providentiam per quam praecipitur atque agitur ne anima corrumpatur, et deos alios atque alios sequens quodam modo meretricetur, zelum Dei appellaverunt. Sic et manum Dei, vim qua operatur; et pedes Dei, vim qua in omnia custodienda et gubernanda pertendit; et aures Dei vel oculos Dei, vim qua omnia percipit atque intelligit; et faciem Dei, vim qua se manifestat atque dignoscitur; et caetera in hunc modum, propterea scilicet quia nos ad quos sermo fit, et manibus solemus operari, et pedibus incedere, et quo fert animus pervenire, et auribus atque oculis caeterisque sensibus corporis corporalia percipere, et facie innotescere: et si quid aliud ad hanc tanquam regulam pertinet. Hoc modo igitur, quoniam mutare coeptum aliquod et in aliud transferre non facile solemus nisi poenitendo, quanquam divina providentia serena mente intuentibus appareat cuncta certissimo ordine administrare, accommodatissime tamen ad humilem humanam intelligentiam ea quae incipiunt esse, neque perseverant quantum perseveratura sperata sunt, quasi per poenitentiam Dei dicuntur ablata. LIII. De auro et argento quod Israelitae ab Aegyptiis acceperunt. 1. Quisquis duorum Testamentorum dispensationes, pro temporum congruentia, generis humani diligenter aetatibus distributas intuetur, satis, quantum existimo, intelligit quid proprie priori aetati generis humani, quid posteriori conveniat. Divina enim providentia pulchre omnia moderante, ita universa generationum series ab Adam usque ad finem saeculi administratur, tanquam unius hominis a pueritia usque ad senectutem temporis sui tractum aetatis gradibus terminantis. Et ideo virtutum etiam gradus in moribus, donec veniatur ad summam hominis perfectamque virtutem, oportet eum distinguere, qui divinis lectionibus pium animum intendit: ne forte cum invenerit aliquando parvis parva, aliquando majora majoribus imperari, reputans in comparatione majorum peccata esse illa quae minora sunt, non arbitretur decuisse ut talia Deus hominibus imperaret. Sed nunc de virtutum gradibus nimis longum est disputare. Verumtamen quod ad praesentem quaestionem discutiendam satis est, quantum ad decipiendum attinet, summa et perfecta virtus est neminem decipere, atque illud exhibere quod dictum est, Sit in ore vestro, Est, est; Non, non (Matth. V, 37). Sed quia hoc eis imperatum est, quibus jam regnum coelorum promissum est; magna autem virtus est haec implere majora, quibus debetur hoc praemium; Regnum enim coelorum vim patitur, et qui vim faciunt, diripiunt illud (Id. XI, 12): quaerendum est quibus gradibus ad istam summitatem perfectionemque veniatur: in quibus utique gradibus inveniuntur illi, quibus adhuc terrenum regnum promittebatur, quo promisso tanquam parvuli praeluderent, et ab uno Deo, qui est omnium Dominus, interim terrenis gaudiis, quibus adhuc inhiabant, impetratis, inde proficientes et spiritu crescentes auderent etiam sperare coelestia. Sicut ergo summa et prope divina virtus est, neminem decipere; sic ultimum vitium est, quemlibet decipere. Ab hoc ultimo vitio ad illam summam virtutem tendentibus gradus est, neminem quidem vel amicum, vel ignotum, sed tamen inimicum aliquando decipere. Unde etiam illud a poeta dictum prope jam proverbii consuetudinem obtinuit: Dolus, an virtus, quis in hoste requirat? (Aeneid. lib. 2 v. 390.) Sed quoniam et ipse hostis potest plerumque injuste decipi, veluti cum pactum aliquod fit de temporali pace, quas inducias vocant, et non servatur fides, et caetera talia; multo est purgatior summaeque illi virtuti propinquior, qui quanquam velit hostem decipere, non eum tamen decipit nisi auctoritate divina. Deus enim novit vel solus, vel certe longe excellentius quam homines atque sincerius, qua quisque poena praemiove sit dignus. 2. Quapropter Deus quidem per seipsum neminem decipit; est enim Pater Veritatis: et Veritas, et Spiritus Veritatis: dignis tamen digna distribuens (quoniam hoc quoque pertinet ad justitiam et veritatem), utitur animis pro meritis et dignitatibus, quae sunt in gradibus earum, ut si quisquam dignus est decipi, non solum per se ipsum eum non decipiat, sed neque per talem hominem, qui jam congruenter diligit, et custodire persistit, Sit in ore vestro, Est, est; Non, non; neque per angelum, cui non convenit persona fallaciae: sed aut per talem hominem, qui nondum se hujusmodi cupiditatibus exuit; aut per talem angelum, qui pro suae voluntatis perversitate vel ad vindictam peccatorum, vel ad exercitationem purgationemque eorum qui secundum Deum renascuntur, in infimis naturae gradibus ordinatus est. Legimus enim deceptum regem falso vaticinio pseudoprophetarum: et ita legimus, ut neque sine divino judicio factum inveniamus, quoniam dignus erat ille sic decipi; neque per eum angelum, quem deceptionis officium suscipere non deceret; sed per angelum erroris, qui sibi ultro tales partes imponi cum laetitia postulavit (III Reg. XXII, 6-36). Quibusdam enim Scripturarum locis apertius aliquid exponitur, quod diligens et pius lector etiam in aliis locis, in quibus minus aperitur, intelligat. Deus enim noster sic ad salutem animarum divinos libros Spiritu sancto moderatus est, ut non solum manifestis pascere, sed etiam obscuris exercere nos vellet. Ex hac igitur ineffabili atque sublimi rerum administratione, quae fit per divinam providentiam, quasi transcripta est naturalis lex in animam rationalem, ut in ipsa vitae hujus conversatione moribusque terrenis homines talium distributionum imagines servent. Hinc est quod judex damnatum percutere indignum sua persona et nefarium judicat: ejus tamen jussu hoc facit carnifex, qui pro sua cupiditate sic ordinatus est in officio, ut percutiat legum moderatione damnatum, qui posset etiam innocentem sua crudelitate percutere. Nam neque per se ipsum hoc judex facit, neque per principem vel advocatum, aut aliquem in officio suo, cui tale ministerium non convenienter imponitur. Hinc est etiam quod irrationalibus animantibus utimur ad eas res quas per homines agi nefarium est. Nam utique dignus est fur morsu lacerari: id tamen homo non per se ipsum agit, aut per filium, aut per domesticum, aut etiam per famulum suum; sed per canem, quam bestiam talia facere pro naturae suae gradibus decet. Cum igitur quosdam pati aliquid deceat, quod alios facere non deceat; ministeria quaedam sunt media, quibus digna injunguntur officia; ut eis utens ipsa justitia, non solum talia pati quemque imperet, qualia pati eum decet, sed etiam iis facientibus, quos talia facere non minus decet. Quapropter cum et Aegyptii deceptione digni essent, et populus Israel pro illa aetate generis humani in tali adhuc gradu morum constitutus esset, ut non indigne hostem deciperet; factum est ut juberet Deus, vel potius pro illorum cupiditate permitteret, ut vasa aurea et argentea, quibus adhuc terreni regni appetitores inhiabant, et peterent ab Aegyptiis non reddituri, et acciperent quasi reddituri (Exod. III, 22). Quam et mercedem tam diuturni laboris atque operis pro talium animarum gradu non injustam Deus esse voluit, et poenam illorum quos digne fecit amittere id quod reddere debuerunt. Non itaque Deus deceptor est, quod credere nefarium et impium esse quis non intelligat? sed meritorum et personarum justissimus distributor, faciens quaedam per se ipsum, quae illo solo digna sunt, eique soli conveniunt; sicuti est illuminare animas, et se ipsum eis ad perfruendum praebendo, sapientes beatasque praestare: alia per servientem sibi creaturam, integerrimis legibus pro meritis ordinatam, quaedam eorum jubens, quaedam permittens, usque ad passerum administrationem, sicut Dominus in Evangelio dicit, et usque ad feni decorem, usque ad numerum etiam capillorum nostrorum divina providentia pertendente atque veniente (Matth. X, 29, 30, et Luc. XII, 27, 28). De qua etiam dictum est: Pertendit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter (Sap. VIII, 1). 3. Quod autem per animarum ministeria suis legibus servientia Deus puniat, et digne digna supplicia retribuat, cum ipse tranquillissimus maneat, apertissime ita scriptum est: Ipsum quoque qui puniri non debeat, condemnare, exterum aestimas a tua virtute. Virtus enim tua justitiae initium est; et ob hoc quod omnium Dominus es, omnibus te parcere facis. Virtutem enim tu ostendis, qui non crederis esse in virtute consummatus, sed in iis qui sciunt audaciam traducis. Tu autem Dominus virtutum, cum tranquillitate judicas, et cum magna reverentia disponis nos (Id. XII, 15-18). 4. Item quod primo in terrenis rebus fit gradus ad coelestem justitiam, quae jam firmioribus imperatur, Dominus ostendit, cum ait: Si in alieno fideles non fuistis, vestrum quis dabit vobis (Luc. XVI, 12)? Et quod pro suis gradibus animae doceantur, et ipse Dominus demonstrat dicens: Multa habeo vobis dicere; sed nunc non potestis portare illa (Joan. XVI, 12). Et Apostolus, cum ait: Ego, fratres, non potui vobis loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus. Lac vobis potum dedi, non escam; neque enim poteratis: sed neque adhuc potestis; adhuc enim estis carnales (I Cor. III, 1, 2). Quod enim in istis secundum gradus suos actum est, hoc in universo genere humano agi cognoscimus, ut alia carnali populo, alia spirituali, pro temporum congruentia juberentur. Non ergo mirum si hostem decipi dignum decipere jussi sunt, qui erant adhuc digni hostem decipere. Non enim jam erant idonei quibus diceretur, Diligite inimicos vestros; sed tales erant quibus tantummodo dici oporteret, Diliges proximum tuum, et oderis inimicum tuum (Matth. V, 44, 43). Adhuc enim ille proximus quam late intelligendus esset, non erat temporis tradere. Inchoatio ergo quaedam facta est sub paedagogo, ut magistro perfectio servaretur: cum tamen idem Deus, et paedagogum parvulis dederit, legem illam scilicet per famulum suum; et magistrum grandioribus, id est, Evangelium per Unicum suum. LIV. De eo quod scriptum est, Mihi autem adhaerere Deo bonum est (Psal. LXXII, 28). Omne quod est, aut eodem modo semper est, aut non. Et omnis anima omni corpore melior est. Melius est enim omne quod vivificat, quam id quod vivificatur: corpus autem ab anima vivificari, non a corpore animam, nemo ambigit. Quod autem corpus non est, et tamen aliquid est, aut anima est, aut ea melius aliquid. Deterius enim omni corpore nihil est: quia et si materiam quis dixerit, unde ipsum corpus fit; recte, quoniam caret omni specie, nihil dicitur. Rursus inter corpus et animam, quod melius sit corpore, deterius anima, non invenitur. Si quid enim esset medium, aut vivificaretur ab anima, aut vivificaret animam, aut neutrum: aut vivificaret corpus, aut vivificaretur a corpore, aut neutrum. At quidquid vivificatur ab anima, corpus est: si quid autem vivificat animam, melius est quam anima. Rursum quo vivificatur corpus, anima est: quod vivificatur a corpore, nihil est. Neutrum vero, id est, nullius vitae indigens nullamque vitam tribuens, aut omnino nihil est, aut aliquid et corpore et anima melius. Sed utrum quid tale sit in rerum natura, alia quaestio est. Nunc interim ratio comperit nihil inter corpus et animam esse, quod sit corpore melius, anima deterius. Quod autem est omni anima melius, id Deum dicimus; cui, quisquis eum intelligit, junctus est. Quod enim intelligitur verum est, nec omne quod creditur verum est. Quidquid autem verum est, atque a sensibus et a mente sejunctum est, credi tantum, non tamen sentiri aut intelligi potest. Deo igitur junctum est quod intelligit Deum. Intelligit autem rationalis anima Deum. Nam intelligit quod semper ejusmodi est, neque ullam patitur mutationem. At et corpus per tempus et locos, et anima ipsa rationalis, quod aliquando sapiens, aliquando stulta est, mutationem patitur. Quod autem semper eodem modo est, melius profecto est quam id quod non ita est. Nec quidquam est melius rationali anima, nisi Deus. Cum igitur intelligit aliquid quod semper eodem modo sese habet, ipsum sine dubio intelligit. Haec autem est ipsa veritas; cui quia intelligendo anima rationalis jungitur, et hoc bonum est animae, recte accipitur id esse quod dictum est, Mihi autem adhaerere Deo bonum est. LV. De eo quod scriptum est, Sexaginta sunt reginae, octoginta concubinae, et adolescentulae quarum non est numerus (Cant. VI, 7). Denarius numerus potest significare universitatis scientiam. Quae si ad interiora et intelligibilia referatur, quae senario numero significantur, fit quasi decies sexies, quod est sexaginta: si ad terrena et corruptibilia, quae octonario numero significari possunt, fiunt decies octies, quod est octoginta. Reginae ergo, sunt animae regnantes in intelligibilibus et spiritualibus. Concubinae, quae mercedem accipiunt terrenorum, de quibus dictum est, Acceperunt mercedem suam (Matth. VI, 2). Adolescentulae quarum non est numerus, quarum non est determinata scientia, et diversis dogmatibus periclitari possunt: ut numerus, quod dictum est, significet certam et indubitatam confirmationem scientiae. LVI. De annis quadraginta sex aedificati templi. Sex, novem, duodecim, decem et octo, haec in unum fiunt quadraginta quinque. Adde ergo ipsum unum, fiunt quadraginta sex: hoc sexies, fiunt ducenta septuaginta sex. Dicitur autem conceptio humana sic procedere et perfici, ut primis sex diebus quasi lactis habeat similitudinem, sequentibus novem diebus convertatur in sanguinem, deinde duodecim diebus solidetur, reliquis decem et octo diebus formetur usque ad perfecta lineamenta omnium membrorum, et hinc jam reliquo tempore usque ad tempus partus magnitudine augeatur. Quadraginta ergo quinque diebus addito uno, quod significat summam: quia sex et novem et duodecim et decem et octo in unum coactis, fiunt quadraginta quinque: addito ergo, ut dictum est, uno, fiunt quadraginta sex. Qui cum fuerint multiplicati per ipsum senarium numerum, qui hujus ordinationis caput tenet, fiunt ducenti septuaginta sex: id est, novem menses et sex dies, qui computantur ab octavo calendas aprilis, quo die conceptus Dominus creditur, quia eodem die etiam passus est, usque ad octavum calendas januarias, quo die natus est. Non ergo absurde quadraginta sex annis dicitur fabricatum esse templum, quod corpus ejus significabat (Joan. II, 20, 21): ut quot anni fuerunt in fabricatione templi, tot dies fuerint in corporis Dominici perfectione. LVII. De centum quinquaginta tribus piscibus. 1. Omnia vestra, vos autem Christi, Christus autem Dei (I Cor. III, 22, 23). Si a capite numerentur, inveniuntur unum, duo, tria, quatuor. Item: Caput mulieris vir, caput viri Christus, caput autem Christi Deus (Id. XI, 3). Si eodem modo numerentur, inveniuntur similiter unum, duo, tria et quatuor. Porro unum et duo et tria et quatuor simul ducta fiunt decem. Quapropter disciplinam, quae insinuat conditorem Deum et conditam creaturam, recte significat denarius numerus. Et cum corpus perfectum atque inexterminabile subditur animae perfectae atque inexterminabili, rursusque ipsa subditur Christo, et ille Deo, non tanquam dissimilis aut alterius naturae, sed tanquam Patri Filius, hoc totum eodem numero denario recte significatur, quod post resurrectionem corporis speratur futurum in aeternum. Et fortasse propterea qui conducuntur ad vineam, denarium accipiunt mercedis nomine (Matth. XX, 2). Sicut autem unum et duo et tria et quatuor simul decem fiunt, sic unum et duo et tria et quatuor quater ducta quadraginta fiunt. 2. Si autem quaternarius numerus recte corpus significat, propter quatuor notissimas naturas, quibus constat, siccam et humidam, frigidam et calidam; et quod progressio a puncto ad longitudinem, a longitudine ad latitudinem, a latitudine ad altitudinem, soliditatem corporis facit, quae rursus quaternario numero continetur: non absurde intelligitur quadragenarius numerus temporalem dispensationem significare, quae pro salute nostra gesta est, cum Dominus corpus assumpsit, et visibiliter hominibus apparere dignatus est. Unum enim et duo et tria et quatuor, quae significant Creatorem et creaturam, quater ducta, id est, per corpus temporaliter demonstrata, fiunt quadraginta. Nam inter quatuor et quater hoc interest, quod quatuor in statu sunt, quater in motu. Ergo ut quatuor referuntur ad corpus, ita quater ad tempus: insinuaturque sacramentum corporaliter et temporaliter gestum, propter eos qui corporum amore implicati erant, et temporibus subditi. Quadragenarius ergo numerus, ut dictum est, temporalem ipsam dispensationem non incongrue significare creditur. Et fortasse hoc est quod quadraginta dies Dominus jejunavit (Matth. IV, 2), saeculi hujus, quod motu corporum et temporibus agitur, ostendens inopiam: et quadraginta dies post resurrectionem cum discipulis fuit, hanc ipsam illis, credo, dispensationem temporalem, quam pro salute nostra gessit, insinuans. Quadragenarius autem numerus, partibus suis, quae illum metiuntur, computatis, usque ad quinquagenarium numerum pervenit, idipsum commendans; quandoquidem ipsae partes, quae illum metiuntur, aequales inter se sunt: quia cum aequitate administrata corporalis et visibilis temporaliter actio perfectionem homini comparat. Quae perfectio, sicut dictum est, denario numero significatur: sicut quadragenarius numerus aequalibus suis partibus in summam redactis denarium numerum parit, quoniam ad quinquagenarium, sicut supra dictum est, pervenit. Unum enim quod habent quadraginta quadragies, et duo quod habent vicies, et quatuor quod habent decies, et quinque quod habent octies, et octo quod habent quinquies, et decem quod habent quater, et viginti quod habent bis, simul ducta fiunt quinquaginta. Nullus enim alius numerus metiri per partes aequales quadragenarium numerum potest, praeter hos quos enumeravimus, et computatos ad quinquagenarium numerum perduximus. Peractis ergo Dominus quadraginta diebus post resurrectionem cum discipulis suis, id est, commendans eis quod pro nobis temporaliter gestum est, ascendit in coelum: et post alios decem dies misit Spiritum sanctum (Act. I, 3, 9, et II, 1-4), quo perficerentur spiritualiter ad invisibilia capienda, qui visibilibus temporalibusque crediderant. Ipsis videlicet decem diebus post quos misit Spiritum sanctum, eamdem perfectionem quae per Spiritum sanctum confertur denario numero indicans, quem quadragenarius computatis aequalibus partibus suis edit, et fit quinquagenarius: sicut temporali dispensatione cum aequitate administrata pervenitur ad perfectionem, quam denarius numerus significat, qui denarius simul cum quadragenario quinquagenarium facit. Ergo quoniam perfectio quae fit per Spiritum sanctum, quamdiu adhuc in carne ambulamus, quamvis non vivamus carnaliter, cum ipsa dispensatione temporali copulatur, recte videtur quinquagenarius numerus ad Ecclesiam pertinere, sed jam purgatam atque perfectam, quae temporalis dispensationis fidem atque aeternitatis futurae spem charitate amplexatur, id est, quasi quadragenarium numerum denario numero copulans. Haec autem Ecclesia, ad quam pertinet quinquagenarius numerus, sive quia ex tribus generibus hominum eligitur, Judaeis, et Gentibus, et carnalibus Christianis, sive quia sacramento Trinitatis imbuitur, numero quo significatur ter ducto, ad centenarium et quinquagenarium pervenit. Quinquaginta enim ter ducta fiunt centum quinquaginta. Quo cum addideris ipsa tria, quia insigne et eminens debet esse quod in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti lavacro regenerationis abluitur (Matth. XXVIII, 19), fiunt centum quinquaginta tres. Qui numerus piscium invenitur, quia in dexteram partem missa sunt retia; et ideo magnos (Joan. XXI, 6, 11), id est, perfectos et regno coelorum aptos habet. Nam illa similitudo reticuli non in dexteram missi, simul cepit bonos et malos, qui separantur in littore (Matth. XIII, 48). Nunc enim intra retia praeceptorum et Sacramentorum Dei, in Ecclesia quae nunc est, simul boni malique versantur. Fit autem separatio in fine saeculi, tanquam in fine maris, id est, in littore; cum regnant justi primo temporaliter, sicut in Apocalypsi scriptum est, deinde in aeternum in illa civitate quae ibi describitur (Apoc. XXI), ubi jam conquiescente dispensatione temporali, quae quadragenario numero significatur, denarius remanet, quam mercedem sancti qui operantur in vinea percepturi sunt. 3. Potest etiam, si numerus iste consideretur, occurrere ad Ecclesiae sanctitatem, quae per Dominum nostrum Jesum Christum facta est: ut quoniam septenario numero creatura constat, cum ternarius animae et quaternarius corpori tribuitur, susceptio ipsa hominis ducatur ad tria septies. Quia et Pater misit Filium, et Pater in Filio est, et dono Spiritus sancti de virgine natus est. Et haec sunt tria, Pater et Filius et Spiritus sanctus. Septies autem, ipse homo temporali dispensatione susceptus, ut fieret sempiternus. Fit ergo summa numeri viginti unum, id est, tria septies. Haec autem hominis susceptio ad liberationem valuit Ecclesiae, cui caput est (Ephes. V, 23); ut ipsa Ecclesia, propter animam et corpus, in eodem septenario numero reparetur. Ducuntur itaque viginti unum septies, propter eos qui per Dominicum hominem liberantur, et fiunt simul centum quadraginta septem. Cui additur senarius numerus, signum perfectionis, quia partibus suis, quae illum metiuntur, constat, ita ut nihil minus nihilque amplius inveniatur. Metitur quippe illum unum, quod habet sexies; et duo, quae habet ter; et tria, quae bis habet: quae simul ducta, unum et duo et tria, sex fiunt. Quod fortasse ad illud etiam sacramentum pertinet, quod Deus sexta die perfecit omnia opera sua (Gen. II, 2). Ad centum ergo et quadraginta septem cum sex addideris, quod est signum perfectionis, fiunt centum quinquaginta tria: qui numerus piscium invenitur, posteaquam jussu Domini in dexteram partem missa sunt retia, ubi peccatores qui ad sinistram pertinent, non inveniuntur. LVIII. De Joanne Baptista. 1. Joannes Baptista, considerata scriptura quae de illo in Evangelio legitur, multis probabilibus documentis non absurde creditur prophetiae gestare personam, et eo maxime quod de illo Dominus dicit, Plus quam propheta (Matth. XI, 9). Hic siquidem totius prophetiae, quae ab exordio generis humani usque ad adventum Domini de Domino facta est, imaginem gestat. Est autem Evangelii persona in ipso Domino, quae per prophetiam praenuntiabatur, cujus augetur praedicatio per universum orbem terrarum ab ipso Domini adventu: prophetia autem minuitur postquam id quod praenuntiabat advenit. Itaque Dominus dicit: Lex et Prophetae usque ad Joannem Baptistam; abhinc regnum Dei praedicatur (Luc. XVI, 16). Et Joannes ipse: Illum, inquit, oportet crescere, me autem minui (Joan. III, 30). Quod et diebus quibus nati sunt, et mortibus quibus passi sunt, figuratum est. Nascitur namque Joannes ex quo dies incipiunt minui: nascitur Dominus ex quo dies incipiunt crescere. Capite ille minuitur, dum occiditur: hic vero attollitur in cruce. Postquam ergo prophetia ipsa in Joanne constituta digito ostendit praesentem, quem venturum ab exordio generis humani cecinerat, incipit minui, atque inde crescere praedicatio regni Dei. Et ideo baptizavit Joannes in poenitentiam (Matth. III, 11): finitur enim vetus vita usque ad poenitentiam, atque inde incipit nova. 2. Non autem tantum in iis qui proprie Prophetae appellati sunt, sed in ipsa Veteris Testamenti historia prophetia non silere colligitur ab eis qui pie quaerunt, et ad haec investiganda divinitus adjuvantur. Maxime tamen illis evidentioribus rerum figuris apparet: quod Abel justus a fratre interficitur (Gen. IV, 8), et Dominus a Judaeis: quod arca Noe, tanquam in diluvio saeculi Ecclesia gubernatur (Id. VII, 1): quod Isaac immolandus Deo ducitur, et aries pro illo in sentibus tanquam crucifixus agnoscitur (Id. XXII, 3-13): quod in duobus Abrahae filiis, uno de ancilla, altero de libera, duo Testamenta intelliguntur (Galat. IV, 22-24): quod duo populi in geminis, Esau scilicet et Jacob, praemonstrantur (Gen. XXV, 23): quod Joseph a fratribus persecutionem passus, ab alienis honoratur (Gen. XXXVII, XLI); sicut Dominus Judaeis persequentibus, apud Gentes clarificatus est. Longum est commemorare singula, cum ita concludat Apostolus et dicat: Haec autem in figura contingebant eis; scripta sunt autem propter nos, in quos finis saeculorum devenit (I Cor. X, 11). Finis autem saeculorum tanquam senectus veteris hominis, cum totum genus humanum tanquam unum hominem constitueris, sexta aetate signatur, qua Dominus venit. Sunt enim aetates sex etiam in uno homine; infantia, pueritia, adolescentia, juventus, gravitas, et senectus. Prima itaque generis humani aetas est ab Adam usque ad Noe. Secunda, a Noe ad Abraham: qui articuli sunt evidentissimi et notissimi. Tertia, ab Abraham usque ad David: sic enim Matthaeus evangelista partitur (Matth. I, 17). Quarta. a David usque ad transmigrationem in Babyloniam. Quinta, a transmigratione in Babyloniam usque ad adventum Domini. Sexta, ab adventu Domini usque in finem saeculi speranda est: qua exterior homo tanquam senectute corrumpitur, qui etiam vetus dicitur, et interior renovatur de die in diem (II Cor. IV, 16). Inde requies sempiterna est, quae significatur sabbato. Huic rei congruit quod homo sexto die factus est ad imaginem et similitudinem Dei (Gen. I, 27). Nemo autem ignorat hominum vitam jam aliquid administrantem, cognitione et actione fulciri. Nam et actio temeraria est sine cognitione, et sine actione ignava cognitio. Sed prima vita hominis, cui nulla administratio recte creditur, quinque sensibus corporis dedita est; qui sunt visus, auditus, olfactus, gustus, tactus. Et ideo duae primae aetates generis humani denis generationibus definiuntur, tanquam infantia et pueritia; quinario scilicet geminato, quoniam generatio utroque sexu propagatur. Sunt ergo generationes decem ab Adam usque ad Noe, et inde usque ad Abraham aliae decem; quas duas aetates infantiam et pueritiam generis humani esse diximus. Adolescentia vero et juventus et gravitas, id est, ab Abraham usque ad David, et inde usque ad transmigrationem in Babyloniam, et inde usque ad adventum Domini, quatuor denis generationibus figurantur; septenario geminato ad eamdem generationem utriusque sexus, cum quinario qui est in sensibus corporis, actio et cognitio addita fuerit. Senectus autem solet etiam tantum tenere temporis, quantum reliquae omnes aetates. Nam cum a sexagesimo anno senectus dicatur incipere, et possit humana vita usque ad centum viginti annos pervenire, manifestum est solam senectutem posse tam longam esse, quam omnes aetates caeterae priores sunt. Aetas igitur ultima generis humani, quae incipit a Domini adventu, usque in finem saeculi, quibus generationibus computetur incertum est: et hoc utiliter Deus voluit latere, sicut in Evangelio scriptum est (Matth. XXIV, 36), et Apostolus attestatur, dicens diem Domini tanquam furem in nocte esse venturum (I Thess. V, 2). 3. Sed tamen sexta aetate visitatum esse genus humanum humili Domini adventu, superius distinctis generationibus edocetur. Qua visitatione incoepit manifestari prophetia, quae superioribus quinque aetatibus latuit: cujus prophetiae personam quoniam Joannes gestabat, ut supra dictum est, ideo ex senibus parentibus nascitur, tanquam senescente saeculo prophetia illa innotescere incipiat; et quinque mensibus se occultat mater ejus, sicut scriptum est, Occultabat se Elisabeth mensibus quinque. Sexto autem mense visitatur a Maria matre Domini; et exsultat infans in utero, tanquam primo adventu Domini quo in humilitate apparere dignatus est, prophetia manifestari incipiat: sed tanquam in utero, id est, nondum tam evidenter, ut omnes sicut in luce manifestam esse fateantur; quod futurum credimus secundo adventu Domini, quo in claritate venturus est; cujus adventus praecursor speratur Elias, sicut hujus Joannes fuit. Et ideo dicitur a Domino: Elias jam venit, et multa ei homines fecerunt; et si vultis scire, ipse est Joannes Baptista, qui venturus est (Matth. XVII, 12, et XI, 14). Quia in eodem spiritu et in eadem virtute, tanquam praecedentis praeconis officio et hic jam venit, et ille venturus est. Propterea et istum Joannem per spiritum quo pater ejus vates impletus est, dicitur praecursorem Domini futurum esse in spiritu et virtute Eliae. Peractis autem Maria cum Elisabeth mensibus tribus, discedit (Luc. I). Quo numero mihi videtur significari fides Trinitatis, et Baptisma in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, quo per humilem Domini adventum genus humanum imbuitur, et futuro adventu claritatis ejus extollitur . LIX. De decem virginibus. 1. Inter parabolas a Domino dictas solet quaerentes multum exercere ista, quae de decem virginibus posita est. Et multi quidem hinc multa senserunt, quae non sunt praeter fidem: sed quomodo partibus omnibus ejus conveniat expositio, id elaborandum est. Legi etiam in quadam scriptura, ex earum genere quae apocryphae nominantur, non quod sit contra catholicam fidem; sed huic loco mihi minus congruere visa est, consideranti omnes hujus simulitudinis partes. De qua tamen expositione temere nihil audeo judicare, ne forte non ejus inconvenientia mihi angustias fecerit, sed mea tarditas in ea convenientiam non invenerit. Quid autem mihi videatur non absurde hoc loco accipi, quantum potero breviter et diligenter exponam. 2. Interrogatus igitur Dominus noster secreto a discipulis de consummatione saeculi, inter multa alia quae locutus est, hoc quoque dixit: Tunc simile aestimabitur regnum coelorum decem virginibus, quae acceperunt lampades suas, et venerunt obviam sponso. Quinque autem ex eis erant fatuae, et quinque prudentes. Sed quinque fatuae acceptis lampadibus suis, non sumpserunt oleum secum: prudentes autem acceperunt oleum secum in vasis suis cum lampadibus. Tardante autem sponso, dormitaverunt omnes, et dormierunt. Media autem nocte clamor factus est: Ecce sponsus venit, surgite obviam ei. Tunc surrexerunt virgines illae, et aptaverunt lampades suas. Et dixerunt illae stultae ad sapientes: Date nobis de oleo vestro, quia lampades nostrae exstinguuntur. Responderunt autem sapientes, dicentes: Ne forte non sufficiat nobis et vobis, ite potius ad vendentes, et emite vobis. Et dum irent emere, venit sponsus; et quae paratae erant, intraverunt cum eo ad nuptias, et clausa est janua. Novissime autem veniunt et reliquae virgines, dicentes: Domine, Domine, aperi nobis. At ille respondens ait: Amen dico vobis, nescio vos. Vigilate ergo, quia nescitis diem, neque horam (Matth. XXV, 1 13). Decem utique virginum quod quinque admittuntur, quinque excluduntur, bonorum et malorum discretionem significat. Quapropter si virginitatis nomen honorabile est, cur receptis exclusisque commune est? Deinde quid sibi vult numerus in utraque parte quinarius? Quid autem significat oleum, mirum videtur. Item quod sapientes petentibus non communicant: cum et invidere fas non sit eas quae ita perfectae sunt, ut a sponso recipiantur, quo nomine nullo dubitante Dominus noster Jesus Christus significatur; et misericordes esse oporteat ad praestandum ex eo quod habent, praescribente illa sententia ejusdem Domini dicentis, Omni poscenti te, tribue (Luc. VI, 30). Quid est autem quod possit dando non sufficere utrisque? Haec maxime augent quaestionis difficultatem: quanquam et caetera diligenter considerata, ut omnia in unam rationem concurrant, nihilque in unam partem dicatur quod impediat aliam, magna cautio adhibenda est. 3. Videntur itaque mihi quinque virgines significare quinquepartitam continentiam a carnis illecebris. Continendus est enim animi appetitus a voluptate oculorum, a voluptate aurium, a voluptate olfaciendi, gustandi, tangendi. Sed quia ista continentia partim coram Deo fit, ut illi placeatur in interiori gaudio conscientiae; partim coram hominibus tantum, ut gloria humana capiatur; quinque dicuntur sapientes, et quinque stultae: utraeque tamen virgines, quia utraque continentia est, quamvis diverso fomite gandeat. Lampades autem sunt, quia manibus gestantur, opera quae secundum continentiam istam fiunt. Dictum est autem, Luceant opera vestra coram hominibus (Matth. V, 16). Omnes vero acceperunt lampades suas, et venerunt obviam sponso. Intelligendum est ergo Christi nomine censeri de quibus agitur. Non enim possunt qui christiani non sunt, sponso Christo venire obviam. Sed quinque fatuae acceptis lampadibus suis, non sumpserunt oleum secum. Multi enim quamvis de Christi bonitate plurimum sperent, gaudium tamen non habent, dum continenter vivunt, nisi in laudibus hominum. Non ergo habent oleum secum. Nam ipsam laetitiam oleo significari arbitror. Propterea unxit, inquit, te Deus, Deus tuus oleo exsultationis (Psal. XLIV, 8). Qui autem non propterea gaudet, quia Deo intrinsecus placet, non habet oleum secum. Prudentes autem acceperunt secum oleum in vasis suis cum lampadibus, id est, laetitiam bonorum operum in corde atque conscientia posuerunt; sicut Apostolus monet: Probet autem se homo, inquit, et tunc in semetipso habebit gloriam, et non in altero (Galat. VI, 4). Tardante vero sponso dormitaverunt omnes: quia ex utroque genere continentium hominum, sive eorum qui coram Deo exsultant, sive eorum qui in laudibus hominum acquiescunt, moriuntur hoc intervallo temporis, donec sub adventu Domini fiat resurrectio mortuorum. Media autem nocte, id est, nullo sciente aut sperante; quippe cum ipse Dominus dicat, De die autem illa et hora nemo scit (Matth. XXIV, 36); et Apostolus Dies Domini tanquam fur in nocte, ita veniet (I Thess. V, 2): ex quo significatur eum penitus latere, cum venerit: clamor factus est, Ecce sponsus venit, surgite obviam ei. In ictu oculi et in novissima tuba omnes resurgemus (I Cor. XV, 52). Ergo surrexerunt omnes virgines illae, et aptaverunt lampades suas, id est, rationes reddendas operum suorum. Oportet enim nos exhiberi ante tribunal Christi, ut illic recipiat unusquisque quod gessit in corpore, sive bonum, sive malum (II Cor. V, 10). Et dixerunt stultae ad sapientes: Date nobis de oleo vestro, quia lampades nostrae exstinguuntur. Quorum enim facta aliena laude fulciuntur, eadem subtracta deficiunt; et de consuetudine id semper inquirit, unde gaudere animus solet. Itaque hominum, qui corda non vident, testimonium volunt habere apud Deum, qui cordis inspector est. Sed quid responderunt sapientes? Ne forte non sufficiat nobis et vobis. Unusquisque enim pro se rationem reddet, nec alieno testimonio quisquam adjuvatur apud Deum, cui secreta cordis apparent; et vix sibi quisque sufficit, ut ei testimonium perhibeat conscientia sua. Quis enim gloriabitur mundum se habere cor (Prov. XX, 9)? Inde est quod Apostolus ait: Mihi autem minimum est, ut a vobis judicer, aut ab humano die; sed neque memetipsum judico (I Cor. IV, 3). Quapropter cum de seipso quisque aut non omnino aut vix possit veram ferre sententiam, quomodo potest de alio judicare, cum sciat nemo quid agatur in homine, nisi spiritus hominis (Id. II, 11)? Ite magis ad vendentes, et emite vobis. Non consilium dedisse putandae sunt, sed crimen earum ex obliquo commemorasse. Vendunt enim oleum adulatores, qui sive falsa, sive ignorata laudando, animas in errorem mittunt, et eis vana gaudia tanquam fatuis conciliando, aliquam de his mercedem, sive ciborum, sive pecuniae, sive honoris, sive alicujus commodi temporalis accipiunt, non intelligentibus quod dictum est, Qui vos felices dicunt, in errorem vos mittunt (Isai. III, 12). Melius est autem objurgari a justo, quam a peccatore laudari. Emendabit me, inquit, justus in misericordia, et arguet me; oleum autem peccatoris non impinguet caput meum (Psal. CXL, 5). Ite ergo magis ad vendentes, et emite vobis; id est, videamus nunc quid vos adjuvant, qui vobis laudes vendere consueverunt, et vos in errorem inducere, ut non coram Deo, sed ab hominibus gloriam quaereretis. Euntibus autem illis emere, venit sponsus; id est, inclinantil is se illis in ea quae foris sunt et solitis gaudere quaerentibus, quia gaudia interna non noverant, venit ille qui judicat: et quae paratae erant; id est, quibus bonum coram Deo testimonium conscientia perhibebat, intraverunt cum eo ad nuptias; id est, ubi munda animo puro et perfecto sempiternoque Dei Verbo fecundanda copulatur. Et clausa est janua, id est, receptis illis qui sunt in angelicam vitam immutati. Omnes enim, inquit, resurgemus, sed non omnes immutabimur (I Cor. XV, 51): clausus est aditus ad regnum coelorum. Non enim post judicium patet precum aut meritorum locus. Novissime autem veniunt et reliquae virgines, dicentes: Domine, Domine, aperi nobis. Non dictum est quod emerint oleum; et ideo intelligendae sunt, nullo jam remanente de alienis laudibus gaudio, in angustiis et magnis afflictionibus redire ad implorationem Dei. Sed magna est ejus severitas post judicium, cujus ante judicium ineffabilis misericordia praerogata est. Itaque respondens ait, Amen dico vobis quod nescio vos: ex illa scilicet regula, qua non habet ars Dei, hoc est sapientia Dei, ut intrent in gaudium ejus, qui non coram Deo, sed ut placerent hominibus, visi sunt aliquid secundum praecepta ejus operari. Atque ita concludit: Vigilate ergo, quia nescitis diem neque horam. Non modo illius ultimi temporis, quo venturus est sponsus, sed suae quisque diem dormitionis et horam nescit. Quisquis autem paratus est usque ad somnum, id est, usque ad mortem quae omnibus debetur, paratus etiam invenietur cum illa vox media nocte sonuerit, qua omnes evigilaturi sunt. 4. Quod vero sponso dixit obviam venire virgines, sic intelligendum puto, ut ex ipsis virginibus constet ea quae dicitur sponsa: tanquam si omnibus Christianis in Ecclesiam concurrentibus filii ad matrem concurrere dicantur, cum ex ipsis filiis congregatis constet ea quae dicitur mater. Nunc enim desponsata est Ecclesia, et virgo est ad nuptias perducenda, id est, cum se continet a corruptione saeculari: illo autem tempore nubet, cum universa mortalitate in ea pereunte, immortali conjunctione fruetur, Desponsari, inquit, vos uni viro virginem castam exhibere Christo (I Cor. XI, 2). Vos, inquit, virginem; a plurali ad singularem concludens. Ideo et virgines dici possunt, et virgo. Cur autem quinque dictae sint, ut mihi videtur expositum est. Sed videmus nunc in aenigmate, tunc autem facie ad faciem; et nunc ex parte, tunc autem ex toto (I Cor. XIII, 12). Ipsum autem in aenigmate et ex parte nunc in Scripturis aliquid cernere, quod tamen sit secundum catholicam fidem, ex illo pignore contingit, quod accepit virgo Ecclesia humili adventu sponsi sui, quae illi ultimo adventu cum veniet in claritate nuptura est, cum jam facie ad faciem contuebitur. Dedit enim nobis pignus Spiritum sanctum, sicut dicit Apostolus (II Cor. V, 5). Et ideo ista expositio nihil certum intuetur, nisi ut secundum fidem sit; neque aliis praejudicat, quae nihilominus secundum fidem esse potuerint. LX. De die autem illo et hora nemo scit, neque angeli coelorum, neque Filius hominis, nisi Pater solus (Matth. XXIV, 36). Sicut scire Deus dicitur, etiam cum scientem facit, sicut scriptum est, Tentat vos Dominus Deus vester, ut sciat si diligatis eum (Deut. XIII, 3). Non enim sic dictum est hoc, quasi nesciat Deus: sed ut ipsi sciant quantum in Domini dilectione profecerint; quod, nisi tentationibus quae accidunt, non plene ab hominibus agnoscitur. Et ipsum Tentat, pro eo positum est, quod tentari sinit. Sic et cum dicitur nescire, aut pro eo dicitur, quod non approbat; id est, in disciplina et doctrina sua non agnoscit, sicut dictum est, Nescio vos (Matth. XXV, 12): aut pro eo quod utiliter nescientes facit, quod scire inutile est. Ideo bene accipitur, id quod dictum est, solum scire Patrem, si dictum esse quia facit Filium scire: et quod dictum est, nescire Filium, sic dictum esse quia facit nescire homines, id est, non prodit eis quod inutiliter scirent. LXI. De eo quod scriptum est in Evangelio, turbas Dominum in monte pavisse de quinque panibus. 1. Quinque panes hordeacei, quibus in monte Dominus turbas pavit, significant veterem legem: sive quia nondum spiritualibus, sed adhuc carnalibus data est, id est, quinque corporis sensibus deditis; nam et ipsae turbae quinque millia hominum fuerunt (Joan. VI, 9-13): sive quia per Moysen lex ipsa data est; Moyses enim quinque libros scripsit. Et quod hordeacei erant panes, bene significant, vel ipsam legem, quae ita data erat, ut in ea vitale animae alimentum corporalibus sacramentis obtegeretur; hordei enim medulla tenacissima palea tegitur: vel ipsum populum nondum exspoliatum carnali desiderio, quod tanquam palea cordi ejus inhaerebat; id est, nondum corde circumcisum, ita ut nec trituratione tribulationum, cum per deserta quadraginta annis duceretur, intellectu revelato carnalia integumenta deponeret, sicut nec hordeum areae tritura illo paleari tegmine exuitur. Itaque illi populo congruenter lex talis data est. 2. Duo autem pisces, qui saporem suavem pani dabant, duas illas personas videntur significare, quibus populus ille regebatur, ut per eas conciliorum moderamen acciperet; regiam scilicet et sacerdotalem, ad quas etiam sacrosancta illa unctio pertinebat: quarum officium erat procellis ac fluctibus popularibus nunquam frangi atque corrumpi, et violentas turbarum contradictiones tanquam adversantes undas saepe disrumpere, interdum eis custodita sua integritate cedere; prorsus more piscium tanquam in procelloso mari, sic in turbulenta populi administratione versari. Quae tamen duae personae Dominum nostrum praefigurabant. Ambas enim solus ille sustinuit, et non figurate, sed proprie solus implevit. Nam et rex noster est Dominus Jesus Christus, qui nobis pugnandi et vincendi demonstravit exemplum; in carne mortali peccata nostra suscipiens, tentationibus inimici neque illecebrosis neque terribilibus cedens: postremo exuens se carne, principatus et potestates exspolians fiducialiter, et triumphans eas in semetipso (Coloss. II, 15). Itaque ipso duce ab oneribus et laboribus hujus peregrinationis nostrae tanquam ab Aegypto liberamur, et persequentia nos peccata sacramento Baptismatis nobis evadentibus obruuntur: et quamdiu in spe sumus ejus promissionis, quam nondum videmus, tanquam per deserta ducimur, consolante nos in sanctis Scripturis verbo Dei, sicut illos manna de coelo; et eodem ipso duce in Jerusalem coelestem, tanquam in terram promissionis introduci nos posse praesumimus, et in aeternum ibi regente ipso et custodiente servari. Ita Dominus noster Jesus Christus ostenditur rex noster. Ipse est etiam sacerdos noster in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Psal. CIX, 4), qui se ipsum obtulit holocaustum pro peccatis nostris, et ejus sacrificii similitudinem celebrandam in suae passionis memoriam commendavit; ut illud quod Melchisedech obtulit Deo (Gen. XIV, 18), jam per totum orbem terrarum in Christi Ecclesia videamus offerri. Ergo quoniam rex noster peccata nostra suscepit, ut nobis pugnandi et vincendi demonstraret exemplum, eorumdem peccatorum susceptionem regiamque personam Matthaeus evangelista significans, generationem ejus quae est secundum carnem ab Abraham suscipiens, qui pater est populi fidelis, et successionem prolis deorsum versus enumerans pervenit ad David, in quo regni stabilimentum manifestissimum apparet; atque inde per Salomonem, natum de illa in qua pater ejus peccaverat, stirpem regiam prosecutus usque ad generationem Domini perducit (Matth. I, 1-17). Lucas vero alius evangelista, quoniam et ipse generationem Domini, quae secundum carnem est, sed in sacerdotali persona explicandam suscepit, ad quam personam pertinet mundatio et abolitio peccatorum, non a principio libri, sicut Matthaeus, sed ab illo loco ubi baptizatus est Jesus, ubi peccatorum nostrorum mundationem praefiguravit, incipit parentum ejus originem gradatim prosequi; neque deorsum versus, sicut ille qui eum ad susceptionem peccatorum tanquam descendentem ostendebat, sed sursum versus, tanquam is qui eum post abolitionem peccatorum tanquam ascendentem insinuabat; nec eos parentes, quos ille nominans (Luc. III, 23-38). Alia enim erat origo sacerdotalis, quae per unum ex filiis David, sicuti essolet, de tribus sacerdotali matrimonium sortientem, effecerat ut Maria de utraque tribu, id est, de regia et sacerdotali cognationem duceret. Nam et quando censiti sunt Joseph et Maria, scriptum est eos fuisse de domo, id est de genere David (Id. II, 4). Et Elisabeth, quae nihilominus cognata Mariae scribitur, erat de tribu sacerdotali (Id. I, 36, 5). Sicut autem Matthaeus, qui tanquam descendentem ad suscipienda peccata nostra regem Christum insinuat, per Salomonem a David descendit; quia Salomon de illa in qua David peccaverat, natus est: ita Lucas, qui tanquam ascendentem post abolitionem peccatorum sacerdotem Christum insinuat, per Nathan ascendit ad David; quia Nathan propheta missus fuerat, cujus correptione David ipsius peccati abolitionem poenitendo impetravit (II Reg. XII, 1, 13). Itaque posteaquam transiit Lucas personam David, non dissonat a Matthaeo in nominibus generatorum. Nam eos nominat ascendens a David usque ad Abraham, quos ille descendens ab Abraham usque ad David. A David enim in duas familias, regiam et sacerdotalem, origo illa distributa est, quarum duarum familiarum, sicut dictum est, regiam descendens Matthaeus, sacerdotalem ascendens Lucas secutus est: ut Dominus noster Jesus Christus rex et sacerdos noster, et cognationem duceret de stirpe sacerdotali, et non esset tamen de tribu sacerdotali, hoc est, de tribu Levi; sed esset de tribu Juda, hoc est, de tribu David, ex qua tribu nemo intendit altari. Ideo et filius David maxime dicitur secundum carnem, quia et Lucas ascendens, et Matthaeus descendens, in David sibi obviam facti sunt. Oportebat enim ut evacuaturus sacrificia, quae secundum ordinem Aaron in levitico sacerdotio fiebant, non esset de tribu Levi, ne ad ipsam tribum, et ad ipsum sacerdotium quod temporaliter umbra erat futuri, pertinere videretur mundatio peccatorum, quam Dominus oblatione holocausti sui, quod in veteri sacerdotio figurabatur, implevit: et holocausti ejus imaginem ad memoriam passionis suae in Ecclesia celebrandam dedit, ut esset sacerdos in aeternum, non secundum ordinem Aaron, sed secundum ordinem Melchisedech (Hebr. VI, 20). Cujus rei sacramentum diligentius adhuc considerari potest. Sed propter duos pisces, in quibus duas personas, regiam et sacerdotalem figuratas esse diximus, hactenus hinc tractatum esse sufficiat. 3. Quod autem super fenum turba illa discubuit, significat eos qui Testamentum Vetus acceperant; quia regnum eis temporale et Jerusalem temporalis promittebatur, in spe carnali collocatos fuisse. Omnis enim caro fenum, et claritas hominis ut flos feni (Isai. XL, 6). Quod autem de reliquiis fragmentorum duodecim cophini buccellarum repleti sunt, significabat de ipsius Legis adapertione et disputatione, quam Judaei reliquerant et deseruerant, repletos fuisse discipulos Domini, in quibus duodenarius numerus principatum tenet. Nondum enim erat scriptura Novi Testamenti, quando Dominus, quasi frangendo et aperiendo quod durum et clausum erat in Lege, discipulos implevit, cum eis post resurrectionem aperuit Scripturas veteres, incipiens a Moyse et omnibus Prophetis, interpretans illis in omnibus Scripturis quae de ipso erant. Nam et tunc eum duo illorum in panis fractione cognoverunt (Luc. XXIV, 27-31). 4. Et ideo secunda pastio populi, quae de septem panibus facta est, ad Novi Testamenti praedicationem recte intelligitur pertinere. Non enim ab aliquo evangelista dictum est quod isti panes hordeacei fuerint, sicut de illis quinque dixit Joannes. Haec ergo pastio de panibus septem ad gratiam pertinet Ecclesiae, quae notissima illa septenaria sancti Spiritus operatione refecta cognoscitur. Et ideo non hic duo pisces fuisse scribuntur, sicut in veteri lege, ubi duo soli ungebantur, rex et sacerdos; sed pauci pisces, id est, qui primi Domino Jesu Christo crediderunt, et in ejus nomine uncti sunt, et missi ad praedicandum Evangelium, et ad sustinendum turbulentum mare hujus saeculi, ut pro ipso magno pisce, id est, pro Christo legatione fungerentur, sicut Paulus apostolus dicit (II Cor. V, 20). Neque in ipsa turba quinque millia hominum fuerunt, sicut illic, ubi carnales legem accipientes, id est, quinque sensibus carnis dediti significantur; sed quatuor millia potius, quo numero significantur spirituales, propter quatuor animi virtutes, quibus in hac vita spiritualiter vivitur, prudentiam, temperantiam, fortitudinem, et justitiam. Quarum prima est cognitio rerum appetendarum et fugiendarum: secunda, refrenatio cupiditatis ab iis quae temporaliter delectant: tertia, firmitas animi adversus ea quae temporaliter molesta sunt: quarta, quae per caeteras omnes diffunditur, dilectio Dei et proximi. 5. Sane et ibi quinque millia hominum, et hic quatuor millia exceptis mulieribus et pueris fuisse memorantur (Matth. XV, 34-38): quod mihi videtur ad hoc pertinere, ut intelligamus et in populo Veteris Testamenti fuisse quosdam infirmos ad implendam justitiam quae secundum legem est, in qua justitia apostolus Paulus sine querela se conversatum esse dicit (Philipp. III, 6); fuisse item alios qui facile seducerentur in cultum idolorum. Quae duo genera, id est, infirmitatis et erroris, mulierum et puerorum nominibus figurata sunt. Infirmus est enim mulierum sexus ad actiones, et facilis ad lusum pueritia. Quid autem lusui puerili tam simile est, quam idola colere; quando et Apostolus ad hoc retulit hoc genus superstitionis, cum ait, Neque idolis servientes, quemadmodum quidam eorum, sicut scriptum est, Sedit populus manducare et bibere, et surrexerunt ludere (I Cor. X, 7)? Mulieribus ergo similes erant, qui in laboribus exspectationis, quo usque ad promissa Dei pervenirent, non viriliter perseverantes tentaverunt Deum: pueris autem, qui sederunt manducare et bibere, et surrexerunt ludere. Non solum autem ibi, sed etiam in populo Novi Testamenti qui non perdurant occurrere in virum perfectum (Ephes. IV, 13), vel infirmitate virium, vel mentis levitate, mulieribus et pueris comparandi sunt. Nam illis dicitur, Si tamen initium substantiae ejus usque in finem firmum retineamus (Hebr. III, 14); illis autem, Nolite pueri effici sensibus, sed malitia infantes estote, ut sensibus perfecti sitis (I Cor. XIV, 20). Et ideo neque in Vetere, neque in Novo Testamento tales admittuntur ad numerum; sed sive ibi quinque millia, sive hic quatuor millia, exceptis mulieribus et pueris fuisse dicuntur (Matth. XIV, 21, et XV, 38). 6. Quamvis vero et illic et hic propter ipsum Christum, qui assidue in Scripturis mons appellatur, ut congruenter in monte uterque populus pasceretur; hic tamen non in feno discumbitur, sed in terra. Ibi enim celsitudo Christi propter carnales homines et Jerusalem terrenam carnali spe et desiderio tegitur: hic autem remota omni cupiditate carnali, convivas Novi Testamenti, spei permanentis firmamentum, tanquam ipsius montis soliditas, nullo feno interposito continebat. 7. Et quoniam rectissime dicit Apostolus, Prius autem quam veniret fides, sub Lege custodiebamur (Galat. III, 23); hoc significare videtur et Dominus, cum dicit de his quos quinque panibus pasturus erat, Non opus habent ire; sed date illis vos manducare (Matth. XIV, 16). Sub his autem verbis figuraliter tanquam custodiendi detinentur, cum hoc admonuissent discipuli, ut dimitteret eos. Hujus vero turbae, quae ad septem panes pertinet, ultro se misereri dixit, quod jam tertius dies esset, ex quo ei jejuni haesissent. In toto enim saeculo generis humani tertium tempus est, quo fidei christianae gratia data est. Primum est ante Legem, secundum sub Lege, tertium sub Gratia. Et quoniam quartum adhuc restat, quo ad plenissimam pacem Jerusalem coelestis venturi sumus, quo tendit quisquis recte credit in Christum; propterea se dicit turbam illam reficere Dominus, ne deficiant in via. Ista enim dispensatio, qua nobis Dominus temporaliter et visibiliter in homine apparere dignatus est, et dedit nobis pignus Spiritum sanctum, cujus operatione septenaria vegetaremur, apostolica auctoritate quasi paucorum piscium sapore conjuncto: haec ergo dispensatio quid aliud agit, nisi ut ad palmam supernae vocationis sine defectu virium pervenire possimus? Per fidem enim ambulamus, et non per speciem (II Cor. V, 5, 7). Et ipse apostolus Paulus nondum se dicit comprehendisse regnum Dei, Sed ea quae retro sunt oblitus, in ea quae ante sunt extentus, secundum intentionem sequor, inquit, ad palmam supernae vocationis. Verumtamen in quod pervenimus, in eo ambulemus (Philipp. III, 13-16); quia tertio die Domino adhaerentes et ab illo pasti, non deficiemus in via. 8. Etiam hic sane perveniri ad comedendi finem non potuit, sed relictae sunt escae. Non enim frustra de futuro dictum est, Putasne, veniens Filius hominis inveniet fidem super terram (Luc. XVIII, 8)? Et credo ita futurum, propter mulieres et pueros. Sed tamen septem sportas reliquiae fragmentorum impleverunt, ad quas Ecclesia septiformis, quae in Apocalypsi etiam describitur (Apoc. I, 4), pertinet, id est, omnis qui perseveraverit usque in finem. Ille enim qui dixit, Putasne, veniens Filius hominis inveniet fidem super terram? significavit quidem in extremo convivii relinqui posse et deseri escas suas: sed quoniam ipse item dixit, Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. XXIV, 13); significavit non defuturam Ecclesiam, quae septenario numero eosdem septem panes abundantius recipiat, et latitudine cordis, quae ipsam perseverantiam in sportis videtur significare, contineat. LXII. De eo quod scriptum est in Evangelio, Quia baptizabat Jesus plures quam Joannes; quamvis ipse non baptizaret, sed discipuli ejus (Joan. IV, 1, 2). Quaeritur utrum qui baptizati sunt illo tempore quo scriptum est Dominum per discipulos suos baptizasse plures quam Joannes, acceperint Spiritum sanctum. Alio enim loco Evangelii sic dicitur: Spiritus enim nondum erat datus, quia Jesus nondum erat clarificatus (Id., VII, 39). Et facillime quidem ita respondetur, quod Dominus Jesus, qui etiam mortuos suscitabat, poterat neminem illorum mori sinere, donec post ejus clarificationem, id est, resurrectionem a mortuis et ascensionem in coelum, acciperent Spiritum sanctum. Sed occurrit animo latro ille cui dictum est, Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso; qui nec ipsum Baptismum acceperat. Quanquam Cornelius, et qui cum eo ex Gentibus crediderant, Spiritum sanctum etiam priusquam baptizarentur acceperint (Act. X, 44, 47): non tamen video quomodo et ille latro sine Spiritu sancto dicere potuerit, Memento mei, Domine, dum veneris in regnum tuum (Luc. XXIII, 43, 42). Nemo enim dicit, Dominus Jesus, ait Apostolus, nisi in Spiritu sancto (I Cor. XII, 3). Cujus fidei fructum ipse Dominus monstravit dicens, Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. Quomodo ergo ineffabili potestate dominantis Dei atque justitia deputatum est etiam Baptisma credenti latroni, et pro accepto habitum in animo libero, quod in corpore crucifixo accipi non poterat sic etiam Spiritus sanctus latenter dabatur ante Domini clarificationem; post manifestationem autem divinitatis ejus manifestius datus est. Et hoc dictum est, Spiritus autem nondum erat datus: id est, nondum sic apparuerat, ut omnes eum datum esse faterentur. Sicut etiam Dominus nondum erat clarificatus inter homines, sed tamen clarificatio ejus aeterna nunquam esse destitit. Sicut et adventus ejus ea ipsa dicitur demonstratio in carne mortali. Nam illuc venit, ubi erat: quia in sua propria venit; et, in hoc mundo erat, et mundus per ipsum factus est (Joan. I, 11, 10). Sicut ergo Domini adventus intelligitur demonstratio corporalis, tamen ante hanc demonstrationem ipse in omnibus Prophetis sanctis tanquam Dei Verbum et Dei Sapientia locutus est: sic et adventus Spiritus sancti demonstratio Spiritus sancti est ipsis etiam oculis carneis, quando visus est ignis divisus super eos, et coeperunt loqui linguis (Act. II, 3, 4). Nam si non erat in hominibus Spiritus sanctus ante Domini visibilem clarificationem, quomodo dicere potuit David, Et Spiritum sanctum tuum ne auferas a me (Psal. L, 13)? Aut quomodo impleta est Elisabeth et Zacharias vir ejus ut prophetarent, et Anna, et Simeon, de quibus omnibus scriptum est quod impleti Spiritu sancto, illa quae in Evangelio legimus dixerint (Luc. I, 41-45, 60-79, et II, 25-38)? Ut autem quaedam latenter, quaedam vero per creaturam visibilem visibiliter Deus operetur, pertinet ad gubernationem providentiae, qua omnes divinae actiones locorum temporumque ordine ac distinctione pulcherrima peraguntur, cum ipsa divinitas nec teneatur nec migret locis, nec tendatur varieturve temporibus. Quomodo autem ipse Dominus secum habebat utique Spiritum sanctum in ipso homine quem gerebat, quando ut baptizaretur venit ad Joannem, et tamen posteaquam baptizatus est, descendere in eum Spiritus sanctus visus est in columbae specie (Matth. III, 13-16): sic intelligendum est et ante manifestum et visibilem adventum Spiritus sancti quoscumque homines sanctos eum latenter habere potuisse. Ita sane hoc diximus, ut intelligamus etiam ista ipsa visibili demonstratione Spiritus sancti, qui adventus ejus dicitur, ineffabili modo largius in hominum corda vel etiam incogitabili plenitudinem ejus infusam. LXIII. De Verbo. In principio erat Verbum (Joan. I, 1). Quod graece λόγος dicitur, latine et rationem et verbum significat. Sed hoc loco melius verbum interpretamur, ut significetur non solum ad Patrem respectus, sed ad illa etiam quae per Verbum facta sunt operativa potentia. Ratio autem, etsi nihil per illam fiat, recte ratio dicitur. LXIV. De muliere Samaritana. 1. Evangelica sacramenta in Domini nostri Jesu Christi dictis factisque signata non omnibus patent, et ea nonnulli minus diligenter minusque sobrie interpretando, afferunt plerumque pro salute perniciem, et pro cognitione veritatis errorem: inter quae illud est sacramentum, quod scriptum est, Dominum hora diei sexta venisse ad puteum Jacob, fessumque ab itinere sedisse, et a muliere Samaritana potum petisse, et caetera quae in eodem Scripturarum loco discutienda et pertractanda dicuntur. De qua re id primo tenendum est, quod in omnibus Scripturis summa vigilantia custodiri oportet, ut secundum fidem sit sacramenti divini expositio. 2. Hora igitur diei sexta venit ad puteum Dominus noster. Video in puteo tenebrosam profunditatem. Admoneor ergo intelligere mundi hujus infimas partes, id est, terrenas, quo venit Dominus Jesus hora sexta, id est, sexta aetate generis humani, tanquam in senectute veteris hominis, quo jubemur exui, ut induamur novo, qui secundum Deum creatus est (Ephes. IV, 22-24). Nam sexta aetas senectus est; quoniam prima, infantia; secunda, pueritia; tertia, adolescentia; quarta, juventus; quinta, gravitas. Veteris itaque hominis vita, quae secundum carnem temporali conditione peragitur, sexta aetate senectute concluditur. Qua senectute, ut dixi, humani generis Dominus noster et creator nobis et reparator advenit; ut moriente scilicet vetere homine, novum in se constitueret, quem exutum labe terrena in coelestia regna transferret. Ergo nunc puteus, ut dictum est, mundi hujus terrenum laborem et errorem tenebrosa profunditate significat. Et quoniam exterior est homo vetus, et novus interior; dictum est enim ab Apostolo, Et si exterior homo noster corrumpitur, sed interior renovatur de die in diem: rectissime omnino (quoniam omnia visibilia ad exteriorem hominem pertinent, quibus christiana disciplina renuntiatur) hora sexta venit Dominus ad puteum, id est, medio die, unde jam incipit sol iste visibilis declinare in occasum: quoniam et nobis vocatis a Christo visibilium delectatio minuitur, ut invisibilium amore homo interior recreatus, ad interiorem lucem quae nunquam occidit, revertatur, secundum apostolicam disciplinam, non quaerens quae videntur, sed quae non videntur: quae enim videntur, temporalia sunt; quae autem non videntur, aeterna sunt (II Cor. IV, 16, 18). 3. Quod autem fatigatus venit ad puteum, infirmitatem carnis significat; quod sedit, humilitatem: quia et imbecillitatem carnis pro nobis suscepit, et homo hominibus tam humiliter apparere dignatus est. De hac infirmitate carnis propheta dicit: Homo in plaga positus, et sciens ferre imbecillitatem (Isai. LIII, 3). De humilitate vero Apostolus loquitur dicens: Humiliavit se, factus subditus usque ad mortem (Philipp. II, 8). Quanquam illud quod sedit, quoniam solent sedere doctores, possit alio intellectu non humilitatis modestiam, sed magistri demonstrare personam. 4. Sed quaeri potest quare a muliere Samaritana, quae hydriae aqua implendae gratia venerat, bibere postulaverit, cum ipse postea spiritualis fontis affluentiam se petentibus dare posse praedicaverit? Sed scilicet sitiebat Dominus mulieris illius fidem, quae quoniam Samaritana erat, et solet Samaria idololatriae imaginem sustinere: ipsi enim separati a populo Judaeorum, simulacris mutorum animalium, id est, vaccis aureis animarum suarum decus addixerant: venerat autem Dominus noster Jesus, ut gentium multitudinem, quae simulacris serviebat; ad munimentum fidei christianae et incorruptae religionis adduceret. Non est enim, inquit, opus sanis medicus, sed male habentibus (Matth. IX, 12). Eorum ergo fidem sitit, pro quibus sanguinem fudit. Dixit ergo ad eam Jesus: Mulier, da mihi bibere. Et ut noveris quid sitiebat Dominus noster, post paululum veniunt discipuli ejus, qui perrexerant in civitatem ut cibos emerent, et dicunt ei: Rabbi, manduca. Ille autem dixit eis: Ego habeo escam manducare, quam vos nescitis. Dicunt ergo discipuli ejus ad alterutrum: Numquid aliquis attulit ei manducare? Dixit eis Jesus: Cibus meus est ut faciam ejus voluntatem qui me misit, et ut perficiam opus ejus. Numquid hic intelligitur alia voluntas Patris, qui eum misit, et opus ejus quod se perficere velle respondit, nisi ut nos ad fidem suam a pernicioso mundi errore converteret? Qualis est ergo cibus ejus, talis et potus. Quapropter hoc in illa muliere sitiebat, ut faceret in ea voluntatem Patris, et perficeret opus ejus. Sed carnaliter intelligens respondit: Tu cum sis Judaeus, quomodo a me bibere petis, cum sim mulier Samaritana? Non enim coutuntur Judaei Samaritanis. Cui Dominus noster dixit: Si scires donum Dei, et quis est qui dicit tibi, Da mihi bibere; tu magis petisses ab eo, et dedisset tibi aquam vivam: ut hinc ei ostenderet, non se talem aquam petisse, qualem ipsa intellexerat; sed quia ipse sitiebat fidem ejus, eidemque sitienti Spiritum sanctum dare cupiebat. Hanc enim recte intelligimus aquam vivam, quod est donum Dei, sicut ipse ait, Si scires donum Dei. Et sicut idem Joannes evangelista testatur alio loco dicens: quod stabat Jesus, et clamabat, Si quis sitit, veniat et bibat: qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae. Consequenter omnino. Qui credit, inquit, in me, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae: quia primo credimus, ut haec dona mereamur. Haec ergo flumina aquae vivae quae illi mulieri volebat dare, merces est fidei quam prius in illa sitiebat. Cujus aquae vivae interpretationem ita subjicit: Hoc autem, inquit, dicebat de Spiritu quem accepturi erant hi qui in eum credituri erant. Nondum autem erat Spiritus datus, quia Jesus nondum fuerat clarificatus (Joan. VII, 37-39). Hoc itaque donum Spiritus sancti est, quod post suam clarificationem dedit Ecclesiae, sicut alia Scriptura dicit: Ascendens in altum captivam duxit captivitatem; dedit dona hominibus (Psal. LXVII, 19; Ephes. IV, 8). 5. Sed adhuc illa mulier carnaliter sapit; sic enim respondit: Domine, neque hauritorium habes, et puteus altus est; unde mihi habes dare aquam vivam? Numquid tu major es patre nostro Jacob, qui dedit nobis hunc puteum, et ipse ex eo bibit, et filii ejus, et pecora ejus? Nunc vero jam Dominus exponit quid dixerit. Omnis, inquit, qui biberit de aqua ista, sitiet iterum: qui autem biberit de aqua quam ego dedero, non sitiet in sempiternum; sed aqua illa quam dedero, fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam. Sed adhuc mulier prudentiam carnis amplectitur. Quid enim respondit? Domine, da mihi hanc aquam, ut neque sitiam, neque veniam huc haurire. Dicit ei Jesus: Vade, voca virum tuum, et veni huc. Cum sciret eam virum non habere, cur hoc dixerit, quaeritur. Namque cum mulier dixisset, Non habeo virum; dicit ei Jesus, Bene dixisti non habere te virum: quinque enim viros habuisti, et nunc quem habes non est tuus vir; hoc verum dixisti. Sed non sunt haec carnaliter accipienda, ne huic ipsi adhuc mulieri Samaritanae similes esse videamur. Sed de illo dono Dei si aliquid jam gustavimus, spiritualiter ista tractemus. 6. Quinque viros, quinque libros qui per Moysen ministrati sunt, nonnulli accipiunt. Quod autem dictum est, Et nunc quem habes, non est tuus vir; de se ipso Dominum dixisse intelligunt, ut iste sit sensus: Primo quinque libris Moysi, quasi quinque viris servisti; nunc autem quem habes, id est, quem audis, qui loquitur tecum, non est tuus vir, quia nondum in eum credidisti. Sed quoniam nondum credens Christo, adhuc utique illorum quinque virorum, id est quinque librorum copulatione tenebatur, potest movere quomodo dici potuerit, Quinque viros habuisti, quasi nunc eos jam non haberet, cum adhuc utique ipsis subdita viveret. Deinde cum quinque libri Moysi nihil aliud quam Christum praedicent, sicut ipse ait, Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi; ille enim de me scripsit (Joan. V, 46); quomodo potest intelligi a quinque illis libris recedere hominem, ut ad Christum transeat, cum ille qui credit in Christum, non relinquendos quinque illos libros, sed spiritualiter intelligendos, multo avidius amplectatur? 7. Est ergo alius intellectus, ut quinque viri intelligantur quinque corporis sensus: unus qui ad oculos pertinet, quo lucem istam visibilem et quoslibet colores formasque corporum cernimus; alter aurium, quo vocum et omnium sonorum momenta sentimus; tertius narium, quo varia odorum suavitate delectamur; quartus in ore gustus, qui dulcia et amara sentit, et omnium saporum habet examen; quintus per totum corpus tangendo dijudicat calida et frigida, mollia et dura, levia et aspera, et quidquid aliud est quod tangendo sentimus. Istis itaque carnalibus quinque sensibus prima hominis aetas imbuitur necessitate naturae mortalis qua ita post peccatum primi hominis nati sumus, ut nondum reddita luce mentis, carnalibus sensibus subditi, carnalem vitam sine ulla veritatis intelligentia transeamus. Tales necesse est esse infantes et parvulos pueros, qui nondum possunt accipere rationem. Et quia naturales sunt isti sensus, qui primam aetatem regunt, et Deo artifice nobis tributi sunt, recte dicuntur viri, id est mariti, tanquam legitimi; quoniam non eos error vitio proprio, sed Dei artificio natura contribuit. Cum autem quisque venerit ad eam aetatem, ut jam possit capax esse rationis, si veritatem statim comprehendere potuerit, non jam illis sensibus rectoribus utetur; sed habebit virum, spiritum rationalem, cui sensus illos in famulatum redigat, servituti subjiciens corpus suum: cum anima non jam quinque viris, id est, quinque corporis sensibus subdita est, sed Verbum divinum habet legitimum virum, cui copulata et inhaerens, cum et ipse spiritus hominis haeserit Christo, quia caput viri Christus est (I Cor. XI, 3), amplexu spirituali aeterna vita sine ullo separationis timore perfruitur. Quis nos enim separare poterit a charitate Christi (Rom. VIII, 35)? Sed quoniam illa mulier errore tenebatur qui significabat multitudinem saeculi vanis superstitionibus subjugati, post tempora illa quinque carnalium sensuum, quibus prima aetas, ut diximus, regitur, non eam Verbum Dei acceperat in conjugium, sed complexu adulterino diabolus obtinebat. Itaque illi Dominus dicit, videns eam esse carnalem, id est, carnaliter sapere: Vade, voca virum tuum, et veni huc; id est, remove te ab affectione carnali, in qua nunc constituta es, unde non potes intelligere quae loquor: et voca virum tuum, id est, spiritu intelligentiae praesens esto. Est enim animae quasi maritus quodam modo spiritus hominis, qui animalem affectionem tanquam conjugem regit. Non ille Spiritus sanctus, qui cum Patre et Filio incommutabilis manet, et dignis animis incommutabiliter datur: sed spiritus hominis, de quo Apostolus dicit, Nemo scit quae sunt in homine, nisi spiritus hominis. Nam ille Spiritus sanctus, Spiritus Dei est; de quo iterum dicit sic: Et quae Dei sunt nemo scit, nisi Spiritus Dei (I Cor. II, 11). Hic ergo spiritus hominis cum praesens est, id est, intentus, et se pietate subjicit Deo, intelligit homo quae spiritualiter dicuntur. Cum autem diaboli error, tanquam absente intellectu, in anima dominatur, adulter est. Voca ergo, inquit, virum tuum, id est, spiritum qui in te est, quo potest homo intelligere spiritualia, si eum lux veritatis illustret; ipse adsit, cum loquor tibi, ut spiritualem possis accipere aquam. Et eum illa diceret, Non habeo virum; Bene, inquit, dixisti: quinque enim viros habuisti, id est quinque sensus carnis, qui te in prima aetate rexerunt; et nunc quem habes, non est tuus vir, quia non est in te spiritus, qui intelligit Deum, cum quo legitimum possis habere connubium; sed error diaboli potius dominatur, qui te adulterina contaminatione corrumpit. 8. Et fortasse ut intelligentibus indicaret, quinque memoratos corporis sensus quinque virorum nomine significari, post quinque responsiones carnales ista mulier sexta responsione nominat Christum. Nam prima ejus responsio est, Tu cum sis Judaeus, quomodo a me bibere petis? Secunda, Domine, neque hauritorium habes, et puteus altus est. Tertia, Domine, da mihi hanc aquam, ut neque sitiam, neque veniam huc haurire. Quarta, Non habeo virum. Quinta, Video quia propheta es: patres nostri in monte hoc adoraverunt. Nam et ista responsio carnalis est. Carnalibus enim datus fuerat locus terrenus, ubi orarent: spirituales autem in spiritu et veritate oraturos Dominus dixit. Quod posteaquam locutus est, sexta mulieris responsio Christum fatetur omnium istorum esse doctorem: dicit enim, Scio quia Messias veniet, qui dicitur Christus: cum venerit, ipse nobis annuntiabit omnia. Sed adhuc errat, quia cum quem venturum sperat, venisse non videt. Verumtamen misericordia Domini nunc error iste tanquam adulter expellitur. Dicit enim ei Jesus: Ego sum qui tecum loquor. Quo audito illa non respondit, sed statim relicta hydria sua abiit in civitatem festinans, ut Evangelium et Domini adventum, non tantum crederet, sed etiam praedicaret. Nec hoc quod relicta hydria discessit, negligenter praetereundum est. Hydria enim fortasse amorem saeculi hujus significat, id est, cupiditatem, qua sibi homines de tenebrosa profunditate, cujus imaginem puteus gerit, hoc est, de terrena conversatione hauriunt voluptatem: qua percepta iterum in ejus appetitum inardescant, sicut de aqua illa qui biberit, inquit, sitiet iterum (Joan. IV, 5-34). Oportebat autem ut Christo credens, saeculo renuntiaret, et relicta hydria cupiditatem saecularem se reliquisse monstraret; non solum corde credens ad justitiam, sed etiam ad salutem ore confessura et praedicatura quod credidit (Rom X, 10). LXV. De resurrectione Lazari. Quanquam secundum evangelicam historiam resuscitatum Lazarum plena fide teneamus; tamen et in allegoria significare aliquid non dubito. Neque cum res factae allegorizantur, gestae rei fidem amittunt. Sicut duorum filiorum Abrahae allegoriam Paulus exponit duo esse Testamenta (Galat. 4, 22-24); numquid ideo, aut Abraham non fuit, aut illos filios non habuit? Ergo et in allegoria accipiamus Lazarum in monumento, animam terrenis peccatis obrutam, id est, omne humanum genus: quam alio loco Dominus per ovem perditam significat, propter quam liberandam relictis nonaginta novem in montibus, descendisse se dicit (Luc. XV, 4). Quod autem interrogat dicens, Ubi eum posuistis? vocationem nostram quae fit in occulto, arbitror significare. Praedestinatio enim vocationis nostrae occulta est: cujus secreti signum est interrogatio Domini quasi nescientis, cum ipsi nesciamus; sicut dicit Apostolus Ut cognoscam, sicut et cognitus sum (I Cor. XIII, 12). Vel quod ignorare se peccatores alio loco Dominus ostendit dicens, Non novi vos (Matth. VII, 23): quod significabat Lazarus sepultus; quia in disciplina et praeceptis ejus non sunt peccata. Huic interrogationi simile est illud in Genesi, Adam ubi es (Gen. III, 9)? Quoniam peccaverat, et se absconderat a facie Dei. Quam occultationem hic sepultura significat: ut peccantis habeat similitudinem moriens; sepultus, absconditi a facie Dei. Auferte autem lapidem, quod ait, illos puto significare, qui venientibus ad Ecclesiam ex Gentibus onus circumcisionis imponere volebant; contra quos multipliciter scribit Apostolus (Galat. II): vel eos qui in Ecclesia corrupte vivunt, et offensioni sunt credere volentibus. Dicit illi Martha: Domine, jam quarta dies est, et putet. Ultimum quatuor elementorum terra est: significat ergo putorem terrenorum peccatorum, id est cupiditatum carnalium. Terra es, inquit Adae Dominus, cum peccasset, et in terram ibis (Id. III, 19). Et sublato lapide exiit de monumento involutus manibus et pedibus, et facies ejus tecta erat sudario. Quod autem exiit de monumento, animam significat recedentem a carnalibus vitiis. Quod vero institis obvolutus, hoc est, quod etiam a carnalibus recedentes et mente servientes legi Dei, adhuc tamen in corpore constituti alieni a molestiis carnis esse non possumus, dicente Apostolo, Mente servio legi Dei, carne autem legi peccati (Rom. VII, 25). Quod autem facies ejus sudario tecta erat, hoc est, quod in hac vita plenam cognitionem habere non possumus, sicut Apostolus dicit: Nunc videmus per speculum in aenigmate, postea autem facie ad faciem (I Cor. XIII, 12). Et dixit Jesus: Solvite eum, et sinite ire (Joan. XI, 1-44); hoc est, quod post hanc vitam auferentur omnia velamenta, ut facie ad faciem videamus. Quantum autem intersit inter hominem quem Dei Sapientia gestabat, per quem liberati sumus, et caeteros homines, hinc intelligitur, quod Lazarus nisi exiens de monumento non solvitur; id est, etiam renata anima nisi resolutione corporis libera ab omni peccato et ignorantia esse non potest, quamdiu per speculum et in aenigmate videt Dominum: illius autem linteamina et sudarium, qui peccatum non fecit, et nihil ignoravit, in monumento inventa sunt (Id. XX, 7). Ipse enim solus in carne non tantum monumento non est oppressus, ut aliquod peccatum in eo inveniretur (Isai. LIII, 9), sed nec linteis implicatus, ut eum aliquid lateret, aut ab itinere retardaret. LXVI. De eo quod scriptum est, An ignoratis, fratres (scientibus enim Legem loquor), quia Lex dominatur homini, in quantum tempus vivit? usque ad eum locum in quo scriptum est, Vivificabit et mortalia corpora vestra per inhabitantem Spiritum ejus in vobis (Rom. VII-VIII, 11). 1. Apostolus in hac similitudine, in qua de viro et muliere loquitur, quoniam mulier tenetur lege viri, tria quaedam consideranda commendat; mulierem, virum, et legem: mulierem scilicet subjugatam viro per vinculum legis, quo vinculo morte viri liberatur, ut cui vult nubat. Sic enim dicit: Mulier enim sub viro, vivo marito, juncta est legi: si autem mortuus fuerit vir ejus, evacuata est a lege viri. Igitur vivente viro vocabitur adultera, si fuerit cum alio viro: si autem mortuus fuerit vir ejus, liberata est a lege, ut non sit adultera, si fuerit cum alio viro. Huc usque similitudo est. Deinde incipit rem loqui, cui explanandae ac probandae similitudinem induxit. In qua etiam re tria similiter attendenda sunt; homo, peccatum, lex. Tamdiu enim dicit sub lege esse hominem, quamdiu vivit peccato; quemadmodum tamdiu mulier sub lege viri est, quamdiu vivit vir. Hoc autem peccatum hic intelligendum est, quod accessit per legem. Quod peccatum dicit supra modum esse; quoniam cum jam appareat esse peccatum, fit tamen, et adjuncta praevaricatione cumulatur. Ubi enim non est lex, nec praevaricatio (Rom. IV, 15). Et hoc est quod dicit, Ut fiat supra modum peccator, aut peccatum per mandatum. Quapropter legem, quamvis a peccando prohibeat, non tamen sic dicit datam, ut liberaret a peccato; sed ut demonstraret peccatum, cui serviens anima debet se ad gratiam Liberatoris convertere, ut a peccato liberetur. Per legem enim cognitio peccati (Id. III, 21). Et alio loco dicit: Sed peccatum, ut appareat peccatum, per bonum operatum est mihi mortem. Ubi ergo non est gratia Liberatoris, auget peccandi desiderium prohibitio peccatorum. Quod quidem ad hoc utile est, ut sentiat anima se ipsam non sibi sufficere ad extrahendum se de servitute peccati; atque hoc modo detumescente atque exstincta omni superbia, subdatur Liberatori suo, sinceriterque homo dicat, Adhaesit anima mea post te (Psal. LXII, 9): quod est jam non esse sub lege peccati, sed in lege justitiae. Lex autem peccati dicitur, non quia lex ipsa peccatum est, sed quia peccatoribus imponitur. Ideo etiam lex mortis, quia stipendium peccati, mors (Rom. VI, 23); aculeus mortis, peccatum; virtus autem peccati, lex (I Cor. XV, 56). Peccando enim ad mortem labimur. Vehementius enim peccamus lege prohibente, quam si nulla lege prohiberemur. Accedente autem gratia, idipsum quod lex onerose jusserat, jam sine onere ac libentissime implemus. Lex ergo peccati et mortis, id est, quae imposita est peccantibus atque morientibus, jubet tantum ne concupiscamus, et tamen concupiscimus. Lex autem spiritus vitae, quae pertinet ad gratiam, et liberat a lege peccati et mortis, facit ut non concupiscamus, et impleamus jussa legis, non jam servi legis per timorem, sed amici per charitatem, et servi justitiae unde illa lex promulgata est. Justitiae autem non serviliter, sed liberaliter serviendum est, id est, charitate potius quam timore. Ideoque verissime dictum est, Legem ergo evacuamus per fidem? Absit: sed legem statuimus (Rom. III, 31). Hoc enim efficit fides, quod lex jubet. Statuitur ergo lex per fidem: quae fides si non sit, jubet tantum lex, et non implentes jussa, reos tenet, ut eos gementes et non valentes implere quae jussa sunt, ad gratiam Liberatoris aliquando convertat. 2. Cum ergo tria quaedam in illa similitudine videamus, mulierem, virum, et legem; et rursum in hac re propter quam similitudo adhibita est, tria, animam, peccatum, et legem peccati: hoc solum hic diversum est, quod in illa similitudine vir moritur, ut nubat mulier cui volet, et a lege viri solvatur; hic autem ipsa anima moritur peccato, ut nubat Christo; cum autem moritur peccato, moritur etiam legi peccati. Itaque, ait, fratres mei, et vos mortui estis legi per corpus Christi, ut sitis alterius qui ex mortuis resurrexit, ut fructificemus Deo. Cum enim essemus in carne, inquit, id est, carnalibus desideriis obstricti teneremur, passiones peccatorum quae per legem sunt, operabantur in membris nostris, ut fructum ferrent morti. Aucta concupiscentia, quam lex prohibet, ubi non erat fides, et ad cumulum peccatorum praevaricationis crimen est adjectum: quia ubi non est lex, nec praevaricatio. Has dicit passiones, quae per legem sunt, operatas in membris nostris, ut fructum ferrent morti. Sub istis passionibus, tanquam sub viro dominante, agebat anima antequam veniret gratia per fidem. His ergo passionibus moritur, qui jam servit mente legi Dei; quamvis ipsae passiones nondum mortuae sint, quamdiu carne servit legi peccati. Restat ergo adhuc aliquid ei qui est sub gratia, quod eum non vincat, nec captivum ducat, donec mortificetur totum quod consuetudine prava roboratum est et unde corpus etiam nunc mortuum esse dicitur, quamdiu non perfecte servit spiritui. Continget autem ut perfecte serviat, cum fuerit et ipsum mortale corpus vivificatum. 3. Ex quo comprehendimus quatuor esse differentias etiam in uno homine, quibus gradatim peractis in vita aeterna manebitur. Quia enim oportebat atque id justum erat, ut posteaquam natura nostra peccavit, amissa beatitudine spirituali, quae paradisi nomine significatur, animales carnalesque nasceremur; prima est actio ante Legem, secunda sub Lege, tertia sub gratia, quarta in pace. Ante Legem actio est, cum peccatum ignoramus, et sequimur carnales concupiscentias. Sub Lege est actio, cum jam prohibemur a peccato, et tamen consuetudine ejus victi peccamus, quoniam nos nondum adjuvat fides. Tertia actio est, quando jam plenissime credimus Liberatori nostro, nec meritis nostris aliquid tribuimus, sed ejus misericordiam diligendo, jam non vincimur delectatione consuetudinis malae, cum ad peccatum nos ducere nititur; sed tamen adhuc eam interpellantem patimur, quamvis ei non tradamur. Quarta est actio, cum omnino nihil est in homine quod resistat spiritui, sed omnia sibimet concorditer juncta et connexa unum aliquid firma pace custodiunt: quod fiet mortali corpore vivificato, cum corruptibile hoc induerit incorruptionem, et mortale hoc induerit immortalitatem (I Cor. XV, 54, 55). 4. Ad primam actionem demonstrandam ista testimonia interim occurrunt: Per unum hominem peccatum in hunc mundum intravit, et per peccatum mors; et sic per omnes homines pertransiit, in quo omnes homines peccaverunt. Usque ad legem enim peccatum in hoc mundo fuit. Peccatum autem non deputabatur, cum lex non esset (Rom. V, 12, 13). Et iterum: Sine lege enim peccatum mortuum est; ego autem vivebam aliquando sine lege. Quod enim hic dicit, mortuum est; hoc est quod superius dicit, non deputabatur, id est, latebat. Quod manifestat in consequentibus dicens, Sed peccatum, ut appareat peccatum, per bonum operatum est mihi mortem: id est, per legem; quia bona est lex, si quis ea legitime utatur (I Tim. I, 8). Si ergo hic ait, ut appareat peccatum; manifestum est quod superius ideo dicebat mortuum et non deputari, quia non apparebat antequam lege prohibente ostenderetur. 5. Ad secundam actionem ista testimonia conveniunt: Lex autem subintravit, ut abundaret delictum (Rom. V, 20). Accessit enim et praevaricatio, quae non erat. Et illud quod jam commemoratum est: Cum essemus enim in carne, passiones peccatorum quae per legem sunt, operabantur in membris nostris, ut fructum ferrent morti. Et illud: Quid ergo dicemus? Lex peccatum est? Absit: sed peccatum non cognovi nisi per legem. Nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret, Non concupisces. Occasione autem accepta, peccatum per mandatum operatum est in me omnem concupiscentiam Et paulo post: Adveniente, inquit, mandato peccatum revixit. Ego autem mortuus sum, et inventum est mihi mandatum quod erat ad vitam, hoc esse ad mortem. Peccatum enim occasione accepta per mandatum, fefellit me, et per illud occidit. Quod ergo ait, Mortuus sum; vult intelligi, mortuum me esse cognovi: quia jam etiam praevaricatione peccat, qui videt per legem quid facere non debeat, et tamen facit. Quod autem ait, Fefellit me peccatum, occasione accepta per mandatum: sive quia suasio delectationis ad peccatum vehementior est, cum adest prohibitio; sive quia etiam si quid homo fecerit secundum jussa legis, si adhuc non sit fides, quae in gratia est, vult sibi hoc tribuere, non Deo, et superbiendo plus peccat. Sequitur ergo, et dicit: Itaque lex quidem sancta, et mandatum sanctum, et justum, et bonum. Quod ergo bonum est, mihi factum est mors? Absit: sed peccatum ut appareat peccatum, per bonum operatum est mihi mortem, ut fiat supra modum peccator, aut peccatum delinquens per mandatum. Scimus autem quia lex spiritualis est, ego autem carnalis sum, id est, carni consentio, nondum spirituali gratia liberatus: venumdatus sub peccato, id est, peccans pretio temporalium voluptatum. Quod enim operor, ignoro: id est, non agnosco esse in praeceptis veritatis, ubi est vera scientia. Secundum hanc locutionem dicit Dominus peccatoribus, Non novi vos. Non enim eum aliquid latet, sed quia peccata non inveniuntur in regulis praeceptorum, quas habet veritas, ideo ipsa Veritas peccatoribus dicit, Non novi vos. Sicut enim tenebrae oculis non videndo, ita peccata mente ignorando sentiuntur. Ex ista locutione dictum arbitror in Psalmis, Delicta quis intelligit (Psal. XVIII, 13)? Non enim quod volo, hoc ago; sed quod odi, illud facio. Si autem quod nolo, hoc ago, consentio legi quoniam bona est. Nunc autem jam non ego operor illud, sed id quod in me habitat peccatum. Scio enim quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum. Velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio. Non enim quod volo, facio bonum; sed quod nolo malum, hoc ago. Si autem quod nolo, hoc facio; jam non ego operor illud, sed id quod habitat in me peccatum. Invenio ergo legem mihi volenti facere bonum, quoniam malum mihi adjacet. Condelector enim legi Dei secundum interiorem hominem: video autem aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati, quae est in membris meis. Huc usque sunt verba hominis sub lege constituti, nondum sub gratia; qui etiamsi nolit peccare, vincitur a peccato. Invaluit enim consuetudo carnalis et naturale vinculum mortalitatis, quo de Adam propagati sumus. Imploret ergo auxilium, qui sic positus est, et noverit suum fuisse quod cecidit, non suum esse quod surgit. Jam enim liberatus agnoscens gratiam Liberatoris sui dicit: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum. 6. Et incipiunt jam verba dici hominis sub gratia constituti, in actione quam tertiam demonstravimus, quae habet quidem reluctantem mortalitatem carnis, sed non vincentem atque captivantem ad consensionem peccandi. Sic enim dicit: Igitur ipse ego mente servio legi Dei, carne autem legi peccati. Nulla ergo condemnatio est nunc his qui sunt in Christo Jesu. Lex enim spiritus vitae in Christo Jesu, liberavit me a lege peccati et mortis. Quod enim impossibile erat legi, in quo infirmabatur per carnem, id est, per desideria carnalia: ideo enim non implebatur lex, quia ipsius justitiae nondum erat charitas, quae interiore delectatione teneret mentem, ne ad peccatum delectatione rerum temporalium traheretur. Ergo infirmabatur lex per carnem, id est, non efficiebat justos deditos carni. Sed Deus Filium suum misit in similitudinem carnis peccati. Non enim caro peccati erat, quae non de carnali delectatione nata erat; sed tamen inerat ei similitudo carnis peccati, quia mortalis caro erat: mortem autem non meruit. Adam nisi peccando. Sed quid fecit Dominus? De peccato damnavit peccatum in carne: id est, suscipiendo carnem hominis peccatoris, et docendo quemadmodum viveremus, peccatum in ipsa carne damnavit, ut aeternorum charitate spiritus flagrans non duceretur captivus in consensionem libidinis. Ut justitia, inquit, legis impleretur in nobis, qui non secundum carnem ambulamus, sed secundum spiritum. Itaque praecepta legis per charitatem impleta sunt, quae per timorem non poterant. Qui enim secundum carnem sunt, quae carnis sunt sapiunt: id est, carnalia bona pro summis bonis concupiscunt. Qui autem secundum spiritum, quae sunt spiritus sentiunt. Prudentia enim carnis mors est: prudentia autem spiritus vita et pax. Quia prudentia carnis inimica est in Deum. Ipse ostendit quid dixerit, inimica: ne quis putaret ex adverso aliud venire principium. Subjungit enim, et dicit, Legi enim Dei non est subjecta; nec enim potest. Ergo facere contra legem, hoc est inimicum esse in Deum: non quia Deo aliquid nocere potest, sed sibi nocet quisquis resistit voluntati Dei: hoc est enim adversus stimulum calces mittere, ut Paulo apostolo, cum adhuc Ecclesiam persequeretur, divinitus dictum est (Act. IX, 5). Sic est autem dictum, Legi enim Dei non est subjecta; nec enim potest: tanquam si diceretur, Nix non calefacit; nec enim potest. Quamdiu enim nix est, non calefacit: sed resolvi potest et fervere, ut calefaciat; sed cum hoc facit, jam nix non est. Sic et prudentia carnis dicitur, cum anima pro magnis bonis temporalia bona concupiscit. Quamdiu enim appetitus talis inest animae, legi Dei subjecta esse non potest; id est, non potest implere quae lex jubet. Sed cum spiritualia bona desiderare coeperit, et temporalia contemnere, desinet esse carnis prudentia, et spiritui non resistet. Eadem namque anima cum inferiora appetit, prudentiam carnis habere dicitur; cum superiora, prudentiam spiritus: non quia prudentia carnis substantia est, qua induitur anima vel exuitur; sed ipsius animae affectio est, quae omnino esse desinet, cum se totam ad superna converterit. Qui autem in carne sunt, inquit, Deo placere non possunt: id est, qui voluptatibus carnis acquiescunt. Ne quis enim de his dictum putaret, qui de hac vita nondum excesserunt, opportunissime subjunxit: Vos autem non estis in carne, sed in spiritu. Utique adhuc in hac vita constitutis loquitur. In spiritu enim erant, quia in fide et spe et charitate spiritualium rerum acquiescebant. Si tamen, inquit, Spiritus Dei habitat in vobis. Si quis autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus. Si autem Christus in vobis, corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter justitiam. Mortuum corpus dicit, quamdiu tale est, ut indigentia rerum corporalium molestet animam, et quibusdam motibus ex ipsa indigentia venientibus, ad appetenda terrena sollicitet. Quibus tamen quamvis existentibus mens ad illicita facienda non consentit, quae jam servit legi Dei, et sub gratia constituta est. Ad hoc enim valet quod supra dictum est, Mente servio legi Dei, carne autem legi peccati. Et ille homo nunc describitur esse sub gratia, qui nondum habet perfectam pacem, quae corporis resurrectione et immutatione est futura. 7. Restat ergo ut de ipsa pace dicat resurrectionis corporis, quae quarta est actio; si tamen eam actionem dici oportet, quae summa requies est. Sequitur enim, et dicit: Si ergo Spiritus ejus qui suscitavit Jesum a mortuis, habitat in vobis; qui suscitavit Jesum a mortuis, vivificabit et mortalia corpora vestra per inhabitantem Spiritum ejus in vobis (Rom. VII-VIII, 11). Hic et de resurrectione corporis evidentissimum testimonium est, et satis apparet quamdiu in hac vita sumus, non deesse molestias per mortalem carnem, neque titillationes quasdam delectationum carnalium. Quamvis enim non cedat, qui sub gratia constitutus mente servit legi Dei, tamen carne servit legi peccati. His gradibus homine perfecto, nulla substantia invenitur malum: neque Lex mala est, quae ostendit homini in quibus peccatorum vinculis jaceat, ut per fidem implorato Liberatoris auxilio, et solvi, et erigi, et firmisse constitui mereatur. In prima ergo actione, quae est ante Legem, nulla pugna est cum voluptatibus hujus saeculi: in secunda, quae sub Lege est, pugnamus, sed vincimur: in tertia pugnamus et vincimus: in quarta non pugnamus, sed perfecta et aeterna pace requiescimus. Subditur enim nobis quod inferius nostrum est, quod propterea non subdebatur, quia superiorem nobis deserueramus Deum. LXVII. De eo quod scriptum est, Existimo enim quod non sint condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis; usque ad id quod dictum est, Spe enim salvi facti sumus (Rom. VIII, 18-24). 1. Hoc capitulum obscurum est, quia non satis hic apparet quam nunc vocet creaturam. Dicitur autem secundum catholicam disciplinam creatura, quidquid fecit et condidit Deus Pater, per unigenitum Filium, in unitate Spiritus sancti. Ergo non solum corpora, sed etiam animae nostrae ac spiritus creaturae nomine continentur. Sic autem dictum est, Ipsa creatura liberabitur a servitute interitus, in libertatem gloriae filiorum Dei: quasi nos non simus creatura, sed filii Dei, in quorum gloriae libertatem liberabitur a servitute creatura. Item dicit, Scimus enim quia omnis creatura congemiscit et dolet usque adhuc; non solum autem illa, sed et nos ipsi: tanquam aliud simus nos, aliud omnis creatura. Totum ergo capitulum particulatim considerandum est. 2. Existimo enim, inquit, quod indignae sint passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in nobis: hoc manifestum est. Dixerat enim superius, Si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis. Quod fieri non potest sine molestia, cui patientia necessaria est. Quo pertinet et quod paulo ante ait, Si tamen compatimur, ut et conglorificemur (Ibid. 13, 17). Quod itaque ait, Nam exspectatio creaturae revelationem filiorum Dei exspectat; hoc eum puto dicere. Nam et hoc ipsum quod in nobis dolet, cum facta carnis mortificamus, id est, cum esurimus aut sitimus per abstinentiam, dum frenamus delectationem concubitus per castitatem, dum injuriarum lacerationes et contumeliarum aculeos per patientiam sustinemus, dum neglectis atque rejectis voluptatibus nostris pro fructu matris Ecclesiae laboramus; quidquid in nobis in hac atque hujusmodi attritione dolet, creatura est. Dolet enim corpus et anima, quae utique creatura est, et exspectat revelationem filiorum Dei; id est, exspectat quando appareat quod vocatum est, in ea gloria ad quam vocatum est. Quia enim Filius Dei unigenitus non potest appellari creatura, quandoquidem per ipsum facta sunt omnia quaecumque Deus fecit, distincte etiam nos vocamur creatura ante illam evidentiam gloriae, et distincte vocamur filii Dei, quamvis hoc adoptione mereamur: nam ille unigenitus natura Filius est. Ergo exspectatio creaturae, id est, exspectatio nostra, revelationem filiorum Dei exspectat; id est, exspectat quando appareat quod promissum est, quando re ipsa manifestum sit quod nunc spe sumus. Filii enim Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus. Scimus autem quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III, 2). Ipsa est revelatio filiorum Dei, quam nunc exspectat exspectatio creaturae: non quod creatura revelationem exspectet alterius naturae, quae non sit creatura; sed ipsa qualis nunc est, exspectat quando sit qualis futura est: tanquam si diceretur, Operante pictore subjectis sibi coloribus et ad opus ejus paratis, expectatio colorum manifestationem imaginis exspectat: non quia tunc sunt alii, et alii erunt, aut non colores erunt; sed tantum quod aliam dignitatem habebunt. 3. Vanitati enim, inquit, creatura subjecta est. Hoc est illud: Vanitas vanitantium, et omnia vanitas. Quae abundantia est homini in omni labore suo, quem ipse laborat sub sole (Eccle. I, 2, 3)? Cui dictum est, In labore manducabis panem tuum (Gen. III, 19). Vanitati ergo creatura subjecta est, non sponte. Bene additum est, non sponte. Homo quippe sponte peccavit, sed non sponte damnatus est. Peccatum itaque fuit spontaneum, contra praeceptum facere veritatis: peccati autem poena, subjici fallaciae. Non ergo sponte creatura subjecta est vanitati: sed propter eum qui subjecit eam in spe; id est, propter ejus justitiam atque clementiam, qui neque impunitum reliquit peccatum, neque insanabilem voluit esse peccantem. 4 Quia et ipsa creatura, id est, ipse homo, cum jam signaculo imaginis propter peccatum amisso remansit tantummodo creatura: et ipsa itaque creatura, id est, et ipsa quae nondum vocatur filiorum forma perfecta, sed tantum vocatur creatura, liberabitur a servitute interitus. Quod itaque ait, et ipsa liberabitur, facit intelligi, et ipsa, quemadmodum et nos, id est, et de ipsis non est desperandum, qui nondum vocantur filii Dei, quia nondum crediderunt, sed tantum creatura: quia et ipsi credituri sunt, et liberabuntur a servitute interitus, quemadmodum nos qui jam filii Dei sumus, quamvis nondum apparuerit quid erimus. Liberabuntur ergo a servitute interitus, in libertatem gloriae filiorum Dei; id est, et ipsi erunt ex servis liberi, et ex mortuis gloriosi in vita perfecta, quam habebunt filii Dei. 5. Scimus enim quia omnis creatura congemiscit et dolet usque adhuc. Omnis creatura in homine numeratur, non quod in eo sint omnes Angeli, et supereminentes Virtutes ac Potestates, aut coelum et terra et mare et omnia quae in eis sunt; sed quia omnis creatura partim spiritualis est, partim animalis, partim corporalis. Quod ut ab inferioribus consideremus, corporalis creatura per loca tenditur; animalis autem vivificat corporalem; spiritualis animalem regit, et tunc bene regit, cum ipsa regendam se subjicit Deo: cum autem transgreditur praecepta ejus, laboribus et aerumnis per eadem ipsa quae regere poterat implicatur. Qui ergo vivit ex corpore, carnalis homo vel animalis vocatur: carnalis, quia carnalia sectatur; animalis autem, quia fertur dissoluta lascivia animae suae, quam non regit spiritus, neque coercet intra metas naturalis ordinis; quia et ipse se non subdit regendum Deo. Qui autem spiritu animam regit, et per animam corpus (quod facere non potest, nisi Deum habeat et ipse rectorem, quoniam sicut caput mulieris vir, ita caput viri Christus est I Cor. XI, 3 ), vocatur spiritualis. Quae vita cum aliqua molestia nunc agitur, post autem nullam patietur. Et quoniam summi Angeli spiritualiter vivunt, infimi autem animaliter, bestiae vero et omnia pecora carnaliter, corpus autem non vivit, sed vivificatur; omnis creatura in homine est, quia et intelligit spiritu, et sentit anima, et localiter corpore movetur. Omnis itaque creatura in homine congemiscit et dolet. Non enim totam, sed omnem dixit: tanquam si quis dicat, quod solem omnes homines vident qui sunt incolumes, sed non toti vident, quia tantum oculis vident: ita in homine omnis creatura est, quia et intelligit et vivit et corpus habet; sed non tota creatura in ipso est, quia sunt praeter ipsum et Angeli, qui intelligant et vivant et sint, et pecora quae vivant et sint, et corpora quae tantummodo sint; cum ipsum vivere magis sit, quam non vivere, et ipsum intelligere magis sit, quam sine intellectu vivere. Cum ergo miser homo congemiscit et dolet, omnis creatura congemiscit et dolet usque adhuc. Usque adhuc autem recte dixit: quia etiam si sint aliqui jam in sinu Abrahae (Luc. XVI, 232), et latro ille cum Domino in paradiso constitutus (Id. XXIII, 43), illo die quo credidit, dolere destiterit; tamen usque adhuc omnis creatura congemiscit et dolet, quia in iis qui nondum liberati sunt, omnis est, propter spiritum et animam et corpus. 6. Non solum autem, inquit, omnis creatura congemiscit et dolet, sed et nos ipsi: id est, non solum in homine corpus et anima et spiritus simul dolent ex difficultatibus corporis, sed et nos ipsi, exceptis corporibus, in nobis ipsis congemiscimus, primitias habentes spiritus. Et bene dixit, primitias habentes spiritus: id est, quorum jam spiritus tanquam sacrificium oblati sunt Deo, et divino charitatis igne comprehensi sunt. Hae sunt primitiae hominis; quia veritas primum spiritum nostrum obtinet, ut per hunc caetera comprehendantur. Jam ergo habet primitias oblatas Deo, qui dicit: Mente servio legi Dei, carne autem legi peccati (Rom. VII, 25). Et qui dicit: Deus cui servio in spiritu meo (Id. I, 9). Et de quo dicitur: Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma (Matth. XXVI, 41). Sed quoniam adhuc dicit, Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus (Rom. VII, 24)? et adhuc talibus dicitur, Vivificabit et mortalia corpora vestra propter Spiritum manentem in vobis (Id. VIII, 11); nondum est holocaustum: erit autem, cum absorbebitur mors in victoriam; cum ei dicetur, Ubi est, mors, contentio tua? ubi est, mors, aculeus tuus (I Cor. XV, 54, 55)? Nunc ergo, inquit, non solum omnis creatura, id est, cum corpore, sed etiam nos ipsi primitias habentes spiritus: id est, nos animae, quae jam primitias mentes nostras obtulimus Deo, in nobis ipsis congemiscimus, id est, praeter corpus: adoptionem exspectantes, redemptionem corporis nostri, id est, ut et ipsum corpus accipiens beneficium adoptionis filiorum, qua vocati sumus, totos nos liberatos, transactis omnibus molestiis, ex omni parte Dei filios esse manifestet. Spe enim salvi facti sumus: spes autem quae videtur, non est spes. Tunc ergo erit res quae nunc spes est, cum apparuerit quid erimus; id est, similes illi, quoniam videbimus eum sicuti est. 7. Hoc capitulum si hoc modo, ut tractatum est, aperiatur, non incidimus in illas molestias, quibus plerique homines dicere coguntur, omnes Angelos sublimesque Virtutes in dolore et gemitibus esse, antequam nos penitus liberemur, quoniam dictum est, Omnis creatura congemiscit et dolet. Quamvis enim adjuvent nos pro sua sublimitate, dum obtemperant Deo, qui pro nobis etiam unicum Filium suum dignatus est mittere; tamen sine gemitu et doloribus id facere credendi sunt, ne miseri existimentur, feliciorque sit de numero nostro Lazarus ille qui jam in Abrahae sinu requiescit. Praesertim quia dixit, eamdem creaturam quae congemiscit et dolet, vanitati esse subjectam; quod de summis et excellentibus Virtutum Potestatumque creaturis nefas est credere. Deinde liberandam eam dixit a servitute interitus; quo illos cecidisse, qui in coelis agunt vitam beatissimam, non possumus credere. Tamen nihil temere confirmandum est, sed pia diligentia etiam atque etiam verba divina tractanda sunt; ne forte quae congemiscit et dolet et vanitati subjecta est, possit aliquo modo alio intelligi, ut de summis Angelis, quamdiu nostrae infirmitati jussu Domini nostri opitulantur, non impie possit existimari. Sed sive illa quam exsecuti sumus, sive alia aliqua hujus capituli expositio proferatur; id tantum cavendum est, ne violet aut vulneret catholicam fidem. Scio enim vanos haereticos de hoc capitulo multa impia et inepta jactasse. LXVIII. De eo quod scriptum est: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo (Rom. IX, 20)? 1. Cum videatur Apostolus corripuisse curiosos, dicendo, O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? de hoc ipso illi quaestionem movent, et in ea sententia non desinunt esse curiosi, qua objurgata est ipsa curiositas: et impii quidem cum contumelia, ut dicant Apostolum in solvenda quaestione defecisse, et objurgasse quaerentes, quia non poterat quod quaerebatur exponere. Nonnulli autem haeretici quia non decipiunt, nisi cum scientiam quam non exhibent pollicentur, et adversantes Legi et Prophetis, quaecumque de illis Apostolus sermoni suo inseruit, falsa et a corruptoribus immissa esse criminantur, etiam hoc inter ipsa quae interpolata dicunt, numerare maluerunt, et negare Paulum dixisse, O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Quoniam si ipsis dicatur ad decipiendos homines calumniantibus, procul dubio tacebunt, nec audebunt ullam de voluntate omnipotentis Dei imperitis quos decipere cupiunt, scientiam polliceri. Quidam autem bona et pia mente Scripturas legentes quaerunt quid hic possit vel maledicentibus vel calumniantibus responderi. Sed nos et auctoritati apostolicae salubriter inhaerentes, et libros quos catholica disciplina custodit falsatos esse nequaquam existimantes, sentiamus quod verum est, indignos et infirmos esse ad intelligenda divina secreta quibus ista clauduntur: et eis murmurantibus et indignantibus quod consilia Dei non discunt, cum dicere coeperint, Ergo cujus vult miseretur, et quem vult obdurat. Quid adhuc conqueritur? nam voluntati ejus quis resistit (Ibid. 18, 19)? cum his ergo verbis aut calumniari Scripturas, aut latebram peccatorum suorum quaerere coeperint, ut praecepta contemnant, quibus ad vitam bonam pervenitur, respondeamus fidentissime, O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Nec eos reveriti sanctum canibus demus, aut projiciamus margaritas nostras ante porcos (Matth. VII, 6): si tamen jam ipsi canes et porci non sumus, et de meritis animarum revelante Spiritu sancto. sublime aliquid et a vulgari conjectura remotissimum, vel ex parte atque in aenigmate suspicemur. 2. Non enim Apostolus hoc loco sanctos prohibuit a quaerendo, sed eos qui nondum sunt in charitate radicati et fundati, ut possint comprehendere cum omnibus sanctis latitudinem, longitudinem, altitudinem et profundum, et caetera quae in eodem loco exsequitur (Ephes. III, 18, 19). Non ergo prohibuit a quaerendo, qui dicit, Spiritualis autem omnia judicat; ipse autem a nemine judicatur: et illud praecipue, Nos autem non spiritum hujus mundi accepimus, sed spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis (I Cor. II, 15, 12). Quos ergo prohibuit, nisi luteos atque terrenos, qui nondum intrinsecus regenerati atque nutriti, imaginem illius hominis portant, qui primus factus est de terra terrenus (Id. XV, 47, 49)? Et quia ei a quo factus est, noluit obtemperare, in id lapsus est unde factus est, meruitque post peccatum audire, Terra es, et in terram ibis (Gen. III, 19). Talibus igitur hominibus dicit Apostolus: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit, Quare sic me fecisti? Quamdiu ergo figmentum es, nondum perfectus filius, quia nondum hausisti plenissimam gratiam qua nobis data est potestas filios Dei fieri (Joan. I, 12), quo possis audire, Jam non dicam vos servos, sed amicos (Id. XV, 15); tu quis es, qui respondeas Deo, et velis Dei nosse consilium? qui si hominis tibi aequalis nosse voluisses, impudenter faceres, nisi prius in amicitiam recipereris. Sicut ergo portavimus imaginem terreni, portemus et imaginem coelestis (I Cor. XV, 49), exuentes nos veterem hominem et induentes novum (Coloss. III, 9, 10), ut non dicatur nobis quasi luteo figmento: Numquid dicit figmentum ei qui se finxit, Quare me sic fecisti? 3. Et ut manifestum sit, non sanctificato spiritui, sed carnali luto ista dici, vide quid sequitur: Aut non habet potestatem figulus luti ex eadem conspersione facere aliud quidem vas in honorem, aliud in contumeliam (Rom. IX, 21)? Ex quo ergo in paradiso natura nostra peccavit, ab eadem divina providentia, non secundum coelum, sed secundum terram, id est, non secundum spiritum, sed secundum carnem mortali generatione formamur, et omnes una massa luti facti sumus, quod est massa peccati. Cum ergo meritum peccando amiserimus, et misericordia Dei remota nihil aliud peccantibus nisi aeterna damnatio debeatur, quid sibi vult homo de hac massa, ut Deo respondeat et dicat, Quare me sic fecisti? Si vis ista cognoscere, noli esse lutum, sed efficere filius Dei per illius misericordiam, qui dedit potestatem filios Dei fieri credentibus in nomine ejus; non autem, quod tu cupis, antequam credant, divina nosse cupientibus. Merces enim cognitionis meritis redditur; credendo autem meritum comparatur. Ipsa autem gratia quae data est per fidem, nullis nostris meritis praecedentibus data est. Quod est enim meritum peccatoris et impii? Christus autem pro impiis et peccatoribus mortuus est (Id. V, 6), ut ad credendum non merito, sed gratia vocaremur, credendo autem etiam meritum collocaremus. Peccatores igitur credere jubentur, ut a peccatis credendo purgentur. Nesciunt enim quid recte vivendo visuri sint. Quapropter cum videre non possint, nisi recte vivant, nec recte vivere valeant, nisi credant; manifestum est a fide incipiendum, ut praecepta quibus credentes a saeculo hoc avertuntur, cor mundum faciant, ubi videri Deus possit. Beati enim mundo corde, quia ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8): et per prophetiam canitur, In simplicitate cordis quaerite illum (Sap. I, 1). Quapropter recte dicitur hominibus in vetustate vitae manentibus, et propterea tenebrosum oculum animae gerentibus: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit, Quare me sic fecisti? Aut non habet potestatem figulus luti ex eadem conspersione facere aliud quidem vas in honorem, aliud in contumeliam? Expurga vetus fermentum, ut sis nova conspersio (I Cor. V, 7), et in ea ipsa non adhuc parvulus in Christo ut lacte potandus sis (Id. III, 2); sed perveni ad virum perfectum, ut sis inter illos de quibus dicitur, Sapientiam loquimur inter perfectos (Id. II, 6). Tum demum recte et non praepostere audies, si qua sunt de animarum occultissimis meritis, et de gratia vel justitia, secreta omnipotentis Dei. 4. Nam de Pharaone facile respondetur, prioribus meritis quibus afflixit in regno suo peregrinos, dignum effectum cui obduraretur cor, ut nec manifestissimis signis jubentis Dei crederet. Ex eadem ergo massa, id est, peccatorum, et vasa misericordiae protulit, quibus subveniret, cum eum deprecarentur filli Israel; et vasa irae, quorum supplicio illos erudiret, id est, Pharaonem et populum ejus: quia quamvis essent utrique peccatores, et propterea ad unam massam pertinerent, aliter tamen tractandi erant qui uni Deo ingenuerant. Pertulit ergo in multa patientia vasa irae, quae perfecta sunt in perditionem. Et eo ipso quo ait, in multa patientia, satis significavit priora eorum peccata, in quibus eos pertulit; ut opportune tunc vindicaret, quando de illorum vindicta subveniendum erat his qui liberabantur. Et ut notas faceret divitias gloriae suae in vasa misericordiae, quae praeparavit in gloriam. Hic fortasse conturbatus ad illam quaestionem redis, Cujus vult miseretur, et quem vult obdurat. Quid adhuc conqueritur? voluntati enim ejus quis resistit (Rom. IX, 18-23)? Prorsus cujus vult miseretur, et quem vult obdurat; sed haec voluntas Dei injusta esse non potest. Venit enim de occultissimis meritis; quia et ipsi peccatores cum propter generale peccatum unam massam fecerint, non tamen nulla est inter illos diversitas. Praecedit ergo aliquid in peccatoribus, quo quamvis nondum sint justificati, digni efficiantur justificatione; et item praecedit in aliis peccatoribus quo digni sint obtusione. Habes eumdem apostolum alibi dicentem, Quoniam non probaverunt Deum habere in notitia, dedit illos Deus in reprobum sensum (Rom. I, 28). Quod eos dedit in reprobum sensum, hoc est, quod induravit cor Pharaonis (Exod. IV, 21): quod autem illi non probaverunt Deum habere in notitia, hoc est, quod digni exstiterunt qui darentur in reprobum sensum. 5. Tamen verum est quia non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 16). Quia etiamsi levioribus quisque peccatis, aut certe quamvis gravioribus et multis, tamen magno gemitu et dolore poenitendi, misericordia Dei dignus fuerit, non ipsius est, qui si relinqueretur, interiret, sed miserentis Dei, qui ejus precibus doloribusque subvenit. Parum est enim velle, nisi Deus misereatur: sed Deus non miseretur, qui ad pacem vocat, nisi voluntas praecesserit ; quia in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II, 14). Et quoniam nec velle quisquam potest, nisi admonitus et vocatus, sive intrinsecus, ubi nullus hominum videt, sive extrinsecus per sermonem sonantem, aut per aliqua signa visibilia; efficitur ut etiam ipsum velle Deus operetur in nobis (Philipp. II, 13). Ad illam enim coenam, quam Dominus dicit in Evangelio praeparatam, nec omnes qui vocati sunt, venire voluerunt; neque illi qui venerunt, venire possent, nisi vocarentur (Luc. XIV, 16-26). Itaque nec illi debent sibi tribuere qui venerunt; quia vocati venerunt: nec illi qui noluerunt venire, debent alteri tribuere, sed tantum sibi; quoniam ut venirent, vocati erant in libera voluntate. Vocatio ergo ante meritum voluntatem operatur. Propterea et si quisquam sibi tribuit quod venit vocatus, non sibi potest tribuere quod vocatus est. Qui autem vocatus non venit, sicut non habuit meritum praemii ut vocaretur, sic inchoat meritum supplicii cum vocatus venire neglexerit. Ita erunt duo illa: Misericordiam et judicium cantabo tibi, Domine (Psal. C, 1). Ad misericordiam pertinet vocatio: ad judicium pertinet beatitudo eorum qui venerunt vocati, et supplicium eorum qui venire noluerunt. Numquid ergo latebat Pharaonem quantum boni consecutae fuerint terrae illae per adventum Joseph (Gen. XLI)? Illius ergo rei gestae cognitio, vocatio ejus fuit, ut populum Israel misericorditer tractans non esset ingratus. Quod autem huic vocationi obtemperare noluit, sed exercuit crudelitatem in eis quibus humanitas et misericordia debebatur, meruit poenam, ut induraretur illi cor, et tantam caecitatem mentis pateretur, ut tot et tantis tamque manifestis Dei signis non crederet; quo posset ejus supplicio, sive obdurationis, sive ultimae visibilis submersionis, erudiri populus, cujus afflictione ille, et occultae obtusionis, et manifestae submersionis meritum sibi compararet (Exod. V-XIV). 6. Haec autem vocatio, quae sive in singulis hominibus, sive in populis, atque in ipso genere humano per temporum opportunitates operatur, altae et profundae ordinationis est. Quo pertinet etiam illud, In utero sanctificavi te (Jerem. I, 5); et, Cum esses in renibus patris tui, vidi te; et, Jacob dilexi, Esau autem odio habui (Malach. I, 2, 3): cum dictum sit antequam nascerentur. Nec comprehendi potest, nisi forte ab eis qui diligunt Deum ex toto corde et ex tota anima et ex tota mente sua, et diligunt proximos suos tanquam se ipsos (Matth. XXII, 37, 39). Tanta enim charitate fundati, possunt jam fortasse cum sanctis comprehendere longitudinem, latitudinem, altitudinem et profundum (Ephes. III, 18). Illud tamen constantissima fide retinendum, neque quidquam Deum injuste facere, neque ullam esse naturam quae non Deo debeat id quod est: quia Deo debetur omne decus et pulchritudo et congruentia partium; quam si penitus persecutus fueris, et usque ad omnes reliquias de rebus detraxeris, remanet nihil. LXIX. De eo quod scriptum est: Tunc et ipse Filius subjectus erit ei qui illi subjecit omnia (I Cor. XV, 28). 1. Qui Filium Dei Patri aequalem non esse contendunt, solent usurpare familiarius hoc testimonium, ubi ait Apostolus, Cum autem ei omnia subjecta fuerint, tunc et ipse Filius subjectus erit ei qui illi subjecit omnia, ut sit Deus omnia in omnibus. Non enim posset eis error oboriri palliatus nomine christiano, nisi de Scripturis non intellectis. Dicunt enim, Si aequalis est, quomodo subjectus erit ei? Quod utique simile est illi evangelicae quaestioni, Si aequalis est, quomodo major est Pater? Ipse enim Dominus ait, Quoniam Pater major me est (Joan. XIV, 28). Regula autem catholicae fidei sic se habet, ut cum aliqua in Scripturis dicuntur de Filio, quod sit minor Patre, secundum susceptionem hominis intelligantur: cum vero ea dicuntur quibus demonstratur aequalis, secundum id quod Deus est accipiantur. Apparet ergo quemadmodum dictum sit, Pater major me est; et, Ego et Pater unum sumus (Id. X, 30): et, Deus erat Verbum; et, Verbum caro factum est (Id. I, 1, 14): et, Non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens (Philipp. II, 6, 7). Sed quoniam multa etiam secundum proprietatem personae, excepto quod attinet ad susceptionem hominis, de illo ita dicuntur, ut Patrem non aliud quam Patrem, et Filium non aliud quam Filium intelligi oporteat, putant haeretici in iis quae ita dicuntur atque intelliguntur, aequalitatem esse non posse. Scriptum est enim, Omnia per ipsum facta sunt (Joan. I, 3), utique per Filium, hoc est, per Verbum Dei: a quo, nisi a Patre? Nusquam autem scriptum est quod Filius per Patrem aliquam creaturam operatus sit. Item scriptum est quod imago Patris sit Filius (Coloss. I, 15); nusquam autem scriptum est quod imago Filii sit Pater. Deinde quod ille genitor, ille genitus; et caetera hujuscemodi, quae non ad aequalitatem substantiae, sed ad proprietatem pertinent personarum: in quibus illi aequalitatem cum dicunt esse non posse, quoniam ad haec penetranda crassiores mentes adhibent, pondere auctoritatis urgendi sunt. Si enim in his non posset intelligi aequalitas ejus per quem facta sunt omnia et ejus a quo facta sunt, imaginis et ejus cujus imago est, geniti et genitoris; nullo modo Apostolus contentiosorum hominum ora concludens ipsum etiam verbum poneret, dicens: Non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo. 2. Cum ergo ea quae ad distinctionem Patris et Filii scripta sunt, partim propter personarum proprietates, partim propter suceptionem hominis, ita scripta sint; dum tamen divinae substantiae Patris et Filii deitas et unitas et aequalitas maneat: recte quaeritur in hoc loco, utrum secundum personarum proprietates, an secundum hominis susceptionem Apostolus dixerit, Tunc et ipse Filius subjectus erit ei qui illi subjecit omnia. Solet circumstantia Scripturae illuminare sententiam, cum ea quae circa scripta sunt, praesentem quaestionem contingentia, diligenti discussione tractantur. Invenimus itaque ita ventum esse ad hunc locum, ut supra diceret, Nunc autem Christus surrexit a mortuis, primitiae dormientium. Agebat enim de resurrectione mortuorum, quod in Domino secundum susceptionem hominis factum est; quanquam apertissime sequatur et dicat: Quoniam quidem per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes vivificabuntur. Unusquisque autem in suo ordine: initium Christus; deinde ii qui sunt Christi, in praesentia ( παρυσίᾳ) ejus; deinde finis, cum tradiderit regnum Deo et Patri, cum evacuaverit omnem principatum et omnem potestatem et virtutem. Oportet enim illum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis. Novissima inimica destruetur mors. Omnia enim subjecit sub pedibus ejus. Cum autem dixerit quod omnia subjecta sunt, manifestum est quia praeter eum qui subjecit illi omnia. Cum autem ei omnia subjecta fuerint, tunc et ipse Filius subjectus erit ei qui illi subjecit omnia, ut sit Deus omnia in omnibus (I Cor. XV, 20-28). Manifestum est ergo hoc secundum susceptionem hominis dictum. 3. Sed alia in hoc capitulo, cujus totum textum commemoravi, solent habere quaestionem: primo quod dictum est, Cum tradiderit regnum Deo et Patri; quasi nunc non teneat regnum Pater. Deinde quod dictum est, Oportet enim illum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis; quasi postea non sit regnaturus, et ad hoc valeat quod supra dictum est, Deinde finis. Quod sacrilega opinione sic accipiunt, quasi finem dixerit consummationem regni ejus; cum scriptum sit in Evangelio, Et regni ejus non erit finis (Luc. I, 33). Postremo quod dictum est, Cum autem ei omnia subjecta fuerint, tunc et ipse Filius subjectus erit ei qui illi subjecit omnia; sic volunt intelligi, quasi nunc aut aliquid Filio non sit subjectum, aut Patri non sit ipse subjectus. 4. Genere igitur locutionis solvitur quaestio. Sic enim plerumque Scriptura loquitur, ut quod semper est: tunc fieri dicatur in aliquo, cum in eo cognosci deberit. Ita enim dicimus in oratione, Sanctificetur nomen tuum (Matth. VI, 9); quasi aliquando sanctum non sit. Ergo sicut sanctificetur, est sanctum esse innotescat; ita quoque, Cum tradiderit regnum Deo et Patri, id est, cum Patrem regnare monstraverit, ut per speciem manifestationemque clarescat, quod nunc a fidelibus creditur et ab infidelibus non putatur. Evacuabit autem omnem principatum et potestatem, manifestando utique regnum Patris, ut omnibus notum sit, nullum principum et potestatum, sive coelestium, sive terrestrium, per se habuisse aliquid principatus et potestatis, sed ab illo ex quo sunt omnia, non solum ut sint, verum etiam ut ordinata sint. In illa enim manifestatione nulli spes aliqua remanebit in quoquam principe, aut in quoquam homine. Quod etiam nunc prophetice canitur: Bonum est sperare in Domino, quam sperare in homine; bonum est sperare in Domino, quam sperare in principibus (Psal. CXVII, 8, 9): ut ista meditatione anima jam in regnum Patris assurgat, nec cujusquam potestatem praeter illum magni faciens, nec sua sibi ipsi perniciosissime blandiens. Tradet ergo regnum Deo et Patri, cum per illum per speciem cognoscetur Pater. Regnum enim ejus sunt in quibus nunc regnat per fidem. Aliter enim dicitur regnum Christi secundum potestatem divinitatis, secundum quod ei cuncta creatura subjecta est; et aliter regnum ejus dicitur Ecclesia, secundum proprietatem fidei quae in illo est, secundum quod orat qui dicit, Posside nos (Isai. XXVI, 13, sec. LXX). Neque enim non ipse possidet omnia. Secundum quod dicitur etiam illud: Cum servi essetis peccati, liberi eratis justitiae (Rom. VI, 20). Evacuabit ergo omnem principatum et omnem potestatem et virtutem, ut nulli Patrem intuenti per Filium opus sit aut libeat in cujusquam creaturae vel in sua conquiescere potestate. 5. Oportet enim eum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis: id est, oportet regnum ejus in tantum manifestari, donec omnes inimici ejus ipsum regnare fateantur. Hoc enim intelligitur, sub pedibus ejus futuros inimicos. Quod si de justis acceperimus, ideo dictum est, inimicos, quia ex injustis justificantur, et ei credendo subduntur. De injustis autem qui ad justorum beatitudinem futuram non pertinent, sic accipiendum est, quoniam et ipsi eum regnare ipsa regni ejus manifestatione confusi fatebuntur. Ergo, Oportet eum regnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus suis, non ita dictum est, quasi cum posuerit inimicos suos sub pedibus suis, non sit postea regnaturus: sed, Oportet eum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis; oportet eum, inquit, ad tantam evidentiam regnum suum perducere, donec inimici ejus nullo modo audeant negare quod regnet. Nam scriptum est, Ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur nostri (Psal. CXXII, 2): nec ideo tamen, cum misertus nostri fuerit, oculos ab eo debemus avertere. In tantum enim est beatitudo nostra, in quantum ejus contemplatione perfruimur. Sic ergo et hoc dictum est. Oculorum nostrorum intentio ad Dominum non porrigitur, nisi usque ad impetrationem misericordiae ipsius, non ut postea inde avertatur, sed ut nihil inde amplius requirat. Donec ergo pro eo positum est, ut non amplius, intelligas. Quo enim amplius, id est, usque ad quam majorem manifestationem manifestabitur regnum Christi, nisi quousque omnes inimici eum regnare fateantur? Aliud est ergo non amplius manifestari, aliud non amplius permanere. Non amplius manifestari, est non fieri manifestius: non amplius permanere, non fieri perseverantius. Quando autem manifestius erit regnum Christi, quam cum omnibus claruerit inimicis? 6. Novissima inimica destruetur mors. Non enim erit aliud quod destruatur, posteaquam mortale hoc induerit immortalitatem. Omnia enim subjecit sub pedibus ejus: hoc est, ut etiam mortem destruat. Cum autem dixerit quia omnia subjecta sunt (dixit utique propheta in Psalmis (Psal. VIII, 8), manifestum est quia praeter eum qui subjecit illi omnia: Patrem vult intelligi omnia Filio subjecisse, sicut multis locis idem Dominus in Evangelio commendat et praedidicat, non solum propter formam servi, sed etiam propter principium de quo est, et quo aequalis est ei de quo est. Amat enim ad unum principium referre omnia, tanquam imago ejus, sed in quo inhabitat omnis plenitudo divinitatis (Coloss. II, 9). 7. Cum autem ei omnia subjecta fuerint, tunc et ipse Filius subjectus erit ei qui illi subjecit omnia. Non quasi modo non ita sit, sed tunc manifestum erit, secundum locutionem superius tractatam. Ut sit Deus omnia in omnibus. Ipse est finis, quem superius commemoravit, cum totum primo breviter vellet concludere, deinde quasi membratim explicare et exponere. Loquebatur enim de resurrectione, ubi ait, Initium Christus; deinde ii qui sunt Christi in praesentia ejus; deinde finis. Ipse scilicet finis est, ut sit Deus omnia in omnibus. Aliter enim dicitur finis qui pertinet ad consummationem, aliter qui pertinet ad consumptionem. Aliter enim finitur tunica texendo, aliter cibus comedendo. Deus autem omnia in omnibus dicitur, ut nemo eorum qui ei cohaerent, amet adversus eum suam propriam voluntatem, manifestumque sit omnibus quod idem Apostolus alio loco dicit, Quid autem habes quod non accepisti (I Cor. IV, 7)? 8. Sunt item qui sic intelligant hunc locum, Oportet eum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis, ut sub alia significatione positum hic dicant regnare; non sub ea qua positum est, regnum, de quo ait, Cum tradiderit regnum Deo et Patri: ut illud sic appellaverit, regnum, quo universam creaturam Deus regit; hoc autem sic appellaverit, regnare, ut intelligatur tanquam adversus hostem exercitum ducere, vel defendere civitatem: ut ideo dixerit, Oportet eum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis; quia talis regni, quale habent principes armatorum, nulla erit causa, hoste ita subjecto ut rebellare non possit. Nam utique dictum est in Evangelio, Et regni ejus non erit finis, secundum quod regnat in aeternum: secundum autem id quod adversus diabolum sub eo militatur; tamdiu erit utique ista militia, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis; postea vero non erit, cum pace perpetua perfruemur. 9. Haec autem ita dicta sint, ut noverimus diligentius etiam illud considerari oportere, secundum quid regnet nunc Dominus dispensatione sacramenti sui per incarnationem atque passionem. Nam secundum id quod Verbum Dei est, tam sine fine quam sine initio et sine intermissione est regnum ejus. Secundum id autem quod Verbum caro factum est (Joan. I, 14), coepit regnare in credentibus per fidem incarnationis suae. Unde est etiam illud: Dominus regnavit a ligno (Psal. XCV, 10). Hinc autem evacuavit omnem principatum et omnem potestatem et virtutem, dum non per claritatem ejus, sed per humilitatem salvi fiunt credentes in eum. Hoc est absconditum a sapientibus et prudentibus, et revelatum parvulis (Matth. XI, 25); quoniam placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes (I Cor. I, 21). Neque quidquam se inter parvulos scire dicit Apostolus, nisi Jesum Christum, et hunc crucifixum (Id. II, 2). Qua praedicatione tamdiu opus est, donec ponantur omnes inimici sub pedibus ejus: id est, ipsi humilitati ejus, quam pedum nomine significari arbitror, cedat atque subdatur omnis superbia saecularis; sicut ex maxima parte jam factum est, et quotidie fieri videmus. Sed quo fine ista fiunt? Ut tradat regnum Deo et Patri, id est ut nutritos fide incarnationis suae, perducat ad speciem qua aequalis est Patri. Jam enim eis qui crediderant, loquebatur, cum diceret: Si manseritis in verbo meo, vere discipuli mei estis; et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos (Joan. VIII, 31, 32). Regnum enim tradet Patri, cum per id regnabit in contemplantibus veritatem, quo aequalis est Patri, et per se unigenitum per speciem faciet videri Patrem. Nunc enim per hoc regnat in credentibus, quo se ipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philipp. II, 7). Tunc autem tradet regnum Deo et Patri, cum evacuaverit omnem principatum, et potestatem, et virtutem. Unde evacuabit, nisi humilitate, et patientia, et infirmitate? Quis enim principatus non evacuetur, cum Filius Dei propterea regnat in credentibus, quia eum principes saeculi judicaverunt? Quae potestas non evacuetur, cum ipse per quem facta sunt omnia, propterea regnat in credentibus, quia ita subjectus est potestatibus, ut diceret homini, Non haberes in me potestatem, nisi data tibi esset desuper (Joan. XIX, 11)? Quae virtus non evacuetur, cum ipse per quem coeli solidati sunt, ideo regnat in credentibus, quia usque ad crucem mortemque infirmatus est? Hoc autem modo Filius proprie regnat in fide credentium. Non enim Pater dici aut credi potest vel incarnatus, vel judicatus, vel crucifixus. Per speciem autem, qua aequalis est Patri, cum Patre regnat in contemplantibus veritatem. Quod autem tradet regnum Deo et Patri, a fide incarnationis suae ad speciem deitatis perducens eos qui sibi nunc credunt, non ipse amittit, sed uterque se unum ad fruendum contemplantibus praebet. Tamdiu autem opus est ut in hominibus nondum valentibus aequalitatem Patris et Filii perspicua mentis luce contueri, per hoc regnet Christus, quod tales capere possunt, et quod proprie ipse suscepit, id est, incarnationis humilitatem, donec ponat omnes inimicos sub pedibus suis: id est, donec omnis superbia saecularis incarnationis ejus humilitati subdatur. 10. Sane quod dictum est, Tunc et ipse Filius subjectus erit ei qui illi subjecit omnia; quamvis secundum susceptionem hominis dicatur, quia inde est quaestio nata, cum ageret de resurrectione mortuorum: tamen recte quaeritur utrum secundum ipsum tantum dictum sit, quod est caput Ecclesiae (Ephes. V, 23); an secundum universum Christum, annumerato corpore et membris ejus. Cum enim ait ad Galatas, Non dicit, Et seminibus, tanquam in multis; sed tanquam in uno, Et semini tuo, quod est Christus; ne ipsum hoc loco solum intelligeremus Christum, qui de Maria virgine est natus, postea dicit, Omnes enim vos unum estis in Christo Jesu. Si autem vos Christi, ergo Abrahae semen estis (Galat. III, 16, 28, 29). Et ad Corinthios cum de charitate diceret, de membris corporis similitudinem ducens: Sicut enim corpus unum est, inquit, et membra habet multa, omnia autem membra corporis cum sint multa, unum est corpus; ita et Christus. Non dixit, ita et Christi; sed, ita et Christus, ostendens Christum recte appellari etiam universum, hoc est, caput cum corpore suo, quod est Ecclesia. Et multis Scripturarum locis invenimus Christum etiam hoc modo appellari, ut cum omnibus suis membris intelligatur, quibus dictum est, Vos estis corpus Christi et membra (I Cor. XII, 12, 27). Non ergo absurde sic intelligimus. Tunc et ipse Filius subjectus erit ei qui illi subjecit omnia; ut Filium non solum caput Ecclesiae, sed et omnes cum eo sanctos intelligamus, qui sunt unum in Christo, unum semen Abrahae: subjectum autem secundum contemplationem sempiternae veritatis, ad obtinendam beatitudinem, nullo motu animi, nulla parte corporis resistente; ut in illa vita nemine amante propriam potestatem, sit Deus omnia in omnibus. LXX. De eo quod Apostolus dicit: Absorpta est mors in victoriam. Ubi est, mors, contentio tua? ubi est, mors, aculeus tuus? Aculeus autem mortis peccatum, virtus vero peccati lex (I Cor. XV, 54-56). Morte significari arbitror hoc loco carnalem consuetudinem, quae resistit bonae voluntati delectatione temporalium fruendorum. Non enim diceretur? Ubi est, mors, contentio tua? si non restitisset et repugnasset. Ipsius contentio etiam illo loco describitur: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem. Haec enim invicem sibi resistunt et adversantur, ut non quae vultis illa faciatis (Galat. V, 17). Fit ergo per sanctificationem perfectam, ut omnis carnalis appetitus spiritui nostro illuminato et vivificato, id est, bonae voluntati subjiciatur. Et sicut nunc videmus multis puerilibus delectationibus nos carere, quae nos pueros, si denegarentur, acerrime cruciabant: ita credendum est de omni carnali delectatione futurum esse, cum perfecta sanctitas totum hominem reparaverit. Nunc autem quamdiu est in nobis quod resistat bonae voluntati, auxilio Dei per bonos homines et bonos Angelos indigemus, ut donec sanetur vulnus nostrum, non ita molestet, ut perimat etiam bonam voluntatem. Hanc autem mortem peccato meruimus, quod peccatum erat ante omni modo in libero arbitrio, cum in paradiso nullus dolor denegatae delectationis voluntati bonae hominis resistebat, sicuti nunc. Verbi gratia, si quisquam existat quem nunquam delectavit venatio, omni modo liber est utrum venari velit an nolit, nec eum cruciat quisquis hoc prohibet. At si ista libertate male usus, venatus fuerit contra prohibentis imperium, paulatim subrepens delectatio mortificat animam, ut si se abstinere velit, absque molestia et sine angore non possit, cum id ante tota sanitate non ageret. Ergo aculeus mortis peccatum est; quia peccato facta est delectatio, quae jam possit resistere bonae voluntati, et cum dolore cohiberi. Quam delectationem, quia in defectu est animae deterioris effectae, jure mortem vocamus. Virtus autem peccati lex est; quia multo sceleratius et flagitiosius quae lex prohibet committuntur, quam si nulla lege prohiberentur. Tunc itaque absorpta erit mors in victoriam, cum per sanctificationem in omni parte hominis perfecta delectatione spiritualium delectatio carnalis obruetur. LXXI. De eo quod scriptum est: Invicem onera vestra portate, et sic adimplebitis legem Christi (Galat. VI, 2). 1. Quia Veteris Testamenti custodia timorem habebat, non potuit apertius significari Novi Testamenti donum esse charitatem, quam hoc loco, ubi Apostolus dicit, Invicem onera vestra portate, et sic adimplebitis legem Christi. Hanc enim Christi legem dicere intelligitur, qua ipse Dominus praecepit ut nos invicem diligamus, tantum in ea sententia praecepti pondus constituens, ut diceret: In hoc cognoscetur quoniam discipuli mei estis, si vos invicem diligatis (Joan. XIII, 34, 35). Hujus autem dilectionis officium est, invicem onera nostra portare. Sed hoc officium, quod sempiternum non est, perducet sane ad beatitudinem aeternam, in qua nulla erunt nostra onera, quae invicem portare jubeamur. Nunc vero cum in hac vita, id est, in hac via sumus, onera invicem nostra portemus, ut ad eam vitam quae caret omni onere pervenire possimus. Sicut enim de cervis nonnulli talium cognitionum studiosi scripserunt, cum fretum ad insulam transeunt pascuorum gratia, sic se ordinant, ut onera capitum suorum quae gestant in cornibus super invicem portent, ita ut posterior super anteriorem cervice projecta caput collocet. Et quia necesse est unum esse qui caeteros praecedens, non ante se habeat cui caput inclinet, vicibus id agere dicuntur; ut lassatus sui capitis onere ille qui praecedit, post omnes recedat, et ei succedat cujus ferebat caput, cum ipse praeiret. Ita invicem onera sua portantes, fretum transeunt, donec veniant ad terrae stabilitatem (Plin. lib. 8, cap. 32). Istam fortasse cervorum naturam intenderat Salomon, cum ait, Cervus amicitiae et pullus gratiarum tuarum colloquantur tecum (Prov. V, 19, sec. LXX). Nihil enim sic probat amicum, quemadmodum oneris amici portatio. 2. Nec tamen invicem onera nostra portaremus, si unum tempus esset infirmitatis amborum, qui onera sua sustinent, aut unum infirmitatis genus: sed diversa tempora et diversa genera infirmitatis faciunt ut onera nostra portare invicem valeamus. Verbi gratia, iram fratris tui tunc portabis, cum tu adversus eum non irasceris; ut rursus eo tempore quo te ira praeoccupaverit, ille te lenitate et tranquillitate sua supportet. Hoc exemplum ad id pertinet, cum diversa sunt tempora portantium onera sua, quamvis ipsa diversa non sit infirmitas: in ambobus enim ab invicem ira portatur. Ad diversum autem infirmitatis genus aliud exemplum videndum est: veluti si quis loquacitatem in se vicerit, et pertinaciam nondum vicerit, alius vero adhuc loquax, sed jam pertinax non sit; debet ille hujus loquacitatem et iste illius pertinaciam, donec illud in illo et hoc in isto sanetur, charitate portare. Par quippe infirmitas in duobus si uno accidat tempore, tolerare se invicem non valent, cum adversum se intenditur. Nam adversus aliquem tertium, et duo irati sibi conveniunt, et se tolerant: quanquam nec tolerare se invicem dicendi sunt, sed potius se invicem consolari. Sicut et tristes de re una, magis se portant et quasi incumbunt sibi, quam si unus tristis esset et alius gauderet: si autem adversus se tristes sint, prorsus se tolerare non possunt. Et ideo in hujusmodi affectionibus suscipienda est aliquantulum ipsa aegritudo, de qua vis alium per te liberari; et sic suscipienda, ut ad auxilium, non ad aequalitatem miseriae valeat: quemadmodum se inclinat, qui manum jacenti porrigit. Non enim se projicit, ut ambo jaceant; sed incurvat tantum, ut jacentem erigat. 3. Neque ulla res officiosum istum laborem ad portanda onera aliorum facit libenter impendi, nisi cum cogitamus quanta pro nobis pertulerit Dominus. Hinc enim admonens Apostolus ait: Hoc sentite in vobis, quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo; sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo; humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Superius enim dixerat, Non quae sua sunt unusquisque intendens, sed ea quae aliorum (Philipp. II, 4-8). Huic sententiae contexuit quod dictum est; nam ita sequitur: Hoc sentite in vobis, quod et in Christo Jesu. Ad hoc duntaxat, ut quemadmodum ille in eo quod Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14), et sine peccato cum esset, peccata nostra suscepit, non attendit sua, sed nostra; ita et nos libenter, ad ejus imitationem, invicem onera nostra portemus. 4. Huic cogitationi accedit etiam illa cogitatio, quia ille suscepit hominem, nos autem homines sumus: et considerare debemus quod aegritudinem sive animi, sive corporis, quam in alio homine videmus, etiam nos habere potuimus, aut possumus. Hoc ergo exhibeamus illi cujus infirmitatem portare volumus, quod ab illo nobis vellemus exhiberi, si forte nos in ea essemus, et ipse non esset. Ad hoc pertinet quod ipse Apostolus ait, Omnibus omnia factus sum, ut omnes lucrifacerem (I Cor. IX, 22): cogitando scilicet in eo vitio etiam se esse potuisse, unde cupiebat alium liberare. Compatiendo enim potius id agebat, non mentiendo, sicut quidam suspicantur, et hi maxime qui suis mendaciis defendendis, quae negare non possunt, alicujus magni exempli patrocinium quaerunt. 5. Deinde etiam illud cogitandum, nullum esse hominem qui non possit habere aliquod bonum quod tu nondum habes, etiamsi lateat, in quo sine dubio possit te esse superior. Quae cogitatio ad contundendam edomandamque superbiam valet, ne arbitreris quoniam tua quaedam bona eminent et apparent, ideo alterum nulla habere quae lateant, et fortassis majoris ponderis bona quibus te superat nescientem. Non enim falli nos, aut adulatione potius uti, Apostolus jubet, cum dicit, Nihil per contentionem neque per inanem gloriam, sed in humilitate mentis alter alterum existimantes superiorem sibi (Philipp. II, 3). Non hoc ita debemus existimare, ut non existimemus, sed nos existimare fingamus; sed vere existimemus aliquid occultum esse posse in alio, quo nobis superior sit, etiamsi bonum nostrum, quo illo videmur superiores esse, non sit occultum. Istae cogitationes deprimentes superbiam, et acuentes charitatem, faciunt onera fraterna invicem, non solum aequo animo, sed etiam libentissime sustineri. Nullo modo autem de quoquam homine incognito ferenda sententia est: et nemo nisi per amicitiam cognoscitur. Et ideo amicorum mala firmius sustinemus, quia bona eorum nos delectant et tenent. 6. Nullius itaque repudianda est amicitia sese ingenerentis ad amicitiam copulandam; non ut statim recipiatur, sed ut recipiendus optetur, atque ita tractetur, ut recipi possit. Illum enim receptum in amicitiam possumus dicere, cui omnia consilia nostra refundere audeamus. Et si quisquam est qui se non audet ingerere ad amicitiam faciendam, cum aliquo nostro temporali honore aut dignitate revocetur; descendendum est ad eum, et offerendum illi quadam comitate et submissione animi, quod petere per se ipse non audet. Sane quamvis rarius, tamen aliquoties accidit ut ejus quem volumus in amicitiam recipere, prius nobis innotescant mala quam bona, quibus offensi et quodam modo repercussi relinquimus eum, et ad bonorum ejus, quae forte occultiora sunt, indagationem non pervenimus. Admonet itaque Dominus Jesus Christus, qui nos vult effici imitatores suos, ut ejus infirma toleremus, ut ad quaedam sana, in quorum delectatione acquiescamus, per charitatis tolerantiam perducamur. Ait enim: Non est opus sanis medicus, sed aegrotantibus (Matth. IX, 12). Ideoque, si propter Christi charitatem etiam eum qui omni ex parte fortassis aegrotat, repellere ab animo non debemus, quoniam sanari potest per Verbum Dei; quanto minus eum qui propterea nobis videri potest totus aegrotus, quia quaedam ejus saucia in primo ingressu amicitiae non potuimus sustinere, et quod est gravius, cum offensione animi de toto homine ausi sumus temerariam praejudicii ferre sententiam, non timentes quod dictum est, Nolite judicare, ut non judicemini; et, In qua mensura mensi fueritis, in eamdem remetietur vobis (Id. VII, 1, 2). Saepe autem illa quae bona sunt, prius apparent: in quibus etiam temerarium benevolentiae judicium cavendum est, ne cum totum bonum putaveris, ea quae postea mala apparuerint, securum et imparatum te inveniant, et gravius offendant; ut eum quem temere dilexeras acerbius oderis, quod nefas est. Quia etiamsi nulla ejus bona praecederent, et haec quae postea apparuerunt mala, prius eminerent, toleranda tamen erant, donec omnia cum illo ageres, quibus talia sanari solent: quanto magis cum ea bona praecesserunt, quae tanquam pignora nos debent ad posteriora toleranda constringere? 7. Ipsa est ergo lex Christi, ut invicem onera nostra portemus. Christum autem diligendo, facile sustinemus infirmitatem alterius, etiam quem nondum propter bona sua diligimus. Cogitamus enim quia ille quem diligimus, Dominus propter eum mortuus est. Quam charitatem apostolus Paulus nobis ingessit, cum diceret: Et peribit infirmus in tua scientia frater, propter quem Christus mortuus est (I Cor. VIII, 11)! Ut si illum infirmum propter vitium quo infirmus est, minus diligimus, illum in eo consideremus, qui mortuus est propter illum. Christum autem non diligere, non infirmitas, sed mors est. Quapropter ingenti cura et implorata Dei misericordia cogitandum est, ne Christum negligamus propter infirmum, cum infirmum debeamus diligere propter Christum. LXXII. De temporibus aeternis. Quaeri potest quomodo ab ipso apostolo Paulo dictum sit, Ante tempora aeterna (Tit. I, 2). Si enim tempora, quomodo aeterna? Nisi forte ante omnia tempora intelligi voluit. Quia si dixisset, ante tempora, neque addidisset, aeterna; posset accipi, ante quaedam tempora, quae ante se haberent alia tempora. Aeterna autem maluit dicere quam omnia, fortassis ideo, quia tempus non coepit ex tempore. An tempora aeterna aevum significavit; inter quod et tempus, hoc distat, quod illud stabile est, tempus autem mutabile ? LXXIII. De eo quod scriptum est: Et habitu inventus ut homo (Philipp. II, 7). 1. Multis modis habitum dicimus: vel habitum animi, sicut est cujuscumque disciplinae perceptio, usu roborata atque firmata; vel habitum corporis, secundum quem dicimus alium alio esse succulentiorem et validiorem, quae magis proprie habitudo dici solet; vel habitum eorum quae membris nostris accommodantur extrinsecus, secundum quem dicimus vestitum, calceatum, armatum, et si quod ejusmodi est. In quibus omnibus generibus (si quidem nomen hoc ductum est ab illo verbo, quod est habere) manifestum est in ea re dici habitum, quae accidit alicui, ita ut eam possit etiam non habere. Nam et doctrina accidit animo, et succus ac robur corpori; et vestis atque arma, non dubium est quin accidant membris nostris: ita ut et imperitus possit esse animus, si ei doctrina non accideret; et exile atque languidum corpus, sine succo viscerum et robore; et nudus sine veste, et inermis sine armis, et pede nudo sine calceamentis esse homo potest. Habitus ergo in ea re dicitur, quae nobis ut habeatur accidit. Verumtamen hoc interest, quod quaedam eorum quae accidunt nobis, ut habitum faciant, non mutantur a nobis, sed ipsa nos mutant in se, ipsa integra et inconcussa manentia: sicuti sapientia, cum accidit homini, non ipsa mutatur, sed hominem mutat, quem de stulto sapientem facit. Quaedam vero sic accidunt, ut et mutent et mutentur: sicuti cibus ipse amittens speciem suam, in corpus nostrum vertitur; et nos refecti cibo, ab exilitate atque languore in robur atque valentiam commutamur. Tertium vero genus est, cum ipsa quae accidunt, mutantur ut habitum faciant, et quodam modo formantur ab eis quibus habitum faciunt, sicuti est vestis: nam cum reposita vel projecta est, non habet eam formam, quam sumit cum induitur atque inducitur membris. Ergo induta accipit formam quam non habebat exuta; cum ipsa membra, et cum exuuntur, et cum induuntur, in suo statu maneant. Potest esse et quartum genus, cum ea quae accidunt, ad faciendum habitum, nec ea mutant quibus accidunt, nec ab eis ipsa mutantur: sicuti annulus digito, si non nimis subtiliter attendatur. Verumtamen hoc genus aut nullum est, si diligenter discutias, aut omnino rarissimum. 2. Cum ergo Apostolus de unigenito Dei Filio loqueretur, quantum pertinet ad ejus divinitatem, secundum id quod verissimus Deus est, aequalem dixit esse Patri, quod non ei fuit tanquam rapinam, id est, quasi alienum appetere, si semper manens in ea aequalitate, nollet homine indui, et hominibus ut homo apparere: sed semetipsum exinanivit, non formam suam mutans, sed formam servi accipiens; neque conversus aut transmutatus in hominem, amissa incommutabili stabilitate, sed quanquam verum hominem suscipiendo, ipse susceptor, in similitudinem hominum factus, non sibi, sed eis quibus in homine apparuit, habitu inventus est ut homo (Philipp. II, 6, 7); id est, habendo hominem, inventus est ut homo. Non enim poterat inveniri Deus ab iis qui cor immundum habebant, et Verbum apud Patrem videre non poterant, nisi hoc suscipiendo quod possent videre, et per quod ad illud lumen interius ducerentur. Iste autem habitus non est ex primo genere; non enim manens in se natura hominis naturam Dei commutavit: neque ex secundo; non enim et mutavit homo Deum, et mutatus est ab illo: neque ex quarto; non enim sic assumptus est homo, ut neque ipse mutaret Deum, nec ab illo mutaretur: sed potius ex tertio; sic enim assumptus est, ut commutaretur in melius, et ab eo formaretur ineffabiliter excellentius atque conjunctius quam vestis, cum ab homine induitur. Hoc ergo habitus nomine satis significavit Apostolus quemadmodum dixerit, in similitudinem hominum factus; quia non transfiguratione in hominem, sed habitu factus est, cum indutus est homine, quem sibi uniens quodam modo atque conformans, immortalitati aeternitatique sociaret. Sed illum habitum, qui est in perceptione sapientiae et disciplinae, Graeci ἔξιν vocant: hunc autem, secundum quem dicimus vestitum vel armatum σχῆμα potius vocant. Ex quo intelligitur de isto genere habitus locutum Apostolum; quandoquidem in graecis exemplaribus σχήματι scriptum est, quod nos in latinis habitu habemus. Quo nomine oportet intelligi non mutatum esse Verbum susceptione hominis, sicuti nec membra veste induta mutantur: quanquam illa susceptio ineffabiliter susceptum suscipienti copulaverit: sed quantum verba humana rebus ineffabilibus coaptari possunt, ne mutatus intelligatur Deus humanae fragilitatis assumptione, electum est ut graece σχῆμα, et latine diceretur habitus illa susceptio. LXXIV. De eo quod scriptum est in Epistola Pauli ad Colossenses: In quo habemus redemptionem et remissionem peccatorum, qui est imago Dei invisibilis (Coloss. I, 14, 15). Imago et aequalitas et similitudo distinguenda sunt. Quia ubi imago, continuo similitudo, non continuo aequalitas: ubi aequalitas, continuo similitudo, non continuo imago: ubi similitudo, non continuo imago, non continuo aequalitas. Ubi imago, continuo similitudo, non continuo aequalitas: ut in speculo est imago hominis, quia de illo expressa est; est etiam necessario similitudo, non tamen aequalitas, quia multa desunt imagini, quae tamen insunt illi rei de qua expressa est. Ubi aequalitas, continuo similitudo, non continuo imago: velut in duobus ovis paribus, quia inest aequalitas, inest et similitudo; quaecumque enim adsunt uni, adsunt et alteri; imago tamen non est, quia neutrum de altero expressum est. Ubi similitudo, non continuo imago, non continuo aequalitas: omne quippe ovum omni ovo, in quantum ovum est, simile est; sed ovum perdicis, quamvis in quantum ovum est, simile sit ovo gallinae, nec imago tamen ejus est, quia de illo expressum non est; nec aequale, quia brevius est, et alterius generis animantium. Sed ubi dicitur, Non continuo, utique intelligitur quia esse aliquando potest. Potest ergo esse aliqua imago in qua sit etiam aequalitas: ut in parentibus et filiis inveniretur imago et aequalitas et similitudo, si intervallum temporis defuisset; nam et de parente expressa est similitudo filii, ut recte dicatur imago, et potest esse tanta, ut recte etiam dicatur aequalitas, nisi quod parens tempore praecessit. Ex quo intelligitur et aliquando aequalitatem non solum similitudinem habere, sed etiam imaginem; quod in superiori exemplo manifestum est. Potest etiam aliquando similitudo esse et aequalitas, quamvis non sit imago; ut de duobus ovis paribus dictum est. Potest etiam similitudo et imago esse, quamvis non sit aequalitas; ut in speculo ostendimus. Potest et similitudo esse, ubi et aequalitas et imago sit; sicut de filiis commemoravimus, excepto tempore, quo praecedunt parentes. Sic enim aequalem syllabam syllabae dicimus; quamvis altera praecedat, altera subsequatur. In Deo autem, quia conditio temporis vacat; non enim potest recte videri Deus in tempore generasse Filium, per quem condidit tempora: consequens est ut non solum sit imago ejus, quia de illo est, et similitudo, quia imago (Coloss. I, 15); sed etiam aequalitas tanta, nec temporis quidem intervallum impedimento sit. LXXV. De haereditate Dei. 1. Sicut Apostolus ad Hebraeos dicit, Testamentum testatoris morte firmatur (Hebr. IX, 17); propterea mortuo pro nobis Christo, Novum Testamentum firmatum esse asserit: cujus similitudo Vetus Testamentum erat, in quo mors testatoris per victimam praefigurabatur. Si ergo quaeratur quomodo simus, secundum ejusdem Apostoli verba, cohaeredes Christi, et filii atque haeredes Dei (Rom. VIII, 17); cum etiam haereditas morte decessoris firma teneatur, nec ullo alio modo possit haereditas intelligi: respondetur, ipso quidem mortuo factos nos esse haeredes, quoniam filii ejus etiam dicti sumus. Non jejunant, inquit, filii sponsi, quamdiu cum illis est sponsus (Matth. IX, 15). Haeredes ergo ejus dicimur, quia reliquit nobis pacis ecclesiasticae possessionem per fidem temporalis dispensationis, quam in hac vita possidemus, quod testatus est dicens, Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis (Joan. XIV, 27). Cohaeredes autem ejus efficiemur, cum in fine saeculi mors absorbebitur in victoriam (I Cor. XV, 54). Tunc enim similes ei erimus, quando videbimus eum sicuti est (I Joan. III, 2). Quam haereditatem non ejus Patris morte adipiscimur, qui mori non potest; quandoquidem ipse fit haereditas nostra, secundum illud quod scriptum est, Dominus pars haereditatis meae (Psal. XV, 5): sed quoniam, cum vocati sumus adhuc parvuli, et ad spiritualia contemplanda minus idonei, usque ad humillimas nostras cogitationes se divina miseratio porrexit, ut quomodocumque cernere niteremur, quod non evidenter atque perspicue cernebamus, idipsum moritur quod in aenigmate cernebamus, cum facie ad faciem cernere coeperimus. Convenienter ergo dicitur moriturum esse quod auferetur: Cum autem venerit quod perfectum est, auferetur quod ex parte est (I Cor. XIII, 10). Ita nobis quodam modo moritur Pater in aenigmate, et idem ipse fit haereditas, cum facie ad faciem videtur; non quia ipse moritur, sed imperfecta in eum nostra visio perfecta visione perimitur: et tamen nisi illa prior nos nutriret, ad aliam plenissimam et evidentissimam non efficeremur idonei. 2. Quod si etiam de Domino Jesu Christo, non secundum Verbum in principio Deum apud Deum (Joan. I, 1), sed secundum puerum, qui proficiebat aetate ac sapientia (Luc. II, 40), pius intellectus admittit, propria illa susceptione servata, quae communis ei cum caeteris hominibus non est, cujus tanquam morte possideat haereditatem, manifestum est. Non enim nos cohaeredes ejus esse possumus, nisi et ipse haeres sit. Si autem pietas hoc non admittit, ut primo ex parte videret homo Dominicus, deinde ex toto quanquam in sapientia proficere dictus sit; in corpore suo intelligatur haeres, id est Ecclesia, cujus cohaeredes sumus: quemadmodum filii ejus matris dicimur, quamvis ex nobis constet. 3. Sed rursum quaeri potest, cujus morte facti simus etiam nos haereditas Dei, secundum illud, Dabo tibi gentes haereditatem tuam (Psal. II, 8): nisi forte hujus mundi, quo prius tanquam dominante tenebamur. Post autem cum dicimus, Mihi mundus crucifixus est, et ego mundo (Galat. VI, 14); possidet nos Christus, mortuo illo qui nos possidebat: cum ei renuntiamus morimur illi, et ipse nobis. LXXVI. De eo quod apostolus Jacobus dicit: Vis autem scire, o homo inanis, quia fides sine operibus otiosa est (Jacobi II, 20)? 1. Quoniam Paulus apostolus praedicans justificari hominem per fidem sine operibus, non bene intellectus est ab eis qui sic acceperunt dictum, ut putarent, cum semel in Christum credidissent, etiamsi male operarentur, et facinorose flagitioseque viverent, salvos se esse posse per fidem: locus iste hujus Epistolae eumdem sensum Pauli apostoli, quomodo sit intelligendus, exponit (Jacobi II, 17-24). Ideoque magis Abrahae utitur exemplo, vacuam esse fidem, si non bene operetur; quoniam Abrahae exemplo etiam Paulus apostolus usus est, ut probaret justificari hominem per fidem sine operibus Legis (Rom. IV, 2). Cum enim bona opera commemorat Abrahae, quae ejus fidem comitata sunt, satis ostendit Paulum apostolum non ita per Abraham docere justificari hominem per fidem sine operibus, ut si quis crediderit, non ad eum pertineat bene operari; sed ad hoc potius, ut nemo meritis priorum operum arbitretur se pervenisse ad donum justificationis, quae est in fide. In hoc enim se Gentibus in Christum credentibus Judaei praeferre cupiebant, quod dicebant se meritis bonorum operum quae in Lege sunt, ad evangelicam gratiam pervenisse: ideoque scandalizabantur multi, qui ex eis crediderant, quod incircumcisis Gentibus Christi gratia traderetur. Unde apostolus Paulus dicit posse hominem sine operibus, sed praecedentibus, justificari per fidem. Nam justificatus per fidem quomodo potest nisi juste deinceps operari, quamvis antea nihil operatus juste, ad fidei justificationem pervenerit, non merito bonorum operum, sed gratia Dei, quae in illo jam vacua esse non potest cum jam per dilectionem bene operatur? Quod si cum crediderit, mox de hac vita decesserit, justificatio fidei manet cum illo, nec praecedentibus bonis operibus, quia non merito ad illam, sed gratia pervenit; nec consequentibus, quia in hac vita esse non sinitur. Unde manifestum est, quod Paulus apostolus dicit, Arbitramur enim hominem justificari per fidem sine operibus (Id. III, 28), non ita intelligendum esse, ut accepta fide, si vixerit, dicamus eum justum, etiamsi male vixerit. Ideo exemplo Abrahae et apostolus Paulus utitur, quia sine operibus legis, quam non acceperat, per fidem justificatus est; et Jacobus, quia fidem ipsius Abrahae opera bona consecuta esse demonstrat, ostendens quemadmodum intelligendum sit quod Paulus apostolus praedicavit. 2. Nam qui putant istam Jacobi apostoli sententiam contrariam esse illi Pauli apostoli sententiae, possunt arbitrari etiam ipsum Paulum sibi esse contrarium, quia dicit alio loco: Non enim auditores legis justi sunt apud Deum, sed factores legis justificabuntur (Id. II, 13). Et alio loco: Sed fides quae per dilectionem operatur (Galat. V, 6). Et iterum: Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini; si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis (Rom. VIII, 13). Quae sint autem facta carnis, quae operibus spiritualibus mortificanda sunt, alio loco demonstrat, dicens: Manifesta autem sunt opera carnis, quae sunt fornicationes, immunditiae, impudicitia, idolorum servitus, veneficia, inimicitiae, contentiones, aemulationes, animositates, dissensiones, haereses, invidiae, ebrietates, commessationes, et his similia; quae praedico vobis, sicut praedixi, quoniam qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt (Galat. V, 19-21). Et ad Corinthios ait: Nolite errare; neque fornicatores, neque idolis servientes, neque adulteri, neque molles, neque masculorum concubitores, neque fures, neque avari, neque ebriosi, neque maledici, neque rapaces regnum Dei possidebunt. Et haec quidem fuistis; sed abluti estis, sed sanctificati estis, sed justificati estis in nomine Domini nostri Jesu Christi, et in Spiritu Dei nostri (I Cor. VI, 9-11). Quibus sententiis manifestissime docet non eos praeterito bono opere ad fidei justificationem pervenisse; nec meritis eorum istam gratiam datam, quando dicit, Et haec quidem fuistis: sed cum dicit, Qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt; satis ostendit, jam ex quo crediderunt, bene operari debere. Quod et Jacobus dicit, et multis omnino locis idem apostolus Paulus satis aperteque praedicat, recte vivendum omnibus qui in Christo crediderunt, ne ad poenas perveniant. Quod et ipse Dominus commemorat, dicens: Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum; sed qui facit voluntatem Patris mei qui in coelis est, ipse intrabit in regnum coelorum (Matth. VII, 21). Et alibi: Utquid dicitis mihi, Domine, Domine, et non facitis quae dico vobis (Luc. VI, 46)? Et, Omnis qui audit verba mea haec et facit ea, similabo eum viro prudenti, qui aedificavit domum suam supra petram, etc. Et qui audit verba mea haec et non facit ea, similabo eum viro stulto, qui aedificavit domum suam super arenam, etc. (Matth. VII, 24-27). Quapropter non sunt sibi contrariae duorum apostolorum sententiae, Pauli et Jacobi, cum dicit unus justificari hominem per fidem sine operibus, et alius dicit inanem esse fidem sine operibus: quia ille dicit de operibus quae fidem praecedunt, iste de iis quae fidem sequuntur; sicut etiam ipse Paulus multis locis ostendit. LXXVII. De timore, utrum peccatum sit. Omnis perturbatio, passio; omnis cupiditas, perturbatio: omnis igitur cupiditas, passio. Omnis autem passio, cum est in nobis, ipsa passione patimur; et in quantum passio est, patimur: omnis igitur cupiditas, cum est in nobis, ipsa cupiditate patimur; et in quantum cupiditas est, patimur. Omnis autem passio, in quantum ipsa passione patimur, non est peccatum: sic et si patimur timorem, non est peccatum. Tanquam si diceretur, Si bipes est, non est pecus. Si ergo propterea hoc non est consequens, quia multa sunt pecora bipedia; propterea et illud non est consequens, quia multa sunt peccata quae patimur. Hoc enim contra dicitur, non esse consequens ut si patimur timorem, ideo non sit peccatum. Tu autem dicis consequens esse ut si patimur timorem, non sit peccatum; cum tamen concedas aliqua esse peccata quae patimur. LXXVIII. De pulchritudine simulacrorum. Ars illa summa omnipotentis Dei, per quam ex nihilo facta sunt omnia, quae etiam sapientia ejus dicitur, ipsa operatur etiam per artifices, ut pulchra atque congruentia faciant; quamvis non de nihilo, sed de aliqua materia operentur, velut ligno, aut marmore, aut ebore, et si quod aliud materiae genus manibus artificis subditur. Sed ideo isti non possunt de nihilo aliquid fabricare, quia per corpus operantur; cum tamen eos numeros, et lineamentorum convenientiam, quae per corpus corpori imprimunt, in animo accipiant ab illa summa sapientia, quae ipsos numeros et ipsam convenientiam longe artificiosius universo mundi corpori impressit, quod de nihilo fabricatum est: in quo sunt etiam corpora animalium, quae jam de aliquo, id est, de elementis mundi fabricantur; sed longe potentius excellentiusque, quam cum artifices homines easdem figuras corporum et formas in suis operibus imitantur. Non enim omnis numerositas humani corporis invenitur in statua; sed tamen quaecumque ibi invenitur, ab illa sapientia per artificis manum trajicitur, quae ipsum corpus humanum naturaliter fabricat. Nec ideo tamen pro magno habendi sunt, qui talia opera fabricant, aut diligunt; quia minoribus rebus intenta anima, quas per corpus corporaliter facit, minus inhaeret ipsi summae sapientiae, unde istas potentias habet: quibus male utitur, dum foris eas exercet; illa enim in quibus eas exercet, diligens, interiorem earum formam stabilem negligit, et inanior infirmiorque efficitur. Qui vero talia opera etiam coluerunt, quantum deviaverint a veritate, hinc intelligi potest, quia si ipsa animalium corpora colerent, quae multo excellentius fabricata sunt, et quorum sunt illa imitamenta, quid eis infelicius diceremus? LXXIX. Quare magi Pharaonis fecerunt quaedam miracula sicut Moyses famulus Dei (Exod. VII, VIII)? 1. Omnis anima partim privati cujusdam juris sui potestatem gerit, partim universitatis legibus sicut publicis coercetur et regitur. Quia ergo unaquaeque res visibilis in hoc mundo habet potestatem angelicam sibi praepositam, sicut aliquot locis divina Scriptura testatur, de ea re cui praeposita est, aliter quasi privato jure agit, aliter tanquam publice agere cogitur. Potentior est enim parte universitas; quoniam illud quod ibi privatim agit, tantum agere sinitur, quantum lex universitatis sinit. Sed unaquaeque anima tanto est pietate purgatior, quanto privato suo minus delectata, legem universitatis intuetur, eique devote ac libenter obtemperat. Est enim lex universitatis divina sapientia. Quanto autem amplius privato suo gaudet, et neglecto Deo, qui omnibus animis utiliter ac salubriter praesidet, ipsa sibi vel aliis quibus potuerit, vult esse pro Deo, suam potius in se vel in alios, quam illius in omnes diligens potestatem, tanto est sordidior, tantoque magis poenaliter divinis legibus, tanquam publicis servire cogitur. Quanto igitur etiam humana anima deserto Deo, suis honoribus vel sua potestate fuerit delectata, tanto magis subditur talibus potestatibus, quae privato suo gaudent, et honorari ab hominibus sicut dii cupiunt: quibus divina lege saepe conceditur, ut eis quos sibi secundum eorum merita subjugaverint, privato illo jure etiam miraculorum aliquid praestent, in his rebus exhibendorum, quibus sunt infimo, sed tamen ordinatissimo potestatum gradu praepositae. Sed ubi divina tanquam publica lex jubet, vincit utique privatam licentiam: quanquam et ipsa privata licentia, nisi universalis potestatis divinae permissione, nulla esset. Ideoque fit ut sancti Dei servi, quando hoc donum eos habere utile est, secundum publicam et quodammodo imperialem legem, hoc est, summi Dei potestatem imperent infimis potestatibus ad quaedam visibilia miracula facienda: in illis enim Deus ipse imperat, cujus templum sunt, et quem contempta sua privata potestate ardentissime diligunt. In magicis autem imprecationibus, ad illecebram deceptionis, ut sibi subjugent eos quibus talia concedunt, praestant effectum precibus et ministeriis eorum, privato illo jure largientes, quod sibi licet largiri honorantibus se, sibique servientibus, et quaedam secum in sacramentis suis pacta servantibus. Et quando videntur imperare magi, per sublimiorum nomina inferiores terrent; et nonnulla visibilia, quae propter infirmitatem carnis magna videntur hominibus non valentibus aeterna contueri, quae per seipsum praestat dilectoribus suis verus Deus, mirantibus exhibent. Haec autem permittit Deus juste omnia moderans, ut pro cupiditatibus et electionibus suis servitutes eorum libertatesque distribuat. Et si quando invocatione summi Dei, aliquid pro suis malis cupiditatibus impetrant, vindicta est illa, non gratia. Non enim frustra dicit Apostolus, Tradidit illos Deus in desideria cordis eorum (Rom. I, 26). Quorumdam enim peccatorum perpetrandorum facilitas poena est aliorum praecedentium. 2. Quod autem Dominus dicit, Non potest satanas satanam excludere (Marc. III, 23): ne forte quisquam utens nominibus aliquarum infimarum potestatum, cum daemonium excluserit, falsam putet esse istam Domini sententiam; ad hoc intelligat dictum, quia hoc modo satanas, etiamsi corpori aut corporis sensibus parcit, ideo parcit, ut ipsius hominis voluntati per impietatis errorem triumpho majore dominetur. Hoc autem modo non exit satanas, sed potius in intima ingreditur, ut in eo sic operetur, quemadmodum dicit Apostolus: Secundum principem potestatis aeris hujus, qui nunc operatur in filiis diffidentiae (Ephes. II, 2). Non enim sensus corporis eorum turbabat atque torquebat, aut eorum corpora collidebat, sed in eorum voluntate, vel potius cupiditate regnabat. 3. Quod autem dicit pseudoprophetas multa signa et prodigia facturos, ita ut fallant etiam, si fieri potest, electos (Matth. XXIV, 24); admonet utique ut intelligamus quaedam miracula etiam sceleratos homines facere, qualia sancti facere non possunt: nec tamen ideo potioris loci apud Deum esse arbitrandi sunt. Non enim acceptiores erant Deo, quam populus Israel, magi Aegyptiorum; quia non poterat ille populus facere quod illi faciebant: quamvis Moyses in virtute Dei majora potuerit (Exod. VII-XII). Sed ideo non omnibus sanctis ista tribuuntur, ne perniciosissimo errore decipiantur infirmi, existimantes in talibus factis majora dona esse, quam in operibus justitiae, quibus aeterna vita comparatur. Propterea Dominus prohibet hinc gaudere discipulos, cum ait: Nolite in hoc gaudere, quoniam spiritus vobis subjiciuntur; sed in hoc gaudete, quoniam nomina vestra scripta sunt in coelis (Luc. X, 20). 4. Cum ergo talia faciunt magi, qualia nonnunquam sancti faciunt, talia quidem visibiliter esse apparent, sed et diverso fine et diverso jure fiunt. Illi enim faciunt quaerentes gloriam suam, isti quaerentes gloriam Dei: et illi faciunt per quaedam potestatibus concessa in ordine suo, quasi privata commercia vel veneficia; isti autem publica administratione, jussu ejus cui cuncta creatura subjecta est. Aliter enim cogitur possessor equum dare militi, aliter eum tradit emptori, vel cuilibet donat aut commodat. Et quemadmodum plerique mali milites quos imperialis disciplina condemnat, signis imperatoris sui nonnullos possessores territant, et ab eis aliquid, quod publice non jubetur, extorquent: ita nonnunquam mali christiani, vel schismatici, vel haeretici per nomen Christi aut verba aut sacramenta christiana exigunt aliquid a potestatibus, quibus honori Christi cedere indictum est. Cum autem malis jubentibus cedunt, voluntate ad seducendos homines cedunt, quorum errore laetantur. Quapropter aliter magi faciunt miracula, aliter boni christiani, aliter mali christiani: magi per privatos contractus, boni christiani per publicam justitiam, mali christiani per signa publicae justitiae. Nec mirum est quod haec signa valent, cum ab eis adhibentur; quando etiam cum usurpantur ab extraneis, qui omnino suum nomen ad istam militiam non dederunt, propter honorem tamen excellentissimi Imperatoris valent. Ex quibus fuit ille, de quo discipuli Domino nuntiaverunt, quod in nomine ejus ejiceret daemonia, quamvis cum eis eum non sequeretur (Id. IX, 49). Cum autem non cedunt his signis hujusmodi potestates, Deus ipse prohibet occultis modis, cum id justum atque utile judicat. Nam nullo modo ulli spiritus audent haec signa contemnere: contremiscunt enim haec, ubicumque illa conspexerint. Sed nescientibus hominibus aliud jubetur divinitus, vel ad confundendos malos, cum eos oportet confundi; sicut de Scevae filiis in Actibus Apostolorum legimus, quibus ait immundus spiritus, Jesum scio, et Paulum novi: vos autem, qui estis (Act. XIX, 14, 15)? vel ad admonendos bonos, ut proficiant in fide, atque ista non jactanter, sed utiliter possint: vel ad discernenda dona membrorum Ecclesiae; sicut Apostolus ait, Numquid omnes virtutes? numquid omnes habent dona curationum (I Cor. XII, 30)? Propter has igitur causas plerumque, ut dictum est, nescientibus hominibus jubetur divinitus, id est, ut his signis adhibitis hujusmodi potestates voluntati hominum non obtemperent. 5. Ut autem mali bonis saepe temporaliter noceant, potestatem in eos accipiunt, ad majorem bonorum utilitatem, propter exercitationem patientiae. Itaque anima christiana semper invigilet in tribulationibus suis sequi voluntatem Domini sui, ne ordinationi Dei resistendo acquirat sibi gravius judicium. Quod enim ipse Dominus agens hominem Pontio Pilato dixit, hoc et Job diabolo posset dicere: Non haberes in me potestatem, nisi data esset tibi desuper (Joan. XIX, 11). Non ergo ejus voluntas cujus malitiae potestas in bonos datur, sed ejus voluntas a quo haec potestas datur, debet nobis esse charissima. Quoniam tribulatio patientiam operatur, patientia probationem, probatio vero spem, spes autem non confundit; quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis (Rom. V, 3-5). LXXX. Adversus Apollinaristas. 1. Cum quidam haeretici, qui Apollinaristae ex Apollinari quodam auctore suo dicti esse perhibentur, assererent Dominum nostrum Jesum Christum, in quantum homo fieri dignatus est, non habuisse humanam mentem, inhaerentes eis nonnulli, et eos studiose audientes, delectati sunt quidem ea perversitate, qua ille hominem in Deo minuebat, dicens eum non habuisse mentem, hoc est rationalem animam, qua homo a pecoribus secundum animum differt. Sed cum secum ipsi cogitarent, fatendum esse, si ita est, ut unigenitus Dei Filius, Sapientia et Verbum Patris, per quod facta sunt omnia, belluam quamdam cum figura humani corporis suscepisse credatur; displicuerunt sibi, non tamen ad correctionem, ut redirent ad veritatis viam, totumque hominem a Sapientia Dei susceptum esse confiterentur, nulla diminutione naturae: sed ampliore usi audacia, ipsam etiam animam totumque utile hominis alienantes ab eo, solam carnem humanam eum suscepisse dixerunt, adhibentes etiam testimonium ex Evangelio; imo illam sententiam non intelligendo, perversi confligere audent adversus catholicam veritatem, dicentes scriptum esse, Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14). Sub his enim verbis ita Verbum volunt carni esse copulatum atque concretum, ut nulla ibi non solum mens, sed nec anima humana intersistat. 2. Quibus primo respondendum est, ideo sic esse illud in Evangelio positum, quia usque ad visibilem carnem assumptio illa humanae naturae a Domino facta est, atque in tota illa unitate susceptionis principaliter Verbum est, extrema autem atque ultima caro. Volens itaque Evangelista commendare pro nobis dejectionem humilitatis Dei, qui sese humiliaverit, et quousque humiliaverit exprimens, Verbum carnemque nominavit, praetermittens animae naturam, quae Verbo inferior est, carne vero praestantior. Magis enim commendat humilitatem, quia dictum est, Verbum caro factum est; quam si diceretur, Verbum homo factum est. Nam si nimis haec intuentur verba, potest alius non minus perversus ex istis verbis ita calumniari fidei nostrae, ut dicat ipsum Verbum conversum et commutatum esse in carnem, et Verbum esse destitisse; quia scriptum est, Verbum caro factum est: sicut caro humana, cum fit cinis, non est caro et cinis, sed ex carne cinis. Et secundum loquendi modum consuetudinemque celebriorem, quidquid fit quod non erat, desinit esse quod erat. Nec tamen ita haec verba intelligimus; sed etiam ipsi nobiscum ita intelligunt, ut manente Verbo quod est, ex eo quod accepit formam servi, non ex eo quod in illam formam aliqua mutatione conversum est, dictum sit, Verbum caro factum est. Deinde si ubicumque caro fuerit nominata et anima tacita, sic intelligendum est ut anima ibi non esse credatur, nec illi habebunt animam, de quibus dictum est, Et videbit omnis caro salutare Dei (Isai. XL, 5; Luc. III, 6); et illud in Psalmo, Exaudi preces meas; ad te omnis caro veniet (Psal. LXIV, 3); et illud in Evangelio, Sicut dedisti ei potestatem omnis carnis, ut omne quod dedisti ei, non pereat, sed habeat vitam aeternam (Joan. XVII, 2). Unde intelligitur, solere homines per nominationem solius carnis significari, ut secundum hanc locutionem etiam illud possit intelligi; ut quod dictum est, Verbum caro factum est, nihil sit dictum, nisi, Verbum homo factum est. Sicut enim a parte totum plerumque nominata sola anima homo intelligitur, sicut est illud, Tot animae descenderunt in Aegyptum (Gen. XLVI, 22, 27): sic rursus a parte totum, etiam nominata sola carne homo intelligitur, sicut sunt ista quae posuimus. 3. Proinde, quemadmodum nos huic objectioni eorum, quam ex Evangelio proponunt, ita respondemus, ut nullus hominum ita desipiat, ut putet nos per haec verba cogi ad credendum et confitendum, quod Mediator Dei et hominum homo Christus Jesus (I Tim. II, 5) animam humanam non habuit; sic quaero quomodo ipsi respondeant tam manifestis objectionibus nostris, quibus ostendimus per innumerabiles locos evangelicae Scripturae narratum de illo ab Evangelistis, quod in his affectionibus fuerit, quae sine anima esse non possunt. Non enim ea profero, quae ipse Dominus tam multa commemorat: Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI, 38); et, Potestatem habeo ponendi animam meam, et iterum sumendi eam (Joan. X, 18); et, Majorem dilectionem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis (Joan. XV, 13): quae mihi pervicax contradictor potest dicere figurate a Domino dicta; sicut multa in parabolis eum locutum esse manifestum est. Nam etsi ista non ita sunt, non tamen opus est pugnaciter agere, ubi habemus Evangelistarum narrationes, per quas eum et natum de Maria virgine cognovimus, et comprehensum a Judaeis, et flagellatum, et crucifixum atque interfectum, et sepultum in monumento; quae omnia sine corpore intelligere facta nemo potest. Nec ficte aut figurate accipienda quisquam vel dementissimus dixerit; cum dicta sint ab eis qui res gestas, ut meminerant, narraverunt. Sicut ergo ista corpus eum habuisse testantur, sic eum indicant habuisse animam affectiones illae, quae non possunt esse nisi in anima: quas nihilominus eisdem Evangelistis narrantibus legimus. Et miratus est Jesus (Matth. VIII, 10), et iratus (Joan. XI, 15), et contristatus (Marc. III, 5), et exhilaratus (Joan. XI, 15), et multa talia innumerabilia. Sicut etiam illa quae conjuncta simul officia et corporis et animae ostendunt: sicut sunt quod esurivit (Matth. IV, 2), quod dormivit (Id. VIII, 24), quod fatigatus ab itinere sedit (Joan. IV, 6), et alia hujuscemodi. Non enim possunt dicere; etiam in veteribus Libris dictam esse iram Dei et laetitiam, et nonnullos hujus generis motus, nec ideo tamen esse consequens ut Deum habuisse animam credendum sit. Dicta sunt enim illa propheticis imaginationibus, non narratoria manifestatione. Nam et membra Dei dicta sunt, et manus, et pedes, et oculi, et facies, et similia: et quemadmodum ista non indicant eum habere corpus, sic nec illa animam. Quemadmodum autem narratum aliquid, ubi nominata sunt manus Christi et caput, et caetera quae indicant ejus corpus; ita etiam quae de animae affectionibus eodem narrationis tenore nominata sunt, indicant ejus animam. Stultum est autem credere narranti evangelistae quod manducaverit, et non ei credere quod esurierit. Etsi enim non est consequens ut omnis qui manducat esuriat; nam et angelum legimus manducasse (Gen. XVIII, 8, 9, et Tob. XII, 19), sed esurisse non legimus: neque ut omnis qui esurit manducet, si aut officio aliquo se cohibeat, aut desit ei cibus facultasque manducandi: tamen cum utrumque narrat evangelista (Matth. IV, 2, et IX, 11), utrumque credendum est; quia utrumque sicut rerum gestarum index factum gestumque conscripsit. Sicut autem quia manducavit, sine corpore intelligi non potest; sic quia esurivit, sine anima fieri non potuit. 4. Nec illa nos terret inanis atque inepta calumnia, qua invidiose resistentes aiunt: Ergo sub necessitate positus fuit, si has affectiones animi veras habuit. Facile quippe respondemus: Ergo sub necessitate positus fuit, quia comprehensus, flagellatus, crucifixus et mortuus est: ut tandem sine pertinacia, si volunt, intelligant sic eum passiones animi, hoc est affectiones, voluntate dispensationis, veras tamen, ut placuit, suscepisse, quemadmodum passiones corporis eadem dispensationis voluntate sine ulla necessitate suscepit. Quemadmodum nos non voluntate morimur, sic et non voluntate nascimur: ille autem voluntate utrumque, ut opportebat, exhibuit, et tamen verissime exhibuit. Sicut ergo necessitatis nomine nec nos nec illos quisquam avellit a fide verissimae passionis, per quam corpus ejus ostenditur: sic et nos ipso nomine necessitatis nemo deterret a fide verissimae affectionis, per quam animam ejus agnoscimus; nec ipsos debet deterrere a consentiendo catholicae fidei, si non eos deterret exitiabilis pudor mutandae, quamvis falsae, diu tamen et cum temeritate defensae sententiae. LXXXI. De Quadragesima et Quinquagesima. 1. Omnis sapientiae disciplina, quae ad homines erudiendos pertinet, est Creatorem creaturamque dignoscere, et illum colere dominantem, istam subjectam fateri. Est autem creator Deus, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia (Rom. XI, 36), et ideo Trinitas, Pater et Filius et Spiritus sanctus. Creatura vero partim est invisibilis, sicut anima; partim visibilis, sicut corpus. Invisibili ternarius numerus tribuitur; quare diligere Deum tripliciter jubemur, ex toto corde, ex tota anima, et ex tota mente (Matth. XXII, 37): corpori quaternarius numerus, propter evidentissimam naturam ejus, id est, calidam et frigidam, humidam et siccam. Universae ergo creaturae tribuitur septenarius. Quapropter omnis disciplina dignoscens et discernens Creatorem atque creaturam, denario numero insinuatur: quae disciplina, quamdiu corporeis motibus temporaliter significatur, credendo constat, et rerum gestarum venientium atque transeuntium auctoritate quasi lacte parvulos nutrit; ut idoneos faciat contemplationi, quae non venit et transit, sed semper manet: in qua quisque narratis sibi rebus divinitus temporaliter pro salute hominum gestis, sive gerendis quae adhuc futura praedicantur, si permanserit in fide et promissa speraverit, et quae divina auctoritas praecipit infatigabili charitate implere curaverit, recte aget vitam hujus necessitatis et temporis, quae numero quadragenario commendatur. Quoniam denarius numerus, qui totam insinuat disciplinam, quater ductus, id est, numero qui corpori tribuitur multiplicatus, quia per motum corporalis administratio geritur, qua dictum est fidem constare, quadragenarium numerum conficit. Ita impetrat etiam stabilem et nullius temporis indigentem sapientiam, quae denario numero commendatur, ut ad quadraginta addantur decem; quia et partes aequales quadragenarii numeri simul ductae ad quinquaginta perveniunt. Partes autem aequales habet quadragenarius numerus, primo quadraginta in singulis, deinde viginti in binis, decem in quaternis, octo in quinis, quinque in octonis, quatuor in denis, duas in vicenis. Unum ergo et duo et quatuor et quinque et octo et decem et viginti simul ducta efficiunt quinquaginta. Quapropter sicut quadragenarius numerus aequalibus suis partibus computatis parit amplius denarium, et fit quinquagenarius: sic tempus fidei rerum pro salute nostra gestarum et gerendarum cum aequitate vitae actum impetrat intellectum stabilis sapientiae; ut non solum credendo, sed etiam intelligendo disciplina firmetur. 2. Et ideo ea quae nunc est Ecclesia, quamvis filii Dei simus, ante tamen quam appareat quid erimus, in laboribus et afflictionibus agit, et in ea justus ex fide vivit (Rom. I, 17). Nisi enim credideritis, inquit, non intelligetis (Isai. VII, 9). Et hoc est tempus quo ingemiscimus et dolemus, exspectantes redemptionem corporis nostri (Rom. VIII, 23), quod Quadragesima celebratur. Scimus autem quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III, 2): cum addetur denarius quadragenario, ut non solum credere quae pertinent ad fidem, sed etiam perspicuam veritatem intelligere mereamur. Talis Ecclesia, in qua nullus erit moeror, nulla permixtio malorum hominum, nulla iniquitas, sed laetitia et pax et gaudium, Quinquagesimae celebratione praefiguratur. Propterea, posteaquam Dominus noster resurrexit a mortuis, quadraginta diebus peractis cum discipulis suis, eadem ipsa scilicet per hunc numerum insinuata temporali dispensatione, quae ad fidem pertinet, ascendit in coelum (Act. I, 3, 9), et decem aliis diebus peractis misit Spiritum sanctum (Id. II, 1-4): id est, ut non ad humana et temporalia, sed ad divina et aeterna contuenda quodam amoris et charitatis spiramento et incendio, quadragenario denarius adderetur. Et ideo jam hoc totum, id est, quinquagenarius numerus dierum, laetitiae celebratione, signandus est. 3. Haec autem duo tempora, id est, unum laboris et sollicitudinis, alterum gaudii et securitatis, etiam retibus missis in mare Dominus noster significat. Nam ante passionem de reticulo dicitur misso in mare, quia tantum piscium ceperunt, ut vix ad littus trahendo perducerent, et ut retia rumperentur (Luc. V, 6, 7). Non enim missa sunt in dexteram partem; habet enim multos malos Ecclesia hujus temporis: neque in sinistram; habet enim etiam bonos: sed passim, ut permixtionem bonorum malorumque significaret. Quod autem rupta sunt retia, charitate violata multas haereses exiisse significat. Post resurrectionem vero, cum vellet Ecclesiam futuri temporis praemonstrare, ubi omnes perfecti atque sancti futuri sunt, jussit mitti retia in dexteram partem; et capti sunt ingentes pisces centum quinquaginta tres, mirantibus discipulis quod cum tam magni essent, retia non sunt disrupta (Joan. XXI, 6, 11). Horum magnitudo magnitudinem sapientiae justitiaeque significat; numerus vero, ipsam disciplinam et temporali dispensatione et aeterna regeneratione perfectam, quam diximus quinquagenario numero commendari. Quia enim tunc non erit opus corporalibus adjumentis, et animo continebitur fides atque sapientia; quia animo ternarium numerum tributum diximus, quinquaginta ducimus ter, et fiunt centum quinquaginta; cui numero trinitas additur, quia omnis illa perfectio in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti consecrata est: ita fiunt centum quinquaginta tres, qui numerus piscium ad dexteram partem captorum invenitur. LXXXII. De eo quod scriptum est: Quem enim diligit Dominus, corripit; flagellat autem omnem filium quem recipit (Hebr. XII, 6). 1. Multi murmurantes sub disciplina Dei, quaestionem movent, cum vident justos saepe graves molestias secundum hanc vitam pati: quasi propterea nihil eis prosit quod Deo serviunt, quia vel communes labores, atque indifferenter corporum atque damnorum et contumeliarum caeterorumque omnium, quae mala mortales putant, vel etiam caeteris ampliores patiuntur propter verbum Dei atque justitiam, quae onerosa peccantibus in ejus praedicatores tumultuosas seditiones aut insidias aut odia concitat. Quibus respondetur, quia si vita ista sola esset hominum, aut nihil prodesse, aut etiam nocere justa vita non usquequaque absurde videretur. Quanquam non defuerint qui justitiae suavitatem et internum ejus gaudium cum corporalibus omnibus laboribus et molestiis, quas genus humanum pro conditione suae mortalitatis patitur, cum omnibus etiam quae propter ipsam justitiam in eos qui juste vivunt, injuriosissime cogitantur, ita compensarent, ut sequestrata spe futurae vitae jucundius et laetius prae amore veritatis torquerentur, quam luxuriosi prae cupiditate ebrietatis epulentur. 2. Sed iis tamen qui putant injustum Deum, cum justos in doloribus et laboribus vident, aut certe si non audent injustum Deum dicere, vel res humanas non curare arbitrantur, vel semel statuisse necessitates fatorum, contra quas nec ipse aliquid facit, ne ordinem rerum a se dispositum inconstantia turbare credatur; aut aliquid aliud opinantur, quod Deus in aliquo invalidus non possit a justis ista mala prohibere: dicendum est nullam fuisse futuram justitiam in hominibus, si res humanas non curaret Deus. Quia omnis ista hominum justitia, quam et tenere animus humanus recte faciendo potest, et peccando amittere, non imprimeretur animae, nisi esset aliqua incommutabilis justitia, quae integra inveniretur a justis, cum ad eam converterentur; integra relinqueretur a peccantibus, cum ab ejus lumine averterentur. Quae justitia incommutabilis utique Dei est, nec eam porrigeret ad illustrandos ad se conversos, si res humanas non curaret. Si vero propterea gravia perpeti justos sineret, quia contra ordinem rerum a se dispositum nollet venire, nec ipse justus esset; non quia dispositionem suam servare vult, sed quia ita disposuit ipsum ordinem rerum, ut immeritis poenis justi affligantur. In aliquo autem Deum esse invalidum ad repellenda mala quae justi patiuntur, quisquis opinatur, ideo desipit, quia non intelligit, sicut nefas est injustum Deum dicere, ita nefas esse omnipotentem negare. 3. Quibus pro tempore susceptae quaestionis breviter constitutis, quia et ipsum Deum et justum atque omnipotentem esse, perniciosissimae iniquitatis est dubitare; nulla causa probabilior occurrit, cur justi homines laborent plerumque in hac vita, nisi quia hoc eis expedit. Alia est enim quae nunc est justitia hominum ad recipiendam sempiternam salutem, alia tunc in paradiso constituti hominis esse debuit ad retinendam et non amittendam eamdem sempiternam salutem. Sicut enim justitia Dei est utilia praecipere, et inobedientibus poenas, obedientibus autem praemia distribuere; ita justitia est hominis, praeceptis utilibus obedire. Sed quoniam sic est in animo beatitudo, ut in corpore sanitas: quemadmodum in ipso corpore alia praecipitur medicina, ne bona valetudo amittatur, alia vero, ut amissa recuperetur; sic in toto statu hominis, alia tunc praecepta data sunt, ne amitteret immortalitatem, alia nunc praecipiuntur, ut eam recipiat. Et sicut in valetudine corporis, si quis praeceptis medici, quibus eadem bona valetudo custodienda est, non obtemperando in aliquem morbum inciderit, accipit alia praecepta ut sanari possit; quae saepe non sufficiunt, si talis est morbus, nisi adhibeantur a medico quaedam adjutoria, plerumque aspera et dolores importantia, quae tamen valent ad recuperandam salutem; unde fit ut homo, quamvis jam obtemperans medico, patiatur tamen adhuc dolores, non solum de ipso morbo nondum sanato, verum etiam de adjutorio medicinae: ita homo per peccatum lapsus in hujus vitae morbidam et calamitosam mortalitatem, quia primo praecepto obtemperare noluit, quo sempiternam custodiret ac teneret salutem, secunda praecepta aeger accepit, quibus obtemperans jam quidem non absurde dicitur juste vivere, sed tamen molestias quas patitur, vel de ipso morbo nondum sanato patitur, vel de adjutorio medicinae. Cui adjutorio deputatur quod scriptum est, Quem enim diligit Dominus, corripit; flagellat autem omnem filium quem recipit. Qui vero non obtemperantes praeceptis saluberrimis inique vivunt, augent etiam atque etiam morbos suos: et aut ex ipsis patiuntur innumerabiles miseriarum labores doloresque etiam in hac vita; aut poenis quoque adhibitis, ut quod sanum non est, tangatur et doleat, in quo malo sint, misericorditer admonentur, ut ad medicinam conversi per gratiam Dei sani fiant. Quae omnia si contempserint, id est praecepta verborum et dolorum, justam post hanc vitam sempiternam damnationem merebuntur. Ideoque ille potest dicere injuste ista fieri, qui solam vitam mortalem, quam nunc agimus, esse existimans, quae divinitus praedicta sunt futura non credit, pensurus gravissima supplicia perseverantiae peccatorum atque infidelitatis suae. LXXXIII. De conjugio, in eo quod Dominus ait: Si quis dimiserit uxorem suam, excepta causa fornicationis, etc. (Matth. V, 32). Si Dominus dimittendae conjugis solam causam fornicationis admittit, et paganum conjugium dimitti non prohibet, consequens est ut paganismus fornicatio deputetur. Solam autem fornicationis causam exceptam facere Dominum, cum de dimittenda conjuge loquitur in Evangelio, manifestum est. Paganum vero conjugium hinc non prohibetur dimitti, quia cum Apostolus de hac re consilium daret, ut fidelis volentem secum esse conjugem infidelem, non dimittat, ait, Ego dico, non Dominus: ut Dominus intelligatur, non quidem jubere ut dimittatur, ne contra jussum ejus consilium dare videatur Apostolus, sed tamen permittere; ut nemo in ea re jussionis necessitate teneatur, sed consilii voluntate libere faciat. Verumtamen si quisquam asserat solam illam fornicationem Dominum admittere ad causam relinquendae conjugis, quae vulgo dicitur fornicatio, id est quae concubitu illicito perpetratur: hoc potest dicere, Dominum, cum de hac re loqueretur, de utroque fideli dixisse, et marito et uxore, ut si ambo fideles sint, neutri liceat alterum relinquere, nisi causa fornicationis; ubi non potest paganismus intelligi, quia uterque fidelis est. Sic enim et Apostolus videtur distinguere, cum ait: His autem qui in conjugio sunt praecipio, non ego, sed Dominus, uxorem a viro non discedere; quod si recesserit, manere innuptam, aut viro suo reconciliari. Ubi etiam intelligitur quod si una illa causa, qua sola relectio conjugii permittitur, mulier a viro recesserit, innupta perseverare debet: aut si se non continet, viro potius reconciliari vel correcto vel certe tolerando, quam alteri nubere. Sequitur autem, et dicit, Et vir uxorem non dimittat: breviter eamdem formam intimans in viro, quam praecipiebat in femina. Quibus ex praecepto Domini insinuatis ita sequitur: Caeteris autem ego dico, non Dominus, Si quis frater habet uxorem infidelem, et haec consentit habitare cum illo, non dimittat illam: et mulier si habet virum infidelem, et hic consentit habitare cum illa, non dimittat virum (I Cor. VII, 10-13). Ubi dat intelligi Dominum de his locutum, ut neuter alterum dimitteret, si fideles ambo essent.
|
PIUS PP. IX UBI PRIMA* DE SCHISMATE ARMENIO Ven. Fratres ac dilecti Filii, Salutem et Apostolicam Benedictionem. Ubi prima novi schismatis, inter Armenios Constantinopolitanae Urbis nuper conflati, indicia eruperunt, non omisimus pro universali Ecclesiarum omnium sollicitudine, omnes admonere sive per Nostras Litteras, sive per Delegatum Nostrum illic residentem, ut fortes atque in fide stabiles permanerent: qui autem a recto tramite aberrassent, eos hortati sumus in Domino, ut ad saniora consilia reverterentur. Hi autem a vocibus Nostris aures avertentes, contumaces in coeptis perstiterunt; immo ab iisdem Apostolicae Sedis divina atque universalis potestas et auctoritas in his potissimum, quae ad disciplinam pertinent, impetita fuit, licet omnium temporum et Ecclesiae filiorum reverentia ac fide tam in Occidentalibus quam in Orientalibus regionibus semper celebrata, novissimeque Oecumenici Concilii Vaticani dogmatico decreto declarata fuerit, rursusque firmata. Hinc eo Nos adactos sensimus, ut ad tuendam pro Apostolico Nostro munere fidei unitatem, formulam seu declarationem fidei certis verbis expressam, pro recepto in Ecclesia more, iisdem subscribendam proponi iuberemus; cui si subscribere recusassent, iam ecclesiasticae perduellionis se reos proderent et a Catholicae Ecclesiae unitate avulsos. Quod cum recusassent, Apostolicus Gonstantinopoli Delegatus, Nostris obsequens mandatis Nostraque usus auctoritate, eosdem schismatis reos, ac proinde maioris excommunicationis vinculo irretitos solemni decreto pronunciavit. Profecto post hoc iudicium, nullus iam supererat tergiversandi locus, et novis hisce schismaticis alterutrum incumbebat, ut vel ad bonam frugem reverterentur, vel ementitum catholicorum nomen omnino deponerent. Verum magno cum Nostro dolore eo deventum est, quo eosdem refractarios fore processuros, etsi non levia subessent indicia, animus tamen Noster credere refugiebat. Etenim indictum est conciliabulum, in quo de novo patriarcha constituendo egerunt tum laici tum monachi et Sacerdotes schismaticae factionis; atque adeo quatuor Episcopi, videlicet Iacobus Bahatiarian Diarbechiriensis, Basilius Gasparian Cyprensis, nec non Ignatius Kalybgian Amasenae, et Placidus Kasangian Antiochenae Ecclesiarum titulis consecrati; immemores profecto dignitatis suae, fideique et obedientiae, quam in ipsa sua consecratione Nobis Nostrisque Successoribus iureiurando promiserunt. Deinde quod sibi proposuerant, opere compleverunt, electo scilicet in pseudopatriarcham dicto Iacobo Bahatiarian Archiepiscopo Episcopo Diarbekiriensi, cui Iacobi Petri IX nomen inditum est; et abnegato legitimo Ciliciae Patriarcha Ven. Fr. Antonio Petro IX, licet is unanimi suffragio Episcoporum ante triennium fuisset electus, a Nobis confirmatus sacroque Pallio ipsis Nostris manibus decoratus. Quantus exinde dolor animo Nostro et moeror accesserit, satis verbis explicare non possumus. Hoc enim facto, gravissimum vulnus Unitati catholicae illatum est, proculcata ecclesiasticae disciplinae regula, sacrorum canonum et Apostolicarum constitutionum vis et auctoritas omnino spreta atque despecta, firmatum teterrimum schisma; atque Fidelibus incautis vel ignorantibus nova errandi occasio exhibita ab iis, qui licet excommunicati auctoritate Nostra fuerint ab Ecclesiae Catholicae unitate omnino segregati, se tamen Catholicos Nobisque fideles et obedientes audent iactare, populisque illegitimum et schismaticum pastorem, perinde ac si catholicus esset, obtrudere. Cum haec ita sint, Nos muneri Nostro omnino deesse videremur, si speculatores a Domino Nostro Iesu Christo universae Ecclesiae constituti, vocem Nostram contra ausus istos attollere moraremur, et ab omni erroris periculo fideles Armenios eripere. Quapropter Apostolica Nostra auctoritate decernimus ac declaramus illegitimum, schismaticum et omnino irritum tum praedictum conciliabulum factiosorum, tum electionem in eo attentatam Iacobi Bahatiarian in patriarcham; et hunc nulla prorsus ecclesiastica et spirituali iurisdictione pollere, omnique exercitio episcopalis Ordinis esse suspensum; insuper tam memoratum Iacobum quam electores poenas a sacris canonibus contra eos, qui talia ausi fueriut, sancitas omnino incurrisse. Eidem porro Iacobo sub interminatione divini iudicii districte praecipimus, ne praetensum patriarchae titulum, a Schismaticis sibi temere nulloque iure delatum, ullo pacto audeat usurpare; neve quidquam eo nomine attentare praesumat. Quod vero ausi sunt Refractara in praedicto conciliabulo contra Ven. Fr. Antonium Petrum IX Hassun, illud pariter nullius momenti ac roboris, quin et schismaticum facinus declaramus; ipsumque Ven. Fr. Antonium Petrum, verum, solum ac legitimum esse Patriarcham Armeniorum Ciliciae edicimus et confirmamus. Porro universos Catholicos Armenios cuiusvis ordinis ac dignitatis existant, pro supremi Nostri Apostolatus officio graviter monemus, ut a praedicto Iacobo nec non ab eius electoribus et a reliquis omnibus qui novo huic schismati adhaerent, caveant diligenter; legitimo autem suo Patriarchae, et imprimis Apostolicae huic Sedi fideles maneant, et obedientes: neque enim, ut ad rem monuit sanctus Carthaginiensis Episcopus Cyprianus (S. Cyprian. Epist, ad S. Cornei. Pap.), aliunde haereses ohortae sunt, aut nata sunt schismata, quam dum sacerdoti Dei non obtemperatur, nec unus in Ecclesia ad tempus sacerdos, et ad tempus iudex vice Christi cogitatur. Providissimus autem Deus qui laeta tristibus miscere consuevit, dolori Nostro lenimentum ac solamen praebuit in fide et constantia, qua et populus et clerus patriarchatus istius erga legitimum Patriarcham et hanc Apostolicam Sedem usi sunt; ac potissimum in Vobis, Ven. Fratres, qui in officio constanter permanentes, fideles vestrae curae concreditos a commemoratis erroribus et fraudibus incolumes servare studuistis atque studetis. Ceterum ipsos Neo-schismaticos, imprimis vero illos Episcopos qui tanto cum Nostro et omnium bonorum luctu ab unitate Catholica defecerunt, hortamur, ut quoniam peccaverunt, non adiiciant iterum. Videant quo demum evaserint, quantamque procellam in Catholica Armenia Ecclesia excitaverint. Haec quidem donec in Petrae a Christo positae firmitate constiterit, submergi non poterit: ipsi vero et cuncti, qui eis adhaerent, perpendant, quam grave sit a vera Christi Ecclesia defecisse et ab eius unitate fuisse divulsos. Etsi enim adhuc se catholicos appellare velint, factis tamen ipsis suis, quin et proprio conscientiae iudicio erroris convincantur oportet. Qui enim Ecclesiae, ut ait idem S. Cyprianus (S. Cyprian. lib. de Unit. Eccles.), renititur, qui Cathedram Petri, super quam fundata est Ecclesia, deserit, in Ecclesia se esse confidit? Nemo fraternitatem mendacio fallai. Redeant igitur praevaricantes ad cor, et sciant in Apostolica Sede non solum Iudicem sedere, qui in promptu habet ulcisci omnem inobedientiam, verum etiam Patrem amantissimum, qui errantes filios, culpam suam humiliter confitentes, et sincere detestantes in ulnas suas excipere paratus est. Precemur igitur universi auctorem et consummatorem fidei nostrae Iesum Christum, deprecatoribus apud Ipsum humiliter adhibitis, Deipara Immaculata, Beatis Apostolorum Principibus, et Magno illo Armeniae Illuminatore Gregorio Sancto, ut errantibus lumen et robur suae gratiae concedat, quo, omni humano respectu posthabito, ad Ecclesiam reverti festinent; et iis qui adhuc steterunt, maiora semper gratiae incrementa largiatur. Vobis autem, Ven. Fratres et dilecti Filii, quos tanto maiori charitate complectimur, quo firmiorem Vestram virtutem, Deo sic favente, conspicimus, Apostolicam benedictionem ex intimo corde depromptam et uberioris semper praesidii auspicem singulis universis peramanter impertimus. Datum Romae apud S. Petrum die undecima Martii Anno Domini MDCCCLXXI Pontificatus Nostri XXV. PIUS PP. IX
|
= 1. De episcopis Einhardo et Benedicto. = = 2. De monasteriis. = = 3. De decimis. = = 4. De Eginone. = = 5. De Gebeharto. = = 6. De Thiotmaro. = = 7. De Asiche. = = 8. De Thiedriche. = = 9. De Hartmanno. = = 10. De Buosen. = = 11. De Luove. = = 12. De falsis testibus. = = 13. De clericis et ecclesiasticis rebus. =
|
Enarrationes in Psalmos - PSALMI PRIMI ENARRATIO. - IN PSALMUM II ENARRATIO. - IN PSALMUM III ENARRATIO. Psalmus David, cum fugeret a facie... - IN PSALMUM IV ENARRATIO. In finem, Psalmus Canticum David. - IN PSALMUM V ENARRATIO. - IN PSALMUM VI ENARRATIO. In finem, in hymnis de octavo... - IN PSALMUM VII ENARRATIO. Psalmus ipsi David, quem cantavit Domino... - IN PSALMUM VIII ENARRATIO. In finem pro torcularibus, Psalmus ipsi... - IN PSALMUM IX ENARRATIO. - IN PSALMUM ALTERUM IX. - IN PSALMUM X ENARRATIO. In finem, Psalmus ipsi David. "AugHip.EnInPs 36 Augustinus Hipponensis354-430 Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" PSALMI PRIMI ENARRATIO. 1. vers. 1. Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum: de Domino nostro Jesu Christo, hoc est homine Dominico, accipiendum est. Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum: sicut homo terrenus qui uxori consensit deceptae a serpente, ut Dei praecepta praeteriret. Et in via peccatorum non stetit: quia venit quidem in via peccatorum, nascendo sicut peccatores; sed non stetit, quia eum non tenuit illecebra saecularis. Et in cathedra pestilentiae non sedit: noluit regnum terrenum cum superbia; quae ideo cathedra pestilentiae recte intelligitur, quia non fere quisquam est qui careat amore dominandi et humanam non appetat gloriam; pestilentia est enim morbus late pervagatus, et omnes aut pene omnes involvens. Quanquam accommodatius accipiatur cathedra pestilentiae, perniciosa doctrina, cujus sermo ut cancer serpit (II Tim. II, 17). Deinde considerandus est ordo verborum, abiit, stetit, sedit: abiit enim ille, cum recessit a Deo; stetit, cum delectatus est peccato; sedit, cum in sua superbia confirmatus, redire non potuit, nis per eum liberatus, qui neque abiit in consilio impiorum, nec in via peccatorum stetit, nec in cathedra pestilentiae sedit. 2. vers. 2. Sed in lege Domini fuit voluntas ejus, et in lege ejus meditabitur die ac nocte. Justo non est lex posita, ut dicit Apostolus (I Tim. I, 9); sed aliud est esse in lege, aliud sub lege: qui est in lege, secundum legem agit; qui est sub lege, secundum legem agitur. Ille ergo liber est, iste servus. Deinde aliud est lex quae scribitur, et imponitur servienti; aliud lex quae mente conspicitur, ab eo qui non indiget litteris. Meditabitur die ac nocte: aut sine intermissione intelligendum est; aut die in laetitia, nocte in tribulationibus; dicitur enim: Abraham diem meum vidit, et gavisus est (Joan. VIII, 56); et de tribulatione dicitur: Insuper et usque ad noctem emendaverunt me renes mei (Psal. XV, 7). 3. vers. 3. Et erit tanquam lignum quod plantatum est secundum decursus aquarum: id est, aut secundum ipsam Sapientiam, quae dignata est hominem suscipere ad salutem nostram; ut ipse homo sit lignum plantatum secundum decursus aquarum: potest enim et hoc intellectu accipi, quod in alio psalmo dicitur: Fluvius Dei repletus est aqua (Psal. LXIV, 10). Aut secundum Spiritum sanctum, secundum quem dicitur: Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto (Matth. III, 11); et illud: Qui sitit, veniat, et bibat (Joan. VII, 37); et illud: Si scires donum Dei, et quis est qui a te aquam petit; petisses ab eo, et daret tibi aquam vivam, unde qui biberit non sitiet in aeternum; sed efficietur in eo fons aquae salientis in vitam aeternam (Id., IV, 10, 13, 14). Aut secundum decursus aquarum, secundum populorum peccata, quia et aquae populi interpretantur in Apocalypsi (Apoc. XVII, 15); et decursus non absurde intelligitur lapsus, quod pertinet ad delictum. Lignum ergo illud, id est Dominus noster, de aquis decurrentibus, id est populis peccatoribus, trahens eos in via in radices disciplinae suae, fructum dabit, hoc est, constituet Ecclesias; in tempore suo, id est, postquam clarificatus est resurrectione et ascensione in coelum. Tunc enim Spiritu sancto misso Apostolis, et eis in fiducia sui confirmatis et directis in populos, fructificavit Ecclesias. Et folium ejus non decidet: id est, verbum ejus non erit irritum; quia omnis caro foenum, et claritas hominis ut flos foeni: foenum aruit, et flos decidit, verbum autem Domini manet in aeternum (Isai. XL, 6-8). Et omnia quoecumque fecerit prosperabuntur: id est, quaecumque illud lignum attulerit; quae omnia videlicet accipienda sunt fructus et folia, id est facta et dicta. 4. vers. 4. Non sic impii, non sic: sed tanquam pulvis quem projicit ventus a facie terrae. Terra hic accipienda est ipsa stabilitas in Deo, secundum quam dicitur: Dominus pars haereditatis meae, etenim haereditas mea praeclara est mihi (Psal. XV, 5, 6); secundum hanc dicitur: Sustine Dominum, et observa vias ejus, et exaltabit te, ut possideas terram (Psal. XXXVI, 34); secundum hanc dicitur: Beati mites, quia ipsi haeredi tate possidebunt terram (Matth. V, 4). Similitudo autem hinc ducta est; quia ut haec terra visibilis exteriorem hominem nutrit et continet, ita illa terra invisibilis interiorem hominem. A cujus terrae facie projicit ventus impium, id est superbia, quia inflat. Quam cavens ille qui inebriabatur ab ubertate domus Dei, et torrente voluptatis ejus potabatur, dicit: Non veniat mihi pes superbiae (Psal. XXXV, 9, 12). Ab hac terra projecit superbia eum qui dixit: Ponam sedem meam ad Aquilonem, et ero similis Altissimo (Isai. XIV, 13, 14). Ab hujus terrae facie projecit etiam eum qui, cum consensisset et gustasset de prohibito ligno, ut esset sicut Deus, abscondit se a facie Dei (Gen. III, 6, 8). Hanc terram ad interiorem hominem pertinere, et inde superbia hominem projici, maxime intelligi potest in eo quod scriptum est: Quid superbit terra et cinis? quoniam in vita sua projecit intima sua (Eccli. X, 9, 10); unde enim projectus est, non absurde se dicitur projecisse. 5. vers. 5. Ideo non resurgunt impii in judicio: ideo scilicet, quia tanquam pulvis projiciuntur a facie terrae. Et bene hoc eis dixit auferri quod superbi ambiunt, id est ut judicent, ut hoc ipsum planius dictum intelligatur sequenti sententia: Neque peccatores in consilio justorum. Solet enim hoc modo repeti planius quod superius dicitur, ut peccatores intelligantur impii; et quod supra dictum est in judicio, hic dictum sit in consilio justorum. Aut certe si aliud sunt impii, aliud peccatores; ut quanquam omnis impius peccator sit, non tamen omnis peccator sit impius. Impii non resurgunt in judicio: id est, resurgent quidem, sed non ut judicentur, quia jam poenis certissimis destinati sunt; peccatores autem non resurgunt in consilio justorum, id est ut judicent, sed forte ut judicentur, ut de his dictum sit: Uniuscujusque opus quale sit, ignis probabit: si cujus opus manserit, mercedem accipiet: si cujus autem opus exustum fuerit, detrimentum patietur; ipse autem salvus erit, sic tamen quasi per ignem (I Cor. III, 13-15). 6 vers. 6. Quoniam novit Dominus viam justorum. Quemadmodum dicitur, Novit salutem medicina, morbos autem non novit; et tamen etiam morbi arte medicinae agnoscuntur; sic dici potest, nosse Dominum viam justorum, viam vero impiorum non nosse; non quia aliquid Dominus nescit, et tamen dicit peccatoribus: Non novi vos (Matth. VII, 23). Iter autem impiorum peribit, pro eo positum est, ac si diceretur: Iter autem impiorum non novit Dominus. Sed planius dictum est, ut hoc sit nesciri a Domino, quod est perire, et hoc sit sciri Domino, quod est manere: ut ad scientiam Dei esse pertineat, ad ignorantiam vero non esse; quia Dominus dicit: Ego sum qui sum; et: Qui est, misit me (Exod. III, 14). IN PSALMUM II ENARRATIO. 1. vers. 1, 2. Utquid fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum, adversus Dominum, et adversus Christum ejus. Pro eo dictum est utquid, ac si diceretur, frustra: non enim impleverunt quod voluerunt, ut Christus exstingueretur; dicitur hoc enim de persecutoribus Domini, qui et in Actibus Apostolorum commemorantur (Act. IV, 26). 2. vers. 3. Disrumpamus vincula eorum, et abjiciamus a nobis jugum ipsorum. Quanquam et possit aliter intelligi, tamen aptius ex eorum persona accipitur, quos dixit inania meditatos; ut hoc sit, Disrumpamus vincula eorum, et abjiciamus a nobis jugum ipsorum, demus operam ut non nos alliget, neque imponatur nobis christiana religio. 3. vers. 4. Qui habitat in coelis irridebit eos, et Dominus subsannabit eos. Repetita sententia est: nam pro eo quod est, Qui habitat in coelis, subsequenter positum est, Dominus; et pro eo quod est, irridebit, subsequenter positum est, subsannabit. Nihil horum tamen sapere oportet carnaliter, quasi aut buccis Deus irrideat, aut naso subsannet: sed ea vis accipienda est, quam dat sanctis suis, ut futura cernentes, id est nomen Christi et dominationem pervagaturam in posteros et universas gentes obtenturam, illos inania meditatos esse intelligant; haec enim vis qua ista praescita sunt, irrisio Dei est et subsannatio. Qui habitat in coelis, irridebit eos: coelos si animas sanctas accipiamus, per has eos, utique praesciens quid futurum sit, deridebit Deus et subsannabit. 4. vers. 5. Tunc loquetur ad eos in ira sua, et in furore suo conturbabit eos: planius enim ostendens quomodo ad eos loquetur, dixit, conturbabit eos; ut in ira sua, hoc sit, in furore suo. Iram autem et furorem Domini Dei non perturbationem mentis oportet intelligi, sed vim qua justissime vindicat, subjecta sibi ad ministerium universa creatura. Praecipue namque pervidendum est et tenendum illud quod scriptum est in Salomone: Tu autem, Domine virtutis, cum tranquillitate judicas, et cum magna reverentia disponis nos (Sap. XII, 18). Ira ergo Dei est motus qui fit in anima quae legem Dei novit, cum eamdem legem videt a peccatore praeteriri; per hunc enim motum justarum animarum multa vindicantur. Quanquam possit ira Dei recte intelligi etiam ipsa mentis obscuratio, quae consequitur eos qui legem Dei transgrediuntur. 5. vers. 6. Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum ejus, praedicans praeceptum Domini : ex persona ipsius Domini nostri Jesu Christi ista manifesta sunt. Sion autem, si speculationem, ut quidam interpretantur, significat, nihil magis quam Ecclesiam debemus accipere, ubi quotidie intentio erigitur speculandae claritatis Dei, sicut Apostolus dicit: Nos autem revelata facie gloriam Domini speculantes (II Cor. III, 18). Ergo iste sensus est: Ego autem constitutus sum rex ab eo super Ecclesiam sanctam ejus, quam montem appellat propter eminentiam et firmitatem. Ego autem constitutus sum rex ab eo: ego scilicet, cujus vincula illi disrumpere et jugum meditabantur abjicere. Praedicans praeceptum ipsias: quis hoc non sentiat, cum quotidie factitetur? 6. vers. 7. Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te. Quanquam etiam possit ille dies in prophetia dictus videri, quo Jesus Christus secundum hominem natus est; tamen hodie quia praesentiam significat, atque in aeternitate nec praeteritum quidquam est, quasi esse desierit; nec futurum, quasi nondum sit; sed praesens tantum, quia quidquid aeternum est, semper est; divinitus accipitur secundum id dictum, Ego hodie genui te, quo sempiternam generationem virtutis et sapientiae Dei, qui est unigenitus Filius, fides sincerissima et catholica praedicat. 7. vers. 8. Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam. Hoc jam temporaliter secundum susceptum hominem, qui sacrificium sese obtulit pro omnibus sacrificiis, qui etiam interpellat pro nobis (Rom. VIII, 34); ut ad totam ipsam dispensationem temporalem, quae pro genere humano facta est, referatur quod dictum est, Postula a me; ut scilicet gentes nomini christiano copulentur, atque ita a morte redimantur, et possideantur a Deo. Dabo tibi gentes haereditatem tuam, quas possideas ad earum salutem, et quae tibi fructificent spiritualia. Et possessionem tuam terminos terrae. Idem repetitum est: terminos terrae, pro eo positum quod dictum est, gentes; sed hoc planius, ut omnes gentes intelligamus: possessionem autem tuam, pro eo quod dictum est, haereditatem tuam. 8. vers. 9, 10. Reges eos in virga ferrea: in inflexibili justitia. Et tanquam vas figuli conteres eos; id est, conteres in eis terrenas cupiditates, et veteris hominis lutulenta negotia, et quidquid de peccatore limo contractum atque inolitum est. Et nunc, reges, intelligite: et nunc, id est jam innovati, jam contritis luteis tegumentis, id est carnalibus vasis erroris quae ad praeteritam vitam pertinent: nunc intelligite jam reges, id est, jam valentes regere quidquid in vobis servile atque bestiale est; et jam valentes pugnare, non quasi aeret caedentes, sed castigantes vestra corpora, et servituli subjicientes (I Cor. IX, 26, 27). Erudimini, omnes qui judicatis terram. Hoc idem repetitum est: erudimini, pro eo quod dictum est, intelligite; qui judicatis autem terram, pro eo quod dictum est, reges. Spirituales enim significat qui judicant terram: inferius enim nobis est, quidquid judicamus; quidquid autem infra spiritualem hominem est, merito terra nominatur, quia terrena labe sauciatum est. 9. vers. 11. Servite Domino in timore: ne in superbiam vertat quod dictum est, reges qui judicatis terram. Et exsultate ei cum tremore: optime subjectum est exsultate, ne ad miseriam valere videretur quod dictum est, servite Domino in timore. Sed rursus ne idipsum pergeret in effusionem temeritatis, additum est, cum tremore; ut ad cautionem valeret circumspectamque sanctificationis custodiam. Etiam sic potest accipi, Et nunc reges intelligite, id est, Et jam nunc me rege constituto, nolite tristes esse, reges terrae, quasi bonum vestrum vobis ablatum sit; sed intelligite potius, et erudimini. Id enim vobis ex pedit ut sub illo sitis, a quo intellectus et eruditio vobis datur. Et hoc vobis expedit, ut non temere dominemini; sed Domino omnium cum timore serviatis, et exsultetis in beatitudine certissima et sincerissima, cauti et circumspicientes ne ab ea per superbiam decidatis. 10. vers. 12. Apprehendite disciplinam, nequando irascatur Dominus, et pereatis de via justa: hoc est quod ait, intelligite, et erudimini; nam intelligere et erudiri, hoc est apprehendere disciplinam. Verumtamen in eo quod dicitur, apprehendite, satis significatur praesidium quoddam atque munimentum esse adversus omnia quae obesse possent, nisi tanta cura apprehenderetur. Nequando autem irascatur Dominus, cum dubitatione positum est; non secundum visionem Prophetae, cui certum est, sed secundum eos ipsos qui monentur; quia cum dubitatione solent cogitare iram Dei, quibus non aperte revelatur. Hoc ergo sibi ipsi debent dicere: Apprehendamus disciplinam, nequando irascatur Dominus, et pereamus de via justa. Jam vero, irascatur Dominus, quomodo accipiendum sit supra dictum est. Et pereatis de via justa: haec magna poena est, quae ab iis formidatur qui aliquid dulcedinis justitiae perceperunt; qui enim perit de via justitiae, cum magna miseria per vias iniquitatis errabit. 11. vers. 13. Cum exarserit in brevi ira ejus, beati omnes qui confidunt in eo: id est, cum vindicta venerit, quae impiis et peccatoribus praeparatur, non solum eos non attinget qui confidunt in Domino, sed etiam ad regnum illis instruendum et sublimandum proficiet. Non enim dixit: Cum exarserit in brevi ira ejus, securi omnes qui confidunt in eo, tanquam hoc solum inde habeant, quod non puniantur; sed beati dixit, ubi est bonorum omnium summa et cumulus. Quod autem positum est, in brevi, hoc significare arbitror, quia repentinum aliquid erit, dum hoc remotum et longe futurum peccatores existimabunt. IN PSALMUM III ENARRATIO. Psalmus David, cum fugeret a facie Abessalon filii sui. 1. vers. 1. Hunc psalmum ex persona Christi accipiendum persuadet quod dictum est: Ego dormivi, et somnum cepi: et exsurrexi, quoniam Dominus suscipiet me. Magis enim hoc ad passionem et resurrectionem Domini congruenter sonat, quam ad illam historiam in qua David scribitur fugisse a facie bellantis adversum se filii sui (II Reg. XV, 17). Et quoniam scriptum est de discipulis Christi: Quamdiu cum eis est sponsus, non jejunant filii sponsi (Matth. IX, 15); non mirum si filius ejus impius, significatur discipulus impius qui eum tradidit. A cujus facie fugisse quanquam historice possit accipi, quando illo discedente secessit cum caeteris in montem; tamen spiritualiter, quando mentem Judae Filius Dei, id est virtus et sapientia Dei, deseruit, cum eum diabolus penitus invasit, in eo quod scriptum est, Et intravit diabolus in cor ejus (Joan. XIII, 2), bene accipitur a facie ejus Christum fugisse; non quia Christus diabolo cessit, sed Christo discedente diabolus possedit. Quem discessum fugam esse in hoc psalmo appellatum celeritatis causa arbitror; quod verbo etiam Domini significatur dicentis: Quod facis, cito fac (Ibid., 27). Loquimur etiam sic in consuetudine, ut dicamus: Fugit me, quod in mentem non venit; et de homine doctissimo dicimus: Nihil eum fugit. Propterea veritas fugit mentem Judae, cum eum illustrare destitit. Abessalon autem, sicut quidam interpretantur, in latina lingua dicitur Patris pax: quod mirum videri potest, sive in historia Regnorum, cum bellum adversus patrem Abessalon gesserit; sive in historia Novi Testamenti, cum traditor Domini Judas fuerit, quemadmodum Patris pax possit intelligi. Sed et ibi qui diligenter legunt, vident in illo bello David pacatum fuisse filio, qui etiam magno cum dolore planxit exstinctum, dicens: Abessalon filius meus, quis dabit mihi mori pro te (II Reg. XVIII, 33)? et in historia Novi Testamenti, ipsa Domini nostri tanta et tam miranda patientia, quod eum tamdiu pertulit tanquam bonum, cum ejus cogitationes non ignoraret, cum adhibuit ad convivium in quo corporis et sanguinis sui figuram discipulis commendavit et tradidit (Joan. XIII), quod denique in ipsa traditione osculum accepit (Matth. XXVI, 49), bene intelligitur pacem Christum exhibuisse traditori suo; quamvis ille tam sceleratae cogitationis interno bello vastaretur. Et ideo Abessalon Patris pax dicitur, quia pater habuit pacem, quam ille non habuit. 2. vers. 2, 3. Domine, quid multiplicati sunt qui tribulant me? tam scilicet multiplicati sunt, ut etiam de numero discipulorum non defuerit qui numero accesserit persequentium. Multi insurgunt super me: multi dicunt animae meae: Non est salus illi in Deo ejus. Manifestum est quod nisi desperarent resurrecturum, non utique occiderent. Ad hoc valent illae voces: Descendat de cruce, si Filius Dei est; et: Alios salvavit, seipsum non potest (Id. XXVII, 42). Ergo nec Judas eum tradidisset, nisi ex eorum esset numero qui Christum contemnerent, dicentes: Non est salus illi in Deo ejus. 3. vers. 4. Tu autem, Domine, susceptor meus es: secundum hominem dicitur Deo; quia hominis susceptio est Verbum caro factum. Gloria mea: gloriam suam Deum dicit etiam ille, quem sic suscepit Dei Verbum, ut simul cum eo Deus fieret. Discant superbi, qui non libenter audiunt cum eis dicitur: Quid autem habes quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis (I Cor. IV, 7)? Et exaltans caput meum: mentem ipsam humanam hic accipiendam puto, quod caput animae non absurde appellatur, quae ita inhaesit et quodammodo coaluit excellenti supereminentiae Verbi hominem suscipientis, ut tanta passionis humilitate non deponeretur. 4. vers. 5. Voce mea ad Dominum clamavi: id est, non corporis voce, quae cum strepitu verberati aeris promitur; sed voce cordis, quae hominibus silet, Deo autem sicut clamor sonat. Qua voce Suzanna exaudita est (Dan. XIII, 44): et de qua voce ipse Dominus praecipit, ut in cubiculis clausis, id est, in secretis cordis sine strepitu oretur (Matth. VI, 6). Nec facile quisquam dixerit hac voce minus orari, si nullus verborum sonus reddatur ex corpore; quoniam et silentes cum in cordibus oramus, si alienae ab affectu orantis cogitationes intercurrant, nondum dici potest: Voce mea ad Dominum clamavi. Neque hoc recte dicitur, nisi cum sola anima, nihil carnis nihilque carnalium intentionum in oratione attrahens, loquitur Domino, ubi solus audit; clamor autem etiam iste dicitur, propter vim ipsius intentionis. Et exaudivit me de monte sancto suo: montem quidem ipsum Dominum per Prophetam dictum habemus, ut scriptum est, lapidem praecisum sine manibus crevisse in magnitudinem montis (Dan. II, 35). Sed hoc ab ipsius persona non potest accipi, nisi forte ita dicere voluit: De memetipso, tanquam de monte sancto suo, me exaudivit, cum habitaret in me, id est, in ipso monte. Planius autem est et expeditius, si accipiamus exaudisse Deum de justitia sua: justum enim erat ut innocentem occisum, et cui retributa sunt mala pro bonis, resuscitaret a mortuis, et digna persequentibus retribueret; legimus enim: Justitia tua sicut montes Dei (Psal. XXXV, 7). 5. vers. 6. Ego dormivi, et somnum cepi. Non inconvenienter animadverti potest quod positum est, Ego, ad significandum quod sua voluntate mortem sustinuit, secundum illud: Propterea me Pater diligit, quoniam ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Nemo eam tollit a meipso: potestatem habeo ponendi eam, et potestatem habeo iterum sumendi eam (Joan. X, 17, 18): non ergo, inquit, vos me tanquam invitum cepistis et occidistis, sed ego dormivi, et somnum cepi; et exsurrexi, quoniam Dominus suscipiet me. Somnum autem pro morte positum innumerabiliter Scripturae continent, sicut Apostolus dicit: Nolo vos ignorare, fratres, de iis qui dormitionem acceperunt (I Thess. IV, 12). Nec quaerendum est cur additum sit, somnum cepi, cum jam dictum esset, dormivi; usitatas enim habent Scripturae hujuscemodi repetitiones, sicut in secundo psalmo multas ostendimus. Nonnulli autem codices habent, dormivi, et soporatus sum, et alii aliter; quomodo interpretari potuerunt quod graece positum est, ἐγὼ δὲ ἐκοιμήθην καὶ ὕπνωσα. Nisi forte dormitio morientis, somnus autem mortui accipi potest; ut dormitio sit qua transitur ad somnum, veluti est expergefactio qua transitur ad vigilationem. Ne pro inanibus sermonis ornamentis, repetitiones istas in divinis libris esse arbitremur. Bene ergo accipitur, Ego dormivi, et somnum cepi; Ego me passioni permisi, et mors consecuta est. Et exsurrexi, quoniam Dominus suscipiet me. Hoc magis animadvertendum est, quemadmodum in una sententia et praeteriti temporis verbum posuit, et futuri: et exsurrexi enim dixit, quod est de praeterito; et suscipiet, quod est de futuro; cum resurgere utique nisi illa susceptione non posset. Sed in prophetia bene miscentur futura praeteritis, quo utrumque significetur: quia ea quae ventura prophetantur, secundum tempus futura sunt; secundum scientiam vero prophetantium, jam pro factis habenda. Miscentur quoque praesentis temporis verba, quae suo loco, cum occurrerint, tractabuntur. 6. vers. 7. Non timebo millia populi circumdantis me: scriptum est in Evangelio, quanta eum multitudo patientem et crucifixum circumsteterit (Matth. XXVII, 39, etc.). Exsurge, Domine, salvum me fac, Deus meus: non dormienti aut jacenti dicitur Deo, exsurge; sed moris est divinarum Scripturarum personae Dei tribuere quod in nobis facit; non quidem ubique, sed ubi congruenter dici potest, veluti cum ipse loqui dicitur, quando ejus dono loquuntur Prophetae vel Apostoli, vel quique nuntii veritatis. Unde illud est: An vultis experimentum accipere ejus qui in me loquitur Christus (II Cor. XIII, 3)? non enim ait, ejus quo illuminante aut jubente loquor; sed prorsus ipsam locutionem illi tribuit cujus munere loquebatur. 7. vers. 8. Quoniam tu percussisti omnes adversantes mihi sine causa: non ita distinguendum est, quasi una sententia sit, Exsurge, Domine; salvum me fac, Deus meus, quoniam tu percussisti omnes adversantes mihi sine causa: non enim propterea salvum facit, quia percussit inimicos ejus; sed potius ipso salvo facto, illos percussit. Ergo ad id quod sequitur pertinet; ut iste sit sensus, Quoniam tu percussisti omnes adversantes mihi sine causa, dentes peccatorum contrivisti; id est, inde contrivisti dentes peccatorum, quoniam percussisti omnes adversantes mihi. Poena quippe adversantium est, qua dentes eorum contriti sunt, id est, in irritum quasi in pulverem perducta verba peccatorum dilacerantium maledictis Filium Dei; ut sic accipiamus dentes, verba maledica, quibus dentibus dicit Apostolus: Si autem mordetis invicem, videte ne consumamini ab invicem (Gal. V, 15). Possunt et dentes peccatorum accipi principes peccatorum, quorum auctoritate quisque de societate secte viventium praeciditur, et quasi incorporatur male viventibus. His dentibus contrarii sunt dentes Ecclesiae, quorum auctoritate ab errore gentilium variorumque dogmatum praeciduntur credentes, et in eam quae Christi corpus est transferuntur: his dentibus dictum est Petro ut manducaret mactata animalia (Act. X, 13); id est, occidendo in Gentibus quod erant, et transmutando in id quod ipse esset. Et de his dentibus Ecclesiae dicitur: Dentes tui sicut grex detonsarum ascendens de lavacro, quae omnes geminos pariunt, et sterilis non est in illis (Cant. IV, 2, et VI, 5). Hi sunt qui recte praecipiunt, et quemadmodum praecipiunt ita vivunt; qui faciunt quod dictum est: Luceant opera vestra coram hominibus, ut benedicant Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. V, 16): horum enim auctoritate commoti, Deo per illos loquenti et operanti homines credunt, et separati a saeculo cui conformati erant, in Ecclesiae membra transeunt. Et ideo recte isti, per quos haec fiunt, dentes dicuntur detonsis ovibus similes, quia terrenarum curarum onera deposuerunt, et ascendentes de lavacro, de sordium saeculi ablutione per sacramentum baptismatis, omnes geminos pariunt. Operantur enim duo praecepta, de quibus dictum est: In his duobus praeceptis tota Lex pendet et Prophetae (Id. XXII, 40), diligentes Deum ex toto corde, et ex tota anima, et ex tota mente; et proximum tanquam seipsos. In quibus sterilis non est, quoniam tales fructus reddunt Deo. Secundum ergo istum intellectum sic accipiendum est, dentes peccatorum contrivisti; id est, in irritum adduxisti principes peccatorum, percutiendo omnes adversantes mihi sine causa: principes enim eum secundum evangelicam historiam persecuti sunt, cum multitudo inferior honoraret. 8. vers. 9. Domini est salus, et super populum tuum benedictio tua. In una sententia et praecepit hominibus quid crederent, et pro credentibus oravit: nam, Domini est solus cum dicitur, ad homines sermo dirigitur; nec ita sequitur, Et super populum suum benedictio ejus, ut totum hominibus dictum sit; sed ad ipsum Deum oratio convertitur, pro ipso populo cui dictum est: Domini est salus. Quid ergo ait, nisi hoc? Nemo de se praesumat, quoniam Domini est salvos facere de morte peccatis nam Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei, per Jesum Christum Dominum nostrum (Rom. VII, 24, 25); tu autem, Domine, benedic populum tuum de te salutem sperantem. 9. Potest et iste psalmus accipi ad personam Christi alio modo, id est, ut totus loquatur. Totus dico, cum corpore suo cui caput est, secundum Apostolum qui dicit: Vos autem estis corpus Christi et membra (I Cor. XII, 27); ergo ille caput est hujus corporis. Propter quod alio loco dicit: Veritatem autem facientes in charitate, augeamur in illo per omnia, qui est caput Christus, ex quo totum corpus connexum et compactum est (Ephes. IV, 15, 16). Loquitur ergo apud Prophetam simul Ecclesia et caput ejus, inter procellas persecutionum constituta per universum orbem terrarum, quod jam contigisse scimus: Domine, quid multiplicati sunt qui tribulant me? multi insurgunt adversum me, christianum nomen exterminare cupientes. Multi dicunt animae meae: Non est salus illi in Deo ejus: non enim aliter sperarent posse se perdere Ecclesiam latissime pullulantem, nisi ad Dei curam pertinere non crederent. Tu autem, Domine, susceptor meus es: in Christo utique; nam in illo homine et Ecclesia suscepta est a Verbo, quod caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14); quia et in coelestibus nos sedere fecit una cum illo (Ephes. II, 6): praecedente enim capite, membra caetera consequentur; quis enim nos separabit a charitate Christi (Rom. VIII, 35)? Recte ergo dicit etiam Ecclesia: Susceptor meus es, gloria mea; non enim sibi tribuit quod excellit, cum intelligit cujus gratia et misericordia talis est. Et exaltans caput meum, ipsum scilicet qui primogenitus a mortuis ascendit in coelum. Voce mea ad Dominum clamavi, et exaudivit me de monte sancto suo. Haec est oratio omnium sanctorum, odor suavitatis qui ascendit in conspectu Domini: jam enim exauditur Ecclesia de ipso monte, quod etiam caput ejus est; vel de illa justitia Dei, qua et liberantur electi ejus, et persecutores eorum puniuntur. Dicat populus Dei etiam illud: Ego dormivi, et somnum cepi; et exsurrexi, quoniam Dominus suscipiet me, ut adjungatur et cohaereat capiti suo; huic enim populo dictum est: Surge qui dormis, et exsurge a mortuis, et continget te Christus (Ephes. V, 14); quoniam de peccatoribus assumptus est, de quibus generaliter dictum est: Qui autem dormiunt, nocte dormiunt (I Thess. V, 7). Dicat etiam: Non timebo millia populi circumdantis me; circumvallantium scilicet gentium, ad exstinguendum nomen, si possent, ubicumque christianum. Sed quomodo timerentur, cum tanquam oleo sanguine martyrum in Christo ardor charitatis inflammaretur? Exsurge, Domine, salvum me fac, Deus meus: potest hoc ipsi capiti suo corpus dicere; illo enim exsurgente salvum factum est, qui ascendit in altum, captivam egit captivitatem, dedit dona hominibus (Psal. LXVII, 19): hoc enim in praedestinatione a Propheta dicitur, quo usque ad terras Dominum nostrum, illa de qua in Evangelio dicitur, messis matura (Matth. IX, 37) deposuit, cujus salus est in ejus resurrectione, qui pro nobis dignatus est mori. Quoniam tu percussisti omnes adversantes mihi sine causa, dentes peccatorum contrivisti: jam regnante Ecclesia, inimici nominis christiani confusione percussi sunt, et sive maledica verba eorum, sive principatus, in irritum deducti. Credite ergo, homines, quod Domini est salus: et, tu, Domine, sit super populum tuum benedictio tua. 10. Potest etiam unusquisque nostrum dicere, cum vitiorum et cupiditatum multitudo resistentem mentem ducit in lege peccati: Domine, quid multiplicati sunt qui tribulant me, multi insurgunt adversum me? Et quoniam plerumque coacervatione vitiorum subrepit desperatio sanitatis, tanquam ipsis vitiis insultantibus animae, vel etiam diabolo et angelis ejus per noxias suggestiones ut desperemus operantibus, verissime dicitur: Multi dicunt animae meae: Non est salus illi in Deo ejus. Tu autem, Domine, susceptor meus es; haec enim spes est, quod naturam humanam in Christo suscipere dignatus est. Gloria mea: ex illa regula, ne quis sibi aliquid tribuat. Et exaltans caput meum: sive ipsum qui omnium nostrum caput est, sive uniuscujusque nostrum spiritum, quod caput est animae et carnis; caput enim mulieris vir, et caput viri Christus (I Cor. XI, 3). Exaltatur autem mens, cum jam dici potest, Mente servio legi Dei (Rom. VII, 25); ut caetera hominis pacata subdantur, cum jam carnis resurrectione absorbetur mors in victoriam (I Cor. XV, 54). Voce mea ad Dominum clamavi: voce illa intima et intentissima. Et exaudivit me de monte sancto suo: de ipso per quem nobis subvenit, et quo mediatore nos exaudit. Ego dormivi, et somnum cepi; et exsurrexi, quoniam Dominus suscipiet me: quis hoc non potest fidelium dicere, recolens mortem peccatorum suorum, et donum regenerationis? Non timebo millia populi circumdantis me. Exceptis his quae universaliter Ecclesia sustinuit et sustinet, habet etiam unusquisque tentationes quibus circumvallatus haec dicat: Exsurge, Domine, salvum me fac, Deus meus; hoc est, Fac me exsurgere. Quoniam tu percussisti omnes adversantes milti sine causa: recte in praedestinatione dicitur de diabolo et angelis ejus, qui non solum in totum Christi corpus, sed etiam in singulos quosque privatim saeviunt. Dentes peccatorum contrivisti: habet unusquisque maledicentes sibi; habet etiam vitiorum auctores conantes eum a Christi corpore praecidere. Sed Domini est salus; cavenda superbia est, et dicendum: Adhaesit anima mea post te (Psal. LXII, 9). Et super populum tuum benedictio tua, hoc est super unumquemque nostrum. IN PSALMUM IV ENARRATIO. In finem, Psalmus Canticum David. 1. vers. 1. Finis Legis Christus ad justitiam omni credenti (Rom. X, 4): hic enim finis perfectionem significat, non consumptionem. Utrum autem omne canticum psalmus sit, an potius omnis psalmus canticum; an sint quaedam cantica quae non possint dici psalmi, et quidam psalmi qui non possint dici cantica, quaeri potest. Sed animadvertendae Scripturae sunt, ne forte Canticum laetitiam indicet: Psalmi autem dicuntur, qui cantantur ad psalterium; quo usum esse David prophetam in magno mysterio, prodit historia (I Par. XIII, 8, et XVI, 5). De qua re non est hic disserendi locus; quia diuturnam inquisitionem et longam disputationem desiderat. Nunc interim aut verba Dominici hominis post resurrectionem exspectare debemus, aut hominis in Ecclesia credentis et sperantis in eum. 2. vers. 2. Cum invocarem, exaudivit me Deus justitiae meae: cum invocarem, exaudivit me Deus, inquit, a quo est justitia mea. In tribulatione dilatasti mihi: ab angustiis tristitiae, in latitudinem gaudiorum me duxisti; tribulatio enim et angustia in omnem animam hominis operantis malum (Rom. II, 9). Qui autem dicit: Gaudemus in tribulationibus, scientes quoniam tribulatio patientiam operatur, usque ad illud ubi ait: Quoniam charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Id. V, 3, 5), non habet cordis angustias, quamvis extrinsecus a persequentibus ingerantur. Mutatio autem personae, quod a tertia, ubi ait, exaudivit, statim transiit ad secundam, ubi ait, dilatasti mihi, si non varietatis ac suavitatis causa facta est, mirum cur primum tanquam indicare voluit hominibus exauditum se esse, et postea compellare exauditorem suum. Nisi forte cum indicasset quemadmodum exauditus sit in ipsa dilatatione cordis, maluit cum Deo loqui; ut etiam hoc modo ostenderet quid sit corde dilatari, id est, jam cordi habere infusum Deum, cum quo intrinsecus colloquatur. Quod in persona ejus qui credens in Christum illuminatus est, recte accipitur: in ipsius autem Dominici hominis, quem suscepit Dei Sapientia, non video quemadmodum hoc possit congruere; non enim ab ea aliquando desertus est. Sed quemadmodum ipsa ejus deprecatio, nostrae potius infirmitatis indicium est; sic etiam de ista repentina dilatatione cordis potest idem Dominus pro fidelibus suis loqui, quorum personam sibi imposuit etiam cum ait: Esurivi, et non cibastis me; sitivi, et potum non dedistis mihi (Matth. XXV, 35), et caetera. Quare hic quoque potest dicere, dilatasti mihi, pro uno ex minimis suis colloquente cum Deo, cujus charitatem diffusam habet in corde per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. Miserere mei, et exaudi orationem meam: cur iterum rogat, cum jam se exauditum et dilatatum indicaverit? An propter nos, de quibus dicitur: Si autem quod non videmus speramus, per patientiam exspectamus (Rom. VIII, 25); aut ut in illo qui credidit perficiatur quod inchoatum est? 3. vers. 3. Filii hominum, usquequo graves corde? saltem usque in adventum, inquit, Filii Dei vester error duraverit; quid ergo ultra graves corde estis? Quando habituri finem fallaciarum, si veritate praesente non habetis? Utquid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium? utquid vultis beati esse de infimis? Sola veritas facit beatos, ex qua vera sunt omnia. Nam vanitas est vanitantium, et omnia vanitas, Quae abundantia homini in omni labore suo, quo ipse laborat sub sole (Eccle. I, 2, 3)? Utquid ergo temporalium rerum amore detinemini? utquid tanquam prima, extrema sectamini; quod est vanitas et mendacium? Cupitis enim permanere vobiscum, quae omnia transeunt tanquam umbra. 4. vers. 4. Et scitote quoniam admirabilem fecit Dominus sanctum suum: quem, nisi eum quem suscitavit ab inferis, et in coelo ad dexteram collocavit? Increpatur ergo genus humanum, ut ad eum se tandem ab hujus mundi amore convertat. Sed si quem movet conjunctio superaddita, quod ait, Et scitote, facile est ut in Scripturis animadvertat hujus locutionis genus familiare esse illi linguae qua Prophetae locuti sunt. Nam saepe invenis ita coeptum: Et dixit Dominus ad illum, Et factum est verbum Domini ad illum. Quae junctura conjunctionis, cum sententia non praecesserit cui sequens annectatur, mirabiliter fortassis insinuat prolationem veritatis in voce cum ea visione quae fit in corde esse conjunctam. Quanquam hic dici possit, quod superior sententia, Utquid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium? ita posita est ac si diceretur, Nolite diligere vanitatem, et quaerere mendacium; quo ita posito, rectissima locutione sequitur: Et scitote quoniam admirabilem fecit Dominus sanctum suum. Sed interpositum diapsalma vetat istam cum superiore conjungi: sive enim hebraeum verbum sit, sicut quidam volunt, quo significatur Fiat; sive graecum, quo significatur intervallum psallendi, ut psalma sit quod psallitur, diapsalma vero interpositum in psallendo silentium; ut quemadmodum sympsalma dicitur vocum copulatio in cantando, ita diapsalma disjunctio earum, ubi quaedam requies disjunctae continuationis ostenditur: sive ergo illud, sive hoc, sive aliud aliquid sit, certe illud probabile est, non recte continuari et conjungi sensum, ubi diapsalma interponitur. 5. Dominus exaudiet me, dum clamavero ad eum: hic nos admoneri credo, ut magna intentione cordis, id est, interno et incorporeo clamore auxilium imploremus Dei; quoniam sicut gratulandum est de illuminatione in hac vita, ita orandum pro requie post hanc vitam. Quapropter aut ex persona fidelis evangelizantis, aut ex ipsius Domini, sic accipiendum est ac si dictum sit: Dominus exaudiet vos, dum clamaveritis ad eum. 6. vers. 5. Irascimini, et nolite peccare: occurrebat enim: Quis est dignus exaudiri, aut quomodo non frustra clamat peccator ad Dominum? Ergo Irascimini, inquit, et nolite peccare; quod duobus modis intelligi potest: aut, Etiam si irascimini, nolite peccare; id est, Etiam si surgit motus animi, qui jam propter poenam peccati non est in potestate, saltem ei non consentiat ratio et mens, quae intus regenerata est secundum Deum, ut mente serviamus legi Dei, si adhuc carne servimus legi peccati (Rom. VII, 25): aut, Agite poenitentiam; id est, irascimini vobis ipsis de praeteritis peccatis, et ulterius peccare desinite. Quae dicitis in cordibus vestris: subauditur, dicite; ut sit plena sententia: Quae dicitis, in cordibus vestris dicite; id est, nolite esse populus de quo dictum est: Labiis me honorant, cor autem eorum longe est a me (Isai. XXIX, 13). In cubilibus vestris compungimini: hoc est quod jam dictum est, in cordibus; haec enim sunt cubilia de quibus et Dominus monet, ut intus oremus clausis ostiis (Matth. VI, 6). Compungimini autem, aut ad poenitentiae dolorem refertur, ut se ipsam anima puniens compungat, ne in Dei judicio damnata torqueatur; aut ad excitationem, ut evigilemus ad videndam lucem Christi, tanquam stimulis adhibitis. Nonnulli autem non compungimini, sed aperimini, dicunt melius legi; quoniam in graeco Psalterio est κατανύγητε, quod refertur ad illam dilatationem cordis, ut excipiatur diffusio charitatis per Spiritum sanctum. 7. vers. 6, 7. Sacrificate sacrificium justitiae, et sperate in Domino. Idem dicit in alio psalmo: Sacrificium Deo spiritus contribulatus (Psal. L, 19). Quare non absurde hic accipitur ipsum esse sacrificium justitiae, quod fit per poenitentiam: quid enim justius, quam ut suis unusquisque peccatis, quam alienis potius irascatur, seque ipsum puniens mactet Deo? An sacrificium justitiae opera justa sunt post poenitentiam? Nam et interpositum diapsalma, non absurde fortassis insinuat etiam transitum de vita veteri ad vitam novam: ut exstincto vel infirmato per poenitentiam vetere homine, sacrificium justitiae secundum regenerationem novi hominis offeratur Deo, cum se offert ipsa anima jam abluta, et imponit in altare fidei, divino igne, id est, Spiritu sancto comprehendenda; ut iste sit sensus, Sacrificate sacrificium justitiae, et sperate in Domino, id est, Recte vivite, et sperate donum Spiritus sancti, ut vos veritas, cui credidistis, illustret. 8. Sed tamen Sperate in Domino, clause adhuc dictum est. Sperantur autem quae, nisi bona? Sed quia unusquisque id bonum vult a Deo impetrare quod diligit, nec facile inveniuntur qui diligant bona interiora, id est, ad interiorem hominem pertinentia, quae sola diligenda sunt, caeteris autem ad necessitatem utendum, non ad gaudium perfruendum; admirabiliter cum dixisset, Sperate in Domino, subjecit: Multi dicunt: Quis ostendit nobis bona? Qui sermo, et quae interrogatio quotidiana est omnium stultorum et iniquorum; sive pacem et tranquillitatem vitae saecularis desiderantium, et propter perversitatem generis humani non invenientium, qui etiam caeci accusare audent ordinem rerum, cum involuti meritis suis putant tempora esse pejora quam praeterita fuerunt; sive de ipsa futura vita, quae nobis promittitur, dubitantium vel desperantium, qui saepe dicunt: Quis novit si vera sunt, aut quis venit ab inferis ut ista nuntiaret? Magnifice igitur et breviter, sed intrinsecus videntibus, ostendit quae bona quaerenda sint, respondens illorum interrogationi qui dicunt: Quis ostendit nobis bona? Signatum est, inquit, in nobis lumen vultus tui, Domine. Hoc lumen est totum hominis et verum bonum, quod non oculis, sed mente conspicitur. Signatum autem dixit in nobis, tanquam denarius signatur regis imagine: homo enim factus est ad imaginem et similitudinem Dei (Gen. I, 26), quam peccando corrupit: bonum ergo ejus est verum atque aeternum, si renascendo signetur. Et ad hoc credo pertinere, quod quidam prudenter intelligunt, illud quod Dominus viso Caesaris nummo ait: Reddite Caesari quod Caesaris est, et Deo quod Dei est (Matth. XXII, 21); tanquam si diceret: Quemadmodum Caesar a vobis exigit impressionem imaginis suae, sic et Deus; ut quemadmodum illi redditur nummus, sic Deo anima lumine vultus ejus illustrata atque signata. Dedisti laetitiam in cor meum. Non ergo foris quaerenda est laetitia, ab his qui adhuc graves corde diligunt vanitatem et quaerunt mendacium, sed intus ubi signatum est lumen vultus Dei: in interiore enim homine habitat Christus (Ephes. III, 17), ut ait Apostolus; ad ipsum enim pertinet videre veritatem, cum ille dixerit: Ego sum veritas (Joan. XIV, 6). Et cum loquebatur in Apostolo dicente: An vultis experimentum ejus accipere qui in me loquitur Christus (II Cor. XIII, 3)? non ei foris utique; sed in ipso corde, id est, in illo cubili ubi orandum est (Matth. VI, 6), loquebatur. 9. vers. 8, 9. Sed homines temporalia sectantes, qui certe multi sunt, nihil aliud noverunt dicere, nisi Quis ostendit nobis bona? cum vera et certa bona intra semetipsos videre non possint. Itaque consequenter de his rectissime dicitur, quod adjungit: A tempore frumenti, vini et olei sui multiplicati sunt. Non enim vacat, quod additum est, sui: est enim et frumentum Dei, siquidem est panis vivus qui de coelo descendit (Joan. VI, 51); est et vinum Dei, nam Inebriabuntur, inquit, ab ubertate domus tuae (Psal. XXXV, 9) est et oleum Dei, de quo dictum est: Impinguasti in oleo caput meum (Psal. XXII, 5). Isti autem multi qui dicunt, Quis ostendit nobis bona? et regnum coelorum intra se esse non vident (Luc. XVII, 21), a tempore frumenti, vini et olei sui multiplicati sunt. Non enim multiplicatio semper ubertatem significat, et non plerumque exiguitatem: cum dedita temporalibus voluptatibus anima semper exardescit cupiditate, nec satiari potest, et multiplici atque aerumnosa cogitatione distenta, simplex bonum videre non sinitur; qualis est illa de qua dicitur: Corpus enim, quod corrumpitur, aggravat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem (Sap. IX, 15). Talis anima temporalium bonorum decessione et successione, id est, a tempore frumenti, vini et olei sui, innumerabilibus completa phantasmatibus sic multiplicata est, ut non possit agere quod praeceptum est: Sentite de Domino in bonitate, et in simplicitate cordis quaerite illum (Id. I, 1); ista enim multiplicitas illi simplicitati vehementer adversa est. Et ideo istis relictis qui multi sunt, multiplicati scilicet temporalium cupiditate et dicunt, Quis ostendit nobis bona, quae non oculis foris, sed intus cordis simplicitate quaerenda sunt, vir fidelis exsultat et dicit: In pace, in idipsum obdormiam, et somnum capiam. Recte enim speratur a talibus omnimoda mentis abalienatio a mortalibus rebus et miseriarum saeculi hujus oblivio, quae nomine obdormitionis et somni decenter et prophetice significatur, ubi summa pax nullo tumultu interpellari potest. Sed hoc jam non tenetur in hac vita, sed post hanc vitam sperandum est. Hoc etiam ipsa verba ostendunt, quae futuri sunt temporis: non enim dictum est, aut, Obdormivi et somnum cepi; aut, Obdormio et somnum capio; sed, Obdormiam et somnum capiam. Tunc corruptibile hoc induetur incorruptione, et mortale hoc induetur immortalitate; tunc absorbebitur mors in victoriam (I Cor. XV, 54). Hoc est unde dicitur: Si autem quod non videmus speramus, per patientiam exspectamus (Rom. VIII, 25). 10. vers. 10. Quapropter congruenter ultimum annectit, et dicit: Quoniam tu, Domine, singulariter in spe habitare fecisti me. Hic non dixit, Facies; sed, Fecisti. In quo ergo jam ista spes est, erit profecto etiam quod speratur. Et bene ait, singulariter: potest enim referri adversus illos multos qui, multiplicati a tempore frumenti vini et olei sui, dicunt: Quis ostendit nobis bona? perit enim haec multiplicitas, et singularitas tenetur in sanctis, de quibus dicitur in Actibus Apostolorum: Multitudinis autem credentium erat anima una et cor unum (Act. IV, 32). Singulares ergo et simplices, id est, secreti a multitudine ac turba nascentium rerum ac morientium, amatores aeternitatis et unitatis esse debemus; si uni Deo et Domino nostro cupimus inhaerere. IN PSALMUM V ENARRATIO. 1. vers. 1. Titulus Psalmi est: Pro ea quae haereditatem accipit. Intelligitur ergo Ecclesia, quae accipit haereditatem vitam aeternam per Dominum nostrum Jesum Christum, ut possideat ipsum Deum, cui adhaerens beata sit secundum illud: Beati mites, quia ipsi haereditate possidebunt terram (Matth. V, 4); quam terram? nisi de qua dicitur: Spes mea es tu, portio mea in terra viventium (Psal. CXLI, 6); et illud manifestius: Dominus pars haereditatis meae et calicis mei (Psal. XV, 5). Dicitur et haereditas Dei vicissim Ecclesia secundum illud: Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam (Psal. II, 8). Ergo haereditas nostra Deus dicitur, quia ipse nos pascit et continet: et haereditas Dei dicimur, quia ipse nos administrat et regit. Quapropter vox Ecclesiae est in hoc psalmo vocatae ad haereditatem, ut et ipsa fiat haereditas Domini. 2. vers. 2 . Verba mea exaudi, Domine: vocata invocat Dominum, ut eodem opitulante pertranseat nequitiam saeculi hujus, et ad eum perveniat. Intellige clamorem meum: bene ostendit quis iste sit clamor, quam interior de cordis cubili sine strepitu corporis perveniat ad Deum; quandoquidem vox corporalis auditur, spiritualis autem intelligitur. Quanquam hoc sit etiam exaudire Dei, non aure carnali, sed majestatis praesentia. 3. vers. 3. Intende voci obsecrationis meae: id est, illi voci, quam ut Deus intelligat petit; quae qualis sit jam insinuavit, cum dixit: Intellige clamorem meum. Intende voci obsecrationis meae, Rex meus et Deus meus. Quamvis et Filius Deus, et Pater Deus, et simul Pater et Filius unus Deus; et si interrogemur de Spiritu sancto, nihil aliud respondendum est, nisi quod Deus sit; et cum simul dicuntur Pater et Filius et Spiritus sanctus, nihil aliud intelligendum est quam unus Deus; tamen regem Filium solent appellare Scripturae. Secundum ergo illud quod dictum est, Per me itur ad Patrem (Joan. XIV, 6), recte primo, Rex meus, et deinde, Deus meus. Nec tamen dixit, Intendite; sed, Intende: non enim duos aut tres deos fides catholica praedicat, sed ipsam Trinitatem unum Deum: non ut eadem Trinitas simul possit aliquando Pater, aliquando Filius, aliquando Spiritus sanctus dici, sicut Sabellius credidit; sed ut Pater nonnisi Pater, et Filius nonnisi Filius, et Spiritus sanctus nonnisi Spiritus sanctus, et haec Trinitas nonnisi unus Deus. Quia et cum dixisset Apostolus: Ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia (Rom. XI, 36), Trinitatem ipsam insinuasse creditur; nec tamen subjecit, Ipsis gloria; sed, Ipsi gloria. 4. vers. 4. Quoniam ad te orabo, Domine, mane exaudies vocem meam: quid sibi vult quod superius dixit, exaudi, quasi in praesenti se exaudiri cuperet, nunc vero dicit, mane exaudies, non, exaudi; et, ad te orabo, non, ad te oro; et deinceps, mane astabo tibi et videbo, non, asto et video? Nisi forte superior ejus oratio ipsam invocationem ostendit: caligans autem inter procellas hujus saeculi, sentit se non videre quod cupit, et tamen sperare non desinit: spes enim quae videtur, non est spes (Rom. VIII, 24). Intelligit tamen quare non videat, quia nondum nox peracta est, id est tenebrae quas peccata meruerunt. Dicit ergo, Quoniam ad te orabo, Domine, id est, quoniam tantus es ad quem orabo, mane exaudies vocem meam. Non ille es, inquit, qui possis videri ab eis quorum ab oculis nox peccatorum nondum recessit: peracta ergo erroris mei nocte, et discedentibus tenebris quas mihi peccatis meis feci, exaudies vocem meam. Cur ergo superius non ait, exaudies; sed, exaudi? An postquam clamavit, exaudi, et non exaudita est, sensit quid oporteat transire ut possit exaudiri? An et superius exaudita est, sed nondum se intelligit exauditam, quia nondum videt a quo exaudita est; et quod nunc ait, mane exaudies, hoc intelligi voluit, mane intelligam me esse exauditam? qualis est ista locutio, Exsurge, Domine (Psal. III, 7), id est, fac me exsurgere; sed hoc de resurrectione Christi accipitur. Illud certe non potest recte aliter accipi, Tentat vos Dominus Deus vester, ut sciat si diligitis eum (Deut. XIII, 3), nisi ut vos per illum sciatis, et vobismetipsis manifestetur quantum in ejus amore profeceritis. 5. vers. 5-8. Mane astabo tibi, et videbo: astabo quid est, nisi non jacebo? quid est autem aliud jacere, nisi in terra quiescere, quod est in terrenis voluptatibus beatitudinem quaerere? Astabo, inquit, et videbo: non est ergo inhaerendum terrenis, si volumus Deum videre, qui mundo corde conspicitur. Quoniam non Deus volens iniquitatem tu es. Non habitabit juxta te malignus, neque permanebunt injusti ante oculos tuos. Odisti omnes qui operantur iniquitatem, perdes omnes qui loquuntur mendacium. Virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus: iniquitas, malignitas, mendacium, homicidium, dolus, et quidquid hujusmodi est, ipsa nox est, qua transeunte fit mane ut videatur Deus. Causam ergo exposuit quare mane astabit, et videbit; quoniam non Deus volens iniquitatem, inquit, tu es. Si enim Deus esset qui vellet iniquitatem, posset etiam ab iniquis videri; ut non mane videretur, id est, cum iniquitatis nox pertransierit. 6. Non habitabit juxta te malignus: id est, non sic videbit ut haereat. Ideo sequitur, neque permanebunt injusti ante oculos tuos; quia oculi eorum, id est mens eorum reverberatur luce veritatis propter tenebras peccatorum, quorum consuetudine fulgorem rectae intelligentiae sustinere non possunt. Ergo et qui vident aliquando, id est, qui verum intelligunt, tamen adhuc injusti sunt, non ibi permanent amando ea quae avertunt a vero; gerunt enim secum suam noctem, id est, non solum consuetudinem, sed etiam amorem peccandi. Quae nox si transierit, id est, si peccare destiterint, et ipse amor atque consuetudo fugata fuerit, fit mane; ita ut non solum intelligant, sed etiam inhaereant veritati. 7. Odisti omnes qui operantur iniquitatem: odium Dei ex illa locutione intelligendum est, qua odit peccator quisque veritatem. Videtur enim quod et illa odit quos in se manere non sinit: non autem manent, qui eam sustinere non valent. Perdes omnes qui loquuntur mendacium: hoc enim est veritati contrarium. Sed ne quis putet aliquam substantiam vel naturam veritati esse contrariam, intelligat ad id quod non est pertinere mendacium, non ad id quod est. Si enim hoc dicitur quod est, verum dicitur; si autem hoc dicitur quod non est, mendacium est. Ideo, inquit, Perdes omnes qui loquuntur mendacium; quia recedentes ab eo quod est, ad id quod non est declinantur. Multa quidem videntur pro salute aut commodo alicujus, non malitia, sed benignitate mendacia, quale illarum in Exodo obstetricum quae Pharaoni falsum renuntiaverunt (Exod. I, 19), ut infantes filiorum Israel non necarentur. Sed etiam ista non re, sed indole laudantur; quoniam qui tantum hoc modo mentiuntur, merebuntur aliquando ab omni mendacio liberari. Nam in iis qui perfecti sunt, nec ista mendacia inveniuntur; quibus dictum est: Sit in ore vestro, Est, est; non, non: quidquid amplius est, a malo est (Matth. V, 37). Nec immerito alio loco scriptum est: Os quod mentitur occidit animam (Sap. I, 11); ne quis arbitretur perfectum et spiritualem hominem pro ista temporali vita, in cujus morte non occiditur anima, sive sua, sive alterius, debere mentiri. Sed quoniam aliud est mentiri, aliud verum occultare; siquidem aliud est falsum dicere, aliud verum tacere; si quis forte vel ad istam visibilem mortem non vult hominem prodere, paratus esse debet verum occultare, non falsum dicere, ut neque prodat neque mentiatur, ne occidat animam suam pro corpore alterius. Si autem hoc nondum potest; vel sola hujus necessitatis habeat mendacia, ut etiam ab istis, si sola remanserint, liberari mereatur, et Spiritus sancti robur accipere, quo quidquid perpetiendum est pro veritate contemnat. Duo sunt omnino genera mendaciorum in quibus non magna culpa est, sed tamen non sunt sine culpa, cum aut jocamur, aut ut prosimus mentimur. Illud primum in jocando, ideo non est perniciosissimum quia non fallit; novit enim ille cui dicitur, joci causa esse dictum. Secundum autem ideo mitius est, quia retinet nonnullam benevolentiam. Illud vero quod non habet duplex cor, nec mendacium quidem dicendum est: tanquam, verbi gratia, si cui gladius commendetur, et promittat se redditurum cum ille qui commendavit poposcerit; si forte gladium suum repetat furens, manifestum est tunc non esse reddendum, ne vel se occidat vel alios, donec ei sanitas restituatur. Hic ideo non habet duplex cor, quia ille cui commendatus est gladius, cum promittebat se redditurum poscenti, non cogitabat furentem posse repetere. Verum autem occultavit et Dominus, cum discipulis nondum idoneis dixit: Multa habeo vobis dicere, sed nunc non potestis portare illa (Joan. XVI, 12); et apostolus Paulus cum ait: Non potui loqui vobis quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus (I Cor. III, 1). Unde manifestum est non esse culpandum, aliquando verum tacere. Falsum autem dicere, non invenitur concessum esse perfectis. 8. Virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus. Potest hic recte videri repetitum quod ait superius: Odisti omnes qui operantur iniquitatem, perdes omnes qui loquuntur mendacium; ut virum sanguinum ad operantem iniquitatem referas, dolosum autem ad mendacium: dolus enim est, cum aliud agitur, aliud simulatur. Et apto verbo usus est quod ait, abominabitur; solent enim abominati dici, exhaeredati: hic autem psalmus pro ea est quae haereditatem accipit, quae subjicit exsultationem spel suae, dicens: Ego autem in multitudine miserationis tuae, introibo in domum tuam. In multitudine miserationis, fortasse in multitudine hominum perfectorum et beatorum dicit, quibus civitas illa constabit, quam nunc parturit et paulatim parit Ecclesia. Homines autem multos regeneratos atque perfectos, recte dici multitudinem miserationis Dei quis negat, cum verissime dictum sit: Quid est homo, quod memor es ejus; aut filius hominis, quia visitas eum (Psal. VIII, 5)? Introibo in domum tuam: tanquam lapis, credo, in aedificium, dictum est. Quid enim aliud domus Dei quam templum Dei est, de quo dictum est: Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III, 17)? cujus aedificii lapis angularis est ille (Ephes. II, 20), quem suscepit coaeterna Patri Virtus et sapientia Dei. 9. Adorabo ad templum sanctum tuum, in timore tuo: ad templum sicut prope templum intelligimus; non enim ait, Adorabo in templo sancto tuo, sed, Adorabo ad templum sanctum tuum. Intelligendum etiam est non de perfectione, sed de progressu ad perfectionem dictum esse; ut illud perfectionem significet, Introibo in domum tuam. Sed ut hoc proveniat, prius adorabo, inquit, ad templum sanctum tuum; et fortasse ob hoc addidit, in timore tuo, quod magnum est praesidium procedentibus ad salutem. Cum autem quisque pervenerit, fiet in eo quod dictum est: Consummata dilectio foras mittit timorem (I Joan. IV, 18), non enim timent jam amicum, quibus dictum est: Jam non dicam vos servos, sed amicos (Joan. XV, 15), cum ad id quod promissum est perducti fuerint. 10. vers. 9, 10. Domine, deduc me in tua justitia propter inimicos meos: satis hic declaravit in profectione se esse, id est in provectu ad perfectionem, nondum in ipsa perfectione, quando ut deducatur exoptat. In tua justitia autem, non in ea quae videtur hominibus. Nam et malum pro malo reddere, justitia videtur, sed non est ejus de quo dictum est: Qui facit oriri solem suum super bonos et malos (Matth. V, 45); quia et cum punit Deus peccatores, non malum suum eis infert, sed malis eorum eos dimittit: Ecce, inquit, parturiit injustitiam, concepit laborem, et peperit iniquitatem: lacum aperuit et effodit eum, et incidit in foveam quam operatus est: convertetur dolor ejus in caput ejus, et in verticem ejus iniquitas ejus descendet (Psal. VII, 15-17). Cum ergo punit Deus, ut judex punit eos qui legem praetereunt, non eis inferens de seipso malum, sed in id quod elegerunt eos expellens ad complendam summam miseriarum. Homo autem cum malum pro malo reddit, malo voto id facit; et ob hoc prior ipse malus est, dum punire vult malum. 11. Dirige in conspectu tuo iter meum. Nihil manifestius est, quam in tempus eum commendare quo proficit; hoc est enim iter quod non terrarum locis peragitur, sed affectibus animorum. In conspectu, inquit, tuo dirige iter meum: id est, ubi nullus hominum videt, quibus credendum non est laudantibus, aut vituperantibus; non enim ullo modo possunt de aliena conscientia judicare, in qua iter dirigitur ad Deum. Ideo subjecit, Quoniam non est in ore eorum veritas, quibus utique judicantibus non est credendum, et ideo intro ad conscientiam et ad Dei conspectum confugiendum est. Cor eorum vanum est: quomodo ergo potest esse in ore eorum veritas, quorum cor fallitur de peccato et poena peccati? Unde revocantur homines illa voce: Utquid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium (Psal. IV, 3)? 12. vers. 11. Sepulcrum patens est guttur eorum: ad voracitatis significationem referri potest, propter quam plerumque homines adulatione mentiuntur. Et mirabiliter dixit, patens sepulcrum; quoniam semper inhiat illa voracitas, non ut sepulcra quae receptis cadaveribus muniuntur. Potest et illud intelligi, quod mendacio et blanda adulatione trahunt in se quos ad peccata illectant, et eos tanquam devorant cum in suam vitam convertunt. Quod quibus contingit quoniam peccato moriuntur, recte illi a quibus inducuntur, sepulcra patentia dicti sunt; quia et ipsi quodammodo exanimes sunt vitam non habendo veritatis, et mortuos in se recipiunt quos verbis mendacibus et vano corde interemptos in se convertunt. Linguis suis dolose agebant, id est linguis malis: nam hoc videtur significare, cum dicit suis, mali enim malas habent linguas; id est, mala loquuntur, cum loquuntur dolum. Quibus Dominus dicit: Quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali (Matth. XII, 34). 13. Judica illos, Deus: decidant a cogitationibus suis. Prophetia est, non maledictio: non enim optat ut eveniat, sed cernit quid eventurum sit: contingit namque illis, non quia videtur optasse, sed quia tales sunt ut merito contingat. Sic enim et quod postea dicit, Laetentur omnes qui sperant in te, per prophetiam dicit; quoniam cernit esse laetaturos. Sic per prophetiam dictum est, Excita potentiam tuam et veni (Psal. LXXIX, 3); quoniam videbat esse venturum. Quanquam possit etiam hoc modo accipi quod dictum est, decidant a cogitationibus suis, ut magis bene ab eo optatum credatur, dum cadunt a cogitationibus suis malis, id est, ut jam non cogitent mala. Sed vetat sic intelligi quod sequitur, expelle eos; nullo enim modo potest in bonam partem accipi, cum quisque expellitur a Deo. Quapropter per prophetiam dictum, non per malevolentiam intelligitur; cum hoc dictum sit, quod necessario talibus eventurum est, qui in peccatis quae memorata sunt perseverare voluerint. Decidant ergo a cogitationibus suis, dictum est; decidant accusantibus se cogitationibus suis, testimonium perhibente conscientia sua, sicut Apostolus dicit: Et cogitationum accusantium seu defendentium, in revelatione justi judicii Dei (Rom. II, 15, 16). 14. Secundum multitudinem impietatum eorum expelle eos: id est, longe eos expelle; hoc est enim secundum multitudinem impietatum eorum, ut multum expellantur. Expelluntur ergo impii ab illa haereditate quae intelligendo et videndo Deum possidetur; sicut expelluntur morbidi oculi fulgore lucis, cum illis ea poena est quae aliis laetitia. Non ergo ipsi mane astabunt, et videbunt. Et tam magna poena est ista expulsio, quam magnum praemium est illud quod dicitur: Mihi autem adhaerere Deo bonum est (Psal LXXII, 28). Huic poenae contrarium est: Intra in gaudium Domini tui. Quia huic expulsioni simile est: Projicite illum in tenebras exteriores (Matth. XXV, 21, 30). 15. Quoniam inamaricaverunt te, Domine. Ego sum, inquit, panis qui de coelo descendi (Joan. VI, 51): et, Operamini escam quae non corrumpitur (Ibid., 27): et, Gustate, et videte quoniam suavis est Dominus (Psal. XXXIII, 9). Peccatoribus autem panis veritatis amarus est; unde os vera dicentis oderunt. Ipsi ergo inamaricaverunt Deum, qui peccando in eam aegritudinem devenerunt, ut cibum veritatis, quo sanae animae gaudent, tanquam felleum sustinere non possint. 16. vers. 12 Et laetentur omnes qui sperant in te: utique illi quibus gustantibus suavis est Dominus. In aeternum exsultabunt, et inhabitabis in eis: ipsa ergo erit aeterna exsultatio, cum templum Dei fiunt justi; et erit gaudium ipsorum, ipse incola eorum. Et gloriabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuum: tanquam cum adest eis ad fruendum quod diligunt. Et bene in te, tanquam possidentes haereditatem de qua titulus psalmi est, cum et ipsi sint ejus haereditas, quod significat, inhabitabis in eis. A quo bono prohibentur quos secundum multitudinem impietatum eorum expellit Deus. 17. vers. 13. Quoniam tu benedices justum: haec est benedictio, gloriari in Deo, et inhabitari a Deo. Ista sanctificatio conceditur justis; sed ut justificentur, praecedit vocatio, quae non est meritorum, sed gratiae Dei: omnes enim peccaverunt,et egent gloria Dei (Rom. III, 23). Quos enim vocavit, hos et justificavit; quos autem justificavit, hos et glorificavit (Id. VIII, 30). Quia ergo vocatio non meritorum nostrorum, sed benevolentiae et misericordiae Dei est, subjecit dicens: Domine, ut scuto bonae voluntatis tuae coronasti nos; bona enim voluntas Dei praecedit bonam voluntatem nostram, ut peccatores vocet in poenitentiam. Et ipsa sunt arma quibus expugnatur inimicus, contra quem dicitur: Quis accusabit adversus electos Dei? et, Si Deus pro nobis, quis contra nos? Qui unico Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum (Ibid., 31, 33). Si enim adhuc cum inimici essemus, Christus pro nobis mortuus est; multo magis reconciliati, salvi erimus ab ira per ipsum (Id. V, 9, 10). Hoc est invictissimum scutum, quo repellitur inimicus desperationem salutis suggerens multitudine tribulationum et tentationum. 18. Totus ergo textus Psalmi est oratio ut exaudiatur; ab eo quod scriptum est, Verba mea exaudi, Domine, usque ad, Rex meus et Deus meus. Deinde intellectus eorum quae impediunt ad videndum Deum, id est, ut se exauditam esse cognoscat; ab eo quod scriptum est, Quoniam ad te orabo, Domine, mane exaudies vocem meam, usque ad, Virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus. Tertio, sperat se domum Dei futuram, et nunc ei appropinquare in timore ante consummationem quae expellit timorem; ab eo quod scriptum est, Ego autem in multitudine miserationis tuae, usque ad, Adorabo ad templum sanctum tuum in timore tuo. Quarto, proficientem se atque promoventem inter illa ipsa quibus impediri se sentit, orat ut adjuvetur intrinsecus, ubi nemo hominum videt, ne avertatur malis linguis; ab eo quod scriptum est, Domine, deduc me in tua justitia propter inimicos meos, usque ad, Linguis suis dolose agebant. Quinto, prophetia est quae poena maneat impios, quando justus vix salvus erit, et quod praemium justi adepturi sint, qui vocati venerunt et donec perducerentur viriliter omnia sustinuerunt; ab eo quod scriptum est, Judica illos, Deus, usque in finem Psalmi. IN PSALMUM VI ENARRATIO. In finem, in hymnis de octavo, Psalmus David. 1. vers. 1. De octavo, hic videtur obscurum; nam caetera in hoc titulo manifestiora sunt. Visum est autem nonnullis diem judicii significare, id est tempus adventus Domini nostri, quo venturus est judicare vivos et mortuos. Qui adventus, computatis annis ab Adam, post septem annorum millia futurus creditur; ut septem annorum millia tanquam septem dies transeant, deinde illud tempus tanquam dies octavus adveniat. Sed quoniam dictum est a Domino: Non est vestrum scire tempora quae Pater posuit in sua potestate (Act. I, 7), et: De die vero et illa hora nemo scit, neque angelus, neque virtus, neque Filius, nisi solus Pater (Matth. XXIV, 36), et illud quod scriptum est, tanquam furem venire diem Domini (I Thess. V, 2), satis aperte ostendit neminem sibi oportere arrogare scientiam illius temporis, computatione aliqua annorum. Si enim post septem millia annorum ille dies venturus est, omnis homo potest annis computatis adventum ejus addiscere: ubi erit ergo, quod nec Filius hoc novit? Quod utique ideo dictum est, quia per Filium homines hoc non discunt, non quod apud se ipse non noverit, secundum illam locutionem, Tentat vos Dominus Deus vester, ut sciat (Deut. XIII, 3), id est, scire faciat vos; et, Exsurge, Domine (Psal. III, 7), id est, fac nos exsurgere. Cum ergo ita dicatur nescire Filius hunc diem, non quod nesciat, sed quod nescire faciat eos quibus hoc non expedit scire, id est, non eis hoc ostendat; quid sibi vult nescio quae praesumptio, quae annis computatis certissimum sperat post septem annorum millia diem Domini? 2. Nos igitur, quod nescire nos Dominus voluit, libenter nesciamus, et quaeramus quid velit sibi iste titulus, qui scribitur De octavo. Potest quidem, etiam nulla annorum temeraria supputatione, dies judicii octavus intelligi, quod jam post finem hujus saeculi accepta aeterna vita, tunc non erunt animae justorum obnoxiae temporibus: et quoniam omnia tempora septem dierum istorum repetitione volvuntur, octavus forte ille dictus est, qui varietatem istam non habebit. Est aliud quod hic non absurde accipi potest, cur octavum dicatur judicium, quod post duas generationes futurum est, unam quae ad corpus, alteram quae ad animam pertinet. Ab Adam enim usque ad Moysen genus humanum vixit ex corpore, id est secundum carnem: qui etiam exterior et vetus homo dicitur (Ephes. IV, 22), et cui Vetus Testamentum datum est, ut quamvis religiosis, tamen carnalibus adhuc operationibus futura spiritualia praesignaret. Hoc toto tempore quo secundum corpus vivebatur, regnavit mors, sicut Apostolus ait, etiam in eos qui non peccaverunt. Regnavit autem ex similitudine praevaricationis Adae, sicut idem dicit; quoniam usque ad Moysen (Rom. V, 14) accipiendum est, quo usque Legis opera, id est carnaliter observata illa sacramenta, etiam eos obstrictos tenuerunt certi mysterii gratia, qui uni Deo subditi erant. Ab adventu autem Domini, ex quo ad circumcisionem cordis a carnis circumcisione transitum est, facta vocatio est, ut secundum animam viveretur, id est secundum interiorem hominem, qui etiam novus homo (Coloss. III, 10) propter regenerationem dicitur morumque spiritualium innovationem. Manifestum est autem ad corpus quaternarium numerum pertinere, propter notissima elementa quatuor quibus constat, et quatuor qualitates, siccam, humidam, calidam, frigidam. Unde quatuor etiam temporibus administratur, verno, aestate, autumno, hieme. Haec sunt notissima. Nam de quaternario numero corporis tractatur etiam alibi subtilius, sed obscurius: quod in hoc sermone vitandum est, quem etiam minus eruditis accommodatum esse volumus. Ad animum vero ternarium numerum pertinere potest intelligi, ex eo quod tripliciter Deum diligere jubemur, ex toto corde, ex tota anima, ex tota mente (Deut. VI, 5; Matth. XXII, 37): de quibus singulis non in Psalterio, sed in Evangelio disputandum est. Nunc ad testimonium ternarii numeri ad animum pertinentis, satis puto esse quod dictum est. Peractis igitur numeris corporis ad veterem hominem et ad Vetus Testamentum pertinentibus, peractis etiam numeris animi ad novum hominem et ad Novum Testamentum relatis, sicut septenario numero transacto, quia unumquodque temporaliter agitur, quaternario in corpus, ternario in animum distributo, veniet octavus judicii dies, qui meritis tribuens quod debetur, jam non ad opera temporalia, sed ad vitam aeternam sanctos transferet, impios vero damnabit in aeternum. 3. vers. 2. Quam damnationem metuens, orat Ecclesia in hoc psalmo, dicens: Domine, ne in ira tua arguas me. Dicit etiam Apostolus iram judicii: Thesaurizas tibi, inquit, iram in die irae justi judicii Dei (Rom. II, 5); in qua se non vult argui, quisquis in hac vita sanari desiderat. Nec in furore tuo corripias me: corripias, mitius videtur; ad emendationem enim valet. Nam qui arguitur, id est accusatur, metuendum est ne finem habeat damnationem. Sed quoniam furor plus videtur esse quam ira, potest movere cur illud quod est mitius, id est correptio, cum eo positum est quod est durius, id est cum furore. Sed ego puto unam rem duobus verbis significatam: nam in graeco θυμός, quod est in primo versu, hoc significat quod ὀργή, quod est in secundo versu; sed cum Latini vellent etiam ipsi duo verba ponere, quaesitum est quid esset vicinum irae, et positum est furor. Ideo varie codices habent: nam in aliis prius invenitur ira, deinde furor; in aliis, prius furor, deinde ira; in aliis pro furore indignatio ponitur, aut bilis. Sed quidquid illud est, motus est animi provocans ad poenam inferendam: qui tamen motus, non tanquam animae Deo tribuendus est, de quo dictum est: Tu autem, Domine virtutum, cum tranquillitate judicas (Sap. XII, 18); quod autem tranquillum est, non est perturbatum. Non ergo cadit in Deum judicem perturbatio; sed quod in ejus ministris fit, quia per leges ejus fit, ira ejus dicitur. In qua ira, non solum argui se non vult anima quae nunc orat, sed nec corripi, id est emendari vel erudiri: nam in graeco παιδεύσῃς positum est, id est, erudias. Arguuntur autem in die judicii omnes qui non habent fundamentum quod est Christus: emendantur autem, id est purgantur, qui huic fundamento superaedificant lignum, foenum, stipulam; detrimentum enim patientur, sed salvi erunt tanquam per ignem (I Cor. III, 11). Quid ergo iste orat, qui non vult in ira Domini vel argui vel emendari? Quid, nisi ut sanetur? ubi enim sanitas est, nec mors metuenda est, nec urentis aut secantis medici manus. 4. vers. 3, 4. Sequitur itaque, et dicit: Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum: sana me, Domine, quoniam conturbata sunt ossa mea, id est firmamentum animae meae, vel fortitudo; hoc enim ossa significant. Dicit ergo anima fortitudinem suam esse turbatam, cum ossa nominat: neque enim credendum est, quod habeat ossa quae videmus in corpore. Quapropter ad expositionem pertinet quod subjicitur, Et anima mea turbata est valde; ne quod ossa appellavit, corporis intelligerentur. Et tu, Domine, usquequo? quis non intelligat significari animam luctantem cum morbis suis, diu autem dilatam a medico, ut ei persuaderetur in quae mala se peccando praecipitaverit? Quod enim facile sanatur, non multum cavetur; ex difficultate autem sanationis, erit diligentior custodia receptae sanitatis. Non ergo tanquam crudelis Deus aestimandus est, cui dicitur: Et tu, Domine, usquequo? sed tanquam bonus persuasor animae, quid mali sibi ipsa pepererit; nondum enim tam perfecte orat haec anima, ut ei dici possit: Adhuc loquente te dicam, Ecce adsum (Isai. LXV, 24). Simul ut etiam illud agnoscat, quanta poena impiis praeparatur, qui se nolunt convertere ad Deum, si tantam difficultatem convertentes patiuntur; sicut alio loco scriptum est: Si justus vix salvus erit, peccator et impius ubi parebunt (I Petr. IV, 18) ? 5. vers. 5. Convertere, Domine, et erue animam meam. Convertens se, orat ut ad eam convertatur et Deus, sicut dictum est: Convertimini ad me, et convertar ad vos, dicit Dominus (Zach. I, 3). An ex illa locutione intelligendum est, Convertere, Domine, id est, fac me converti, cum in ipsa sua conversione difficultatem laboremque sentiret? Nam perfecta nostra conversio paratum invenit Deum, sicut Propheta dicit: Tanquam diluculum paratum inveniemus eum (Osee. VI, 3, sec. LXX). Quoniam ut eum amitteremus, non ejus absentia qui ubique adest, sed nostra fecit aversio: In hoc mundo erat, inquit, et mundus per eum factus est, et mundus eum non cognovit (Joan. I, 10). Si ergo in hoc mundo erat, et mundus eum non cognovit, nostra immunditia non fert ejus aspectum. Dum autem nos convertimus, id est, mutatione veteris vitae resculpimus spiritum nostrum, durum sentimus et laboriosum ad serenitatem et tranquillitatem divinae lucis a terrenarum cupiditatum caligine retorqueri. Et in tali difficultate dicimus, Convertere, Domine, id est, adjuva nos, ut perficiatur in nobis conversio, quae te paratum invenit, et fruendum te praebentem dilectoribus tuis. Et ideo postquam dixit, Convertere, Domine, addidit, et erue animam meam, tanquam inhaerentem perplexitatibus hujus saeculi, et spinas quasdam dilacerantium desideriorum in ipsa conversione patientem. Salvum me fac, inquit, propter misericordiam tuam. Intelligit non suorum meritorum esse quod sanatur, quandoquidem peccanti et datum praeceptum praetereunti, justa damnatio debebatur; sana me ergo, inquit, non propter meritum meum, sed propter misericordiam tuam. 6. vers. 6. Quoniam non est in morte qui memor sit tui. Intelligit quoque nunc esse tempus conversionis, quia cum ista vita transierit, non restat nisi retributio meritorum. In inferno autem quis confitebitur tibi? Confessus est in inferno ille dives, de quo Dominus dicit, qui Lazarum vidit in requie, se autem in tormentis dolebat: usque adeo confessus, ut etiam moneri suos vellet ut se a peccatis cohiberent, propter poenas quas apud inferos esse non creditur (Luc. XVI, 23-31). Quamvis ergo frustra, confessus est tamen sibi merito illa accidisse tormenta; quando etiam suos, ne in haec inciderent, doceri cupiebat. Quid ergo est, In inferno autem quis confitebitur tibi? an infernum vult intelligi, quo post judicium praecipitabuntur impii, ubi jam propter profundiores tenebras nullam Dei lucem videbunt, cui aliquid confiteantur? Nam iste adhuc elevatis oculis, quamvis immani profundo interposito, potuit tamen videre Lazarum in requie constitutum, ex cujus comparatione ad confessionem coactus est meritorum suorum. Potest etiam illud intelligi, ut mortem vocet peccatum, quod contempta divina lege committitur: ut aculeum mortis mortem appellemus, quod mortem comparet; aculeus enim mortis, peccatum (I Cor. XV, 56). In qua morte hoc est esse immemorem Dei, legem ejus et praecepta contemnere: ut infernum dixerit, caecitatem animi, quae peccantem, id est, morientem excipit et involvit; Sicut non probaverunt, inquit, habere Deum in notitia, dedit illos Deus in reprobum sensum (Rom. I, 28). Ab ista morte et ab isto inferno tutam se praeberi anima deprecatur, dum molitur conversionem ad Deum, et sentit difficultates. 7. vers. 7. Quapropter contexit dicens: Laboravi in gemitu meo. Et tanquam parum profuerit, addit et dicit: Lavabo per singulas noctes lectum meum. Lectus est hoc loco appellatus ubi requiescit animus aeger et infirmus, id est in voluptate corporis et in omni delectatione saeculari; quam delectationem lacrymis lavat qui sese ab illa conatur extrahere. Videt enim jam se damnare carnales concupiscentias; et tamen delectatione tenetur infirmitas, et in ea libenter jacet, unde surgere nisi sanatus animus non potest. Quod autem ait, per singulas noctes, hoc fortasse accipi voluit, quod ille qui spiritu promptus sentit aliquam lucem veritatis, et tamen in delectatione hujus saeculi per carnis infirmitatem aliquando requiescit, tanquam dies et noctes alterno affectu cogitur pati: ut cum dicit, Mente servio legi Dei, tanquam diem sentiat; rursus cum dicit, Carne autem legi peccati (Rom. VII, 25), inclinetur in noctem, donec omnis nox transeat, et veniat unus dies de quo dicitur: Mane astabo tibi, et videbo (Psal. V, 5). Tunc enim astabit; nunc autem jacet, quando in lecto est quem lavabit per singulas noctes, ut tantis lacrymis impetret efficacissimam de Dei misericordia medicinam. In lacrymis stratum meum rigabo, repetitio est: cum enim dicit in lacrymis, ostendit quemadmodum superius lavabo dixerit; hoc autem accipimus stratum, quod superius lectum: quanquam rigabo amplius sit aliquid quam lavabo; quoniam potest aliquid in superficie lavari; rigatio vero ad interiora permeat, quod significat fletum usque ad cordis intima. Temporum vero varietas, quod praeteritum posuit, cum diceret, Laboravi in gemitu meo; et futurum, cum diceret, Lavabo per singulas noctes lectum meum; rursus futurum, In lacrymis stratum meum rigabo, illud ostendit quid sibi dicere debeat, cum quisque in gemitu frustra laboraverit; tanquam diceret: Non profuit cum hoc feci, ergo illud faciam. 8. vers. 8, 9. Turbatus est ab ira oculus meus: utrum sua, an Dei, in qua petit ne argueretur, aut corriperetur? Sed si illa diem judicii significat, quomodo nunc potest intelligi? An inchoatio ejus est, quod hic homines dolores et tormenta patiuntur, et maxime damnum intelligentiae veritatis, sicut jam commemoravi quod dictum est: Dedit illos Deus in reprobum sensum (Rom. I, 28)? Nam ea est caecitas mentis; in eam quisquis datus fuerit, ab interiore Dei luce secluditur, sed nondum penitus cum in hac vita est. Sunt enim tenebrae exteriores (Matth. XXV, 30), quae magis ad diem judicii pertinere intelliguntur, ut penitus extra Deum sit, quisquis, dum tempus est, corrigi noluerit; penitus enim esse extra Deum quid est, nisi esse in summa caecitate? siquidem Deus habitat lucem inaccessibilem (I Tim. VI, 16), quo ingrediuntur quibus dicitur: Intra in gaudium Domini tui (Matth. XXV, 21, 23). Hujus igitur irae inchoatio est quam in hac vita patitur quisque peccator: timens itaque judicii diem, laborat et plangit, ne ad illud perducatur, cujus initium tam perniciosum nunc experitur; et ideo non dixit, Exstinctus est, sed, Turbatus est ab ira oculus meus. Si autem sua ira dicit oculum suum esse turbatum, neque hoc mirum est: nam hinc forsitan dictum est, Non occidat sol super iracundiam vestram (Ephes. IV, 26), quod interiorem solem, id est sapientiam Dei, tanquam occasum in se pati arbitratur mens, quae sua perturbatione illum videre non sinitur. 9. Inveteravi in omnibus inimicis meis. De ira tantum dixerat, si tamen de sua ira dixerat: consideratis autem reliquis vitiis, invenit se omnibus esse vallatum. Quae vitia quoniam veteris vitae sunt et veteris hominis quo exuendi sumus ut induamur novo (Coloss. III, 9, 10), recte dictum est, Inveteravi. In omnibus autem inimicis meis, vel inter ipsa vitia dicit, vel inter homines qui nolunt ad Deum converti: nam et hi, etiam si nesciunt, etiam si parcunt, etiam si iisdem conviviis et domibus et civitatibus nulla lite interposita, et crebris colloquiis quasi concorditer utuntur, nihilominus tamen intentione contraria, inimici sunt eis qui se ad Deum convertunt. Nam cum alii amant et appetunt istum mundum, alii se optant ab isto mundo liberari, quis non videat illos inimicos esse istis? nam si possint, eos secum ad poenas trahunt. Et magnum donum est, inter eorum verba versari quotidie, et non excedere de itinere praeceptorum Dei: saepe enim mens nitens pergere in Deum, concussa in ipso itinere trepidat: et plerumque propterea non implet bonum propositum, ne offendat eos cum quibus vivit, alia bona peritura et transeuntia diligentes atque sectantes. Ab his separatus est omnis sanus, non locis, sed animo; nam locis corpora continentur, animo autem locus est affectio sua. 10. Quapropter post laborem et gemitum et imbres creberrimos lacrymarum, quia inane non potest esse quod tam vehementer rogatur ab eo qui fons est omnium misericordiarum, verissimeque dictum est, Prope est Dominus attritis corde (Psal. XXXIII, 19), post tantas difficultates exauditam se anima pia significans, quam licet etiam Ecclesiam intelligere, vide quid adjungit: Discedite a me, omnes qui operamini iniquitatem; quoniam exaudivit Dominus vocem fletus mei. Vel in prophetia dictum est, quoniam discessuri sunt, id est, separabuntur a justis impii, cum judicii dies venerit; vel nunc, quia etiamsi pariter atque iisdem conventiculis continentur, tamen in area nuda jam grana separata sunt a paleis, quamvis inter paleas lateant: simul itaque versari possunt, sed simul vento auferri non possunt. 11. vers. 10. Quoniam exaudivit Dominus vocem fletus mei; exaudivit Dominus deprecationem meam; Dominus orationem meam assumpsit. Crebra ejusdem sententiae repetitio, non quasi narrantis necessitatem, sed affectum exsultantis ostendit; sic enim loqui gaudentes solent, ut non eis sufficiat semel enuntiare quod gaudent. Iste fructus est illius gemitus in quo laboratur, et illarum lacrymarum quibus lavatur lectus, et stratus rigatur; quoniam qui seminat in lacrymis, in gaudio metet (Psal. CXXV, 5), et beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. V, 5). 12. vers. 11. Erubescant et conturbentur omnes inimici mei. Discedite a me, omnes, dixit superius; quod etiam in hac vita, sicut expositum est, fieri potest: quod autem dicit, Erubescant et conturbentur, non video quemadmodum evenire possit, nisi illo die cum manifesta fuerint justorum praemia et supplicia peccatorum. Nam nunc usque adeo non erubescunt impii, ut nobis insultare non desinant: et plerumque tantum valent irrisionibus suis, ut infirmos homines de Christi nomine erubescere faciant, unde dictum est: Quisquis me erubuerit coram hominibus, erubescam eum coram Patre meo (Luc. IX, 26). Jam vero quisquis sublimia illa praecepta implere voluerit, ut dispergat, det pauperibus, quo justitia ejus maneat in aeternum (Psal. CXI, 9), omnibusque suis rebus terrenis venditis et indigentibus erogatis, Christum sequi voluerit, dicens: Nihil intulimus in hunc mundum, verum nec auferre quid possumus; victum et tegumentum habentes, his contenti simus (I Tim. VI, 7, 8); incidit in istorum sacrilegam dicacitatem, et ab eis qui sanari nolunt vocatur insanus; et saepe ne hoc vocetur a desperatis hominibus, trepidat facere et differt quod omnium fidelissimus et potentissimus medicus imperavit. Non ergo nunc isti possunt erubescere, quibus ne nos erubescamus optandum est, et a proposito itinere vel revocemur, vel impediamur, vel retardemur. Sed veniet tempus ut illi erubescant, dicentes ut scriptum est: Hi sunt quos aliquando habuimus in risum et in similitudinem improperii: nos insensati, vitam illorum aestimabamus insaniam, et finem illorum sine honore: quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est? Ergo erravimus a via veritatis, et justitiae lumen non luxit nobis, et sol non est ortus nobis: repleti sumus iniquitatis via et perditionis, et ambulavimus solitudines difficiles, viam autem Domini ignoravimus. Quid nobis profuit superbia, aut quid divitiarum jactatio contulit nobis? Transierunt omnia illa tanquam umbra (Sap. V, 3-9). 13. Quod autem ait, Convertantur, et confundantur, quis non judicet esse justissimam poenam, ut conversionem ad confusionem habeant, qui ad salutem habere noluerunt? Deinde addidit, valde velociter; cum enim jam desperari coeperit judicii dies, cum dixerint, Pax, tunc eis repentinus veniet interitus (I Thess. V, 3). Quandocumque autem venerit, celerrime venit quod desperatur esse venturum: et longitudinem vitae hujus non facit sentiri, nisi spes vivendi; nam nihil videtur esse celerius, quam quidquid in ea jam praeteritum est. Cum ergo judicii dies venerit, tunc sentient peccatores quam non sit longa omnis vita quae transit; nec omnino eis videri poterit tarde venisse, quod non desiderantibus, sed potius non credentibus venerit. Quanquam et illud hic accipi potest, ut quia tanquam gementem et tam saepe diuque flentem Deus exaudivit, intelligatur liberata a peccatis, et omnes perversos motus carnalis affectionis domuisse, sicut dicit: Discedite a me, omnes qui operamini iniquitatem, quoniam exaudivit Dominus vocem fletus mei, quod cum ei provenerit, non mirum est si jam ita perfecta est ut oret pro inimicis suis. Potest ergo ad hoc pertinere quod dixit, Erubescant, et conturbentur omnes inimici mei, ut de peccatis suis agant poenitentiam, quod sine confusione et conturbatione fieri non potest. Nihil itaque impedit sic accipere et illud quod sequitur, Convertantur et erubescant, id est, convertantur ad Deum, et erubescant se in prioribus tenebris peccatorum aliquando gloriatos; sicut Apostolus dicit: Quam enim gloriam habuistis aliquando in his, in quibus nunc erubescitis (Rom. VI, 21)? Quod autem addidit, valde velociter, aut ad optantis affectum, aut ad Christi potentiam referendum est, qui gentes quae pro idolis suis persequebantur Ecclesiam, ad Evangelii fidem tanta temporum celeritate convertit. IN PSALMUM VII ENARRATIO. Psalmus ipsi David, quem cantavit Domino, pro verbis Chusi filii Jemini. 1. vers. 1. Historia quidem unde occasionem ista prophetia sumpsit, in Regnorum secundo libro (II Reg. XVI) cognoscere facile est. Ibi enim Chusi, amicus regis David, transitum fecit in partes Abessalon filii ejus qui adversus patrem bellum gerebat, ad exploranda consilia et renuntianda quae adversus patrem ille moliebatur auctore Achitophel, qui defecerat ab amicitia David, et filium ejus adversus patrem consiliis quibus posset instruebat. Sed quoniam non ipsa historia in hoc psalmo consideranda est de qua Propheta mysteriorum velamen assumpsit, si transitum ad Christum fecimus, auferatur velamen (II Cor. III, 16). Et primo ipsorum nominum significationem interrogemus quid sibi velit. Non enim defuerunt interpretes qui haec ipsa non carnaliter ad litteram, sed spiritualiter investigantes, edicerent nobis quod Chusi interpretetur Silentium; Jemini autem, Dexter; Achitophel, Fratris ruina. Quibus interpretationibus rursum nobis traditor ille Judas occurrit, ut Abessalon ejus imaginem gestet, secundum quod Patris pax interpretatur; quia pacatus erga illum exstitit pater, quamvis ipse dolis suis bellum haberet in corde, sicut in psalmo tertio tractatum est. Quemadmodum autem invenitur in Evangelio filios Domini nostri Jesu Christi dictos esse discipulos (Matth. IX, 14), sic in eodem Evangelio invenitur etiam fratres esse appellatos; resurgens enim Dominus ait, Vade, et dic fratribus meis (Joan. XX, 17), et Apostolus eum dicit primogenitum in multis fratribus (Rom. VIII, 29): discipuli ergo ejus ruina qui eum tradidit, recte intelligitur Fratris ruina, quod Achitophel interpretari diximus. Chusi autem, quod interpretatur Silentium, recte accipitur adversus illos dolos Dominum nostrum silentio dimicasse, id est altissimo secreto quo caecitas ex parte Israel facta est, cum Dominum persequebantur, ut plenitudo Gentium subintraret, et sic omnis Israel salvus fieret. Ad hoc profundum secretum altumque silentium cum venisset Apostolus, exclamavit quasi quodam ipsius altitudinis horrore perculsus: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ipsius! Quis enim cognovit mentem Domini, aut quis consiliarius illius fuit (Rom. XI, 33, 34) )? ita magnum illud silentium non expositione magis aperit, quam admiratione commendat. Hoc silentio Dominus sacramentum venerabilis passionis occultans, voluntariam ruinam fratris, id est, nefarium scelus traditoris sui, in suae misericordiae atque providentiae ordinem vertit; ut quod ille ad perniciem unius hominis perversa mente faciebat, iste ad salutem omnium hominum provida gubernatione conferret. Cantat ergo Psalmum Domino anima perfecta, quae jam digna est nosse secretum Dei; cantat pro verbis Chusi, quia meruit nosse verba illius silentii. Apud infideles enim et persecutores, silentium est illud atque secretum: apud suos autem, quibus dictum est, Jam non dico vos servos, quia servus nescit quid faciat Dominus ejus; vos autem dixi amicos, quia omnia quae audivi a Patre meo, nota feci vobis (Joan. XV, 15): apud amicos ergo ejus non est silentium, sed verba silentii, id est, ratio exposita et manifesta illius silentii. Quod silentium, id est Chusi, dicitur filius Jemini, id est dextri: non enim abscondendum erat sanctis quod pro illis gestum est. Et tamen Nesciat, inquit, sinistra quid faciat dextra (Matth. VI, 3). Canit ergo anima perfecta in prophetia, cui secretum illud innotuit, pro verbis Chusi, id est pro cognitione ejusdem secreti; quod secretum dexter Deus, id est favens atque propitius ei, operatus est: quare hoc silentium Filius dextri appellatur, quod est Chusi, filii Jemini? 2. vers. 2, 3. Domine Deus meus, in te speravi; salvum me fac ex omnibus persequentibus me, et eripe me. Tanquam cui non restat jam perfecto nisi invidus diabolus, superato omni bello atque adversitate vitiorum, dicit: Salvum me fac ex omnibus persequentibus me, et eripe me: nequando rapiat ut leo animam meam. Dicit Apostolus: Adversarius vester diabolus tanquam leo rugiens circuit, quaerens quem devoret (I Petr. V, 8). Itaque cum diceret per pluralem numerum, Salvum me fac ex omnibus persequentibus me, singularem postea intulit dicens, nequando rapiat ut leo animam meam: non enim ait, nequando rapiant, sciens quis restiterit inimicos, et perfectae animae vehementer adversus. Dum non est qui redimat, neque qui salvum faciat: id est, ne ille rapiat, dum tu non redimis neque salvum facis; si enim Deus non redimat neque salvum faciat, ille rapit. 3. vers. 4, 5. Et ut manifestum sit jam perfectam animam hoc dicere, cui solius diaboli fraudulentissimae insidiae cavendae sunt, vide quid sequatur: Domine Deus meus, si feci istud. Quid est quod vocat istud? an quia non dicit nomen peccati, universale peccatum intelligendum est? Qui intellectus si displicet, illud accipiamus dici quod sequitur: tanquam si interrogassemus. Quid est hoc quod dicis, istud? respondet: Si est iniquitas in manibus meis. Jam ergo manifestum est de omni peccato dici, Si reddidi retribuentibus mihi mala; quod non potest vere dicere, nisi perfectus. Ait quippe Dominus: Estote perfecti, sicut Pater vester qui est in coelis, qui solem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super justos et injustos (Matth. V, 48, 45); qui ergo non reddit retribuentibus mala, perfectus est. Cum itaque oret anima perfecta pro verbis Chusi, filii Jemini, id est pro cognitione illius secreti atque silentii, quod pro salute nostra operatus est propitius nobis et misericors Dominus, ut toleraret et patientissime sustineret dolos traditoris sui: tanquam huic perfectae animae dicat, exponens rationem ipsius secreti: Ego pro te impio et peccatore, ut tuae iniquitates mei sanguinis effusione lavarentur, magno silentio et magna patientia traditorem meum pertuli, nonne imitaberis me, ut et tu non reddas mala pro malis? animadvertens igitur et intelligens quid pro illo fecerit Dominus, et ejus exemplo ad perfectionem proficiens, dicit, Si reddidi retribuentibus mihi mala, id est, si non feci quod tu faciendo docuisti, decidam ergo ab inimicis meis inanis. Et bene non ait, Si reddidi tribuentibus mihi mala, sed, retribuentibus: qui enim retribuit, jam aliquid acceperat; majoris autem patientiae est, nec ei mala rependere qui acceptis beneficiis reddit mala pro bonis, quam si nullo ante accepto beneficio nocere voluisset, Si reddidi ergo, inquit, retribuentibus mihi mala, id est, si te non imitatus sum in illo silentio, hoc est patientia tua quam pro me operatus es, decidam ab inimicis meis inanis. Inaniter enim se jactat, qui cum et ipse homo sit, cupit se de homine vindicare: et cum superare hominem palam quaerit, occulte a diabolo superatur, inanis effectus vana et superba laetitia, quod quasi vinci non potuit. Intelligit ergo iste ubi major fiat victoria, et ubi Pater reddat qui videt in occulto. Ne reddat itaque retribuentibus mala, iram potius quam hominem vincit, illis etiam litteris eruditus, in quibus scriptum est: Melior est qui vincit iram, quam qui capit civitatem (Prov. XVI, 32. sec. LXX). Si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam ergo ab inimicis meis inanis. Jurare videtur per exsecrationem, quod est gravissimum jurisjurandi genus, cum homo dicit: Si illud feci, illud patiar. Sed aliud est juratio in ore jurantis, aliud in significatione prophetantis: hic enim dicit quid vere contingat hominibus qui reddunt retribuentibus mala; non quod sibi, aut alicui, quasi jurejurando imprecetur. 4. vers. 6. Persequatur ergo inimicus animam meam, et comprehendat. Iterum inimicum singulari numero nominans, illum magis magisque manifestat quem superius velut leonem appellavit. Ipse enim animam persequitur; et si deceperit, comprehendet. Nam homines usque ad interfectionem corporis saeviunt, animam vero post istam visibilem mortem in potestate habere non possunt; diabolus autem quas animas persecutus comprehenderit, possidebit. Et conculcet in terram vitam meam: id est conculcando, terram faciat vitam meam, cibum scilicet suum; non enim tantum leo, sed etiam serpens appellatus est, cui dictum est, Terram manducabis; et peccatori homini dictum est, Terra es, et in terram ibis (Gen. III, 14, 19). Et gloriam meam in pulverem deducat. Hic est ille pulvis, quem projicit ventus a facie terrae, superborum scilicet vana et inepta jactantia, et inflata non solidata, tanquam vento elatus pulveris globus. Recte itaque hic posuit gloriam, quam non vult in pulverem deduci. Vult enim eam solidam habere in conscientia coram Deo, ubi nulla jactantia est; Qui gloriatur, inquit, in Domino glorietur (I Cor. I, 31). Ista soliditas in pulverem deducitur, si per superbiam quisque contemnens secreta conscientiae, ubi solus Deus hominem probat, velit apud homines gloriari; hinc est quod alibi dicit: Deus conteret ossa placentium hominibus (Psal. LII, 6). Qui autem bene didicit vel expertus est vitiorum superandorum gradus, intelligit hoc vitium inanis gloriae, vel solum, vel maxime cavendum esse perfectis: quo primo enim vitio lapsa est anima, hoc ultimum vincit. Initium autem omnis peccati superbia; et, Initium superbiae hominis, apostatare a Deo (Eccli. X, 15, 14). 5. vers. 7. Exsurge, Domine, in ira tua. Quid adhuc iste quem perfectum dicimus, ad iram provocat Deum? Nonne videndum est ne potius ille perfectus sit, qui cum lapidaretur, dixit: Domine, ne statuas illis hoc peccatum (Act. VII, 59)? An et iste, non adversus homines haec precatur, sed adversus diabolum et angelos ejus, quorum possessio peccatores atque impii homines sunt? Non ergo saeviens, sed misericors adversus eum orat, quisquis orat ut ei auferatur ista possessio ab illo Domino qui justificat impium (Rom. IV, 5): cum enim justificatur impius, ex impio fit justus, et ex possessione diaboli migrat in templum Dei; et quoniam poena est, ut cuique auferatur possessio in qua dominari desiderat, hanc poenam dicit iram Dei adversus diabolum, ut desinat possidere quos possidet. Exsurge, Domine, in ira tua: Exsurge, hic appare dixit, humanis videlicet et latentibus verbis, quasi Deus dormiat, cum in secretis suis incognitus latet. Exaltare in finibus inimicorum meorum. Fines dixit ipsam possessionem, ubi vult Deum exaltari potius, id est honorari et glorificari, quam diabolum, dum impii justificantur et laudant Deum. Et exsurge, Domine Deus meus, in praecepto quod mandasti: id est, quia humilitatem praecepisti, humilis appare; et tu prior imple quod praecepisti, ut exemplo tuo vincentes superbiam, non possideantur a diabolo, qui adversus tua praecepta superbiam persuasit, dicens: anducate, et aperientur vobis oculi, et eritis tanquam dii (Gen. III, 5). 6. vers. 8. Et congregatio populorum circumdabit te. Duplex intellectus est. Congregatio enim populorum, sive credentium, sive persequentium potest accipi, quorum utrumque eadem Domini nostri humililate factum est: quam contemnens persequentium multitudo, circumdedit eum, de qua dictum est, Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania (Psal. II, 1)? credentium autem per ejus humilitatem multitudo ita eum circumdedit, ut verissime diceretur, Caecitas ex parte Israel facta est, ut plenitudo Gentium intraret (Rom. XI, 25); et illud, Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae (Psal. II, 8). Et propter hanc in altum regredere: id est, propter hanc congregationem regredere in altum; quod resurgendo et in coelum ascendendo fecisse intelligitur. Ita enim glorificatus dedit Spiritum sanctum, qui ante glorificationem ejus dari non posset, sicut in Evangelio positum est: Spiritus autem nondum erat datus, quia Jesus nondum erat clarificatus (Joan. VII, 39). Regressus ergo in altum propter congregationem populorum, misit Spiritum sanctum; quo impleti praedicatores Evangelii orbem terrarum Ecclesiis impleverunt. 7. Potest et sic iste sensus intelligi: Exsurge, Domine, in ira tua, exaltare in finibus inimicorum meorum: id est, exsurge in ira tua, et non te intelligant inimici mei; ut hoc sit exaltare, id est, altus efficere ne intelligaris, quod refertur ad illud silentium. Sic enim de hac exaltatione in alio psalmo dicitur: Et ascendit super Cherubim, et volavit. Et posuit tenebras latibulum suum (Psal. XVII, 11, 12): qua exaltatione, id est occultatione, cum te merito peccatorum suorum non intellexerint qui te crucifigent, congregatio credentium circumdabit te. Ipsa enim humilitate exaltatus est, id est, non est intellectus; ut ad hoc referatur, Et exsurge, Domine Deus meus, in praecepto quod mandasti; id est, cum appares humilis, altus esto, ut non te intelligant inimici mei: justo autem sunt peccatores inimici, et pio impii. Et congregatio populorum circumdabit te: id est, per hoc ipsum quod non te intelligunt qui te crucifigunt, credent in te Gentes, atque ita congregatio populorum circumdabit te. Sed quod sequitur si vere hoc significat, plus doloris habet quia jam incipit sentiri, quam laetitiae quia intelligitur. Sequitur enim, Et propter hanc in altum regredere: id est, et propter hanc congregationem generis humani, qua Ecclesiae refertae sunt, in altum regredere, id est, rursus desine intelligi. Quid est ergo, Et propter hanc, nisi quia et ista te offensura est; ita ut verissime praenunties, dicens: Putas cum venerit Filius hominis, inveniet fidem super terram (Luc. XVIII, 8)? item dicit de pseudoprophetis, qui intelliguntur haeretici: Propter eorum iniquitatem refrigescet charitas multorum (Matth. XXIV, 12). Cum ergo et in Ecclesiis, hoc est in illa congregatione populorum atque gentium, ubi nomen christianum latissime pervagatum est, tanta erit abundantia peccatorum quae jam ex magna parte sentitur, nonne illa hic praedicitur, quae per alium quoque prophetam denuntiata est, fames verbi (Amos VIII, 11)? Nonne et propter hanc congregationem peccatis suis a se lumen veritatis abalienantem, Deus in altum regreditur, id est, ut aut non, aut a perpaucis, de quibus dictum est, Beatus qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22), teneatur et percipiatur sincera fides, et ab omnium pravarum opinionum labe purgata? Non ergo immerito dicitur, Et propter hanc congregationem in altum regredere; id est, secede rursus in altitudinem secretorum tuorum, etiam propter hanc congregationem populorum quae habet nomen tuum et facta tua non facit. 8. Sed sive superior, sive ista sit congruentior hujus loci expositio, sine praejudicio alterius alicujus melioris aut paris, convenientissime sequitur, Domiminus judicat populos. Sive enim in altum regressus est, cum post resurrectionem ascendit in coelum, bene sequitur, Dominus judicat populos; quia inde venturus est judicare vivos et mortuos: sive in altum regrediatur cum peccatores christianos deserit intelligentia veritatis; quia de ipso adventu dictum est: Putas veniens Filius hominis inveniet fidem super terram (Luc. XVIII, 8)? Dominus ergo judicat populos. Quis Dominus, nisi Jesus Christus? Pater enim non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio (Joan. V, 22). Quapropter haec anima quae perfecte orat, vide quemadmodum non timeat judicii diem, et vere securo desiderio dicat in oratione, Veniat regnum tuum (Matth. VI, 10): Judica, inquit, me, Domine, secundum justitiam meam. In superiori psalmo infirmus deprecabatur, misericordiam potius implorans Dei, quam commemorans ullum meritum suum; quoniam Filius Dei peccatores venit vocare in poenitentiam (Luc. V, 32). Itaque ibi dixerat, Salvum me fac, Domine, propter misericordiam tuam, id est non propter meritum meum; nunc autem quoniam vocatus tenuit et servavit praecepta quae accepit, audet dicere: Judica me, Domine, secundum justitiam meam, et secundum innocentiam meam super me. Ista est vera innocentia, quae nec inimico nocet; itaque bene se judicari postulat secundum innocentiam suam, qui vere dicere potuit: Si reddidi retribuentibus mihi mala (Psal. VII, 5). Quod autem addidit, super me, non ad innocentiam tantum, sed ad justitiam quoque subaudiri potest; ut iste sit sensus: Judica me, Domine, secundum justitiam meam, et secundum innocentiam meam, quae justitia et innocentia super me est. Quo additamento demonstrat id ipsum quod anima justa est et innocens, non per se habere, sed per illustrantem et illuminantem Deum; de hac enim dicit in alio Psalmo, Tu illuminabis lucernam meam, Domine (Psal. XVII, 29); et de Joanne dicitur, quia non erat ille lumen, sed testimonium perhibebat de lumine (Joan. I, 8). Ille erat lucerna ardens et lucens (Joan. V, 35). Lumen ergo illud unde animae tanquam lucernae accenduntur, non alieno, sed proprio splendore praefulget, quod est ipsa veritas. Ita ergo dicitur, secundum justitiam meam, et secundum innocentiam meam super me, tanquam si lucerna ardens et lucens diceret: Judica me secundum flammam quae super me est, id est, non qua sum ego, sed qua fulgeo accensa de te. 9. vers. 10. Consummetur autem nequitia peccatorum. Consummetur, inquit, perficiatur, secundum illud quod est in Apocalypsi: Justus justior fiat, et sordidus sordescat adhuc (Apoc. XXII, 11). Videtur enim consummata nequitia hominum qui crucifixerunt Filium Dei; sed eorum major est qui nolunt recte vivere, et oderunt praecepta veritatis pro quibus crucifixus est Filius Dei. Consummetur ergo, inquit, nequitia peccatorum; id est, perveniatur ad summam nequitiam, ut possit justum jam venire judicium. Sed quoniam non solum dictum est, Sordidus sordescat adhuc, sed etiam dictum est, Justus justior fiat, annectit et dicit: Et diriges justum, scrutans corda et renes Deus. Quomodo ergo justus dirigi potest, nisi in occulto; quando etiam per illa quae initio temporum christianorum, cum adhuc persecutione saecularium hominum sancti premerentur, miranda videbantur hominibus, nunc postquam in tanto culmine nomen coepit esse christianum, crevit hypocrisis, id est simulatio, eorum scilicet qui nomine christiano malunt hominibus placere quam Deo? Quomodo ergo dirigitur justus in tanta confusione simulationis, nisi dum scrutatur corda et renes Deus, videns omnium cogitationes, quae nomine cordis significatae sunt, et delectationes, quae nomine renum intelliguntur? Recte quippe temporalium et terrenarum rerum delectatio renibus tribuitur; quia et ipsa pars est inferior hominis, et ea regio est ubi carnalis generationis voluptas habitat, per quam in hanc aerumnosam et fallacis laetitiae vitam, per successionem prolis natura humana transfunditur. Scrutans ergo cor nostrum Deus, et perspiciens ibi esse ubi est thesaurus noster (Matth. VI, 21), id est in coelis; scrutans etiam renes, et perspiciens non nos acquiescere carni et sanguini (Gal. I, 16), sed delectari in Domino, dirigit justum in ipsa conscientia coram se, ubi nullus hominum videt, sed solus ille qui perspicit quid quisque cogitet, et quid quemque delectet. Finis enim curae delectatio est; quia eo quisque curis et cogitationibus nititur, ut ad suam delectationem perveniat. Videt igitur curas nostras, qui scrutatur cor: videt autem fines curarum, id est delectationes, qui perscrutatur renes; ut cum invenerit, non ad concupiscentiam carnis, neque ad concupiscentiam oculorum, neque ad ambitionem saeculi, quae omnia transeunt tanquam umbra (I Joan. II, 16, 17), inclinari curas nostras, sed ad gaudia rerum aeternarum sustolli, quae nulla commutatione violantur, dirigat justum, scrutans corda et renes Deus. Opera enim nostra, quae factis et dictis operamur, possunt esse nota hominibus; sed quo animo fiant, et quo per illa pervenire cupiamus, solus ille novit, qui scrutatur corda et renes Deus. 10. vers. 11. Justum auxilium meum a Domino, qui salvos facit rectos corde. Duo sunt officia medicinae; unum quo sanatur infirmitas, alterum quo sanitas custoditur. Juxta illud primum, dictum est in superiore psalmo, Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum: juxta hoc alterum, in hoc psalmo dicitur, Si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam ergo ab inimicis meis inanis; ibi enim infirmus ut liberetur, hic jam sanus ne corrumpatur, orat. Juxta illud ibi dicitur, Salvum me fac propter misericordiam tuam: juxta istud hic dicitur, Judica me, Domine, secundum justitiam meam; ibi enim ut a morbo evadat, remedium, hic autem ne in morbum recidat, tuitionem petit. Juxta illud dicitur, Salvum me fac, Domine, secundum misericordiam tuam; juxta hoc dicitur, Justum auxilium meum a Domino, qui salvos facit rectos corde. Et illa enim et ista salvos facit; sed illa ex aegritudine ad salutem transfert, haec in ipsa salute conservat. Itaque ibi misericors auxilium est, quia nullum habet meritum peccator, qui adhuc justificari desiderat, credens in eum qui justificat impium (Rom. IV, 5); hic autem justum auxilium est, quia jam justo tribuitur. Dicat ergo ibi peccator qui dixit, Infirmus sum, Salvum me fac, Domine, propter misericordiam tuam; et dicat hic justus, qui dixit, Si reddidi retribuentibus mihi mala, Justum auxilium meum a Domino, qui salvos facit rectos corde. Si enim medicinam exhibet, qua sanemur infirmi, quanto magis eam qua custodiamur sani? Quoniam si cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est, quanto magis nunc justificati, salvi erimus ab ira per ipsum (Rom. V, 8, 9) 11. Justum auxilium meum a Domino, qui salvos facit rectos corde. Dirigit justum, scrutans corda et renes Deus: justo autem auxilio salvos facit rectos corde. Non sicut scrutatur corda et renes, ita salvos facit rectos corde et renibus: quia cogitationes et malae sunt in pravo corde, et bonae in recto corde; delectationes autem non bonae ad renes pertinent, quia inferiores atque terrenae sunt, bonae vero non ad renes, sed ad ipsum cor. Propterea non ita dici possunt recti renibus, sicut dicuntur recti corde, cum jam ubi cogitatio, ibi et delectatio est: quod fieri non potest, nisi cum divina atque aeterna cogitantur. Dedisti, inquit, laetitiam in corde meo, cum dixisset, Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine (Psal. IV, 7). Nam phantasmata rerum temporalium, quae sibi animus fingit, cum spe vana mortalique jactatur, quamvis inanibus imaginationibus afferant saepe deliram insanamque laetitiam, non tamen cordi haec delectatio, sed renibus tribuenda est; quia illae omnes imaginationes de inferioribus, hoc est terrenis carnalibusque rebus, attractae sunt. Ita fit, ut scrutans corda et renes Deus, et perspiciens in corde rectas cogitationes, in renibus nullas delectationes, justum auxilium praebeat rectis corde, ubi mundis cogitationibus supernae delectationes sociantur. Et ideo in alio psalmo cum dixisset, Insuper et usque ad noctem increpaverunt me renes mei, subjecit de auxilio, dicens: Providebam Dominum in conspectu meo semper, quoniam a dextris est mihi ne commovear (Psal. XV, 7, 8). Ubi ostendit suggestiones tantum se a renibus passum, non etiam delectationes, quas si pateretur, utique commoveretur. Dixit autem, A dextris est mihi Dominus, ne commovear; deinde subjungit, Propter hoc delectatum est cor meum (Ibid., 9): ut renes eum increpare potuerint, non delectare. Non itaque in renibus, sed ibi facta est delectatio, ubi adversus renum increpationem provisus est Deus a dextris esse, id est, in corde. 12. vers. 12. Deus judex justus, fortis et longanimis. Quis Deus judex, nisi Dominus, qui judicat populos? Ipse justus, qui reddet unicuique juxta opera sua (Matth. XVI, 27). Ipse fortis, qui etiam persecutores impios, cum sit potentissimus, pro nostra salute toleravit. Ipse longanimis, qui etiam ipsos qui persecuti sunt, non statim post resurrectionem ad supplicium rapuit, sed sustinuit, ut se aliquando ad salutem ab illa impietate converterent: et adhuc sustinet, servans ultimo judicio ultimam poenam, et nunc usque invitans peccatores ad poenitentiam. Non iram adducens per singulos dies. Significantius fortasse dicitur, iram adducens, quam irascens et ita in exemplaribus graecis invenimus: ut non sit in ipso ira qua punit, sed in animis eorum ministrorum qui praeceptis veritatis obtemperant; per quos jubetur etiam inferioribus ministeriis qui vocantur angeli iracundiae, ad punienda peccata, quos jam non propter justitiam, qua non gaudent, sed propter malitiam poena humana delectat. Non ergo Deus iram adducit per singulos dies, id est, non per singulos dies ad vindictam congregat ministros suos: nunc enim patientia Dei ad poenitentiam invitat; ultimo vero tempore, cum sibi homines propter duritiam suam et cor impoenitens, thesaurizaverint iram in die irae et revelationis justi judicii Dei (Rom. II, 5), gladium suum vibrabit. 13. vers. 13. Nisi convertimini, inquit, gladium suum vibrabit. Potest ipse homo Dominicus gladius Dei intelligi bis acutus, id est framea, quam non vibravit primo adventu, sed tanquam in vagina humilitatis abscondit: vibrabit autem, cum in secundo adventu veniens judicare vivos et mortuos, in manifesto splendore claritatis suae, justis suis lumen, et terrores impiis coruscabit. Nam in aliis exemplaribus, pro eo quod est gladium suum vibrabit, frameam suam splendificabit positum est: quo verbo convenientissime significari arbitror ultimum Dominicae claritatis adventum; quandoquidem ex ipsius persona intelligitur quod alius psalmus habet: Libera, Domine, ab impiis animam meam, frameam tuam ab inimicis manus tuae (Psal. XVI, 13). Arcum suum tetendit, et paravit illum. Non passim verborum tempora praetereunda sunt, quod gladium de futuro dixit, vibrabit; arcum de praeterito, tetendit: deinde praeteriti temporis consequuntur verba. 14. vers. 14. Et in ipso paravit vasa mortis: sagittas suas ardentibus operatus est. Arcum ergo istum, Scripturas sanctas libenter acceperim, ubi fortitudine Novi Testamenti, quasi nervo quodam, duritia Veteris flexa et edomita est. Hinc tanquam sagittae emittuntur Apostoli, vel divina praeconia jaculantur. Quas sagittas ardentibus operatus est, id est, quibus percussa divino amore flagrarent. Qua enim alia sagitta percussa est, quae dicit: Inducite me in domum vini, constituite me inter unguenta, constipate me inter mella; quoniam vulnerata charitate ego sum (Cant. II, 4. sec. LXX) Quibus aliis sagittis accenditur, qui redire ad Deum cupiens et ab ista peregrinatione remeare, adversus dolosas linguas petit auxilium, et ei dicitur: Quid detur tibi, aut quid adjiciatur tibi adversus linguam dolosam? Sagittae potentis acutae, cum carbonibus vastetoribus (Psal. CXIX, 3, 4): id est, quibus percussus atque inflammatus tanto amore ardeas regni coelorum, ut omnium resistentium et a proposito revocare volentium linguas contemnas, et persecutiones eorum derideas, dicens: Quis me separabit a charitate Christi? Tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius? Certus sum enim, inquit, quia neque mors, neque vita, neque angelus, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo Jesu Domino nostro (Rom. VIII, 35, 38, 39). Sic ardentibus sagittas suas operatus est: nam in graecis exemplaribus ita invenitur, Sagittas suas ardentibus operatus est; latina autem ardentes pleraque habent. Sed, sive ipsae sagittae ardeant, sive ardere faciant, quod utique non possunt nisi et ipsae ardeant, integer sensus est. 15. Sed quia non sagittas tantum, sed etiam vasa mortis dixit in arcu Dominum parasse, quaeri potest quae sint vasa mortis. An forte haeretici? Nam et ipsi ex eodem arcu, id est, ex eisdem Scripturis in animas non charitate inflammandas, sed venenis perimendas insiliunt, quod non contingit nisi pro meritis. Propterea divinae Providentiae etiam ista dispositio tribuenda est, non quia ipsa peccatores facit, sed quia ipsa ordinat cum peccaverint: malo enim voto per peccatum legentes, male coguntur intelligere, ut ipsa sit poena peccati; quorum tamen morte filii catholicae Ecclesiae, tanquam quibusdam spinis, a somno excitantur, et ad intelligentiam divinarum Scripturarum proficiunt. Oportet enim et haereses esse, ut probati, inquit, manifesti fiant inter vos (I Cor. XI, 19), hoc est inter homines, cum manifesti sint Deo. An forte easdem sagittas et vasa mortis disposuit ad perniciem infidelium, et ardentes vel ardentibus operatus est ad exercitationem fidelium? Non enim falsum est quod Apostolus dicit: Aliis sumus odor vitae in vitam, aliis odor mortis in mortem, et ad haec quis idoneus (II Cor. II, 16) Non ergo mirum si iidem Apostoli et vasa mortis sunt in eis a quibus persecutionem passi sunt, et igneae sagittae ad inflammanda corda credentium. 16. vers. 15. Post hanc autem dispensationem justum veniet judicium: de quo ita dicit, ut intelligamus unicuique homini supplicium fieri de peccato suo, et ejus iniquitatem in poenam converti; ne putemus illam tranquillitatem, et ineffabile lumen Dei de se proferre unde peccata puniantur, sed ipsa peccata sic ordinare, ut quae fuerunt delectamenta homini peccanti, sint instrumenta Domino punienti. Ecce, inquit, parturivit injustitiam. Quid enim conceperat, ut injustitiam parturiret? Concepit, inquit, laborem (Gen. III, 17). Hinc est ergo illud, In labore manducabis panem tuum; hinc etiam illud, Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis. Jugum enim meum lene est, et onus meum leve (Matth. XI, 28, 30). Non enim poterit labor finiri, nisi hoc quisque diligat quod invito non possit auferri. Nam cum ea diliguntur quae possumus contra voluntatem amittere, necesse est ut pro his miserrime laboremus; et ut haec adipiscamur, in angustiis terrenarum aerumnarum, cum sibi quisque illa rapere et praevenire alterum, aut extorquere alteri cupit, injustitias machinemur. Recte ergo et prorsus ex ordine parturivit injustitiam, qui concepit laborem. Parit autem quid, nisi quod parturivit, quamvis non hoc parturierit quod concepit? non enim hoc nascitur quod concipitur; sed concipitur semen, nascitur quod formatur ex semine. Labor est igitur semen iniquitatis; peccatum autem conceptio laboris, id est illud primum peccatum, apostatare a Deo (Eccli. X, 14): parturivit ergo injustitiam qui concepit laborem. Et peperit iniquitatem: iniquitas, hoc est quod injustitia; hoc ergo peperit quod parturivit. Quid deinde sequitur? 17. vers. 16. Lacum aperuit et effodit illum. Lacum aperire, est in terrenis rebus, id est, tanquam in terra fraudem parare, quo alius cadat quem vult decipere injustus: aperitur autem hic lacus, cum consentitur malae suggestioni terrenarum cupiditatum; effoditur vero, cum post consensionem operationi fraudis instatur. Sed unde fieri potest, ut iniquitas prius laedat hominem justum in quem procedit, quam cor injustum unde procedit? Itaque fraudator pecuniae, verbi gratia, dum cupit alium damno lacerare, ipse avaritiae vulnere sauciatur: quis autem vel demens non videat quantum inter hos distet, cum ille patiatur damnum pecuniae, ille innocentiae? Incidet ergo in foveam quam fecit; quod in alio psalmo dicitur: Cognoscitur Dominus judicia faciens, in operibus manuum suarum comprehensus est peccator (Psal. IX, 17). 18. vers. 17. Convertetur labor ejus in caput ejus, et iniquitas ejus in verticem ejus descendet. Non enim voluit ipse peccatum evadere; sed factus est sub peccato tanquam servus, dicente Domino: Omnis qui peccat, servus est (Joan. VIII, 34). Erit ergo iniquitas ejus super ipsum, cum ipse iniquitati suae subditur: quia non potuit dicere Domino, quod innocentes et recti dicunt: Gloria mea et exaltans caput meum (Psal. III, 4). Ita ergo ipse inferior erit, ut ejus iniquitas sit superior, et in illum descendat; quia gravat illum, et onerat, et ad requiem sanctorum revolare non sinit. Hoc fit, cum in homine perverso servit ratio, et libido dominatur. 19. vers. 18.) Confitebor Domino secundum justitiam ejus. Non ista confessio peccatorum est: ille enim hoc dicit, qui superius verissime dicebat, Si est iniquitas in manibus meis; sed confessio justitiae Dei, qua ita loquimur: Vere, Domine, justus es, quando et justos sic protegis, ut per te ipsum eos illumines, et peccatores sic ordinas, ut non tua, sed sua malitia puniantur. Ista confessio ita Dominum laudat, ut nihil possint impiorum valere blasphemiae, qui volentes excusare facinora sua, nolunt suae culpae tribuere quod peccant, hoc est, nolunt suae culpae tribuere culpam suam. Itaque aut fortunam, aut fatum inveniunt quod accusent; aut diabolum, cui non consentire in potestate nostra esse voluit qui nos fecit; aut aliam naturam inducunt, quae non sit ex Deo, fluctuantes miseri et errantes, potius quam confitentes Deo, ut eis ignoscat. Non enim oportet ignosci, nisi dicenti: Peccavi. Qui ergo videt merita animarum sec ordinari a Deo, ut dum sua cuique tribuuntur, pulchritudo universitatis nulla ex parte violetur, in omnibus laudat Deum: et ista est non peccatorum, sed justorum confessio. Non enim peccatorum confessio est, dum dicit Dominus: Confiteor tibi, Domine coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus, et revelasti ea parvulis (Matth. XI, 25). Item in Ecclesiastico dicitur: Confitemini Domino in omnibus operibus ejus. Et haec dicetis in confessione, opera Domini universa quoniam bona valde (Eccli. XXXIX, 19-21). Quod in isto psalmo intelligi potest, si quisque pia mente, Domino adjuvante, distinguat inter justorum praemia et supplicia peccatorum, quemadmodum his duobus universa creatura, quam Deus a se conditam regit, mirifica et paucis cognita pulchritudine decoratur. Ita ergo ait, Confitebor Domino secundum justitiam ejus, tanquam ille qui viderit non factas tenebras a Deo, sed ordinatas tamen. Deus enim dixit: Fiat lux, et facta est lux (Gen. I, 3). Non dixit: Fiant tenebrae, et factae sunt tenebrae; et tamen ipsas ordinavit. Et ideo dicitur: Divisit Deus inter lucem et tenebras, et vocavit Deus lucem diem, et tenebras vocavit noctem (Ibid., 4, 5). Ista distinctio: aliud fecit, et ordinavit; aliud autem non fecit, sed tamen etiam hoc ordinavit. Jam vero tenebris significari peccata, et in propheta invenitur, qui dixit, Et tenebrae tuae tanquam meridies erunt (Isai. LVIII, 10), et in apostolo dicente, Qui odit fratrem suum, in tenebris est (I Joan. II, 11), et illud praecipue: Abjiciamus opera tenebrarum, et induamur arma lucis (Rom. XIII, 12). Non quod aliqua sit natura tenebrarum: omnis enim natura in quantum natura est, esse cogitur; esse autem, ad lucem pertinet; non esse, ad tenebras. Qui ergo deserit eum a quo factus est, et inclinatur in id unde factus est, id est in nihilum, in hoc peccato tenebratur; et tamen non penitus perit, sed in infimis ordinatur. Itaque postquam dixit, Confitebor Domino, ne peccatorum confessionem intelligeremus, subjicit ultimum: Et psallam nomini Domini altissimi. Psallere autem ad gaudium pertinet, poenitentia vero peccatorum, ad tristitiam. 20. Potest iste psalmus etiam in persona Dominici hominis intelligi; si modo ea quae ibi humiliter dicta sunt, ad nostram infirmitatem referantur, quam ille gestabat. IN PSALMUM VIII ENARRATIO. In finem pro torcularibus, Psalmus ipsi David . 1. vers. 1. Nihil de torcularibus in textu ejus psalmi, cujus iste titulus est, dicere videtur. In quo apparet multis et variis similitudinibus unam eamdemque rem in Scripturis saepe insinuari. Torcularia ergo possumus accipere Ecclesias, eadem ratione qua et aream intelligimus Ecclesiam. Quia sive in area, sive in torculari, nihil aliud agitur, nisi ut fructus ab integumentis purgentur, quae necessaria erant et ut nascerentur et ut crescerent, atque ad maturitatem vel messis vel vindemiae pervenirent. His ergo vel integumentis vel sustentaculis, id est paleis in area frumenta, et vinaciis in torcularibus vina exuuntur: sicut in Ecclesiis a multitudine saecularium hominum, quae simul cum bonis congregatur, quibus ut nascerentur et apti fierent verbo divino, necessaria erat illa multitudo, id agitur, ut spirituali amore per operationem ministrorum Dei separentur. Agitur enim nunc, ut non loco, sed affectu interim separentur boni a malis: quamvis simul in Ecclesiis, quantum attinet ad corporalem praesentiam, conversentur. Aliud autem erit tempus, quo vel frumenta in horrea, vel vina in cellas segregentur. Frumenta, inquit, recondet in horreis, paleas autem comburet igni inexstinguibili (Luc. III, 17). Eadem res in alia similitudine sic intelligi potest: Vina recondet in apothecis, vinacia vero pecoribus projiciet: ut ventres pecorum pro poenis gehennarum per similitudinem intelligere liceat. 2. Est alius intellectus de torcularibus, dum tamen ab Ecclesiarum significatione non recedatur. Nam et Verbum divinum potest uva intelligi: dictus est enim et Dominus botrus uvae, quem ligno suspensum, de terra promissionis, qui praemissi erant a populo Israel, tanquam crucifixum attulerunt (Num. XIII, 24). Verbum itaque divinum, cum enuntiationis necessitate usurpat vocis sonum, quo in aures pervehatur audientium, eodem sono vocis tanquam vinaciis, intellectus tanquam vinum includitur: et sic uva ista in aures venit, quasi in calcatoria torculariorum. Ibi enim discernitur, ut sonus usque ad aures valeat; intellectus autem memoria eorum qui audiunt, velut quodam lacu excipiatur, inde transeat in morum disciplinam et habitum mentis, tanquam de lacu in cellas in quibus, si negligentia non acuerit, vetustate firmabitur. Acuit namque in Judaeis, et hoc aceto (Joan. XIX, 29) Dominum potaverunt. Nam illud vinum quod de generatione vitis Novi Testamenti bibiturus est cum sanctis suis Dominus in regno Patris sui (Luc. XXII, 18), suavissimum atque firmissimum sit necesse est. 3. Solent accipi torcularia etiam martyria, tanquam afflictione persecutionum calcatis eis qui Christi nomen confessi sunt, mortalia eorum tanquam vinacia in terra remanserint, animae autem in requiem coelestis habitationis emanaverint. Sed neque isto intellectu ab Ecclesiarum fructificatione disceditur. Psallitur ergo pro torcularibus, pro Ecclesiae constitutione, cum Dominus noster postquam resurrexit, ascendit in coelos. Tunc enim misit Spiritum sanctum, quo impleti discipuli, cum fiducia praedicaverunt verbum Dei, ut Ecclesiae congregarentur. 4. vers. 2. Itaque dicitur: Domine Dominus noster, quam admirabile est nomen tuum in universa terra! Quaero unde sit admirabile nomen ejus in universa terra? Respondetur: Quoniam elevata est magnificentia tua super coelos; ut iste sit sensus: Domine, qui es Dominus noster, quam te admirantur omnes qui incolunt terram! quoniam tua magnificentia de terrena humilitate super coelos elevata est. Hinc enim apparuit quis descenderis, cum a quibusdam visum est et a caeteris creditum quo ascenderis. 5. vers. 3. Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem, propter inimicos tuos. Non possum accipere alios infantes atque lactentes, quam eos quibus dicit Apostolus: Tanquam parvulis in Christo lac vobis potum dedi, non cibum (I Cor. III, 1, 2). Quos significabant illi qui Dominum praecedebant laudantes; in quos ipse Dominus hoc testimonio usus est, cum dicentibus Judaeis ut eos corriperet, respondit: Non legistis, Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem (Matth. XXI, 16) Bene autem non ait, Fecisti; sed, perfecisti laudem. Sunt enim in Ecclesiis etiam hi qui non jam lacte potantur, sed vescuntur cibo; quos idem Apostolus significat, dicens, Sapientiam loquimur inter perfectos (I Cor. II, 6): sed non ex his solis perficiuntur Ecclesiae, quia si soli essent, non consuleretur generi humano. Consulitur autem, cum illi quoque nondum capaces cognitionis rerum spiritualium atque aeternarum, nutriuntur fide temporalis historiae, quae pro salute nostra post Patriarchas et Prophetas ab excellentissima Dei Virtute atque Sapientia etiam suscepti hominis sacramento administrata est, in qua salus est omni credenti: ut auctoritate commotus praeceptis inserviat, quibus purgatus unusquisque et in charitate radicatus atque fundatus possit currere cum sanctis, non jam parvulus in lacte, sed juvenis in cibo, comprehendere latitudinem, longitudinem, altitudinem et profundum, scire etiam supereminentem scientiam charitatis Christi (Ephes. III, 18, 19). 6. Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem, propter inimicos tuos. Inimicos huic dispensationi quae facta est per Jesum Christum, et hunc crucifixum, generaliter accipere debemus omnes qui vetant credere incognita, et certam scientiam pollicentur; sicut faciunt haeretici universi, et illi qui in superstitione gentilium philosophi nominantur. Non quod scientiae pollicitatio reprehendenda sit; sed quod gradum saluberrimum et necessarium fidei negligendum putant, per quem in aliquid certum, quod esse nisi aeternum non potest, oportet ascendi. Hinc eos apparet nec ipsam scientiam habere, quam contempta fide pollicentur; quia tam utilem ac necessarium gradum ejus ignorant. Ex ore ergo infantium et lactentium perfecit laudem Dominus noster, mandans primo per Prophetam, Nisi credideritis, non intelligetis (Isai. VII, 9, sec. LXX), et ipse praesens dicens, Beati qui non viderunt et credituri sunt (Joan. XX, 19). Propter inimicos: contra quos etiam illud dicitur: Confiteor tibi, Domine coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus, et revelasti ea parvulis (Matth. XI, 25). A sapientibus enim dixit, non qui sapientes sunt, sed qui esse se putant. Ut destruas inimicum et defensorem. Quem, nisi haereticum? Nam et ipse est inimicus et defensor, qui fidem christianam cum oppugnet, videtur defendere. Quanquam etiam philosophi hujus mundi bene intelligantur inimici et defensores: quandoquidem Filius Dei Virtus et Sapientia Dei est, qua illustratur omnis quisquis veritate sapiens efficitur. Hujus illi se amatores esse profitentur, unde etiam philosophi nominantur: et propterea illam videntur defendere, cum inimici sint ejus; quoniam superstitiones noxias, ut colantur et venerentur hujus mundi elementa, suadere non cessant. 7. vers. 4 . Quoniam videbo coelos tuos, opera digitorum tuorum. Legimus digito Dei scriptam Legem, et datam per Moysen sanctum servum ejus (Exod. XXXI, 18; Deut. IX, 10): quem digitum Dei multi intelligunt Spiritum sanctum. Quapropter si digitos Dei, eosdem ipsos ministros Spiritu sancto repletos, propter ipsum Spiritum qui in eis operatur, recte accipimus, quoniam per eosdem nobis omnis divina Scriptura confecta est; convenienter intelligimus hoc loco coelos dictos libros utriusque Testamenti. Dictum est autem etiam de ipso Moyse a magis regis Pharaonis, cum ab eo superati essent, Digitus Dei est hic (Exod. VIII, 19); et quod scriptum est, Coelum plicabitur sicut liber (Isai. XXXIV, 4), etiam si de isto aethereo coelo dictum est, congrue tamen ex hac eadem similitudine in allegoria librorum coeli nominantur. Quoniam videbo, inquit, coelos, opera digitorum tuorum: id est, cernam et intelligam Scripturas, quas operante Spiritu sancto per ministros tuos conscripsisti. 8. Possunt itaque etiam superius coeli nominati, iidem libri accipi, ubi ait, Quoniam elevata est magnificentia tua super coelos; ut totus iste sit sensus, Quoniam magnificentia tua elevata est super coelos: Excedit enim magnificentia tua omnium Scripturarum eloquia; ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem, ut a fide Scripturarum inciperent, qui cupiunt ad tuae magnificentiae notitiam pervenire, quae super Scripturas elevata est, quia transit et superat omnium verborum linguarumque praeconia. Inclinavit ergo Scripturas Deus usque ad infantium et lactentium capacitatem, sicut in alio psalmo canitur: Et inclinavit coelum, et descendit (Psal. XVII, 19). Et hoc fecit propter inimicos, qui per superbiam loquacitatis inimici crucis Christi, etiam cum aliqua vera dicunt, parvulis tamen et lactentibus prodesse non possunt. Ita destruitur inimicus et defensor, qui sive sapientiam, sive etiam Christi nomen defendere videatur, ab hujus tamen gradu fidei oppugnat eam veritatem quam promptissime pollicetur. Propterea etiam illam non habere convincitur; quia oppugnando gradum ejus, quod est fides, quemadmodum in eam conscendatur, ignorat. Hinc ergo destruitur temerarius et caecus pollicitator veritatis, qui est inimicus et defensor, cum videntur coeli opera digitorum Dei, id est, intelliguntur Scripturae perductae usque ad infantium tarditatem, et eos per humilitatem historicae fidei, quae temporaliter gesta est, ad sublimitatem intelligentiae rerum aeternarum bene nutritos et roboratos erigunt in ea quae confirmant. Isti quippe coeli, id est isti libri, opera sunt digitorum Dei; sancto etenim Spiritu in sanctis operante, confecti sunt - nam qui gloriam suam potius quam salutem hominum attenderunt, sine Spiritu sancto locuti sunt, in quo sunt viscera misericordiae Dei. 9. Quoniam videbo coelos, opera digitorum tuorum, lunam et stellas quas tu fundasti. Luna et stellae in coelis sunt fundatae: quia et universalis Ecclesia in cujus saepe significatione luna ponitur, et particulatim per loca singula Ecclesiae quas nomine stellarum insinuatas arbitror, in eisdem Scripturis collocatae sunt, quas coelorum vocabulo positas credimus. Cur autem luna recte significet Ecclesiam, opportunius in alio psalmo considerabitur, ubi dictum est: Peccatores intenderunt arcum, ut sagittent in obscura luna rectos corde (Psal. X, 3). 10. vers. 5. Quid est homo, quia memor es ejus; aut filius hominis, quoniam tu visitas eum? Quid inter hominem et filium hominis distet, quaeri potest; si enim nihil distaret, non ita poneretur, homo, aut filius hominis, per disjunctionem. Nam si ita scriptum esset: Quid est homo quia memor es ejus, et filius hominis quoniam visitas eum: repetitum videretur quod dictum est, homo; nunc vero cum sonat, homo, aut filius hominis, manifestior insinuatur distantia. Hoc sane retinendum est, quia omnis filius hominis homo, quamvis non omnis homo filius hominis possit intelligi: Adam quippe homo, sed non filius hominis. Quapropter hinc jam licet attendere atque discernere, quid hoc in loco inter hominem et filium hominis distet: ut qui portant imaginem terreni hominis, qui non est filius hominis, hominum nomine significentur; qui autem portant imaginem coelestis hominis (I Cor. XV, 49), filii hominum potius appellentur. Ille enim et vetus homo dicitur, iste autem novus (Ephes. IV, 22, 24): sed novus ex vetere nascitur, quoniam spiritualis regeneratio mutatione vitae terrenae atque saecularis inchoatur; et ideo iste filius hominis nuncupatur. Homo igitur hoc loco est terrenus, filius autem hominis coelestis: et ille longe sejunctus a Deo, hic autem praesens Deo: et propterea illius memor est, tanquam in longinquo positi; hunc vero visitat, quem praesens illustrat vultu suo: Longeest enim a peccatoribus salus (Psal. CXVIII, 155), et, Signatum est in nobis lumen vultus tui, Domine (Psal. IV, 7). Sic in alio psalmo homines jumentis associatos, non per praesentem interiorem illuminationem, sed per multiplicationem misericordiae Dei qua ejus bonitas usque ad infima intenditur, salvos fieri dicit cum ipsis jumentis; quoniam carnalium hominum salus carnalis est, tanquam pecorum. Filios autem hominum sejungens ab eis quos homines pecudibus junxit, longe sublimiori modo, ipsius veritatis illustratione, et quadam vitalis fontis inundatione, beatos fieri praedicat. Sic enim dicit: Homines et jumenta salvos facies, Domine; sicut multiplicata est misericordia tua, Deus. Filii autem hominum in protectione alarum tuarum sperabunt. Inebriabuntur ab uberate domus tuae, et torrente deliciarum tuarum potabis eos. Quoniam apud te est fons vitae, et in lumine tuo videbimus lumen. Praetende misericordiam tuam scientibus te (Psal. XXXV, 7-11). Memor est igitur hominis per multiplicationem misericordiae, sicut jumentorum; quia multiplicata misericordia etiam ad longe positos pervenit: visitat vero filium hominis, cui sub protectione alarum suarum posito praetendit misericordiam, et in lumine suo lumen praebet, et eum deliciis suis potat, et inebriat ubertate domus suae, ad obliviscendas aerumnas et errores praeteritae conversationis. Hunc filium hominis, id est hominem novum, poenitentia veteris parturit cum dolore et gemitu. Iste quamvis novus, tamen adhuc carnalis dicitur, cum lacte nutritur, Non potui vobis loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus, inquit Apostolus; et ut ostenderet jam regeneratos, Tanquam parvulis, ait, in Christo, lac vobis potum dedi, non cibum. Iste cum relabitur, quod saepe accidit, ad veterem vitam, cum exprobratione audit quod homo sit: Nonne homines estis, inquit, et secundum hominem ambulatis (I Cor. III, 1-3). 11. vers. 6, 7. Filius igitur hominis primo visitatus est in ipso homine Dominico, nato ex Maria virgine. De quo propter ipsam infirmitatem carnis, quam Sapientia Dei gestare dignata est, et passionis humilitatem recte dicitur: Minuisti eum paulo minus ab Angelis. Sed additur illa clarificatio qua resurgens ascendit in coelum: Gloria, inquit, et honore coronasti eum; et constituisti eum super opera manuum tuarum. Quandoquidem et Angeli sunt opera manuum Dei, etiam super Angelos constitutum accipimus unigenitum Filium, quem minutum paulo minus ab Angelis per humilitatem carnalis generationis atque passionis audimus et credimus. 12. vers. 8, 9. Omnia, inquit, subjecisti sub pedibus ejus. Nihil excipit, cum dicit omnia. Et ne aliter liceret intelligi, sic Apostolus credi jubet, cum dicit, excepto eo qui ei subjecit omnia (Id. XV, 27); et hoc ipso hujus psalmi testimonio utitur ad Hebraeos (Hebr. II, 8), cum ita vult omnia intelligi esse subjecta Domino nostro Jesu Christo, ut nihil exceptum sit. Nec tamen quasi aliquid magnum videtur adjungere, cum dicit: Oves et boves universas, insuper et pecora campi; volucres coeli, et pisces maris, qui perambulant semitas maris. Videtur enim relictis coelestibus Virtutibus et Potestatibus et omnibus exercitibus Angelorum, relictis etiam ipsis hominibus, tantum ei pecora subjecisse; nisi oves et boves intelligamus animas sanctas, vel innocentiae fructum dantes, vel etiam operantes ut terra fructificet, id est, ut terreni homines ad spiritualem ubertatem regenerentur. Has ergo animas sanctas, non hominum tantum, sed etiam omnium Angelorum oportet accipere, si volumus hinc intelligere omnia esse subjecta Domino nostro Jesu Christo; nulla enim creatura subjecta non erit, cui primates, ut ita dicam, spiritus subjiciuntur. Sed unde probabimus oves posse accipi etiam sublimiter beatos, non homines, sed angelicae creaturae spiritus? An ex eo quod Dominus dicit reliquisse se nonaginta novem oves in montibus, id est in sublimioribus locis, et descendisse propter unam (Matth. XVIII, 12) Si enim unam ovem lapsam humanam animam accipiamus in Adam, quia etiam Eva de illius latere facta est (Gen. II. 22), quorum omnium spiritualiter tractandorum et considerandorum nunc tempus non est, restat ut nonaginta novem relictae in montibus, non humani, sed angelici spiritus intelligantur. Nam de bobus facilis expeditio est hujus sententiae; quoniam ipsi homines non ob aliud boves dicti sunt, nisi quod evangelizando verbum Dei Angelos imitantur, ubi dictum est: Bovi trituranti os non infrenabis (Deut. XXV, 4). Quanto igitur facilius ipsos Angelos nuntios veritatis, boves accipimus; quando Evangelistae participatione nominis eorum, boves vocati sunt (I Cor. IX, 9; I Tim. V, 18) Subjecisti ergo, inquit, oves et boves universas, id est, omnem sanctam spiritualem creaturam: in qua etiam sanctorum hominum accipimus qui sunt in Ecclesia, in illis videlicet torcularibus quae sub alia similitudine lunae ac stellarum insinuata sunt. 13. Insuper, ait, et pecora campi. Nullo modo vacat quod additum est, insuper. Primo, quia pecora campi possunt intelligi et oves et boves; ut si rupium et arduorum locorum pecora caprae sunt, bene intelligantur oves pecora campi. Itaque etiamsi ita positum esset, Oves et boves universas et pecora campi, recte quaereretur quid sibi vellent pecora campi, cum etiam oves et boves hoc possint intelligi; quod vero additum est etiam, insuper, cogit omnino ad nescio quam differentiam cognoscendam. Sed sub hoc verbo quod positum est, insuper, non solum pecora campi, sed etiam volucres coeli, et pisces maris, qui perambulant semitas maris, accipiendi sunt. Quae est igitur ista distantia? Veniant in mentem torcularia, habentia vinacia et vinum; et area, continens paleas et frumentum (Marc. III, 12); et retia, quibus inclusi sunt pisces boni et mali (Matth. XIII, 47); et arca Noe, in qua et immunda et munda erant animalia (Gen. VII, 8): et videbis Ecclesias interim hoc tempore usque ad ultimum judicii tempus, non solum oves et boves continere, id est sanctos laicos et sanctos ministros, sed insuper et pecora campi, volucres coeli, et pisces maris, qui perambulant semitas maris. Pecora enim campi congruentissime accipiuntur homines in carnis voluptate gaudentes, ubi nihil arduum, nihil laboriosum ascendunt. Campus est enim etiam lata via, quae ducit ad interitum (Matth. VII, 13); et in campo Abel occiditur (Gen. IV, 8). Quare metuendum est, ne quisque descendens a montibus justitiae Dei, Justitia enim, inquit, tua velut montes Dei (Psal. XXXV, 7), latitudines et facilitates voluptatis carnalis eligens, a diabolo trucidetur. Vide nunc etiam volucres coeli, superbos, de quibus dicitur: Posuerunt in coelum os suum (Psal. LXXII, 9). Vide quam in altum vento portentur, qui dicunt: Linguam nostram magnificabimus, labia nostra apud nos sunt, quis noster Dominus est (Psal. XI, 5) Intuere etiam pisces maris, hoc est curiosos qui perambulant semitas maris, id est, inquirunt in profundo hujus saeculi temporalia, quae tanquam semitae in mari tam cito evanescunt et intereunt, quam rursus aqua confunditur, postquam transeuntibus locum dederit vel navibus, vel quibuscumque ambulantibus aut natantibus. Non enim ait tantum, Ambulant semitas maris; sed, perambulant dixit; ostendens pertinacissimum studium inania et praeterfluentia requirentium. Haec autem tria genera vitiorum, id est voluptas carnis, et superbia, et curiositas, omnia peccata concludunt. Quae mihi videntur a Joanne apostolo enumerata, cum dicit: Nolite diligere mundum, quoniam omnia quae in mundo sunt, concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et ambitio saeculi (I Joan. II, 15, 16). Per oculos enim maxime curiositas praevalet; reliqua vero quo pertineant, manifestum est. Et illa Dominici hominis tentatio tripartita est: per cibum, id est per concupiscentiam carnis, ubi suggeritur, Dic lapidibus istis ut pane fiant (Matth. IV, 3): per inanem jactantiam, ubi in monte constituto ostenduntur omnia regna hujus terrae, et promittuntur si adoraverit: per curiositatem, ubi de pinna templi admonetur ut se deorsum mittat, tentandi gratia utrum ab Angelis suscipiatur. Itaque postea quam nullo istorum tentamento valere apud eum potuit inimicus, hoc de illo dicitur. Postquam complevit omnem tentationem diabolus (Luc. IV, 13). Propter torculariorum itaque significationem, subjecta sunt pedibus ejus non solum vina, sed etiam vinacia: non solum scilicet oves et boves, id est sanctae animae fidelium, vel in plebe, vel in ministris; sed in super et pecora voluptatis, et volucres superbiae, et pisces curiositatis: quae omnia genera peccatorum nunc bonis et sanctis mixta esse in Ecclesiis videmus. Operetur igitur in Ecclesiis suis, et a vinaciis vinum separet: nos demus operam ut vinum simus et oves aut boves; non vinacia, aut pecora campi, aut volucres coeli, aut pisces maris qui perambulant semitas maris. Non quia ista nomina isto solo modo intelligi et explicari possunt, sed pro locis; namque alibi aliud significant. Et haec regula in omni allegoria retinenda est, ut pro sententia praesentis loci consideretur quod per similitudinem dicitur; haec est enim dominica et apostolica disciplina. Repetamus ergo ultimum versum qui etiam in principio Psalmi ponitur, et laudemus Deum dicentes: Domine Dominus noster, quam admirabile est nomen tuum in universa terra! Decenter quippe post textum sermonis ad caput reditur, quo totus idem sermo referendus est. IN PSALMUM IX ENARRATIO. 1. vers. 1. Psalmi hujus inscriptio est: In finem pro occultis Filii, Psalmus ipsi David. De occultis Filii quaeri potest: sed quia non addidit cujus, ipsum unigenitum Dei Filium oportet intelligi. Ubi enim de filio David Psalmus inscriptus est, Cum fugeret, inquit, a facie Abessalon filii sui (Psal. III, 1); cum et nomen ejus dictum esset, et ob hoc latere non posset de quo diceretur, non tamen dictum est tantum, a facie Abessalon filii, sed additum est, sui. Hic vero, et quod non additum est, sui, et quod de Gentibus multa dicit, non potest recte accipi Abessalon: neque enim bellum quod cum patre ille perditus gessit, ullo modo ad Gentes pertinet, cum populus tantum Israel adversus se ibi divisus sit. Canitur itaque iste psalmus pro occultis unigeniti Filii Dei. Nam et ipse Dominus cum sine additamento ponit Filium, seipsum unigenitum vult intelligi, ubi ait: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis (Joan. VIII, 36). Non enim dixit, Filius Dei; sed tantum dicendo Filius, dat intelligi cujus sit filius. Quam locutionem non recipit nisi excellentia ejus de quo ita loquimur, ut etiamsi non eum nominemus, possit intelligi: ita enim dicimus, Pluit, serenat, tonat, et si qua sunt talia, nec addimus quis id faciat; quia omnium mentibus sponte sese offert excellentia facientis, nec verba desiderat. Quae sunt igitur occulta Filii? In quo verbo primum intelligendum est esse aliqua Filii manifesta, a quibus distinguuntur haec quae appellantur occulta. Quamobrem, quoniam duos adventus Domini credimus, unum praeteritum, quem Judaei non intellexerunt, alterum futurum, quem utrique speramus; et quoniam iste quem Judaei non intellexerunt, Gentibus profuit, non inconvenienter accipitur de hoc adventu dici, pro occultis Filii, ubi caecitas ex parte Israel facta est, ut plenitudo Gentium intraret (Rom. XI, 25). Duo etiam judicia insinuantur per Scripturas, si quis advertat; unum occultum, alterum manifestum. Occultum nunc agitur, de quo apostolus Petrus dicit: Tempus est ut judicium incipiat a domo Domini (I Petr. IV, 17). Occultum itaque judicium est poena, qua nunc unusquisque hominum aut exercetur ad purgationem, aut admonetur ad conversionem, aut si contempserit vocationem et disciplinam Dei, excaecatur ad damnationem. Judicium autem manifestum est, quo venturus Dominus judicabit vivos et mortuos, omnibus fatentibus eum esse a quo et bonis praemia, et malis supplicia tribuentur. Sed tunc illa confessio, non ad remedium malorum, sed ad cumulum damnationis valebit. De his duobus judiciis, uno occulto, alio manifesto, videtur mihi Dominus dixisse, ubi ait, Qui in me credit, transiit de morte ad vitam, nec in judicium veniet (Joan. V, 24), in judicium scilicet manifestum: nam hoc quod transit de morte ad vitam per nonnullam afflictionem, qua flagellat omnem filium quem recipit, judicium occultum est; Qui autem non credit, inquit, jam judicatus est (Id. III, 18); id est, isto occulto judicio jam praeparatus est ad illud manifestum. Haec duo judicia etiam in Sapientia legimus, ubi scriptum est: Propter hoc tanquam pueris insensatis judicium in derisum dedisti; hi autem hoc judicio non correcti, dignum Dei judicium experti sunt (Sap. XII, 25, 26). Qui ergo non corriguntur isto occulto Dei judicio, dignissime illo manifesto punientur. Quocirca in hoc psalmo observanda sunt occulta Filii, id est, et humilis ejus adventus quo profuit Gentibus cum caecitate Judaeorum, et poena quae nunc occulte agitur, nondum damnatione peccantium, sed aut exercitatione conversorum, aut admonitione ut convertantur, aut caecitate ut damnationi praeparentur qui converti noluerint. 2. vers. 2. Confitebor tibi, Domine, in toto corde meo. Non in toto corde confitetur Deo, qui de providentia ejus in aliquo dubitat: sed qui jam cernit occulta sapientiae Dei, quantum sit invisibile praemium ejus, qui dicit, Gaudemus in tribulationibus (Rom. V, 3); et quemadmodum omnes cruciatus, qui corporaliter inferuntur aut exerceant conversos ad Deum, aut ut convertantur admoneant, aut justae damnationi ultime praeparent obduratos, et sic omnia ad divinae providentiae regimen referantur, quae stulti quasi casu et temere et nulla divina administratione fieri putant. Narrabo omnia mirabilia tua. Narrat omnia mirabilia Die, qui ea non solum in corporibus palam, sed in animis invisibiliter quidem, sed longe sublimius et excellentius fieri videt. Nam terreni homines et occultis dediti, magis mirantur resurrexisse in corpore mortuum Lazarum, quam resurrexisse in anima persecutorem Paulum. Sed quoniam visibile miraculum ad illuminationem animam vocat, invisibile autem eam quae vocata venit illuminat; omnia narrat mirabilia Dei, qui credens visibilibus ad intelligenda invisibilia transitum facit. 3. vers. 3. Laetabor, et exsultabo in te. Non jam in hoc saeculo; non in voluptate contrectationis corporum, nec in palati et linguae saporibus, nec in suavitate odorum, nec in jucunditate sonorum transeuntium, nec in formis corporum varie coloratis, nec in vanitatibus laudis humanae, nec in conjugio et prole moritura, nec in superfluis temporalium divitiarum, nec in conquisitione hujus saeculi, sive quae locorum spatiis tenditur, sive quae successione temporis volvitur: sed laetabor et exsultabo in te, videlicet in occultis Filii, ubi signatum est in nobis lumen vultus tui, Domine (Psal. IV, 7); etenim Abscondes eos, inquit, in abscondito vultus tui (Psal. XXX, 21). Laetabitur ergo et exsultabit in te, qui narrat omnia mirabilia tua. Narrabit autem omnia mirabilia tua, siquidem nunc per prophetiam dictum est, ille qui non venit voluntatem suam facere, sed voluntatem ejus qui eum misit (Joan. VI, 38). 4. vers. 4. Jam enim incipit apparere persona Domini in hoc psalmo loquens. Nam sequitur: Psallam nomini tuo, Altissime, in convertendo inimicum meum retrorsum. Hujus ergo inimicus quando retro conversus est? An quando ei dictum est: Redi retro. Satanas (Matth. IV, 10) tunc enim qui tentando se praeponere cupiebat retro factus est, non decipiendo tentatum et in eum nihil valendo. Retro enim sunt terreni homines; coelestis autem homo prior factus est, quamvis post venerit: primus enim homo de terra terrenus; secundus homo de coelo coelestis (I Cor. XV, 47). Sed de ipsa stirpe veniebat, a quo dictum est: Qui post me venit, ante me factus est (Joan. I, 15). Et Apostolus ea quae retro sunt obliviscitur, et in ea quae ante sunt se extendit (Philip. III, 13). Conversus est igitur inimicus retro, postquam non valuit hominem coelestem decipere tentatum, et se ad terrenos convertit ubi dominari potest. Quapropter nullus hominum eum praecedit et retro eum esse facit, nisi qui deponens imaginem terren hominis portaverit imaginem coelestis (I Cor. XV, 49). Jam vero si quod dictum est, inimicum meum, generaliter vel peccatorem vel gentilem hominem magis velimus accipere, non erit absurdum. Nec poena erit quod dictum est, In convertendo inimicum meum retrorsum; sed beneficium, et tale beneficium, ut huic comparari nihil possit. Quid enim beatius quam deponere superbiam, et non velle Christum praecedere, veluti sanus sit cui medicus non sit necessarius; sed malle retro ire post Christum, qui discipulum vocans ut perficiatur, dicit, Sequere me (Matth. XIX, 21) Sed tamen accommodatius de diabolo dictum intelligitur: In convertendo inimicum meum retrorsum. Diabolus quippe retrorsum conversus est etiam in persecutione justorum, et multo utilius persecutor est, quam si dux et princeps praeiret. Psallendum est igitur nomini Altissimi in convertendo inimicum retrorsum; quoniam malle debemus eum persequentem fugere, quam ducentem sequi: habemus enim quo fugiamus et abscondamur in occultis Filii, quia Dominus factus est refugium nobis (Psal. LXXXIX, 1). 5. vers. 5. Infirmabuntur, et peribunt a facie tua. Qui infirmabuntur et peribunt, nisi iniqui et impii? Infirmabuntur, dum nihil valebunt; et peribunt, quia non erunt impii; a facie Dei, id est a cognitione Dei, sicut periit ille qui dixit: Vivo autem jam non ego, vivit autem in me Christus (Gal. II, 20). Sed quare infirmabuntur, et peribunt impii a facie tua? Quoniam fecisti judicium meum, inquit, et causam meam: id est, judicium illud in quo judicari visus sum, meum fecisti; et causam illam in qua me justum et innocentem homines damnaverunt, meam fecisti. Haec enim ei militaverunt ad nostram liberationem: sicut et nautae dicunt ventum suum, quo utuntur ad bene navigandum. 6. Sedisti super thronum, qui judicas aequitatem. Sive Filius Patri dicat, qui etiam illud dixit, Non haberes in me potestatem, nisi tibi datum fuisset desuper (Joan. XIX, 11), idipsum ad aequitatem Patris et ad occulta sua referens, quod judex hominum ad utilitatem hominum judicatus est: sive homo dicat Deo, Sedisti super thronum, qui judicas aequitatem, animam suam thronum ejus appellans, ut corpus sit fortasse terra, quae scabellum pedum ejus dicta est (Isai. LXVI, 1); Deus enim erat in Christo mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19): sive anima Ecclesiae jam perfecta et sine macula et ruga (Ephes. V, 27), digna scilicet occultis Filii, quia introduxit eam rex in cubiculum suum (Cant. I, 3), dicat sponso suo, Sedisti super thronum, qui judicas aequitatem, quia resurrexisti a mortuis, et ascendisti in coelum, et sedes ad dexteram Patris: quaelibet ergo harum sententia placeat, quo iste versus referatur, regulam fidei non excedit. 7. vers. 6. Increpasti gentes, et periit impius. Convenientius hoc Domino Jesu Christo dici, quam ipsum dicere, accipimus. Quis enim alius increpavit gentes, et periit impius, nisi qui postea quam ascendit in coelum, misit Spiritum sanctum, quo completi Apostoli, cum fiducia praedicarent verbum Dei, et peccata hominum libere arguerent? qua increpatione periit impius; quia justificatus est impius, et factus est pius. Nomen eorum delesti in saeculum, et in saeculum saeculi. Deletum est nomen impiorum: non enim appellantur impii, qui Deo vero credunt. Deletur autem nomen eorum in saeculum, id est, quamdiu temporale saeculum volvitur. Et in saeculum saeculi. Quid est saeculum saeculi, nisi cujus effigiem et tanquam umbram habet hoc saeculum? Vicissitudo enim temporum sibi succedentium, dum luna minuitur et rursus impletur, dum sol omni anno locum suum repetit, dum ver, vel aestas, vel autumnus, vel hiems sic transit ut redeat, aeternitatis quaedam imitatio est. Sed hujus saeculi saeculum est quod incommutabili aeternitate consistit. Sicut versus in animo, et versus in voce: ille intelligitur, iste auditur; et ille istum modificat: et ideo ille in arte operatur et manet, iste in aere sonat et transit. Sic hujus mutabilis saeculi modus ab illo incommutabili saeculo definitur, quod dicitur saeculum saeculi: et ideo illud in arte Dei, hoc est in Sapientia et Virtute permanet; hoc autem in creaturae administratione peragitur. Si tamen non repetitio est, ut postea quam dictum est in saeculum, ne hoc acciperetur quod transit, subjiceretur in saeculum saeculi. Nam in graecis exemplaribus sic est: εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος; quod Latini plerique interpretati sunt, non in saeculum, et in saeculum saeculi, sed, in aeternum, et in saeculum saeculi: ut in eo quod dictum est in saeculum saeculi, illud exponeretur quod dictum est in aeternum. Nomen ergo impiorum delesti in aeternum, quia deinceps nunquam erunt impii. Et si in hoc saeculum non tenditur nomen eorum, multo minus in saeculum saeculi. 8. vers. 7. Inimici defecerunt frameae in finem. Non pluraliter inimici, sed singulariter hujus inimici. Cujus autem inimici, nisi diaboli frameae defecerunt? Hae autem intelliguntur diversae opiniones erroris, quibus ille animas tanquam gladiis perimit. His gladiis vincendis et ad defectum perducendis instat ille gladius, de quo in septimo psalmo dicitur: Nisi convertamini, gladium suum vibrabit (Psal. VII, 13). Et forte iste est finis in quem frameae deficiunt inimici, quia usque ad ipsum aliquid valent; ipse nunc operatur occulte, ultimo autem judicio palam vibrabitur. Hoc destruuntur civitates; nam ita sequitur, Inimici defecerunt frameae in finem; et civitates destruxisti: civitates autem in quibus diabolus regnat, ubi dolosa et fraudulenta consilia tanquam curiae locum obtinent, cui principatui quasi satellites et ministri adsunt officia quorumque membrorum, oculi ad curiositatem, aures ad lasciviam, vel si quid est aliud quod in malam partem libenter auditur, manus ad rapinam vel quodlibet aliud facinus aut flagitium, et membra caetera in hunc modum tyrannico principatui, id est perversis consiliis militantia. Hujus civitatis quasi plebs est omnes delicatae affectiones et turbulenti motus animi, quotidianas seditiones in homine agitantes. Ergo ubi rex, ubi curia, ubi ministri, ubi plebs invenitur, civitas est: neque enim talia essent in malis civitatibus, nisi prius essent in singulis hominibus, qui sunt tanquam elementa et semina civitatum. Has civitates destruit, cum excluso inde principe, de quo dictum est, Princeps hujus saeculi missus est foras (Joan. XII, 31), vastantur haec regna verbo veritatis, sopiuntur maligna consilia, turpes affectiones edomantur, membrorum et sensuum ministeria captivantur, et ad justitiae et bonorum operum militiam transferuntur: ut jam, sicut Apostolus dicit, non regnet peccatum in nostro mortali corpore (Rom. VI, 12), et caetera hujus loci. Tunc pacatur anima, et ordinatur homo ad quietem et ad beatitudinem capessendam. Periit memoria eorum cum strepitu: impiorum scilicet. Sed cum strepitu, sive quia fit strepitus, dictum est, cum impietas evertitur; non enim transit ad summam pacem, ubi summum silentium est, nisi qui magno strepitu prius cum suis vitiis belligeraverit: sive cum strepitu dictum est, ut pereat memoria impiorum etiam ipso strepitu pereunte, in quo tumultuatur impietas. 9. vers. 8, 9. Et Dominus in aeternum permanet. Utquid ergo fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania, adversus Dominum et adversus Christum ejus (Psal. II, 1) nam Dominus in aeternum permanet. Paravit in judicio sedem suam, et ipse judicabit orbem terrarum in aequitate. Paravit, cum judicatus est, sedem suam: per illam enim patientiam homo coelum acquisivit, et Deus in homine credentibus profuit; et hoc est occultum Filii judicium. Sed quia etiam palam manifesteque venturus est ad vivos et mortuos judicandos, paravit in occulto judicio sedem suam; et ipse item palam judicabit orbem terrarum in aequitate, id est, meritis digna distribuet, agnos ad dexteram ponens, haedos ad sinistram (Matth. XXV, 33). Judicabit populos cum justitia. Hoc est quod superius dictum est, Judicabit orbem terrarum in aequitate: non quemadmodum judicant homines, qui corda non vident, a quibus plerumque deteriores absolvuntur quam condemnantur; sed in aequitate et cum justitia Dominus judicabit, testimonium perhibente conscientia, et cogitationibus accusantibus seu defendentibus (Rom. II, 15). 10. vers. 10. Et factus est Dominus refugium pauperi. Quantumlibet persequatur inimicus ille, qui conversus est retro, quid nocebit eis quorum refugium factus est Dominus? Sed hoc fiet, si in saeculo hoc, cujus ille magistratus est, pauperes esse delegerint, nihil amando quod vel hic viventem aut amantem deserit, vel a moriente deseritur; tali enim pauperi refugium factus est Dominus, Adjutor in opportunitatibus, in tribulatione. Sic pauperes facit, quoniam flagellat omnem filium quem recipit (Hebr. XII, 6). Nam quid sit adjutor in opportunitatibus, exposuit cum addidit, in tribulatione: non enim convertitur anima ad Deum, nisi dum ab hoc saeculo avertitur; nec opportunius ab hoc saeculo avertitur, nisi nugatoriis ejus et noxiis et perniciosis voluptatibus labores doloresque misceantur. 11. vers. 11. Et sperent in te qui cognoscunt nomen tuum: cum destiterint sperare in divitiis et in aliis hujus saeculi blandimentis. Quaerentem quippe animam ubi figat spem, cum ab hoc mundo avellitur, opportune excipit cognitio nominis Dei: nam nomen ipsum Dei nunc usquequaque vulgatum est; sed cognitio nominis est, cum ille cognoscitur cujus est nomen: non enim nomen propter se nomen est, sed propter id quod significat. Dictum est autem, Dominus nomen est illi (Jerem. XXXIII, 2). Quapropter qui se libenter Deo famulum subdit, cognovit hoc nomen. Et sperent in te qui cognoscunt nomen tuum. Item Dominus dicit ad Moysen: Ego sum qui sum; et dices filiis Israel: Misit me qui est (Exod. III, 14). Sperent ergo in te qui cognoscunt nomen tuum: ne sperent in his rebus quae temporis volubilitate praeterfluunt, nihil habentes nisi, erit, et fuit; quoniam quod in illis futurum est, cum venerit, fit statim praeteritum; exspectatur cum cupiditate, amittitur cum dolore. In Dei autem natura non erit aliquid, quasi nondum sit; aut fuit, quasi jam non sit: sed est tantum id quod est, et ipsa est aeternitas. Desinant igitur sperare et diligere temporalia, et se ad aeternam spem conferant, qui cognoscunt nomen ejus qui dixit: Ego sum qui sum, et de quo dictum est: Misit me qui est. Quoniam non dereliquisti quaerentes te, Domine. Qui eum quaerunt, jam transeuntia et moritura non quaerunt: nemo enim potest duobus dominis servire (Matth. VI, 24). 12. vers. 12. Psallite Domino, qui habitat in Sion: his dicitur, quos non derelinquit quaerentes se Dominus. Ipse habitat in Sion, quod interpretatur Speculatio, et gestat imaginem Ecclesiae quae nunc est: sicut Jerusalem gestat imaginem Ecclesiae quae futura est, id est civitatis sanctorum jam angelica vita fruentium; quia Jerusalem interpretatur Visio pacis. Praecedit autem speculatio visionem, sicut ista Ecclesia praecedit eam quae promittitur, civitatem immortalem et aeternam. Sed praecedit tempore, non dignitate: quia honorabilius est quo pervenire nitimur, quam id quod agimus, ut pervenire mereamur; agimus autem speculationem, ut perveniamus ad visionem. Sed etiam ipsam, quae nunc est, Ecclesiam nisi Dominus inhabitaret, iret in errorem quamlibet studiosissima speculatio: et huic Ecclesiae dictum est, Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III, 17); et, In interiore homine habitare Christum per fidem in cordibus vestris (Ephes. III, 16). Praecipitur ergo nobis ut psallamus Domino, qui habitat in Sion, ut concorditer Dominum Ecclesiae inhabitatorem laudemus. Annuntiate inter gentes mirabilia ejus: et factum est, et non desinet fieri. 13. vers. 13. Quoniam requirens sanguinem eorum memoratus est. Quasi responderetur ab his qui missi sunt evangelizare, illi praecepto quod dictum est, Annuntiate inter gentes mirabilia ejus; et diceretur, Domine, quis credidit auditui nostro (Isai. LIII, 1) et, Propter te occidimur tota die (Psal. XLIII, 22), convenienter sequitur, dicens, non sine magno fructu aeternitatis morituros in persecutione Christianos: Quoniam requirens sanguinem eorum memoratus est. Sed cur sanguinem eorum maluit dicere? An quasi alius imperitior et minoris fidei quaereret dicens, Quomodo annuntiabunt, cum in eos infidelitas gentium saevitura sit; huic respondetur, Quoniam requirens sanguinem eorum memoratus est; id est, veniet ultimum judicium, ubi et interfectorum gloria, et interficientium poena manifesta sit? Memoratus est autem, nemo ita positum putet, quasi oblivio cadat in Deum; sed quia post longum tempus futurum est judicium, secundum affectum infirmorum hominum positum est, qui quasi oblitum Deum putant, quia non tam cito facit quam ipsi volunt. His dicitur etiam quod sequitur, Non est oblitus clamorem pauperum; id est, non ut putatis oblitus est: quasi dicerent postea quam audierunt, Memoratus est, Ergo oblitus erat; Non est oblitus, inquit, clamorem pauperum. 14. vers. 14, 15. Sed quaero quis clamor pauperum sit quem Deus non obliviscitur. An iste clamor est, cujus haec verba sunt: Miserere mei, Domine, vide humilitatem meam ab inimicis meis? Quare ergo non dixit, Miserere nostri, Domine, vide humilitatem nostram ab inimicis nostris, tanquam multi pauperes clament; sed tanquam unus, Miserere mei, Domine? An quia unus interpellat pro sanctis, qui primus pauper pro nobis factus est, cum esset dives (II Cor. VIII, 9), et ipse dicit: Qui exaltas me de portis mortis, ut annuntiem universas laudes tuas in portis filiae Sion? Exaltatur enim homo in illo non solum quem gestat, quod caput Ecclesiae est, sed etiam quisquis nostrum est in caeteris membris; et exaltatur ab omnibus pravis cupiditatibus, quae sunt portae mortis, quia per illas itur in mortem. Mors autem est jam ipsa laetitia in perfruendo, cum quisque adipiscitur quod perdite concupivit: radix est enim omnium malorum cupiditas (I Tim. VI, 10); et propterea porta mortis est, quia mortua est vidua quae in deliciis vivit (Id. V, 6): ad quas delicias per cupiditates tanquam per portas mortis pervenitur. Sunt autem portae filiae Sion, omnia optima studia, per quae venitur ad visionem pacis in sancta Ecclesia. In his igitur portis bene annuntiantur universae laudes Dei, ut non detur sanctum canibus, neque projiciantur margaritae ante porcos (Matth. VII, 6); qui malunt pertinaciter latrare, quam studiose quaerere, aut qui nec latrare nec quaerere, sed in suarum voluptatum coeno volutari. Cum autem in bonis studiis laudes Dei annuntiantur, petentibus datur, et quaerentibus manifestatur, et pulsantibus aperitur. An forte portae mortis sunt corporales sensus et oculi, qui aperti sunt homini cum de ligno vetito gustasset (Genes. III, 7), a quibus exaltantur, quibus dicitur ut quaerant non quae videntur, sed quae non videntur; quia quae videntur temporalia sunt, quae autem non videntur aeterna sunt (II Cor. IV, 18): et portae sunt filiae Sion, sacramenta et initia fidei, quae pulsantibus aperiuntur, ut perveniatur ad occulta Filii? Non enim oculus vidit, aut auris audivit, aut in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II, 9). Huc usque est clamor pauperum, quem non oblitus est Dominus. 15. vers. 16. Deinde sequitur, Exsultabo super salutare tuum: id est, cum beatitudine continebor a salutari tuo, quod est Dominus noster Jesus Christus, Virtus et Sapientia Dei (Id. I, 24). Ergo Ecclesia dicit quae hic affligitur, et spe salva est: quamdiu occultum est Filii judicium, ipsa spe dicit, Exsultabo super salutare tuum; quia nunc circumstrepente seu vi, seu errore Gentilium atteritur. Infixae sunt gentes in corruptione, quam fecerunt: animadverte quemadmodum servetur poena peccatori de operibus suis; et quemadmodum qui voluerunt persequi Ecclesiam, in ea corruptione sint fixi, quam se inferre arbitrabantur: nam interficere corpora cupiebant, cum ipsi in anima morerentur. In muscipula ista, quam occultaverunt, comprehensus est pes eorum. Muscipula occulta, est dolosa cogitatio. Pes animae recte intelligitur amor: qui cum pravus est, vocatur cupiditas aut libido; cum autem rectus, dilectio vel charitas. Amore enim movetur tanquam ad locum quo tendit. Locus autem animae non in spatio aliquo est, quod forma occupat corporis, sed in delectatione, quo se pervenisse per amorem laetatur: delectatio autem perniciosa sequitur cupiditatem, fructuosa charitatem. Unde et radix dicta est cupiditas. (I Tim. VI, 10). Radix porro tanquam pes arboris intelligitur. Radix dicta est et charitas, ubi de seminibus Dominus loquitur, quae in petrosis locis exurente sole arescunt, quia non habent altam radicem (Matth. XIII, 5). Unde significat eos qui gaudent excipiendo verbum veritatis, sed cedunt persecutionibus, quibus sola charitate resistitur. Et Apostolus dicit: Ut in charitate radicati et fundati possitis comprehendere (Ephes. III, 17). Pes ergo peccatorum, id est amor, comprehenditur in muscipula quam occultant; quia cum fraudulentam actionem consecuta fuerit delectatio, cum eos tradiderit Deus in concupiscentiam cordis eorum (Rom. I, 24), jam illa delectatio alligat eos, ut inde abrumpere amorem et ad utilia conferre non audeant; quia cum conati fuerint, dolebunt animo, tanquam pedem de compede exuere cupientes; cui dolori succumbentes, a perniciosis delectationibus nolunt abscedere. In muscipula ergo quam occultaverunt, id est in fraudulento consilio, comprehensus est pes eorum, amor scilicet qui per fraudem pervenit ad vanam laetitiam, qua comparatur dolor. 16. vers. 17. Cognoscitur Dominus judicia faciens. Haec sunt judicia Dei: non ab illa tranquillitate beatitudinis suae, nec a secretis sapientiae, quibus recipiuntur beatae animae, profertur ferrum, aut ignis, aut bestia, aut aliquid tale quo crucientur peccatores. Sed quomodo cruciantur, et quomodo facit Dominus judicium? In operibus, inquit, manuum suarum comprehensus est peccator. 17. vers. 18-21. Hic interponitur, Canticum diapsalmatis: quasi occulta laetitia, quantum existimare possumus, separationis quae nunc fit, non locis, sed affectionibus animorum, inter peccatores et justos, sicut granorum a paleis adhuc in area. Et sequitur, Convertantur peccatores in infernum; id est, dentur in manus suas, cum eis parcitur, et illaqueentur delectatione mortifera. Omnes gentes quae obliviscuntur Deum: quia cum non probaverunt Deum habere in notitia, dedit illos Deus in reprobum sensum (Rom. I, 28). 18. Quia non in finem oblivio erit pauperis: qui videtur nunc in oblivione esse, cum peccatores felicitate hujus saeculi florere existimantur, et justi laborare; sed patientia, inquit, pauperum non periet in aeternum. Quapropter nunc patientia opus est ad perferendos malos, qui jam voluntatibus separati sunt, donec etiam ultimo judicio separentur. 19. Exsurge, Domine, non praevaleat homo. Imploratur futurum judicium: sed antequam veniat, Judicentur, inquit, gentes in conspectu tuo: hoc est in occulto, quod dicitur coram Deo, paucis sanctis et justis intelligentibus. Constitue, Domine, legislatorem super eos. Videtur mihi Antichristum significare, de quo Apostolus dicit: Cum revelabitur homo peccati (II Thes. II, 3). Sciant gentes quoniam homines sunt: ut qui nolunt liberari a Filio Dei, et pertinere ad filium hominis, et esse filii hominum, id est novi homines, serviant homini, id est veteri homini peccatori, quoniam homines sunt. IN PSALMUM ALTERUM IX. 20. vers. 1-3. Et quia ille ad tantum culmen inanis gloriae venturus creditur, tanta ei licebit facere, et in omnes homines, et in sanctos Dei, ut tunc vere nonnulli infirmi arbitrentur Deum res humanas negligere; interposito diapsalmate, subjicit tanquam vocem gementium; et quaerentium cur judicium differatur: Utquid, Domine, inquit, recessisti longe? Deinde qui sic quaesivit, tanquam repente intellexerit, aut quasi sciens interrogaverit ut doceret, subjicit dicens; Despicis in opportunitatibus, in tribulationibus; id est, opportune despicis, et facis tribulationes ad inflammandos animos desiderio adventus tui: his enim jucundior est fons ille vitae, qui multum sitierint; itaque insinuat consilium dilationis, dicens: dum superbit impius, incenditur pauper. Mirum est et verum, quanto studio bonae spel parvuli accendantur ad recte vivendum, comparatione peccantium. Quo mysterio agitur, ut etiam haereses esse permittantur: non quia ipsi haeretici hoc volunt; sed quia hoc de peccatis eorum divina operatur Providentia, quae lucem et facit et ordinat, tenebras autem tantum ordinat (Gen. I, 3, 4), ut sit earum comparatione lux gratior, sicut haereticorum comparatione jucundior est inventio veritatis: ea quippe comparatione probati manifesti fiunt inter homines qui Deo noti sunt. 21. Comprehenduntur in cogitationibus suis, quibus cogitant: id est, malae cogitationes eorum vincula illis fiunt. Sed quare fiunt vincula? Quoniam laudatur peccator, inquit, in desideriis animae suae. Adulantium linguae alligant animas in peccatis: delectat enim ea facere, in quibus non solum non metuitur reprehensor, sed etiam laudator auditur. Et qui iniqua gerit, benedicitur: hinc comprehenduntur in cogitationibus suis, quibus cogitant. 22. vers. 4. Irritavit Dominum peccator. Nemo gratuletur homini qui prosperatur in via sua, cujus peccatis deest ultor, et adest laudator: major haec ira Domini est. Irritavit enim Dominum peccator, ut ista patiatur, id est, ut correptionis flagella non patiatur. Irritavit Dominum peccator: secundum multitudinem irae suae non exquiret. Multum irascitur, dum non exquirit, dum quasi obliviscitur et non attendit peccata, et per fraudes et scelera ad divitias honoresque pervenitur: quod maxime in illo Antichristo eventurum est, qui usque adeo beatus videbitur hominibus, ut etiam Deus putetur. Sed quanta ista ira sit Dei, docent sequentia. 23. vers. 5. Non est Deus in conspectu ejus, contaminantur viae ejus in omni tempore. Qui novit vel quid gaudeat, vel quid laetetur in anima, novit quantum malum sit luce deseri veritatis; cum magnum malum homines putent oculorum corporalium caecitatem, qua lux ista retrahitur. Quantam ergo poenam patitur qui secundis rebus peccatorum suorum eo perducitur, ut non sit Deus in conspectu ejus, et contaminentur viae ejus in omni tempore, id est, cogitationes et consilia ejus immunda sint! Auferuntur judicia tua a facie ejus. Animus enim male sibi conscius, dum sibi videtur nullam poenam pati, credit quod non judicet Deus, et sic auferuntur judicia Dei a facie ejus, cum haec ipsa sit magna damnatio. Et omnium inimicorum suorum dominabitur. Ita enim traditur, quod reges omnes superaturus sit, et solus regnum obtenturus; quando etiam secundum Apostolum, qui de illo praedicat, In templo Dei sedebit, extollens se super omne quod colitur et quod dicitur Deus (II Thess. II, 4). 24. vers. 6. Et quoniam traditus in concupiscentiam cordis sui et damnationi ultimae destinatus, per nefarias artes ad illud vanum et inane culmen dominationemque venturus est, propterea sequitur, Dixit enim in corde suo: Non movebor de generatione in generationem sine malo; id est, fama mea et nomen meum de hac generatione in generationem posterorum non transiet, nisi artibus malis adipiscar tam excelsum principatum, de quo posteri tacere non possint. Animus enim perditus et expers bonarum artium atque a justitiae lumine alienus, malis artibus sibi aditum molitur ad famam tam diuturnam, ut apud posteros etiam celebretur. Et qui non possunt bene innotescere, cupiunt vel male de se homines loqui, dummodo nomen latissime pervagetur. Quod hic arbitror dictum esse: Non movebor de generatione in generationem sine malo. Est et alius intellectus. Si de generatione mortali ad aeternitatis generationem se venire non posse vanus et erroris plenus animus arbitratur, nisi artibus malis; quod quidem etiam de Simone diffamatum est (Act. VIII, 9-23), cum sceleratis artibus coelum se putasset adepturum, et de humana generatione in divinam generationem rebus magicis transiturum: quid ergo mirum, si etiam ille homo peccati, qui totam nequitiam et impietatem, quam omnes pseudoprophetae inchoaverunt, impleturus est, et tanta signa facturus, ut decipiat, si fieri potest, etiam electos, dicturus est in corde suo: Non movebor de generatione in generationem sine malo? 25. vers. 7. Cujus maledictione os ejus plenum est, et amaritudine et dolo. Magnum enim maledictum est, tam nefandis artibus coelum appetere, et ad capiendam aeternam sedem talia merita comparare. Sed hac ejus maledictione os plenum est: non enim habebit effectum ista cupiditas, sed intra os ejus tantum valebit ad eum perdendum, qui haec sibi ausus est polliceri cum amaritudine et dolo, id est, ira et insidiis quibus in suas partes conversurus est multitudinem. Sub lingua ejus labor et dolor. Nihil est laboriosius iniquitate et impietate: quem laborem sequitur dolor; quia non solum sine fructu, sed etiam ad perniciem laboratur. Qui labor et dolor ad illud refertur quod dixit in corde suo, Non movebor de generatione in generationem sine malo: et propterea, sub lingua ejus; non, in lingua; quoniam tacite ista cogitaturus est, hominibus autem alia locuturus, ut bonus et justus et Dei filius videatur. 26. vers. 8. Sedet in insidiis cum divitibus. Quibus divitibus, nisi eis quos hujus saeculi muneribus cumulabit? Et ideo in insidiis cum his sedere dictus est, quoniam falsam felicitatem ipsorum ad decipiendos homines ostentabit. Qui prava voluntate dum tales esse cupiunt, et bona aeterna non quaerunt, in laqueos ejus incident. In occultis ut interficiat innocentem. In occultis puto dictum esse, ubi non facile intelligitur quid appetendum, quidve fugiendum sit: innocentem autem interficere, est ex innocente facere innocentem. 27. vers. 9. Oculi ejus in pauperem respiciunt. Justos enim maxime persecuturus est de quibus dictum est: Beati pauperes spiritu, quia ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 3). Insidiatur in occulto, velut leo in cubili suo. Leonem in cubili dicit eum in quo et vis et dolus operabitur. Prima enim persecutio Ecclesiae violenta fuit, cum proscriptionibus, tormentis, caedibus, Christiani ad sacrificandum cogerentur: altera persecutio fraudulenta est, quae nunc per cujuscemodi haereticos et falsos fratres agitur: tertia superest per Antichristum ventura, qua nihil est periculosius, quoniam et violenta et fraudulenta erit. Vim habebit in imperio, dolum in miraculis: ad vim relatum est, quod dictum est, leo; ad dolos, quod dictum est, in cubili suo. Et rursum ipsa repetita sunt converso ordine. Insidiatur, inquit, ut rapiat pauperem; hoc ad dolum pertinet: quod autem sequitur, Rapere pauperem dum attrahit eum, violentiae deputatur; attrahit enim significat, quibus potest cruciatibus affligendo ad se adducit. 28. vers. 10. Item duo quae sequuntur, ipsa sunt. In muscipula sua humiliabit eum, dolus est. Inclinabitur, et cadet, dum dominabitur pauperum, vis est: muscipula enim bene significat insidias; dominatio vero terrorem apertissime insinuat. Et bene ait, Humiliabit eum in muscipula sua: cum enim signa illa facere coeperit, quanto mirabiliora videbuntur hominibus, tanto illi sancti, qui tunc erunt, contemnentur, et quasi pro nihilo habebuntur; quos ille cui per justitiam et innocentiam resistent, mirificis factis superare videbitur. Sed inclinabitur, et cadet, dum dominabitur pauperum, id est, dum quaelibet supplicia irrogabit resistentibus sibi servis Dei. 29. vers. 11, 12. Unde autem inclinabitur, et cadet? Dixit enim in corde suo: Oblitus est Deus, avertit faciem suam, ne videat usque in finem. Haec est inclinatio et casus miserrimus, dum animus humanus in suis iniquitatibus quasi prosperatur, et parci sibi putat; cum excaecetur, et servetur ad ultimam opportunamque vindictam, de qua nunc jam loquitur, Exsurge, Domine Deus, exaltetur manus tua; id est, manifesta sit potentia tua. Superius autem dixerat, Exsurge, Domine, non praevaleat homo, judicentur gentes in conspectu tuo; id est in occulto, ubi solus Deus videt. Hoc factum est, cum impii ad magnam quae videtur hominibus felicitatem pervenerunt; super quos constituitur legislator, qualem habere meruerunt, de quo dicitur: Constitue, Domine, legislatorem super eos, sciant gentes quoniam homines sunt. Nunc autem post illam occultam poenam atque vindictam dicitur, Exsurge, Domine Deus, exaltetur manus tua: non utique in occulto, sed jam in manifestissima gloria. Ne obliviscaris pauperum in finem; id est, sicut impii putant, qui dicunt: Oblitus est Deus, avertit faciem suam ne videat usque in finem. Usque in finem autem negant Deum videre, qui dicunt eum res humanas et terrenas non curare; quoniam terra quasi finis est rerum, quia ultimum elementum est in quo homines ordinatissime laborant, sed laborum suorum ordinem videre non possunt, qui maxime pertinet ad occulta Filii. Laborans ergo Ecclesia illis temporibus, tanquam navis in magnis fluctibus et procellis, quasi dormientem excitat Dominum, ut imperet ventis, et tranquillitas redeat: dicit ergo, Exsurge, Domine Deus, exaltetur manus tua, ne obliviscaris pauperum in finem. 30. vers. 13, 14. Jam itaque manifestum judicium intelligentes, et exsultantes dicunt, Propter quid irritavit impius Deum? id est, quid profuit tanta mala facere? Dixit enim in corde suo: Non requiret. Deinde sequitur: Vides quoniam tu laborem et iram consideras, ut tradas eos in manus tuas. Sensus iste pronuntiationem quaerit, in qua si erratum fuerit, obscuratur. Sic enim dixit in corde suo impius: Non requiret Deus, quasi Deus laborem et iram consideret, ut tradat eos in manus suas; id est, quasi laborare et irasci timeat, et propterea illis parcat, ne onerosa illi sit poena eorum, aut ne iracundiae tempestate turbetur, quomodo plerumque homines faciunt, dissimulantes vindictam, ne laborent, aut irascantur. 31. Tibi derelictus est pauper. Ideo enim pauper est, id est, omnia hujus mundi temporalia bona contempsit, ut tu sis tantum spes ejus. Pupillo tu eris adjutor; id est, ei cui moritur pater hic mundus, per quem carnaliter genitus est, et jam potest dicere: Mundus mihi crucifixus est, et ego mundo (Gal. VI, 14). Talibus enim pupillis pater fit Deus. Docet quippe Dominus pupillos fieri discipulos suos, quibus dicit: Ne vobis dicatis patrem in terris (Matth. XXIII, 9). Cujus rei exemplum praebuit prior ipse dicendo: Quae mihi mater, aut qui fratres (Id. XII, 48) Unde volunt quidam perniciosissimi haeretici asserere, non eum habuisse matrem: nec vident esse consequens si haec verba attendant, ut nec discipuli ejus patres habuerint; quia sicut ipse dixit, Quae mihi mater est, sic illos docuit, cum ait: Nolite vobis dicere patrem in terris. 32. vers. 15, 16. Contere brachium peccatoris et maligni; illius scilicet de quo supra dicebatur: Omnium inimicorum suorum dominabitur. Brachium ergo ejus, dixit potentiam ejus: cui contraria est Christi potentia, de qua dicitur: Exsurge, Domine Deus, exaltetur manus tua. Requiretur delictum ejus, nec invenietur. Propter illud, id est, judicabitur de peccato suo, et ipse periet propter peccatum suum. Deinde quid mirum si sequitur, Dominus regnabit in aeternum et in saeculum saeculi, peribitis gentes de terra illius? Gentes posuit, peccatores et impios. 33. vers. 17. Desiderium pauperum exaudivit Dominus: desiderium illud quo aestuabant, cum in angustiis et tribulationibus hujus saeculi Domini diem concupiscerent. Praeparationem cordis eorum exaudivit auris tua: haec est cordis praeparatio, de qua in alio psalmo canitur, Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum (Psal. LVI, 8); de qua dicit Apostolus: Si autem quod non videmus speramus, per patientiam exspectamus (Rom. VIII, 25). Jam vero aurem Dei, non membrum corporeum, sed potentiam esse qua exaudit, regulariter debemus accipere; atque ita quibusque nominatis membris ejus, quae in nobis visibilia et corporea sunt, potentias operationum oportet intelligi, ne saepe ista repetantur: non enim corporeum fas est putare, quod Dominus Deus non sonantem vocem, sed praeparationem cordis exaudit. 34. vers. 18. Judicare pupillo et humili: id est, non ei qui conformatur huic saeculo, neque superbo. Aliud est enim judicare pupillum, aliud judicare pupillo: judicat pupillum etiam qui condemnat; judicat autem pupillo qui pro illo profert sententiam. Ut non apponat ultra magnificare se homo super terram. Homines enim sunt, de quibus dictum est: Pone, Domine, legislatorem super eos, sciant gentes quoniam homines sunt. Sed etiam ille qui eodem loco intelligitur poni super eos, homo erit, de quo nunc dicitur, Ut non apponat ultra magnificare se homo super terram: cum venerit scilicet Filius hominis judicare pupillo, qui se exuit veterem hominem, atque hoc modo tanquam extulit Patrem. 35. Post occulta ergo Filii, de quibus in hoc psalmo multa dicta sunt, erunt manifesta Filii, de quibus pauca in fine ejusdem psalmi nunc dicta sunt: ex his autem titulus factus est, quae majorem hic partem tenent. Potest et ipse dies adventus Domini recte numerari inter occulta Filii, quamvis ipsa Domini praesentia manifesta futura sit; de illo enim die dictum est quod nemo eum sciret, neque Angeli, nec Virtutes, neque Filius hominis (Matth. XXIV, 36): quid ergo tam occultum, quam id quod etiam ipsi judici occultum esse dictum est, non ad cognoscendum, sed ad prodendum? De occultis autem Filii, etiam si quisquam non Dei Filium subaudire voluerit, sed ipsius David, cujus nomini totum Psalterium tribuitur, nam Davidici utique Psalmi appellantur, voces illas audiat quibus Domino dicitur; Miserere nostri, fili David (Id. XX, 30); atque ita etiam hoc modo eumdem Dominum Christum intelligat, de cujus occultis ipse psalmus inscriptus est. Sic enim etiam ab angelo dicitur: Dabit illi Deus sedem David patris sui (Luc. I, 32). Nec illa sententia huic intellectui contraria est, qua idem Dominus quaerit a Judaeis, Si filius David Christus est, quomodo in spiritu vocat eum Dominum, dicens: Dixit Dominus Domino meo, Sede ad dexteram meam, donec ponam inimicos tuos sub pedibus tuis (Matth. XXII, 44). Dictum est enim imperitis, qui quamvis venturum Christum sperarent, secundum hominem tamen eum exspectarent, non secundum quod Virtus et Sapientia Dei est. Docet ergo ibi fidem verissimam et sincerissimam, ut et Dominus sit regis David, secundum quod est Verbum in principio, Deus apud Deum, per quod facta sunt omnia (Joan. I, 1); et filius, secundum quod factus est ei ex semine David secundum carnem (Rom. I, 3). Non enim dicit, Non est filius David Christus; sed, Si jam tenetis quod filius sit ejus, discite quomodo sit Dominus ejus; nec teneatis in Christo quod filius hominis est, ita enim filius David est; relinquatis quod Filius Dei est, ita enim Dominus ejus est. IN PSALMUM X ENARRATIO. In finem, Psalmus ipsi David. 1. vers. 1, 2. Nova tractatione titulus iste non indiget; jam enim satis tractatum est quid sit, in finem. Ipsum ergo Psalmi textum videamus, qui mihi videtur adversus haereticos canendus, qui commemorando et exaggerando multorum in Ecclesia peccata, quasi apud ipsos justi aut omnes aut plures sint, ab unius Ecclesiae verae matris uberibus nos avertere atque abripere moliuntur, affirmantes quod apud ipsos sit Christus, et quasi pie studioseque admonentes, ut ad eos transeundo transmigremus ad Christum, quem se habere mentiuntur. Notum est autem Christum in prophetia, cum multis nominibus allegorice insinuaretur, etiam montem appellatum. Respondendum est itaque istis, et dicendum: In Domino confido, quomodo dicitis animae meae: Transmigra in montes sicut passer? unum montem teneo in quo confido, quomodo dicitis ut ad vos transeam, tanquam multi sint Christi? Aut si vos montes esse dicitis per superbiam, oportet quidem esse passerem pennatum virtutibus et praeceptis Dei; sed ea ipsa prohibent volare in istos montes, et in superbis hominibus spem collocare. Habeo domum ubi requiescam, quia in Domino confido: nam et passer invenit sibi domum (Psal. LXXXIII, 4), et factus est Dominus refugium pauperi (Psal. IX, 10). Dicamus ergo tota fiducia, ne dum Christum apud haereticos quaerimus, amittamus: In Domino confido; quomodo dicitis animae meae: Transmigra in montes sicut passer? 2. vers. 3. Quoniam ecce peccatores intenderunt arcum, paraverunt sagittas suas in pharetra, ut sagittent in obscura luna rectos corde. Terrores isti sunt comminantium nobis de peccatoribus, ut ad se tanquam ad justos transeamus. Ecce, inquiunt, peccatores intenderunt arcum: credo, Sripturas, quas illi carnaliter interpretando, venenatas inde sententias emittunt. Paraverunt sagistas suas in pharetra: eadem verba scilicet, quae Scripturarum auctoritate jaculaturi sunt, in cordis occulto paraverunt. Ut sagittent in obscura luna rectos corde: ut cum senserint, Ecclesiae lumine propter multitudinem imperitorum et carnalium obscurato, non se posse convinci, corrumpant bonos mores colloquiis malis (I Cor. XV, 33). Sed contra omnes istos terrores dicendum est: In Domino confido. 3. Luna vero quam congruenter significet Ecclesiam, memini me promisisse in hoc psalmo consideraturum. Duae sunt de luna opiniones probabiles: harum autem quae vera sit, aut non omnino, aut difficillime arbitror posse hominem scire. Cum enim quaeritur unde lumen habeat, alii dicunt suum habere, sed globum ejus dimidium lucere, dimidium autem obscurum esse; dum autem movetur in circulo suo, eamdem partem qua lucet, paulatim ad terras converti, ut videri a nobis possit, et ideo prius quasi corniculatam apparere. Nam et si facias pilam ex dimidia parte candidam, et ex dimidia obscuram; si eam partem quae obscura est ante oculos habeas, nihil candoris vides, et cum coeperis illam candidam partem ad oculos convertere, si paulatim facias, primo cornua candoris videbis, deinde paulatim crescit, donec tota pars candens opponatur oculis, et nihil obscurae alterius partis videatur: quod si perseveres adhuc paulatim convertere, incipit obscuritas apparere, et candor minui, donec iterum ad cornua redeat, et postremo totus ab oculis avertatur, ac rursus obscura illa pars sola possit videri: quod fieri dicunt, cum lumen lunae videtur crescere usque ad quintamdecimam lunam, et rursus usque ad tricesimam minui, et redire ad cornua, donec penitus nihil in ea lucis appareat. Secundum hanc opinionem luna in allegoria significat Ecclesiam, quod ex parte spirituali lucet Ecclesia, ex parte autem carnali obscura est: et aliquando spiritualis pars in bonis operibus apparet hominibus; aliquando autem in conscientia latet, ac Deo tantummodo nota est, cum solo corpore apparet hominibus; sicut contingit, cum oramus in corde, et quasi nihil agere videmur, dum non ad terram, sed sursum corda habere jubemur ad Dominum. Alii autem dicunt non habere lunam lumen proprium, sed a sole illustrari; sed quando cum illo est, eam partem ad nos habere qua non illustratur, et ideo nihil in ea lucis videri; cum autem incipit ab illo recedere, illustrari ab ea etiam parte quam habet ad terram, et necessario incipere a cornibus, donec fiat quintadecima contra solem; tunc enim sole occidente oritur, ut quisquis occidentem solem observaverit, cum eum coeperit non videre, conversus ad Orientem, lunam surgere videat; atque inde ex alia parte cum ei coeperit propinquare, illam partem ad nos convertere, qua non illustratur, donec ad cornua redeat atque inde omnino non appareat; quia tunc pars illa quae illustratur, sursum est ad coelum, ad terram autem illa quam radiare sol non potest. Ergo et secundum hanc opinionem, luna intelligitur Ecclesia, quod suum lumen non habeat, sed ab unigenito Dei Filio, qui multis locis in sanctis Scripturis allegorice sol appellatus est, illustratur. Quem nescientes et cernere non valentes haeretici quidam, ad istum solem corporeum et visibilem, quod commune lumen est carnis hominum atque muscarum, sensus simplicium conantur avertere, et nonnullorum avertunt, qui quamdiu non possunt interiorem lucem veritatis mente contueri, simplici fide catholica contenti esse nolunt, quae una parvulis salus est, et quo uno lacte ad firmitatem solidioris cibi certo robore pervenitur. Quaelibet ergo duarum istarum opinionum vera sit, congruenter accipitur allegorice luna, Ecclesia. Aut si in istis obscuritatibus, magis negotiosis quam fructuosis exercere animum aut non libet, aut non vacat, aut animus ipse non valet, satis est lunam popularibus oculis intueri, et non quaerere obscuras causas, sed cum omnibus et incrementa ejus et complementa et detrimenta sentire. Quae si propterea deficit ut renovetur, etiam ipsi imperitae multitudini demonstrat Ecclesiae figuram, in qua creditur resurrectio mortuorum. 4. Deinde quaerendum est quid in hoc psalmo accipiatur obscura luna, in qua peccatores sagittare paraverunt rectos corde. Non enim uno modo dici obscura luna potest: nam et cum finitur menstruis cursibus, et cum ejus fulgor nubilo interpolatur, et cum plena deficit, dici potest obscura luna. Potest ergo et de persecutoribus martyrum intelligi, quod sagittare voluerint in obscur a luna rectos corde: sive adhuc in Ecclesiae novitate, quia nondum terris major effulserat, et gentilium superstitionum tenebras vicerat: sive linguis blasphemorum et christianum nomen male diffamantium, quasi nebulis cum terra obtegeretur, videri perspicua luna non poterat, id est Ecclesia: sive ipsorum martyrum caedibus et tanta effusione sanguinis, tanquam illo defectu et obscuratione qua cruentam faciem luna videtur ostendere, a nomine christiano deterrebantur infirmi; in quo terrore verba dolosa et sacrilega jaculabantur peccatores, ut etiam rectos corde perverterent. Potest et de his peccatoribus intelligi, quos Ecclesia continet, quod tunc inventa occasione hujus lunae obscurae, multa commiserint, quae nobis opprobria nunc objiciuntur ab haereticis, cum eorum auctores ea fecisse dicantur. Sed quoquo modo se habeat quod in obscura luna factum est, nunc catholico nomine toto orbe diffuso atque celebrato, quid mihi est incognitis perturbari? In Domino enim confido; nec audio dicentes animae meae: Transmigra in montes sicut passer. Quoniam ecce peccatores intenderunt arcum, ut sagittent in obscura luna rectos corde. Aut si et illis nunc luna videtur obscura, quia incertum volunt efficere quae sit catholica, et eam peccatis carnalium hominum, quos multos continet, conantur arguere; quid ad eum pertinet qui vere dicit: In Domino confido? Qua voce se quisque et frumentum esse ostendit, et usque ad ventilationis tempus paleas tolerabiliter sustinet. 5. In Domino ergo confido. Illi timeant qui confidunt in homine, et de parte hominis se esse negare non possunt, per cujus canos jurant: et cum in sermone ab eis quaeritur, cujus communionis sint, nisi de parte illius se esse dicant, non possunt agnosci. Dic quid isti faciunt, cum illis commemorantur tam innumerabilia et quotidiana peccata et scelera eorum, quibus plena est illa societas? Numquid possunt dicere. In Domino confido; quomodo dicitis animae meae: Tramsmigra in montes sicut passer? Non enim confidunt in Domino, qui tunc esse dicunt sancta sacramenta, si per sanctos homines dentur. Itaque cum ab eis quaeritur, qui sint sancti, erubescunt dicere, Nos sumus; quin etiam si illi non erubescant hoc dicere, hi qui audiunt pro ipsis erubescunt. Itaque isti cogunt eos qui accipiunt sacramenta, spem suam in homine ponere, cujus cor videre non possunt. Et maledictus omnis qui spem suam ponit in homine (Jerem. XVII, 5). Quid est enim dicere, Ego quod de sanctum est; nisi, Spem tuam in me pone? Quid si non es sanctus? Aut ostende cor tuum. Quod si non potes, ubi videbo quod sanctus es? An forte dices quod scriptum est, Ex operibus eorum cognoscetis eos (Matth. VII, 16) Video plane mira opera, quotidianas violentias Circumcellionum sub episcopis et presbyteris ducibus circumquaque volitare, et terribiles fustes Israeles vocare, quae homines qui nunc vivunt, quotidie vident et sentiunt. Macariana vero tempora, de quibus invidiam faciunt, et plurimi non viderunt, et nemo nunc videt: et quisquis ea vidit catholicus, potuit dicere, si Dei servus esse vellet, In Domino confido; quod et nunc dicit, cum multa quae non vult, in Ecclesia videt, qui se intra illa retia plena piscibus bonis et malis (Id. XIII, 47) natare adhuc sentit, donec ad finem maris veniatur, ubi mali segregentur a bonis. Isti autem quid respondent, si alicui illorum dicat ille quem baptizant: Quomodo me jubes praesumere? Nam si et dantis et accipientis est meritum, sit dantis Dei, et accipientis conscientiae meae: haec enim duo non mihi incerta sunt, bonitas illius, et fides mea. Quid de interponis, de quo certum scire nihil possum? Sine me dicere, In Domino confido. Nam si in te confido, unde confido si nihil mali ista nocte fecisti? Postremo si vis ut credam tibi, numquid possum amplius quam de te credere? Unde ergo confido in eis quibus heri communicasti, et hodie communicas, et cras communicabis, utrum vel isto triduo nihil mali commiserint? Quod si nec te nec me polluit quod nescimus, quae causa est ut rebaptizes eos qui tempora traditionis et Macarianae invidiae non noverunt? Quae causa est ut christianos de Mesopotamia venientes, qui Caeciliani et Donati nec nomen audierunt, rebaptizare audeas, et neges esse christianos? Si autem illos polluunt aliena peccata quae nesciunt, tenet te reum quidquid per singulos dies in parte vestra te nesciente committitur, imperatorum constitutiones frustra objicientem Catholicis, cum in vestris castris privati fustes ignesque sic saeviant. Ecce quo lapsi sunt, qui cum viderent in Catholica peccatores, non potuerunt dicere, In Domino confido, et spem suam in homine posuerunt. Quod omnino dicerent, si non aut ipsi, aut et ipsi tales essent, quales illos putabant, a quibus sacrilega superbia separari se velle finxerunt. 6. vers. 4. Dicat ergo anima catholica: In Domino confido; quomodo dicitis animae meae: Transmigra in montes sicut passer? Quoniam esse peccatores intenderunt arcum, paraverunt sagittas suas in pharetra, ut sagittent in obscura luna rectos corde: et sermonem ab ipsis convertat ad Dominum, et dicat, Quoniam quae perfecisti destruxerunt. Et hoc dicat, non contra istos solos, sed contra omnes haereticos. Omnes enim quantum in ipsis est, destruxerunt laudem, quam ex ore infantium et lactentium perfecit Deus (Psal. VIII, 3), dum quaestionibus vanis et scrupulosis exagitant parvulos, et eos nutriri fidei lacte non sinunt. Quasi ergo dictum sit huic animae, Quare isti tibi dicunt, Transmigra in montes sicut passer? quare te de peccatoribus terrent, qui intenderunt arcum ad sagittandos in obscura luna rectos corde? Respondet: Ideo utique me terrent, quoniam quae perfecisti destruxerunt. Ubi, nisi in conventiculis suis, ubi parvulos et interioris lucis ignaros, non lacte nutriunt, sed venenis necant? Justus autem quid fecit? Si vos Macarius, si vos Caecilianus offendit; Christus quid fecit vobis, qui dixit, Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis (Joan. XIV, 27): quam vos nefanda dissensione violastis? Christus quid vobis fecit, qui traditorem suum tanta patientia pertulit, ut ei primam Eucharistiam confectam manibus suis et ore suo commendatam, sicut caeteris Apostolis traderet (Luc. XXII, 19, 21) Quid vobis fecit Christus, qui eumdem traditorem suum, quem diabolum nominavit (Joan. VI, 71), qui ante traditionem Domini nec loculis dominicis fidem potuit exhibere (Id. XII, 6), cum caeteris discipulis ad praedicandum regnum coelorum misit (Matth. X, 5); ut demonstraret dona Dei pervenire ad eos qui cum fide accipiunt, etamsi talis sit per quem accipiunt, qualis Judas fuit? 7. vers. 5. Dominus in templo sancto suo. Ita vero, sicut Apostolus dicit, Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos. Quisquis autem templum Dei violaverit, disperdet illum Deus (I Cor. III, 17). Templum Dei violat, qui violat unitatem: non enim tenet caput (Coloss. II, 19), ex quo totum corpus connexum et compactum per omnem tactum subministrationis, secundum operationem in mensuram uniuscujusque partis incrementum corporis facit, in aedificationem sui in charitate (Ephes. IV, 16). In hoc templo sancto suo Dominus est; quod constat multis membris suis, sua quaeque officia gerentibus, in unam aedificationem charitate constructis; quod violat, quisquis causa principatus sui a catholica societate disjungitur. Dominus in templo sancto suo, Dominus in coelo sedes ejus. Si coelum acceperis justum, sicut terram accipis peccatorem, cui dictum est, Terra es, et in terram ibis (Gen. III, 19); quod dictum est, Dominus in templo sancto suo, repetitum intelliges dum dictum est, Dominus in coelo sedes ejus. 8. Oculi ejus in pauperem respiciunt. Quippe cui derelictus est pauper, et qui factus est refugium pauperi (Psal. IX, 10). Et ideo seditiones omnes et tumultus intra ista retia, donec perducantur ad littus, de quibus nobis in perniciem suam et ad nostram correctionem insultant haeretici, per eos homines fiunt qui pauperes Christi esse nolunt. Sed numquid ab eis qui hoc esse volunt, avertunt oculos Dei? Oculi enim ejus in pauperem respiciunt. Numquid metuendum est ne in turba divitum paucos pauperes videre non possit, quos in Ecclesiae catholicae gremio custoditos enutriat? Palpebrae ejus interrogant filios hominum. Hic filios hominum, illa regula libenter acceperim, de veteribus regeneratos per fidem. Hi quippe quibusdam Scripturarum locis obscuris, tanquam clausis oculis Dei, exercentur ut quaerant: et rursus quibusdam locis manifestis, tanquam apertis oculis Dei, illuminantur ut gaudeant. Et ista in sanctis libris crebra opertio atque adapertio tanquam palpebrae sunt Dei, quae interrogant, id est, quae probant filios hominum, qui neque fatigantur rerum obscuritate, sed exercentur, neque inflantur cognitione, sed confirmantur. 9. vers. 6. Dominus interrogat justum et impium. Quid ergo metuimus ne aliquid nobis obsint impii, si forte nobiscum sacramenta non sincero corde communicant, quando ille interrogat justum et impium? Qui autem diligit iniquitatem, odit animam suam: id est, non ei qui credit Deo et spem suam non ponit in homine, sed tantum animae suae nocet dilector iniquitatis. 10. vers. 7, 8. Pluet super peccatores laqueos. Si nubes generaliter Prophetae intelliguntur, sive boni, sive mali, qui etiam pseudoprophetae appellantur; sic ordinantur pseudoprophetae a Domino Deo, ut de his laqueos super peccatores pluat: non enim quisquam in eos sectandos incidit nisi peccator; sive ad praeparationem extremi supplicii, si perseverare in peccando maluerit; sive ad desuadendam superbiam, si aliquando Deum cura sinceriore quaesiverit. Si autem nubes nonnisi boni et veri Prophetae intelliguntur; et de his manifestum est super peccatores laqueos pluere Deum, quamvis de his etiam pios ad fructificandum irriget: Quibusdam, inquit Apostolus, sumus odor vitae in vitam, quibusdam odor mortis in mortem (II Cor. II, 16). Non enim Prophetae tantum, sed omnes verbo Dei animas irrigantes, nubes dici possunt: qui cum male intelliguntur, pluit Deus super peccatores laqueos; cum autem bene intelliguntur, foecundat pectora piorum atque fidelium. Sicut exempli gratia, quod scriptum est, Et erunt duo in carne una (Gen. II, 24), si ad libidinem quisque interpretetur, laqueum pluit super peccatorem; sin autem intelligas, sicut ille qui ait, Ego autem dico in Christo et in Ecclesia (Ephes. V, 32), imbrem pluit super fertilem terram: eadem autem nube, id est divina Scriptura, utrumque factum est. Item Dominus dicit: Non quod intrat in os vestrum, vos coinquinat, sed quod exit (Matth. XV, 11). Audit hoc peccator, et gulam parat voracitati: audit hoc justus, et a ciborum discernendorum superstitione munitur. Et hic igitur eadem Scripturarum nube, pro suo cujusque merito, et peccatori pluvia laqueorum, et justo pluvia ubertatis infusa est. 11. Ignis et sulphur et spiritus procellae pars calicis eorum. Haec poena eorum est atque exitus, per quos blasphematur nomen Dei, ut primo cupiditatum suarum igne vastentur, deinde malorum operum putore a coetu beatorum abjiciantur, postremo abrepti atque submersi, ineffabiles poenas luant. Haec enim pars est calicis eorum; sicut justorum calix tuus inebrians quam praeclarus (Psal. XXII, 5)! Inebriabuntur enim ab ubertate domus tuae (Psal. XXXV, 9). Calicem autem propterea puto appellatum, ne quid praeter modum atque mensuram, vel in ipsis peccatorum suppliciis, per divinam providentiam fieri arbitremur. Et ideo tanquam rationem reddens quare id fiat, subjecit: Quoniam justus Dominus, et justitias dilexit. Non frustra pluraliter, nisi quia homines dicit, ut pro justis, justitiae intelligantur positae; in multis enim justis quasi multae justitiae videntur esse, cum sit una Dei, cujus omnes participant: tanquam si una facies intueatur plura specula, quod in illa singulare est, de illis pluribus pluraliter redditur. Propterea rursus ad singularitatem se refert, dicendo, Aequitatem vidit facies ejus: fortasse pro eo sit positum, Aequitatem vidit facies ejus, ac si diceretur, Aequitas visa est in facie ejus, id est in ejus notitia; facies enim Dei est potentia qua dignis innotescit: aut certe, Aequitatem vidit facies ejus, quia non se praebet cognoscendum malis, sed bonis; et ipsa est aequitas. 12. Si quis autem lunam synagogam vult intelligere, ad passionem Domini referat Psalmum, et de Judaeis dicat, Quoniam quae perfecisti destruxerunt; ac de ipso Domino, Justus autem quid fecit? quem tanquam destructorem Legis arguebant: cujus praecepta, perverse vivendo, et ea contemnendo, ac sua statuendo, destruxerant, ut ipse Dominus secundum hominem loquatur, ut solet, dicens, In Domino confido; quomodo dicitis animae meae: Transmigra in montes sicut passer? propter terrores scilicet eorum, qui illum apprehendere et crucifigere cupiebant: cum peccatores sagittare volentes rectos corde, id est qui Christo crediderant, in obscura luna, id est repleta peccatoribus synagoga, non absurde intelligitur. Cui congruit et quod dicitur, Dominus in templo sancto suo, Dominus in coelo sedes ejus? id est, Verbum in homine, vel ipse Filius hominis qui in coelis est. Oculi ejus in pauperem respiciunt: aut quem suscepit secundum Deum, aut propter quem passus est secundum hominem. Palpebrae ejus interrogant filios hominum. Opertionem atque adapertionem oculorum, quod nomine palpebrarum probabile est positum, mortem resurrectionemque ejus accipere possumus, ubi probavit filios hominum discipulos suos, et territos sua passione, et resurrectione laetificatos. Dominus interrogat justum et impium: jam de coelo gubernans Ecclesiam. Qui autem diligit iniquitatem, odit animam suam: quare hoc ita sit, consequentia docent; Pluet enim super peccatores laqueos, secundum superiorem expositionem accipiendum, et omnia caetera usque ad finem Psalmi.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 66 "Alberi.SeInSSc 66 Albericusfl. 500 Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" PROLOGUS. Tempore quo Justinus senior Romanae reipublicae jura moderabatur, beatissimaeque Joannes memoriae summae sedis et vita et doctrina pontifex dignissimus habebatur, sanctus vereque per omnia apostolicus Benedictus pater in sinibus Occidentis effulsit; cujus incomparabilem sanctitatem, virtutes magnificas, stupenda signa, ortus et occidens, meridies cum aquilone, miratur. Huic soror fuit nominis proprietate Scholastica, in schola Christi sub sancti Spiritus magisterio ab infantiae tempore in sanctimoniali habitu conversata; femina quae et jejuniis continuis, et orationibus crebris, et vigiliis indefessis, et compunctionis praerogativa, et lacrymarum gratia, earum inter quas ei conversari concessum est, nulli penitus visa est exstitisse secunda. Et ut ejus virtutes innumeras verbis claudam paucissimis, Benedicto exstitit quam sanguine tam etiam sanctitate germana. Haec igitur et moribus et pedibus secuta fratrem, ex voluntate et consensu ejusdem, in vicinia Casini montis stationem fixit; ubi etiam, sicut in sequentibus erit liquidum, vitam sanctissimam morte celeberrima consummavit. Studuit autem illuc veniens obnixis fratrem precibus flagitare, quatenus ei de totius anni summa, diem saltem unam dignaretur concedere, in qua videlicet eum loco constituto adire, atque cum eo de fide, de spe, de Dei dilectione ac proximi confabulari liceret. Annuit piis germanae petitionibus sanctus frater, locumque in ipso montis vergentis descensu, in quo ad honorem ejusdem virginis ecclesiam posteri fabricarunt, ad id negotium habilem judicavit; ad quem videlicet et virgini non nimis esset laboriosus ascensus, et sibi a monasterio non multae esset elongationis descensus. Ad hunc igitur locum quoadusque praesens anima corpus rexit virgineum, et virgo annis singulis die constituta ascendit, et Benedictus choro semper comitatus discipulorum descendit. Dieque illa in rerum spiritualium sermocinatione consumpta, refectisque vergente sole cum gratiarum actione corporibus, illa ad cellam virginum, iste ad habitaculum monachorum redibat. INCIPIT SERMO. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis parabolam hanc: Simile est regnum coelorum decem virginibus quae accipientes lampades suas exierunt obviam sponso et sponsae: quinque autem ex eis erant fatuae, et quinque prudentes. Et reliqua. Matth. XXV, 1. Audistis, fratres charissimi, coelorum regnum decem virginibus, quae, acceptis lampadibus, sponso et sponsae exierunt obviam, comparatum. Audistis earumdem virginum alias quidem vitio fatuitatis inertes, alias vero prudentiae virtute solertes. Audistis fatuas, acceptis lampadibus, secum oleum non sumpsisse; prudentes vero secum et lampades, et in vasis oleum habuisse; sponsoque moras faciente diutinas, et fatuas et prudentes pariter obdormisse. Media vero nocte de adventu sponsi clamore facto, omnes simul ad aptandas lampadas surrexisse; exstinctisque oleo deficiente lampadibus, virgines fatuas ad venditores olei a prudentibus destinatas; eisque proficiscentibus, quae paratae erant ad convivium nuptiale cum sponso pariter ingressas; fatuisque clauso ostio redeuntibus, vocesque supplices ut sibi janua aperiri deberet ingeminantibus, voce sponsi in haec eis verba protinus fuisse responsum: Amen dico vobis, nescio vos. Finitaque parabola, clausula est continuo admonitionis illata, dicente Domino: Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam. Volo in auribus vestris, fratres mei, similitudinis hujus profunda mysteria, quanto absque obscuritatis caligine valeo, compendio brevitatis transcurrere, ut post in sanctae virginis Scholasticae laudibus, cujus hodie migrationem ad coelestia colimus, moras congruas licenter valeamus habere. Scitis, fratres dilectissimi, hanc esse fidei catholicae regulam, ut Patrem et Filium et Spiritum sanctum tres astruat esse personas, et ita unamquamque harum personarum singulatim Deum perfectum habeat, ut totae tres pariter non tres Deos, sed unum duntaxat Deum et corde ad salutem credi, et ore ad justitiam doceat confiteri. Igitur unitas deitatis trinitati personarum conjuncta numerum conficit quaternarium; completurque quinarius numerus cum credimus exinanitionem Verbi Dei qua semetipsum exinanisse legitur, formam que servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo, seque ipsum humiliasse, obedientiam Patri exhibens usque ad mortem, mortem autem crucis. Propter quod et Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus sedet ad dexteram majestatis in excelsis, unde venturus est judicare vivos et mortuos. Quoniam igitur orthodoxa et apostolica fides haec est, qua in personis tribus unitas creditur deitatis, et qua Verbum caro factum generis humani salutem creditur operatum per carnem, rectissime et convenientissime omnes qui hanc supputationis quinariae tenent fidem, numero quinario designantur. Virgines etiam vocantur aptissime, qui ab hac fidei integritate nullo dividi schismate, nulla potuerunt infectione haereseos violari. Sed quoniam haec fides in aliis, juxta Jacobum, dilectionis operibus vacans mortua est, in aliis, juxta Paulum, per dilectionem operari non cessat, in utrisque partibus quinquepertita fides numerum denarium consummavit. Quinque igitur prudentes virgines commodissime illi accipiuntur, in quibus fides numero designata quinario justitiae operibus per dilectionis affectum incessanter invigilat. In quibus vero haec ipsa fides operatur quidem fortassis quae pertinere ad justitiam videantur, sed ipsa opera magis ex adeptione alicujus temporalis quaestus, quam ex intentione prodeunt charitativi affectus, hi tales et virgines dicuntur, et quinque, propter intemeratam compunctione quinaria significatam fidem; et fatuae tamen propter insipientem et ineptam operationis intentionem. Quod autem charitate et dilectione carentes, multa quae esse justitiae videantur valeant operari, et ex eis nullum penitus consequantur emolumentum salutis, Vas electionis liquidissime protestatur, cum scribit: Et si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, et si tradidero corpus meum ita ut ardeam, charitatem autem non habeam, nihil mihi protest. Hoc est igitur illud oleum quod fatuae virgines in vasis, id est in receptaculis interioris hominis non habent, unde et fatuae nuncupantur. Per oleum vero propterea charitas figuratur, quoniam sicut oleum semper liquoribus universis quibus admiscetur supersidet, ita charitas virtutibus universis praeminet. Unde et Doctor gentium de charitate locuturus praemittit: Ostendam, inquiens, vobis eminentiorem viam, fratres. Et post plura de laude charitatis commemorata, haec intulit: Nunc autem manent fides, spes, charitas, tria haec; major autem his est charitas. Hoc est itaque, fratres dilectissimi, oleum quo lucente operationes videlicet sanctae prudentium virginum confotae magni lucem fulgoris emittunt. Hujus olei nutrimentum quia lucernae, id est operationes virginum fatuarum non habent, tametsi in praesenti minime videantur exstinctae, lucent tamen in discursione districti examinis exstinguendae. Hae virgines universae sponso et sponsae occursurae parantur, quoniam quinquepertita credulitas ea spe ab universis tenetur, ut post emensum vitae spatium, sponsi Christi sponsaeque ejus, quae est coelestis Hierusalem, gratulabundi omnes conspectibus praesententur. Sed dum sponsus moram facit, dormitant virgines omnes et dormiunt, quoniam dum suspendit examen judex, vitae hujus cursum omnes incipiunt, et metiuntur incoeptum. Dormitare enim est, vitae cursum incipere, dormire vero semel coeptum metiendo transcurrere. Quod autem dormitionis nomine hujus vitae valeat significari decursus, Psalmistae instruimur auctoritate dicentis: Dormierunt somnum suum, et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in manibus suis. Omnes viri divitiarum somnum suum dormiunt, cum per hujus adhuc vitae spatia gradiuntur. Sed tunc non dormiunt, sed dormierunt de eis dicitur, cum jam per mortem eis vitae cursus finitur. Et tunc in manibus suis nihil inveniunt, quoniam hic omnes quas frustra congregarunt divitias reliquerunt. Hic ergo somnus dum a virginibus fatuis prudentibusque percipitur, ut sponso omnes maturent occurrere, clamor nocte mediante auditur. Saeculum praesens, fratres mei, comparatione futuri nox dicitur; quoniam hic, juxta Apostolum, videmus per speculum et in aenigmate, tunc autem facie ad faciem; et hic ex parte cognoscimus, tunc autem cognoscemus sicut et cogniti sumus; quando videlicet veniet Dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium, et cum laus erit unicuique a Deo. Nocte igitur hac mediante, nocte hac nondum expleta, nondum consummata, vox auditur clamosa, ut in advenientis occursum sponsi omnes se virgines deberent praeparare. Iste est, fratres dilectissimi, clamor qui Isaiae Domini praeceptione injungitur dicentis ad eum: Super montem excelsum ascende tu qui evangelizas Sion, exalta in fortitudine vocem tuam qui evangelizas Jerusalem, exalta, noli timere; dic civitatibus Judae, Ecce Deus vester, ecce Dominus Deus in fortitudine veniet, et brachium ejus dominabitur. Item ad eumdem clamat: Ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam, et annuntia populo meo scelera eorum, et domui Jacob peccata eorum. Audistis, fratres, in clamore prophetae verbis aliis, sed sensu non alio, Ecce sponsus venit; ecce, inquit, Deus vester; ecce, inquit, Dominus in fortitudine veniet. Audistis quod prophetae illud etiam injungatur, ut vociferetur et clamet, Exite obviam ei, cum ei voce dominica imperatur ut annuntiet populo suo scelera eorum, et domui Jacob peccata eorum, et caetera plurima quae sequuntur. In quibus profecto omnibus nihil aliud agitur, nisi commonitio quae venienti sponso exire virgines obviam hortatur. Iste clamor, fratres, dum in hujus saeculi nocte dormimus, in auribus nostris per legem agitur, per psalmos agitur, per prophetias agitur, per Evangelia agitur, per Epistolas apostolicas agitur, per expositiones et commonitiones Patrum orthodoxorum agitur. Omnium hic est clamor, haec est vociferatio omnium, Ecce sponsus venit, exite obviam ei. Ecce venit, prope est, jam aderit, exite, obviate, occurrite. Hora est jam de somno surgere; nunc enim prope est nostra salus quam cum credidimus. Nox praecessit, dies appropinquavit, abjiciamus opera tenebrarum, induamur arma lucis, sicut in die honeste ambulemus. Surgunt ad hunc clamorem virgines et prudentes et fatuae, lampadas aptant, ad operationes se praeparant; deest oleum virginibus fatuis, deest eis dilectionis affectus, deest intentio charitatis, desunt misericordiae viscera quae ea in districto examine misericordiam faciant promereri. Oleum a misericordia accipit vocabulum; ἔλεος enim Graece, Latine misericordia dicitur, et propterea congrue per oleum misericordia figuratur. Neque aliud existimetis, fratres charissimi, modo me dicere, aliud prius ex ore meo vestris in auribus sonuisse. Videri enim fortasse quibuslibet potest diversum, quod prius per oleum dixi debere charitatem intelligi, modo per oleum misericordiam dico significari. Nunquam, fratres mei, misericordiae visceribus charitas, nunquam misericordia affectu poterit dilectionis carere. Non poterit igitur oleum typus existere charitatis, ut non etiam typus pariter existat misericordiae. Et non poterit figuram misericordiae gerere, et figuram charitatis pariter non habere. Cum igitur per oleum charitas figurari dicitur, simul etiam figurari per oleum misericordia intelligitur. Et cum per oleum dicitur misericordia designari, oportet necessario dilectionem per oleum designatam intelligi. Hoc igitur oleum non habent virgines fatuae, et plerumque recognoscunt se non habere, carent miserationis, carent dilectionis affectu, seque eo carere intelligunt. Unde ad virgines prudentes confugiunt, sibique ab eis de earum dari oleo deprecantur. Intelligunt nonnunquam reprobi opera sua aut non recta esse, aut nequaquam ex recta intentione procedere. Intelligunt et compunguntur; sed quia secus viam seruntur et temporales sunt, ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt. Veniunt fatuae ad prudentes, lucernas suas exstingui clamitant, dari sibi oleum flagitant, quia nonnunquam compuncti reprobi ad sanctos viros confugium faciunt, atque ea quae videntur operari bona, ex non bona intentione procedere propria contestatione fatentur. Commendant se charitati, commendant se dilectioni eorum, commendant se precibus, commendant se misericordiae eorum visceribus. Hoc est ab eis oleum petere, hoc est ex eorum fomento suas velle lucernas ardere. Sed quid virgines prudentes responderunt, audistis: Ne forte, inquiunt, non sufficiat nobis et vobis, ite potius ad vendentes, et emite vobis. Dicunt hoc aliquotiens, fratres, timoratae, dicunt hoc humiles animae, respondent eis qui earum se precibus, earum se orationibus satagunt commendare: vix orationes nostrae, vix preces, vix obsequia quae exhibemus Deo, nobis ipsis sufficiunt: vix sumus tales qui pro nobis ipsis audiri digni inveniamur: non sunt orationes nostrae, non sunt famulatus nostri servitia ante Deum tanti, ut per ea possint alii promereri salutem: nolite in precibus nostris, quae nullius momenti existunt, spem ponere: ipsi pro vobis potius laborare studete. Oleum, ut ipsi confitemini, non habetis; olei venditores plurimos invenire potestis. Venditores olei, venditores misericordiae, pauperes sunt, quoniam dum ipsis misericordiam impertimus, et ipsi a Domino misericordiam promeremur. Ipsique sunt qui de mammona iniquo nobis amicitiae vinculo copulati, in aeterna nos recipiunt tabernacula. Et in qua mensura metimur eis, in eadem remetietur nobis. Ad hos igitur ite, eos vobis amicos facite, eis non vanitatis intentione, ut hactenus, sed spe olei, spe divinae misericordiae consequendae, de mammona vestro iniquitatis tribuite; certi et inambigui, quoniam mensuram bonam et confertam et coagitatam et supereffluentem dabunt in sinum vestrum. Audiunt prudentium consilia fatuae, eunt ut olei faciant emptionem. Sed illis euntibus sponsus venit, intrat cum paratis ad nuptias, janua obseratur. Quid est eunt? Decernunt, statuunt, disponunt. Decernere, statuere, disponere aliquid animo, ire est. Dicuntur ut oleum emerent isse, non dicuntur emisse. Eunt, sed non emunt, quia statuunt, sed non faciunt, spondent, sed non implent, pollicentur, sed non exercentur, protelant, procrastinant, differunt. Fatuis ad olei emptionem euntibus, prudentibus vero de eo quod in vasis habebant oleo lucernas aptantibus, sponsus venit; quoniam reprobis bona semper facere differentibus, et electis indesinenter eis insistentibus, judex per mortem et hos et illos ad examen accersit, et electis per mortem assumptis in gloria, per mortem nihilominus reprobis clauditur, nunquam eis ultra in perpetuum aperienda janua. Illa enim hora jam illis adest de qua alibi Veritas loquitur: Veniet, inquiens, hora in qua nemo potest operari. Praeteriitque jam eis tempus placitum, et salvationis dies, de quo Dominus ore prophetico, tempore, ait, placito exaudivi te, et in die salutis auxiliatus sum tibi. Unde in vacuum ingeminant voces clamoris, quibus tempus exactum est exauditionis; diciturque eis, Amen dico vobis, nescio vos. Negat eas in vita illa, quae in hac eum vita, etsi non verbis, tamen operibus negaverunt. Quod autem Dominus verbis astrui, factis valeat denegari, palam est praedicatoris egregii testimonium, quod de quibusdam recta docentibus, et a pravis non secedentibus protulit in haec verba: Confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Ad quid vero totius series similitudinis tendat, sequens confestim admonitionis clausula manifestat, inferente Domino ac dicente: Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam. Explanatione lectionis evangelicae succincta brevitate decursa, ad laudes, ut in ipsis statim exordiis repromisimus, virginis cujus a nobis dies colitur natalitius, nostri sese continuo transferat sermonis articulus; illudque nobis primo contueri sit studium, nihil eorum omnino defuisse Scholasticae, quae ex relatione dominica prudentes edidicimus virgines habuisse. Virginitate namque omnimoda claruit, quae praeter communem virginitatem fidei, carnis etiam pudicitiam intemerata animi puritate servavit. Prudens exstitit quae in rerum finibus figens oculos, bona sibi indefessa perpetuitate providit. Lucernam sponso occursura succendit, quae ad Christi visionem anhelans, actionum sanctarum lucem solis fulgidiorem radiis circumquaque dispersit. Oleum accepit in vasis, in receptaculis animi fomentum piae semper tenuit charitatis. Per cujus videlicet charitatis vim intimam tantum Scholastica valuit, ut miri exhibitione prodigii, qua lacrymans coeli faciem pluviis irrigavit, fratris sanctissimi voluntati obsisteret, eumque ad fratres quem disposuerat reditum, coelo pro ea dimicante, aggredi prohiberet. Parata igitur accensis lampadibus venienti sponso obviam die hodierna exivit, atque laetabunda cum ipso ad nuptiales epulas introivit. Cujus artus regens corporeos quantae exstiterit mansuetudinis anima, orbi Deo revelante innotuit, quando corporis egredi jubetur ergastulo, cum videlicet in specie avis carentis felle coeli penetrare secreta fraternis est obtutibus demonstrata. Dicuntur et aliae, fratres charissimi, columbae proprietates existere, quarum mysteria sacratissimae virgini dignissime possunt et verissime coaptari. Perhibetur haec avis libentius et frequentius in petrae foraminibus nidum aedificare, perhibetur nil vivum comedere, perhibetur non rostro, non unguibus sese, sed alarum motione defendere, perhibetur in volando societatem amare, perhibetur oculos lippientes habere, solisque volans adversa radiis non posse accipitrem obvium lucida contemplatione videre; unde dicitur consueta insidere arbori secus decurrentium aquarum fluenta plantatae, oculosque quos radiis nequit objectare solaribus, in aquas defigere, et imagine speculata in aquis, in sui properantis direptionem accipitris dolos et impetus declinare. Illud vero, fratres mei, quis nesciat, columbarum cantum nihil aliud quam gemitum esse? Harum omnium proprietatum mysteria si in Scholastica, fratres charissimi, speculemur, causae nobis patebunt plures cur divinae sapientiae visum fuerit egressam corpore virginis animam in columbae specie fratris conspectibus revelare. Nidificavit igitur columba nostra in foraminibus petrae, quae videlicet omnem salutis vitaeque suae fiduciam in Christi statuit passione ac morte. Petram vocari Christum Vas electionis vos docuit. Haec vero petra eo tempore forata est, quando in cruce clavis ferreis pedibus est manibusque confixa. Foramen petrae hujus illud etiam exstitit, quo latus ejus miles lancea infixa aperuit. In his igitur foraminibus nidum sibi Scholastica statuit, quia per ista aeternae sibi in coelestibus mansionis spem inambiguam collocavit. In his foraminibus nidum statuit, quoniam ea salvationis suae causas existere certae fidei credulitatem gestavit. In his, inquam, foraminibus nidum statuit, in quo nimirum se tutissimam ab animarum accipitre diabolo conservavit. Nihil vivum columbae nostrae cibus fuit, quae Apostolum audiens carnem suam cum vitiis et concupiscentiis mortificare sategit. Non se abs quolibet unguibus, non rostro, sed alarum sola protectione defendit, quae mala nesciens pro malis rependere, sola sese ab adversantibus omnibus Dei proximique dilectione munivit. In volando societatem dilexit, quae secum ad coelestia quascunque potuit trahere procuravit. Oculos lippientes habuit, quae in hac vita cum Paulo per speculum et in aenigmate vidit. Arbor secus decurrentes aquas plantata, cujus insidere cacumini columba haec consueverat, Christus Dominus est, in cujus capite, quod utique Deum esse testatur Apostolus, sedem sibi firmissimam ac munitissimam stabiliebat. Haec arbor, juxta vatem psalmographum, secus decursus est plantata aquarum, quoniam quidquid de ipso fideles credunt, satis firmatum est auctoritatibus Scripturarum. Aqua enim profunda, inquit sapientissimus hominum, verba ex ore viri, et torrens inundans fons sapientiae. In has aquas obtutus figens venientem accipitrem deprehendit, quia Scripturis intenta sacris, hostis versipellis insidias conspiciens declinavit. Cantus columbae nostrae gemitus fuit, quae actionis propheticae imitatrix, in suo gemitu laboravit, et per singulas noctes lavit lectum, stratum lacrymis irrigavit, atque a voce gemitus ejus adhaeserunt ossa pelli ejus. Ut autem ad extremum, fratres mei, virginem sacratissimam verbis paucissimis et sufficientissimis commendemus, Benedicti soror exstitit quam sanguine tam etiam sanctitate. His in laudes virginis compendiosa brevitate decursis, ad exhortationem vestram, fratres dilectissimi, redeamus. Illam lectionis evangelicae clausulam iterum atque iterum vestris et auribus et mentibus ingerentes: Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam. Vigilate, fratres, cohortor, suadeo, moneo; vigilate, quoniam migrationis vestrae et diem non nostis, et horam ignoratis. Currite dum lucem habetis, ne tenebrae mortis vos comprehendant. Operamini dum vacat, dum licet, dum sententiam suspendit judex. Veniet enim hora in qua nemo poterit operari. Hortamur cum Apostolo ne in vacuum gratiam Dei recipiatis. Ait enim: Tempore accepto exaudivi te, et in die salutis adjuvi te. Ecce nunc tempus acceptabile, ecce dies salutis. Quaerite igitur, fratres mei dilectissimi, Dominum dum inveniri potest, invocate eum dum prope est. Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationes suas, et revertatur ad Dominum, et miserebitur ejus, et ad Deum nostrum, quoniam multus est ad ignoscendum. Honor amittitur? recuperari potest. Amittitur dignitas? recuperari potest. Amittuntur opes? recuperari possunt. Innumera sunt quae amissa possunt recuperari. Tempus operandi, tempus poenitendi, tempus Deo placendi, si semel amittitur, nunquam in sempiternum ultra recuperatur. Quod adhuc nobis liceat ad Deum converti per poenitentiam, fratres dilectissimi, scimus; sed utrum usque ad vesperam haec nos licentia maneat, ignoramus. Scientes igitur, dilectissimi, quoniam patientia Dei ad poenitentiam nos adducit, non secundum duritiam nostram et cor impoenitens thesaurizemus nobis iram in die irae et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique juxta opera sua. Vigilate igitur, fratres dilectissimi, vigilate; quoniam et diem nescitis, et horam ignoratis. Beati servi illi, ait Veritas, quos cum venerit dominus, invenerit vigilantes! Amen dico vobis quoniam super omnia bona sua constituet eos. Quorum bonorum nos participes faciat Christus Jesus Dominus noster, cui cum Patre et vivifico Spiritu potestas, dominatio et imperium sine fine permanet in saecula saeculorum. Amen.
|
PROLOGUS /89/ Cum in tanta uerborum multitudine nonnulla etiam sanctorum dicta non solum ab inuicem diuersa uerum etiam inuicem aduersa uideantur, non est temere de eis iudicandum per quos mundus ipse iudicandus est, sicut scriptum est: Iudicabunt sancti nationes et iterum: Sedebitis et uos indicantes. Nec tanquam mendaces eos arguere aut tanquam erroneos contemnere praesumamus, quibus a Domino dictum est: Qui uos audit, me audit; et qui uos spernit, me spernit. Ad nostram itaque recurrentes imbecillitatem nobis potius gratiam in intelligendo deesse quam eis in scribendo defuisse credamus, quibus ab ipsa dictum est Veritate: Non enim uos estis qui loquimini sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis. Quid itaque mirum si absente nobis spiritu ipso, per quem ea et scripta sunt et dictata atque ipso quoque scriptoribus intimata, ipsorum nobis desit intelligentia? Ad quam nos maxime peruenire impedit inusitatus locutionis modus ac plerumque earundem uocum significatio diuersa, cum modo in hac modo in illa significatione uox eadem sit posita. Quippe quemadmodum in sensu suo ita et in uerbis suis unusquisque abundat. Et cum iuxta Tullium: In omnibus identitas mater sit satietatis id est fastidium generet, oportet in eadem quoque re uerba ipsa uariare nec omnia uulgaribus et communibus denudare uerbis; quae, ut ait beatus Augustinus, ob hoc teguntur ne uilescant, et eo amplius sunt gratiora quo sunt maiore studio inuestigata et difficilius conquisita. Saepe etiam, pro diuersitate eorum quibus loquimur, uerba commutari oportet; cum frequenter eueniat ut uerborum propria significatio nonnullis sit incognita aut minus usitata. Quibus quidem /90/ si ad doctrinam, ut oportet, loqui uolumus, magis eorum usus quam proprietas sermonis aemulandus est, sicut et ipse grammaticae princeps et locutionum instructor Priscianus edocet. Quod etiam diligentissimus ecclesiae doctor beatus attendens Augustinus, cum in quarto De Doctrina Christiana ecclesiasticum instrueret doctorem, omnia illum quae intelligentiam praepediunt eorum quibus loquitur, praeterire admonet et tam ornatum quam proprietatem sermonis contemnere, si absque istis ad intelligentiam facilius poterit peruenire: Non curante, inquit, illo qui docet, quanta eloquentia doceat sed quanta euidentia. Diligens appetitus aliquando negligit uerba cultiora. Unde ait quidam, cum de tali genere elocutionis ageret, esse in ea quamdam diligentem negligentiam. Item: In bonis doctoribus tanta docendi cura sit ut uerbum quod, nisi obscurum uel ambiguum, latinum esse non potest, uulgi autem more sicut dicitur ut ambiguitas obscuritasque uitetur, non sic dicatur ut a doctis sed potius ut ab indoctis dici solet. Si enim non piguit dicere interpretes nostros de sanguinibus, quoniam senserunt ad rem pertinere ut eo loco pluraliter enuntietur hoc nomen quod in latina lingua singulariter tantummodo dicitur, cur pietatis doctorem pigeat imperitis loquentem ossum potius quam os dicere, ne ista syllaba non ab eo quod sunt ossa sed ab eo quod sunt ora intelligatur? Quid enim prodest locutionis integritas quam non sequitur intellectus audientis, cum loquendi omnino nulla sit causa si quod loquimur non intelligunt propter quos, ut intelligant, loquimur? Qui ergo docet, uitabit uerba omnia quae non docent. Item: Insignis est indolis in uerbis uerum amare non uerba. Quid enim prodest clauis aurea si aperire quod uolumus non potest? Aut quid obest lignea si hoc potest, quando nihil quaerimus nisi patere quod clausum est? Quam sit etiam temerarium de sensu et intelligentia alterius alterum iudicare, /91/ quis non uideat cum soli Deo corda et cogitationes pateant? Qui nos etiam ab hac praesumptione reuocans ait: Nolite indicare et non iudicabimini. Et apostolus: Nolite inquit ante tempus indicare, quoadusque ueniat qui illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium ac si aperte dicat: Illi committite in talibus iudicium qui solus omnia nouit atque ipsarum quoque discretor est cogitationum, iuxta quod et de occultis eius mystertis typice super agno paschali scriptum est: Si quid residuum fuerit, igni comburatur hoc est si quid est diuinorum mysteriorum quod intelligere non ualeamus, spiritui, per quem scripta sunt, docenda potius reseruemus quam temere definiamus. Illud quoque diligenter attendi conuenit ne, dum aliqua nobis ex dictis sanctorum obiciuntur tamquam sint opposita uel a ueritate aliena, falsa tituli inscriptione uel scripturae ipsius corruptione fallamur. Pleraque enim apocrypha ex sanctorum nominibus, ut auctoritatem haberent, intitulata sunt; et nonnulla in ipsis etiam diuinorum testamentorum scriptis scriptorum uitio corrupta sunt. Unde fidelissimus scriptor et ueracissimus interpres Hieronymus, Ad Laetam De Institutione Filiae scribens, nos praemonuit dicens: Caueat omnia apocrypha; et si quando ea non ad dogmatum ueritatem sed ad signorum reuerentiam legere uoluerit, sciat non eorum esse quorum titulis praenotantur, et grandis esse prudentiae aurum in luto quaerere. Idem super LXXVII psalmum, de inscriptione tituli eius, qui est huius modi: 'intellectus Asaph', ait sic: Scriptum est secundum Matthaeum: cum locutus fuisset Dominus in parabolis et illi non intelligerent et caetera; haec inquit facta sunt ut impleretur quod scriptum est per Isaiam prophetam: aperiam in parabolis os meum. Euangelia usque hodie /92/ ita habent. Hoc Isaias non loquitur sed Asaph. Item: Ergo simpliciter dicamus, quomodo scriptum est in Matthaeo et lohanne quod Dominus hora sexta crucifixus sit, in Marco quod hora tertia, error scriptorum fuit, et in Marco hora sexta scriptum fuit; sed multi pro episomo graeco putauerunt esse gamma, sicut ibi error fuit scriptorum, ut pro Asaph Isaiam scriberent. Scimus enim quia plurima ecclesia de imperitis congregata fuit gentilibus. Cum ergo legerent in euangelio: Ut impleretur quod scriptum est in Asaph propheta, ille qui primus scribebat euangelium coepit dicere, Quis est iste Asaph propheta? Non erat notus in populo. Et quid fecit? Ut errorem emendaret, fecit errorem. Dicamus aliquid simile in alio loco secundum Matthaeum: Retulit inquit XXX argenteos pretium appretisti, sicut scriptum est in Ieremia propheta. In Ieremia hoc penitus inuenire non potuimus sed in Zacharia. Videtis ergo quia et hic error fuit sicut ibi. Quid itaque mirum, si in euangellis quoque nonnulla per ignorantiam scriptorum corrupta fuerint, ita et in scriptis posteriorum patrum, qui longe minoris sunt auctoritatis, nonnunquam eueniat? Si itaque aliquid a ueritate absonum in scriptis sanctorum forte uideatur, pium est et humilitati congruum atque caritati debitum, quae "omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet" nec facile uitia eorum quos amplectitur suspicatur, ut aut eum scripturae locum non fideliter interpretatum aut corruptum esse credamus, aut nos eum non intelligere profiteamur. Nec illud minus attendendum esse arbitror, utrum talia sint ea quae de scriptis sanctorum proferuntur, quae uel ab ipsis alibi retractata sint et, cognita postmodum ueritate, correcta, sicut in plerisque beatus Augustinus egit; aut magis secundum aliorum opinionem quam secundum propriam dixerint sententiam, sicut in plerisque /93/ Ecclesiastes dissonas diuersorum inducit sententias, unde et tumultuator interpretatur, beato in quarto Dialogorum attestante Gregorio; aut sub quaestione potius reliquerunt ea inquirentes quam certa definitione terminarent, sicut praedictus uenerabilis doctor Augustinus in editione super Genesin Ad Litteram se fecisse perhibet, ita de hoc opere in primo Retractationum suarum commemorans: In quo opere, inquit, plura quaesita quam inuenta sunt, et eorum quae inuenta sunt, pauciora firmata, caetera uero ita posita uelut adhuc requirenda sint. Beato quoque attestantc Hieronymo nouimus morem catholicorum doctorum hunc fuisse, ut in commentariis suis nonnullas etiam haereticorum pessimas opiniones suis insererent sententiis, dum perfectioni studentes nulla antiquorum praeteriisse gauderent. Unde rescribens ad beatum Augustinum, cum ab eo super expositionem cuiusdam loci epistolae Pauli ad Galatas pulsaretur, ait: Quaeris cur dixerim in commentariis epistolae Pauli ad Galatas, Paulum id in Petro non potuisse reprehendere quod ipse fecerat. Et asseris simulationem apostolicam non fuisse dispensatoriam sed ueram, et me non debere docere mendacium. Respondeo debere prudentiam tuam praefatiunculae commentariorum meorum meminisse, quod imbecillitatem uirium mearum sentiens Origenis commentarios sum secutus. Scripsit enim ille uir in epistola Pauli ad Galatas uolumina; praetermitto Didymum uidentem meum et Apollinarem Laudicenum de ecclesia nuper egressum et Alexandrum ueterem haereticum, qui et ipsi nonnullos super hac re commentarios reliquerunt. Legi haec omnia et in mentem meam plurima coaceruans, accito notario, uel mea uel aliena dictaui. Item: Eruditionis tuae fuerat quaerere utrum ea quae scripsimus haberentur in Graecis; ut, si illi non dixissent, tunc meam proprie sententiam condemnares, praesertim cum libere in praefatione confessus sim Origenis commentarios me esse secutum et uel mea uel aliena dictasse, ut lectoris arbitrio derelinquerem utrum probanda /94/ essent an improbanda. Sic et beatum Hilarium et nonnullos sanctos multa ex ipsius Origenis uel aliorum errantium scriptis interseruisse sententiis non ambigimus, opinionem nobis potius aliorum praesentantes quam sententiam proferentes; quod tamen non tam per ipsos nobis quam per alios postmodum innotuit. Unde et praedictus doctor Hieronymus ad Vigilantium presbyterum, cum se excusaret quod Origenis dicta nonnunquam uel poneret uel transferret: Si hoc, inquit, crimen est, arguatur confessor Hilarius, qui psalmorum interpretationem et homelias in Iob ex libris eius transtulit. Ubi quidem cum nonnulla reperiremus a ueritate dissona uel aliorum sanctorum scripti contraria, Origeni potius quam Hilario sunt imputanda, licet ipse hoc Hilarius non distinguat. Quale est illud statim, quod primum psalmum de capite non esse intelligendum adstruere nititur sed generaliter de quolibet alio iusto esse accipiendum. Quod et ipse Hieronymus in quadam expositione quorundam psalmorum, Origenem similiter prosecutus posuit. Ipsum quoque fortasse Origenem, ipso attestante, non ambigendum est nonnulla magnis erroribus implicita iuxta opinionem aliorum protulisse. Unde et Hieronymus ad Auitum scribendo presbyterum, multiplices colligens errores quos Origenes in libris suis Peri Arcon posuit, de ipso ita locutus est Origene: Post tam nefandam disputationem qua lectoris animum uulnerauit, 'Haec' inquit 'iuxta nostram sententiam non sunt dogmata sed quaesita tantum ataue proiecta, ne penitus intacta uiderentur.' Sic et ipse supra Hieronymus dixit sua uel aliena saepe dictasse, ut lectoris arbitrio derelinqueret utrum probanda essent an improbanda. Beatus quoque Augustinus, pleraque ex operibus suis retractando ac corrigendo, multa se ibi ex opinione magis aliorum quam ex propria posuisse sententia profitetur. Nonnulla etiam in Euangelio iuxta opinionem hominum magis quam secundum ueritatem rerum dici uidentur; ueluti cum Ioseph pater Christi a matre quoque ipsius Domini iuxta opinionem et morem uulgi appellatur, ita quidem dicente: Ego et pater tuus dolentes quaerebamus te. Et apostolus in plerisque dicta derogantium sibi secutus, aliter de se ipso quam sentiat /95/ esse non ueretur profiteri. Quale est illud: Nos stulti propter Christum, uos autem prudentes in Christo. Idem etiam apostolus Melchisedech "sine patre et matre et sine genealogia" dicit, "nec initium dierum aut finem" habere, quia hoc scilicet nostram notitiam latet quod scriptura non docet, non quod ita rei ueritas sese habeat. Samuel quoque in phantasmate apparuisse Pythonissae dicitur, non tam secundum ueritatem quam secundum rei similitudinem, quae intuentibus falsam gignebat opinionem. Ut enim beatus meminit Augustinus, phantasma illud Samuel appellatum est quia similitudinem Samuelis exhibebat, sicut et aliquis se in somnis Romam uidisse dicit quia similitudinem eius mente concepit. Poeticae quoque seu philosophicae scripturae pleraque ita iuxta opinionem loquuntur, quasi in ueritate consistant, quae tamen a ueritate penitus discrepare liquet. Unde est illud Ouidianum: Fertilior seges est alienis semper in agris, Vicinumque pecus grandius uber habet. Boethius quoque in tertio Topicorum accidens et substantiam duo prima rerum genera cum dixerit, ad opinionem potius quam ad ueritatem aspexit. Quod uero philosophi quoque pleraque iuxta opinionem aliorum magis quam iuxta suam proferebant sententiam, Tullius, lib. II De Officiis, his uerbis manifeste profitetur: Iustitia cum sine prudentia satis habeat auctoritatis, prudentia sine iustitia nihil ualet ad faciendam fidem. Quo enim quisque uersutior et callidior, hoc inuidiosior et suspectior, detracta opinione probitatis. Quamobrem intelligentiae iustitia coniuncta quantum uolet habebit ad faciendam fidem uirium. Iustitia sine prudentia multum poterit; sine iustitia nil ualebit prudentia. Sed ne quis sit admiratus cur, quod inter omnes philosophos constet a meque ipso disputatum saepe sit, qui unam habet omnes habere uirtutes, nunc ita seiungam, quasi possit quisque, quod non idem prudens sit, iustus /96/ esse; alia est illa cum ueritas ipsa limatur in disputatione, alia cum ad omnes accommodatur oratio. Quamobrem ut uulgus ita nos hoc loco loquimur, ut alios fortes, alios uiros bonos, alios prudentes esse dicamus. Popularibus enim uerbis est agendum et usitatis cum loquimur. Quotidiani denique sermonis usus est iuxta iudicium corporalium sensuum pleraque dici aliter quam in re consistat. Cum enim nullus in toto mundo uacuus omnino sit locus qui non uel aere uel aliquo corpore repleatur, uacuam tamen prorsus arcam esse dicimus in qua nihil esse uisu percipimus. Qui etiam iuxta quod aspectus oculorum iudicat, modo caelum stellatum dicimus, modo non, et modo solem calidum, modo uero minime, uel modo lunam plus uel minus lucere, modo etiam penitus non lucere, cum tamen aequaliter haec semper in re permaneant quae non nobis aequaliter semper apparent. Quid itaque mirum si a sanctis quoque patribus nonnulla ex opinione magi quam ex ueritate nonnunquam prolata sint aut etiam scripta? Diligenter et illud discutiendum est, cum de eodem diuersa dicuntur, quid ad praecepti coartationem, quid ad indulgentiae remissionem uel ad perfectionis exhortationem intendatur, ut secundum intentionum diuersitatem aduersitatis quaeramus remedium. Si uero praeceptio est, utrum generalis an particularis, id est ad omnes communiter an ad aliquos specialiter directa. Distinguenda quoque tempora sunt et dispensationum causae, quia saepe quod uno tempore est concessum alio reperitur prohibitum; et quod ad rigorem saepius praecipitur ex dispensatione nonnunquam temperatur. Haec autem in institutionibus ecclesiasticorum decretorum uel canonum maxime distingui necesse est. Facilis autem plerumque controuersiarum solutio reperietur si eadem uerba in diuersis significationibus a diuersis auctoribus posita defendere poterimus. His omnibus praedictis modis soluere controuersias in scriptis sanctorum d ligens lector attentabit. Quod si forte adeo manifesta sit controuersia ut nulla possit absolui ratione, conferendae sunt auctoritates, et quae potioris est testimonii et maioris confirmationis potissimum retinenda. Unde est illud Isidori ad /97/ Massionem episcopum: In fine autem epistolae hoc adiciendum putaui, ut quotienscumque in gestis conciliorum discors sententia inuenitur, illius magis teneatur sententia cuius antiquior aut potior extat auctoritas. Constat quippe et prophetas ipsos quandoque prophetiae gratia caruisse et nonnulla ex usu prophetandi, cum se spiritum prophetiae habere crederent, per spiritum suum falsa protulisse; et hoc eis ad humilitatis custodiam permissum esse ut sic uidelicet uerius cognoscerent quales per spiritum Dei et quales per suum existerent, et se eum qui mentiri uel falli nescit ex dono habere cum haberent. Qui etiam cum habetur, sicut non omnia uni confert dona ita nec de omnibus mentem eius quem replet, illuminat sed modo hoc modo illud reuelat, et cum unum aperit alterum occultat. Quod quidem beatus Gregorius in prima super Ezechielem homelia manifestis declarat exemplis. Ipsum etiam apostolorum principem, qui tot diuinae gratiae donis et miraculis coruscabat, post illam quoque specialem a Domino promissam sancti spiritus effusionem, qui eius discipulos omnem doceret ueritatem, non in mediocrem lapsum errorem de circumcisionis adhuc et quorundam antiquorum rituum obseruantia, cum a coapostolo suo Paulo grauiter atque salubriter publice correctus esset, a perniciosa simulatione desistere non puduit. Quid itaque mirum, cum ipsos etiam prophetas et apostolos ab errore non pentus fuisse constet alienos, si in tam multiplici sanctorum patrum scriptura nonnulla propter supra positam causam erronee prolata seu scripta uideantur? Sed nec tamquam mendacii reos argui sanctos conuenit, si nonnulla quandoque aliter quam se rei ueritas habeat arbitrantes, non per duplicitatem sed per ignorantiam dicant; nec praesumptioni uel peccato imputandum est quidquid ex caritate ad aliquam aedificationem dicitur, cum apud Deum omnia discuti iuxta intentionem constet, sicut scriptum est: /98/ Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit. Unde et illud est beati Augustini De Ecclesiastica Disciplina tractantis: Habe, inquit, caritatem,et fac quicquid uis. Idem super epistolam Iohannis: Qui non habent caritatem, non sunt ex Deo. Quidquid uis, habe; hoc solum non habeas, nihil tibi prodest. Alia si non habeas, hoc habe, et implesti legem. Item: Semel ergo breue praeceptum tibi praecipitur: dilige, et quod uis fac. Idem De Doctrina Christiana, libro primo: Quisquis, inquit, scripturas diuinas uel quamlibet earum partem intellexisse sibi uidetur, ita ut eo intellectu non aedificet istam geminam caritatem Dei et proximi, nondum intellexit. Quisquis uero talem inde sententiam dixerit, ut huic aedificandae caritati sit utilis, nec tamen hoc dixerit quod ille quem legit eo loco sensisse probatur, non in perniciose fallitur, nec omnino mentitur. Inest quippe in mentiente uoluntas falsa dicendi. Idem Contra Mendacium: Mendacium est falsa significatio uocis cum uoluntate fallendi. Idem in Enchiridion, cap. XXIII: Nemo sane mentiens iudicandus est qui dicit falsum quod putat uerum, quia quantum in ipso est non fallit ipse sed fallitur. Non itaque mendacii sed aliquando temeritatis arguendus est qui falsa incautius credita pro ueris habet. Potius e contrario ille mentitur qui dicit uerum quod putat falsum. Quantum enim ad animum eius attinet, quia non /99/ quod sentit hoc dicit, non uerum dicit, quamuis uerum inueniatur esse quod dicit; nec ullo modo liber est a mendacio qui ore nesciens uerum loquitur, sciens autem uoluntate mentitur. Item: Omnis qui mentitur contra id quod animo sentit loquitur uoluntate fallendi. Idem super euangelia, lib. II: Iacob autem quod matre fecit auctore ut patrem fallere uideretur, si diligenter attendatur, non est mendacium sed mysterium. Verax enim significatio nullo modo mendacium recte dici potest. Mendacium quippe hoc loco spiritalis doctor non nisi peccatum accipit, quod magis iuxta intentionem loquentis quam secundum qualitatem locutionis Deus, qui cordis et renum probator est, pensat, non tam ea quae fiunt quam quo animo fiunt attendens. A quo quidem immunis est quisquis prout existimat sincere ac non fraudulenter neque per duplicitatem loquitur, iuxta quod scriptum est: Qui ambulat simpliciter, ambulat confidenter. Alioquin et apostolus Paulus mendacii arguendus esset, qui existimationem suam magis quam ueritatem rei secutus, scribens ad Romanos ait: Hoc igitur cum consummauero et assignauero eis fructum hunc, proficiscar per uos in Hispaniam. Aliud itaque est mentiri, aliud est errare loquentem et a ueritate in uerbis per errorem non per malitiam recedere. Quod si forte sanctis etiam ipsis, ut diximus, accidere Deus permittat, in his quidem quae nullum fidei detrimentum habent, nec id etiam illis infructuose accidit quibus omnia cooperantur in bonum. Hoc et ipsi ecclesiastici doctores diligenter attendentes et nonnulla in suis operibus corrigenda esse credentes, posteris suis emendandi uel non sequendi licentiam concesserunt, si qua illis retractare et corrigere non licuit. Unde et supra nominatus doctor Augustinus Retractationum /100/ libro I: Scriptum est, inquit, ex muitiloquio non effugies peccatum. Item: Apostolus Iacobus: Sit inquit omnis homo uelox ad audiendum, tardus autem ad loquendum. Item: In multis enim offendimus omnes. Si quis in uerbo non offendit, hic perfectus est uir. Ego mihi hanc perfectionem nec nunc arrogo cum sim senex; quanto minus cum iuuenis coepi scribere. Idem in prologo libri III De Trinitate: Noli meis litteris quasi scripturis canonicis inseruire, sed in illis quod non credebas cum inueneris, constanter crede. In istis autem quod certum non habebas nisi certum intellexeris, noli firme retinere. Idem ad Vincentium Victorem, lib. II: Negare non possum nec debeo, sicut in ipsis moribus ita multa esse in tam multis opusculis meis quae possint iusto iudicio et nulla temeritate culpari. Item in epistola ad Vincentium: Noli, frater, contra diuina tam clara testimonia colligere uelle calumnias ex episcoporum scriptis, siue nostrorum siue Hilarii siue Cypriani et Agrippini; quia hoc genus litterarum ab auctoritate canonis distinguendum est. Non enim sic leguntur tanquam ita ex eis testimonium proferatur, ut contra sentire non liceat, sicubi forte aliter sapuerint quam ueritas postulat. Idem ad Fortunatianum: Neque quorumlibet disputationes quamuis catholicorum et laudatorum hominum uelut scripturas canonicas habere debemus, ut nobis non liceat, salua honorificentia quae illis debetur hominibus, aliquid in eorum scriptis improbare atque respuere, si forte inuenerimus /101/ quod aliter senserint quam ueritas habet. Talis ego sum in scriptis aliorum quales uolo esse (inter) lectores meos. Idem Contra Faustum, lib. I, cap. XI: Paulum aliquando errasse et proficiendo mutasse sententiam absit ut dicamus. De his enim libris dici potest aliquid eos habere non consonum qui non praecipiendi auctoritate sed proficiendi exercitatione scribuntur a nobis. Item: Nos enim sumus quibus idem dicit apostolus: Et si quid aliter sapitis, id quoque uobis Deus reuelabit. Quod genus litterarum non cum credendi necessitate sed cum iudicandi libertate legendum est. Cui tamen ne intercluderetur locus et adimeretur posteris ad quaestiones difficiles tractandas atque uersandas linguae ac stili saluberrimus labor, distincta est a posteriorum libris excellentia canonicae auctoritatis ueteris et noui testamenti. Ibi si quid uelut absurdum mouerit non licet dicere, auctor huius libri non tenuit ueritatem; sed aut codex mendosus est aut interpres errauit aut tu non intelligis. In opusculis autem posteriorum quae libris innumerabilibus continentur, si qua forte propterea putantur a uero dissentire, quia non ut dicta sunt intelliguntur, tamen liberum ibi habet lector auditorue iudicium, quod uel approbet quod placuerit uel improbet quod offenderit, et ideo cuncta huiusmodi, nisi uel certa ratione uel illa canonica auctoritate defendantur, ut demonstretur siue omnino ita esse siue fieri potuisse quod uel disputatum ibi est uel narratum; si cui displicuerit aut credere noluerit, non reprehenditur. Scripturas itaque canonicas ueteris et noui testamenti dicit instrumenta, in quibus a ueritate aliquid dissentire haereticum est profiteri. De quibus quidem scripturis idem in epistola quarta ad Hieronymum ita meminit: In expositione quoque epistolae Pauli apostoli ad Galatas inuenimus quoddam quod nos multum mordeat. Si enim ad scripturas sanctas admissa fuerint uel officiosa mendacia, quid in eis remanebit /102/ auctoritatis? Quae tandem de scripturis illis sententia proferetur cuius pondere contentiosa falsitatis obteretur improbitas? Idem ad eundem de eisdem scripturis: Mihi uidetur exitiosissime credi aliquod in sacris libris esse mendacium, id est eos homines per quos nobis illa scriptura ministrata est atque conscripta aliquid in suis libris fuisse mentitos. Admisso enim semel in tantum auctoritatis fastigium officioso mendacio aliquo, nulla illorum librorum particula remanebit quae non, ut cuique uidebitur uel ad mores difficilis uel ad fidem incredibilis, eadem perniciosissima ad mentis auctoris consilium officiumque referatur. Beatus quoque Hieronymus cum inter ecclesiasticos doctores quosdam caeteris anteferret, ita nobis legendos esse consuluit ut eos magis diiudicemus quam sequamur. Unde est illud eius consilium ad Laetam De Institutione Filiae: Cypriani, inquit, opuscula semper in manu teneat; Athanasii opuscula et Hilarii librum inoffenso currat pede; illorum tractatibus, illorum ingeniis delectetur in quorum libris pietas fidei non uacillat; caeteros sic legat ut magis diiudicet quam sequatur. Idem in psalmo LXXXVI, quasi auctoritatem his omnibus penitus auferens, ait: Dominus narrabit in scriptura populorum et principum, horum qui fuerunt in ea. Non dixit qui sunt in ea sed qui fuerunt. Populorum non sufficit sed etiam principum dicit, et quorum principum? Qui fuerunt. Videte ergo quomodo scriptura sancta sacramentis plena est. Legimus apostolum dicentem: An experimentum eius quaeritis qui in me loquitur Christus? Quod Paulus loquitur, Christus loquitur (qui enim uos recipit, me recipit) in scripturis principum, in scriptura populorum, quae est scriptura populis omnibus. Videte quid dicat: qui fuerunt, non qui sunt; ut exceptis apostolis quodcumque aliud /103/ postea dicatur, abscidatur, non habeas postea auctoritatem. Quamuis ergo sanctus sit aliquis post apostolos, quamuis dissertus sit, non habeas auctoritatem. Idem ad Vigilantium: Quisquis multorum tractatorum opuscula legit, debet esse sicut probatus nummularius, ut si quis nummus signatus moneta publica, reprobetur; in cordis marsupio recondatur. Non ratio ponderanda est, sicut scriptum Hoc tamen de commentatoribus dictum adulter est et figuram Caesaris non habet nec qui autem Christi faciem claro praefert lumine enim praeiudicata doctoris opinio sed doctrinae est: Omnia probate, quod bonum est tenete. Hoc tamen de commentatoribus dictum est, non de canonicis scripturis quibus indubitatam fidem conuenit adhibere. Idem ad Paulinum de sanctis doctoribus in ea Bonus homo de bono cordis thesauro: Taceo de caeteris uel defunctis uel adhuc uiuentibus, super quibus in utramque partem post nos iudicabunt alii. His autem praelibatis places, ut instituimus, diuerse sanctorum patrum dicta colligere, quae nostrae occurrerint memoriae aliquam ex dissonantia quam habere uidentur quaestionem contrahentia, quae teneros lectores ad maximum inquirendae ueritatis exercitium prouocent et acutiores ex inquisitione reddant. Haec quippe prima sapientiae clauis definitur assidua scilicet seu frequens interrogatio; ad quam quidem toto desiderio arripiendam philosophus ille omnium perspicacissimus Aristoteles in praedicamento Ad Aliquid studiosos adhortatur dicens: Fortasse autem difficile est de huiusmodi rebus confidenter declarare nisi saepe pertractata sins. Dubitare autem de singulis non erit inutile. Dubitando quippe ad inquisitionem uenimus; inquirendo ueritatem percipimus. Iuxta quod et Veritas ipsa: Quaerite, inquit, et inuenietis, /104/ pulsate et aperietur uobis. Quae nos etiam proprio exemplo moraliter instruens, circa duodecimum aetatis suae annum sedens et interrogans in medio doctorum inueniri uoluit, primum discipuli nobis formam per interrogationem exhibens quam magistri per praedicationem, cum sit tamen ipsa Dei plena ac perfecta sapientia. Cum autem aliqua scripturarum inducuntur dicta, tanto amplius lectorem excitant et ad inquirendam ueritatem alliciunt quanto magis scripturae ipsius commendatur auctoritas. Unde placuit nobis huic operi nostro, quod ex sanctorum dictis compilauimus in unum uolumen congregatis, decretum illud Gelasii papae de authenticis libris praescribere, quo uidelicet sciatur nihil nos hic ex apocryphis induxisse. Excerpta etiam Retractationum beati Augustini adiunximus ex quibus appareat nihil hic ex his quae ipse retractando correxerit, positum esse. /105/ EX DECRETIS GELASII PAPAE DE LIBRIS AUTHENTICIS Sancta Romana Ecclesia post illae ueteris uel noui Testamenti quas regulariter suscipimus, etiam has suscipi non prohibet scripturas: Sanctam synodum Nicaenam CCCXVIII Patrum mediante Maximo Constantino Augusto, in qua Arrius haereticus condemnatus est. Sanctam synodum Constantinopolitanam mediante Theodosio seniore Augusto, in qua Macedonius haereticus debitam damnationem excepit. Sanctam synodum Ephesinam, in qua Nestorius damnatus est cum consensu beatissimi Caelestini Papae mediante Cyrillo Alexandrinae sedis antistite et Archadio episcopo ab Italia destinato. Sanctam synodum Calcedonensem mediante Martiano Augusto et Anatolino Constantinopolitano episcopo, in qua Nestoriana et Euticiana haeresis simul cum Dioscoro eiusque complicibus damnatae sunt. Sed et si qua sunt concilia a sanctis Patribus hactenus instituta, praeter istorum quattuor auctoritatem et custodienda et recipienda decreuimus. Iam nunc subiciendum de opusculis sanctorum Patrum quae in ecclesia catholica recipiuntur. Opuscula beati Cypriani martyris et Cartaginensis episcopi. Item opuscula beati /106/ Gregorii Nazanzeni episcopi. Item opuscula beati Basilii Capadoceni episcopi. Item opuscula beati Athanasii Alexandrini episcopi. Item opuscula beati Hylarii Pictauiensis episcopi. Item opuscula beati Ieronimi presbyteri. Item opuscula beati Iohannis Constantinopolitani episcopi. Item opuscula beati Theophili Alexandrini episcopi. Item opuscula beati Cyrilli Alexandrini episcopi. Item opuscula beati Ambrosii Mediolanensis episcopi. Item opuscula beati Augustini Ypponensis episcopi. Item opuscula beati Prosperi uiri religiosissimi. Item epistola beati Leonis Papae ad Flauianum Constantinopolitanum episcopum destinata, cuius textum quispiam si usque ad unum iota disputauerit et non eam in omnibus uenerabiliter receperit, anathema sit. Item opuscula atque tractatus omnium Patrum orthodoxorum, qui in nullo a sanctae Romanae ecclesiae consortio deuiauerunt, nec ab eius fideli praedicatione seiuncti sunt sed ipsius communionis per gratiam Dei usque ad ultimum diem uitae suae fuere participes, legendos decernimus. Item decretales epistolas, quas beatissimi Papae diuersis temporibus ab urbe Roma pro diuersorum Patrum consolatione dederunt, uenerabiliter suscipiendas. Item gesta sanctorum martyrum, quae multiplicibus tormentorum cruciatibus mirabilibus confessionum triumphis irradiant, quis ita esse catholicorum dubitet, et maiora eos in agonibus fuisse perpessos nec suis uiribus sed Dei gratia et adiutorio uniuersa tolerasse? Sed ideo secundum antiquam auctoritatem uel consuetudinem singulari cautela in sancta Romana ecclesia non leguntur, quia et eorum qui scripsere nomina penitus ignorantur, et ab infidelibus aut dictis superflua aut minus apta quam rei ordo fuerit scripta esse putantur: sicut cuiusdam Quirici et Iulittae, sicut /107/ Georgii aliorumque huiusmodo passiones quae ab haereticis perhibentur conscriptae. Propter quod, ut dictum est, ne uel leuis subsannandi oriretur occasio, in sancta Romana ecclesia non leguntur. Nos tamen cum praedicta ecclesia omnes martyres et eorum gloriosos agones, qui Deo magis quam hominibus noti sunt, omni deuotione ueneremur. Item uitas Patrum, Pauli, Antonii, Hylarionis et omnium heremitarum, quas tamen uir beatissimus scripsit Ieronimus, cum omni honore suscipimus. Item actus beati Siluestri apostolicae sedis praesulis, licet eius qui scripsit nomen ignoremus, a multis tamen in urbe Roma catholicis legi cognouimus et pro antiquo usu multae hoc imitantur ecclesiae. Item scriptura de inuentione crucis dominicae et alia scriptura de inuentione capitis beati Iohannis Baptistae nouellae quidem reuelationes sunt et nonnulli eas catholici legunt. Sed cum haec ad catholicorum manus aduenerint, beati Pauli apostoli praecedat sententia: Omnia probate, quod bonum est tenete. Item Rufinus uir religiosissimus plurimos ecclesiastici operis edidit libros, nonnullas autem scripturas interpretatus est; sed quoniam beatissimus Ieronimus in aliquibus eum de arbitrii libertate notauit, illa sentimus quae praedictum beatum Ieronimum sentire cognoscimus: et non solum de Rufino sed etiam de uniuersis quos uir saepius memoratus zelo Dei et fidei religione reprehendit. Item Origenis nonnulla opuscula, quae uir beatissimus Ieronimus non repudiat, legenda suscipimus. Reliqua autem omnia cum auctore suo dicimus esse renuenda. Item chronica Eusebii Caesariensis atque eiusdem historiae ecclesiasticae /108/ libros, quamuis in primo narrationis suae libro tepuerit et post in laudibus atque excusatione Origenis scismatici unum conscripserit librum: propter rerum tamen singularem notitiam, quae ad instructionem pertinet, usquequsque non dicimus renuendos. Item Orosium uirum eruditissimum collaudamus, quia ualde nobis necessaria aduersus paganorum calumnias ordinauit, miraque breuitate contexuit. Item uenerabilis uiri Sedulii paschale opus, quod heroicis descripsit uersibus, insigni laude proferimus. Item Iuuenci nichilominus laboriosum opus non spernimus sed miramur. Caeterum quae ab haereticis conscripta uel praedicta sunt, nullatenus recipit catholica et apostolica Romana ecclesia. E quibus pauca quae ad memoriam uenerint et a catholicis uitanda sunt, credimus esse subdenda. ITEM EIUSDEM DE LIBRIS APOCRYPHIS In primis Ariminensem synodum a Constantio Caesare Constantini filio congregatam mediante Tauro praefecto, ex tunc et in aeternum confitemur esse damnatam. Item itinerarium nomine Petri apostoli, quod appellatur sancto Clementis lib. VIII, apocryphi. Actus nomine Andreae apostoli, apocryphus. Actus nomine Thomae apostoli, apocryphi. Actus nomine Petri apostoli, apocryphi. Actus nomine Philippi apostoli, apocryphi. Euangelia Taddei nomine, apocrypha. Euangelia nomine Barnabae apostoli, /109/ apocrypha. Euangelia Thomae apostoli, quibus Manichaei utuntur, apocrypha. Euangelia nomine Bartholomei apostoli, apocrypha. Euangelia nomine Andreae apostoli, apocrypha. Euangelia quae falsauit Lucianus, apocrypha. Euangelia quae falsauit Ycius, apocrypha. Liber de infantia Saluatoris, apocryphus. Liber de natiuitate Saluatoris et de sancta Maria uel de obstetrice Saluatoris, apocryphus. Liber qui appellatur Pastoris, apocryphus. Libri omnes quos fecit Leutius discipulus diaboli, apocryphi. Liber qui appellatur Fundamentum, apocryphus. Liber qui appellatur Thesaurus, apocryphus. Liber qui est de filiabus Adae uel Genesis, apocryphus. Centimetrum de Christo Virgilianis compaginatum uersibus, apocryphum. Liber qui appellatur Actus Teclae et Pauli, apocryphus. Liber qui appellatur Nepotis, apocryphus. Liber prouerbiorum ab haereticis conscriptus et sancti Sixti nomine signatus, apocryphus. Reuelatio quae appellatur Pauli, apocrypha. Reuelatio quae appellatur Thomae apostoli, apocrypha. Reuelatio quae appellatur Stephani, apocrypha. Liber qui appellatur Transitus sanctae Mariae, /110/ apocryphus. Liber qui appellatur Paenitentia Adam, apocryphus. Liber Diogiae nomine gigantis, qui post diluuium cum dracone ab haereticis pugnasse perhibetur, apocryphus. Liber qui appellatur Testamentum Iob, apocryphus. Liber qui appellatur Paenitentia Origenis, apocryphus. Liber qui appellatur Paenitentia Cypriani, apocryphus. Liber qui appellatur Iamne et Mambre, apocryphus. Liber qui appellatur Sors apostolorum, apocryphus. Liber Lusan, apocryphus. Liber canonum apostolorum, apocryphus. Liber Phisiologus ab haereticis conscriptus et beati Ambrosii nomine praesignatus, apocryphus. Historia Eusebii Pamphili, apocrypha. Opuscula Tertulliani siue Africani, apo crifa. Opuscula Postumiani et Galli, apocrypha. Opuscula Montani et Priscillae et Maximillae, apocrypha. Omnia opuscula Fausti Manichaei, apocrypha. Opuscula alterius Clementis Alexandrini, apocrypha. Opuscula Cassiani presbyteri Galliarum, apocrypha. Opuscula Victorini Pictauiensis, apocrypha. Opuscula Fausti Pegiensis Galliarum, apocrypha. Opuscula Frumentii, apocrypha. Epistola Abagari ad Ihesum et Ihesu ad Abagarum, apocrypha. Passio Quirici et Iulittae, apocrypha. Passio Georgii, apocrypha. Scripta quae appellantur Salomonis Contradictio, apocrypha. Philacteria omnia, quae non ab angelo, ut illi confingunt sed magis a daemone conscripta sunt, apocrypha. Haec et his similia, quae Simon Magus, Nicholaus, Cherintus, Marcion, Basilides, Ebion, Paulus etiam Samosatenus, Photinus et Bonosus qui simili errore defecerunt, /111/ Montanus quoque cum suis obscaenissimis sequacibus, Apollinaris, Valentinus siue Manichaeus, Faustus, Sabellius, Arrius, Macedonius, Eunomius, Nouatus, Sabbatius, Calistus, Donatus, Eustatius, Iouinianus, Pelagius, Iulianus et Latiensis, Caelestinus, Maximinianus, Priscillianus ab Hispania, Lampedius, Dioscorus, Euticius, Petrus et alius Petrus, e quibus unus Alexandriam, alius Antiochiam maculauit, Achatius Constantinopolitanus, cum consortibus suis, nec non et omnes haereses, quae ipsi eorumque discipuli, siue scismatici docuerunt uel conscripserunt, quorum nomina minime retinemus non solum repudiata uerum etiam ab omni catholica Romana ecclesia eliminata, atque cum suis auctoribus auctorumque sequacibus sub anathematis indissolubili uinculo, in aeternum confitemur esse damnata. /112/ /113/ INCIPIUNT SENTENTIAE EX DIVINIS SCRIPTURIS COLLECTAE QUAE CONTRARIE VIDENTUR. PRO QUA QUIDEM CONTRARIETATE HAEC COMPILATIO SENTIARUM "SIC ET NON" APPELLATUR Q. 001: QUOD FIDES HUMANIS RATIONIBUS NON SIT ADSTRUENDA ET CONTRA. GREGORIUS IN HOMILIA XX: Sciendum nobis est quod diuina operatio, si ratione comprehenditur, non est admirabilis; nec fides habet meritum cui humana ratio praebet experimentum. IDEM THEODORICO ET THEODIBERTO REGI FRANCORUM: In sacerdotibus fides eligenda est cum uita; si uita deest, fides. IDEM IN HOMILIA V: Ad unius iussionis uocem Petrus et Andreas relictis retibus secuti sunt redemtorem. Nulla hunc facere adhuc miracula uiderant; nihil ab eo de praemio aeternae retributionis audierant; et tamen ad unum domini praeceptum hoc quod possidere uidebantur obliti sunt. IDEM IN MORALIBUS, LIB. XX: Hinc rursum ait, Mel inuenisti; comede quod sufficit tibi, ne forte satiatus euomas illud. Dulcedinem quippe spiritalis intelligentiae qui ultra quam capit comedere appetit, etiam quod comederat euomit; quia, dum summa intelligere ultra uires quaerit, etiam quod bene intellexerat amittit. Hinc rursum dicit: Sicut qui mel multum comedit, non est ei bonum; sic qui scrutator est maiestatis opprimetur gloria. Gloria quippe inuisibilis conditoris, quae moderate inquisita nos erigit, ultra uires perscrutata premit. EX /114/ LIBRO PRIMO AUGUSTINI CONTRA FAUSTUM: Faustus: Sed tamen et hoc eneruis fidei confessio est in Christo sine teste et argumento non credere. Nempe ipsi uos dicere soletis idcirco nihil esse curiosius exquirendum quia simplex sit et absolute christiana credulitas. Quomodo ergo nunc fidei simplicitatem destruitis, iudiciis eam ac testibus fulciendo? EX VITA SANCTI SILVESTRI, UBI EI CUM IUDAEIS DISPUTANTI IOASI RABBI DIXIT: Rationi humanae non est committenda fides, quae Deum hunc suadeat credi quem tu unum Deum, patrem et filium et spiritum sanctum confiteris. AUGUSTINUS DE FIDE SYMBOLI AD LAURENTIUM PAPAM: Propheta dicit: Nisi credideritis, non intelligetis. ITEM: Quomodo sane Deus pater genuerit filium nolo discutias, nec te curiosius inferas in profundi huius arcanum, ne forte cum inaccessae lucis fulgorem pertinacius perscrutaris, exiguum ipsum quod mortalibus diuino munere concessum est, perdas aspectum. IDEM DE BAPTISMO PARVULORUM: Ubi de re obscurissima disputatur, non adiuuantibus diuinarum scripturarum certis clarisque documentis, cohibere se debet humana praesumptio, nihil faciens in alteram partem declinando. IDEM IN LIBRO DE MORIBUS ECCLESIAE CONTRA MANICHAEOS, CAP. II: Naturae quidem ordo ita se habet ut, cum aliquid dicimus, rationem praecedat auctoritas; nam infirma uideri ratio potest, quae cum reddita fuerit, auctoritatem postea per quam firmetur assumit. IDEM: Innumerabiles sunt in scripture sacra quaestiones quae non finiendae sunt ante finem, ne finiatur uita sine fide; sed plane retenta iam fide ad exercitandam delectationem fidelium mentium studiose requirendae sunt, et quod in eis eluxerit sine superbia communicandum et quod latuerit sine salutis dispendio tolerandum. IDEM IN PSALMO XXXIX: Nonne superbus inueniris cum dicis, Primo uideam et sic credam? ITEM: Facilius in negotiis fidei testimoniis /115/ creditur quam ratio inuestigetur. IDEM SUPER IOHANNEM, HOMILIA XXVII: Mea doctrina non est mea sed eius qui me misit. Audiat consilium qui dicit, Nondum intellexi. Vidit utique Christus hoc profundum non omnes intellecturos et in consequenti dedit consilium, Intelligere uis? crede: Deus enim per prophetam dixit: nisi eredideritis, non intelligetis. Ad hoc pertinet quod etiam secutus adiunxit: si quis uoluerit uoluntatem eius facere, cognoscet de doctrina, utrum ex Deo sit, an ego a me ipso loquar. Si non intellexisti, inquam, crede; intellectus enim merces est fidei. Ergo noli quaerere intelligere ut credas sed crede ut intelligas, quondam nisi credideritis, non intelligetis. Quid est: cognoscet de doctrina? hoc est, intelliget. Quid est: si quis uoluerit uoluntatem eius facere? hoc est credere. Quis nesciat hoc esse facere uoluntatem Dei operari opus eius? Ipse autem Dominus alio loco ait: hoe est opus Dei, ut credatis in eum quem ille misit. IDEM HOMILIA XXXVII: Nos ergo fide praeeunte quae sanat oculum cordis, quos intelligimus sine obscuritate capiamus; quod non intelligimus sine dubitatione credamus. IDEM LIB. VIII DE TRINITATE: Priusquam intelligamus credere debemus uigilandumque nobis est ne ficta sit fides rostra. Si autem falsum de illa credimus, inanis erit spes et non caste caritas. AMBROSIUS: Si ratione conuincor, fidem abnuo. HIERONYMUS SUPER IEREMIAM, LIB. VI: Quid sibi in loco hoc uoluerit editio uulgata, possem dicere et sensum aliquem reperire, nisi de uerbis Dei humano sensu argumentari esset sacrilegium. GREGORIUS DOMINICO EPISCOPO: Quamquam ergo haec se ita habent et desideremus omnes haereticos a catholicis sacerdotibus uigore semper rationeque compesci. IDEM IN PASTORALI, /116/ CAP. XXX: Aliter admonendi sunt sapientes huius saeculi, atque aliter hebetes; illos plerumque rationis argumenta, istos nonnunquam melius exempla conuertunt. Illis nimirum prodest ut in suis allegationibus uicti permaneant; istis uero aliquando sufficit, ut laudabilia aliorum facta cognoscant. IDEM MORALIUM LIB. XIX: A ueritate auertentes auditum ad fabulas conuertuntur. Scripta Dei ubique reperta opponuntur oculis sed haec cognoscere homines dedignantur. Paene nullus quaerit scire quod credidit. IDEM BONIFACIO: Si ita, ut audieram, magnitudo uestra intentione sollicita de animae suae uita cogitaret, nequaquam mihi de fide sua per epistolas sed per semetipsam posceret respondere, ut et uos de nostra ratione et nos de uestra credulitate gauderemus. Nam nos, licet in omnibus causis, in his praecipue quae Dei sunt, ratione magis stringere homines quam potestate festinamus. NICOLAUS PAPA AD CONSULTA BULGARORUM, CAP. XLI: De his qui christianitatis bonum suscipere renuunt, nihil aliud scribere possumus, nisi ad fidem rectam monitis et exhortationibus et ratione eos potius quam ui conuincatis. ISIDORUS SENTENTIARUM LIB. II, CAP. II: Fides nequaquam ui extorquetur sed ratione atque exemplis suadetur. Quibus autem exigitur uiolenter, perseuerare in eis non potest; exemplo, ut ait quidam, nouellae arboris cuius si quis cacumen uiolenter impresserit, denuo dum laxatur in id quod fuerat confestim reuertitur. HILARIUS DE TRINITATE, IN XII: Oportet eos, qui Christum praedicant mundo, irreligiosis mundi imperfectisque doctrinis per scientiam sapientis omnipotentiae contra ire, iuxta illud apostoli: Nostra enim arma non sunt carnalia sed potentia Deo /117/ ad destructionem munitionum rationis, destruentia et omnem altitudinem eleuatam aduersus cogitationem Dei. Fidem non nudam apostolis atque inopem rationis reliquit; quae quamuis potentissima ad salutem sit tamen, nisi per doctrinam instruatur. habebit quidem inter aduersa tutum diffugiendi recessum, non etiam retinebit constantem obnitendi securitatem, eritque ut infirmioribus sunt post fugam castra, non etiam ut castra habentibus adest interrita fortitudo. Contuendae ergo sunt insolentes aduersus Deum dispositiones, et destruenda rationum fallacium munimenta, et eleuata ad impietatem ingenia conterenda, nec carnalibus armis sed spiritalibus, nec terrena doctrina sed caelesti sapientia, ut quanta rerum diuinarum humanarumque discretio est tanta ultra terrena studia ratio caelestis excedat. HIERONYMUS IN EPISTOLA AD GALATAS, LIB. I, LAUDANS SANCTAM MARCELLAM: Scio equidem ardorem eius, scio fidem, quam flammam habeat in pectore, superare sexum, obliuisci homines, et diuinorum uoluminum tympano concrepante rubrum huius saeculi pelagus transfretare. Certe, cum Romae essem, nunquam tam festina me uidit ut non de scripturis aliquid interrogaret; nec uero, more pythagorico, quidquid responderam rectum putabat, nec sine ratione praeiudicata apud eam ualebat auctoritas, sed examinabat omnia et sagaci mente uniuersa pensabat, ut me sentirem non tam discipulam habere quam iudicem. AUGUSTINUS AD VALERIUM COMITEM, DE NUPTIIS ET CONCUPISCENTIA: Quod licet fide robustissima irriseris, bonum est tamen ut etiam noueris defendendo adiuuare quod credimus. Et apostolus enim Petrus paratos nos esse praecepit ad satisfactionem omni poscenti nos rationem de fide et spe nostra. Et apostolus Paulus Sermo, inquit, uester sit in gratia sale conditus, ut sciatis, quomodo oporteat uos unicuique respondere. IDEM IN TRACTATU DE MISERICORDIA: Petite orando, quaerite disputando, pulsate rogando. IDEM IN SECUNDO DE /118/ DOCTRINA CHRISTIANA: Restant ea quae non ad corporis sensus sed ad rationem pertinent, ubi disciplina regnat disputationis et numeri. Sed disputationis disciplina ad omnia genera quaestionum, quae in sanctis litteris sunt, penetranda plurimum ualet. Tantum ibi cauenda est libido rixandi et puerilis quaedam ostentatio decipiendi aduersarium. Sunt enim multa quae appellantur sophismata, falsae conclusiones rationum, et plerumque ita ueras imitantes ut non solum tardos sed ingeniosos etiam minus attentos decipiant. Quod genus captiosarum conclusionum scriptura, quantum existimo, detestatur illo loco ubi dictum est: Qui sophistice loquitur, odibilis est. BEDA IN I EPISTOLA PETRI APOSTOLI: Dominum autem Christum sanctificate in cordibus uestris, parati semper ad satisfactionem omni poscenti uos rationem de ea quae in uobis est spe, ut in eo quod detrahunt de uobis confundantur, qui calumniantur uestram bonam in Christo conuersationem. Duobus modis de spe et fide nostra rationem poscentibus reddere debemus ut et iustas spei ac fidei nostrae causas omnibus intimemus, siue fideliter siue infideliter quaerentibus, et ipsam fidei ac spei nostrae professionem illibatam semper teneamus etiam inter pressuras aduersantium. Q. 002: QUOD FIDES SIT DE NON APPARENTIBUS TANTUM ET CONTRA. GREGORIUS HOMILIA VI, LIB. II IN EVANGELIO: Quia uidisti me, credidisti: Cum apostolus dicat: est enim fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium, profecto liquet quia fides illarum rerum argumentum est quae apparere non possunt. Quae enim sunt apparentia, fidem non habent sed agnitionem; sed aliud uidit, aliud credidit. A mortali quippe homine diuinitas uideri non potuit. Hominem igitur uidit et Deum confessus est dicens, Dominus meus et Deus meus. IDEM DIALOGORUM /119/ LIB. IV, CAP. VIII: Cum Paulus dicat: est enim fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium, hoc ueraciter dicitur credi quod non ualet uideri; nam credi iam non potest quod uideri potest. HAIMO IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS: Fides igitur est qua ueraciter credimus id quod nequaquam uidere ualemus. Sin autem quod credimus iam uidemus, fides non est habenda sed cognitio. AUGUSTINUS DE VERBIS DOMINI ET QUIBUSDAM SENTENTIIS PAULI APOSTOLI, SERMONE LXXX: Iustus ex fide uiuit, quia credit quod non uidet; filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus; quia nondum apparuit, ideo fides. Modo ergo fides antequam appareat quod erimus; scimus quod, cum apparuerit, similes ei erimus. Quare? quia uidebimus eum sicuti est. Apostolus dicit habitare Christum per fidem in rordibus nostris modo per fidem, tunc per speciem; modo per fidem, quamdiu in uia, quamdiu in peregrinatione; quamdiu enim sumus in rorpore, peregrinamur a Domino; per fidem enim ambulamus, non per speriem. Quid erit species? audi: ut sit Deus omnia in omnibus. Quicquid hic quaerebas, quicquid hic pro magno habebas, ipse tibi erit. Cum uenerimus, tenebimus; et iam uisio erit, non fides; et iam res erit, non spes; amabimus uidendo et tenendo. Ergo caritas perfecta erit, sicut ait apostolus: fides, spes, raritas, tria haer; maior autem horum raritas. Securi illo adiuuante perseuerantes in eo dicamus, Quis nos separabit a raritate Christi? tribulatio? an angustia? an gladius? etc. IDEM LIB. II DE BAPTISMO PARVULORUM: Quid enim magnum erat uidendo non mori eos qui crederent, credere se non moriturum? quanto est maius ita credere ut se speret moriturus sine fine uicturum. Denique hoc quibusdam in fine larg ie tur ut mortem is tam repentina commutatione non sentient sed simul cum resurgentibus rapiantur obuiam Christo et sic semper cum Domino uiuant. /120/ Et recte illis, quia non erunt iam posteri, qui propter hoc credant, non sperando quod non uident sed amando quod uident. Quae nec fides omnino dicenda est, quandoquidem fides ita definita est: fides est sperandarum sub.stantia rerum, argumentum non apparentium. IDEM SUPER IOHANNEM, HOMILIA: Et nunc diro uobis, priusquam fiat, ut rum fartum fuerit, redatis. Quid est hoc, cum magis credere homo habeat antequam fiat id quod credendum est? haec est enim laus fidei, si quod creditur non uidetur; nam quid magnum est si id creditur quod uidetur? secundum illam domini sententiam, quando discipulum arguit dicens: quia uidisti, rredidisti; beati qui non uiderunt et rrediderunt. Nam ipsa fides ita est definita: est autem fides sperandarum substantia rerum quae non uidentur. Quapropter quid sibi uult ut cum factum fuerit, credatis? Nam et ille cui dictum est: quia uidisti, credidisti, non hoc credidit quod uidit; cernebat carnem et credebat Deum in carne latentem. Sed etsi dicuntur credi quae uidentur, sicut dicit unusquisque oculis suis se credidisse, non tamen ipsa est quae in nobis aedificatur fides; sed ex rebus quae uidentur, agitur in nobis, ut ea credantur quae non uidentur. ITEM: Credituri non fide noua sed aucta, aut certe cum mortuus esset defecta, cum resurrexisset refecta. IDEM HOMILIA XXXIX: Quid promittit credentibus? Cognoscetis ueritatem. Non quia cognouerunt crediderunt sed ut cognoscerent crediderunt. Credimus ut cognoscamus, non cognoscimus ut credamus. Quid est enim fides nisi credere quod non uides? fides ergo est quod non uides credere; ueritas, quod credidisti uidere; ueritas est sed adhuc creditur, non uidetur. IDEM LIB. II QUAESTIONUM /121/ EVANGELIORUM: Iustitia Dei in eo reuelatur ex fide in fidem . Intelligitur quidem fides qua creduntur ea quae non uidentur; sed tamen est etiam fides rerum, quando non uerbis sed rebus ipsis praesentibus creditur quod futurum est, cum iam per speciem manifestam se contemplandam praebebit sanctis ipsa Dei sapientia. De qua fide rerum lucisque ipsius praesentiae forsitan Paulus dicit: Iustitia enim Dei in eo reuelatur ex fide in fidem. Dicit enim alio loco: Nos enim, reuelata farie gloriam Dei sperulantes, in eandem imaginem transformamur a gloria in gloriam. Sicut enim dicit hic de gloria in gloriam ita et ibi ex fide in fidem; de gloria scilicet euangelii, quo nunc credentes illuminantur in gloriam manifestae ueritatis. HAIMO SUPER EPISTOLAM AD EPHESIOS: Et ipse dedit quosdam quidem apostolos etc., donec occurramus omnes Christo in resurrectione in unitatem fidei et agnitionem filii Dei, id est, quousque unam fidem habeamus post resurrectionem et omnes aequaliter Deum cognoscamus. In praesenti siquidem saeculo, sicut est diuersitas scientiae ita est diuersa fides, quia alius plus, alius minus de Deo intelligit et, secundum quod intelligit et cognoscit, habet fidem. Post resurrectionem autem iam non erit diuersitas fidei quia, sicut omnes aequaliter Deum uidebunt, ita aequaliter fidem habebunt. BOETHIUS SUPER TOPICA CICERONIS, LIB. I: Argumentum est ratio quae rei dubiae facit fidem. Multa enim sunt quae faciunt fidem; sed quia rationes non sunt, nec argumenta esse possunt; ut uisus facit fidem his quae uidentur sed quia ratio non est uisus, nec argumentum esse potest. Q. 003: QUOD SIT CREDENDUM IN DEUM SOLUM ET CONTRA. AUGUSTINUS AD NEOPHYTOS, HOMILIA III: Quod autem /122/ interrogauimus, Credis sanctam ecclesiam? non eo modo interrogauimus ut quomodo in Deum creditur sic et in ecclesiam sanctam. Non ergo diximus ut in ecclesiam quasi in Deum crederitis. IDEM SUPER IOHANNEM, TRACTATU XXVIII: Dominus alio loco ait: ut rredatis in eum quem ille misit, ut in eum, non ut ei; daemones credebant ei, et non credebant in eum. Credimus Paulo sed non in Paulum; Petro sed non in Petrum. Credenti in eum, qui iustificat impium. Quid est credere in eum? Credendo amare, credendo diligere, credendo in eum ire et eius membris incorporari. Ipsa est fides quam definit plenissime apostolus dicens: sed fides quae per dilectionem operatur. IDEM DE BAPTISMO PARVULORUM, LIB. I: Credenti in eum qui iustificat impium. Quisquis ergo ausus fuerit dicere, iustifico te, consequens est ut dicat etiam, crede in me. Quod nemo sanctorum recte dicere potuit, nisi sanctus sanctorum: rredite in Deum et in me credite. IDEM IN EPISTOLA IOHANNIS, SERMONE X: Quid potuerunt plus credere daemones quam ut dicerent: scimus quia sis filius Dei? Quod dixerunt daemones hoc dixit et Petrus: tu es Christus, filius Dei uiui; et audit a Domino: beatus es Simon Bariona etc. Hoc dicebant daemones ut Christus ab eis recederet, nam dixerunt: quid uenisti ante tempus perdere nos? ITEM: Cum dilectione fides christiani; sine dilectione fides daemonis. Qui autem non credunt peiores sunt quam daemones et tardiores. Nescioquis non uult credere in Christum, adhuc nec daemones imitatur. Iam credit in Chris to sed odit Christum; habet confess ionem fidei in timore poenae non in amore coronae. Nam et illi puniri timebant. EX SYMBOLO FIDEI QUOD ROMAE HABETUR /123/ POST ALTARE SANCTI PAULI IN TABULA ARGENTEA LIGNO SUPERPOSITA, QUAM LEO TERTIUS FECIT COMPONI AD CAUTELAM FIDEI CATHOLICAE, SICUT IN EADEM TABULA SUBIUNCTUM EST: Credo in unum Deum patrem omnipotentem, factorem caeli et terrae, uisibilium omnium et inuisibilium; et in unum dominum Iesum Christum, filium Dei unigenitum, qui ex patre natus est ante omnia saecula; lumen de lumine, deum uerum de deo uero, natum non factum, consubstantialem petri, per quem omnia facta sunt; propter nos homines et propter nostram salutem, descendentem de caelo, et incarnatum de spiritu sancto et Maria uirgine et humanatum, crucifixumque pro nobis sub Pontio Pilato, et passum et sepultum, et resurgentem tertia die secundum scripturas, et ascendentem in caelis et sedentem ad dexteram patris, et iterum uenturum cum gloria iudicare uiuos et mortuos, cuius regni non erit finis; et in spiritum sanctum, dominum et uiuificatorem, ex patre procedentem, cum patre et filio coadorandum et conglorificandum, qui locutus est per prophetas; in unam sanctam, catholicam et apostolicam ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorem. Spero resurrectionem mortuorum et uitam futuri saeculi. Amen. Leo indignus tertius episcopus pro amore et cautela orthodoxae fidei fecit. AMBROSIUS DE SACRAMENTIS, SERMONE I: Credit etiam catecuminus in crucem Domini Iesu qua et ipse signatur. IDEM SERMONE II: interrogatus es, credis in Deum patrem omnipotentem? Dixisti credo, et mersisti. Iterum interrogatus es, credis in Dominum nostrum Iesum Christum et in crucem eius? Dixisti credo. IDEM IN LIBRO DE MYSTERIIS: Constringeris ut credas in filium sicut et in patrem, similiter in spiritum sanctum; hoc solo excepto quod in cruce solius /124/ Domini Iesu fateris tibi esse credendum. HIERONYMUS AD PAULAM ET EUSTOCHIUM, IN EXPOSITIONE EPISTOLAE PAULI AD PHILEMONEM: Audiens caritatem tuam et fidem quam habes in Domino Iesu et in omnes sanrtos eius: Credidit populus Domino et Moysi seruo eius; una atque eadem credulitas in Moysen refertur et Deum, cum populus, qui credebat in domino, aeque credidisse scribatur in seruum. Hoc autem non solum in Moyse sed in omnibus sanctis est, ut quicumque credit Deo, aliter eius fidem recipere non queat nisi credat et in sanctos eius. Quod autem dico tale est, nisi prius crediderit de sanctis eius uera esse quae scripta sunt. ITEM: Non ualebit adduci ad fidem ueteris testamenti nisi, quaecumque de patriarchis et prophetis et aliis insignibus uiris narrat historia, comprobarit ut ex fide legis ad fidem ueniat euangelii et iustitia Dei in eo reueletur ex fide in fidem. IDEM IN DISPUTATIONE LUCIFERIANI ET ORTHODOXI: Luciferianus dixit sed laico ideo ignoscendum est, quia ecclesiam Dei putans simpliciter accessit et iuxta fidem suam credens baptizatus est. Orthodoxus dixit, nouam rem asserts, ut christianus quisquam factus sit ab eo qui christianus non est. Accedens ad Arianos in qua fide baptizatus est? Nempe in ea quam habebant Ariani. Aut si iam ipse bene credebat et sciens ab haereticis baptizatus est, erroris ueniam non meretur. ITEM: Praeterea cum solemne sit in lauacro post trinitatis confessionem interrogare, credis in sanctam ecclesiam? credis remissionem peccatorum? in quam ecclesiam credidisse eum dicis? In Arianorum? sed non habent in nostram? Sed extra hanc baptizatus non potuit in eam credere quam nesciuit. /125/ Q. 004: QUOD AGNITIO NON SIT DE NON APPARENTIBUS SED FIDES TANTUM ET CONTRA. GREGORIUS HOMILIA VI, LIB. I1 IN EVANGELIO: Profecto liquet quia fides illarum rerum argumentum est quae apparere non possunt; quae enim sunt apparentia fidem non habent sed agnitionem. HAIMO IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS: Fides igitur est qua ueraciter credimus id quod nequaquam uidere ualemus. Sin autem quod credimus iam uidemus fides non est habenda sed cognitio. PAULUS IN II EPISTOLA AD CORINTHIOS: Et nos credimus propter quod et loquimur; scientes quoniam qui suscitauit Iesum, et nos cum Iesu suscitabit et constituet uobiscum. ITEM: Scimus enim quoniam, si terrestris domus nostra dissoluatur, habemus domum aeternam in caelis. AUGUSTINUS LIB. I RETRACTATIONUM: Quod dixi multum interesse utrum aliquid certa mentis ratione teneatur, quod scire dicimus, uel fama an litteris credendum posteris utiliter commendetur, et paulo post: Quod scimus igitur debemus rationi, quod credimus, auctoritati, non sic accipiendum est ut in sermone usitatiore uereamur nos dicere scire quod idoneis testibus credimus. Proprie quippe cum loquimur, id solum sciri dicimus quod mentis firma ratione comprehendimus. Cum uero loquimur uerbis consuetudini aptioribus, non dubitemus dicere scire nos et quod percipimus nostri corporis sensibus et quod fide dignis credimus testibus. IDEM AD PAULINUM: Satis est ut inter uidere et credere hoc distare dicamus, quod praesentia uidentur, creduntur absentia. ITEM: Constat igitur nostra scientia ex uisis rebus et creditis. /126/ ITEM: Non autem immerito scire nos dicimus non solum ea quae uidimus uel uidemus uerum et illa quae idoneis commoti testimoniis credimus. Q. 005: QUOD NON SIT DEUS SINGULARIS ET CONTRA. ATHANASIUS IN SYMBOLO FIDEI: Et tamen non tres Dii sed unus est Deus. AUGUSTINUS QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS CAP. LIX: Unus quidem est sed non singularis; habet ex aeternis in mysterio alterum qui sit cum altero. ITEM: Deus pater habet in se alterum cum altero, sicut dixi. AMBROSIUS DE FIDE, AD GRATIANUM IMPERATOREM: Quod unius est substantiae separari non potest, etsi non sit singularitatis sed unitatis. Singularitas ad personam pertinet, unitas ad naturam. HILARIUS DE TRINITATE, LIB. IV: Et dixit Deus: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Sustulit singularis intelligentiam professione consortii. Consortium autem esse aliquod solitario ipsi sibi non potest; neque rursum recipit solitarii similitudo faciamus. ITEM: Solitario conuenit faciam et meam, non solitario uero faciamus et nostram. ITEM: De rubo apparuit Dei angelus Deus, non ideo non Deus quia angelus Dei est; neque rursum angelus Dei non idcirco quia Deus est. Sed significata personarum distinctione ac manifestata sacramentorum caelestium dispensatione, non solitarium deum docuit opinandum. HORMISDA PAPA AD lUSTINUM IMPERATOREM: Seruemus propria unicuique personae, ut nec personis diuinitatis singularitas denegetur /127/ nec ad essentiam hoc quod proprium nominum est transferatur. GREGORIUS LEANDRO EPISCOPO: Reprehensibile esse nullatenus potest infantem in baptismate uel ter uel semel mergere, quando et in tribus mersionibus personarum trinitas et in una potest diuinitatis singularitas designari. ISIDORUS ETYMOLOGIARUM LIB. VII, CAP. IV: Trinitas in relatiuis personarum nominibus est; deltas uero non triplicatur sed in singularitate est; quia si triplicetur deorum inducimus pluralitatem. Nomen autem deorum in angelis et in sanctis hominibus ideo pluraliter dicitur quod non sint merito aequales; de quibus psalmus: ego dixi, dii estis. De patre autem et filio et spiritu sancto, propter unam et aequalem diuinitatem non nomen deorum sed Dei esse ostenditur. Q. 006: QUOD SIT DEUS TRIPARTITUS ET CONTRA. AUGUSTINUS IN ENCHIRIDION CAP. XI: Satis est christiano rerum creatarum causam non nisi credere bonitatem creatoris qui est Deus unus; nullamque esse naturam quae non aut ipse sit aut ab ipso, eumque tripartitum, patrem scilicet et filium et spiritum sanctum. IDEM DE TRINITATE, LIB. VII, CAP. VII: Non quondam Deus trinitas est ideo triplex putandus est; alioquin minor esset in singulis quam in tribus pariter. Q. 007: QUOD IN TRINITATE NON SINT DICENDI PLURES AETERNI ET CONTRA. ATHANASIUS IN SYMBOLO FIDEI: Et tamen non tres /128/ aeterni sed unus aeternus. ITEM: Sed totae tres personae coaeternae sibi sunt et coaequales. AUGUSTINUS IN LIBRO CONTRA V HAERESES: Pater pater est, filius filius est; et ille nunquam non pater fuit et iste nunquam non fuit filius; ambo aeterni nec coeperunt esse nec desistunt. ITEM: Ignis et splendor temporales sunt, pater autem et filius aeterni sunt. Dualitas in prole, unites est in deitate. IDEM IN LIBRO DE AGONE CHRISTIANO: Credimus ergo in patrem et filium et spiritum sanctum. Haec aeterna sunt et incommutabilia, id est unus Deus, unius substantiae trinitas aeterna; Deus, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia. Q. 008: QUOD NON SIT MULTITUDO RERUM IN TRINITATE VEL QUOD NON SIT TRINITAS ALIQUOD TOTUM ET CONTRA. EX LIBRO SENTENTIARUM PROSPERI, CAP. CCXXVIII: In trinitate diuine tanta est substantiae unites ut aequalitatem teneat, pluralitatem non recipiat. AUGUSTINUS DE TRINITATE LIB. VII, CAP. VII: In hac quoque trinitate cum dicimus personam patris, non aliud dicimus quam substantiam patris, quia persona patris non aliud est quam ipse pater. Ad se quippe dicitur persona, non ad filium uel ad spiritum sanctum, sicut Deus et similia. Hoc enim solum nomen est quod cum dicatur de singulis ad se, pluraliter non singulariter accipitur in summa. Dicimus namque, pater est persona et filius persona et spiritus sanctus persona. Pater tamen et filius et spiritus sanctus non sunt una persona sed tres personae. Unde cum dicimus /129/ tres personas unam essentiam, neque ut genus de speciebus neque ut speciem de indiuiduis praedicamus. Videtur posse dici ut tres homines una natura; sed plus sunt duo homines quam unus. Sed non est maior essentia pater et filius quam solus pater aut solus filius. ITEM: Non tantum est unus homo quantum tres homines simul, et plus aliquid sunt duo homines quam unus homo. At in Deo non est ita; non enim maior essentia est pater et filius simul quam solus pater aut solus filius sed tres simul personae aequales sunt singulis. EX EPISTOLA SANCTORUM AUGUSTINI ET ALYPII AD MAXIMUM, MEDICUM THENITANUM: Haec trinitas unius eiusdemque naturae atque substantiae non minor in singulis quam in omnibus, nec maior in omnibus quam in singulis; sed in solo patre uel in solo filio tanta est quanta in patre simul et filio, et tanta in spiritu sancto quanta simul in patre et filio. AUGUSTINUS SUPER IOHANNEM, TRACTATU XXXVII: Tres personae sed non tres dii. Est ibi aliquid ineffabile quod uerbis explicari non possit, ut et numerus sit et numerus non sit sed tres. Quid tres? deficit numerus. Ita Deus nec recedit a numero nec capitur numero, quia tres sunt, tamquam inest numerus. Si quaeris, quid tres? non est numerus. Unde dictum est: magnus Dominus noster et magna uirtus eius, etc. Ubi cogitare coeperis, incipis numerare; ubi numerabis, quid numeraueris non poses respondere. Quid sunt isti tres? pater et filius et spiritus sanctus; non tres did, non tres omnipotentes, non tres creatores. Hoc solum numerum insinuat quod ad inuicem sunt, non quod ad se sunt. Pater ad se est Deus, ad se est omnipotens, non ad se est pater sed ad filium; non est quid dicamus tres, nisi patrem et filium et spiritum sanctum. IDEM LIB. QUAESTIONUM AD OROSIUM: Sicut non dicimus tres Deos nec tres essential, ita nec tres sapientias nec tres spiritus. /130/ Si pater sit sapientia et filius sapientia, et spiritus sanctus sapientia, non tamen tres sapientiae sed una, nec tres spiritus sed unus, nec tres essentiae sed una, quia hoc est illi esse quod sapientem esse uel spiritum esse. BOETHIUS DE TRINITATE, LOQUENS DE SIMPLICITATE DlVINAE SUBSTANTIAE: Quod non est, inquit, hoc atque hoc sed tantum est hoc, illud uere est id quod est, et hoc fortissimum, quod nullo nititur. Quocirca hoc est uere unum in quo nullus numerus, nullum in eo aliud praeter id quod est. Neque enim subiectum fieri potest; forma enim est, formae uero subiectae esse non possunt. ITEM: Nulla igitur in eo diuersitas, nulla ex diuersitate pluralitas, nulla ex accidentibus multitudo, atque idcirco nec numerus. ITEM: Ubi uero nulla est differentia, nulla est omnino pluralitas. Quare nec numerus. Igitur unitas tantum. ITEM: Numerus enim duplex est; unus quidem quo numeramus, alter uero qui in numerabilibus rebus constat. ITEM: Ergo in numero, quo numeramus, repetitio unitatum facit pluralitatem. In rerum uero numero non facit pluralitatem unitatum repetitio, uelut si de eodem dicamus gladius unus, mucro unus, ensis unus, repetitio quaedam est eiusdem, non numeratio diuersorum, uelut si dicam sol, sol, sol. Non igitur si de patre et filio et spiritu sancto tertio praedicatur Deus idcirco trina praedicatio numerum facit. ITEM: Non uero ita dicitur pater et filius et spiritus sanctus quasi multiuocum quiddam; nam mucro et ensis et ipse est et idem; pater uero ac filius et spiritus sanctus idem equidem est, non uero ipse. In qua re paulisper considerandum est. Requirentibus enim, ipse est pater qui filius? minime inquiunt. Rursus, idem alter qui alter? negatur. Non est igitur inter eos in re omni indifferentia. Quare subintrat numerus quem ex subiectorum diuersitate confici superius explanatum est. /131/ ITEM: De forma eius superius demonstratum est quod is sit forma et unum uere nec ulla pluralitas. ITEM: Quae secundum rei alicuius in eo quod ipsa est proprietatem non faciunt praedicationem, nihil alterare uel mutare queunt nullanque omnino uariare essentiam. Quocirca si pater ac filius ad aliquid dicuntur nihilque aliud ut dictum est, differunt nisi sola relatione, relatio uero non praedicatur ad id de quo praedicatur quasi ipsa sit sed secundum rem de qua dicitur, non faciet alteritatem rei de qua dicitur sed, si dici potest, quo quidem modo id quod uix intelligi potuit interpretatum est, personarum. ITEM: Quoniam uero Pater Deus et filius Deus et spiritus sanctus Deus, Deus uero nullas habet differentias quibus differat a Deo, a nullo eorum differt. Differentiae uero ubi absunt, abest pluralitas. Ubi abest pluralitas, adest unitas. ITEM: Trium igitur idonee constituta est unitas. Sed quoniam nulla relatio ad se ipsum referri potest facta est quidem trinitatis numerositas in eo quod est praedicatio relationis, seruata uero unitas in eo quod est indifferentia uel substantiae uel operationis uel omnino eius quae secundum se dicitur praedicationis. Ita igitur substantia continet unitatem, relatio multiplicat trinitatem. Nam idem pater qui filius non est nec idem uterque qui spiritus sanctus. Idem tamen Deus est pater et filius et spiritus sanctus; idem iustus, idem bonus, idem magnus, idem omnia quae secundum se poterunt praedicari. Sane sciendum est non semper talem esse praedicatiuam relationem ut semper ad differens praedicetur. Nam aequale aequali aequale est, et simile simili simile est, et idem ei quod est idem idem est; et similis est relatio in trinitate patris ad filium, et utriusque ad spiritum sanctum, eius quod est idem ad id quod est idem. Quod si id in cunctis aliis rebus non potest inueniri, facit hoc cognata caducis rebus alteritas. ATHANASIUS DE TRINITATE, LIB. /132/ VI, CAP. II: Maledictus qui secundum tres personas tres diuersas substantias in his confitetur, fiat, fiat. ITEM: Maledictus qui propter tria nomina personarum tres Deos aut tres substantias aut tres spiritus confitetur, fiat,fiat. HIERONYMUS IN EPISTOLA DE EXPLANATIONE FIDEI AD DAMASUM PAPAM: Confundentes Arium unam eandemque dicimus trinitatis substantiam. ITEM: Impietatem Sabellii declinantes tres personas expressas sub propriatate distinguimus. ITEM: Non enim nomina tantummodo sed etiam nominum proprietates, id est personas uel, ut Graeci exprimunt, ypostasis, hoc est subsistentias confitemur. Itaque substantia unum sunt, personis ac nominibus distinguuntur. IDEM AD EUNDEM DE NOVO NOMINE TRIUM HYPOSTASEOS: Interrogamus quid ypostasis posse arbitrentur intelligi. Tres personas subsistentes alunt; respondemus nos ita credere. Non sufficit sensus, ipsum nomen efflagitant, quia nescio quid ueneni in syllabis latet. Si quis autem ypostasin usiam intelligens, non in tribus personis unam ypostasin dicit, alienus a Christo est. ITEM: Tota saecularium litterarum schola nihil aliud ypostasin nisi usiam nouit. Et quis unquam, rogo, ore sacrilego tres substantias praedicabit? Una est Dei sola natura. Quisquis tria esse, hoc est tres ypostasis, dicit, tres naturas conatur asserere. Et si ita est cur ab Ario parietibus separamur, perfidia copulati? Sufficit nobis dicere unam substantiam tres personas perfectas, coaequales, coaeternas. Non bonae suspicionis est, cum in eodem sensu uerba dissentiunt; aut si rectum putatis tres ypostasis cum interpretationibus suis debere nos dicere non negamus. Sed mihi credite, uenenum sub melle latet; transfigurat /133/ se angelus Satanae in angelum lucis. HILARIUS SUPER PSALMUM CXXIX: Quisquis ita uolet credere ut corporalis Deus sit, quia ad imaginem eius homo factus est, compositum Deum esse statuet. Quidquid autem compositum est, necesse est non fuerit aeternum, quia compositio habet initium, quo comparatorum maneat. GENNADIUS DE ORTHODOXA FIDE: Omousion ergo id est coessentialis in diuinitate patri filius; omousion patri et filio spiritus sanctus. ISIDORUS ETYMOLOGIARUM LIB. VI, CAP. IV: Trinitas appellata est quod fiat totum unum ex quibusdam tribus quasi trinitas. ITEM: In hac trinitate alia appellatiua nomina, alia propria sunt. Propria sunt essentialis ut Deus Dominus omnipotens, immutabilis, immortalis; et inde propria, quia ipsam substantiam significant, qua unum sunt. Appellatiua uero pater et filius et spiritus sanctus et procedens, eadem et relatiua. AUGUSTINUS IN LIB. I DE DOCTRINA CHRISTIANA: Res aliae sunt quibus fruendum est, aliae quibus utendum. Illae quibus fruendum est, nos beatos faciunt. Istis quibus utendum est, tendentes ad beatitudinem adiuuamur. Frui est amore inhaerere alicui rei propter se ipsam; uti autem, quod in usum uenerit ad id quod amas obtinendum (referre) si tamen amandum est. Nam usus illicitus abusus potius uel abusio nominanda est. Si redire in patriam uolumus, ubi beati esse possimus, utendum est mundo, non fruendum, ut inuisibilia Dei per ea quae facta sunt intellecta conspiciantur. Res igitur quibus fruendum est, pater et filius et spiritus sanctus, eademque trinitas summa una quaedam res est, communisque omnibus fruentibus ea, si tamen res et non rerum omnium causa sit, si tamen et causa. IDEM LIB. VII DE TRINITATE, /134/ CAP. IV: Dum intelligatur saltem in aenigmate quod dicitur, placuit ita dici ut diceretur aliquid cum quaereretur quid tria sins, quae tria esse fides uera pronuntiat, cum et patrem non dicit esse filium, et spiritum sanctum quod est donum Dei nec patrem dicit esse nec filium. ITEM: Cum conaretur humana inopia loquendo proferre quod tenet de domino Deo, timuit dicere tres essentias ne intelligeretur in illa summa aequalitate ulla diuersitas. Rursus non esse tria quaedam non poterat dicere, quod Sabellius, quia in haeresim lapsus est, dixit. ITEM: Loquendi cause de ineffabilibus, ut fari aliquo possemus modo quod effari nullo modo possumus, dictum est a nostris Graecis una essentia tres substantiae, a Latinis una essentia uel substantia tres personae, quia, sicut iam diximus, non aliter in sermone latino essentia quam substantia soles intelligi. ITEM: Quod de personis secundum nostram, hoc est de substantiis secundum Graecorum consuetudinem. Sic enim dicunt illi tres substantias unam essentiam, quemadmodum nos dicimus tres personas unam essentiam uel substantiam. IDEM LIB. V, CAP. VIII: Quapropter illud praecipue teneamus, quidquid a se dicitur diuine sublimitas substantialiter dici; quod autem ad aliquid non substantialiter sed relatiue, tantamque uim esse eiusdem substantiae in patre et filio et spiritu sancto ut quidquid de singulis ad se ipsos dicitur non pluraliter in summa sed singulariter accipiatur. ITEM: Quidquid ergo ad se ipsum dicitur Deus et de singulis personaliter dicitur, et simul de ipsa trinitate non pluraliter sed singulariter dicitur. ITEM LIB. VII, CAP. VII: Pater ad se dicitur persona, non ad filium uel ad spiritum sanctum. IDEM DE CONCORDIA EVANGELISTARUM: Haec /135/ sententia, quod filius doctrina patris est, dissoluit Sabellianam haeresim, qui ausus est dicere patrem et filium duo nomina esse sed unam rem. Alicuius enim est doctrina filii si sua non est. IDEM IN EXPOSITIONE SYMBOLI AD PAPAM LAURENTIUM: Quomodo ignis caelestis generat ex se ipso splendorem lucis et producit uaporem, et cum sint tria in rebus, unum sunt in substantia, ita trinitas est una maiestas. HIERONYMUS IN PSALMO LXXXVI: Fundamenta eius in montibus sanctis. Eius siue Dei siue certe ecclesiae. Quae sunt autem fundamenta nisi pater et filius et spiritus sanctus? Loquitur Paulus: Quasi sapiens architectus fundamentum posui, hoc est fidem trinitatis. Et alio loco: Exspectabant enim ciuitatem habentem fundamenta, cuius artifex et conditor Deus. Quos possumus dicere montes? Apostolos. In illis erant fundamenta, ubi primum posita est fides ecclesiae. IDEM DE TRIBUS VIRTUTIBUS: Dauid in psalmo tres spiritus postulat dicens: Spiritu principali confirma me; spiritum rectum innoua in uisceribus meis; spiritum sanctum tuum ne auferas a me. Qui sunt isti tres spiritus? Principalis spiritus pater est. Rectus spiritus Christus est. Spiritus sanctus spiritus sanctus est. IDEM IN PSALMO L: Spiritum rectum ad uidendum et discernendum sicut ante rectus fuit in me. ITEM: Tu qui legis hic trinitatem summam intellige; spiritum sanctum, hoc est spiritum prophetiae; spiritu principali, patre; spiritum rectum, filium; spiritum sanctum, ipsum spiritum sanctum. ORIGENES SUPER EPIST. PAULI AD ROM. LIB. VIII: Quam beati pedes euangelizantium bona. Quae sint bona, quae bonis addidit, requiramus. Unum et uerum bonum, quia in patre et filio et spiritu sancto est, bona nominauit. /136/ Q. 009: QUOD NON SIT DEUS SUBSTANTIA ET CONTRA. BOETHIUS DE TRINITATE: Decem omnino praedicamenta traduntur quae de rebus omnibus uniuersaliter praedicantur, id est substantia, qualitas, quantitas etc. ITEM DE DEO: Substantia in illo non est substantia sed ultra substantiam; item qualitas et caetera quae euenire queunt. Nam cum dicimus Deus substantiam quidem significare uidemur sed eam quae sit ultra substantiam; cum uero iustus, qualitatem quidem sed non accidentalem sed eam quae sit substantia et ultra substantiam. Neque enim aliud est quod est, aliud quod iustus est sed idem est esse Deo quod iustum. Item cum dicitur magnus uel maximus, quantitatem quidem significare uidemur sed eam quae sit ipsa substantia talis qualem esse diximus ultra substantiam. IDEM IN SECUNDO TOPICORUM: Substantia est quod omnibus accidentibus possit esse subiectum; albedo autem nullis accidentibus subiecta esse potest, albedo igitur substantia non est. AUGUSTINUS IN VII DE TRINITATE LIB., CAP. IV ET V: Si hoc est Deo esse quod subsistere, ita non erunt dicendae tres substantiae ut non dicuntur tres essentiae, quemadmodum quia hoc est Deo esse quod sapere, sicut non tres essentias, ita non tres sapientias dicimus. Sic enim quia hoc est illi esse Deum quod esse, tam tres essentias quam tres Deos dici fas non est. Si autem aliud est Deo esse, aliud subsistere, sicut aliud est Deo esse, aliud patrem esse uel dominum esse (quod enim est ad se dicitur, pater autem ad filium, et dominus ad seruientem creaturam relatiue subsistit, sicut relatiue gignit et relatiue dominatur), ita iam substantia non erit substantia quia relatiuum erit. Sicut enim ab eo quod est esse /137/ appellatur essentia, ita ab eo quod est subsistere substantiam dicimus. Absurdum est autem ut substantia relatiue dicatur; omnis enim res ad se ipsam subsistit; quanto magis Deus? Si tamen dignum est, ut Deus dicatur subsistere. De his enim rebus recte intelligitur, in quibus subiectis sunt ea quae in aliquo subiecto esse dicuntur, sicut color in corpore. ITEM: Res mutabiles neque simplices proprie dicuntur substantia. Nefas est autem dicere, ut subsistat et subsit Deus bonitati suae atque illa bonitas non substantia sit uel potius essentia, neque ipse Deus sit bonitas sua sed in illo sit tanquam in subiecto. Unde manifestum est Deum abusiue substantiam uocari, ut nomine usitatiore intelligatur essentia, quae uere ac proprie dicitur ita ut fortasse Deum solum dici oporteat essentiam. Est enim uere solus, quia incommutabilis est, idque suum nomen Moysi esse nuntiauit, cum ait: Ego sum qui sum; et dices ad eos: qui est misit me ad uos. Sed tamen, siue essentia dicatur quod proprie dicitur, siue substantia quod abusiue, utrumque ad se dicitur non relatiue. Unde hoc est Deo esse quod subsistere; et ideo si una essentia trinitas, una etiam substantia. ITEM, IN EODEM CAPITULO EIUSDEM LIBRI: Loquendi causa de ineffabilibus, ut fari aliquo modo possemus quod effari nullo modo possumus, dictum est a nostris Graecis una essentia tres substantiae; a Latinis una essentia uel substantia tres personae; quia, sicut iam diximus, non aliter in sermone latino essentia quam substantia solet intelligi. ITEM: Quod de personis secundum nostram, hoc est de substantiis secundum Graecorum consuetudinem. Sic enim dicunt illi tres substantias unam essentiam, quemadmodum nos dicimus tres personas unam essentiam uel substantiam. ITEM LIB. V: Sic intelligamus Deum, quantum /138/ possumus, sine qualitate bonum, sine quantitate magnum, sine indigentia creatorem, sine situ praesentem, sine habitu omnia continentem, sine loco ubique totum, sine tempore sempiternum, sine ulla sui mutatione mutabilia facientem nihilque patientem. Quisquis Deum ita cogitat, etsi nondum potest omnino inuenire quid sit, pie tamen cauet quantum potest aliquid de illo sentire quod non sit; est tamen sine dubitatione substantia uel, si melius hoc appellatur, essentia, quam Graeci usiam uocant. HIERONYMUS AD DAMASUM, DE NOVO NOMINE TRIUM HYPOSTASEOS: Interrogamus quid ypostasis posse arbitrentur intelligi. Tres personas subsistentes aiunt; respondemus ita nos credere. Non sufficit sensus, ipsum nomen efflagitant, quia nescio quid ueneni in syllabis latet. Si quis autem ypostasis usiam intelligens non in tribus personis unam ypostasim dicit, alienus a Christo est. ITEM: Tota saecularium litterarum schola nihil aliud ypostasim nisi usiam nouit. Et quis unquam, rogo, ore sacrilego tres substantias praedicabit? Una est Dei sola natura. Quis tria, hoc est tres hypostasis, dicit, tres naturas conatur asserere. Et si ita est cur ab Ario parietibus separamur, perfidia copulati? Sufficit nobis dicere unam substantiam tres personas perfectas, aequales, coaeternas. Non bonae suspicionis est, cum in eodem sensu uerba dissentiunt; aut si rectum putatis tres ypostasis cum interpretationibus suis debere nos dicere, non negamus. Sed mihi credite, uenenum sub melle latet; transfigurat se angelus Satanae in angelum lucis. IDEM AD EUNDEM: Confundentes Arium unam eamdemque dicimus trinitatis substantiam. ITEM: Impietatem Sabellii declinantes tres personas expressas sub proprietate distinguimus. ET POST ALIQUA: Non enim nomina tantummodo sed etiam nominum proprietates, id est /139/ personas uel, ut Graeci exprimunt, hypostasis, hoc est subsistentias confibemur. ITEM: Itaque substantia unum sunt, personis ac nominibus distinguuntur. Q. 010: QUOD DEUS INTER OMNIA CONNUMERANDUS SIT HOC EST UNUM ALIQUID EX OMNIBUS ET NON. PAULUS IN EPISTOLA PRIMA AD CORINTHIOS: Omnia enim subiecit sub pedibus eius. Cum autem dicat: omnia subiecta sunt ei, sine dubio praeter eum qui subiecit ei omnia. AMBROSIUS DE INCARNATIONE DOMINICA: Caueamus ne et nostrum alicui dicatur, Si recte offeras, recte autem non diuidas, peccasti, quiesce; hoc est, si nesciamus quae propria diuinitatis incarnationisque distinguere, si creatorem cum suis operibus conferamus, si auctorem temporum dicamus coepisse post tempora. Neque enim potest fieri ut per quem sunt omnia, sit unus ex omnibus. Nolo nobis credatur, scripture recitetur; non ego dico a me quod in principio erat Verbum sed audio; non ego affingo sed lego, quod omnes legimus sed non omnes intelligimus; et cum legitur, audimus omnes. In principio erat Verbum, hoc est remaneat caelum. Denique in principio fecit Deus caelum et terram; aliud est fecit, aliud est erat. Quod fit, incipit; quod erat, principium non accepit sed praeuenit. Remaneant et tempora, quia post caelum tempora. Remaneant etiam angeli, etsi principium eorum non inuenio, erat tamen quando non erant. Si ergo principium eorum inuenire non possum, quos certum est habere principium, quomodo possum inuenire Verbi principium, a quo omne principium non solum creaturarum sed etiam cogitationum nostrarum? IDEM DE FIDE AD GRATIANUM LIB. VI: Non enim inter omnia sed super omnia spiritus sanctus est. ITEM: Quod si non seruit spiritus, omnia autem seruiunt, super /140/ omnia est spiritus quia non seruit sicut omnia. Seruire autem omnia liquet, sicut scriptum est: uniuersa seruiunt tibi. Dixit os spiritus per prophetam. Ergo cum uniuersa seruiant, si non seruit spiritus, utique inter uniuersa spiritus sanctus non est. ITEM: Omnia per filium scriptura dicit esse quae facta sunt. Cum autem factus non doceatur spiritus sanctus, utique nec inter omnia probari potest. Item scriptum est: Nobis autem unus Deus pater, ex quo omnia et nos per ipsum; et dominus Iesus Ghristus per quem omnia et nos per ipsum. Cum dicit: Iesus per quem omnia, ab omnibus utique excepit Dei filium, qui excepit et patrem. Itaque qui putant spiritum inter omnia debere numerari, quia omnia legunt facta per filium, etiam filium inter omnia adnumerandum putent, quia legunt ex Deo omnia. Q. 011: QUOD DIVINAE PERSONAE AB INVICEM DIFFERANT ET CONTRA. ATHANASIUS IN SYMBOLO FIDEI: Alia est persona patris, alia filii, alia spiritus sancti. ITEM: Pater a nullo est factus nec creatus nec genitus. Filius a patre solo est, non factus nec creatus sed genitus. Spiritus sanctus a patre et filio, non factus nec creatus nec genitus sed procedens. LEO PAPA IN SERMONE PENTECOSTES: In trinitate diuina nihil dissimile, nihil impar est. AMBROSIUS DE FIDE AD GRATIANUM, LIB. II: Apostolus dicit imaginem patris Christum esse. Arius dicit esse dissimilem, et uult ut pater dissimilem genuerit sui, quasi impotens qui generare sibi similem non potuerit. ITEM: Imago docet non esse dissimilem. AUGUSTINUS QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS CAP. CXLVIII: Qui me uidet, uidet et /141/ patrem, quia unum sunt natura pater et filius, hoc est in nullo discrepare alterum ab altero. ITEM CAP. LVIII: Unum qui uidet, uidet tres, dum nihil differs alter ab altero. HlLARIUS DE TRINITATE, LIB. I: Deus a Deo, ab ingenito unigenitus, alter ab altero nihil differens, quia uita uiuentis in uiuo est. ITEM LIB. IV: Cum itaque legimus faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nos tram, quia sermo uterque ut non solitarium tantum ita neque differentem significat, nobis quoque nec solitarius tantum nec diuersus est confitendus; cognita per id quod nostram imaginem dicit, non imagines nostras unius in utriusque proprietate naturae. Q. 012: QUOD IN TRINITATE ALTER SIT UNUS CUM ALTERO ET CONTRA. HYMNUS AMBROSIANUS AD TERTIAM: Nunc sancte nobis spiritus, unus patris cum filio. HIERONYMUS IN EPISTOLA AD GALATAS, LIB. II: Qui cum secundum Deum unus sit ipse cum patre, secundum mediatoris officium alius ab eo intelligitur. HILARIUS DE TRINITATE, LIB. I, DE PATRE LOQUENS ET FILIO: Ut unum fide nostra sit uterque, non unus. Q. 013: QUOD DEUS PATER SIT CAUSA FILII ET CONTRA. AUGUSTINUS LIB. I SUPER GENESIM, CONTRA CALUMNIAS MANICHAEORUM: Qui dicit, quare Deus fecit caelum et terram? respondendum est illi, quia uoluit. Voluntas enim Dei cause est caeli et terrae, et ideo maior quam caelum et terra. Qui autem dicit, quare uoluit? maius aliquid /142/ quaerit quam est uoluntas Dei. Nihil autem maius inueniri potest. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM LXXXIII, CAP. XXX: Qui quaerit, quare Deus uoluit mundum facere? causam quaerit uoluntatis Dei. Sed omnis causa efficiens est. Omne autem efficiens maius est quam quod efficitur. Nihil autem maius uoluntate Dei. Non ergo eius causa quaerenda est. IDEM IN VII CONFESSIONUM, LOQUENS AD DEUM: Nec cogeris inuitus ad aliquid quia uoluntas tua non est maior quam potentia; esset autem maior si te ipso tu ipse maior esses. ITEM: Voluntas et potentia Dei Deus ipse est. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM LXXXIII, CAP. XVII, DE FILIO DEI DISSERENS AIT: Deus omnium quae sunt causa est. Quod autem omnium causa est, et sapientiae suae causa est nec unquam Deus sine sapientia. Suae igitur sempiternae sapientiae causa est sempiterna nec tempore prior est quam sua sapientia. Q. 014: QUOD SIT FILIUS SINE PRINCIPIO ET CONTRA. HIERONYMUS IN PSALMO CIX: Tecum principium: Pater principium sed et filius principium. Principium enim non habet principium; si enim habuerit aliud principium, iam ipsum desinet esse principium. Quicquid ergo dederimus patri, hoc demus et filio. Si enim pater in filio et filius in patre, et omnia patris filii sunt et omnia filii patris sunt, et principium patris principium filii est. Ergo quod dicit hoc est: eo tempore quo patiebaris et dicebas: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum, et quasi de hominis loquebaris affectu, non quasi imbecillis rogabas. Tecum erat principium, tecum erat diuinitas, sed propterea deprecabaris auxilium, ut accepto /143/ auxilio dares sanctis tuis et illi splenderent. ITEM: Secundum hominem loquitur; si enim corpus hominis assumpsit, necesse est ut et hominis uerba suscipiat. FULGENTIUS IN LIB. DE IMMENSITATE FILII DEI: In principio erat Verbum. An forte, quia in principio erat aliquod, filio existendi audebimus assignare principium, et ideo sine initio natus esse non creditur? Absit. Ipse dixit: Ego sum alpha et omega, initium et finis; quia ipse inchoauit perficienda, ipse perfecit inchoate. Credimus igitur Dei filium sine aliquo suae natiuitatis initio de patris substantia genitum. IOH. CHRYSOSTOMUS SUPER EPISTOLAM PAULI AD HEBRAEOS IN SERMONE XIl: Melchisedech quomodo initium dierum neque finem uitae habuit. Quomodo? In illo non est narrate eius genealogia, sic et Christus, ipsa natura red, et sine initio et sine fine est. Sicut enim istius nescimus neque initium dici neque finem uitae, quod non sit scriptum, sic et nescimus filii uel initium uel finem. ITEM: Intueris sine initio filium, non quia non habet causam ex qua sit; hoc enim impossibile est; habet namque patrem; alioquin quomodo filius? sed quia non habebat initium uitae neque finem. IDEM IN EXPOSITIONE SYMBOLI QUAE SlC INCIPIT, UNIVERSALIS ECCLESIA CONGAUDET: Istum unicum Dei filium de substantia patris natum et genitum profitemur, et initium de patre habere dicimus. AUGUSTINUS DE TRINITATE, LIB. V, CAP. XIII: Dicitur relatiue pater idemque relatiue dicitur principium; sed pater ad filium dicitur, principium ad omnia quae ab ipso sunt. ITEM: Et principium dicitur filius. Cum enim diceretur ei: Tu quis es? respondit: Principium qui et loquor uobis. Creatorem quippe se ostendere uoluit cum /144/ dixerit se esse principium, sicut et pater principium est creaturae, quod ab ipso sunt omnia. ITEM: Unum ergo principium ad creaturam dicitur Deus, non duo uel tria principia. Ad se tamen inuicem in trinitate si gignens ad id quod gignit principium est, pater ad filium principium est quia gignit eum. Utrum autem et ad spiritum principium sit pater, quoniam dictum est: de patre procedit, non parua quaestio est. ITEM POST ALIQUA, IN SEQUENTI CAPITULO: Si et quod datur, principium habet eum a quo datur, fatendum est patrem et filium principium esse spiritus sancti. ITEM: Cognosci quod ab illo procedat qui tamen a filio procedit. Sed totius diuinitatis, siue melius dicitur deitatis, principium pater est. IDEM IN LIBR QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS, CAP. LVIII: Caput filii pater et caput spiritus sancti filius, quia de ipso accepit, et sicut pater misit filium ita et filius misit spiritum sanctum. ITEM CAP. XXIV: Hoc est ad imaginem Dei factum esse hominem, ut sicut ab uno Deo sunt omnia ita et ab uno homine omne genus humanum. Mulier de uiro facta est ut per eam natiuitas oriretur; filius uero Dei ideo natus est ut per ipsum fieret creatura. ITEM CAP. XCIV: Filium Dei perfectum natum de Deo nemo fidelium ambigit. Omnia enim diuinitatis paternae accepit nascendo de Deo patre. Tunc ergo accepit nomen quod est super omne nomen, id est ut hoc dicatur quod pater, Deus. Nam nihil apud eum futurum dicitur; omnia enim ante se habet. Ideo ad haec omnia creanda et restauranda natus est. Nam utique ordo et ratio hoc habet ut paterno nomini omne genu flectatur. Hoc pater donauit filio propter ea quae erat acturus; donauit autem quando genuit. Sic enim illum genuit ut in eodem honore esset quo ipse pater est. /145/ GENNADIUS DE ORTHODOXA FIDE ECCLESIASTICORUM DOGMATUM, CAP. I: Credimus unum esse Deum patrem et filium et spiritum sanctum; filium eo quod habeas patrem; spiritum sanctum eo quod sit ex patre et filio. Pater ergo principium deitatis, a quo filius natus a quo spiritus sanctus non natus sed ex Deo patre et Deo filio Deus procedens. Q. 015: QUOD DEUS NON GENUERIT SE VEL QUOD ETIAM SECUNDUM DIVINITATEM FILIUS FACTUS SIVE CREATUS DICATUR VEL QUOD PRINCIPATU QUODAM SIVE AUCTORITATE PRAECEDAT PATER ET CONTRA. AUGUSTINUS IN I DE TRINITATE: Qui putat huius potentiae Deum ut se ipsum ipse genuerit, eo plus errat quod non solum Deus ita non est, sed nec spiritalis creature nec corporalis. Nulla enim omnino res est quae se ipsam gignat. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS, CAP. VII: Deus perfectio est et nullius eget. Quid ergo opus fuit Christo ut nasceretur? Deus pater, cum ea quae non erant uoluisset existere, et maiestatis suae in hoc condignum opus sciret, prius de se filium generauit in quo ipse uideretur, qui nihil ab eo distaret, ut magnitudini suae congruus responderet effectus. Quid enim ultra posset facere quam ut se alterum qui perfectus est generaret? Hoc ergo perfectum opus est quo non potest uideri praestantius aliud. Deus enim ex quo sunt omnia, uolens et de creature prius filium quem in mysterio in se uel apud se habebat, generauit, per quem faceret quae facta sunt, ut ostenderet creaturae mysterium quod latuit in illo ex aeternis, sicut dicit apostolus. ITEM, CAP. CXLVIII: /146/ Deus omnipotens, cum magnitudine ac bonitate praestantior sit, magnum aliquid et maxime bonum edere ex se atque exhibere debuerat. Sed si quid edidisset quod contra modum excellentiae suae fores, aut non potuisse amplius, quod in omnipotente non cadit, aut noluisse, quod in benignissimum esse uideretur. Certe in summo Deo grande non fuerat fecisse, quod intra se positum uim plenae summitatis non esset habiturum. Supra se ergo nihil erat. Nihil est enim quod Deum uincat. Infra se parum fuerat, quia minus maximo non congruebat. Simillimum itaque suum filium creans edidit ex se quasi alterum se. ITEM: Qui ergo habuit filium totis sibi similitudinis partibus congruentem, hoc est unicus unicum, beatus beatum, maximus maximum, sempiternus aeternum, habuit itaque ante mundum creatae sobolis principatum, de quo rebus oriundis impertiebat exemplum ut gignentium germina suis respondere seminibus cogerentur. Nec sane aliter sinebat ordo legitimus quam ut pater rerum futurus ante esse debuerat pater proprius, hoc est proprii sui fetus. ITEM: Ex se id quod in se et secum semper habuit, eduxit et protulit; ut si lucem ex sole nasci dicam quod ab eo procedat, non utique quasi aliquando sine luce sol aut esse possit aut fuerit. IDEM IN LIB. CONTRA V HAERESES: Hermes, qui latine Mercurius dicitur, scripsit librum qui logos tileos appellatur, id est uerbum perfectum. Magnum nomen libri huius quia magnus est de quo scriptus est. Audiamus quid loquatur de uerbo perfecto. Dominus, inquit, etiam omnium factor deorum secundum fecit dominum; hunc fecit primum et solum et uerum. Bonus autem ei uisus est et plenissimus omnium bonorum. Quantum plenissimus, euangelista dicat: de plenitudine eius omnes accepimus. Laetatus est et ualde dilexit tanquam unigenitum suum, quem primo /147/ factum dixit, unigenitum suum appellauit postea. Item alio loco dixit, Filius benedicti Dei atque bonae uoluntatis. Quaerebas, pagane, coniugem Dei? audi Mercurium, Coniugem Dei quaeris? coniux Dei bona uoluntas est. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS, CAP. LVIII: Spiritum sanctum, qui tertius sit a patre, secundus autem a Christo secundum numeri ordinationem, iuxta substantiam autem non esse et non differre unum ab altero. EX LIBRO QUAESTIONUM OROSII AD AUGUSTINUM: Orosius: Voluntate pater genuit filium an necessitate? Augustinus: Nec uoluntate nec necessitate; quia necessitas in Deo non est, praeire uoluntas sapientiam non potest. Igitur prius fuit rationabiliter sapere quam rationabiliter uelle. Nam quidam nostrum, cum eum interrogasset haereticus utrum uolens an nolens genuerit pater filium, laudabiliter respondisse fertur. Dic, inquit, et tu, haeretice, Deus pater necessitate est Deus an uoluntate? Si dixisset, necessitate, sequebatur grandis absurditas; si uoluntate, respondebatur illi, ergo uoluntate Deus est, non natura. IDEM DE VERBIS DOMINI, SERMONE IX: Insinuatur in nobis in patre auctoritas, in filio natiuitas, in spiritu sancto patris filiique communitas. ECCLESIASTICUS: Omnis sapientia a domino Deo est, et cum illo fuit semper et est ante aeuum. Sapientiam Dei praecedentem omnia, quis inuestigauit? Prior omnium creata est sapientia, et intellectus prudentiae ab aeuo. Fons sapientiae Dei in excelsis. HILARIUS SUPER PSALMUM CXXXVII: Tu formasti me et posuisti super me manum tuam. Utrumque significat: ut quod formauit antiquum sit, quod superposuit manum nouissimum sit. Quod enim secundum naturam diuinitatis formatus sit, apostolus docet dicens: qui cum in forma Dei esset; /148/ quod enim in forma est, formatur in forma, et ei pater naturae et diuinitatis est ut referri possit ad patrem et formatus ab ipso sit. IDEM DE TRINITATE, LIB. III: Secundum apostolum, quia in Christo inhabitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. Sed incomprehensibiliter, inenarrabiliter ante omne tempus et saecula, unigenitum ex his quae ingenita in se erant, procreauit, omne quod Deus est per caritatem atque uirtutem natiuitati eius impertiens; ac sic ingenito perfecto aeternoque patri unigenitus et perfectus et aeternus est filius. Ea autem quae ei sunt, secundum corpus quod assumpsit, bonitatis eius ad salutem nostram uoluntas est. IDEM IN XI: Verba quae loquor uobis, non a me loquor. Nam dum non a se loquitur, auctori eum necesse est debere quod loquitur. ITEM: Ad id quod agit secundum natiuitatem, sibi pater auctor est. RURSUS IN XII, DE NON NATO DEO PATRE ET NATO AB EO FILIO LOQUENS, AIT: Neque ipsum est non natum atque nasci: quia illud ab altero, hoc uero a nemine est. Et aliud est sine auctore esse semper aeternum, aliud quod patri, id est auctori est aeternum. Ubi enim pater auctor est ibi et natiuitas est. At uero ubi auctor aeternus est ibi et natiuitatis aeternitas est; quia sicut natiuitas ab auctore est ita et ab aeterno auctore aeterna natiuitas. ITEM: Quod ex aeterno natum est, id si non aeternum natum, iam non erit et pater auctor aeternus. Si quid igitur ei qui ab aeterno patre natus est ex aeternitate defuerit, id ipsum auctori, qui pater est, non est ambiguum defuisse, quia quod gignenti est infinitum, infinitum est etiam nascenti. ITEM: Ex aeterno nihil aliud quam aeternum; quod si non aeternum iam nec pater, qui generationis est auctor, aeternus est. ITEM: Ex te natus ostenditur ut nihil aliud quam te sibi significet auctorem. ITEM IN XII: Filius ex te Deo patre Deus /149/ uerus et a te genitus, post te ita confitendus ut tecum quia aeternae originis suae auctor aeternus es. Nam qui ex te est secundus a te est. AMBROSIUS IN EPISTOLA PRIMA PAULI AD CORINTHIOS: Caput Christi Deus. Dignum est ut filii caput pater dicatur quia est genitor eius. IDEM IN SECUNDA: Omnia autem ex Deo. Quamuis Christus nos redemerit, omnia tamen ex Deo, quia ab ipso est omnis paternitas ideoque necesse est praeferri personam patris. ITEM IDEM IN EPISTOLA AD EPHESIOS: Unus Deus et pater omnium, qui super est etc. Patrem Deum, quia nulli debet quod est, super omnia esse dixit etc. HIERONYMUS NICAENI CONCILII FIDEM EXPONENS: Absit ergo in filio Dei aliquid plus minusue, aut in loco aut in tempore aut in potentia aut in scientia aut in aequalitate aut in subiectione, cum dicitur, hoc ut deitati elus, non carni ascribatur. Si enim plus minusue aliquid inuenitur, excepto hoc quod genuerit pater filium et excepto hoc quod filius non ex semet ipso natus est sed de patre natus est proprie, aut inuidens aut impotens pater, insuper etiam temporalis agnoscitur. AUGUSTINUS DE INCARNATA DEITATE AD IANUARIUM DE FILIO DEI SIC AIT: Videamus etiam qualiter sentiendum sit, quod in sapientia Salomonis legimus, qui ait de sapientia, quia uapor est quidam uirtutis Dei etc. ITEM: Ex quo ostenditur semper fuisse uaporem istum uirtutis Dei nullum habentem initium nisi ipsum Deum; neque enim decebat aliud esse initium nisi ipsum, unde etiam est et nascitur, Deum. ITEM POST ALIQUA: Imago bonitatis eius; principalis namque bonitas sine dubio pater est, ex qua filius natus qui per omnia imago est patris; procul dubio etiam bonitatis eius conuenienter imago dicitur. Non /150/ enim aliqua alia bonitas existit in filio praeter eam quae est in patre. ITEM: Principalis bonitas in Deo patre sentienda est, ex quo uel filius natus uel spiritus sanctus procedens sine dubio bonitatis naturam in se fert, quae est in eo fonte de quo uel natus est filius uel procedens spiritus sanctus. CHRYSOSTOMUS SUPER MATTHAEUM: Ductus est Iesus in desertum a spiritu. A spiritu sancto ductus est sed non quasi minor maioris praecepto sed quasi maior minoris hortatu. Nam non solum ductus aut adductus dicitur qui alicuius potestate ducitur sed etiam ille qui alicuius rationabili exhortatione placatur. IDEM: Dixit paterfamilias procuratori suo. Sine dubio filius dicit spiritui sancto et, si uolueris, concedo tibi ut pater filio dicat. Non quaero utrum filius sit patris procurator, aut spiritus sanctus filii; sed hoc dico quia procurator domus et paterfamilias nec eiusdem substantiae possunt esse nec una persona esse nec aequalis dignitas. Si ergo alter paterfamilias, alter procurator patrisfamilias, quomodo locum habeat trinitas tua? Si autem eiusdem substantiae est et est minor, iniuriam facit substantiae. Si non aequalis dignitas ubi est una substantia? IDEM: Et uidit spiritum sanctum descendentem siout columbam et manentem super se. Non dixit hic est filius noster dilectus, ut ne quemadmodum Deus ita et spiritus sanctus uideatur pater Christi fuisse. Nam si aequales sunt per omnia, quemadmodum ille est paternitate honoratus, sic et spiritus sanctus. Si autem Deus quidem pater est quia filium habet, spiritus autem sanctus non est pater quia nec filium habet, non est per omnia aequalis. Nec dictum est, hi sunt filii mei dilecti, nec cum Christo etiam filius est quemadmodum Christus. Si autem non filius quemadmodum Christus sed minister fidelis Christi, non est aequalis Christo. PAULUS APOSTOLUS AD PHILIPPENSES: Hoc sentite in uobis /151/ quod et in Christo Iesu; qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo. ATHANASIUS IN SYMBOLO FIDEI: Filius a patre solo est, non factus, nec creatus sed genitus. ITEM: Sed in hac trinitate nihil prius aut posterius, nihil maius aut minus; sed totae tres personae coaeternae sibi sunt et coaequales. Q. 016: QUOD FILIUS DICATUR A PATRE GIGNI NON TANTUM GENITUS ESSE ET CONTRA. GREGORIUS IN IOB, LIB. XXXIII: Lingua mea calamus scribae. Quod loquimur transit, quod scribimus permanet. Lingua patris calamus scribae dicitur, quia ab eo uerbum illius coaeternum ac sine transitu generatur. AMBROSIUS DE FIDE AD GRATIANUM IMPERATOREM: Non haec sunt in Deo corporalibus aestimanda; incomprehensibiliter generatur filius; impassibiliter generat pater, et tamen ex se generat et ante omnem intellectum generat ut Deus uerus Deum uerum. HIERONYMUS, IN DEFINITIONE FIDEI CATHOLICAE NlCAENIQUE CONCILII SYMBOLI: Quod de substantia patris natus est semper, ipse ait saluator in euangelio: quod nascitur de carne caro est, et quod nascitur de spiritu spiritus est. AUGUSTINUS DE TRINITATE, LIB. V, CAP. XIII: Si gignens ad id quod gignit principium est, pater ad filium principium est quia gignit eum. IDEM DE GENERATIONE FILII EX DEO PATRE DISSERENS IN LIBRO LXXXIII QUAESTIONUM, CAP. XXXVIII: Melius est, inquit, semper natus quam qui semper nascitur, quia qui semper nascitur nondum est natus et nunquam natus est aut natus erit, si semper nascitur. Aliud est enim nasci, aliud natum esse; ac per hoc nunquam filius si nunquam natus; et si semper /152/ filius semper igitur natus. IDEM AD PASCENTIUM COMITEM ARIANUM: Quid ergo dicimus? Si natus est filius de patre, iam pater destitit gignere et, si destitit, coepit. Si autem coepit gignere, fuit aliquando sine filio. Sed nunquam fuit sine filio quia filius eius sapientia eius est. Ergo semper gignit pater et semper nascitur filius. Hic rursus timendum est ne putetur imperfecta generatio, si non dicimus natum esse sed nasci. Compatere mecum, obsecro, in his angustiis humanae cogitationis et linguae; et pariter confugiamus ad spiritum Dei per prophetam dicentem: Generationem eius quis enarrabit? GREGORIUS SUPER IOB LIB. XXIX: Dominus Deus Iesus Christus, in eo quod uirtus et sapientia Dei est, de patre ante tempora natus est, uel potius quia nec coepit nasci nec desiit, dicamus uerius semper natus. Non autem possumus dicere, semper nascitur, ne imperfectum esse uideatur. At uero ut aeternus designari ualeat et perfectus et semper dicamus et natus, quatenus et natus ad perfectionem pertineat et semper ad aeternitatem, quamuis hoc ipsum quod perfectum dicimus multum ab illius ueritatis expressione deuiamus. Quia quod factum non est, nec potest dici perfectum; et tamen infirmitatis nostrae uerbis Dominus condescendens,estote, inquit, perfecti, sicut et pater uester caelestis perfectus est. Q. 017: QUOD SOLUS PATER DICATUR INGENITUS ET NON. ISIDORUS ETYMOLOGIARUM LIB. VI: Pater solus non est de alio, ideo solus appellatur ingenitus. ATHANASIUS DE TRINITATE, LIB. VIII: Natiuitas filii Dei ante principium /153/ apud patrem est. Confiteor unum innascibilem et unum natum. Confiteor patrem omnipotentem sine initio, sine fine, qui omnia tenet et a nullo tenetur, omnia gubernat et a nullo gubernatur. Quantam habet pater uirtutem tantam habet et filius. Non diminuitur genitus ab eo, qui est innascibilis. Spiritus sanctus nec natus nec innascibilis; si autem dixero natum, duos filios statuo. GENNADIUS DE ORTHODOXA FIDE: Pater, inquit, principium deitatis, a quo filius natus, a quo spiritus sanctus non natus, quia non est filius, nec ingenitus, quia non est pater. GREGORIUS IN REGISTRO, CAP. I: Spiritum uero sanctum nec genitum nec ingenitum sed coaeternum, de patre et filio procedentem. AUGUSTINUS IN QUAESTIONIBUS AB OROSIO PROPOSITIS ET AB IPSO DISSOLUTIS, CAP. II: Spiritum sanctum neque genitum neque ingenitum fides certa declarat; quia si dixerimus ingenitum, patrem affirmare uidebimur; sin autem genitum, duos filios credere culpamur. Sed, quod certa fides tenet, nec ingenitus est nec genitus sed ab utrisque procedens, id est a patre et filio. IDEM IN LIB. V DE TRINITATE, CAP. VII: Quod ergo dicitur ingenitus, hoc ostendit quod non sit filius. Sed genitus et ingenitus commode dicuntur. Filius autem latine dicitur sed infilius ut dicatur non admittit loquendi consuetudo. Nihil tamen intellectui demitur si dicatur non filius quemadmodum etiam si dicatur non genitus pro eo dicitur ingenitus nihil aliud dicitur. ITEM: Non ergo iam dicemus ingenitum quamuis dici latine possit sed pro eo dicamus non genitum quod tantum ualet. Non ergo aliud dicimus quam non filium. ITEM: Ingenitus porro quid est nisi non genitus? Sicut enim genitus non ad se ipsum dicitur sed quod ex patre sit, ita, cum dicitur ingenitus, non ad se ipsum dicitur sed quod ex genitore /154/ non sit ostenditur. AMBROSIUS DE INCARNATIONE DOMINICA: Cum dudum audierint quidam dicentibus nobis filium Dei qui generatus sit, patri qui generauit inaequalem esse non posse, quamuis ille generatus sit iste generauerit, quia generatio non potestatis est sed naturae; aduersus illam quidem quaestionem uocem sibi arbitrantur acclusam. Sed uestigium uertunt, mutatione sermonis dicentes, quomodo possunt ingenitus et genitus esse unius naturae atque substantiae? Ergo ut respondeam, primum omnium ingenitum in scripturis diuinis nusquam inuenio, non legi, non audiui. Cuius mutabilitatis sunt homines istius modi, ut dicant nos usurpare non scripta, cum scripta dicamus, et ipsi obiiciant quod scriptum non sit? ITEM: Asserant, ubi ingenitum patrem legerint. ITEM: Verbum ingeniti, ubi legerint, demonstrent. Lectum est, inquiunt, nam Arius dixit ingenitum patrem, et genitum et creatum filium. Quo auctore contra apostolica scripta contendant, si modo Arii se discipulos fateantur! Sed si illi dicunt quod Arius, iustius ego debeo dicere quod apostolus dixit. Patrem non ingenitum, filium et genitum dixit. Quod legi, non nego immo libenter usurpo; quod non legi, usurpare non debeo. Sed usurpent ne forte dicant, quia genitum non legimus patrem ideo ingenitum existimare debemus. Intelligitur hoc ergo, non legitur; sed nec spiritum sanctum genitum legi. Ergo et spiritus sanctus ingenitus secundum uestram sententiam nominandus est. Q. 018: QUOD AETERNA GENERATIO FILII NARRARI VEL SCIRI VEL INTELLIGI POSSIT ET NON. HIERONYMUS SUPER ECCLESIASTEN, EO LOCO QUO DlCITUR: /155/ Quis scit spiritus filiorum hominum, si asoendat sursum et spiritus pecoris desoendat deorsum in terram? Adiciendo quis difficultatem rei uoluit demonstrare. Pronomen enim quis in scripturis sanctis non pro impossibili sed pro difficili semper accipitur, ut ibi: generationem eius id est Christi quis enarrabit? IDEM IN PROLOGO SUPER ISAIAM: Neque uero, ut Montanus somniat, prophetae in extasi sunt locuti, ut nescirent quid loquerentur, et, cum alios erudirent, ipsi ignorarent quid dicerent. Sed iuxta Salomonem, qui loquitur in prouerbiis: sapiens intelligit quae profert de ore suo, et in labiis suis portabit scientiam, etiam ipsi sciebant quid dicerent. ITEM: Quomodo sapientes prophetae, instar brutorum animalium, quid dicerent ignorabant? Legimus et in alio apostoli loco: Spiritus prophetarum prophetis subiecti sunt, ut sua habeant potestate quando taceant, quando loquantur. IDEM SUPER ISAIAM, LIB. I: Auditu audiui a domino. Propter hoc enim prius uocabantur uidentes, qui dicere poterant: Oculi nostri semper ad dominum. Istos cordis oculos et sponsa habebat in Cantico canticorum, cui sponsus dicit: Vulnerasti cor meum, soror mea sponsa, uno ex oculis tuis. Et in euangelio legitur: Lucerna corporis tui est oculus tuus. In ueteri quoque dicitur instrumento quod populus uidit uocem Dei. Ex quo Montani deliramenta conticeant, qui in exstasi et cordis amentia prophetas putat uentura dixisse; neque enim uidere poterant quod ignorabant. ORIGENES IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS, Secundum reuelationem mysterii temporibus aeternis taciti etc.: Sed requirendum est utrum ita dicat in /156/ silentio habitum, ut omnino nullus agnouerit nec ipsi quidem qui annuntiabant prophetae. Mihi quidem ualde absurdum uidetur ut dicamus prophetas ita scripsisse de sacramentis diuinis ut non intellexerint quae dicebant, cum scriptura dicat: Sapiens intelliget quae de ore eius procedunt et in labiis portat intellectum. Si uero non intellexerunt quae de ore proprio proferebant, non erant sapientes. Unde si stultum est prophetas negare sapientes fuisse, restat ut intellexerint quae proferebant. Paulus dicit se audisse uerba, quae non lioet homini loqui; non quod ipse ignoret quod audierit sed quod aliis pandere quae sibi sunt indicata non liceat. Ita ergo potest et hoc loco dictum uideri sacramentum in silentio habitum, quod scirent quidem prophetae sed hominibus, id est uulgo, non manifestauerint sed silentio texerint secundum praeceptum Dei usque quo tempus adesset et uerbum caro fieret. AUGUSTINUS SUPER IOHANNEM: In principio erat uerbum, et uerbum erat apud Deum, et Deus erat uerbum. Hoc animalis homo non percipit. Quid ergo, fratres, silebimus hinc? Quare ergo legitur, si siletur? aut quare auditur, si non exponitur? sed ut quid exponitur, si non intelligitur? Itaque quoniam rursus esse non dubito in numero uestro quosdam a quibus possit non solum expositum capi sed et antequam exponatur intelligi, non fraudabo eos qui possunt capere, dum timeo superfluus esse auribus eorum qui non possunt capere. IDEM DE TRINITATE, LIB. II: Non aliud est illi esse de patre, id est nasci de patre, quam uidere patrem; aut aliud uidere patrem operantem quam pariter operari. HIERONYMUS SUPER MATTHAEUM: Liber generationis Iesu Christi. In Isaia legimus generationem eius quis enarrabit? Non ergo putemus euangelium prophetae esse contrarium, ut quod ille impossibile dixit, effatu hic narrare incipiat; quia ibi de generatione diuinitatis, hic de incarnatione dictum est. AUGUSTINUS LIB. II CONTRA /157/ MAXIMINUM: Distinguere inter illam generationem et hanc processionem nescio, non ualeo, non sufficio, quia et illa et ista est ineffabilis; sicut propheta de filio ait: generationem eius quis enarrabit? Ita de spiritu sancto uerissime dicetur, processionem eius quis enarrabit? ATHANASIUS DE TRINITATE, LIB. VI, CAP. II: Maledictus qui inenarrabiliter filium uere genitum de substantia patris esse non confitetur, fiat, fiat. IDEM LIB. VIII: O homo, deitatem quaeris, uitupero te. Si credis, bene facis; credere tibi iussum est, non discutere permissum. Si autem discutis et dicis, quomodo pater? de lumine excidisti; et si dixeris, quomodo filius? occurret tibi: generationem eius quis enarrabit? Vide ergo ne similiter excidas a lumine; nemo enim nouit patrem nisi filius neque filium nisi pater. AMBROSIUS DE FIDE AD GRATIANUM IMPERATOREM: Mihi impossibili est generationis scire secretum. Supra potestates, supra angelos, supra cherubim, supra seraphim, supra omnem sensum est. Scrutari non licet superna mysteria; licet scire quod natus, non licet discutere quemadmodum. ITEM: Credere iussum est et non discutere permissum est. ITEM: Mysterium patris nec angeli potuerunt comprehendere. AUGUSTINUS LIBRO QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS: Cherubim et seraphim non comprehendunt penitus quid Deus sit, quia nemo nouit patrem nisi filius. Q. 019: QUOD DE AETERNA GENERATIONE FILII EX PATRE ILLUD SIT ACCIPIENDUM EGO HODIE GENUI TE ET CONTRA. AUGUSTINUS SUPER SECUNDUM PSALMUM: Filius meus es /158/ tu; ego hodie genui te. Quamquam possit etiam ille dies dictus uideri quo Deus secundum hominem natus est, tamen hodie quia praesentiam significat, atque in trinitate nihil praeteritum est quasi esse desierit, nec futurum quasi nondum sit sed praesens tantum accipitur secundum hoc quod dictum est: ego hodie genui te; quo sempiternam generationem sapientiae Dei, qui est unigenitus filius, fides sincera et catholica praedicat. IDEM IN LIBRO CONTRA V HAERESES: Audi adhuc, qui negas Deum genuisse filium, audi quid pater dicat per Isaiam: Numquid ego, qui alios parere facio, ipse non pariam? dicit dominus. Si ego qui generationem caeteris aliis tribuo, sterilis ero? dicit Dominus. Cui dictum est: filius meus es tu; ego hodie genui te. Irrides, cum audis hodie; apud Deum nunquam crastinum, nunquam hesternus dies est sed semper hodie. IDEM IN ENCHIRIDION, CAP. XLIX: Non enim renascebantur qui baptismate Iohannis baptizabantur sed quodam praecursorio ministerio, qui dicebat: parate uiam domino. Huic, in quo solo renasci poterant, parabantur. Huius enim baptismum est non in aqua tantum, sicut fuit Iohannis, uerum etiam in spiritu sancto, ut de illo spiritu sancto regeneraretur quisquis in Christum credit; de quo Christus generatus regeneratione non eguit. Unde uox illa patris quae super baptizatum facta est: ego hodie genui te; non unum illum temporis diem quo baptizatus est sed immutabilis aeternitatis ostendit, ut illum hominem ad unigeniti personam pertinere monstraret. Ubi enim dies nec hesterni fine inchoatur, nec initio crastini terminatur, semper hodiernus est. In aqua ergo baptizari uoluit a Iohanne, ut eius magna co mmendaretur humilitas. IDEM IN SERMONE II FERIAE PASCHALIS QUI SlC INCIPIT, NON MINUS ETIAM NUNC LAETARI DEBEMUS, QUAM HESTERNO DIE LAETATI /159/ SUMUS: Christus qui nos illuminauit nobis dies factus est; ipse pro nobis hodie genitus est, secundum quod ait Dauid ex persona Dei patris: Filius meus es tu; ego hodie genui te. Non quod in die illa genuerit filium, sed quod ipsum filium diem lucemque genuerit, quod fulgeat cunctis, luceat uniuersis. Hodie autem dicitur quod uelut praesens et indeficiens lumen de ipsa perpetuitate fulgoris una dies esse uidebatur; quod eum nec uetusta antiquitate subterfugiunt nec futura ignoratione praetereunt. ITEM: Quo autem tempore dictum sit filio: ego hodie genui te, scire debemus non illo quo ex Maria secundum carnem natus est neque illo quo secundum diuinitatem ex Dei patris ore processit sed illo tempore quo a mortuis resurrexit. Sicut enim apostolus Paulus ait: Resuscitans dominum Iesum, sicut scriptum est in psalmo: Filius meus es tu; ego hodie genui te. Recte ergo tunc hodie uocitatur, quando de inferorum tetra nocte ad superos uelut praeclarum lumen emicuit. IDEM IN TRACTATU DE INCARNATIONE DOMINI: De eo quod minor est patre et consubstantialis est matri, propheta cecinit dicens: ego hodie genui te. ITEM: Illa prophetia natiuitatem futurae carnis ostendit, eo quod de Maria uirgine nuper natus est. Nam de aequalitate diuinitatis eius cum patre non dicit: hodie genui te sed, ante luciferum genui te, id est antequam dies uel angeli fierent. AMBROSIUS DE SACRAMENTIS, LIB. III: Quid est regeneratio? Habes in Actibus apostolorum quod ille uersiculus in psalmo: Filius meus es tu; ego hodie genui te, ad resurrectionem spectare uideatur. Namque in Actibus apostolorum Petrus apostolus sic interpretatus est, quod tunc cum resurrexit filius a mortuis, uox patris resultauit: Filius meus es tu; ego hodie genui te. Unde primogenitus a mortuis dicitur; resurrectio est quando de morte ad uitam transimus. Sic et in baptismate, quoniam /160/ similitudo mortis est dum mergis, dum resurgis similitudo fit resurrectionis. Recte itaque secundum interpretationem apostoli Petri, sicut illa resurrectio regeneratio fuit ita et ista resurrectio regeneratio est. HILARIUS SUPER MATTHAEUM, CAP. II, DE DOMINO BAPTIZATO: Nam baptizato eo, reseratis caelorum aditibus, spiritus sanctus emittitur et specie columbae uisibilis agnoscitur, et istius modi paternae pietatis unctione perfunditur; uox deinde de caelo ita loquitur: Filius meus es tu; ego hodie genui te. IDEM IN II PSALMO: Natus est rursum ex baptismo et tum Dei filius ut et in id ipsum et in aliud nasceretur. Scriptum est autem cum ascendisset de aqua: Filius meus es tu; ego hodie genui te; sed secundum generationem hominis renascentis tum quoque ipse Deo renascebatur in filium. Sed id quod nunc in psalmo est: Filius meus es tu; ego hodie genui te, non ad uirginis partum neque ad lauacri regenerationem sed ad primogenitum ex mortuis pertinere apostolica auctoritas est. Namque in libro Actuum apostolorum ita dictum est: suscitans dominum nostrum Iesum, sicut et in psalmo primo scriptum est: Fitius meus es tu; ego hodie genui te, cum suscitauit eum a mortuis, amplius non regressurum in interitum. IDEM IN XI DE TRINITATE: Iesus quemadmodum in uirtute et spiritu Dei unctus sit, non ambiguum est, tunc cum ascendente eo de Iordane uox patris audita est: Filius meus es tu; ego hodie genui te, ut per hoc testimonium sanctificata in eo carnis unctio spiritalis uirtutis cognosceretur. ITEM: Denique ille prophetiae sermo posteriorem unctionem hanc, quae in tempore esset, ostendit dicens: Dilexisti iustitiam, et odisti iniquitatem propterea unxit te Deus. Meruisse posterius est quam esse. Si igitur natiuitati unigeniti Dei unctionem deputamus, quae unctio ob meritum dilectae iustitiae et perosae iniquitatis indulta sit, prouectus potius per unctionem unigenitus Deus quam genitus /161/ intelligetur; iamque per incrementa et profectus deus consummabitur, qui non natus deus sit sed in deum sit unctus ex merito; et iam per causam erit deus Christus, et non omnis cause per Deum Christum. Q. 020: QUOD PRIMUS PSALMUS DE CHRISTO SIT ACCIPIENDUS ET NON. HIERONYMUS IN MAIORI BREVIARIO: Et in uia peccatorum non stetit. Non dixit, non ambulauit (hoc quippe impossibile est, quia nullus absque peccato) sed non stetit, hoc est non perseuerauit in delicto sed per paenitentiam ad meliora conuersus est. ITEM: Et omnia quaecumque faciet prosperabuntur. Iudaei hunc psalmum dictum esse existimant de Iosia, qui solus inter profanos reges non abierit in consilio impiorum sed secutus sit legem Dei. Unde hoc, et omnia quaecumque faciet prosperabuntur, de nullo sanctorum accipi potest, nisi forte in futuro saeculo. Melius igitur de eo intelligimus homine qui a Saluatore assumptus est, non quod alium assumpsisse, alium assumptum esse testemur; sed quod idem filius Dei et filius hominis. IDEM IN MINORE BREVIARIO QUOD SlC INCIPIT, PSALTERIUM EST QUASI MAGNA DOMUS: Beatus uir qui non abiit. Quidam putant, ut beatus iste uir secundum hominem Christus sit sed imperitia est. Vir enim beatus hic Christus est, et Christus legem dedit, quomodo de Christo dicitur: in lege domini uoluntas eius? Denique quomodo alteri ligno comparatur, et dicitur: et erit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum. Omne quod comparatur minus est ab eo cui comparatur. Videtis igitur, super domini persona non potest interpretari psalmus sed generaliter de quolibet. /162/ Q. 021: QUOD ILLUD "ERUCTAUIT COR MEUM" DE GENERATIONE FILII SIT ACCIPIENDUM ET NON. HIERONYMUS IN PSALMO XL, Eructauit cor meum uerbum bonum: Psalmus iste initiatur uoce paterna. Eructauit cor meum uerbum bonum. Non de coniunctione corporea sed de corde protulit aequale sibi Verbum, per quod facta sunt omnia. Dico ego opera mea regi. Loquor uerbo, regi filio, et cuncta perficiuntur. IDEM DE FILIO PRODIGO: Vitulus saginatus, qui ad paenitentiae immolatur salutem, ipse Saluator est, cuius cotidie carne pascimur, cruore potamur, pinguedine saturati in ructum laudum eius erumpimus dicentes: eructuait cor meum etc.; licet quidam superstitiose magis quam uere, non considerantes textum psalmi, ex patris persona hoc arbitrantur intelligi. Q. 022: QUOD SOLUS FILIUS EX SUBSTANTIA PATRIS NON SIT ET CONTRA. HIERONYMUS LIB. II AD PAMMACHIUM ET MARCELLAM CONTRA ACCUSATOREM DEFENSIO: Multa in libro Eusebii scandala reperiuntur et apertissimae blasphemiae. Dicit filium patris ministrum, spiritum sanctum non de eadem patris filiique substantia. AMBROSIUS LIB. IV DE TRINITATE, CAP. V: Inuenta est in utero habens de spiritu sancto. Graecus habet ex spiritu sancto. Quod ergo ex aliquo est aut ex substantia est aut ex potestate eius. Ex substantia, sicut filius, qui ait: Ex ore Altissimi prodiui, sicut spiritus qui a patre procedit. Ex potestate, sicut illud est: unus Deus pater, ex quo omnia. NICAENA SYNODUS: Credimus in unum Deum patrem omnipotentem, omnium uisibilium inuisibiliumque factorem; et in unum dominum /163/ Iesum Christum, filium Dei natum ex patre unigenitum, hoc est ex substantia patris, Deum ex Deo, lumen ex lumine. Q. 023: QUOD SPIRITUS DOMINI FEREBATUR SUPER AQUAS INTELLIGENDUM SIT DE SPIRITU SANCTO ET NON. AMBROSIUS DE SACRAMENTIS, SERMONE I: Vidisti aquas non solas, crede diuinitatis illic adesse praesentiam. Spiritus inquit ferebatur super aquas. Dicit propheta: Verbo domini caeli firmati sunt, et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Qui superferebatur, operabatur. Accipe aliud testimonium: Non permanebit inquit Deus spiritus meus in hominibus, quia carnes sunt; quo ostendit Deus quia carnalem immunditiam gratia spiritalis auertit. IDEM IN HEXAMERON DE DIE PRIMO: Et spiritus domini ferebatur super aquas. Spiritum sanctum accipimus, ut in constitutione mundi opera trinitatis eluceant. Praemisso enim quia in principio fecit Deus caelum in terram, id est in Christo uel per filium, quia per ipsum facta sunt, supererat plenitudo operationis in spiritu, sicut scriptum est: Verbo domini caeli firmati sunt et spiritu oris omnis uirtus eorum. Spiritus Dei superferebatur aquas; ornando polos caeli germinaturis terris, quia per ipsum nouorum partuum semina germinare, secundum quod dixit propheta: Emitte spiritum tuum etc. Denique Syrus, qui uicinus Hebraeo est, sic habet: et spiritus domini fouebat aquas, id est uiuificabat, ut in nouas cogeret creaturas et fotu suo animaret ad uitam. Nam etiam spiritum sanctum legimus creatorem dicente Iob: spiritus diuinus qui fecit me. ITEM: Siue, ut quidam uolunt, aerem accipiant, respondeant qua ratione spiritum Dei dixerit, cum satis fuerit spiritum nuncupare. HIERONYMUS SUPER GENESIM, /164/ IN LIBRO HEBRAICARUM QUAESTIONUM: Et spiritus Dei ferebatur super aquas; pro eo quod in nostris codicibus scriptum est ferebatur, in hebraeo habet merefeth, quod nos appellare possumus incubabat siue confouebat, in similitudinem uolucris oua calue animantis. Ex quo intelligimus non de spiritu mundi dici, ut nonnulli arbitrantur sed de spiritu sancto, qui et ipse uiuificator omnium a principio dicitur; si autem uiuificator, et coeditor quod si conditor, et Deus. Emitte, inquit, spiritum tuum et creabuntur. AUGUSTINUS SUPER GENESIM, LIB. I: Spiritus domini ferebatur super aquas. Egenus atque indigens amor ita diligit ut rebus quas diligit, subiiciatur; propterea, cum commemoraretur spiritus Dei, in quo sancta eius beneuolentia dilectioque intelligitur, superferri dictus est, ne facienda opera sua per indigentiae necessitatem potius quam per abundantiam beneficentiae Deus amare putaretur. IDEM DE INCARNATA DEITATE, AD IANUARIUM: Spiritus igitur Dei qui super aquas ferebatur in principio, puto quod non sit alius quam spiritus sanctus, non tamen secundum historiam sed secundum intelligentiam spiritualem. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS, CAP. LVI: Si ideo spiritus sanctus putatur quia Dei esse spiritus legitur, inanis assertio est. Ait Dominus: Non permanebit spiritus meus in hominibus istis, propterea quod sunt caro. Et in subiectis: sed delebo, inquit, omnia ab homine usque ad pecus. Hoc utique dixit quia diluuium inducere habuit super terram. Numquid hic spiritus sanctus potest intelligi? De animabus enim dixit. Et in Ezechiele sic dictum est: Haec dicit Dominus ossibus istis: extendam super uos cutem, et dabo in uos spiritum meum, et uiuetis. ITEM: Et anima hominis spiritus dicitur et uentus similiter, et aer et anima pecoris et angeli et quaecumque acceperunt ut uiuant per substantiam propriam. ITEM: /165/ Quotiescumque autem spiritum, qui proprie de Deo est, uult scriptura significare, addit dicens spiritum sanctum, ut hoc non creatura intelligatur. Moyses autem cum creaturam hylicam, id est confusionem rerum, describeret quae utique sensu bruta est, super terram et abyssum tenebrosam spiritum domini superferri interfatus est, ut ex eo spiritu et loco in quo ferebatur, superior creatura, quam spiritalem dicimus, cognoscatur. Nam ex eo quod superferri illum dixit, creaturam illum significauit; quia omnis creatura Dei fertur uirtute, a quo accepit ut sit. Nam quis ordo est, ut spiritus sanctus super aquas ferretur quem constat utique super omnem esse creaturam? Q. 024: QUOD SPIRITUS SANCTUS PATER QUOQUE ET FILIUS DICI POSSIT ET NON. AUGUSTINUS DE TRINITATE, LIB. V: Spiritus sanctus secundum id quod scriptum est, quoniam Deus spiritus est, potest idem uniuersaliter dici quia et pater spiritus et filius spiritus et pater sanctus et filius sanctus. ET POST PAUCA: Spiritus sanctus quaedam patris filiique communio est, et ideo fortasse sic appellatur quia patri et filio potest eadem appellatio conuenire. Ut ergo ex nomine quod utrique conuenit utriusque communio significetur, uocatur donum amborum spiritus sanctus. IDEM IN XV: Multis exemplis doceri potest multarum rerum uocabula et uniuersaliter poni et proprie quibusdam rebus adhiberi. Hoc ideo dixi ne quis propterea nos inconuenienter existimet caritatem appellare spiritum sanctum quia et Deus pater et Deus filius potest caritas nuncupari. ITEM: Denique si in nobis Dei nihil maius est caritate et nullum est maius donum Dei quam spiritus sanctus, quid consequentius quam ut ipse sit caritas quae dicitur Deus et ex Deo? Et si caritas qua pater diligit filium et patrem /166/ diligit filius ineffabiliter communionem amborum demonstrat, quid conuenientius quam ut ille proprie dicatur caritas qui spiritus est communis ambobus? AMBROSIUS DE FIDE: De spiritu Dei uirgo concepit et quod concepit hoc peperit, id est Deum, homini suo sociatum; sicut ipse dixit: Quod nascitur de came caro est, et quod nascitur de spiritu spiritus est, quia Deus spiritus est et de Deo natus est; sicut angelus ad Mariam dixit: Spiritus Dei ueniet in te, et uirtus Altissimi obumbrabit tibi, propterea quod nascetur ex te sanctum, uocabitur filius Dei. Vides ergo ipsum spiritum, id est filium Dei, uenisse ad uirginem et inde Dei et hominis filium processisse, nec tamen ipso indumento carnis Dei filium esse mutatum. EPHRAEM DIACONI LIB. V: Deus, spiritus sanctus, solus sine peccato, propter te proprio filio non pepercit; et tu, infelix, tui non misereris? HIERONYMUS SUPER XVII PSALMUM: Spiritus sanctus nec pater est nec filius sed dilectio quam habet pater in filio et filius in patre. BEDA IN HOMILIA I POST ASCENSIONEM: Cum spiritus gratia datur hominibus profecto mittitur a patre spiritus, mittitur et a filio, procedit a patre, procedit et a filio, quia et eius missio ipsa processio est qua ex patre procedit et filio. AUGUSTINUS IN V DE TRINITATE: Quod datum est et ad eum qui dedit refertur et ad eos quibus dedit; ita spiritus sanctus dicitur et Dei qui dedit, et noster qui accipimus. Unde scriptum est de Iohanne quod in spiritu Heliae ueniret; hoc et de Moyse intelligendum est, cum ait dominus: Tollam de spiritu tuo et dabo eis, hoc est de spiritu sancto quem tibi dedi. ITEM: Si non procedit nisi cum datur, nec procederet utique priusquam esset cui daretur. Nam donum potest esse et antequam /167/ detur; donatum autem nisi datum fuerit nullo modo dici potest. ITEM: Nec moueat quod spiritus sanctus, cum sit coaeternus patri et filio, dicatur tamen aliquid ex tempore, ueluti hoc ipsum quod donatum dicimus. Nam sempiterne spiritus donum, temporaliter autem donatum. Nam et si dominus non dicitur nisi cum habere incipit seruum, et ista appellatio relatiua ex tempore est Deo. Non enim sempiterna creatura est cuius est ille dominus. ITEM: Ecce dominum esse non sempiternum habet, ne cogamur etiam creaturam sempiternam dicere, quia ille sempiterne non dominaretur nisi etiam ista sempiterne famularetur. Q. 025: QUOD PHILOSOPHI QUOQUE TRINITATEM SEU VERBUM DEI CREDIDERINT ET NON. PAULUS APOSTOLUS AD ROMANOS: Quod notum est Dei, manifestum est in illis; Deus enim illis reuelauit; inuisibilia enim ipsius etc. AUGUSTINUS IN VIII DE CIVITATE DEI: Homo christianus litteris tantum ecclesiasticis eruditus cauet eos qui secundum elementa huius mundi philosophantur; admonetur enim praecepto apostolico: Cauete ne quis uos decipiat per philosophiam et inanem seductionem, secundum elementa mundi. Deinde ne omnes tales esse arbitretur, audit ab eodem apostolo de quibusdam, quia quod notum est Dei manifestum est in illis. Deus enim illis manifestauit. Inuisibilia enim etc. Et ubi Atheniensibus loquens, cum rem magnam de Deo dixisset et quae a paucis possit intelligi, quod in illo uiuimus, mouemur et sumus, adiecit: Sicut et uestri quidam dixerunt. Nouit sane etiam ipsos, in quibus errant, cauere. IDEM SUPER IOHANNEM, TRACT. II: Quidam philosophi huius mundi exstiterunt et inquisierunt creatorem per creaturam, euidenter dicente apostolo: inuisibilia /168/ enim ipsius etc. Viderunt quia per uerbum Dei facta sunt omnia; illud potuerunt uidere quod est; noluerunt tenere humilitatem Christi, et sorduit eis crux Christi. IDEM IN XIII DE TRINITATE: Praecipui gentium philosophi, qui inuisibilia Dei per ea quae facta sunt intellecta conspicere potuerunt, sine mediatore, id est homine Christo philosophati sunt, qui nec uenturum prophetis nec uenisse apostolis crediderunt. IDEM DE SPIRITU ET LITTERA: Vita sapiens quae fecit mundum contemplato mundo intelligitur. Interroga mundum, ornatum caeli, terram fructificantem herbis et lignis, animalibus plenam, mare, quantis natatilibus plenum est; aerem, quantis uolatilibus; interroga omnia, et uide si non specie sua tamquam uoce tibi respondent, Deus nos fecit. Haec philosophi nobiles quaesierunt et ex arte artificem cognouerunt. IDEM IN EXPOSITIONE QUARUNDAM PROPOSITIONUM IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS: Ait et Salomon de sapientibus mundi: Si enim tantum potuerunt scire ut possent aestimare factum, quomodo ipsius mundi dominum et creatorem non facilius inuenerunt? Sed quos arguit Salomon, non cognouerunt per creaturam creatorem; quos uero arguit apostolus, cognouerunt sed gratias non egerunt. Sapientes gentium quod inuenerint creatorem manifeste idem apostolus, cum Atheniensibus loqueretur, ostendit. Cum enim dixisset quia in illo uiuimus et mouemur et sumus, addidit: sicut quidam secundum uos dixit. HIERONYMUS AD PAULINUM PRESBYTERUM DE OMNIBUS DlVINAE HISTORIAE LIBRIS: Iohannes rusticus, piscator indoctus; et unde illa uox, obsecro: In principio erat uerbum etc.? Hoc doctus Plato nesciuit; hoc Demosthenes eloquens ignorauit. Perdam, inquit, sapientiam sapientium etc. ITEM: Taceo de mei similibus, qui si forte ad scripturas sanctas post saeculares litteras /169/ uenerint, et sermone composito aurem populi mulserint quicquid dixerint hoc legem deputant, nec scire dignantur quid prophetae quid apostoli senserint; sed ad sensum suum incongrua aptant testimonia, quasi grande sit et non uitiosum ad uoluntatem suam scripturam trahere repugnantem; quasi non legerimus Homerocentenas et Virgiliocentenas, ac non sic etiam Maronem sine Christo possumus dicere christianum quia scripserit: Iam redit et uirgo etc. Iam noua progenies etc. Et patrem loquentem ad filium: Nate, meae uires, mea magna potentia solus. Et post uerba Saluatoris in cruce: Talia perstabat memorans fixusque manebat. Q. 026: QUOD DE PRAESCIENTIA IUDICET DEUS ET NON. AMBROSIUS IN EPISTOLA AD ROMANOS: Quod si uolens Deus ostendere dram etc. De praescientia Pharaonem damnandum censuit sciens eum non se correcturum; apostolum uero Paulum elegit praescius utique quod futurus esset fidelis. Quibusdam autem data est gratia in usum, ut Sauli; Iude illis quibus dixit: Ecce nomina uestra scripta sunt in caelo, et post abierunt retrorsum. ITEM: Nomina eorum erant scripta in caelo propter iustitiam cui deseruiebant; secundum uero praescientiam in numero erant malorum. De iustitia enim Deus iudicat, non de praescientia. Unde et Moysi dicit: Si quis peccauerit ante me, delebo eum de libro uitae; ut secundum iustitiam iudicis tunc uideatur deleri, cum peccat. Iuxta praescientiam tamen nunquam in libro uitae fuerat. Econtra tunc aliquis uidetur adscribi, cum malus esse desinit, qui secundum praescientiam numquam defuit. /170/ Q. 027: QUOD PROVIDENTIA DEI CAUSA SIT EVENTUUM RERUM ET NON. BOETHIUS, DE CONSOLATIONE, LIB. IV: Quidam aiunt non ideo quid es se euenturum, quoni am id prouident ia futurum esse prospexerit sed e contrario potius, quoniam quid futurum est, id diuinam prouidentiam latere non posse eoque modo necessarium hoc in contrariam relabi partem. Neque enim necesse est esse contingere quae prouidentur sed necesse esse quae futura sunt prouideri. ITEM: Iam uero quam praeposterum est, ut aeternae praescientiae temporalium rerum euentus causa esse dicatur! Quid est autem aliud arbitrari ideo Deum futura, quia sunt euentura, prouidere quam putare quae olim acciderunt causam summae illius esse prouidentiae? ORIGENES SUPER EPISTOLAM PAULI AD ROMANOS: Et quos uocauit. Quomodo quos uocauit, iustificauit, cum constet multos esse uocatos, paucos electos? Sed omnes quidem uocati sunt, non tamen omnes secundum propositum uocati. Nam hi qui secundum propositum bonum et bonam uoluntatem, quam circa Dei cultum gerunt, uocantur, ipsi sunt qui secundum propositum uocati dicuntur. Quod si secundum propositum ad Deum referatur, hoc est ut secundum propositum Dei, qui sciens in eis religiosam mentem et salutis inesse desiderium, uocati dicantur, non uidebitur his quae exposuimus contrarium. Hoc ergo pacto neque in praescientia Dei uel salutis uel perditionis nostrae causa consistit, neque iustificatio ex sola uocatione pendebit, neque gloriari de nostra penitus potestate sublatum est. Nam et si communi intellectu de praescientia sentiamus, non propterea aliquid erit, quia id scit Deus futurum sed quia futurum est, scitur a Deo antequam fiat. Ut autem scias quia non in praescientia Dei uniuscuiusque salutis causa ponitur, /171/ sed in proposito et actibus suis, uide Paulum, uerentem ne forte cum aliis praedicauerit, ipse reprobus efficiatur, macerare corpus suum. Q. 028: QUOD NIHIL FIAT CASU ET CONTRA. AUGUSTINUS QUAESTIONUM LXXXIII CAP. XXVI: Quidquid casu fit, temere fit; quidquid temere fit, non fit prouidentia. Si ergo casu aliqua fiunt in mundo, non prouidentia uniuersus mundus administratur. ITEM: Illud bonum, cuius participatione sunt bona caetera, non propter aliud sed per semet ipsum bonum est quod diuinam etiam prouidentiam uocamus. Nihil igitur casu fit in mundo. IDEM, RETRACTATIONUM CAP. I: Non mihi placet totiens me appellare fortunam, quamuis non aliquam deam uoluerim hoc nomine intelligi sed fortuitum rerum euentum. Unde et illa uerba sunt, quae nulla religio dici prohibet: forte, forsitan, fortasse, fortuitu; quod tamen totum ad diuinam reuocandum est prouidentiam. Paenitet me illic nominasse fortunam, cum homines habeant in pessima consuetudine, ubi dici debet, hoc Deus uoluit, dicere, hoc uoluit fortuna. IDEM IN LIBRO DE CONCORDIA EVANGELISTARUM IN MATTHAEUM: Nihil fortuitu fit ab eo qui omnia disponit, quamuis nullus intelligat causam. Unde Dominus: Ego ueni, ut qui non uident uideant, et qui uident oaeci fiant. Ipsa est enim atttitudo diuitiarum, sapientiae et scientiae Dei, qua fit ex eadem massa aliud uas in honorem, aliud in contumeliam, et qua dicitur carni et sanguini: O homo! tu quis es qui respondeas Deo? /172/ Q. 029: QUOD PRAEDESTINATIO DEI IN BONO TANTUM SIT ACCIPIENDA ET NON. AUGUSTINUS DE PRAEDESTINATIONE SANCTORUM: Praedestinatio est gratiae praeparatio quae sine praescientia non potest esse; potest autem esse sine praedestinatione praescientia. Praedestinatione quippe Deus ea praesciuit quae fuerat ipse facturus. Unde dictum est, fecit quae futura sunt; praescire autem potens est et quae ipse non facit, sicut quaecumque peccata. Quocirca praedestinatio Dei quae in bono est, gratiae, ut dixi, est praeparatio; gratia uero est ipsius praedestinationis effectus. ITEM: Praedestinationis nomine non aliqua uoluntatis humanae coacticia necessitas exprimitur sed misericors et iusta diuini operis sempiterna dispositio. ITEM: Contingit credere Deum praescisse peccatores quia nihil eum latere potuit; non tamen praedestinasse quemlibet hominem ad peccatum. Quia si ad peccatum hominem praedestinaret pro peccatis hominem non puniret. Dei enim praedestinatione aut peccatorum praeparata est pia remissio aut peccatorum iusta punitio. IDEM IN EXPOSITIONE QUARUNDAM PROPOSITIONUM IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS: Non praedestinauit aliquem nisi quem praesciuit crediturum. IDEM SUPER IOHANNEM: Sed uos non areditis, quia non estis ex ouibus meis. Dixit: non estis ex ouibus meis, quia uidebat eos ad sempiternum interitum praeparatos. ITEM: Non rapit eas quisquam de manu mea. Quid potest fur et latro? Non perdunt nisi ad interitum praedestinatos. De illis autem ouibus, de quibus dicit apostolus: Nouit Dominus qui sunt /173/ eius et quos praesciuit et praedestinauit, quos autem praedestinauit etc., nec lupus rapit, nec fur tollit, nec latro interimit. IDEM IN ENCHIRIDION, CAP. CIV: Magna opera Domini, exquisita in omnes uoluntates elus, ut per creaturae uoluntatem qua factum est quod creator noluit, impleret ipse quod uoluit; bene utens et malis tanquam summe bonus ad eorum damnationem quos iuste praedestinauit ad poenam, et~eorum salutem quos benigne praedestinauit ad gratiam. RESPONSIONES PROSPERI AD RUFINUM: In praescientia et bona norit et mala. ITEM: Praedestinatio Dei semper in bono est aut ad retributionem iustitiae aut ad damnationem pertinens gratiae. ITEM: Potest itaque sine praedestinatione esse praescientia; praedestinatio autem sine praescientia esse non potest. EX DICTIS AMBROSll DE PRAEDESTINATIONE: His omnibus testimoniis praedestinati ostenduntur mali ad poenam sed non praedestinati ad peccatum, quoniam eorum quae facturus est Deus praedestinator est; quae uero non facit nec facturus est, ea non praedestinauit. ITEM: Impios praedestinauit ad poenam, et poenam praedestinauit illis; ad peccatum autem eos non praedestinauit, quoniam non est auctor iniquitatis. Quoniam, sicut iustitia ex Deo est et omne bonum. ita iniquitas et omne opus prauum ex diabolo. ITEM IDEM: Iniquos itaque quos praesciuit Deus hanc uitam in peccato terminaturos, praedestinauit supplicio. In quo praedestinatio iustissime laudanda est ultionis, ut agnosceretur non ab eo praedestinatum hominem ad peccatum, quem praedestinauit peccati merito puniendum. Deus itaque omnia opera, siue bona siue mala, praesciuit; sed sola bona praedestinauit. Mala uero futura opera illorum, quos non praedestinauit ad regnum sed ad interitum, praesciuit et ordinauit prouida bonitate. ISIDORUS DE SUMMO BONO, LIB. /174/ II, CAP. VI: Gemina est praedestinatio, siue electorum ad requiem siue reproborum ad mortem. EX DICTIS EIUSDEM: Deus potuit, sicut uoluit, quosdam praedestinare ad gloriam, quosdam ad poenam. Quos autem praedestinauit ad poenam, non praedestinauit ad culpam. Q. 030: QUOD PECCATA ETIAM PLACEANT DEO ET NON. AMBROSIUS AUTPERTUS IN APOCALYPSI LIB. IX: Deus enim dedit in cordibus eorum ut faciant quod illi placitum est, ut dent regnum suum bestiae, donec consummentur uerba Dei. Praecedentium iniquitatum merita exigunt, ut reprobi in errorem a Deo ire permissi ita agant ut non misericordia parcentis soluentur sed iustitia punientis damnentur. Ideo enim Dei placitum perficiunt, quo iniquitatem amando, quam Deus odit, iustitiae se damnandos praeparant, quae Deo per omnia placet, cui dicitur: dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem. Cui enim placere non potest iniquitas, placet iustitia qua damnat perpetratas iniquitates. Quamobrem unde displicent, inde quod illi placitum est perficiunt. Q. 031: QUOD DEUS MALORUM QUOQUE CAUSA VEL AUCTOR SIT ET NON. DOMINUS PER ISAIAM: Ego dominus, et non est alter formans lucem et creans tenebras, faciens pacem et creans malum; ego dominus faciens haec. AMOS PROPHETA: Si erit malum in ciuitate, quod dominus non fecit. SIMEON AD MARIAM DE CHRISTO: Ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum. ET IPSE CHRISTUS: Si non uenissem et locutus eis fuissem, peccatum non haberent. ET ALIBI: /175/ In iudicium ego uend in hunc mundum, ut qui non uident uideant, et qui uident caeci fiant. ET APOSTOLUS IN EPISTOLA AD ROMANOS: Propter quod tradidit illos Deus in desideria cordis eorum, in immunditiam etc. ITEM: Propterea tradidit illos Deus in passiones ignominiae etc. ET PAULO POST: Tradidit illos Deus in reprobum sensum etc. IDEM INFRA: Quod quaerebat Israel, hoc non est consecutus; electio uero consecuta est; caeteri uero excaecati sunt, sicut scriptum est: Dedit illis Deus spiritum compunctionis, oculos ut non uideant, et aures ut non audiant usque in hodiernum diem. IDEM IN II AD CORINTHIOS: Quod si opertum est euangelium nostrum, in his qui pereunt est opertum, in quibus Deus huius saeculi excaecauit menses infidelium, ut non fulgeat illuminatio euangelii gloriae Christi. AUGUSTINUS QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS CAP. LXXXVI: Nam omne quod permittit Deus facere dicitur, quia si non permittit non fit. Unde dicit dominus ad Pilatum, Non haberes potestatem in me, nisi datum esset desuper. IDEM IN ENCHIRIDION: Non fit aliquid nisi omnipotens fieri ueldt, uel sinendo ut fiat uel ipse faciendo. Nec dubitandum est Deum facere bene, etiam sinendo fieri quaecumque fiunt male. Non enim hoc nisi sinit; et profecto bonum est omne quod iusto iudicio iustum est. ITEM: Nam nisi esset hoc bonum, ut essent male nullo modo esse sinerentur ab omnipotente bono. IDEM DE GRATIA ET LIBERO ARBITRIO: Scriptura diuina si diligenter inspiciatur, ostendit hominum uoluntates ita esse in Dei potestate ut eos quos uoluerit quando uoluerit inclinari, uel ad beneficia quibusdam praestanda uel ad poenas quibusdam ingerendas. Nam inuenimus aliqua peccata etiam poenas esse aliorum peccatorum; sicut sunt uasa irae, quae perfecta /176/ dicit apostolus in perditionem; sicut est induratio Pharaonis, cuius etiam causa dicitur ad ostendendam in illo uirtutem. ITEM: Et dixit Dauid, Ecce filius maus quaerit animam meam, et adhuc modo filius Iemini. Sinite illum ut maledicat, quoniam dixit illi Deus. Quomodo dixerit dominus huic homini maledicere? Non enim iubendo dixit ubi obedientia laudaretur sed quod eius uoluntatem uitio suo malam in hoc peccatum iudicio iusto et occulto inclinauit. ITEM: Per Ezechielem dixit Deus: Et propheta si errauerit et locutus fuerit, ego dominus seduxi prophetam illum, et exterminabo eum de medio populi mei Israel. ITEM: In epistola Pauli ad Romanos, Propterea tradidit illos Deus etc. Et ad Thessalonicenses secunda ait de quibusdam; Pro eo quod dilectionem ueritatis non recaperunt ut salui fierent, ideo mittet illis operationem erroris ut credant mendacio, ut indicentur omnes qui non crediderunt ueritati sed consenserunt iniquitati. IDEM DE GRATIA ET LIBERO ARBITRIO: Scriptum est in prouerbiis: Cor regis in manu Dei; quocumque uoluerit inclinat illud. Et in Psalmo legitur de Aegyptiis: Conuertit cor eorum ut odirent populum eius, et dolum faoerent in seruos eius etc. Apostolus quoque: Propterea tradidit illos Deus in desideria cordis eorum, in immunditiam. Talibus testimoniis satis, quantum existimo, manifestatur operari Deus in cordibus hominum ad inclinandas eorum uoluntates quocumque uoluerit, siue ad bona pro sua misericordia, siue ad mala pro meritis eorum, iudicio utique aliquando aperto, aliquando occulto, semper autem iusto. Ac per hoc quando legitis a Deo seduci homines aut obtundi uel obdurari corda eorum, nolite dubitare praecessisse mala merita eorum ut iuste ista paterentur, ne incurratis illud prouerbii Salomonis: Insipientia uiri uiolat uias eius; Deum autem causatur in /177/ corde suo. IDEM DE CORREPTIONE ET GRATIA: Electi sunt ad regnandum cum Christo, non quomodo Iudas ad opus cui congruebat; ab illo quippe electus est qui nouit bene uti etiam malis, ut per eius opus damnabile illud propter quod ipse uenerat opus uenerabile compleretur. Cum itaque audimus: Nonne ego uos duadeoim elegi? et unus ex uobis diabolus est, illos debemus intelligere electos per misericordiam, illum per iudicium. Illos ergo elegit ad obtinendum regnum suum, illum ad effundendum sanguinem suum. IDEM IN LIBRO XX QUAESTIONUM EXODI: Causa obdurationis cordis Pharaonis non solum fuit quod incantatores similia faciebant, uerum etiam ipsa Dei patientia, quae parcebat patientia secundum corda, quibusdam utilis ad paenitendum, quibusdam inutilis ad resistendum Deo et in malo perseuerandum. HIERONYMUS AD CASTRICIANUM: Magna ira est quando peccantibus non irascitur Deus. ITEM: Pro poena est dum suae peccator relinquitur uoluntati. Unde est quod peccata patrum in tertiam et quartam generationem restituit, dum non uult statim percutere peccantes sed innocens primis postrema condemnat. IDEM IN OSEE, LIB. I: Grandis offensa est postquam peccaueris, iram Dei non mereri. ITEM: Qui in tantum iratus est ut nequaquam percutiat delinquentes. ISIDORUS DE SUMMO BONO, LIB. II, CAP. XVIIII: Praecedentia peccata sequentium sunt criminum causa, ut illa quae sequuntur sint praecedentium poena. Poena ipse uocatur induratio ueniens de diuina iustitia. Hinc est quod ait propheta: Indurasti cor nostrum, ne timeremus te. Sicut et apostolus dicit: Quoniam ueritatem Dei non receperunt, immisit illis Deus spiritum erroris. Facit ergo Deus quosdam peccare sed in quibus iam talia peccata praecesserunt, ut iusto iudicio eius /178/ mereantur ire in deterius. EX LIBRO III REGUM: Dixit Michaeas prophata: Audi sermonem Domini. Vidi Dominum sedentem super solium suum, et omnem exercitum caeli assistentem ei a dextris et a sinistris. Et ait Dominus: Quis decipiet Achab regem Israel, ut ascendat et cadet in Ramoth Galaad? Et dixit unus uerba huiuscemodi, et alius aliter. Egressus est autem spiritus et stetit coram Domino et ait: Ego decipiam ilium. Cui locutus est Dominus: In quo? et ille ait: egrediar et ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum eius. Et dixit Dominus: Decipies et praeualebis; egredere et fac ita. Nunc igitur ecce dedit Dominus spiritum mendacem in ore omnium prophetarum tuorum qui hic sunt, et Dominus locutus est contra te malum. HIERONYMUS IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS: Propterea tradidit illos Deus; non quod ipse sit cause sed per longanimitatem et patientiam non inducendo uindictam patitur eos secundum cordis sui agere uoluntatem. Item tradere dicitur cum non retinet delinquentes, sicut dixit: et dimisi eos seoundum desideria cordis eorum. AUGUSTINUS QUAESTIONUM LXXXIII CAP. XXII: Utrum Deus mali auctor sit. Quisquis omnium quae sunt auctor est, et ad cuius bonitatem id tantum pertinet ut sit omne quod est, non esse ad eum pertinere nullo pacto potest. Omne autem quod deficit, ab eo quod est esse deficit et tendit ad non esse. Esse autem et in nullo deficere bonum est, et malum deficere. At ille ad quem non esse non pertinet non est cause deficiendi, id est tendendi ad non esse, quia, ut ita dicam, essendi cause est; bond igitur tantummodo cause est et propterea ipse summum bonum est. Quocirca mall auctor non est, quia omnium quae sunt auctor est, quia in tantum sunt, in quantum bona sunt. DE PRAEDESTINATIONE DIVINA: Quem uult indurat non ita intelligendum est quasi Deus in homine ipsam, quae non est, duritiam cordis operetur. Quid est enim aliud duritia quam /179/ Dei obuiare mandatis? ITEM: Indurare dicitur eum quem mollire noluerit, sic excaecare quem illuminare noluerit. a sic repellere quem uocare noluerit. CHRYSOSTOMUS SUPER MATTH., Simile est regnum oaelorum hominum regi qui fecit nuptias filio suo et reliqua: Omne malum sine substantia est et nihil est. ITEM: Ex malo autem nulla res esse potest. Cum enim ipsum malum nihil sit quomodo potest facere rem aliquam esse? Tamen perdere potest de re in qua est malum, subtrahit se bonum propter inhabitans malum, et sic res uadit ad nihilum. Ergo res in qua solun est bonum immortalis est. Homo autem ex bono et malo creatus est ut contempto malo sequatur bonum et propter quod habet electionis mercedem. GREGORIUS SUPER EZECHIELEM, HOMILIA XI: Nobis cum tremore considerandum est quomodo Deus, cum praecedentibus peccatis irascitur, permittit ut caecata mens in aliis labatur. Unde Moyses ait: Nondum completa sunt peccata Amorrhaeorum. Dauid quoque: Appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum et non intrent in iustitiam tuam. Paulus ait: Ut impleant peccata sua. Iohanni quoque per angelum dicitur: Qui nocet, noceat adhuc; et qui in sordibus est, sordesoat adhuc. Unde nunc etiam Dominus dicit: si conuersus a iustitia sua fecerit iniquitatem, ponam offendioulum coram eo. Ac si aperte dicat, Quia uidere paenitendo noluit ubi iam impegit, iusto eum iudicio deserens ponam ei ut alibi impingat. Quod tamen Dei ponere est nequaquam ad peccatum premere sed nolle a peccato liberare; sicut de Pharaone dicitur: Ego indurabo cor eius. Non enim cor peccantis Dominus obdurat sed obdurare dicitur, cum ab obduratione non liberat. RESPONSIONES PROSPERI AD RUFINUM, /180/ CAP. III: Et quod ex Deo non nisi bonum est, et quod bonum est mali causa non est. Non itaque recte opinatur qui putat praerogatorem uitae lapsuris auctorem esse peccati. Non enim relicti sunt a Deo ut relinquerent Deum sed reliquerunt et relicti sunt. Q. 032: QUOD OMNIA POSSIT DEUS ET NON. CHRYSOSTOMUS HOMILIARUM SUARUM XXVI, IN EXPOSITIONE SYMBOLI, QUAE SIC INCIPIT, UNIVERSALIS ECCLESIA CONGAUDET: Credo in Deum, patrem omnipotentem. Creditis Deo omnipotenti, quia posse ipsius non potest inuenire non posse; tamen aliqua non potest, ut puta falli, fallere, mentiri, ignorare, initium et finem habere, non praeuidere, praeterita obliuisci, praesentia attendere, futura nescire; ad ultimum negare se ipsum non potest. Ecce quanta non potest! Tamen ideo est omnipotens, quia superius supprehensa non potest. IDEM HOMILIA XXVIII, DE EXPOSITIONE SYMBOLI, QUAE SIC INCIPIT, SUPER FABRICAM TOTIUS ECCLESIAE: Credo in Deum, patrem omnipotentem. Omnipotens dicitur quia posse illius non potest inuenire non posse, dicente propheta: Omnia quaecumque uoluit feoit. Ipsa est ergo omnipotentia, ut totum quod uult possit. HIERONYMUS IN EPISTOLA AD EUSTOCHIUM: Audacter loquar; cum omnia possit Deus, suscitare uirginem non potest post ruinam; ualet quidem liberare de poena sed non uult coronare corruptam. AMBROSIUS CHROMATIO: Impossibile est mentiri Deum; impossibile is tud non infirmitatis est sed uirtutis et maiestatis, quia ueritas non recipit mendacium. Hoc impossibile eius plenitudinis est; ex quo colligitur impossibile Dei potentissimum esse. Quid etiam potentius quam nescire quidquid infirmitatis est? Est tamen et aliud infirmum Dei quod fortius est hominibus, et stultum Dei quod sapientius /181/ est hominibus. Sed hoc crucis, illud diuinitatis. AUGUSTINUS CONTRA EPISTOLAM GAUDENTII: Cur hoc fieri non posset nisi quia iuste fieri nullo modo posset? Sic et dicimus, Atque utinam possim me occidere! Sic et Dominus Loth: Non potero, inquit, faoere rem, donec tu illo introeas. Non posse dixit se, quia sine dubio poterat per potentiam sed non poterat per iustitiam. AUGUSTINUS IN ENCHIRIDION CAP. XCVI: Neque enim ob aliud ueraciter uocatur omnipotens, nisi quoniam quidquid uult potest, nec uoluntate cuiuspiam creaturae uoluntatis omnipotentis impeditur effectus. IDEM IN LIBRO DE SPIRITU ET LITTERA: Non potest facere iniusta quia ipse est summa iustitia et bonitas. Omnipotens uero est, non quod omnia possit facere sed quia potest efficere quidquid uult, ita ut nihil ualeat resistere eius uoluntati quin compleatur, aut aliquo modo impedire eam. IDEM QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS CAP. CLIX: Nam omnia quidem potest Deus sed non facit nisi quod conueniat ueritati eius ac iustitiae. IDEM IN TRACTATU DE SYMBOLO: Deus non potest mori, non potest mutari, non potest falli. Q. 033: QUOD DEO RESISTI NON POSSIT ET CONTRA. PSALMISTA: Tu terribilis es; et quis resistet tibi? ESTHER: Domine, rex omnipotens, in tua ditione cuncta sunt posita, et non est qui possit resistere tuae uoluntati. APOSTOLUS AD ROMANOS: Voluntati enim eius /182/ quis resistit? PSALMISTA: A resistentibus dextrae tuae custodi me. STEPHANUS IN ACTIBUS APOSTOLORUM: Vos semper spiritui sancto resistitis, sicut et patres uestri. MARCUS: Dicebat eis Iesus quia non est propheta sine honore nisi in patria sua et in cognatione sua et in domo sua. Et non poterat ibi uirtutem ullam facere; nisi paucos infirmos impositis manibus curauit. Et mirabatur propter incredulitatem eorum. Q. 034: QUOD DEUS NON HABEAS LIBERUM ARBITRIUM ET CONTRA. HIERONYMIS DAMASO, DE FILIO PRODIGO: Nulli uideatur periculosum, nulli es se blasphemum, quod et in apos tolos inuidiae malum diximus potuisse subrepere, cum etiam de angelis hoc putemus. Sidera quippe non sunt munda in conspectu eius, et contra angelos peruersum quid intellexit? Et in psalmis: Non iustifioabitur in conspeotu tuo omnis uiuens. Non ait, omnis homo sed omnis uiuens, id est non euangelista, non apostolus -- sed ad omnia conscendo -- non angeli, non throni, non dominationes, caeteraeque uirtutes. Solus Deus est in quo peccatum non cadit. Caetera, cum sint liberi arbitrii, in utrunque possum suam flectere uoluntatem. IDEM AD PAULAM ET EUSTOCHIUM, IN EXPOSITIONE EPISTOLAE PAULI AD PHILEMONEM: Uti ne uelut ex necessitate bonum tuum esset sed uoluntarium. Quod a plerisque quaeritur de praesenti loco, solui potest. Si enim Deus uoluntarie et non ex necessitate bonus est, debuit hominem faciens ad suam imaginem et similitudinem facere ut ipse uoluntarie et non ex necessitate /183/ bonus esset. Ex quo manifestum est rem eos inter se postulare contrariam. Nam ex eo quod dicunt, debuit homo Deo similis fieri, illud petunt ut liberi fieret arbitrii, sicut Deus ipse est. Ex eo autem quod inferunt, talis debuit fieri qui malum recipere non posset, cum necessitatem ei boni important, illud uolunt ut homo Deo similis non fieret. AUGUSTINUS QUAESTIONUM LXXXIII CAP. IV: Melior autem homo est qui uoluntate quam qui necessitate bonus est. Voluntas ergo libera danda homini fuit. IDEM SUPER GENESIM: Sic oportebat primum hominem fieri ut et uelle bene posset et male; postea uero sic esse ut male uelle non posset, nec ideo libero careret arbitrio. Multo quippe liberius erit arbitrium, quod omnino non poterit seruire peccato. Neque enim uoluntas libera dicenda est, quia beati esse sic uolumus ut esse miseri non solum nolumus sed nec esse possumus. IDEM DE CIVITATE DEI, LIB XXII: Id eti~m beata illa ciuitas magnum in se bonum uidebit, quod nulli superiori ullus inferior inuidebit, sicut nunc non inuident archangelis angeli. Nec ideo liberum arbitrium non habebunt quia peccata eos delectare non poterunt; magis quippe erit liberum a delectatione peccandi usque ad delectationem non peccandi. ITEM: Sicut prima immortalitas fuit, quam peccando Adam perdidit, posse non mori, nouissima erit non posse mori; ita primum liberum arbitrium posse non peccare, nouissimum non posse peccare. ITEM: Certe Deus ipse nunquid, quoniam peccare non potest, ideo liberum arbitrium habere negandus est? Erit ergo illius ciuitatis in singulis uoluntas libera, ab omni malo liberata, impleta omni bono, oblita culparum, oblita poenarum. Nec ideo tamen suae liberationis oblita ut liberatori suo sit ingrata. Quantum ergo attinet ad scientiam rationalem, memor praeteritorum etiam malorum suorum; quantum autem ad experientis /184/ sensum, prorsus immemor. IDEM DE CORREPTIONE ET GRATIA: Quid etiam liberius libero arbitrio, quando non potuerit seruire peccato? quae future erat et homini sicut facta est angelis sanctis merces meriti. ITEM: Prima ergo libertas uoluntatis erat posse non peccare; nouissima erit multo maior, non posse peccare. ITEM: Illi ergo sine peccato ullo data est, cum qua conditus est, libera uoluntas, et eam fecit seruire peccato. Horum uero cum fuisset uoluntas serue peccati, liberta est per ilium qui dixit: Si uos filius liberauerit, uere liberi eritis. Q. 035: QUOD UBI DEEST VELLE DEI DESIT ET POSSE ET CONTRA. EX VITA SANCTI HIERONYMI QUAE SIC INCIPIT, HIERONYMUS NOSTER: Sanctus Hieronymus Eustochio ad meliora studuit hortando mandare: Cum omnia possit Deus, uirginitatem suscitare non potest post ruinam, quod non posse Dei non uelle alio omni modo dici poterat uerbo. Per quemdam namque sapientem dicitur Deo, Tu autem dominator uirtutis, cum tranquillitate iudicas, et cum magna reuerentia disponis. Subest enim tibi, cum uolueris, posse. Ergo ubi non est uelle Dei, deest posse. Deus quippe ut immutabilis naturae, ita immutabilis est uoluntatis. AUGUSTINUS IN TRACTATU DE SYMBOLO: Quod non uult omnipotens, hoc solum non potest. ITEM: Sed quondam dixi hoc solum omnipotentem non posse quod non uult, ne quis me temere dixisse arbitretur aliquid omnipotentem non posse. Hoc et apostolus dixit: Si non oredimus, ille qui fidelis permanet, negare se ipsum non potest, quia et uelle non potest. Non enim potest iustitia uelle facere quod iniustum est. ITEM: Si ergo potest esse quod non uult, omnipotens non est. Est autem omnipotens; ergo quidquid uult /185/ potest, et ideo quod non uult esse non potest; qui propterea dicitur omnipotens, quoniam quidquid uult potest. IDEM DE TRINITATE, LIB. XIII, CAP. X: Eos qui dicunt, itane defuit Deo modus alius quo liberaret homines, ut unigenitum filium hominem fieri uellet, mortalemque factum mortem perpeti? parum est sic refellere ut istum modum quo nos liberare dignatur asseramus bonum; uerum etiam ut ostendamus non alium modum possibilem Deo defuisse, cuius potestati cuncta aeque subiacent sed sanandae nostrae miseriae conuenientiorem alium modum non fuisse. Cur non fieret mors Christi, immo cur non, praetermissis innumerabilibus modis quibus ad nos liberandos uti posset omnipotens, ipsa potissimum eligeretur? ITEM: Poterat utique Deus hominem aliunde suscipere in quo esset mediator Dei et hominum, non de genere illius Adam, sicut illum quem primum creauit non de genere creauit alicuius. Poterat, uel sic uel alio quo uellet modo creare unum alium de quo uinceretur uictor prioris sed melius iudicauit de ipso quod uictum fuerat genere hominem assumere. IDEM IN LIB. QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS: Potuit Deus simul cuncta facere sed ratio prohibuit. ITEM: Poterat animam limo terrae admiscere, et sic formare corpus sed ratione infirmabatur, quia primum oportebat domum compaginari et sic habitatorem induci. IDEM IN ENCHIRIDION: Omnipotentis uoluntas mala esse nunquam potest. Praeterea multa potest facere quae nec facit, nec uult. Potuit enim efficere ut XII legiones angelorum pugnarent contra eos qui eum ceperunt. EVANGELISTA MATTHAEUS: An putatis quia non possum rogare patrem, et exhibebit mihi modo plus quam XII legiones angelorum? /186/ ITEM: Tunc in clarissima sapientiae luce uidebitur quod nunc fides habet, quam certe immutabilis et efficacissima sit uoluntas Dei, quam multa possit et non uelit, nihil autem uelit quod non possit. IDEM IN LIBRO DE SPIRITU ET LITTERA: Absurdum tibi uidetur dici aliquid fieri posse, cuius desit exemplum; cum, sicut credo, non dubites nunquam esse factum ut per foramen acus camelus transiret, et tamen ille hoc quoque dixit Deo esse possibile. ITEM: His addi possunt etiam illa quae leguntur in libro sapientiae, quoniam multa posset noua tormenta Deus exercere in impios ad nutum sibi seruiente creatura, quae tamen non exercuit. Potest et de monte illo, quem fides in mare transferret, quod tamen nusquam factum uel legimus uel audiuimus. Quisquis horum aliquid Deo dixit impossibile, uides quam desipiat quamque aduersus fidem scripturae eius loquatur. Multa alia hulusmodi possunt occurrere uel legenti uel cogitanti, quae possibilia Deo negare non possumus quamuis eorum desit exemplum. IDEM IN LIBRO DE NATURA ET GRATIA: Dominus Lazarum suscitauit; sine dubio potuit. Quia uero Iudam non suscitauit, numquid dicendum est, non potuit? Potuit ergo sed noluit. Nam si uoluisset, eadem etiam hoc potestate fecisset; quia filius quos uult uiuifieat. Q. 036: QUOD QUICQUID VULT DEUS FACIAT ET NON. DAVID IN PSALMO CXXXIV: Omnia quaecumque uoluit dominus, fecit in caelo et in terra etc. ET APOSTOLUS AD /187/ ROMANOS: Voluntati enim eius quis resistit? IDEM IN EPISTOLA PRIMA AD TIMOTHEUM: Hoc enim bonum est et acceptum coram saluatore nostro Deo, qui omnes homines uult saluos fieri etc. ET PER SEMETIPSAM VERITAS AD IERUSALEM LOQUITUR: Quoties uolui congregare filios tuos etc. HIERONYMUS SUPER DANIELEM, IN TERTIA VISIONE, UBI DE DEO ET DE NABUCHODONOSOR SIC LOQUITUR: Iuxta uoluntatem enim suam faeit tam in caelo quam in terra; et non est qui resistat manui eius et dicat quare fecisti? Loquitur quasi homo saeculi. Non enim quod uult hoc facit, sed quod bonum est hoc uult Deus. Nabuchodonosor autem sic locutus est ut, dum potentiam Dei praedicat, iustitiam eius uideatur arguere quod immerito poenas sustinuerit. Q. 037: QUOD NIHIL FIAT DEO NOLENTE ET CONTRA. EX VERBIS HABAKKUK PROPHETAE: Domine, non dico sine te quicquam fieri, et te nolente tantam esse potestatem impii. Cum ergo sis omnium creator et dominus, necesse est ut facias quod sine te fieri non potest. AUGUSTINUS IN LIBRO DE SPIRITU ET LITTERA: Infideles quidem contra uoluntatem Dei faciunt cum eius euangelio non credunt. IDEM DE CIVITATE DEI, LIBRO XXII: Multa fiunt quidem contra uoluntatem Dei sed tantae est ille sapientiae tantaeque uirtutis ut in eos exitus siue fines, quos bongs et iustos ipse praesciuit, tendant omnia quae uoluntati eius uidentur aduerse. ITEM: Deus qui operatur in nobis et uelle. ITEM: Secundum ergo hanc uoluntatem, qua Deum uelle dicimus quod altos efficit uelle, multa /188/ uult nec facit. Multa enim uolunt fieri sancti eius ab illo inspirati sancta uoluntate, nec fiunt, sicut orant pro quibusdam pie sancteque, et quod orant non facit. IDEM IN ENCHIRIDION: Aliquando homo bona uoluntate uult aliquid quod Deus non uult, tanquam si bonus filius patrem uelit uiuere, quem Deus bona uoluntate uult mori. Et rursus fieri potest ut hoc uelit homo uoluntate mala quod Deus uult bona; uelut si malus filius uelit mori patrem, uelit hoc etiam Deus. ITEM: Omnes homines uult saluoe fieri; tamquam si diceretur, nullum hominem saluum fieri, nisi quem fieri saluum esse uoluit. Aut certe sic dictum, omnes homines, id est de omni genere hominum, saluos fieri. Q. 038: QUOD OMNIA SCIAT DEUS ET NON. APOSTOLUS AD HEBRAEOS DE SPIRITU DEI: Omnia nuda sunt et aperta oculis eius etc. EX LIBRO SENTENTIARUM PROSPERI, CAP. CCLXXXI: Cum saluator dicit unum passerem non cadere in terram sine uoluntate Dei, et quod faenum agri post paululum mittendum in clibanum ipse tamen formet ac uestiat, nonne confirmat non solum totam mundi partem, rebus mortalibus et corruptibilibus deputatam, uerum etiam uilissimas eius abiectissimasque particulas diuina prouidentia regi, ne fortuitis perturbari motibus ea quorum causas comprehendere non possumus, aestimemus? HIERONYMUS SUPER ABACUC~H PROPHETAM, EXPONENS ISTA EIUS VERBA: Domine, mundi sunt oculi tui; ne uideas malum, et /189/ respicere ad iniquitatem non poteris. Quare non respicis super iniqua agentes et faces deuorante impio iustiorem se? Et facies homines quasi pieces maris, et quasi reptile non habens principem. Non dico sine te quidquam fieri, et te nolente tantam esse potestatem impii. Cum ergo sis omnium creator et dominus, necesse est ut facias quod sine te fieri non potest. Non quod propheta sic sentiat sed quod humanam impatientiam in sua persona exprimat, sicut apostolus multas in se personas transformat. Unde: Haec autem, fratres, transfiguraui in me et Apollo etc. Aliter enim non potest Deus habere homines quasi pieces maris et quasi reptilia non habentia principem, quorum angeli cotidie uident faciem patris qui in caelis est. Sicut ergo in hominibus etiam per singulos currit Dei prouidentia, sic etiam in caeteris animalibus generalem quidem dispositionem et ordinem cursunque rerum intelligere possumus; uerbi gratia, quomodo nascatur piscium multitudo et uiuat in aquis; quomodo reptilia et quadrupedalia oriantur in terra et quibus alantur cibis. Sed absurdum est ad hoc Dei ducere maiestatem ut sciat per momenta singula quot culices nascantur quotue moriantur; quae cimicum et pulicum et muscarum sit multitudo; quanti pieces in aqua natitent et qui de minoribus maiores praecedere debeant. Non simus tam fatui adulatores Dei ut, dum potentiam eius etiam ad ima detrudimus, in nos ipsos iniuriosi simus eamdem irrationabilium prouidentiam esse dicente~s>. Unde fiber ille apocryphus stultitiae deputandus, in quo scriptum est quendam angelum nomine Tyri praeesse reptilibus, et similiter piscibus et arboribus et bestiis uniuersis proprios in custodia angelos assignatos. Q. 039: QUOD OPERA HOMINUM NIHIL SUNT ET CONTRA. AUGUSTINUS IN ENCHIRIDION, CAP. IX: Satis est Christiano rerum creatarum causes non nisi bonitatem intelligere creatoris, qui est Deus, nullamque naturam esse /190/ quae non aut ipse sit aut ab ipso. IDEM DE MORIBUS ECCLESIAE CATHOLICAE: Creatura, Paulus clamat, uanitati subiecta est, neque nos potest a uanitate separare ueritatique connectere quod subiectum est uanitati. Et hic nobis spiritus sanctus praestat. Creatura igitur non est, quia omne quod est aut Deus aut creature est. PAULUS IN EPISTOLA PRIMA AD CORINTHIOS: Scimus quia nihil est idolum in mundo. PRUDENTIUS HYMNORUM: Isis, Apollo, Venus nihil est Maximianus et ipse nihil est illa nihil quia facta manu hic manuum quia facta colit. EX PSALMO CXIII: Simulacra gentium argentum et aurum, opera manuum hominum. Q. 040: QUOD DEUS QUOQUE LOCO MOVEATUR VEL LOCALIS SIT ET NON. PROPHETA: Egredietur dominus de loco sancto suo etc. ET PER SEMETIPSAM VERITAS: Quia descendi de caelo, non ut faciam uoluntatem meam etc. UNDE ET APOSTOLUS: Quid est autem, quod ascendit, nisi quia et descendit primum in inferiores partes terrae etc.? AUGUSTINUS DE CIVITATE DEI LIB. XVI: Non loco mouetur Deus quia semper ubique est totus sed descendere dicitur cum aliquid inusitatum facit in terra. IDEM AD DARDANUM: Est ergo Deus per cuncta diffusus. Ipse quippe ait per prophetam: Caelum et terram ego impleo. Et de sapientia eius scriptum est: Attingit a fine usque ad finem. Itemque scriptum est: Spiritus Domini repleuit orbem terrarum. Et in psalmo: Quo ibo a spiritu tuo? etc. Si ascendere in caelum etc. Substantialiter Deus ubique est. ITEM: Fatendum /191/ est ubique esse Deum per diuinitatis praesentiam sed non ubique per habitationis gratiam. ITEM: Non est negligenter intuendum quod diximus Deum in se ipso esse ubique totum. Ideo ubique esse dicitur quia nulli parti rerum absens est, ideo totus quia cuilibet parti pariter totus adest. Hique ab eo longe esse dicuntur qui peccando dissimillimi facti sunt, et hi ei appropinquare qui eius similitudinem pie uiuendo recipiunt. ITEM: Quod addidimus in se ipso, diligentius exponendum est. In se ipso est, quia non continetur eis quibus est praesens, tanquam sine his esse non possit. Spatia locorum tolle corporibus, nunquam erunt. Tolle ipsa corpora qualitatibus corporum, non erunt ubi sunt, et ideo necesse est ut non sint. IDEM VOLUSIANO: Verbum Dei ubique totum est. Venit autem, cum manifestatur; abscedit, cum occultatur. HIERONYMUS IN MAIORI BREVIARIO PSALTERII, PSALMO XXX: Numquid localis est Deus? Et localis et non localis; localis ad se uenientibus; non localis, quia ubique est. Q. 041: QUOD DEUS IPSE SIT QUI ANTIQUIS PATRIBUS APPAREBAT ET NON. ECCLESIASTICA HISTORIA CAP. I: Multis antea astitisse ostenditur sed euidentius et familiarius Abrahae atque eius familiae, quantum fas erat, Deum hominibus innotuisse describitur, quia apparuit Deus Abrahae tanquam communis aliquis homo sedenti ad ilicem Mambre. At ille exsurgens cum hominem uideret, adorauit Deum et ueneratur ut Deum. Sed et propriae uocis professione praesentiam se testatur non ignorare diuinam dicens: Dominator, Domine /192/ etc. Quae utique omnia non ad patrem sed ad filium referenda posterioris in carne ratio dispensationis plenius expleta designat. Item propheta: Misit uerbum suum etc. Eundemque cum apparuisset Iacob Deum esse scripture designat dicens: Ex Israel erit nomen tuum, quia inualuisti cum Deo. Et paulo post dicit: Vidi Pominum facie ad faciem etc. Neque enim fas est de aliquo angelorum uel caelestium uirtutum ista sentire. Nullum enim eorum, si quando mortalibus ex caelesti praecipiuntur adesse mandato, Dominum uel Deum diuinus sermo commemorat. Hic etiam Iesu successori Moysi cum adstitisset percunctanti quis esset, responsis euidentissimis assignauit dicens: princeps militiae uirtutum Domini ego sum. Cunque his auditis adoraret famulus, ut decebat, solue, innuit ad eum, corrigiam calciamenti etc. In quo consideranda est praeceptorum similitudo, quondam non erat hic alius ab qui dixerat ad Moysen de rubo: Ne appropies huc, solue calciamenta etc. Et addidit dicens: Ego sum Deus patrum tuorum etc. Claruit ergo ex his omnibus quod uerbum Dei et Deus designatus est. HIERONYMUS AD MARCELLINUM ET ANASICHIAM: Sempiternus Deus erat qui Adae in paradiso uisus est et cum Iacob locutus est. IDEM AD DAMASUM: Iuxta quod et ipsum Dominum et angelos in humanas uidimus se mutasse formas ut metus uidentibus demeretur. EX EPISTOLA BEATI HILARII AD DlVERSAS PROVINCIAS DESTINATA. QUAE SIC INCIPIT "DILECTISSIMIS ET BEATISSIMIS FRATRIBUS": Si quis cum Iacob non filium quasi hominem colluctatum sed Deum innascibilem uel patrem eius dicat, anathema sit. IDEM IN XII DE TRINITATE: Hinc etiam saepe naufragium est quia unigenitus Deus sub prophetica auctoritate creatura esse defenditur, quia ex persona sapientiae dictum est: Dominus creauit me initium uiarum suarum. ITEM: Videamus itaque in quas Dei uias et in quae opera a saeculis creata sit nata ante saecula ex Deo sapientia. Vocem Domini deambulantis in paradiso Adam audiuit. Putasne /193/ deambulantis incessum, nisi in specie assumptae creationis auditum, ut in aliqua creatione consisteret, qui inambulando fuerat auditus? ITEM: Angelus ad Agar loquitur, et utique idem Deus est. Numquid speciei eiusdem est cum angelus uidetur, cuius est in ea natura qua Deus est? Sed quid de angelo dicam? Homo ad Abraham uenit. Num quid secundum hominem in creationis istius habitu Christus talis consistit, qualis et Deus est? Sed et homo loquitur, et corpore assistit, et cibo alitur, uerumtamen Deus adoratur. Certe qui ante angelus nunc etiam homo est, nec naturalem hanc esse Dei speciem diuersitas ipsius assumptae creationis pateretur intelligi. Adest autem ad Iacob etiam usque ad luctae complexum inhabitu humano, et manum conserit, et membris nititur, lateribus inflectitur, et in omni motu nostro incessuque consistit. Sed idem postea Moysi esse ignis ostenditur. Curre per tempora et intellige qualis uisus sit caeteris quibus se in habitu humanae creationis ingessit. Incessit in uias Dei et in opera Dei ad cognitionem scilicet Dei et nostrae aeternitatis profectam. Etiam his omnibus Deus, qui ignis consumens est, ita creatus inest, ut creationem ea uirtute qua assumpsit, absumeret, potens abolere rursum quod tantum ad causam contemplationis exstiterat. IDEM LIBRO I: Et dixit angelus Domini ad Agar, multiplicans multiplicabo semen tuum etc. Et uocauit nomen Domini qui loquebatur secum, tu Deus, qui adspexisti me. Angelus Dei loquitur; duplex in angelo Dei significatio est, ipse qui est et ille cuius est. ITEM: Primum angelus Domini, secundo Dominus; uocauit enim nomen Domini qui loquebatur secum; tertio Deus: Tu enim es Deus qui adspexisti me. Qui angelus Dei dictus est, idem Dominus et Deus est. Est autem secundum prophetam filius Dei magni consilii angelus. Ut personarum distinctio absoluta esset, angelus Dei est nuncupatus; qui enim est Deus ex Deo, ipse est angelus Dei. Ut uero honor debitus redderetur /194/ et Dominus et Deus est praedicatus. ITEM: Angelus loqui ad Agar coepit. Confessio audientis et Dominum eum esse et Deum edocet. Ita qui sub ministerio magni consilii nuntiandi angelus est, ipse et natura et nomine Deus est. ITEM: Procedit pleniore doctrinae profectu sermo. Deus Abraham loquitur. Viri tres sedenti assistunt, unum adorat et Deum confitetur. Idemque adoratus et confessus ab illo tempore eodem in futurum redditurum se promittit, et Sarae filium futurum Deus ad Abraham locutus est. Idem postea de rebus ipsis uir ab eo uisus alloquitur. Virum licet conspectum Abraham tamen Dominum adorauit, sacramentum scilicet futurae corporationis cognoscens. AMBROSIUS DE FIDE: Si angeli in figura hominum saepe sunt uisi, et tamen aliud non sunt quam quod esse se norunt, neque substantiam mutant cum formam humani corporis sumunt, quanto magis ipse Dominus? Sic filium Dei uisum a patribus approbamus ut non totum in illo, quod Deus est, uideretur sed dispositiones rerum futurarum, quae complendae erant, in illo per imaginem cernerentur. Nam quis filium Dei uidere potuit antequam conspicabilem materiam, cum ei placuit, assumpsit uel hominem induere dignatus est? Qui etsi Abrahae uisus est sed in forma humani corporis uisus est, quod postremis temporibus in homine uenturus esse ostenderetur. Iacob autem alibi in angelo, alibi uidetur in homine. Qui ideo se in angelo demonstrauit ut nuntium se magni consilii indicaret. In homine uero, cum quo et conluctatus fuisse describitur, ut imaginem futurae colluctationis, quam cum Israel habiturus erat, cum secundum hominem aduenisset, indicaret. Sed ut Deum crederet, cum quo sub figura hominis luctabatur, Israel, id est homo uidens Deum, nomen accepit, qui figuram hominis uiderat quam Dei filius induerat. Moysi in rubo in flamma ignis apparuit, ut lumen credentibus /195/ incredulis iudicium demonstraret. Populum Israel in columna nubis per diem et per noctem in columna ignis quasi dux itineris praecedebat, ut baptismi gratiam per nubem et donum sancti spiritus per ignem ostenderet, quia Paulus in nube patres baptizatos scribit, et spiritum ignem esse apostolorum Acta declarant. Denique cum Moyses oraret ut faciem Domini pure uideret, non poteris, inquit, uidere faciem meam; non enim uidebit homo faciem meam et uiuet. AUGUSTINUS LIB. VIII DE GENESI AD LITTERAM: Si modum quaerimus quomodo locutus sit Deus, certissime tenere debemus Deum aut per suam substantiam loqui aut per sibi subditam creaturam sed per substantiam non loqui nisi ad creandas naturas. Ad spiritales uero atque intellectuales non solum creandas sed etiam illuminandas, cum iam possint capere locutionem eius qualis est in uerbo eius, quod in principio erat uerbum etc. Illis autem, qui eum capere non possum, cum loquitur Deus, non nisi per creaturam loquitur aut tantummodo spiritalem, siue in somnis siue in exstasi in similitudine rerum corporalium aut etiam per corporalem, dum sensibus corporis uel aliqua species apparet uel intonant uoces. ITEM: Nonnulli haeretici putant substantiam filii Dei nullo assumpto corpore per se ipsam esse uisibilem et ideo, antequam ex uirgine corpus acciperet, ipsum esse uisum patribus. Quae impietas procul a catholicis mentibus repellenda est. IDEM DE CIVITATE DEI LIB. X: Nec mouere debet quod, cum sit inuisibilis, uisibiliter patribus apparuisse memoratur. Sicut enim sonus quo auditur sententia, non est hoc quod ipsa, ita et species qua uisus est Deus in natura inuisibili constitutus, non erat quod ipse. Nec illi ignorabant inuisibilem Deum in specie corporali, quod ipse non erat, se uidere. Nam et loquebatur cum loquente Moyses et ei tamen dicebat: Si inueni gratiam ante te, ostende /196/ mihi temetipsum scienter ut uideam te. IDEM SUPER IOHANNEM HOMELIA III: Deum nemo uidit unquam. Moyses uidit nubem, uidit angelum, uidit ignem. Omnis illa creatura typum Domini sui gerebat, non ipsius Domini praesentiam exhibebat. Namque habes aperte in lege: Et loquebatur Moyses cum Domino contra in contra, sicut amicus cum amico suo. Sequeris ipsam scripturam, inuenies Moysen dicentem: Si inueni gratiam in conspectu tuo, ostende mihi te ipsum manifeste, ut uideam te. Responsum accepit: Non potes uidere faciem meam. Loquebatur ergo cum Moyse angelus portans typum Domini, et illa omnia quae ibi per angelum facta sunt futuram istam gratiam et ueritatem promittebant. Omnia quae corporaliter uisa sunt, non erant illa substantia Dei. Facta sunt illa uisibilia corporaliter per creaturam, in quibus typus ostenderetur; non utique substantia ipsa demonstrabatur. IDEM DE TRINITATE LIB. III, CAP. X: Omnia quae patribus uisa sunt, cum Deus illis praesentaretur, per creaturam facta esse manifestum est. Etsi nos latet quomodo ea ministris angelis fecerit, per angelos tamen esse facta dicimus. Cur ergo scriptum est, dixit Dominus, et non potius, dixit angelus? Quia cum uerba iudicis praeco pronuntiat, non scribitur in gestis, ille praeco dixit sed ille iudex. ITEM: Ante incarnationem saluatoris cum Deus apparere dicebatur uoces illae ac species corporales per angelos factae sunt, ipsis loquentibus uel agentibus aliquid ex persona Dei. Q. 042: QUOD SOLUS FILIUS IN ANGELIS OLIM APPARERET ET NON. ISIDORUS DE SUMMO BONO CAP. X: Ubicumque in scripturis /197/ sanctis pro Deo angelus ponitur, non pater, non spiritus sanctus sed pro incarnationis dispensatione solus filius intelligitur. AUGUSTINUS DE TRINITATE LIB.IV, CAP. X, DE ANGELIS, IN QUIBUS APPAREBAT DOMINUS ET LOQUEBATUR: In angelis utique erat pater et filius et spiritus sanctus, et aliquando pater, aliquando filius, aliquando spiritus sanctus, aliquando etiam sine ulla distinctione personae Deus per illos figurabatur. IDEM LIB. II, CAP. XI: Cum tres uiri uisi sunt Abrahae, nec quisquam in eis uel forma uel aetate uel potestate maior caeteris dictus est, cur non hic accipiamus uisibiliter insinuatam per creaturam uisibilem trinitatis aequalitatem eandemque substantiam. ITEM IN EODEM LIBRO: Si in illis uocibus quae fiebant in Exodo, et illis omnibus corporalibus demonstrationibus Christus ostendebatur, aut alio Christus, aiio spiritus sanctus, sicut ea quae supra diximus admonent, non hoc efficitur ut Deus pater numquam tali specie patribus uisus sit. Multa enim talia uisa facta sunt illis temporibus, non euidenter designato in eis uel patre uel filio uel spiritu sancto, ut nimis temerarium sit dicere Deum patrem numquam patribus per aliquas uisibiles formas apparuisse. Hanc enim opinionem illi pepererunt, qui non potuerunt in unitate trinitatis intelligere quod dictum est: Regi autem saeculorum etc. et quem nemo hominum uidit nec uidere potest. Quod substantia diuina, ubi pater et filius et spiritus sanctus unus est Deus, intelligitur. Visiones autem illae per creaturam commutabilem factae sunt, non proprie sicuti est sed significatiue ostendentes Deum. Quamquam nescio quemadmodum isti intelligant quod Danieli apparuit antiquus dierum, a quo filius hominis accepisse intelligitur regnum, ab illo scilicet qui ei dicit: Filius meus es tu etc., postula a me etc. Si ergo Danieli et pater dans regnum et filius /198/ accipiens apparuerunt in specie corporali, quomodo isti dicunt patrem numquam uisum esse prophetis et ideo solum debere intelligi inuisibilem? Non ergo inconuenienter creditur etiam Deus pater eo modo solere apparere mortalibus. Nisi forte aliquis dicet ideo non esse uisibilem patrem quia in conspectu somniantis apparuit, ideo filium et spiritum sanctum uisibiles quia Moyses illa omnia uigilans uidit. Quasi uero uerbum uidit Moyses carnalibus oculis, aut uideri spiritus uel humanus potest, quanto minus spiritus Dei! Aut quis audeat dicere filium et spiritum sanctum etiam uigilantibus esse uisibiles, patrem autem non nisi somniantibus? Unde nemo sani capitis affirmare debet numquam personam patris per aliquam speciem corporalem uigiliantium oculis demonstratam. ITEM: Quid dicunt de Abraham, cui uigilanti, cum scriptura praemisisset dicens, Visus Dominus Abrahae, non unus aut duo sed tres apparuerunt uiri, quorum nullus excelsius aliis eminuisse dictus est, nullus honoratius effulsisse, nullus imperiosius egisse? Q. 043: QUOD NULLUS CREATUS SPIRITUS LOCO MOVEATUR ET CONTRA. AUGUSTINUS SUPER GENESIN LIB. VIII: Spiritalem creaturam corporali praeposuit Deus, quod spiritalis tantummodo mutari per tempora posset, corporalis autem per tempora et locos. Per tempus mouetur animus uel reminiscendo quae oblitus erat uel discendo quae nesciebat uel uolendo quae nolebat; per locos autem corpus. ITEM: Quisquis intelligere conatur quemadmodum incommutabilis Deus nec per tempus nec per locum motus moueat temporaliter et localiter creaturam suam, non eum puto posse assequi, nisi prius intellexerit quemadmodum anima, hoc est spiritus creatus, nec per locum sed per tempus motus, /199/ moueat corpus per tempus et locum. ITEM: Cui non facile occurrat, quod per locum non mouetur, quae per loci spatium non distenditur? Quidquid autem per loci spatia distenditur corpus est. Ac per hoc consequens est, ut anima moueri non putetur, si corpus non esse credatur. IDEM SUPER ID QUOD SCRIPTUM EST, spiritus domini ferebatur super aquas: Cum aquarum nomine illa materies insinuetur informis, quae de nihilo facta est, unde omnia fierent, quid prohibet spiritum sanctum intelligere conditoris, quod superferebatur huic materiae non locorum gradibus interuallisque spatiorum, quod nequaquam de ulla re incorporea dicitur recte sed excellentia et dominantis eminentia super omnia, ut omnia conderentur? IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM OROSII AD IPSUM: Spiritus conditus sicut est angelorum; quia ex tempore in inferioribus iussa Dei perficiunt, lure creduntur moueri ex tempore. Corpora uero sua in locum mouent dum descendunt de caelo et adscendunt. ITEM: Igitur secundum supradictam rationem spiritus creatus per tempus moueri potest, non per locum. Spiritus creator sine tempore et loco, corpus autem et loco et tempore. ITEM: Animantia uel uolatilia in suo genere obtemperant Deo, sicut moues ille omnia temporibus opportunis, non ipse temporaliter motus. Mouet itaque se ipsum sine tempore et loco, moues creatum spiritum sine loco temporaliter, moues creaturam corpoream temporaliter et localiter. ITEM: Orosius: Quae cause fecit ut Deus, quem adstruis moueri, non moueatur in tempore? Augustinus: Deus qui est ante tempora, nihil in eo est praeteritum et futurum, nulla noua cogitatio; quia si noua, et accidens. Si uero aliquid accidit Deo, iam incommutabilis non est. Igitur incommutabilis Deus est, nihil illi accidit etc. BOETHIUS IN TERTIO TOPICORUM: Anima neque crescit neque minuitur neque ab alio loco transit ad alium. SYMBOLUM QUOD DICITUR /200/ APOSTOLORUM: Mortuus et sepultus descendit ad inferos. AMBROSIUS DE FIDE AD GRATIANUM IMPERATOREM: Seraphim de loco ad locum transit, non enim complet omnia. AUGUSTINUS QUAESTIONUM LXXXIII CAP. IX: Moueri per se animam sentit, qui sentit in se esse uoluntatem, qui tamen motus non est de loco in locum tanquam corporis. Localiter enim moueri corporum proprium est. Q. 044: QUOD SOLUS DEUS INCORPOREUS SIT ET NON. GENNADIUS MASSILIENSIS EPISCOPUS DE ORTHODOXA FIDE ECCLESIASTICORUM DOGMATUM: Nihil incorporeum et inuisibile in natura credendum est, nisi solum Deum. Qui ex eo incorporeus creditur, quia ubique est et omnia implet atque constringit, et ideo inuisibilis omnibus creaturis, quia incorporeus est. Creatura omnis corporea; angeli et omnes caelestes uirtutes corporeae, licet non came subsistant. Ex eo autem corporeal esse credimus intellectuales naturas, quod localiter circumscribuntur, sicut et anima humana, quae came clauditur, et daemones, qui per substantiam angelicae naturae sunt corporei. GREGORIUS MORALIUM LIB. II: In hoc itaque est nunc natura angelica a naturae nostrae conditione distincta, quod nos et loco circumscribimur et caecitatis ignorantia coartamur. Angelorum uero spiritus quidem circumscripti sunt sed eorum scientiae longe super nos incomparabiliter dilatantur. ITEM: Eorum itaque scientia comparatione nostra ualde dilatata est sed comparatione diuinae scientiae angusta; sicut et ipsi illorum spiritus comparatione quidem nostrorum corporum spiritus sunt sed comparatione summi et incircumscripti /201/ spiritus corpus. AUGUSTINUS QUAESTIONUM LXXXIII CAP. XXI: Deus non est alicubi; quod alicubi enim est, continetur loco; quod continetur loco, corpus est. Deus autem non est corpus; non igitur alicubi est, et in illo sunt potius omnia, nec tamen ita ut ipse sit locus. Locus enim in spatio est, quod longitudine et latitudine et altitudine corporis occupatur. Locus tamen abusiue dicitur templum Dei, non quod eo contineatur sed quod ei praesens sit. COLLATIO VII QUAE DICITUR ABBATIS SERENI, CAP. XIII: Licet enim pronuntiemus nonnullas esse spirituales naturas, ut sunt angeli, archangeli, caeteracque uirtutes ipsa quoque anima rostra, uel certe aer iste subtilis, tamen incorporeae nullatenus aestimandae sunt. Habent enim secundum se corpus, quo subsistent, licet multo tenuius quam nostra sunt corpora secundum apostoli sententiam ita dicentis: et corpora caetestia et corpora terrestria, et iterum: Seminatur corpus animaLe, surges corpus spirituate. Quibus manifeste colligitur nihil esse incorporeum nisi solum Deum, et idcirco ipsi tantummodo posse penetrabiles omnes spiritales atque intellectuales esse substantial, eo quod solus totus et ubique et in omnibus sit, ita ut abdita mentis uniuerse respiciat atque perlustret. HILARIUS SUPER MATTHAEUM CAP. V: Nonne anima plus est quam esca et corpus pLus quam uestimentum? Nihil est quod non in substantia sua et creatione corporeum sit, et omnium siue in caelo siue in terra, siue uisibilium siue inuisibilium elementa formata sunt. Nam et animarum species siue obtinentium corpora siue corporibus exulantium corporeae tamen naturae substantiam sortiuntur, quia omne quod creatum est in aliquo sit necesse est. IDEM IN PSALMO CXXiX: Ad imaginem Dei homo interior effectus est rationabilis, mobilis, mouers, scitus, incorporeus, subtilis, aeternus. Quantum in se est, speciem naturae /202/ principalis imitatur, dum transcurrit, dum circumuolat, et dicto citius nunc intra oceanum est, nunc in caelos euolat, nunc in abyssis est, nunc orientem nunc occidentem perlustrat, dum nunquam ut non sit aboletur. Natura quidem Dei in omnibus est, neque ut alibi adsit, discedit aliunde. Sed animus humanus in hac sensus sui mobilitate ad imaginem opificis sui factus est, dum naturam Dei mobilitas animae perennis imitatur, nihil in se habet corporale, nihil terrenum, nihil graue, nihil caducum. AUGUSTINUS DE CIVITATE DEI LIB. XXII: Iam uero contra illud, quod iam dixi superius, etiam istum considerantes atque tractantes elementorum ordinem, quo confidunt, non inueniunt omnino quid dicant. Sic est enim hinc sursum uersus terra prima, aqua secunda, tertius aer, quartum caelum, ut super omnia sit animae natura. Nam et Aristoteles quintum corpus eam dixit esse, Plato nullum. IDEM IN LIBRO CONTRA EPISTOLAM FUNDAMENTI MANICHAEORUM: De omni natura incorporea quamuis mutabili, sicuti est anima. ISIDORUS DE SUMMO BONO LIB. II CAP. XII: Male a quibusdam creditur anima hominis esse corporea, quae propter id ad Dei imaginem facta est, ut si non incommutabilis ut Deus esset, tamen incorporea ut Deus existeret, sicut angeli. GREGORIUS DIALOGORUM LIB. IV: Si esse sanctorum animas in satisfactione credidisti, oportet ut per omnia esse credas et iniquorum animas in inferno. Petrus: Et qua ratione credendum est, quod rem incorpoream tenere ignis corporeus possit? Gregorius: Si uiuentis hominis incorporeus spiritus tenetur in corpore, cur non post mortem spiritus etiam corporeo igne teneatur? Petrus: Viuente quolibet idcirco spiritus tenetur in corpore, quia uiuificat corpus. Gregorius: Si spiritus in hoc teneri potest, quod uiuificat, quare non poenaliter /203/ et ibi teneatur, ubi mortificatur? Teneri per ignem spiritum dicimus, ut in tormento ignis sit uidendo atque sentiendo. Ignem namque eo ipso patitur, quod uidet; quia et cremari si aspicit, concrematur. Sicque fit ut res corporea incorpoream exurat, dum ex igne uisibili ardor ac dolor inuisibilis trahitur. ITEM: Reprobis Veritas in fine dictura est: Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius. Si igitur diabolus eiusque angeli cum sint incorporei, corporeo sunt igne cruciandi, quid mirum si animae, et antequam recipiant corpora, possint corporea sentire tormenta? CLAUDIANUS PRAEFECTORIO PATRICIO DE STATU ANIMAE LIB. I: De quodam opere sancti Hieronymi capitulum quoddam, quod quidem te constat non intellixisse, subiungis, quo ait, Globos siderum corporatos esse spiritus arbitrantur. ITEM: Sub ipso sancti Hieronymi nomine adiungit: Si angeli, inquit, caelestia et iam corpora ad comparationem Dei immunda esse dicuntur, quid putas homo existimandus est? ITEM: Nam quid hic aliud uir doctus Hieronymus dixisse censebitur, nisi angelorum corpora habilitate sui atque potentia humanis praestare longe corporibus? Pariter cum dixit "si angeli" et adiecit "caelestia etiam corpora," duo quaedam intelligi uoluit angelos et caelestia corpora. Quia cum angeli spiritus corporati sint, sunt in caelo quaedam quae sola sunt corpora. ITEM: Certum namque diuina auctoritate retinemus, sanctorum corpora, quae immutari merebuntur in gloria angelicis aequanda corporibus dicente Domino: Et erunt siout angeli in caelo. ITEM: Duplex est ergo angelica sicuti est humana substantia, habens corpus totius facilitatis maximaeque pulchritudinis, quod hominibus cum iubetur appareat, habens incorporeum, quo Deum semper uideat. ITEM: Intelligere nos oportet, constare hominem ex corporeo et incorporeo, constare angelum /204/ et corpore et spiritu praecipua inter creaturas dignitate formato. Spiritus namque illi est omni spiritu creato potior; corpus illi est de potissimo omnium elemento sublimius secundum illud propheticum, ubi angelica substantia duplex sine dubitatione perhibetur: Qui facit angelos suos spiritus et ministros suos ignem urentem. Ignem uero non esse spiritum manifestum est, quia non istic allegorice aliquid accipiendum est sicut illud ubi ait Dominus: Ignem ueni mittere in terram, cum de spiritu sancto diceret. Non enim credi fas est animas humanas ad amorem diuinum participatione spiritus inflammari, quia eodem bono bonus est homo quo bonus est angelus, et eodem bono uterque beatus. Q. 045: QUOD DEUS PER CORPORALES IMAGINES NON SIT REPRAESENTANDUS ET CONTRA. EX LIBRO DEUTERONOMII: Non habebis Deos alienos coram me, non facies tibi sculptile, neque omnem similitudinem, quae est in caelo desuper, et quae est in terra deorsum, neque eorum quae sunt in aquis sub terra, non adorabis ea neque coles. ITEM EX EODEM: Locutus est Dominus ad nos de medio ignis. Vocem uerborum audisti et formam penitus non uidisti. Non uidisti aliquam similitudinem in die, qua locutus est Dominus uobis in Horeb de medio ignis, ne forte decepti faciatis uobis sculpturam aut imaginem; ne forte oculis leuatis uideas solem et lunam et astra caeli, et errore deceptus adores ea, et colas quae creauit Deus in ministerium cunctis gentibus. ITEM: Et pronuntiabunt leuitae dicentque ad omnes uiros Israel excelsa uoce: Maledictus homo, qui facit sculptile et conflatile, abominationem Domini, opus manuum artificum, ponetque illud in abscondito, et respondebit omnis populus et dicet Amen. ORIGENES IN EXODO, HOMILIA /205/ VIII: Non facies tibi idolum, neque omnem similitudinem et caetera. Si quis faciat speciem alicuius, similitudinem facit. De idolis autem apostolus dicit quia nihil est idolum in mundo. Idolum facit, qui facit quod non est. Quid est, quod non est? Species quam non uidit oculus sed ipse sibi animus fingit. Ut si quis in uno hominis habitu duas facies fingat, aut humano pectori postremas partes equi aut piscis adiungat. Haec et similia qui facit, facit quod non est, nec habet aliquid simile sui. Non adorabis ea, neque coles. Potest quis interdum adorare inuitus. Colere uero est toto his affectu et studio mancipari. AUGUSTINUS SUPER PSALMUM CXIII, EO LOCO UBI SCRIPTUM EST "Nequando dicent gentes, ubi est Deus eorum" ETC: Quia inuisibilem Deum colimus, qui nullorum corporeis oculis, cordibus autem paucorum mundissimis notus est, tanquam ideo possent dicere gentes: ubi est Deus eorum? quia ipsi possent ostendere deos suos. ITEM: Multo honestius non habetis quod possitis ostendere, quam ut in eo, quod de istis oculis a uobis ostenditur, uestri cordis caecitas ostendatur. ITEM: Noli addere manus hominum ut illo metallo quod fecit uerus Deus uelis facere falsum deum; immo falsum hominem, quem pro uero uenereris Deo; quem quisquis pro uero homine in amicitiam reciperet, insaniret. Ducit enim, et affectu quodam infirmo rapit infirma corda mortalium formae similitudo, et membrorum imitata compago. Sed sicut fabricata singula ostenderis, sic ostende officia singulorum, quorum te effigies et humana uanitas trahit. Os enim habent, et non loquentur etc. Iam ergo artifex melior est qui ea potuit membrorum motu atque officio fabricare. Melior et tu, quamuis ea non feceris, quoniam quae illa non possunt facis. Melior est bestia; ad hoc enim additum est: Non /206/ clamabunt in faucibus suis. ITEM: Et quaedam bestiae sicut simiae manibus contrectant. ITEM: Lectorem uel auditorem fecit intentum, ut admoneri se inueniat simulacris gentium non tantum homines sed etiam bestias se debere praeponere; ut si pudet adorare bestiam, quam fecit Deus uidentem, audientem etc., uiderent quam pudendum esset adorare mutum et carens uitae sensusque simulacrum. ITEM: Quanto ergo melius mures atque serpentes, atque id genus animantium colerent quod simulacris, si ita dicendum, quodammodo iudicant, in quibus quia non sentinnt humanam uitam, non curant humanam figuram? Itaque in eis plerumque nidificant, et nisi humanis motibus deterreantur nulla sibi habitacula munitiora conquirunt. Mouet ergo se homo, ut uiuentem bestiam a deo suo deterreat, et illum non se mouentem quasi potentem colit, a quo meliorem deterruit. Deterruit enim uidentem a caeco, audientem a surdo etc., immo deteriorem quam mortuum. Mortuum quippe manifestum est aliquando uixisse. Quapropter deum, qui nec uiuit, nec uixit, profecto et mortuns antecedit. ITEM: Quamquam, ut illi asserunt, species membrorum in signo aliquo fabrefacta, cum adorari atque honorari a multitudine coeperi n t, parit unoquoque sordidum simulacrum -- talis hominum affectus inuitat. ITEM: Itaque ne quisquam dicat, cum irrisa fuerint simulacra, non hoc uisibile colo sed numen quod illic inhabitat inuisibiliter, ipsa numina in alio psalmo sic damnat: Quoniam dii gentium daemonia. Dicit etiam apostolus quao idolum non sit aliquid sed quod immolant gentes, daemoniis immolant. Videntur autem sibi purgatioris esse religionis qui dicunt, nec simulacrum nec daemonium colo sed effigiem corporalem et eius rei signum intueor quam colere debeo. Itaque interpretantur simulacra, ut alio simulacro dicant significari /207/ terram, unde templum solent appellare Telluris; alio mare, sicut Neptuni simulacro; alio aerem, sicut Iunonis; alio ignem, sicut Vulcani; alio luciferum, sicut Veneris etc. De quibus rursum cum exagitari coeperint, quod corpora colant, maxime terram, et mare, et aerem, et ignem, quorum nobis usus in promptu est, audent respondere non se ipsa corpora colere sed quae illis regendis praesident. Seruierunt ereaturae potius quam creatori. Nam priore autem parte huius sententiae simulacra damnauit; posteriore autem interpretationes simulacrorum. Effigies enim a fabro factas appellando nominibus earum rerum quas fabricauit Deus, transmutant ueritatem Dei in mendacium. Res autem ipsas pro diis habendo et uenerando seruierunt creaturae. Quis autem adorat aut orat intuens simulacrum, qui non sic afficitur ut ab eo se audiri putet, ab eo sibi i praestari quod desiderat speretur? ITEM: Hoc enim quodammodo extorquet illa figura membrorum, ut animus uiuens in sensibus corporeis magis arbitretur sentire corpus, quod suo corpori simillimum uidet. ITEM: Sed nos pleraque instrumenta et uasa huiusmodi materia habemus in usu celebrandorum sacrorum. Et sunt profecto etiam ipsa quid aliud quam opera manuum hominum? Veruntamen nunquid os habent et non loquentur? oculos habent et non uidebunt? Numquid eis supplicamus, quia per ea supplicamus Deo? Illa causa maxima est pietatis insaniae, quod plus ualet in affectionibus miserorum uiuenti similis forma, quae sibi efficit supplicari, quam quod eum manifestum est non esse uiuentem, ut debeat a uiuente contemni. Plus enim ualent simulacra ad curuandam infelicem animam quod oculos habent, aures, nares, manus et pedes, quam ad corrigendum quod non loquentur, non uident etc. Ita sequitur ut illud quoque fiat, similes illis fiant omnes qui faciunt ea, et omnes qui confidunt in eis. Videant ergo isti /208/ apertis et sentientibus oculis, et adorent clausis et mortuis mentibus nec uidentia nec uiuentia simulacra. Domus autem Israel sperauit in Domino. Spes enim quae uidetur non est spes; quod enim uidet quis quid sperat? IDEM LIB. IV DE TRINITATE DEI CAP. XXXII, DE VARRONE LOQUENS AIT: Dicit etiam idem acutissimus auctor atque doctissimus quod hi soli uideantur ei animaduert isse quid esset Deus, qui crediderunt eum esse animam motu ac ratione mundum gubernantem. Ac per hoc, ac si nondum tenebat quod ueritas habet, Deus enim uerus non anima sed animae quoque est conditor: tamen unum Deum colendum fateretur atque suaderet. ITEM: Dicet etiam antiquos Romanos plus centum annos et septuaginta deos sine simulacro coluisse. Quodsi adhuc, inquit, mansisset, castius dii obseruarentur. Cui sententiae suae testem adhibet inter caetera etiam gentem Iudaeam. Nec dubitat eum locum ita concludere ut dicat, qui primi populis simulacra deorum posuerunt, eos ciuitatibus suis et metum depressisse et errorem addidisse, prudenter aestimans deos facile posse in simulacrorum stoliditate contemni. Quod uero non ait "errorem tradiderunt," sed "addiderunt," iam utique fuisse etiam sine simulacris uult intelligi errorem Quapropter cum solos dicit animaduertisse quid esset Deus, qui eum crederent animam mundum gubernantem, castiusque existimat sine simulacris obseruare religionem; quis non uideat quantum propinquauerit ueritate? SANCTUS EPIPHANIUS IN EPISTOLA AD IOHANNEM CONSTANTINOPOLITANUM, QUAM BEATUS TRANSTULIT HIERONYMUS: Audiui quosdam murmurare contra me, quando simul pergebamus ad locum sanctum, qui uocatur Bethel, et uenissem ad uillam, quae dicitur Anablatha, uidissemque ibi praeteriens lucernam ardentem et interrogassem qui locus esset, didicissemque esse ecclesiam et intrassem, ut orarem, inueni ibi uelum pendens in /209/ imaginem quasi Christi uel sancti cuiusdam. Cum ergo hoc uidissem in ecclesia Christi contra auctoritatem scripturarum hominis pendere imaginem, scidi illud et magis dedi consilium custodibus eiusdem loci, ut pauperem mortuum eo obuoluerent et efferrent. Illique contra murmurantes dicerent, Si scindere uoluerat, iustum erat, ut aliud daret uelum atque mutaret. Quod cum audirem, me daturum esse pollicitus sum et missurum. Nunc autem misi quod potui reperire, et precor ut iubeas presbytero ipsius loci suspendere uelum a lectore quod a nobis missum est, et deinceps praecipere in ecclesia Christi istius modi uela quae contra religionem nostram ueniunt non suspendi. EX SECUNDA COLLATIONE ABBATIS ISAAC: Non est mirandum hominem simplicissimum et de natura diuinitatis nunquam penitus eruditum rusticitatis uitio et consuetudine erroris antiqui usque nunc detineri et in errore pristino perdurare, dum secundum consuetudinem erroris illius, quo daemones hominum figura compositos excolebant, nunc quoque illam incomprehensibilem atque ineffabilem ueri numinis maiestatem subscriptione alicuius existimant adorandam, nihil se tenere uel habere credentes, si propositam non habuerint imaginem quandam in supplicatione positi iugiter interpellent, eanque circumferant mente ac prae oculis teneant semper affixam. EX CONCILIO ELIBERITANO CAP. I: Placuit picturas in ecclesiis fieri non debere, ne quod colitur et adoratur in parietibus depingatur. GREGORIUS SECUNDINO SERVO DEI RECLUSO: Aliud est enim picturam adorare, aliud per picturae historiam quid sit adorandum addiscere. Nam quod legentibus scripturam, hoc idiotis patet picturam cernentibus, quia in ipsa uident quid sequi debeant, in ipsa legunt, qui litteras nesciunt. ITEM: Frangi ergo non debuit, quod non ad adorandum in ecclesiis sed ad instruendas solummodo mentes fuit nescientium collocatum. ACTIO IV SYNODI XIII: Ioannes apocrisarius /210 orientalium sedium dixit, Significat sermo patris nostri Sophronii, quod melius sit iurantem periurare quam conseruare sacramentum in confractione sanctarum imaginum. Hoc autem dicimus, et quidam se sacramento excusant. LEO NONUS MICHAELI PATRIARCHAE: Recordamini illius nefandae synodi, quam uoluerunt uocari VII nostri haeresiarchae, quorum conspiratione ipsius domini nostri Iesu Christi et sanctorum reuerendae imagines aut flammis traditae sunt aut aquis submersae, picturae uero de parietibus deletae. Quibus quamuis restiterit Romanorum pontificum auctoritas, prae cunctis tamen sanctissimi papae Nicolai, qui per legatos suos tam pro sacris imaginibus quam pro depositione Ignatii et substitutione Photii ecclesiam sanctae Sophiae clausit, donec sedis apostolicae acquiesceret decretis. Q. 046: QUOD ANGELI ANTE CAELUM ET TERRAM VEL CAETERAS OMNES CREATURAS FACTI SUNT VEL QUOD OMNES ANGELI AEQUALES ET BEATI CREATI SUNT ET NON. AMBROSIUS IN HEXAMERON DE DIE PRIMO: In principio, inquit, fecit Deus caelum et terram et factus est mundus et coepit esse quod non erat. Verbum autem Dei in principio erat et erat semper. Sed etiam angeli, dominationes et potestates, etsi aliquando coeperunt, erant tamen, quando hic mundus est factus. Omnia nanque creata et condita sunt, uisibilia et inuisibilia. HIERONYMUS PAULAE ET EUSTOCHIO IN EPISTOLA AD TITUM, ANTE SAECULA AETERNA: Sex milia necdum nostri orbis implentur anni et quantas prius aeternitates, quanta tempora, quantas saeculorum origines fuisse arbitrandum est, in quibus angeli et throni dominationes caeteracque uirtutes seruierint Deo, et absque temporum uicibus atque mensuris Deo iubenti /211/ substiterint. ISIDORUS IN LIB. OFFICIORUM: Ante omnem creaturam angeli facti sunt etc. AUGUSTINUS DE CIVITATE DEI LIB. XI: Non euidenter legitur quo ordine creati sunt angeli. Sed uel caeli nomine ubi dictum est, in principio fecit Deus caelum et terram, uel potius lucis huius, de qua loquitur figurati sunt. ITEM: Non absurda sententia mihi uidetur si, cum lux prima facta est, angeli creati intelliguntur, inter sanctos angelos et immundos fuisse discretum, ubi dictum est: et diuisit Deus inter lucem et tenebras. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS, CAP. IV: Ante quidem caelum factum est et terra, deinde lux, quae in officio dies est. ITEM: Terram autem quam post caelum factam dicit, non terram solam uult intelligi sed materiam significauit, id est omnia inferna quae in mundi omnem speciem profecerunt. Caelum autem non hoc carnale sed illud supernum quod spiritale est, in principio factum, ut, cum caelum dicit primum factum, omnia inuisibilia create signaret. Totius enim naturae summa et ima comprehendit, ut quidquid medium est procul dubio factum credatur. IDEM SUPER GENESIM: Fiat lux et facta est lux, id est angelica et caelistis substantia, ex quibus unus spiritus, qui uocatur Lucifer, creatus est, sapientior et eminentior omnibus aliis, quemadmodum Iob dicit de eo: ipse est principium uiarum Dei, id est actionum uel operum. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM OROSII AD IPSUM: Primus dies ipse est angelica natura, quae primo caeli nomine nuncupata est. ITEM: In principio fecit Deus caelum et terram, id est in filio omnem spiritalem corporalemque creaturam. ITEM: Quod dixit caelum, hoc mihi uidetur dixisse aquarum abyssum tenebrosam, antea quodammodo fluitantem uitam, nisi conuertatur ad creatorem, et /212/ fiat lux et contempletur Deum. ITEM: Diuisit lucem a tenebris, diuisit inter bonos et malos angelos, malos appellans tenebras, bonos lucem. HIERONYMUS IN EZECHIELEM: In deliciis paradisi Dei fuisti, pro quo in hebraico habet: Eden. Eden autem uertitur in delicias, quo sermone demonstrat nequaquam hominem esse de quo scribitur sed contrariam fortitudinem, quae quondam in Dei paradiso commorata sit. ITEM: Aurum opus decoris tui. Septuaginta: Auro replesti thesauros tuos, quod cogitatio eius diuinis patuerit sacramentis et congregauerit sibi diuitias spiritales, de quibus dominus praecipit: Thesaurizate uobis thesauros in caelo etc. Iste est thesaurus absconditus de quo loquitur thesauro abscondito in agro. GREGORIUS IN MORALIBUS, Ipse est principium uiarum Dei: Cum Deus cuncta crearet, hunc primum condidit, quem reliquis angelis eminentiorem fecit. Iudaei quoque periti in lege et prophetis sic senserunt dicentes in Beelzabub, principe daemoniorum. IDEM IN HOMILIA DE ANGELIS, QUAE SIC INCIPIT, AESTIVUM TEMPUS: Procul dubio nouem esse ordines angelorum inueniuntur, unde et ipsi angelo qui primus est conditus per prophetam dicitur: Tu signaculum similitudinis plenus sapientia et perfectus decore in deliciis paradisi fuisti. Qui notandum quod non ad similitudinem Dei factus, sed signaculum similitudinis dicitur, ut quia in eo subtilior est natura, in illo imago Dei sublimius insinuetur expressa. Quo in loco mox subditur: Omnis lapis pretiosus operimentum tuum, sardius, topazius etc. Ecce nouem dixit nomina lapidum, quia profecto nouem sunt ordines angelorum, quibus nimirum ordinibus ille primus angelus ideo ornatus et opertus exstitit, quia dum cunctis agminibus angelorum praelatus est, ex eorum comparatione clarior fuit. EX LIBRO QUAESTIONUM OROSII AD AUGUSTINUM: Orosius: Omnes angeli aequales an inaequales /213/ creati sunt? et si aequales, cur non omnes firmi et stabiles fuerunt? si inaequales, quo merito alii praescientiae suae stabilitatem suam accipere meruerunt? Augustinus: Omnes quidem angeli acquales creati sunt sed cadentibus illis per superbiam caeteri Domino pia obedientia cohaeserunt, accipientes certam scientiam suae stabilitatis, quam illi nunquam habuerunt. IDEM DE CIVITATE DEI LIB. XI: Antequam peccassent angeli, illius sapientiae fuerunt participes et bonis angelis aequales; quomodo dicturi sumus? quandoquidem si acquales in ea fuissent, etiam isti in eius aeternitate mansissent pariter beati, quia pariter certi. Quapropter si uere perfecteque beata uita nonnisi perfecta est, non erat talis istorum, quandoque desitura, et propterea non aeterna, siue id scirent, siue nescirent, quia scientes timor, nescientes error beatos esse non sinebat. IDEM LIB. XII: Causa beatitudinis angelorum bonorum ea uerissima rep p eritur quod ei adhaerent qui summe est. Causa uero miseriae malorum angelorum est, quod ab illo, qui summe est a d uersi ad se ipsos conuersi sunt, qui non summe sunt. Initium quippe omnis peccati superbia. ITEM: Beatitudinis illorum causa est adhaerere Deo, istorum miseriae non adhaerere Deo. IDEM DE CORREPTIONE ET GRATIA: Angeli quidam, quorum princeps est qui dicitur diabolus, per liberum arbitrium a Deo refugae facti sunt. Caeteri autem per ipsum liberum arbitrium in ueritate steterunt. ITEM: Diabolus et angeli eius etsi beati erant antequam caderent, et se in miseriam casuros esse nesciebant, erat tamen adhuc quod eorum adderetur beatitudini, id est ut magna per spiritum sanctum data abundantia caritatis Dei cadere ulterius omnino non possent et hoc de se certissime nossent. ITEM: Sed quia nesciebant suam futuram miseriam, minore quidem sed tamen beatitudine sine ullo uitio fruebantur. Nam si suum casum futurum nossent aeternumque /214/ supplicium, beati utique non esse possent, quos huius tanti mali metus iam tunc miseros esse compelleret. ITEM: Similiter hominem fecit cum libero arbitrio et quamuis sui casus ignarum, tamen ideo beatum, quia et non mori et miserum non fieri in sue potestate esse sentiebat. PHILIPPUS PRESBYTER, AUDITOR HIERONYMI, IN IOB: Ecce, qui seruiunt ei, non sunt stabiles, et in angelis suis reperit prauitatem. Dicitur hoc quidem de diabolo, qui quondam sanctus angelus fuit. AMBROSIUS AUTPERTUS IN APOCALIPSI LIB. VI: Cecidit accusator fratrum nostrorum etc. In quibus uerbis intelligi datur non de prima eius ruina hoc dictum fuisse, si enim, ut uerum est, angelus prima, homo uero sexta die est conditus, apostate autem domino affirmante in ueritate non stetit. Ac per hoc statim ut creatus est, cecidit etc. Q. 047: QUOD ANTE CREATIONEM HOMINIS ANGELUS CECIDERIT ET CONTRA. ISIDORUS DE SUMMO BONO CAP. X: Prius de caelo cecidisse diabolum quam homo conderetur. Nam mox ut factus est, in superbiam erupit et praecipitatus est de caelo. Nam iuxta ueritatis testimonium ab initio mendax fuit, et in ueritate non stetit quia statim ut factus est cecidit. AUGUSTINUS SUPER GENESIM AD LITTERAM LIB. XI, DE DIABOLO: Nonnulli dicunt ipsum deiectum fuisse a supernis quod inuidit homini facto ad imaginem Dei. Porro autem inuidia sequitur superbiam. Cum igitur superbia sit amor excellentiae propriae, inuidia uero sit odium felicitatis alienae, quid unde nascatur satis in promptu est. Amando enim quisque excellentiam suam uel paribus inuidet, quod /215/ coaequantur sibi, uel inferioribus, ne sibi coaequentur, uel superioribus, quod eis non coaequetur. Superbiendo igitur inuidus, non inuidendo superbus quisquam est. Et merito initium omnis peccati superbia est, ut definit scriptura. Cui aptatur, quod ait apostolus, radix omnium malorum cupiditas, si auaritiam generalem intelligamus, qua quisque appetit amplius quam oportet. ITEM: Quando deiecerit superbia diabolum, scriptura non dicit, ante tamen factum fuisse, et ex hoc eum homini inuidisse, ratio declarat. In promptu enim est non ex inuidia superbiam nasci sed ex superbia inuidiam. Non autem frustra putari potest, diabolum ab initio temporis cecidisse, nec fuisse ullum ante tempus, quo cum angelis sanctis pacatus uixit sed ab ipso primordio creaturae apostatasse, ut quod Dominus ait: Ille homicida fuit ab initio, et in ueritate non stetit, utrumque ab initio intelligamus. Ab initio ergo homicida fuit, quia primum hominem occidit. Quod autem nunquam putatur in ueritate stetisse, nunquam cum angelis beatam uitam duxisse sed ab initio suae conditionis cecidisse, non sic accipiendum est ut non propria uoluntate deprauatus sed malus creatus putetur. Alioquin non ab initio cecidisse diceretur sed factus continuo se a luce ueritatis auertit superbia tumidus et propriae potestatis dilectione corruptus Unde beatae uitae atque angelicae dulcedinem non gustauit. Proinde nec sui casus praescius esse potuit. Et non ex eo quod acceperat cecidit sed ex eo quod acciperet, si subdi uoluisset Deo. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE /216/ LEGIS: Praeuidit diabolus quod ad accusationem suam factus est homo. ITEM CAP. III: Et ne praetermisisse uideamur, cur mundus factus sit, dicimus diabolum apostasia multos angelos secum in praeuaricationem traxisse, dum uult sibi regnum impia praesumptione defendere. Lucifer, qui mane oriebatur id est qui caeteris lucidior apparebat, erat enim quasi princeps multorum, inter quos clarior erat, quorum societate ad impium descendit certamen. Videns enim infra se multas spiritales potentias, quippe cum in paradiso Dei praestantior esset, cognitione mysterii caelestis, elatione inflatus, uoluit dici Deus. EUIPIUS EX DICTIS AUGUSTINI XI DE GENESI AD LITTERAM, DE DIABOLO: Nonnulli dicunt ipsum cecidisse, quod inuiderit homini. Porro inuidia sequitur superbiam. Nec causa superbiae est inuidia sed inuidiae superbia. Amando enim quisquis excellentiam suam uel paribus inuidet, quod ei acquentur, uel superioribus. Superbiendo igitur inuidus, non inuidendo quisque superbus est. Initium omnis peccati superbia, cui aptatur dictum apostoli, radix omnium malorum auaritia, si auaritiam generalem intelligamus, qua quisque appetit amplius quam oportet propter excellentiam suam. Spiritalis autem auaritia est quae usitate appellatur amor pecuniae, cuius nomine apostolus per speciem genus significans uniuersalem auaritiam uolebat intelligi dicendo: radix omnium malorum etc. CYPRIANUS AD DEMETRIANUM: Diabolus hominem ad imaginem Dei factum impatienter tulit, inde et periit primus et perdidit. ITEM: Videamus unde zelus et quando et quomodo coeperit. ITEM: Diabolus inter initia statim mundi et periit primus et perdidit. Angelicam maiestatem subnixus ille Deo acceptus et carus, postquam hominem ad imaginem Dei factum conspexit, in zelum maliuolo liuore prorupit, non prius alienum deiciens zelo quam ipse zelo ante deiectus; dum stimulante liuore homini gratiam datae immortalitatis /217/ eripit, ipse quoque id quod prius fuerat amisit. Quale malum est, quo angelus cecidit! HIERONYMUS SUPER EPISTOLAM AD EPHESIOS: Don est nobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem: Contra spiritales hostes spiritalia arma sumenda sunt, aduersus quos nobis est colluctatio in caelestibus, id est pro caelestium promissione praemiorum. Non ut quidam putant, antequam fundaretur terra et crearentur omnia quae sunt in ea, peccauerunt sed ex quo uiderunt hominem tanto honore et gloria apud Deum esse, zelo adducti contra hominem hostiles inimicitias exercere coeperunt, sicut in libro Sapientiae scribitur: Inuidia diaboli mors orbem ingressa est, et Dominus in euangelio dicit: ille homicida erat ab initio et in ueritate non stetit. IOHANNES EPISCOPUS IN QUODAM SERMONE DE DECOLLATIONE SANCTI IOHANNIS, QUI SIC INCIPIT "HEU ME, QUID AGAM?": Diaboli telum mulieri Per mulierem Iohannem capite truncauit. Et quid dicam de hominibus? per mulierem angelos caelo deposuit, per mulierem cuncta posternit et subiugat. Q. 048: QUOD BONI ANGELI SIUE SANCTI VISIONE DEI FRUENTES OMNIA SCIANT ET NON. EX LIBRO QUAESTIONUM OROSII AD AUGUSTINUM: Orosius: Primum diem spiritalem astruis esse creaturam, et quamodo habuit uespere et mane? Augustinus: Omnis creatura, antequam tempore suo fieret, in ipso Dei uerbo prius erat ab angelis cognoscenda, et sic suo tempore facienda. Quapropter ipsa creaturae cognitio in semetipsa uespera, in Deo erat mane, quia plus uidetur ipsa creatura in Domino quam in se ipsa; propterea ait: Quod factum est, in ipso uita erat. Omnia in Deo uita sunt. Viuunt in Domino /218/ sine initio atque incommutabiliter omnes rationes creaturarum. Ac per hoc plus uidentur ab angelis sanctis in uerbo Dei, ubi sunt uita, quam in se ipsis, quia scientia angelorum in comparatione Dei quodammodo uespera est. Sit ergo in cognitione (spiritnum dies primus; in cognitione) firmamenti dies secundus. In cognitione discretionis maris et terrae tertius. In cognitione solis ac lunae et stellarum quartus. In cognitione reptilium et uolatilium quintus. In cognitione iumentorum et ferarum uel ipsius hominis sextus. Neque enim diei unius, quem intelligimus (naturam) spiritalium creaturarum, id est angelicarum, sexies facta est cognitio. Sexies fecit propter senarii perfectionem. ISIDORUS DE SUMMO BONO, CAP. X: Angeli in uerbo Dei cognoscunt omnia antequam in re fiant. GREGORIUS DIALOGORUM LIB. IV, CAP. XXXIIII, DE SPIRITIBUS SANCTORUM: Quia illic omnes communi claritate Deum conspiciunt, quid est quod ibi nesciant, ubi scientem omnia sciunt? IDEM IN HOMILIA DE ANGELIS, QUAE SIC INCIPIT "AESTIVUM TEMPUS": Sublimiora illa agnina idcirco Cherubim uocata sunt, quia tanto perfectiore scientia plena sunt quanto claritatem Dei uicinius contemplantur. ITEM: Sic in illa summa ciuitate spiritalia quaedam singulorum sunt ut tamen sint communia omnium, et quod in suo quisque ex parte habet, hoc in alio ordine totum possidet. Sed idcirco uno eodemque uocabulo communiter non censentur, ut ille ordo uocari priuato uniuscuiusque rei nomine debeat, qui hanc in munere plenius accepit. Seraphim nanque ardentes diximus, et tamen amore conditoris omnes simul ardent. Cherubim uero plenitudinem scientiae, et tamen quis ibi aliquid nesciat, ubi ipsum omnes scientiae Deum uident? IDEM IN HOMILIA DE DIVITE ET LAZARO: Qui creatoris sui claritatem uident, nihil in creatura agitur quod /219/ uidere non possint. IDEM MORALIUM LIB. II: Angelorum spiritus, quia ipsum fontem scientiae contemplantur, quid de his quae scienda sunt nesciunt, qui scientem omnia sciunt? ITEM: Eorum itaque scientia comparatione nostra ualde dilatata est, sed comparatione diuinae scientiae angusta. ITEM LIB. IV: Quod uero angeli superiorum angelorum potestatibus dispensantur, Zacharias perhibet propheta qui ait: Ecce angelus, qui loquebatur in me, egrediebatur et alius angelus egrediebatur in occursum eius, et dixit ad eum: Curre, loquere ad puerum istum dicens: Absque muro habitabitur Ierusalem. Si enim in ipsis officiis sanctorum spirituum, nequaquam potestates summae minima disponerent, nullo modo hoc quod homini diceret angelus ab angelo cognouisset. HIERONYMUS SUPER XXIII PSALMUM, ID QUOD DICITUR Quis est iste rex gloriae? In uoce etiam angelorum dictum accipit, ac si et ipsi quaererent dicentes, quis est iste rex gloriae, cui uidelicet propheta caelos aperiri praecipit ut eius humanitas ascendat. Nos quippe inquiunt, semper patrem et filium insimul esse uidemus. Non est autem absurdum, si quidam angelorum qui plenitudinem scientiae non habent, mysterium incarnationis non nouerunt, qui humanitatem Christi super se conscendentem ad dexteram patris obstupescerent, quasi apud se quaerentes, quis est iste rex gloriae? IDEM IN SERMONE NATALIS DOMINI, QUI SIC INCIPIT "HODIE VERUS SOL ORTUS EST MUNDO": O dies saeculi omni sole lucidior! O tempus cunctis saeculis spectantius! Quod praestolabantur angeli, quod Cherubim et Seraphim et caelorum ministeria nesciebant, hoc in nostro tempore reuelatum est. Quod illi uidebant per speculum et per imaginem, nos cernimus in ueritate. AMBROSIUS DE MYSTERIIS: Dubitauerunt enim etiam angeli, cum resurgeret Christus; dubitauerunt potestates /220/ caelorum uidentes quod caro in caelum ascenderet. Denique quid dicebant? Quis est iste rex gloriae? Et cum alii dicerent, tollite portas prinoipis uestri et eleuamini portae aeternales, et introibit re~ gloriae, alii dubitabant dicentes: Quis est iste rex gloriae? In Isaia quoque habes dubitantes uirtutes caelorum dixisse: Quis est iste qui ascendit ex Edom, rubor uestimentorum eius ex Bosor, speciosus in stola candida? IDEM DE FIDE AD GRATIANUM IMPERATOREM LIB. IV: Quid mirum si mysterium Dei per sapientiam mundi non potuerunt homines comprehendere, quod nec angeli cognoscere nisi ex reuelatione potuerunt? Quis enim potuit opinione magis quam fide sequi Iesum, nunc de caelis inferna penetrantem, nunc ab inferis ad caelestia resurgentem, subito exinanitum, ut habitaret in nobis, nec unquam immunitum, cum semper filius in patre et in filio pater esset. Dubitauit in eo ipse praenuntius licet per synagogae typum. Denique missis discipulis interrogat: Tu es qui uenturus es? Obstupuerunt et angeli caelestae mysterium. Unde cum resurgeret dominus, atque illum resurgentem ab inferis astra sustinere non possent, haeserunt etiam caelestia opinionis incerta. ITEM: Angeli Dominum de morte triumphantem uenire cernentes tolli portas principibus imperabant, cum admiratione dicentes: Tollite portas prinoipes uestri, et introibit rex gloriae. Erant tamen adhuc in caelestibus qui stuperent, qui admirarentur nouam pompam, nouam gloriam, et ideo requirebant: Quis est iste rem gloriae? Sed quia angeli processus habent scientiae et capacitatem profectus, habent utique discretionem uirtutis atque prudentiae. Solus enim sine processu Deus quia in omni perfectione semper aeternus est. Dicebant alii, illi utique qui affuerant resurgenti, illi qui uiderant uel etiam cognouerant: Dominus fortis in proelio. Iterum /221/ dicebant: Quis est iste rez gloriae? Vidimus eum, non habebat speciem neque decorem. Si ergo ipse non est, quis est iste rex gloriae? Respondetur a scientibus: Dominus uirtutum ipse est rex gloriae. IDEM SUPER LUCAM LIB. I: Et quid de hominibus loquimur, cum etiam de ipsis caelestibus uirtutibus et potestatibus legimus, quia Deum nemo uidit unquam? Et addidit quod ultra caelestes est potestates: unigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse narrabit. Ideo Deum nemo uidit unquam, quia eam quae in Deo habitat plenitudinem diuinitatis nemo mente aut oculis comprehendit. ITEM: Denique nec apostoli omnes Christum uidebant, et ideo ait: Tanto tempore uobiscum sum, et adhue me non cognouistis? IDEM DE FIDE AD GRATIANUM: Mihi impossibile est generationis scire secretum. Supra potestates, supra angelos, supra Cherubim, supra Seraphim, supra omnem sensum est. ITEM: Mysterium patris nec angeli potuerunt comprehendere. AUGUSTINUS LIBRO QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS: Cherubim et Seraphim non comprehendunt penitus quid sit Deus, quia nemo nouit patrem nisi filius. ISIDORUS DE SUMMO BONO CAP. III: Quantumcumque ad parilitatem angelicam humana post resurrectionem natura proficiat et ad contemplandum Deum indefessa consurgat, uidere tamen eius essentiam plene non ualet, quia nec ipsa perfectio angelica in totum attingit scire secundum apostolum, qui ait: Pax Dei, quae exsuperat omnem sensum, ut subaudias, etiam angelorum. Sola enim trinitas sibi integre nota est, et humanitas a Christo suscepta, quae tertia est in trinitate persona. Dei essentia sciri potest, dum esse creditur. Opus uero eius et iudicia a nullo penitus sciuntur. Non possunt sensu penetrari uel angelico uel humano. Tantum uenerari opus est et timere, non discutere aut inquirere, /222/ secundum apostolum qui ait: Quis enim cognouit sensum Domini? HAIMO SUPER EPISTOLAM AD EPHESIOS: Ut innotescat multis formis sapientia Dei principibus et potestatibus in caelestibus per ecclesiam. Ut ergo ista multiplex sapientia Dei manifestaretur principibus et potestatibus in caelestibus, quas beatus Hieronymus angelicas uirtutes uult intelligi caelo residentes, filius Dei ueniens in mundum reuelauit eam apostolis. Et per ecclesiam, hoc est in ecclesia praedicantibus apostolis manifestauit angelicis uirtutibus. Dicit nanque beatus Hieronymus quod quaedam angelicae dignitates fuerunt quae mysteria superius memorata ad purum non intellexerunt, donec completa est passio Christi, et apostoli per omnes gentes coepissent praedicatione sua gentiles trahere ad fidem. Quod probari potest per hoc, quod angeli admirando dixerunt illo ascendente ad caelos: Quis est iste qui uenit de Edom, hoc est de cruento et sanguinolento mundo? Et in psalmo: Quis est iste rex gloriae? Illis enim qui maioris dignitatis sunt et per quorum ministerium illa nuntiata sunt, cognita fuerunt utpote consiliariis et nuntiis. Illis uero qui minoris potestatis sunt, potest esse ut ex parte incognita essent. ITEM: Et qui ascendit super omnes caelos, id est spiritus, ut adimpleret omnia, scilicet oracula legis et prophetarum, uel etiam caelestia et terrestria de sua cognitione et reuelatione dignitatis suae. Caelestia impleta sunt, quia erant quaedam angelicae potestates quae mysterium natiuitatis Christi passionis, resurrectionis, ascensionis ad liquidum non cognouerunt, quousque impleta sunt. Unde admirando dicunt in psalmo: Quis est iste rex gloriae? Q. 049: QUOD OMNES ORDINES CAELESTIUM SPIRITUUM GENERALITER ANGELI VOCENTUR ET NON. GREGORIUS IN HOMILIA DE ANGELIS: Decem uero dragmas habuit mulier, quia nouem sunt ordines angelorum. Sed /223/ ut compleretur electorum numerus, homo decimus est creatus. ITEM: Nouem uero angelorum ordines diximus, quia uidelicet esse testante sacro eloquio scimus angelos, archangelos, uirtutes, potestates, principatus, dominationes, thronos, Cherubin atque Seraphin. ITEM: Dum principatibus, potestatibus, uirtutibus atque dominationibus coniunguntur throni, quinque sunt ordines. Quibus dum angeli et archangeli Cherubin atque Seraphin adiuncta sunt, procul dubio nouem esse ordines angelorum inueniuntur. ITEM: Ecce nouem diximus nomina lapidum quia profecto nouem sunt ordines angelorum. ITEM: Graeca etenim lingua angeli nuntii, archangeli uero summi nuntii uocantur. ITEM: Angelorum uocabulum nomen est officii, non naturae. Nam sancti illi caelestis patriae spiritus semper quidem sunt spiritus sed semper uocari angeli nequaquam possunt, quia tunc solum sunt angeli cum per eos aliqua nuntiantur, unde et per psalmistam dicitur: Qui facit angelos suos spiritus. Ac si aperte dicat, Qui eos quos semper habet spiritus, cum uoluerit, angelos facit. Hi autem qui minima nuntiant, angeli; qui uero summa nuntiant, archangeli uocantur. Hinc est enim quod ad Mariam uirginem non quilibet angelus sed Gabriel archangelus mittitur. ITEM: Fertur uero Dionysius Areopagita, antiquus uidelicet ac uenerabilis pater, dicere quod ex minoribus angelorum agninibus foris ad explendum ministerium uel uisibiliter uel inuisibiliter mittuntur; scilicet quia ad humana solatia ut angeli aut archangeli ueniunt. Nam superiora illa agmina ab intimis nunquam recedunt, quoniam ea quae praeminent usum exterioris ministerii nequaquam habent. Cui rei illud uidetur esse contrarium quod Isaias dicit: Volauit ad me unus de Seraphin, et in manu eius calculus, quem forcipe tulerat de altari, et tetigit os moum. Sed in /224/ hac sententia prophetae uult intelligi quia hi spiritus, qui mittuntur, eorum uocabula percipiunt quorum officium gerunt. Qui a enim, ut peccata locutionis incendat, de altari angelus carbonem portat, Seraphin uocatur, quod incendium dicitur. Huic autem sensui et illud creditur non inconuenienter opitulari, quod per Danielem dicitur: Milia milium ministrabant ei et decies milies centena milia assistebant ei. Aliud est nanque ministrare, aliud assistere. Ministrant quidem Deo qui ad nos annuntiando exeunt, assistunt uero qui sic contemplatione intima perfruuntur ut ad explenda foras opera minime mittantur. Sed quia in quibusdam scripturae locis quaedam per Cherubin, quaedam uero per Seraphin agi didicimus, utrum per se haec faciunt an per subiecta agmina agantur, quae, sicut dicitur, in eo quod a maioribus ueniunt maiorum uocabula sortiuntur, nos affirmare nolumus quod apertis testimoniis non probamus. Hoc tamen certissime scimus, quod ad explendum de supernis ministerium alii spiritus alios mittunt, Zacharia scilicet attestante propheta, qui ait: Ecce angelus qui loquebatur in me egrediebatur, et alius angelus egrediebatur in occursum eius etc. ITEM: Minora uero sunt quae mittuntur, maiora quae mittunt. Sed hoc quoque de ipsis agninibus quae mittuntur certum tenemus, quia et cum ad nos ueniunt, sic exterius implent ministerium ut tamen nunquam desint interius per contemplationem. HAIMO IN EPISTOLA AD HEBRAEOS: Ut ait Didymus Graecus in libro de spiritu sancto, ex omnibus angelorum ordinibus aliqui mittuntur. Q. 050: QUOD IN CAELESTI UITA NEMO PROFICIAT ET CONTRA. AUGUSTINUS SUPER IOHANNEM SERMONE XXIX: Ad patriam quae sursum est, ubi nemo moritur, quia nemo nascitur, ubi /225/ nemo iam proficit et nemo deficit. AMBROSIUS DE FIDE AD GRATIANUM IMPERATOREM: Erant adhuc in caelestibus qui stuperent, qui admirarentur nouam pompam, nouam gloriam, et iam requirebant: Quis iste rex gloriae? Sed quia angeli processus habent scientiae, solus enim sine processu Deus, dicebant alii, illi utique qui affuerant resurgenti, qui uiderant: uominus fortis et potens; Dominus potens in proelio. Iterum multitudo angelorum triumphali agmine praecinebant: Tollite portas principes uestras, et eleuamini portae aeternales, et introibit rez gloriae. Rursus alii stupentes dicebant: Quis est iste rez gloriae? Iidimus eum non habentem speciem neque decorem. Si ergo ipse non est, quis est iste rex gloriae? Respondebatur a scientibus: Dominus uirtutum, ipse est rex gloriae. ITEM: Quo modo ascendemus caelum? Sunt illic dispositae potestates, ordinati principes, qui caeli ianuas seruant, qui ascendentem interrogant. ITEM: Porta aeternalis est Petrus, Iohannes, Iacobus. ITEM: Grande mysterium Christi, quod stupuerunt angeli. HIERONYMUS AD PAMMACHIUM ET MARCELLAM CONTRA ACCUSATOREM DE EXPOSITIONE EIUS IN EPISTOLA AD EPHESIOS: Secundum locum breuiter ponam, ubi Paulus loquitur: Sedere eum faciens ad dezberam suam in caelestibus super omnem principatum et potestatem et uirtutem et dominationem et omne nomen, quod nominatur non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro, post multiplicem expositionem, cum ad ministrorum Dei officia peruenissem et de principatibus ac potestatibus et uirtutibus et dominationibus dicerem, etiam hoc addidi: Necesse est ut subiectos habeant et timentes se et seruientes sibi et eos qui a sue fortitudine roborentur. Quae distributiones officiorum non so lum in praesentiarum sed etiam in futuro saeculo erunt, ut per singulos profectus et honores, ascensiones et descensiones uel crescat aliquid, uel decrescat et sub alia atque alia potestate, uirtute, principatu /226/ et dominatione fiat. Et post exemplum terreni regis totanque palatii descriptionem, postquam diuerse ministeriorum Dei officia demonstrabam, addidi: Et putamus Deum, Dominum dominorum, simplici tantum ministerio es contentum? Quomodo archangelus non dicitur nisi prior est angelorum, sic principatus potestates et dominationes non appellatur nisi subiectos aliquos habeas inferioris gradus. Sin autem putat idcirco me Origenem sequi, quia profectus et honores et ascensiones et descensiones, incrementa et imminutiones in expositione mea posui, sciat multum interresse de angelis et Seraphin et Cherubin dicere, daemones et homines fieri, quod affirmat Origenes. AUGUSTINUS IN PSALMO LXXXV: Adiuuisti me et consolatus es me. Contristatus est beatus Cyprianus in passione, modo consolatus est in corona. Modo consolatus adhuc tristis est. Dominus enim Iesus adhuc interpellat pro nobis, omnes martyres, qui cum illo sunt, interpellant. Non transeunt interpellatidnes ipsorum nisi cum transierit gemitus noster. Cum transierit, in ciuitate uiuentium erimus. Quis ibi gemit? PAULUS IN EPISTOLA AD ROMANOS: Scimus enim quod omnis creature ingemiscit et parturit usque adhuc. Q. 051: QUOD PRIMI PARENTES SINT CREATI MORTALES ET NON. AUGUSTINUS IN LIBRO QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS CAP. XXI: Deus hominem fecit, qui quamdiu non peccaret, immortalitate uigeret, ut ipse sibi auctor esset aut ad uitam aut ad mortem, ut custodians se a peccato labore suo gauderet se immortalem, negligens uero factus ipse sibi imputaret, quod coeperat esse mortalis. Quamdiu enim in creatoris lege durauit, dignus fuit edere de arbore uitae, ut mori non posses. Nec enim corpus tale erat quod dissolui impossibile uideretur, sed gustus arboris /227/ uitae corruptionem corporis inhibebat. Denique etiam post peccatum potuit indissolubile manere, si modo permissum esset ei edere de arbore uitae. Nam quomodo immortale corpus habebat, quod cibo sustentabatur? Immortalis enim non eget esca uel potu. Vitae autem arbor medicinae modo corruptionem omnem prohibebat. IDEM DE CIVITATE DEI LIB. XIII, DE CORPORE QUOD NUNC GESTAMUS: Nec tale quidem erit quale fuit in primis hominibus ante peccatum, qui licet morituri non essent nisi peccassent, alimentis tamen ut homines utebantur nondum spiritalia sed adhuc alla corpora terrena gestantes etc. IDEM DE BAPTISMO PARVULORUM LIB. I: Adam quamuis secundum corpus terra esset et corpus in quo creatus est animale gestaret, tamen si non peccasset, in corpus fuerat spirituale mutandus et in illam incorruptionem quae fidelibus et sanctis promittitur sine mortis periculo transiturus. ITEM: Proinde si non peccasset Adam, non erat exspoliandus corpore sed superuestiendus immortalitate et incorruptione, ut absorberetur mortale a uita, id est ab animal) ad spirituale transiret. Neque enim metuendum erat ne si diutius hic uiueret in corpore animali senectute grauaretur et ueterascendo perueniret ad mortem. Si enim Deus Israelitarum uestimentis et calceamentis praestitit, quod per tot annos non sunt oblita, quid mirum si obedienti homini eiusdem potentia praestaretur, ut animale, hoc est mortale, habens corpus haberet in eo quendam statuary, quo sine defectu esset annosus, tempore quo uel let Deus a mortal itate ad immortal itatem sine morte uenturus? Sicut enim haec ipsa caro quam nunc habemus non ideo non est uulnerabilis, quia non est necesse ut uulneretur, sic illa et non ideo fuit non mortalis, quia non erat necesse ut moreretur. Talem puto habitudinem adhuc in corpore animali atque mortali etiam in illis qui sine morte hinc translati sunt, fuisse concessam. Neque enim Enoch et Elias per tam longam aetatem senectute marcuerunt. NEc tamen credo eos iam in illam spirirualem qualitatem corporis commutatos, qualis in resurrectione /228/ promittitur, quae in domino prima praecessit; nisi quia isti fortasse nec his cibis egent, qui sui consumptione reficiunt sed ex quo translati sunt, ita uiuunt ut similem habeant satietatem ei qua illis XL diebus Elias ex calice aquae et ex collyride panis sine cibo uixit; aut si et his sustentaculis opus est, ita in paradiso fortasse pascuntur sicut Adam priusquam per peccatum exinde exire meruisset. Habebat enim, quantum aestimo, et de lignorum frondibus refectionem contra defectionem et de ligno uitae stabilitatem contra uetustatem. IDEM SUPER GENESIM: Illud corpus ante peccatum et mortale secundum aliam causam et immortale secundum aliam dici poterat; mortale quia poterat mori, immortale quia poterat non mori. Aliud enim est non posse mori, aliud est posse non mori. ITEM: Primus homo creatus est immortalis, quod ei praestabatur de ligno uitae, non de conditione naturae, a quo separatus est, ut posset mori, qui nisi peccasset posset non mori. Mortalis ergo erat conditione corporis animalis, immortalis beneficio Dei. Si enim animale utique mortale, quia et mori poterat, quamuis et immortale, quia non mori poterat. Neque enim immortale, quod mori omnino non possit, erit nisi spirituale, quod nobis futurum in resurrectione promittitur. GREGORIUS RESPONDENS AUGUSTINO CANTUARIORUM EPISCOPO: Cum primum parentes nostri in paradiso deliquissent, immortalitatem quam acceperant, recto Dei iudicio perdiderunt. BEDA SUPER LUCAM: Qui etiam exspoliauerunt eum, id est indumenta gratiae spiritualis immortalitatis et innocentiae auferunt. ITEM: Semi-uiuo relicto quia immortalitate exuere sed rationis sensum abolere non possunt. /229/ Q. 052: QUOD ADAM EXTRA PARADISUM SIT CONDITUS ET CONTRA. GENESIS: Plantauerat autem dominus Deus paradisum uoluptatis a principio, in quo posuit hominem, quem formauerat. ITEM: Tulit ergo dominus Deus hominem et posuit eum in paradisum uoluptatis. REMIGIUS IN GENESIM: Ex hoc quod positus homo in paradiso dicitur, datur intelligi non ibi fuisse conditum sed in hac nostra mortali terra, quia diuina praescientia illum peccaturum et ob hoc ab illa sancta terra in hanc uallem miseriae nouerat propellendum. AUGUSTINUS DE VERBIS DOMINI IN SERMONE, Non turbetur cor uestrum: Auctoritate illa qua Adam in paradiso formauit, carnem sibi ex substantia ipsius Mariae fabricauit, quam pro salute nostra suscipiens natus est Deus et homo. Q. 053: QUOD PECCATUM ADAE MAGNUM FUERIT ET NON. AMBROSIUS IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS: Propterea sicut per unum hominem pecoatum etc. Quia unus Adam id est Eua, quia mulier Adae peccauit. ITEM: In quo, id est in Adam, omnes peccauerunt. Ideo dixit in quo, cum de muliere loquebatur, quia non ad speciem retulit sed ad genus. In similitudinem praeuaricationis Adae et Thara, pater Abrahae, et Nachor et Laban proprios deos habebant. Et peccatum Adae non longe est ab idolatria. Praeuaricauit enim putans se hominem futurum Deum. Aestimauit enim hoc magis profuturum, quod diabolus suasit, quam quod Deus iussit, in loco Dei diabolum statuens. Unde et subditus /230/ factus est diabolo. AUGUSTINUS IN ENCHIRIDION CAP. XLV: Quamuis et in illo peccato, quod per unum hominem intrauit in mundum, et in omnes homines pertranaiit, propter quod etiam paruuli baptizantur, possint intelligi plura peccata, si unum ipsum in sua quasi membra singula diuidatur. Nam et superbia est illic, quia homo in sua potius esse quam in Dei potestate dilexit; et sacrilegium, quia Deo non credidit; et homicidium, quondam se praecipitauit in mortem; et fornicatio spiritualis, quondam integritas mentis humanae serpentine suasione corrupta est; et furtum, quia cibus prohibitus usurpatus est; et auaritia, quia plus quam quod sufficere debuit, appetiuit; et si quid aliud in hoc uno admisso diligenti consideratione inueniri potest. ITEM CAP. XLVI: In iniquitatibus conceptus sum et in delictia mater mea in utero me aluit. Neque hic dixit in iniquitate uel in peccato, cum ad hoc recte dici possit sed iniquitates et peccata dicere maluit. Quia et in illo uno quod in omnes homines pertransiit atque tam magnum est ut in eo mutaretur et conuerteretur humana natura, reperiuntur, sicut supra disserui, plura peccata. HIERONYMUS AD VIRGINEM DEO CONSECRATAM: Adae magis parcendum fuerat, qui adhuc nouellus erat et nullius ante peccantis et propter peccatum suum morientis retrahebatur exemplo. Tibi uero post tanta documenta, post legem, post prophetas, post euangelia, post apostolos, si delinquere uolueris, quomodo indulgere possit ignoro. Q. 054: QUOD PRIMUM HOMINIS PECCATUM NON COEPERIT A PERSUASIONE DIABOLI ET CONTRA. AUGUSTINUS SUPER GENESIM AD LITTERAM, LIB. XI: Nec arbitrandum est quod esset hominem deiecturus tentator, nisi praecessisset in anima hominis quaedam elatio comprimenda /231/ ut per humiliationem peccati, quam de se falso praesumpserit disceret. IDEM IN PSALMO CXVIII: Apostolus intelligens generalem auaritiam, quae radix est omnium malorum. Nam ipsi primi homines per serpentem decepti et deiecti non fuissent, nisi plus quam acceperant habere uoluissent. Hic quippe promiserat: eritia sicut dii. Ergo ista pleonoxia subuersi sunt. HIERONYMUS IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS: Propterea sicut per unum hominem. Si per unum hominem Euam peccatum intrauit in mundum, insaniunt qui dicunt, antequam deciperet diabolus Euam peccatum fuisse in mundo. Q. 055: QUOD EVA SOLA NON ADAM SEDUCTA SIT ET CONTRA. AUGUSTINUS SUPER GENESIM AD LITTERAM, LIB. XI: Apostolus ait: Adam non est seductus, mulier autem seducta est. Nam interrogatus non ait, mulier seduxit me sed ipsa mihi dedit de ligno. Illa uero dixit: Serpens seduxit me. Ita Salomon, nunquidnam credendus est, quod in simulacrorum cultu crediderit esse aliquid utilitatis? Sed mulierum amori resistere non ualuit, faciens quod sciebat non esse faciendum ne suas delicias contristaret. Ita et Adam, postquam mulier seducta manducauit eique dedit, noluit eam contristare. Non carnis concupiscentia, quam nondum senserat uictus, sed amicali quodam beniuolentia, qua plerumque fit ut offendatur Deus, ne homo ex amico fiat inimicus; quod eum facere non debuisse, diuinae sententiae iustus exitus indicauit. Ergo alio quodam modo ipse etiam deceptus est; sed dolo illo serpentino quo mulier seducta est, nullo modo illum arbitror potuisse seduci. /232/ Hanc autem proprie seductionem appellauit Apostolus, qua id quod suadebatur, cum falsum esset, uerum putatum est, id est quod Deus ideo illud lignum tangere prohibuerit, quod sciebat eos, si tetigissent, uelut Deos futuros, tanquam eis diuinitatem inuideret. AMBROSIUS IN EXAMERON DE DIE V: Adam per Euam deceptus est, non Eua per Adam. Quem uocauit ad culpam mulier, iustum est ut eum gubernatorem assumat, ne iterum feminea facilitate labatur. PASCHASIUS DE CORPORE ET SANGUINE DOMINI CAP. XII: Diuina sapientia haec simul de latere suo produxit, ut unde mulier, quae deceperat priorem Adam, creata est, inde ecclesia formaretur. EX SERMONE CHRYSOSTOMI IN XL: Denique consentiens mulier talis circa uirum extitit qualem circa se malitiam serpentis inuenit. Adeo persuasa est et persuasit, infecta est et infecit, decepta est et decepit. AUGUSTINUS DE SINGULARITATE CLERICORUM: Miramur, si Adam per Euam seductus est, quem nulla morientium exempla praecesserant. Q. 056: QUOD HOMO LIBERUM ARBITRIUM PECCANDO AMISERIT ET NON. AUGUSTINUS IN ENCHIRIDION CAP. XXX: Nam libero arbitrio male utens homo et se perdidit et ipsum. Sicut enim qui se occidit utique uiuendo se occidit nec se ipsum poterit resuscitare, ita cum libero peccaretur arbitrio, uictore peccato amissum est et liberum arbitrium. A quo enim quia deuictus est, huius et seruus factus est. Quae autem potest serui esse libertas, nisi quando eum peccare delectat? liberaliter enim seruit, qui sui domini uoluntatem /233/ libenter facit. Ac per hoc et ad peccandum fiber est qui peccati seruus est. IDEM DE CORREPTIONE ET GRATIA: Liberum arbitrium et ad malum et ad bonum faciendum confitendum est nos habere. Sed in malo faciendo liber est quisque iustitiae seruusque peccati. IDEM DE GRATIA ET LIBERO ARBITRIO: Semper est in nobis uoluntas libera sed non semper est bona. Aut enim a iustitia libera est quando seruit peccato, et tunc est male; aut a peccato libera est quando seruit iustitiae, et tunc est bona. Gratia uero Dei semper est bona, et per hanc fit ut sit homo uoluntatis bonae, qui prius fuit malae. ITEM: Non enim homo sic gratiam suscipit ut propriam perdat uoluntatem. Tamen ne ipsa uoluntas sine gratia Dei putetur boni aliquid posse subiecit: non ego autem sed gratia Dei mecum, id est non solus, ac per hoc nec gratia Dei sola nec ipse solus. Q. 057: QUOD ADAM IN LOCO CALVARIAE SEPULTUS SIT ET CONTRA. AMBROSIUS ORONTIANO: Haec filia ecclesiae ad superiora se bonis consiliis attollens, quam suscepit in Golgotha Christus, ubi Adae sepulcrum erat, ut ilium mortuum in sua cruce resuscitaret. Ubi ergo in Adam mors omnium, ibi in Christo resurrectio. HIERONYMUS AD MARCELLAM DE LOCIS SANCTIS, URBEM IERUSALEM LAUDANS: In hac urbe, immo in hoc tunc loco et habitasse dicitur et mortuus esse Adam. Unde et locus in quo crucifixus est dominus Caluaria appellatur, scilicet quod ibidem sit antiqui hominis Caluaria condita, ut secundus Adam et sanguis Christi de cruce stillans primi Adam et iacentis propagatoris /234/ peccata dilueret, et tunc sermo ille apostoli compleretur: Excitare qui dormis, et exsurge a mortuis, et illuminabit te Christus. IDEM IN LIBRO LOCORUM ET NOMINUM: Arboc corrupte in nostris codicibus scribitur, cum in hebraeis legatur arbe, id est quattuor, eo quod ibi tres patriarchae Abraam, Isaac et Iacob sepulti sunt, et Adam magnus, ut in Iesu libro scriptum est, licet eum quidam conditum in loco Caluariae suspicentur; haec autem Hebron olim metropolis Philistinorum. ISIDORUS DE VITA ET OBITU SANCTORUM PATRUM, DE ADAM: A paradiso proiectus terram sentibus squalentem incoluit. Amissaque immortalitate in puluerem rediit. Sepultus est autem in loco Arbe, hoc est Hebron, metropolis allophylorum urbs. ITEM: In agro Ephron in spelunca duplici, in cuius interiori parte sepultus fuit Adam, in exteriore uero Abraham. Distat autem hic locus, ut Iosephus edocet, septimo ab urbe Chebron stadio. Q. 058: QUOD ADAM SALVATUS SIT ET CONTRA. EX LIBRO SAPIENTIAE: Per sapientiam sanati sunt quicumque tibi placuerunt domine a principio. Haec ilium, qui primus factus est a Deo pater orbis terrarum, cum solus esset creatus, custodiuit et eduxit ilium a delicto quo; et dedit illi uirtutem continendi omnia. AUGUSTINUS IN EPISTOLA AD EVODIUM DE VERBIS PETRI, QUIBUS CHRISTUM ASSERIT SOLVISSE INFERNI DOLORES: Quis ergo nisi infidelis negauerit fuisse apud inferos Christum? ITEM: Cur uoluerit uenire ubi dolores essent? Quia erat, ut scriptum est, inter mortuos liber, ubi princeps mortis non inuenit quod supplicio deberetur. ITEM: Et de illo quidem /235/ primo homine, quod eum ibidem soluerit, ecclesia fere tota consentit; quod eam non inaniter credidisse credendum est, undecumque hoc traditum sit, quamquam illud quod in libro Sapientiae scriptum est: Haeo illum, qui primua faotua est, patrem orbia terrarum, cum solus esset creatus, custodiuit, et eduxit illum a delicto suo, magis facere pro hac sententia uideatur. IDEM DE BAPTISMO PARVULORUM LIB. II, DE ADAM ET EVA: Sicut ergo illi primi homines postea iuste uiuendo unde merito creduntur per Domini sanguinem ab aeterno supplicio liberati. ITEM LIB. I: Adam primus hominum peccauit, Abel primus hominum iuste uixit. HILARIUS IN PSALMO XIV: Denique Adam confessus ueniae reseruatur et glorificatus in Christo est. GREGORIUS EULOGIO EPISCOPO ALEXANDRINO ET ANASTASIO ANTIOCHENO: Primum hominem, qua die peccauit, anima mortuum dicimus; qui tamen Adam post modum per paenitentiam ad uitam rediit. AUGUSTINUS DE SINGULARITATE CLERICORUM: Dico autem uobis, tolerabilius erit Adae in die iudicii quam uobis. Q. 059: QUOD DE PROMISSO SIBI PARTU MARIA DUBITAVERIT ET NON. BEDA SUPER LUCAM: Quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognosco? Quomodo, inquit, fieri potest ut accipiam pariamque filium, quae in castimonia uirginitatis uitam consummare disposui? Non autem quasi incredula uerbis angeli, quomodo haec impleri ualeant requirit sed certa quia oportebat impleri quod et tunc ab angelo audiebat et prius a propheta dictum legerat, quo in ordine complendum sit interrogat, quia uidelicet propheta qui hoc futurum praedixit, quomodo fieri posset non dixit sed /236/ angelo dicendum reseruauit. AUGUSTINUS QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS CAP. LXIX: Ambigenti Mariae de conceptus possibilitate angelus praedicat dicens: Spiritus sanctus superueniet in te; hoc est ne dubites, quia uirum nescis, quoniam spiritus sanctus operabitur ut sine uiro concipias. Q. 060: QUOD VERBUM DEI IN UTERO VIRGINIS SIMUL ANIMAM ET CARNEM SUSCEPERIT ET NON. GREGORIUS EPISCOPIS IN HIBERNIA: Non prius in utero uirginis caro concepta est, et post modum diuinitas uenit in carnem sed mox uerbum seruata uirtute propriae naturae factum est caro et perfectus homo id est in ueritate carnis et animae rationalis. Unde unctus prae participibus dicitur dono uidelicet spiritus sancti. Nam hoc ipsum de spiritu sancto et carne uirginis concipi a sancto spiritu ungi fuit. ITEM: Ibi ab eodem spiritu unctus est, ubi conceptus; nec ante conceptus et post modum unctus sed hoc ipsum de spiritu sancto et carne uirginis concipi a spiritu sancto ungi fuit. AUGUSTINUS DE SECRETO INCARNATIONIS CHRISTI: Da ueniam Christe et parce ori meo, quia incarnationis tuse mysterium temerarius narrator attingo. ITEM: In uulua uirginis genitalis sanguis et semineus humor fuit; huic sanguini uel humori uerbum se uelut coagulatum miscuit et sanguinis uel humoris substantia celatam carnem fecit. Accessit spiritus sanctus et haec, quae fuerant uerbi glutino commassata, animando formauit, formata distinxit. IDEM IN LIBRO /237/ QUAESTIONUM DE VETERI TESTAMENTO, CAP. XXIII: Moyses tradidit: Si quia percusserit mulierem in utero habentem, et abortierit, si formatum fuerit, det animam pro anima; si autem informatum, multetur peounia, ut probaret non esse animam ante formam. ITEM: Si prius respiciamus, uidebimus quid sequi debeamus. Contemplemur facturam Adae. In Adam enim exemplum datum est, ut ex eo intelligatur quia iam formatum corpus accipit animam. Nam poterat animam limo terrae admiscere et sic formare corpus. Sed ratione infirmabatur, quia primum oportebat domum compaginari, et sic habitatorem induci. Anima certe, quia spiritus est, in sicco habitare non potest, ideo in sanguine fertur. Cum ergo lineamenta compacta non fuerint, ubi erit anima? HIERONYMUS AD AGASIUM: Semina paulatim formantur in utero, et tam diu non reputatur homicidium, donec elementa confecta suas imagines membraque suscipiant. Q. 061: QUOD IOSEPH NON SIT SUSPICATUS MARIAM ADULTERAM ET CONTRA. EX HOMILIA ORIGENIS IN VIGILIA NATALIS DOMINI: Ioseph autem uir eius, inquit, cum esset homo iustus, et nollet eam traducere, uoluit occulte dimittere eam. Noluit eam traducere, noluit eam accipere, noluit eam male defamare sed occulte dimittere. Haec illo inquit cogitante. Quaerendum nobis est, quid cogitauerit. Haec cogitabat, ut eam dimitteret. Si suspicionem in eam habebat quomodo iustus erat? Si non est suspicatus uel tale aliquid cogitauit cur dimittere uoluit immaculatam et sanctam? Iniustum enim et hoc erat. Sed enim simplicem sensum audi huius rationis. Ideo eam dimittere uolebat, /238/ quoniam uirtutem mysterii et sacramentum quoddam magnificum in ea cognoscebat, cui approximare se indignum aestimabat. Ergo humilians se ante tantam et tam ineffabilem rem quaerebat longe se facere. Sicut et beatus Petrus Domino se humilians aiebat: Recede a me Domine, quoniam homo peccator aum; uel sicut ille centurio ad eundem Dominum mittebat dicens: Non sum dignus, ut intrea sub tectum meum; uel sicut sancta Elizabeth ad beatam locuta est Mariam dicens: Et unde hoc mihi, ut ueniat mater Domini ad me? Sic et Ioseph iuste humilians se in omnibus cauebat, timebat sibimet istius tantae sanctitatis coniunctionem adhibere. Iccirco uolebat eam occulte dimittere dicens, Maior est huius dignitas, superexcellit eius sanctitas, nec meae congruit indignitati. HIERONYMUS SUPER MATTHAEUM: Ioseph autem uir eius, cum esset iuatua et nollet eam traducere etc. Hoc testimonium Mariae est, quod Ioseph sciens illius castitatem et admirans quod euenerat, celat silentio cuius mysterium nesciebat. EX SERMONE QUODAM DE NATALI,QUI SIC INCIPIT, CASTISSIMUM MARIAE VIRGINIS UTERUM: Audite, fratres, audite Mariam nobiscum loquentem, carne absentem et spiritu praesentem. Ignorauit quidem Ioseph, sponsus meus, quod adamasset me Deus meus, et putauit quod adulterio inpraegnatus esset uenter meus. ITEM: Turbatus est Ioseph homo iustus quod Mariam, quam de templo acceperat et non cognouerat, grauidam sentiebat, secumque diu aestuans ac disputans dicit, Prodo an taceo? Si tacuero malum consentiens, cum adulteris portionem meam pono. AUGUSTINUS IN SERMONE DE VERBIS EVANGELII, si peccauerit in te frater tuna etc.: Attende, quemadmodum iustus Ioseph tanto flagitio, quod de uxore fuerat syspicatus, tanta benignitate pepercit. Se ad illam non accessisse nouerat. Restabat igitur certa adulterii suspicio /239/ et tamen, quia ipse solus senserat, cum nollet eam diuulgare, uoluit eam occulte dimittere. IDEM IN ENCHIRIDION CAP. XXII: Et Ioseph cum uellet eam dimittere suspicatus adulteram, quam sciebat non de se grauidam etc. IDEM IN EPISTOLA AD MACEDONIUM: Unde Ioseph cui Domini mater fuerat desponsata, cum eam comperisset praegnantem esse cui se nouerat non esse commixtum, et ob hoc nihil aliud quam adulteram credidisset, puniri eam tamen noluit, nec approbator flagitii fuit. Nam haec uoluntas eius etiam iustitiae deputatur. Ita quippe de illo scriptum est: Cum esset iustus et nollet eam diuulgare, statuit eam occulte dimittere. Haec eo cogitante apparuit ei angelus. AMBROSIUS SUPER LUCAM CAP. V: Pulchre autem docuit sanctus Matthaeus, quid facere debeat iustus qui opprobrium coningis deprehendit, ut incruentum ab homicidio, castum ab adulterio se praestare debeat. Qui enim coniungitur meretrici, unum corpus est. Q. 062: QUOD CHRISTUS CLAUSO UTERO VIRGINIS NATUS SIT ET CONTRA. SYMBOLUM EPHESINI CONCILII: Natiuitatem nostram ex uulua sustinuit, homo de muliere procedens, non quod erat abiciens. ITEM: Natiuitatem sustinet ex uulua corpoream. BEDA SUPER LUCAM: Quod ait adaperiena uuluam, consuetae natiuitatis more loquitur; non quod dominus sacri uentris hospitium, quod ingressus sanctificauerat, egressus deuirginasse credendus sit sed iuxta fidem catholicam clauso uirginis utero quasi sponsus suo processisse de thalamo. AUGUSTINUS DE SECRETO INCARNATIONIS /240/ CHRISTI: Christe licet tu clausum dimiseris uterum tuum, nobis tamen permisisti aperire euangelium tuum incredulis. IDEM IN ENCHIRIDION CAP. XXXV: Quo si uel nascente corrumperetur eius integritas, non iam ille de uirgine nasceretur. EX HOMELIIS GREGORII PAPAE IN OCTAVIS PASCHAE: Illud enim corpus domini intrauit ad discipulos ianuis clausis, quod ad humanos oculos per natiuitatem suam clauso exiit utero uirginis. Quid ergo mirum si clausis ianuis post resurrectionem suam in aeternum iam uicturus intrauit, qui moriturus ueniens non aperto utero uirginis exiuit? HIERONYMUS AD PAMMACHIUM: Christus uirgo, mater uirginis nostri uirgo perpetua. Haec est porta orientalis in Ezechiele semper clausa. Respondeant mihi quomodo clausis ianuis Iesus ingressus est, et ego respondebo quomodo sit uirgo post partum, mater ante quam nupta. IDEM IN II DIALOGO SUO CONTRA PELAGIUM: Magis ad specialem natiuitatem saluatoris quam ad omnium hominum hoc referri potest, quod dicitur, qui aperit uuluam sanctus domino uocabitur. Solus enim Christus clausas portas uuluae uirginalis aperuit, quae tamen clausae iugiter permanserunt. Haec est porta orientalis clausa, per quam solus pontifex ingreditur et egredidur et nihilominus semper clausa est. IDEM AD EUSTOCHIUM: Dei filius pro nostra salute, hominis factus est filius; decem mensibus, ut nascatur, exspectat; fastidia sustinet, cruentus egreditur. HORMISDA PAPA AD IUSTINUM AUGUSTUM: Ut, qui antea erat Dei filius, fieret filius hominis et nasceretur hominis more, matris uuluam natus aperiens, et uirginitatem matris diuinitatem uirtute non soluens. ANASTASIUS EPITECTO EPISCOPO: Gabriel mittitur ad Mariam non transitorie uirginem sed /241/ uirginem desponsatam. ITEM: Et partus meminit scriptura et dicit, Inuoluit puerum, et beata sunt ubera quae suxit, et oblatum est sacrificium quia aperuit qui natus est, uuluam. Haec autem parturientis uirginis erant indicia. AMBROSIUS SUPER LUCAM: Quia omne masoutinum, adaperiena uuluam, sanctum Domino uocabitur. Verbis enim legis promittebatur uirginis partus. Et bene sanctus quia immaculatus. Quia quod nuacetur er te sanctum, uocabitur filius Dei. Nam si litteram sequamur, quomodo sanctus omnis masculus? Numquid sanctus Achab? Sed ille sanctus per quem figura futuri mysterii legis praescripta signabant, eo quod solus sanctae ecclesiae uirginis ad generandos populos Dei immaculatae fecunditatis aperiret genitale secretum. Dicit ergo, solus aperuit sibi uuluam. ITEM: Priuaquam te formarem in utero, noui te et in uulua matria sanctificaui te. Qui ergo uuluam sanctificauit alienam, hic est qui aperuit matris suae uuluam ut immaculatus exiret. Q. 063: QUOD CHRISTUS SECUNDUM CARNEM NON FUERIT DE TRIBU IUDA ET CONTRA. ORIGENES SUPER EPISTOLAM PAULI AD ROMANOS HOMILIA 1: Qui factus est ei ex semine Dauid secundum carnem. Quomodo uidetur Christus ex semine Dauid descendere, quem constat ex Ioseph non esse natum, in quem Ioseph series ex Dauid descendentis generationis adducitur? Quibus occurrere quamuis molestum sit secundum litterae rationem, tamen respondetur a nostris, quod Maria, quae desponsata Ioseph erat, secundum legem sine dubio contribuli suo et cognato coniuncta est; et quamuis dicatur ad eam ab angelo, quia Elisabeth, cognata tua, et ipsa pariet filium /242/ in senectute sua, Elisabeth autem ex filiabus Aaron esse dicatur, tamen affirmabitur a nostris, quod cognationis nomen non solum ad contribules sed ad omnes qui sunt ex genere Israel possit aptari, sicut idem apostolus de omnibus simul dicit: qui sunt cognati mei secundum carnem. Haec quidem et alia his similia respondentur. Nobis tamen haec intelligenda secundum spiritalem uel allegoricam rationem magis uidentur, secundum quod nihil obest, etiam quod Ioseph pater Christi dicitur. Et a Matthaeo refertur, quod Ioram genuit Oziam. In quarto autem Regnorum scriptum est, quod Ioram genuit Ochoziam, Ochozias Ioas, Ioas Amasiam, Amasias Azariam, ipsum qui interdum Ozias nominatur, et Azarias Ionatham. ITEM: Cuius rei dissertio certum est, quod non secundum historiam sed secundum spiritualem intelligentiam constet, quae non est nobis nunc pulsanda. Interim sufficit nobis ad eos qui aduersantur, respondere quod sicut Iesus Ioseph filius esse dicitur et Ozias genitus ex Ioram, ex quo non est genitus, ita et ex semine Dauid secundum carnem Christus potest accipi, et quicquid rationis in Ioram protulerint et Ioseph, hoc et in Dauid dicamus. PAULUS IN EPISTOLA AD HEBRAEOS: Manifestum est enim quod ex Iuda ortus sit dominus noster, in qua tribu nihil de sacerdotibus Moyses locutus est. HIERONYMUS SUPER EPISTOLAM AD HEBRAEOS: Quid adhuc necessarium per ordinem Melchiaedech alium surgere sacerdotem, non secundum Aaron etc. Volens ostendere apostolus generationem Melchisedech non ex Sem progenie, unde Abraham sed ex Cham, cuius posteritatem subsequentem scriptura non memorat, originem trahere, dicit eum sine patre, sine matre, id est originis numeratione, neque /243/ initia neque finem mortis habere conscriptum. ITEM: Hoc autem ideo apostolus facit, ut ostendat eum qui ex Hebraeorum generatione non esset, benedixisse patriarcham et in eo similitudinem Christi, qui non esset ex tribu Leui, id est sacerdotali sed ex Iudae. AUGUSTINUS CONTRA FAUSTUM LIB. II, CAP. II: Dominus Dei secundum diuinitatem, idem ipse filius Dauid ex semine Dauid secundum carnem. Quod si nobis credere non prodesset, non hoc tam attente apostolus Timotheo commendaret, dicens: memor esto Christum Iesum resurrexisse a mortuis, ex semine Dauid, secundum euangelium meum. Contra quod euangelium quisquis aliud annuntiauerit ut anathema sit, magna cure fideles admonuit. ITEM: Cognationum seriem non usque ad Mariam sed usque ad Ioseph Matthaeus perducit, primo quia mariti eius fuerat propter uirilem sexum potius honoranda persona. Neque enim quia concubitu non permixtus, ideo non maritus, cum ipse Matthaeus narret ab angelo Mariam ipsius coniugem appellatam. ITEM: Cogitare enim debemus fieri potuisse, ut et Ioseph maritus Mariae diceretur, habens eam coniugem non concubitu sed affectu, quod est carius, et ideo non debuisse uirum uirginis matris Christi separari a serie parentum Christi; et ipsam Mariam aliquam de stirpe Dauid uenam sanguinis ducere, ut caro Christi etiam ex uirgine procreata sine Dauid semine esse non posset. ITEM: Quid restat nisi et Mariam non fuisse extraneam a cognatione Dauid? ITEM: Quisquis ita dicit Mariam ad consanguinitatem Dauid non pertinuisse, manifestum est quod scripturarum tam excellenti auctoritati obluctetur. /244/ Q. 064: QUOD DEUS PERSONAM HOMINIS NON SUSCEPERIT SED NATURAM ET CONTRA. AUGUSTINUS IN LIBRO DE FIDE AD PETRUM: Ita Verbum caro factum est ut, quamuis naturaliter non sit uerbum quod caro, quia duarum naturarum ueritas manet in Christo secundum unam tamen personam idem uerbum caro ab ipso fieret maternae conceptionis initio. Deus enim uerbum non accepit personam hominis sed naturam. BOETHIUS CONTRA EUTYCHEN ET NESTORIUM: Hoc interim constet, quod inter naturam personamque differre praediximus; quoniam natura est cuiuslibet substantiae specificata proprietas, persona uero rationabilis naturae indiuidua subsistentia. AMBROSIUS SUPER EPISTOLAM PAULI AD ROMANOS: Seruus Iesu Christi. Utrumque posuit, id est Iesu Christi, ut Dei et hominis personam signaret, quia in utroque est Dominus. ITEM: Quoties scriptura aut Iesum dicit aut Christum, aliquando personam Dei, aliquando hominis significat. AUGUSTINUS LIB. II CONTRA MANICHAEOS: Reliquit patrem, cum dixit, a patre eriui; apparendo hominibus, cum uerbum caro factum est. Quod non commutationem naturae Dei significat sed susceptionem inferioris personae, id est humanae. /245/ Q. 065: QUOD FILIUS DEI MUTATUS SIT SUSCIPIENDO CARNEM ET NON. HIERONYMUS IN PSALMO LXXVI: Haec mutatio dexterae excelsi; nisi dextera eius, hoc est filius eius mutatus fuerit et hominis corpus acceperit, nos misericordiam accipere non possumus. Qui cum in forma Dei esset constitutus, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed exinaniuit semet ipsum, formam serui accipiens. AUGUSTINUS DE NATURA SUMMI BONI: Naturae corruptibiles ideo non incommutabiles sunt, quia nihil est unde factae sunt. ITEM: Omnis enim mutatio facit non esse quod erat. Vere ergo ille est qui incommutabilis est. ITEM: Vera immortalitas hoc est summa illa incommutabilitas quam solus Deus habet. ISIDORUS DE SUMMO BONO, CAP. 1: Quid est Dei immortalitas nisi eius incommutabilitas? Nam angeli et animae immortales sunt sed incommutabiles non sunt. Solus Deus dicitur immortalis quia solus incommutabilis. Nam anima moritur, sic et angelus, dum deserente Deo est lapsus. Quod materiam habet unde existat, mutabile est, quia de informi ad formam transit; quod uero non habet materiam immutabile est, sicut Deus. Q. 066: QUOD DEUS ET HOMO IN CHRISTO PARTES ESSE VIDEANTUR ET NON. ATHANASIUS: Nam sicut anima rationalis et caro unus est homo ita Deus et homo unus est Christus, unus omnino non confusione substantiae sed unitate personae. HIERONYMUS IN PSALMO II: Vox Christi: Ego autem constitutus /246/ sum rex ab eo, pro parte carnis dicitur. IDEM IN PSALMO XXIII: Quia est iste rex gloriae? Vox angelorum qui apud patrem semper fuerunt. Ac si dicerent, Nos patrem et filium semper insimul esse uidemus. Iste rex gloriae quis est? Pro parte carnis dicebant. AUGUSTINUS IN LIBRO SENTENTIARUM PROSPERI: Hoc est quod dicimus, quod modis omnibus approbare contendimus, sacrificium ecclesiae duobus confici, duobus constare: uisibili elementorum specie et inuisibili domini nostri Iesu Christi carne et sanguine; sacramento et re sacramenti, id est corpore Christi; sicut Christi persona constat et conficitur Deo et homine, cum ipse Christus uerus sit Deus et uerus homo, quia omnis illa res illarum rerum naturam et ueritatem in se continet, ex quibus conficitur. Est igitur sacramentum et res sacramenti, id est corpus Christi. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM OROSII AD IPSUM: Sicut anima et caro unus est homo ita uerbum et homo unus est Christus. Duas substantias accipimus in uno filio Dei, diuinitatis et humanitatis, non duas personas. Si dixerimus duas esse personas, iam non erit trinitas sed quaternitas. IDEM DE TRINITATE, LIB. IV: Ita sane factum ut ibi sit non tantum uerbum Dei et hominis caro sed etiam rationalis hominis anima, atque hoc totum et Deus dicatur propter Deum et homo propter hominem. Quod si difficile intelligitur, mens fide purgetur. IDEM DE PRAEDESTINATIONE SANCTORUM: Ipsa est illa ineffabilis facta hominis a Deo uerbo susceptio singularis, ut filius Dei et filius hominis simul, et filius hominis propter susceptum hominem et filius Dei propter suscipientem Deum, ueraciter et proprie diceretur, /247/ ne non trinitas sed quaternitas crederetur. IDEM IN EPISTOLA AD VOLUSIANUM DE INCARNATIONE CHRISTI: Sicut in unitate personae anima utitur corpore ut homo sit, ita in unitate personae Deus utitur homine ut Christus sit. In illa ergo persona mixtura est animae et corporis; in hac persona mixtura est Dei et hominis. Ergo persona hominis mixtura est animae et corporis, persona autem Christi mixtura est Dei et hominis. Cum enim uerbum Dei permixtum est animae habenti corpus, simul et animam suscepit et corpus. Illud quotidie fit ad procreandos homines; hoc semel factum est ad liberandos homines. Verum tamen duarum rerum incorporearum commixtio facilius credi debuit quam unius incorporeae et alterius corporeae. Ac per hoc uerbi Dei et animae credibilior debuit esse permixtio, quam animae et corporis. Verbum igitur Dei longe alio modo quodam quam eo quo creaturis caeteris adest, suscepit hominem seque et illo fecit unum Iesum Christum. REMIGIUS IN PSALMO XXXIV: Et oratio mea in ainu meo conuertetur. Scimus quippe Chris tum in duabus et ex duabus subs tantiis constare, diuina scilicet et humana. AUGUSTINUS CONTRA MAXENTIUM: Nulla fit partium diuisio in trinitate deitatis. Christus una persona est geminae substantiae, nec tamen Deus pars huius personae dici potest. Alioquin filius Dei antequam formam serui susciperet non erat totus. et creuit cum homo diuinitati eius accessit. Quod si in una persona absurde dicitur, quia pars illius rei non potest esse Christus, quanto magis trinitatis esse non potest quicumque unus in tribus? In trinitate ergo, quae Deus est, pater est Deus, et filius est Deus, et spiritus sanctus est Deus, et simul hi tres unus Deus, nec huius trinitatis tertia pars est unus, nec maior pars duo quam unus est ibi; nec maius aliquid sunt omnes quam singuli, /248/ quia spiritalis nec corporalis est magnitudo. IDEM SUPER IOHANNEM HOMILIA XLV: Per similitudinem Christus multa est quae per proprietatem non est. Per similitudinem et petra est et ostium et lapis angularis et agnus et pastor et leo, et alia quae connumerare longum est. Si autem proprietates discutias rerum, quas uidere consueuisti, nec petra est nec ostium etc. ITEM: Pono, inquit, animam meam. Quis ponit? quam ponit? Quid est Christus? Verbum et homo. Nec sic homo, ut sola caro sed quia homo constat ex carne et anima, totus autem homo in Christo. Non enim partem deteriorem suscepisset et meliorem deseruisset; pars quippe hominis melior est anima quam corpus. Quia ergo totus homo in Christo, quid est Christus? Verbum inquam et homo. Quid est Verbum et homo? Verbum, anima, caro. Tene ergo quia nonnulli fuerunt haeretici et in ista sententia; Apollinaristae haeretici ausi sunt dogmatizare quia Christus non sit nisi Verbum et caro, et animam humanam non eum habuisse contendunt. Quis ponit animam et iterum sumit eam? Christus ex eo quod Verbum est ponit et iterum sumit. An ex eo quod anima humana est, ipsa se ponit et sumit? An ex eo quod caro est, caro animam ponit et sumit? Si dixerimus quia Verbum Dei posuit animam et iterum sumpsit, metuendum nobis est ne dicatur, Ergo anima illa aliquando separata est a Verbo, et aliquando Verbum illud, ex quo suscepit animam, fuit sine anima. ITEM: Quid fecit passio, quid fecit mors, nisi corpus ab anima separauit? Animam uero a uerbo non separauit. Mortuns est dominus; sine dubio caro ipsius exspirauit; anima ad tempus deseruit carnem. A Verbo autem animam separatam esse non dico. Latronis animae dixit: Hodie mecum eris in paradiso. Latronis animam non deserebat /249/ et deserebat suam? Absit. Sed suam inseparabiliter habuit. Sicut Christus animam suam posuit, sic et nos debemus animas pro fratribus ponere. Ponere animam mori est; sic et Petrus dixit: Animam meam pro te ponam, id est pro te moriar. Carni hoc tribue; caro ponit animam et iterum sumit. Et inclinato capite tradidit spiritum, hoc est ponere animam. Caro illum tradidit, emisit, exspirauit. Ideo dicitur exspirare extra spiritum fieri, quomodo exulare extra solum fieri, exorbitare extra orbitam fieri. Si ergo caro animam posuit, quomodo Christus animam posuit? non enim caro Christus. Ita plane et caro Christus et anima Christus et Verbum Christus; nec tamen tria haec tres Christi sed unus Christus. Quomodo est enim unus homo anima et corpus, sic unus Christus Verbum et homo. Videte quid dixerim et intelligite: anima et corpus duae res sunt sed unus homo; Verbum et homo duae res sunt sed unus Christus. De homine quaere. Ubi est Paulus apostolus modo? Si quis respondeat, in requie cum Christo, uerum dicit. Item si quis respondeat, Romae in sepulcro, et ipse uerum dicit. Illud de anima, hoc de eius carne respondet. Nec tamen ideo duos dicimus apostolos, unum qui requiescit in Domino, alterum qui requiescit in sepulchro. IDEM DE TRINITATE, LIB. I: Quia forma Dei accepit formam serui, utrumque Deus et utrumque homo; sed utrumque Deus propter accipientem Deum, utrumque homo propter acceptum hominem. ITEM: Ex forma serui crucifixus est, et tamen dominus gloriae crucifixus est. Talis enim erat illa susceptio quae Deum hominem faceret et hominem Deum; quid tamen propter quid, et quid secundum quid dicatur, diligens lector intelligit. /250/ Q. 067: QUOD CHRISTUS SIVE DEUS NON SIT DICENDUS CREATURA AUT SERVUS ET CONTRA. BEDA IN HOMILIA DE NATALI: Omnia per ipaum facta sunt. Si enim nihil creaturarum sine ipso factum est, patet profecto, quia ipse creatura non est, per quem omnis creatura facta est. HIERONYMUS DE SYMBOLO NICENI CONCILII: Accipe igitur quia creatura Deus uerus non potest esse, neque creatura creaturam saluare dicente scriptura: coluerunt et seruierunt creaturae potiua quam creatori, qui est benedictua in saecula. Vides igitur quod paganitatis est potius hoc quam christianitatis. HILARIUS IN XII DE TRINITATE: Non enim Dominum Christum creaturam, quia neque est, neque facturam, quia facturarum omnium ipse est Dominus sed Deum nouimus, Deum Dei patris propriam generationem. ITEM: Nostra uero tantum hoc solum religio est, filium confiteri non adoptiuum sed natum, neque electum sed generatum. ITEM: Quia Paulus seruientes creaturae coarguat. ITEM: Humanae intelligentiae sensus haec respuit, ut creator creatura sit, quia creatio per creatorem est. Qui si creatura sit, et corruptioni subditus et expectationi obnoxius est et seruituti subiectus est. Ait enim apostolus: Etenim longinqua exspectatio creaturae reuelationem filiorum Dei expectat. Vanitati enim creatura subdita est, non sponte, sed propter eum qui subdidit eam in spe; quia et ipsa creatura liberabitur etc. Si igitur Christus creatura est, necesse est sub spe longinquae expectationis incertus sit, et longinqua eius expectatio nostra potius expectet, et expectans ea uanitati /251/ subiectus sit, et per necessitatis subiectionem non sponte subiectus sit. Subiectus autem non sponte cum sit, necesse est et seruus sit. Seruus autem cum sit, maneat etiam in corruptione naturae. Haec enim omnia creaturae propria esse apostolus docet. O impudentem de Deo atque impiam professionem, his eum per creaturae contumeliam etiam ludibriis deputare, ut speret, ut seruiat, ut coactus sit, ut liberandus sit in rostra, non in sua. IDEM SUPRA LIB. IX: Profitens sibi patrem Deum Deus filius. ITEM: Dispensatio itaque pii sacramenti, natiuitatis diuinae patrem, insuper etiam conditionis assumptae Deum fecit; dum qui in forma Dei erat, repertus est in forma serui. ITEM: Sicut ante per naturam non erat seruus et postea secundum naturam esse quod non erat coepit, non alla dominatus cause intelligenda est quam quae extitit seruitutis; tunc habens ex naturae dispensatione dominum, cum praebuit ex hominis assumptione se seruum. ITEM: Ascendo ad patrem meum et patrem uestrum, Deum meum et Deum uestrum. Cum haec ad homines seruos homo in serui forma Christus loquitur, non ambigitur quin pater sibi ut caeteris sit ex ea parte, qua homo est, et Deus sibi ut cunctis sit ex ea natura qua seruus est. AUGUSTINUS IN ENCHIRIDION CAP. XIII: Confitemur natum de spiritu sancto et Maria uirgine, procul dubio non sic de illo ut de patre, sic autem de illa ut de matre natus est. IDEM IN PRIMA EPISTOLA IOHANNIS: Ideo uenit Deus in carne ut spem resurgendi nobis ostenderet. Quod aliter non poterat fieri nisi carnem indueret mortalem. Deus enim mori non poterat. /252/ AMBROSIUS DE FIDE AD GRATIANUM LIB. I: Restat ut illud quoque sacrilegium redarguatur et probemus creaturam non esse Dei filium. Audiuimus dicente Domino Praedicate euangelium uniuersae creaturae; creaturam nullam excipit, et ideo ubi sunt qui creaturam Christum appellant? Nam si creatura esset numquid ipse sibi mandaret euangelium praedicari? Non igitur creatura est sed creator Christus. Vanitati enim creatura subiecta est, sicut apostolus dixit. Numquid ergo Christus subiectus est uanitati? Rursus iuxta eundem apostolum creatura congemisoit. Numquid ergo Christus congemiscit, qui nostros a morte gemitus liberauit? Creatura, inquit, liberabitur a seruitute corruptionis. Videmus igitur magnam inter creaturam et Deum esse distantiam, quia seruitus creatura est, Deus autem spiritus est; ubi autem spiritus domini, ibi libertas. Quis hunc induxit errorem, ut eum qui creauit omnia diceret creaturam? Numquid ipse Dominus se creauit? si per ipaum facta sunt omnia, numquid ipse se fecit? Si lectum est quia Deus in sapientia fecit omnia, numquid uerisimile uideri potest quia in se ipsa facta est sapientia? IDEM IN QUINTO: Apostolus dixit dominum maiestatis crucifixum; filius ergo est et dominus maiestatis; sed non creaturis subiecta maiestas. Non ergo creatura filius. ITEM: Filius paternae est imago substantiae, omnis autem creatura dissimilis supernae substantiae sed non dissimilis Dei patris filius. Non ergo creatura filius. ITEM: Nulla creatura aequalis Deo, aequalis autem filius, non ergo creatura filius. ITEM: Omnis creatura accidentia boni et mali recipit eademque discessionem sentit; Dei autem filio nihil potest ex eius diuinitate uel decedere uel accedere. Non ergo creatura Dei filius. ITEM: Omne /253/ opus suum Deus adducet in iudicium. Sed Dei filius non adducitur in indicium. Non ergo creatura Dei filius. ITEM: Filius unum se esse cum patre dixit. Id quemadmodum potest dici creatura? Non ergo creatura Dei filius. ITEM: Non idem est regnare et seruire. Christus autem et rex est et filius regis. Non ergo seruus est Dei filius. ITEM: Omnis creatura seruit sed non seruit Dei filius, qui ex seruis filios Dei facit. Non ergo creatura Dei filius. IDEM SUPRA LIB. I DE ARRIANIS: Dicant igitur generatum ex patre, ex matre creatum; aut dicant, quomodo Dei filius et genitus et creatus? Una natura et maxime Deus diuersitatem non recipit. Prohibet me Paulus creaturae seruire, et Christo admonet seruiendum. Non ergo creatura Christus. Paulus inquit seruus Iesu Christi. Quemadmodum ergo Christo ipse seruiret, si creaturam Christum putaret? Aut igitur desinant colere quem creaturam appellant, aut desinant, quem colere se simulant, dicere creaturam, ne sub appellatione cultorum sacrilegia grauiora committant. IDEM IN EODEM: Deum meum et Deum uestrum: Ubique autem Deum suum quod ex persona dicat hominis, testimonia docent. Deus Deus meus respice in me, et de uentre matris meae Deus meus es tu, significat ex illo Deum sibi esse ex quo de matris uentre iactatus est. Cum igitur generationem Christi legerimus, in quo audent dicere creatum uel factum? Et quid est in quo creatum legerint, in quo factum considerare deberent? Edoctum enim est Dei filium de Deo esse genitum. Factum autem in quo legerint diligenter aduertant. Non enim Deus factus. sed Deus Dei filius natus est; postea autem secundum carnem homo factus est. Misit Deus filium suum factum ex muliere. Suum cum dicit, generationis aeternae proprietatem /254/ signauit. Factum ex muliere, ut factura non diuinitati sed assumptioni corporis adscriberetur. ITEM: Vane iactare consuerunt quia scriptum est: Et Dominum eum et Christum fecit Deus hunc Iesum, quem uos crucifixistis. Non diuinitas crucifixa est sed caro. Hoc itaque fieri potuit, quod potuit crucifigi. Non ergo factura Dei filius. ITEM: Dominus creauit me. Non dixit, Pater creauit. Caro Dominum agnoscit, creature nostra Dominum confitetur. Itaque quis ignoret, quia ob causam incorporationis hoc dicitur? In eo ergo se creatum dicit in quo et hominem testatur. ITEM LIB. V: Scriptum est, inquiunt qui in me credit, non credit in me, sed in eum qui me misit. Sed uidete quid sequatur: Et qui uidet me, uidet eum qui me misit. Exposuit igitur quod ante praemisit, quia ille credit in filio qui confitetur patrem. Nam qui filium nescit nec patrem. Quid est non credit in me? Non in id quod corporaliter cernitis. Ait: a me ipso non ueni, quasi homo a se non uenit, et alibi, ut omnia qui uidet filium et credit in eum, habeas uitam aeternam. et alibi: credite in Deum, et in me credite. ITEM: Se quoque nunc ex persona hominis, nunc in Dei maiestate significat, nunc doctrinam suam se non habere, nunc uoluntatem suam se non quaerere, nunc testimonium suum uerum non esse, nunc uerum esse significans. Nam ipse ait: si ego testimonium perhibeo de me ipso, testimonium meum non est uerum, et in posterioribus: Et si ego testimonium perhibeo de me, uerum est testimonium meum. Quomodo non est uerum testimonium tuum domine, nisi secundum fragilitatem hominum? Omnis enim homo mendax. Denique ut secundum hominem dixisse se demonstraret, ait: Qui misit me Pater, ipse testimonium perhibet de me. Verum autem testimonium secundum diuinitatem, sicut ipse ait: Et uerum est testimonium moum, quia scio unde ueni et quo /255/ uado. IDEM LIB. V: Aliud igitur est secundum diuinam substantiam, aliud secundum susceptionem carnis filium nominari. Nam et secundum generationem diuinam Deo patri aequalis est filius, et secundum susceptionem corporis formam serui accepit; unus tamen atque idem est filius. Patriarchae Dauid secundum gloriam suam dominus est, secundum corporalis susceptionis seriem filius est. Nec solum ex genere Dauid seruitutem suscepit in persona hominis sed etiam ex Domino, sicut habes: Ecce ego mittam ad uos seruum moum; Oriens nomen est ei. Et ipse filius ait: Dominus qui finxit me ex utero seroum sibi et dixit mihi: Ecce posui te in lucem gentium, ut sis in salutem usque ad extremum terrae. Cui hoc dicitur nisi Christo? Qui cum in forma Dei esset, exinaniuit se. Dicit in psalmo: Illustra faciem tuam super seruum tuum. Seruus dictus est in quo unctus est. Seruus dictus est in quo matrem habet. Ego seruus tuus et filius ancillae tuae. Et in Ezechiele: Et suscitabo super eos pastorem unum, et reget eos seruus meus Dauid, et Dauid in medio erit princeps. Utique Dauid iam defunctus erat. De Christo itaque dicit. CHRYSOSTOMUS DE PSALMO L: Rerum stupenda miracula. Quem dignum sermonem pronuntiem? O amentia haereticorum dicentium, quomodo creatura creator est? Dic quemadmodum, qui ubique est, intra uuluam fuit? AUGUSTINUS DE VIRGINITATE: Inspicite pulchritudinem amatoris uestri, cogitate aequalem patri, subditum et matri. etiam in caelis dominantem et in terris seruientem, creantem omnia, creatum inter omnia. IDEM DE FIDE AD PETRUM: Ille omnium spirituum omniumque corporum, id est omnium naturarum, creator et dominus creauit uirginem creandus /256/ ex uirgine. IDEM IN ENCHIRIDION CAP. XI l: Natus est de spiritu sancto et uirgine Maria. Utraque substantia, diuina scilicet atque humana, filius est Dei. IDEM SUPER IOHANNEM TRACTATU V: Omnia per ipsum facta sunt; si omnia et Maria per ipsum facta est, de qua postea natus est. Quomodo creauit Mariam et creatus est per Mariam, sic dedit baptismum Iohanni et baptizatus est a Iohanne. LEO PAPA IN SERMONE PENTECOSTES: Si enim homo ad imaginem et similitudinem Dei factus in suae naturae honore mansisset, nec diabolica fraude deceptus a lege sibi posita per concupiscentiam deuiasset, creator mundi creature non fieret. Sed quia diaboli inuidia mors intrauit in orbem terrarum et aliter solui captiuitas humana non potuit, nisi causam nostram ille susciperet, qui sine maiestatis suae damno uerus homo fieret et solus contagium peccati non haberet et caetera. Q. 068: QUOD CHRISTUS SECUNDUM CARNEM FACTUS SIT ET CONTRA. PAULUS IN EPISTOLA AD ROMANOS: Qui factus est ei ex semine Dauid secundum carnem. AUGUSTINUS CONTRA FAUSTUM: Christus in quantum Deus est, omnia per ipsum facta sunt. In quantum homo est, et ipse factus est. IDEM IN LIB. QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS CAP. LXV: Manifestum est saluatorem non eguisse baptismo, quia Christus non factus sed natus est dicente angelo pastoribus: Ecce natus est uobis hodie saluator, qui est Christus Dominus. BEDA SUPER LUCAM, HOMILIA ILLIUS LECTIONIS. Erat Iesus eiciens daemonium: Misit Deus filium suum /257/ factum ex muliere, factum sub lege. Neque enim audiendi sunt qui legendum putant natum ex muliere, quia conceptus in utero uirginali carnem non de nihilo, non aliunde sed materna traxit ex carne. Q. 069: QUOD FILIUS DEI PRAEDESTINATUS SIT ET CONTRA. AUGUSTINUS TRACTATU IV SUPER IOHANNEM, Et nunc clarifica me tu pater apud temetipsum etc.: Recte dicitur non praedestinatus secundum id quod est Verbum, Deus apud Deum. Utquid enim praedestinaretur, cum iam esset, quod erat, sine initio? Illud autem praedestinandum erat quod nondum erat ut sic suo tempore fieret, quemadmodum ante omnia tempora praedestinatum erat ut fieret. Quisquis igitur Dei filium praedestinatum negat, hunc eundem filium hominis negat. Sed propter contentiosos etiam hinc audiamus apostolum: Quod ante promiserat de filio suo, qui factus est ei ex semine Dauid secundum carnem, qui praedestinatus est filius Dei in uirtute etc. Secundum hanc ergo pracdestinationem etiam clarificatus est, antequam mundus esset, ut esset claritas eius ex resurrectione mortuorum. ORIGENES SUPER EPISTOLAM PAULI AD ROMANOS: Qui praedeatinatus est filius Dei in uirtute etc. Quamuis in latinis exemplaribus "praedestinatus" soleat inueniri, tamen secundum quod interpretationis ueritas habet, "destinatus" scriptum est, non "praedestinatus." Destinatur enim ille qui est, praedestinatur ille qui nondum est. Praesciri et praedestinari possunt illi qui nondum sunt. Ille autem qui est et semper est, non praedestinatur sed destinatur. Haec a nobis dicta sunt propter eos qui in /258/ unigenitum filium Dei impietatem loquuntur et, ignorantes differentiam destinati et praedestinati, putant eum inter eos qui ante non fuerunt numerandum. ITEM: Qui ergo semper est, destinatur. Qui autem praedestinatur, nondum erat cum praedestinaretur. Necessaria igitur distinctione apostolus utitur, eum qui ex semine Dauid secundum carnem est factum dicens; eum uero quem filium Dei in uirtute eecundum spiritum sanctificationis nominal, destinatum. Non superfluo addidit "in uirtute," indicans per hoc quod substantia filius sit secundum spiritum sanctificationis. Christus enim Dei uirtus et sapientia dicitur, quia uapor uirtutis Dei et manatio gloriae omnipotentis purissima. Q. 070: QUOD DEUS MINORARI NON POSSIT ET CONTRA. MOYSES PROPHETA: Audi Israel, Dominus Deus tuus unus est. Unus non potest esse maior, non potest esse minor. PSALMISTA: Minorasti eum paulo minus ab angelis. Q. 071: QUOD ETIAM SECUNDUM DIVINITATEM FILIUS MINOR PATRE VIDEATUR ET CONTRA. HIERONYMUS DE SYMBOLO NICAENI CONCILII: Absit ergo in filio Dei aliquid plus minusue aut in loco aut in tempore aut in potentia aut in scientia aut in aequalitate aut in subiectione, cum dicitur, hoc ut deitati eius, non carni ascribatur. Si enim plus minusue aliquid inuenitur, excepto hoc, quod genuit pater filium, et excepto hoc, quod filius non ex semetipso natus est sed de patre natus /259/ est proprie, aut inuidus aut impotens pater, insuper etiam temporalis agnoscitur. HILARIUS DE TRINITATE, LIB. IX: Ut sacramentum natiuitatis et mysterium assumpti corporis manifestaret, ait: quia pater maior me est, a quo scilicet esset gloriam resumpturus, apud quem et in quo esset glorificandus. ITEM: Glorificaturus filium pater maior est; glorificatus in patre filius minor non est. Aut quomodo minor est qui in gloria Dei patris est? Aut numquid pater maior non est? Maior itaque pater est, dum pater est; sed filius, dum filius est, minor non est. Natiuitas filii patrem constituit maiorem. Minorem uero filium esse natiuitatis natura non patitur. Maior pater est, dum gloriam assumpto homini rogatur ut reddat. Filius minor non est, dum gloriam resumit apud patrem; atque ita et sacramentum natiuitatis et dispensatio corporationis impletur. Nam et pater, dum pater est et glorificat nunc filium hominis, maior est; et pater et filius unum sunt, dum ex patre natus filius post assumptionem terreni corporis glorificatur in patrem. Q. 072: QUOD CHRISTUS SECUNDUM CORPUS ETIAM NON CREVERIT ET CONTRA. HIERONYMUS SUPER IEREMIAM LIB. VI: Audi quod nunquam ante cognoueras. Nouam rem creauit dominus super terram absque uiri semine, absque coitu atque conceptu. Femina circumdabit uirum gremio uteri sui. Qui iuxta incrementa quidem aetatis per uagitus et infantiam proficere uidebitur sapientia et aetate sed perfectus uir in uentre solitis mensibus continebitur. ITEM: Quid sibi autem in hoc loco uoluerit editio uulgata, possim dicere et sensum aliquem reperire, nisi de uerbis Dei humano sensu /260/ argumentari esset sacrilegium. AMBROSIUS SUPER LUCAM: Elisabeth impletum est tempus pariendi. Pulchre tempus in quo fuit in utero Propheta, describitur. ITEM: Neque enim ullam infantiae sensit aetatem, qui supra naturam, supra aetatem in utero matris situs, a mensura perfectae coepit aetatis plenitudinis Christi. CHRYSOSTOMUS HOMILIA XXVI DE EXPOSITIONE SYMBOLI, QUAE SIC INCIPIT "UNIVERSALIS ECCLESIA CONGAUDET": Creuit aluus uirginis, uirgo erat, et praegnans creuit et uirginitatem non amisit. Iste ergo natus creuit, ad passionem peruenit. EX EPISTOLA LEONIS PAPAE AD PALAESTINOS EPISCOPOS: Quamuis ergo ab illo initio, quo in utero uirginis Verbum caro factum est, nihil unquam inter diuinam humanamque substantiam diuisionis extiterit, et per omnia incrementa corporea, unius personae fuerit totius temporis actionis; ea ipsa tamen, quae inseparabiliter facta sunt, nulla permixtione confundimus sed quid cuius formae sit, ex operum qualitate sentimus. Nec diuina enim humanis praeiudicant nec humana diuinis, cum ita in id ipsum utraque concurrant ut in iis nec proprietas assumatur nec persona geminetur. IDEM AD IULIANUM EPISCOPUM CONTRA EUTYCHENAE IMPIETATIS ERROREM: Non alterius naturae erat eius caro quam nostra. AUGUSTINUS IN PSALMO LIV: Dominus Iesus nouimus unde acceperit carnem; de uirgine scilicet Maria. Infans lactatus est, nutritus est, creuit, ad iuuenilem aetatem perductus est etc. IDEM IN EPISTOLA AD VOLUSIANUM DE INCARNATiONE CHRISTI ET VIRGINITATE MARIAE: Quaeris utrum mundi dominus et rector passus fuerit puerilitatis annos, adoleuerit, in iuuentute solidatus sit, cibo alitus, omnes affectus mortalium /261/ senserit etc. ITEM: Non metuendum est corpusculum infantiae, ne in illo tantus Deus angustias passus esse uideatur. Neque enim mole sed uirtute magnus est Deus. ITEM: Hic si ratio quaeritur, non erit mirabile. Si exemplum poscitur, non erit simile. Demus Deo aliquid posse, quod nos fateamur inuestigare non posse. In talibus rebus tota ratio facti est potentia facientis. ITEM: Quid si nullas in paruulo in iuuentam mutaret aetates, nullos cibos, nullos caperet somnos? Nonne opinionem confirmaret erroris, nec hominem suscepisse ullo modo crederetur, et dum omnia mirabiliter facit, auferret quod misericorditer fecit? ITEM: Quid autem non mirum facit Deus in omnibus creaturae motibus, nisi consuetudine cotidiana uiluissent? Ille igitur sine semine operatus est hominem, qui in rerum natura sine seminibus operatur et semina. Ille in suo corpore numeros temporum mensurasque seruauit aetatum, qui sine ulla sui mutabilitate mutando contexuit ordinem saeculorum. Hoc enim creuit ex tempore, quod coepit ex tempore. BEDA SUPER LUCAM: Puer autem crescebat et confortabatur. His uerbis illi haeretici destruuntur, qui negauerunt illum ueram carnem ex uirgine assumpsisse. Crescebat igitur corpore et confortabatur aetate et sapientia. Destruuntur et illi qui negauerunt eum ueram animam habuisse, quia sicut crescere pertinet ad corpus, ita sapientia refertur ad animam. Q. 073: QUOD HUMANITAS CHRISTI NON CREVERIT IN SAPIENTIA VEL QUOD TANTUMDEM SCIERIT QUANTUM DIVINITAS ET CONTRA. BEDA SUPER LUCAM: Recte dicitur plenus sapientia /262/ non per interualla temporum proficiendo in sapientiam, qua semper plenus fuit ab hora conceptionis, quoniam in ipso ut ait apostolus, habitat omnia plenitudo diuinitatia corporaliter. Gratia namque Dei erat in illo, quia nulli mortali tanta et talis data est, ut ex quo in utero uirginis conciperetur perfectus esset Deus. Iste homo nec ad momentum aliud fuit quam Deus. AMBROSIUS DE FIDE AD GRATIANUM: Sunt plerique non ita timidiores ut ego. Malo enim alta timere quam sapere. Sunt plerique, quia scriptum est: Iesus proficiebat aetate et aupientia et gratia apud Deum et homines, qui dicunt secundum nostrae conditionis assumptionem ignorare se. ITEM: Magis arbitror, ut nostra ignoratione nescire se diceret, non quia aliquid ipse nesciret. IDEM DE INCARNATIONE DOMINICA: Deus igitur ante carnem, Deus in carne perfectionem naturae assumpsit humanae, suscepit sensum hominis sed non sensu carnis inflatus. Sensu hominis animam meam dixi esse turbatam. Sensu hominis esuriui, rogaui, profeci, sicut scriptum est: Iesus proficiebat aetate, et sapientia, et gratia apud Deum et homines. Quomodo proficiebat sapientia Dei? Doceat te ordo uerborum. Profectus aetatis et profectus sapientiae sed humanae est. Ideo aetatem ante praemisit, ut secundum homines crederes dictum. Aetas enim non diuinitatis sed corporis est. Ergo si proficiebat aetate hominis, proficiebat et sapientia hominis. Sapientia autem sensu proficit, quia sensus sapientia. Iesus autem proficiebat aetate et aupientia. Quis sensus proficiebat? Si humanus, ergo et ipse susceptus est. Si diuinus, ergo mutabilis per profectum. Quod enim proficit, /263/ utique mutatur in melius. Sed quod diuinum est non mutatur. Quod ergo mutatur non utique diuinum est. Sensus igitur proficiebat humanus. Sensum ergo suscepit humanum. Et quia secundum hominem loquebatur, praemisit dicens: Puer autem confortabatur et creacebat et implebatur sapientia, et gratia Dei erat cum illo. Puer nostrae nomen aetatis est; nec confortari uirtus poterat Dei, nec crescere Deus, nec altitudo sapientiae Dei nec plenitudo diuinitatis impleri. Quae igitur implebatur, erat non Dei sapientia sed nostra. Per quem autem sensum dixit Isaias, Patrem puer nesciebat aut matrem? Scriptum est enim: Priusquam sciat puer patrem aut matrem, accipiet uirtutem Damasci et spolia Samariae. Sapientiam Dei futura et occulta non fallunt. Expers autem agnitionis infantia per humanam utique imprudentiam quod adhuc non didicit ignorat. Sed uerendum est, inquam, ne si duos principales sensus aut geminam sapientiam Christo tribuimus, Christum diuidamus. Numquid cum et diuinitatem eius et carnem credimus, Christum diuidimus? Numquid cum in eo imaginem Dei crucemque ueneramur, diuidimus eum? Apostolus certe, qui de eo dixit: Quoniam etsi crucifixus est ex infirmitate nostra, uiuit tamen ex uirtute Dei, ipse dixit quia non diuisus est Christus. Numquid etiam cum dicimus quia animam rationalem et intellectus nostri capacem suscepit, diuidimus eum? Non enim ipse Deus Verbum pro anima rationali et intellectus capaci in carne sua fuit sed animam rationalem et intellectus capacem, et ipsam humanam et eiusdem substantiae cuius nostrae sunt animae, et carnem nostrae similem eiusdemque cuius caro nostra est substantiae suscipiens Deus uerbum, perfectus etiam homo fuit, sine ulla tamen labe peccati. FULGENTIUS: Anima Christi cum Verbo unus est Christus, et quia unigenitus Deus aequalis est patri, nec potest totum nosse filium qui totum non nouerit patrem, caueamus ne si anima Christi totum patrem nosse non creditur, ipsi uni Christo ex aliqua /264/ parte non solum patris sed etiam sui et spiritus sancti cognitio negetur. Sed a fide alienum uidetur, ut dicatur anima Christi non plenam suae deitatis habere notitiam, cum qua creditur habere personam. Contra hoc uidetur esse assertio Iohannis dicens Christo non esse datum spiritum ad mensuram, in quo deitas spiritum non accepit, sed anima Christi. Ubi autem mensura non esse dicitur, plenitudo perfectionis et perfectio plenitudinis inuenitur. Accepit ergo Christus spiritum sed non ad mensuram. Quod si animae Christi non est datus ad mensuram, necesse est ut nihil minus habeas sapientiae, nihil scientiae. De eodem apostolus: In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Si non ad mensuram accepit, necesse est ut omnis thesauros sapientiae et scientiae habeas. Quod si aliquid plenitudinis ei demitur, consequens est ut ad mensuram accepisse Spiritum dicatur. Ubi ergo spiritus non est mensura, necesse est ut plena sit deitatis notitia. De Christo Paulus dicit: In ipso complacuit omnem plenitudinem inhabitare. In ipeo inhabitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. Non ergo existimandum est, illi animae in aliquo plenam deitatis deesse notitiam, cum una est persona cum uerbo, quam sic sapientia m suscepit, ut eadem sapientia ipsa sit quae omnium rerum in tantum facta est domina, ut cum ipsa diuinitate sua una sit in trinitate persona, id est Christus. ITEM: Habet anima illa plenam trinitatis notitiam, non tamen habet unam cum trinitate naturam. Nescio qualiter accipimus unigenitum a patre plenum gratiae et ueritatis, si uel illi plenitudini ueritatis aliquid plenitudinis gratiae desit uel illi plenitudini gratiae non tote inest ueritatis plenitudo. Non enim tote plenitudo ueritatis habetur quando ipsius ueritatis aliquid ignoratur. Quod absit ut de Christo sentiatur. /265/ IDEM DE MYSTERIO MEDIATORIS: Isaias dicit: Priusquam sciat aut proferat maligna, mutabit bonum, quoniam priusquam sciat puer bonum, non credet malitiae, ut eligat quod bonum est. Si anima uel intellectus naturae in Christo defuisse creditur humanae, quid in infante bonum malumque dicitur ignorasse? An illam filii Dei naturam diuinam ignorantiae boni malique subicimus, ut humanam in Christo animam denegemus? Itaque nec credendus est homo susceptus a Deo quae Dei sunt aliquatenus potuisse sapere, in quo ipsa sapientia cognitione boni malique dicitur caruisse. Anima igitur humana quae rationis capax naturaliter facta est, bonum malumque in infante Christo nescisse dicitur, quae secundum euangelicam ueritatem in puero Iesu sapientia et gratia profecisse narratur, sicut Lucas dicit: Puer autem crescebat et confortabatur plenua sapientia. Et paulo post: Ieana proficiebat aetate, et gratia apud Deum et homines. Nam sicut carnis est aetate proficere, sic est animae sapientia et gratia profecisse. Qui tamen in sapientia nullatenus proficeret, si naturalem intelligentiam, quae hominibus est concessa, non haberet. ITEM: Effectus piae susceptionis exigit ut dum caro et anima a Deo suscipitur, utraque pariter saluaretur. Nam nec caro ipsa fuit a Dei filio suscipienda nisi fuisset diuina susceptione liberanda. ALCUINUS AD CAROLUM LIB. II CAP. XI: Omnia subiecisti sub pedibus eius. Peruersum uero et a sanitate fidei penitus alienum, ut dicamus animam Christi non plenam in se deitatis habere notitiam, cum qua naturaliter unam creditur habere personam. Unde Iohannes baptista Christo singulariter ac sine mensura datam spiritus largitatem dixit; non enim ad menauram, ait, dat Deus spiritum, quia omnis plenitudo diuinitatis in eo habitat. ITEM: Ubi enim mensura dicitur non /266/ esse, plenitudo perfectionis inuenitur. ITEM: Non enim aestimandum est animae Christi in aliquo plenam diuinitatis deesse notitiam, cuius una est persona cum uerbo, quam sic sapientia suscepit, ut cum ipsa diuinitate sua una sit in trinitate persona, id est Christus. AUGUSTINUS DE BAPTISMO PARVULORUM LIB. II: Non illam animi infirmitatem in Christo paruulo credo fuisse quam uidemus in paruulis. AMBROSIUS SUPER EPISTOLAM PRIMAM AD CORINTHIOS: Spiritus enim omnia acrutatur, etiam profunda Dei. Quia de Deo est omnia nouit. Profunda autem ideo ait, quia omnem uirtutem et praescientiam eius nouit, quod omnino creaturae impossibile est. ITEM: Sensum Dei nemo nouit nisi qui de Deo est, spiritus Dei. Inferiora enim non possunt superiorum scire consilium, neque creatura conditoris sui dignoscere uoluntatem. HIERONYMUS SUPER EANDEM EPISTOLAM ET EUNDEM LOCUM: Etiam profunda Dei. Praeclarum hoc aduersus haereticos, qui creaturam spiritum sanctum dicunt, unde hic ostenditur non solum creaturam non esse, uerum etiam quod ipse solus interiora Dei et profunda rimetur, quippe ut qui eiusdem naturae atque substantiae sit. CLAUDIUS SUPER EANDEM EPISTOLAM ET EUNDEM LOCUM: Qui enim de Deo est hic spiritus, omnia nouit Dei, ac per hoc Deum esse non dubites, qui non solum humana uerum etiam Dei occulta dicitur scire. Profunda autem ideo ait, quia omnem uirtutem et praescientiam eius nouit, quod omnino creaturae impossibile est. HIERONYMUS IN PSALMO XIV: Benedicam dominum, qui tribuit mihi intellectum. Qui sapientia Dei est non indiget ipsa sapientia. Sed secundum illud accipiendum est: Iesus proficiebat /267/ aetate et sapientia. AMBROSIUS AUTPERTUS IN HOMILIA ILLIUS LECTIONIS EVANGELICAE, ERAT IOSEPH ET MARIA MATER EIUS MIRANTES: Puer autem crescebat et confortabatur plenua sapientia. Haec de illo secundum humanitatem dicta sunt. Neque enim in sua natura confortatur, nec adimpletur sapientia sed in rostra, in qua pro nobis exinanitus est. Quae scilicet omnia melius ad eius corpus, quod est ecclesia, quam ad ipsum caput referri possum. Cotidie crescit in fide puer Iesus, cotidie confortatur uirtutibus etc. EX HOMILIA DOMINICAE POST THEOPHANIAM, QUAE SIC INCIPIT "RATIONABILITER MAGISTRI": Nisi enim ueram carnem habuisset, nequaquam aetate proficeret et cresceret, et nisi ueram animam habuisset nequaquam sapientia proficere et crescere ualeret; et quemadmodum per momenta aetatum corpus crescit ita et anima sapientia crescendo proficit. IDEM IN APOCALIPSI LIB. III: Dignus est agnus, qui occisus est, accipere uirtutem et diuinitatem et sapientiam etc. Humana in Christo natura ita meruit uniri uirtuti ac sapientiae Dei ut una uirtus Deus et homo, una persona Deus et homo, una sapientia Dei existeret Deus et homo. Nec non et si ipsa humana in Christo natura sapientia proficit in ferris, tamen nunc angelos docet in caelis. IDEM LIB. IV, ITA DE IUDAEIS LOQUENS: Isti dicunt, Non est Christus uester illa sapientia, quae attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suauiter, quia per incrementa temporum sapientia profecit ut homo. Nos econtra, Non est detrimentum passa in homine assumpta illa sapientia, cum idem secundum hominem per uicissitudinem temporum profecit sapientia sed magis haec ab illa assumpta mansit una sapientia, qua mundus est factus, qua mundus est restauratus. REMIGIUS IN PSALMO XXI V: Ego autem dixi in abundantia mea. Christus secundum carnem /268/ nullas diuitias habuit; pauper enim adeo fuit ut non haberet quo caput reclinaret. Abundantiam itaqua suam plenitudinem gratiarum et spiritualium et omnis diuinitatis thesaurum appellat, quia in eo corporaliter mansit. Dixi, inquit, in abundantia mea, id est in plenitudine diuinitatis. ITEM: Et factus sum conturbatus, id est mortuus sum ex infirmitate carnis, ignorans lumen ueritatis. Q. 074: QUOD CHRISTUS CORPORALITER QUOQUE UNCTUS FUISSE LEGATUR ET CONTRA. LUCAS EVANGELISTA: Mulier quae erat in ciuitate peccatrix ut cognouit, quod accubuisset in domo pharisaei, attulit alabastrum unguenti, et stans retro secus pedes eius lacrimis coepit rigare et osculabatur pedes eius et unguento ungebat. MATTHAEUS: Cum autem esset Iesus in Bethania in domo Simonis leprosi, accessit ad eum mulier habens alabastrum unguenti pretiosi et effudit super caput ipsius recumbentis. IOHANNES: Ioseph ab Arimathia uenit et accepit corpus mixturam myrrhae Iesu. Venit autem et Nicodemus ferens et aloes quasi libras centum. Acceperunt ergo corpus Iesu et ligauerunt illud linteis cum aromatibus, sicut mos est Iudaeis sepelire. CASSIODORUS IN PSALMO CXXXII: Alii olim ungebantur in reges, alii in prophetas, alii in sacerdotes. Quibus omnibus figurabatur Christus, qui corporaliter unctus fuisse non legitur. Fuit autem unctus spiritu sancto descendente in eum baptizatum in columbae specie. Unde illud: Unxit te Deus, Deus tuus etc. /269/ Q. 075: QUOD IN CHRISTO IS QUI EST FILIUS DEI NON SIT ILLE QUI EST FILIUS HOMINIS SIVE IS QUI EST AETERNUS NON SIT IS QUI EST TEMPORALIS ET CONTRA. HIERONYMUS IN PSALMO CXIV: Iurauit dominua. Hoc quod dicit iurauit non ei qui ante Luciferum genitus est sed ei iurauit qui post Luciferum natus ex uirgine est. ITEM: Ipse enim est iste Melchisedech sine patre, sine matre, sine generatione. Ab omnibus ecclesiasticis dictum est, sine patre secundum carnem, sine matre secundum Deum. IDEM IN SERMONE DE ASSUMPTIONE SANCTAE MARIAE: Verbum quod erat in principio et apud Deum erat uerbum; ipsum Deum genuit gloriosa uirgo Maria ex se carnem factum. ITEM: Qui elegit nos, inquit, ante mundi constitutionem, quia profecto quicquid Deus fecit ab initio, Christus fecit totum per unitatem sacramenti; et ideo iam Christus erat in filio, quoniam semper per sacramenti unitatem in Deo fuisse non dubitatur. ITEM: Unus in carne, unus in sacramento atque unus in spiritu et nec admittit omnino ut alius filius hominis, alius filius Dei intelligatur, quia nec tempore praescribitur nec passione separatur. Sed totus Deus in Christum et Christus in Deum transiit, ut quidquid Dei filius est Christus dicatur, et quidquid Christus pertulerit, id Deus pertulisse recte dicatur. Nec nos hominem seorsum colimus nec adoramus sed Deum incarnatum, qui proprium sibi corpus animatum uniuit. ITEM: Ipsum Dei filium adoramus, qui nihil in se pro assumpto homine est auctus nihilque quod uerbum caro factum est imminutus uel mutatus, et ideo unus idemque /270/ semper cum Deo patre filius adoratur, non recedens ex tempore, non alienus natura uel genere. Quod si tibi nouum uidetur quod hominem assumpsit, noueris quod semper cum eo et in eius consilio fuit. ITEM: In Christo Iesu in quo est Deus et homo, sic unus in una persona, ut legatur quam saepe in diuinis litteris homo Deo coaeternus propter unitatem substantiae, ac deinde Deus homini uideatur compassus, cum nec ininitiabilis homo nec passibilis Deus. Sic tamen unitus est Deus suo corpori ut nullam patiatur fieri inter Deum et hominem humana opinione distantiam, ne forte, quod absit, alius filius Dei et alius filius hominis credatur, praesertim cum scriptura sic connectit et corporat Deum et hominem ut nec in tempore admodum hominem quis a Deo nec in passione possit ab homine Deum discernere. Unde si ad tempus respicias, inuenies semper filium hominis cum filio Dei; si ad passionem, inuenies semper cum filio hominis eumdem Dei filium ita unitum et indiuiduum, quantum ad uocem scripturae pertinet, ut nec homo a Deo separari in tempore nec ab homine Deus ualeat passione. Siquidem, ut haec apertius intelligatis, ipsius Christi uerba discutite: Nemo ascendit, inquit, in caelum nisi qui descendit de caelo, filius hominis qui est in caelo. ITEM: Idem Deus et homo in una substantia uel persona sine diuisione aut commixtione. ITEM: Verum tamen uerbum est Deus et non caro quamquam carnem animatam assumpserit. Similiter et caro caro est animata et non uerbum, licet Dei uerbum caro conspecta sit ac uisa. Unde Iohannes: Quod fuit ab initio, quad uidimus ac perspeximus et manus nostrae tractauerunt de uerbo uitae, cum nemo Deum uerbum uidere aut tractare possit manibus, nisi per sacramentum sibi uniti hominis. Quae nimirum /271/ unio tam mira est ut discerni nequeat. ITEM: Hinc est quod unus idemque manens filius unigenitus, indisseparatus in utrisque naturis conspicitur, et quae sunt utriusque substantiae operatur secundum unicuique essentiam uel naturalem proprietatem. ITEM: Emmanuel dum unus est et in eo ipso uterque, id est Deus et homo, quae utriusque naturae sunt ueraciter gessit, secundum aliud et aliud operans. Secundum quod Deus, quae diuina sunt, secundum quod homo idem ipse, quae humana sunt. Et non alius miracula operatus est, alius perpetrauit humana passionesque sustinuit; sed unus idemque Christus, filius Dei atque filius hominis, qui et diuina gessit et humana. Siquidem inseparabiliter atque indiuise communes Christus habuit actiones sed intelligendae sunt ipsorum operum qualitates, contemplandumque semper ad quae prouehatur humilitas carnis, ad quae inclinetur altitudo diuinitatis. IDEM DE SIMILITUDINE CARNIS PECCATI: Prior homo de terra, terrenus; secundus e caelo, caelestis. Quis est iste caelestis? Ille sine dubio, qui eum quem gestabat in baptismate fecit audire: Filius meus es tu; ego hodie genui te. Et qualiter dicitur hodie si in principio uerbum erat apud Deum? Quia non istud uerbum quod semper apud patrem fuisse et esse credendum est sed homo, quem Deus uerbum susceperat, audiuit, quod hic filius hominis per Dei filium Dei esse filius in Dei filio promeretur. AMBROSIUS DE SACRAMENTIS LIB. VI: Ego sum, inquit, panis uiuus, qui de caelo deacendi. Sed caro non descendit de caelo, quomodo descendit de caelo panis uiuus, quia idem dominus noster Iesus Christus consors est et diuinitatis et corporis; et tu, qui accipis carnem eius, diuinae substantiae /272/ in illo participaris alimento. AUGUSTINUS CONTRA MAXENTIUM, LIB. II: Una persona est Christus Deus et homo. Propter quod etiam: Nemo, inquit, ascendit in caelum nisi qui de caelo descendit, filius hominis qui est in caelo. Si ergo attendas distinctionem substantiarum, filius Dei de caelo descendit, filius hominis crucifixus est. Si unitatem personae, et filius hominis de caelo descendit et filius Dei crucifixus est. Propter hanc ergo unitatem personae non solum filium hominis dixit descendisse de caelo sed esse dixit in caelo cum loqueretur super terram. IDEM LIB. I DE TRINITATE: Ex forma serui crucifixus est, et tamen gloriae dominus crucifixus est. Talis enim erat illa susceptio, quae Deum hominem faceret et hominem Deum. Quid tamen propter quid dicatur prudens lector intelligit. Nam ecce diximus quia, secundum quod Deus est, glorificat nos, secundum hoc utique quod dominus gloriae est, et tamen dominus gloriae crucifixus est. Quia recte dicitur et Deus crucifixus, non ex uirtute diuinitatis sed ex infirmitate carnis. IDEM CONTRA FAUSTUM: Ipsum dominum gloriae, in quantum homo factus est Dei filius, praedestinatum esse dicimus. Clamat doctor gentium: qui factus est ei ex semine Dauid secundum carnem, qui praedestinatus est filius Dei in uirtute, ut qui futurus erat secundum carnem filius Dauid, esset tamen in uirtute filius Dei secundum spiritum sanctificationis, quia natus est de spiritu sancto et uirgine. Ipsa est illa ineffabiliter facta hominis a Deo susceptio singularis, ut filius Dei et filius hominis simul; et filius hominis propter susceptum hominem, et filius Dei propter suscipientem Deum ueraciter et proprie diceretur, ne non trinitas sed quaternitas crederetur. EX LIBRO DE BONO PERSEVERANTIAE: Ita ut qui suscepit et quod suscepit una esset in trinitate /273/ persona. Neque enim homine assumpto quaternitas facta est sed trinitas mansit assumptione illa ineffabiliter faciente personae unius in Deo et homine ueritatem. Q. 076: QUOD HUMANITAS CHRISTI IGNORAVERIT DIEM IUDICII ET NON. GREGORIUS EULOGIO PATRIARCHAE: Scriptum est quia diem et horam neque filius neque angeli sciunt. Nouit quidem unigenitus diem et horam iudicii sed non ex natura humanitatis. In nuptiis, ubi uinum defuit, respondit matri: Quid mihi et tibi est mulier? ac si diceret, Miracula facere non habeo ex matre. Cum autem hora mortis uenerit, cognoscam te matrem. IDEM IN PASTORALI CAP. L: Cum Iesus annorum duodecim dicitur in medio doctorum sedens, non docens sed interrogans inuenitur. Quo exemplo scilicet ostenditur ne infirmus docere quis audeat, si ille puer doceri interrogando uoluit, qui per diuinitatis potentiam uerbum scientiae ipsis suis doctoribus ministrauit. HIERONYMUS IN MINORI BREVIARIO PSALMO CXXXVIII: Humanitas filii hic significatur, quae in euangelio dixit se ignorare finem huius mundi, et quae ait: Triatia est anima mea uaque ad mortem. CASSIODORUS PSALMO EODEM: Natura hominis, quae in euangelio dixit se ignorare finem mundi, testatur patrem uidisse suum imperfectum. Imperfectum eius est quod adbuc ecclesia usque ad finem saeculi congregatur. HIERONYMUS CCLX CAP. SUPER MATTHAEUM: Apostolus ait de saluatore, In quo sunt omnes thesauri sapientiae absconditi. Post resurrectionem interrogatus ab apostolis de die illa manifestius respondit, Non est uestrum nosse tempora et momenta, quae pater posuit in sua potestate. Hic ostenditur quod ipse sciat /274/ sed non expediat apostolis nosse, ut semper incerti uiuant cum timore. IDEM CCCLV CAP. MATTH.: Non ignorat Christus eam diem in qua se scit futurum cum apostolis. GREGORIUS TURONENSIS HISTORIARUM CAP. 1: De fine uero mundi ea sentio quae a prioribus didici. Antichristus uero prius circuncisionem inducet, se asserens Christum. Deinde in templo Hierosolymis statuam suam collocabit adorandam, sicut dominum dixisse legimus: Videbitia abominationem desolationia atantem in loco aancto. Sed diem illam omnibus hominibus recoli ipse dominus manifestat dicens: De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli caelorum, neque filius, nisi pater solus. Sed et hic respondebimus haereticis, qui nos impugnant asserentes minorem esse filium patre, qui hanc diem ignoret. Cognoscant ergo hunc filium Christianum populum nuncupatum, de quo a Deo praedicitur: Ego ero illis in patre et ipai erunt mthi in filioa. Si enim haec de unigenito filio praedixisset, nunquam ei angelos proposuisset. Sic enim ait: Neque angeli caelorum, neque filius, ostendens non de unigenito sed de adoptiuo populo haec dixisse. Q. 077: QUOD IUDAEI VEL DAEMONES CHRISTUM COGNOVERUNT ETIAM ANTE PASSIONEM EIUS ET NON. Super cathedram Moysi EX HOMILIA CHRYSOSTOMI: Non enim nescientes eum Dei filium occiderunt sed habere eum talem non sustinentes, sicut prophetat de illis Salomon: Venite, circumueniamus iustum, quia inutilia est, et improperat nobis peccata legis. AUGUSTINUS SUPER EPISTOLAM IOHANNIS HOMILIA IX: Et daemones credunt. Quid potuerunt /275/ daemones plus credere quam ut dicerent, scimus quia sis filius Dei? Quod dixerunt daemones, dixit et Petrus: Tu es Christus, filius Dei uiui, et audiuit a domino: Beatus es Simon etc. et super hanc petram etc. Magna laus! Dicunt et daemones, quia sis filius Dei, sanctus Dei. Hoc Petrus, hoc et daemones. Eadem uerba, non idem animus. Quia fides Christiana cum dilectione, daemonis sine dilectione. Cum dilectione fides Christiani. Qui autem non credunt peiores sunt quam daemones et tardiores. Nescio qui non uult credere in Christum, adhuc nec daemones imitatur. APOSTOLUS IN EPISTOLA I AD COR.: Sed loquimur Dei sapientiam in mysterio; quae abscondita est, quam praedestinauit Deus ante saecula in gloria nostra, quam principum huius saeculi nemo cognouit; si enim cognouissent, nunquam dominum gloriae crucifixissent. AUGUSTINUS QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS CAP. LXIV: Non illum aliter scierunt daemones quam sciebant principes huius saeculi. Sciebant enim ipsum esse qui promissus erat in lege per signa prophetiae. Non tamen quod filius Dei erat ex aeterno sciebant neque sacramentum incarnationis. IDEM SIMPLICIANO, MEDIOLANENSI EPISCOPO: Iam uero si illud mouet, quomodo a maligno spiritu Sauli uera praedicta sunt; potest et illud uideri mirum, quomodo daemones agnouerunt Christum, quem Iudaei non agnoscebant. IDEM AD DULCITIUM DE OCTO QUAESTIONIBUS, RESPONSIONE PRIMA: Hucusque est propositio tua. Cui respondeo ex libro meo, qui inscribitur de fide et operibus, ubi de hac re ita locutus sum: Iacobus autem tam uehementer infestus est eis qui sapiunt fidem sine operibus ualere ad salutem, ut illos etiam daemonibus comparet dicens, Tu credis, quoniam unus est Deus; bene facis, et daemones credunt et contremiscunt. Quid uerius, breuius, uehementius dici potuit? Cum et in euangelio legamus hoc dixisse daemonia, cum Christum filium Dei confiterentur et ab illo corriperentur, /276/ quod in Petri confessione laudatum est. GREGORIUS MORALIUM LIB. XXXIII: In oculis etus quasi hamo capiet eum. Behemoth iste filium Dei incarnatum nouerat; sed redemptionis nostrae ordinem nesciebat. Sciebat enim quod pro redemptione nostra incarnatus Dei filius fuerat sed omnino quod idem redemptor noster illum moriendo transfigeret, nesciebat. Unde et bene dicitur: In oculis eius quasi hamo capiet eum. In oculis quippe habere dicimus, quod coram nobis positum uidemus. Antiquus uero hostis humani generis redemptorem ante se positum uidit, quem cognoscendo confessus confitendo pertimuit dicens: Quid nobia et tibi, fili Dei? Venisti ante tempus torquere nos. In oculis itaque suis quasi hamo captus est, quia et nouit et momordit; et cognouit prius quem pertimesceret, et tamen post non timuit cum in illo quasi escam propriam, mortem carnis esuriret. ITEM: Numquid illudes ei quasi aui? Quasi aui quippe dominus illusit, dum ei in passione unigeniti filii ostendit escam sed laqueum abscondit. Vidit enim quod ore perciperet sed non uidit quod guttur teneret. Nam quamuis eum filium Dei fuerat confessus, uelut purum tamen illum hominem mori credidit, ad cuius mortem Iudaeorum persequentium animos concitauit. Sed in ipso traditionis eius tempore tarde iam cognouisse intelligitur, quod illa eius morte puniretur. Unde et Pilati coniugem somnus terruit, ut uir illius a iusti persecutione cessaret. Sed res interna dispensatione disposita nulla ualuit machinatione refragari. Q. 078: QUOD CHRISTUS SERVILEM TIMOREM HABUISSE VIDEATUR ET NON. AUGUSTINUS DE SERMONE DOMINI IN MONTE: Beati pauperes spiritu, id est non inflati, dum se diuinae auctoritati subdit anima, timens post hanc uitam ne pergat ad /277/ poenas, etiamsi forte in hac uita sibi beata esse uideatur. ITEM: Videtur ergo mihi septiformis operatio spiritus sancti, de qua Isaias loquitur his gradibus congruere. Sed interest ordinis; nam ibi enumeratio ab excellentioribus rebus coepit, hic uero ab inferioribus. ITEM: Initium aapientiae timor domini est. ITEM: Timor Dei congruit humilibus, de quibus dicitur beati pauperes spiritu, id est non superbi, quibus apostolus dicit, Noli altum sapere sed time, id est noli extolli. IDEM IN LIBRO DE GRATIA ET LIBERO ARBITRIO: Ne arbitremur nos non accepisse spiritum timoris domini, quod sine dubio magnum est Dei donum, de quo dicit Isaias: Requieacet auper eum spiritus sapientiae etc. Spiritus timoris domini, de quo dicit Christus: Eum timete, qui habet potestatem aorpus et animam perdere in Gehennam. HIERONYMUS DE MANSIONIBUS FILIORUM ISRAEL: Noli altum sapere sed time. Deus enim superbis resistit, humilibus autem dat gratiam; et qui se exaltat, uideat ne cadat. Potentes potenter tormenta patientur. Timor uirtutum custos est; securitas ad lapsum facilis. Unde et in psalmo, postguam saluator dixerat: Dominus regit me etc. iungit timorem, qui custos est beatitudinis, et infert: Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. Et est sensus: dum tormenta formido, seruaui gratiam quam acceperam. GREGORIUS IN MORALIBUS LIB. I: Timens Deum et recedens a malo. Scriptum est de illo: Et repleuit eum spiritus timoris domini. Incarnatus enim dominus in semetipso omne quod nobis inspirauit, ostendit ut quod praecepto diceret, exemplo suaderet. Iuxta humanitatis igitur naturam redemptor noster Deum timuit, quia ut superbum hominem redimeret, mentem pro /278/ illo humilem sumpsit. DOMINUS IN EVANGELIO: Paenitentiam agite, appropinquauit enim regnum caelorum. ITEM: Nolite timere eos qui corpus occidunt, animam autem non possunt occidere. Sed timete eum qui potest animam et corpus perdere in Gehennam. CHRYSOSTOMUS SUPER MATTHAEUM: Magister, quod est mandatum magnum in lege? Diliges dominum, Deum tuum, in toto corde tuo; diliges, inquit, non timebis, dicente Iohanne: Perfecta dilectio foras mittit timorem. Donec enim homo timet Deum, non eum diligit. Timere enim seruorum est, diligere autem filiorum; timor sub necessitate est, dilectio in libertate. Qui in timore seruit Deo, poenam quidem euadit, mercedem autem iustitiae non habet, quia inuitus fecit bonum propter timorem. Non uult ergo Deus ut timeatur ab hominibus quasi Deus sed ut diligatur quasi pater, quia adoptionis spiritum donauit hominibus. Quid est diligere Deum ex toto corde? Ut cor tuum non sit inclinatum ad ullius rei dilectionem amplius quam Dei. Quomodo cognoscitur uxoris plena dilectio? Uxor neminem debet sapientiorem putare quam uirum suum, etsi sit alter sapientior; neminem fortiorem, etsi sit alter fortior; neminem formosiorem, etsi sit alter formosior. Perfectum odium et perfectus amor iudicio rerum cognoscitur. Ut puta, si perfecte odias aliquem qualiacumque fuerint apud illum, omnia tibi displicent, siue quid dicit, siue quid agit. Sic etsi perfecte aliquem amas, quaecumque sunt apud eum tibi placent. Ergo et quaecumque mulier uidens aliquem dixerit, Quam sapiens uir, utinam uir meus talis esset! iam amor eius minus habet aliquid de perfecto amore. Sic et anima Christiana, quae sponsa est Christi, ita debet diligere Deum ut nihil sit in mundo quod amplius amet quam Deum. Pro quanta autem parte plus aliquid amauerit, pro tanta parte minus habet Deum. Quid est in toto corde, animam diligere Deum? /279/ Certissimum animum habere in ueritate, et firmum in fide. Alius est amor cordis, alius animae. Amor cordis quodammodo carnalis est, ut etiam carnaliter Deum amemus. ITEM: si licet homini uxorem etc. Viro casto qualiscumque uxor bona uidetur, quia perfecta caritas uitia non sentit. BEDA SUPER PARABOLAS: Timor domini principium sapientiae. Duo sunt timores Domini. Primus seruilis, qui principium scientiae uel sapientiae uocatur. Secundus amicabilis, qui perfectionem sapientiae comitatur. Timor seruilis principium sapientiae. Sed hunc timorem perfecta dilectio foras mittit. Succedit autem timor domini sanctus, permanens in saeculum saeculi, quem non excludit sed auget caritas. Ipse est quo timet filius bonus ne uel in modico oculos amantissimi patris offendat. Uterque autem timor in futuro saeculo cessabit; caritas uero nunquam excidet sed in plenitudine sapientiae perpetua manebit; quod est cognoscere uerum et unum Deum, et quem misisti, Iesum Christum. AUGUSTINUS SUPER PSALMUM XVIII: Timor domini sanctus permanena in aaeculum aaeculi. Timor non ille sub lege poenalis temporalia bona sibi subtrahi perhorrescens, quorum dilectione anima fornicatur sed castus quo ecclesia sponsum suum quanto ardentius diligit tanto diligentius offendere cauet, et ideo non foras mittit consummata dilectio timorem hunc sed permanet in saeculum saeculi. ITEM: Timor domini non seruilis sed castus, gratis amans, non puniri timens ab eo quem tremit sed separari ab eo quem diligit. Iste est timor castus, non quem consummata caritas foras mittit sed permanens in saeculum saeculi. Hic est spiritus sanctus; id est, hunc donat spiritus sanctus. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM LXXXIII, CAP. XXXV: Nulli dubium est non aliam metuendi esse causam nisi ne id quod amamus aut adeptum amittamus, /280/ aut non adipiscamur speratum. ITEM: Si cupit, quia nihil aliud est cupiditas nisi amor rerum transeuntium, metuat necesse est ne aut amittat eas cum adeptus fuerit, aut non adipiscatur. CAP. XXXVI: Nemo beatissimus metuit. Non est itaque uitium, non metuere. At audacia uitium est. Non ergo quisquis non metuit audax est, quamuis omnis qui audet non metuat. ITEM: Cum commune sit non metuere beatissimo et audaci sed beatissimus id habeas per tranquillitatem animi, audax per temeritatem. IDEM SUPRA, CAP. XXVI: Sapientia Dei hominem ad exemplum, quo recte uiueremus, suscepit. Pertinet autem ad uitam rectam quae non sunt metuenda non metuere. Mors autem metuenda non est. Oportuit ergo id ipsum illius hominis quem Dei sapientia suscepit morte monstrari. Sunt autem qui quamuis mortem ipsam non timeant, genus tamen aliquod mortis horrescunt. Nihilo minus hoc cruce ostendendum fuit. Nihil erat inter omnia genera mortis illo genere exsecrabilius et formidolosius. CAP. LXII: Omnis qui beate uult uiuere, si uiuit ut uult, beatus est. Omnis autem homo beate uult uiuere. Omnis ergo homo qui uiuit ut uult, beatus est. Ex quo conficitur neminem uiuere ut uult qui turpiter uiuit, quia nemo beatus est qui turpiter uiuit. Ideo autem non uiuit ut uult, quia, etsi multa secundum uoluntatem suam faciat, consequuntur plura contra ipsius uoluntatem. HIERONYMUS SUPER EUNDEM PSALMUM: Timor domini sanctus permanet in saeculum saeculi. Timor cum caritate; unde dixit: perfecta caritas foras mittit timorem. Time non timore Gehennae aut timore poenae sed timore sancto. Sic timeas, ut quem amas non perdas per negligentiam. /281/ Q. 079: QUOD CHRISTUS FEFELLERIT ET NON. AMBROSIUS SUPER LUCAM LIB. II: Non mediocris quoque causa est ut uirginitas Mariae falleret principem mundi; qui cum desponsatam uiro cerneret, partum non potuit habere suspectum. Fallendi, ut dixi, principis mundi fuisse consilium ipsius domini uerba declarant, cum apostoli iubentur tacere de Christo, cum sanati prohibentur gloriari de miraculo, cum daemones praecipiuntur silere de Dei filio. Fallendi autem principis mundi fuisse consilium, etiam apostolus declarauit dicens: Sed loquimur Dei sapientiam in mysterio absconditam, quam nemo principum huius saeculi cognouit. Si enim cognouissent, nunquam dominum maiestatis crucifixissent. Fefellit ergo, ut uinceret; fefellit diabolum, cum temptaretur, ut nunquam diuinitatem propriam fateretur. Sed tamen magis fefellit principes saeculi. IDEM IN APOLOGIA DAVID: Merito uenit occultus, qui falleret principem mundi tanquam Uriam illum, qui interpretatione dicitur lumen meum, transfigurantem se in angelum lucis. AUGUSTINUS LXXXIII QUAESTIONUM CAP. XV: Si phantasma fuit corpus Christi, fefellit Christus; non est ueritas. ITEM CAP. LVI: Summa et est neminem decipere, atque illud exhibere quod dictum est: Sit in ore uestro: est, est; non, non. ITEM: Sicut ergo summa et proprie diuina uirtus est neminem decipere, sic ultimum uitium est quemlibet decipere. ITEM: Est summae uirtuti propinquior qui quamquam uelit hostem decipere non eum decipit, nisi auctoritate diuina. Deus enim nouit sincerius qua quisque poena praemioue sit /282/ dignus. ITEM: Deus per se neminem decipit. Est enim pater ueritatis et ueritas et spiritus ueritatis; dignis tamen digna distribuens utitur animis pro meritis et dignitatibus, quae sunt in gradibus eorum ut si quisquam dignus est decipi, non solum per se ipsum non eum decipiat sed neque per talem hominem qui iam custodire persistit: sit in ore uestro, est, est; non, non; neque per angelum, cui non conuenit persona fallaciae sed aut per talem hominem qui nondum se huius mundi cupiditatibus exuit, aut per talem angelum qui pro suse uoluntatis peruersione ad uindictam peccatorum ordinatus est. Legimus enim deceptum regem uaticinio pseudoprophetarum, quoniam dignus erat sic decipi. ITEM: Cum et Aegyptii deceptione digni essent, et populus Israel pro illa aetate generis humani in tali adhuc morum gradu constitutus esset ut non indigne hostem deciperet, factum est ut iuberet Dominus uel potius pro illorum cupiditate permitteret, ut uasa argentea uel aurea, quibus adhuc terreni regni appetitores inhiabant, et paterent ab Aegyptiis non reddituri et acciperent quasi reddituri. Quam et iam mercedem tam diuturni laboris atgue operis pro talium animarum gradu non iniustam Deus esse uoluit, et poenam illorum quos digne fecit amittere id quod reddere debuerunt. Non itaque Deus deceptor est, quod credere nefarium quis non intelligat? sed meritorum et personarum iustissimus distributor. ITEM: Actum est ut alia carnali populo, alia spirituali pro temporum congruentia iuberentur. Non ergo mirum si hostem deceptione dignum decipere iussi sunt, qui erant adhuc digni hostem decipere. Nondum erant idonei quibus diceretur: Diligite inimicos uestros sed quibus dici oporteret: diliges promimum tuum et oderis inimicum tuum. Inchoatio quaedam facta est sub paedagogo, ut magistro perfectio seruaretur. /283/ Q. 080: QUOD CHRISTUS NEC SECUNDUM HOMINEM PASSUS SIT AUT TIMUERIT ET CONTRA. HILARIUS DE TRINITATE LIB. X: Expurganda etiam nunc est omnis impiae assertionis occasio et omnes haereticae blasphemiae transcurrendae sunt praedicationes, ut ueritas euangelii per ea ipsa quibus obscurari uidetur, eluceat. Volunt enim plerique eorum ex passionis metu et ex infirmitate patiendi non in natura eum impassibilis Dei fuisse, ut qui timuit et doluit, non fuerit uel in ea potestatis securitate quae non times, uel in ea spiritus incorruptione quae non doles sed inferioris a Deo patre naturae et humanae passionis trepidauerit metu, et ad corporalis poenae congemuerit atrocitatem, quia scriptum est: Tristis est anima mea usque ad mortem, et rursum: si possibile est, transeat a me calix iste, et illud: Deus meus, quare me dereliquisti? Hoc quoque: Pater, commendo in manus tuus spiritum meum. Ac primum antequam ex his ipsis dictis demonstremus nec metuendi de se in eum infirmitatem incidisse aliquam nec dolendi, quaerendum est quidnam uideatur timere potuisse, an ratione subsistat ut mori timuerit, qui omnem terrorem mortis ab apostolis apellens ad gloriam eos sit martyrii adhortatus dicens: Qui non accipit crucem suam et sequitur me, non est me dignus; et qui perdiderit animam propter me, inueniet eam. Cum enim pro eo mori uita sit, quid ipse in mortis sacramento doluisse existimandus est, qui pro se morientibus uitam rependat? Cum non timendos esse qui corpus occiderent monet, ipsum mors ad timorem passionis corporalis exterruit? Tum deinde quem dolorem mortis timeret, potestatis suae libertate moriturus? Humano enim /284/ generi mortem aut uis exterior degrassata in corpus accelerat, aut ipsa natura corporis senio in eam ipsam mortem uicta concedit. Unigenitus autem Dei ita potestatem habens ponendae animae ut resumendae, ad peragendum in se mortis sacramentum, cum potato aceto consummasse omne humanarum opus passionum est testatus, inclinato capite spiritum tradidit. Si hoc naturae hominis ius relictum est, ut per se exhalans spiritum requiescat in mortem et non dissoluto corpore labefacta anima decedat, uel abruptis aut perfossis aut collisis membris spiritus tanquam in sede sua uiolatus erumpat aut effluat, incidat in dominum uitae metus mortis, si quod emisso spiritu mortuus est, non libertatis suae ad moriendum usus est potestate. Quod ex se mortuus est, et per se spiritum reddidit, non est terror mortis in potestate moriendi. ITEM: Haec stulta atque ridicule sunt, ut in potestate ponendae animae ac resumendae mori timeret, ad sacramentum uitae humanae sub uoluntatis suae libertate moriturus. ITEM: Timeri mors non potest et in uoluntate moriendi et in potestate uiuendi. ITEM: Virgo enim non nisi ex sancto spiritu genuit. Et quamuis tantum ad natiuitatem carnis ex se daret quantum ex se feminae edendorum corporum susceptis originibus impenderent, non tamen Christus per humanae conceptionis coaluit naturam. Sed omnis cause nascendi inuecta per spiritum tenuit in hominis natiuitate quod matris est, cum tamen haberet in origine quod Deus est. Hinc suscepti hominis sacramentum dominus ipse ostendit dicens: Nemo aacendit in aaelum nisi qui de caelo descendit, filius hominis qui est in caelo. Quod de caelo descendit, conceptae de spiritu originis causa est. Non enim corpori Maria originem dedit, licet ad crementa partumque corporis omne quod sexus sui est naturale contulerit. ITEM: Et uerbum caro factum, cum caro esset, non tamen non erat et uerbum. ITEM: Absolute autem apostolus huius inenarrandae /285/ corporeae natiuitatis sacramentum locutus est dicens: Primus homo de terrae limo, secundus homo de caelo. Cum ait secundum hominem de caelo, in originem eius ex superuenientis in uirginem sancti spiritus aditu testatus est. ITEM: Ipse dominus huius natiuitatis suae mysterium pandens sic locutus est: Ego aum pania uiuus qui de caelo descendi. Si quia mandueauerit de pane meo, uiuet in aeternum. Ipse enim corporis sui origo est. Ac ne uerbi uirtus atque natura defecisse ex se existimaretur in carne, rursus panem suum esse dixit ut, per hoc quod descendens de caelis panis est, non ex humana conceptione origo esse corporis existimaretur, dum caeleste esse corpus ostenditur. At uero cum suus panis est, assumpti per uerbum corporis est professio. Subiecit enim: Nisi manducaueritis carnem filii hominis et sanguinem eius biberitis, non habebitis uitam in uobis ut, quia id quod filius hominis est et panis de caelis ipse descendit, per panem suum de caelo descendentem et per sanguinem et carnem filii hominis et conceptae ex uirgine carnis intelligatur assumptio. ITEM: Homo itaque Christus Iesus unigenitus Deus, per carnem et uerbum ut hominis filius, ita Dei filius, hominem uerum secundum similitudinem nostri hominis sumpsit; in quo, quamuis aut ictus aut uulnus descenderet, aut nodi concurrerent, aut suspensio eleuaret, afferrent quidem haec impetum passionis, non tamen passionis dolorem inferrent. Ut telum aliquod aut aquam perforans, aut ignem compungens, aut aera uulnerans, omnes quidem has passiones naturae suae infert, ut foret, ut compungat, ut uulneret; sed naturam suam in haec passio illata non retinet, dum in natura non est uel aquam forari, uel ignis pungi, uel aera uulnerari, quamuis naturae teli sit et uulnerare et compungere et forare. ITEM: Passus quidem dominus, dum caeditur, dum suspenditur, dum crucifigitur, dum moritur; sed in corpus irruens passio nec non /286/ fuit passio nec tamen naturam passionis exercuit, dum et poenali ministerio desaeuit et uirtus corporis sine sensu poenae uim poenae in se desaeuientis excepit. Quid enim per naturam corporis humani conceptam ex spiritu carnem iudicamus? Homo ille de Deo est, habens ad patiendum quidem corpus, et passus est sed naturam non habens ad dolendum. Naturae enim propriae ac suae corpus illud est. Neque cum sitiuit aut esuriit aut fleuit, bibisse aut manducasse aut doluisse monstratus est sed ad monstrandam corporis ueritatem, corporis consuetudo suscepta est. Vel cum potum et cibum accepit, non se necessitati corporis sed consuetudini tribuit. ITEM: Tenuit apostolus demonstrandae natiuitatis huius sacramentum, cum ait: In aimilitudine hominis constitutus et habitu repertus ut homo. Non fuit habitus ille tantum hominis sed ut hominis, dum et habitus carnis in natiuitatis est ueritate et similitudo carnis peccati a uitiis humanae passionis aliena est. Atque ita habet natiuitatem hominis, quia homo est; nec in uitiosa hominis infirmitate, quia Christus est. Quia quamuis forma nostri corporis esset in domino, non tamen uitiosae infirmitatis nostrae esset in corpore, qui non esset in origine, quod ex conceptu spiritus sancti uirgo progenuit. ITEM: Timuisse tibi, o haeretice, dominus gloriae passionem uidetur? Sed ei ob ignorantiae huius errorem, et satanas Petrus et scandalum est. ITEM: Tu quid sectaberis spei Christum Deum negando et metum ei passionis addendo? Anne timuit qui armatis ad corripiendum se obuius prodiit? et in corpore eius infirmitas fuit, ad cuius occursum consternata agmina persequentium ceciderunt? Quam igitur infirmitatem dominatam huius corpori credis, cuius tantam habuit natura uirtutem? Sed forte dolorem uulnerum timuit. Quem, /287/ rogo, penetrantis in carnem claui habuit horrorem, qui excisae auris carnem solo restituit attactu? Manus clauum dolet et sentit sibi uulnus, quae alteri dolorem uulneris non relinquit? ITEM: Haeretice, cum exeunte ad proditionem Iuda non memineris dictum fuisse, nunc clarificatus est filius hominis? Si enim passio honori futura erat, quomodo tristem eum metus passionis effecerat, nisi forte tam irrationabilis fuerit, ut pati timuerit quae essent glorificatura patientem? ITEM: Calicem quem dedit mihi pater, non uia ut bibam illum? Quomodo ergo per patiendi metum transferri a se calicem deprecatur, quod per dispensationis studium festinaret implere? Non enim conuenit ut pati nollet quod pati uellet. ITEM: Oportuerat te dicti huius immemorem non fuisse: Verum tamen dico ucbis, amodo uidebitis filium hominis sedentem a dextris uirtutis et uenientem cum nubibus caeli. ITEM: Omne, quod timetur, uitari necesse est dum timetur; quod infirmum est sumit ex imbecillitate terrorem. Tu uero quo sensu rationis intelligis, dominum Iesum ad quod festinat timere, et consternantem fortes infirmitate trepidare, et uulnera non permittentem dolori uulneratum dolore? ITEM: Anne metuere tibi infernum chaos credendus est dicens latroni in cruce: Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso, Martyri suo paradisum promittens, et consummatae beatitudinis delicias pollicens? ITEM: Collatis igitur dictorum atque gestorum uirtutibus demonstrari non ambiguum est, in natura eius corporis infirmitatem naturae corporeae non fuisse, cum in uirtute naturae fuerit omnem corporum depellere infirmitatem, et passione illa, licet /288/ corpori illata sit, non tamen naturam dolendi corpori intulisse; quia quamuis forma corporis nostri esset in domino, non tamen in uitiosse infirmitatis nostrae esset corpore, qui non esset in origine, quod ex conceptu spiritus sancti uirgo progenuit. Quod licet sexus sui officio genuerit, tamen non terrenae conceptionis suscepit elementis, et extra corporis nostri infirmitatem est quod spiritalis conceptionis sumpsit exordium. ITEM: Non eiusdem significationis est tristem esse propter mortem et tristem esse usque ad mortem, quia ubi propter mortem tristitia est illic ipsa mors cause est tristitiae. Ubi uero tristitia usque ad mortem est mors tristitiae est finis. ITEM: Orauit: Pater, si possibile est, transeat a me calix iste. Non rogat ne secum sit sed ut a se transeat. Deinde rogat ne uoluntas sua fiat, et quod uult effici, id ipsum concedi sibi non uult. Ait enim, non siout ego uolo, sed sicut tu uis; ut uoluntate calicis deprecandi humanae in se sollicitudinis significans consortium, sententiam a se unitae sibi communisque cum patre non discerneret uoluntatis. ITEM: Orate ne intretis in temptationem etc. Qui non scandalizaturos se pollicebantur in scandalum per infirmitatem carnis erant futuri. Non ergo sibi tristis est neque sibi orat sed illis quos monet orare peruigiles, ne in eis calix incumbat, quem a se transire orat ne in his scilicet maneat. ITEM: Quod ait si possibile est, docuit quod ait Petro: ecce sathanas expetiuit, ut uos uentilet sicut triticum. Tristitia igitur usque ad mortem domino est, quia in morte monumentorum reseratione, mortuorum resurrectione confirmanda iam apostolorum fides esset. ITEM: Quia post mortem eius per uirtutis gloriam apostolicae infirmitatis scandalum pelleretur. ITEM: Subiecit post multam domini precem angelum astitisse confortantem eum, quo assistente prolixius /289/ orare coeperit ita ut guttis sanguinum corporis sudor efflueret. ITEM: Haeresis meminerit creatorem angelorum creationis suae non eguisse auxilio. ITEM: Propter nos tristis est; necesse est ut et propter nos sit confortatus, et de nobis. Sudorem uero infirmitati nemo audebit deputare; et contra naturam est sudare sanguinem, nec infirmitas est, quod potestas contra naturam gessit. ITEM: Apostolus locutus est: Nam etsi crucifixus est ex infirmitate nostra, sed uiuit ex uirtute Dei, uti cum in eodem esset infirmitas ad passionem et ad uitam Dei uirtus, non alius ac diuisus a se esset qui et pateretur et uiueret. IDEM IN PSALMO: Deus in nomine tuo saluum me fac: Passio illa uoluntarie suscepta est, officio quidem ipsa satisfactura poenali non tamen poenae sensu laesura patientem, non quod illa laedendi non habuerit naturam sed quod dolorem diuinitatis natura non sentit. Passus ergo est Deus, quia se subiecit uoluntarius passioni sed tamen a naturae suae uirtute non excidit ut doloret. IDEM SUPER MATTHAEUM ; CAP. XXLX: Aliquorum opinio est, quod cadere propter se maestitudo in Deum potuerit eumque futurae passionis metus fregerit, quia dixit: tristis est anima mea usque ad mortem, et illud: pater, si possibile est, transeat a me calix iste, et rursum: spiritus quidem promptus est, caro autem infirma, et ad postremum bis id ipsum: pater, si non potest hic calix transire, nisi bibam illum, fiat uoluntus tua. Volunt enim ex infirmitate corporis aerumnam spiritui adhaerere, ac si uirtutem illam incorruptae substantiae imbecillitatis suae sorte assumptio carnis infecerit et aeternitatis naturam fragilitas acceperit, quae ad metum tristis est, si ad dolorem infirma, si ad mortem trepida, iam et corruptioni subdita erit; ac si aeternitas mutata in metum, si potest esse quod non erat, potuit perinde hoc quod in ea est aliquando non esse. Deus autem /290/ sine mensura temporum semper est, et qualis est talis aeternus est. Aeternitas autem in infinito manens ut in his quae fuerunt, ita in illis quae consequentur extenditur semper integra, incorrupta. Sed eorum omnis hic sensus est, ut opinentur metum mortis in Dei filium incidisse, qui asserunt eum non de aeternitate prolatum neque de infinitate paternae substantiae extitisse. Quod si euangeliorum capaces esse potuissent, scirent uerbum in principio Deum. Mori igitur nihil in Deo potuit, neque ex se Deo ullus metus est. Sed quia maestum fuisse dominum legimus, causas maestitudinis reperiamus. Assumptis Petro et Iacobo et Iohanne coepit tristis esse. Ergo non ante tristis est quam assumpsit, et omnis metus illius esse coepit illis assumptis, atque ita non de se orta est sed de his quos assumpserat, maestitudo. Denique ait: triatia est anima mea usque ad mortem, non ait propter mortem. Nam si de morte erat metus, ad eam utique referri, propter quam erat, debuit. Superius dixerat: Scandalum patiemini in ista nocte. Sciebat enim exterrendos, fugandos, negaturos. Sed quia spiritus blasphemiae nec hic nec in aeternum remittitur, metuit ne se Deum abnegarent, quem caesum et consputum et crucifixum erant contemplaturi. Quae ratio seruata in Petro est, qui cum negaturus esset, ita negauit: non noui hominem, quia dictum est, aliquid in filium hominis remittetur. Tristis ergo est anima usque ad mortem. Non itaque mors sed tempus mortis in metu est; quia post eam resurrectionis uirtute fides esset firmanda credentium. Deinde orat: pater mi, si possibile est, transeat a me calix iste; sed tamen non sicut ego uolo, sed sicut tu uis. Non ait: transeat a me calix iste. Qui autem ut a se transeat rogat, non ut ipse praetereatur orat sed ut in alterum id quod a se transit excedat. Totus igitur super his qui passuri erant metus est; atque ideo quia non est possibile se non /291/ pati, pro his rogat qui passuri erant post se, dicens: transeat calix a me, id est quomodo a me bibitur ita ab his bibatur sine sped diffidentia, sine sensu doloris, sine metu mortis. Ideo autem si possibile est, quia carni et sanguini grauis terror est et difficile est eorum acerbitate corpora humana non uinci. Quod autem ait: non siout ego uolo, sed sicut tu, uellet quidem eos non pati, ne forte in passione diffident sed cohaereditatis suae gloriam sine passionis difficultate mereantur. ITEM: Discipulos dormientes et Petrum coarguit, cur secum una saltim hora non uigilet. Petrum ideo ex tribus, quia prae caeteris non se scandalizaturum fuerat gloriatus. ITEM: Rogat ut quod pater uult bibendi calicis in eos ex se transeat fortitudo. ITEM: Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Non utique de se; ad eos enim hic sermo conuersus est. Aut quomodo nunc de se spiritus promptus, si superius triatia est anima usque ad mortem? Sed uigilari praecipit et orari ne in temptationem incidant, ne infirmitati corporis succumbant. ITEM: Passuris discipulis per fidei iustificationem, omnem in se corporis nostri infirmitatem assumpsit, crucique secum uniuerse quibus infirmabamur affixit. Ideo peccata nostra portat et pro nobis doles; quia fidei calue feruentes, cum aduersus diabolum passionis bello sit decertandum, omnes imbecillitatum nostrarum dolores cum corpore eius et passione moriuntur. Et ideo transire ab eo calix non potest, nisi ilium bibat, quia pati nisi ex eius passione non possumus. IDEM IN PSALMO CXLI: Omnium apostolorum fides usque ad resurrectionis tempus fuit trepida; et hinc illud est: tristis est anima mea usque ad mortem. Non enim ait propter mortem, quia licet se passioni daret non tamen uirtus aeterna dolorem passionis exciperet. /292/ AMBROSIUS IN LIBRO DE INCARNATIONE: Infirmos in se praesignans dominus ait: transeat a me calix iste. Non enim uere timebat dominus pati, tertio die resurrecturus, et cum arderet Paulus dissolui et esse cum Christo, iste gaudet coronandus, tristis est dominus coronaturus. Sed tristitiam sic assumpsit quomodo carnem; fuit enim tristis sed uoluntate tristitiam suscepit ueram, quomodo uoluntate carnem ueram. IDEM DE TRINITATE AD GRATIANUM LIB. II: Scriptum est, inquiunt haeretici, Pater, si possibile est, transfer a me calicem hunc, et ideo si omnipotens est, quomodo de possibilitate ambigit? Ergo quia omnipotentem probaui, probaui utique eum ambigere de possibilitate non posse. Verba, inquis, Christi sunt. Verum dicis. Sed quando et qua forma loquatur aduerse. Hominis substantiam gerit, hominis assumpsit affectum. Non ergo quasi Deus sed quasi homo loquitur, cum scriptum sit de Deo: Impossibile enim tibi nihil. De quo autem dubitat, de se an de patre? De eo utique, cui dicit transfer, dubitat hominis affectu. Timet Christus, dum Petrus non times? Petrus dicit: Animam meam pro te ponam. Christus dicit: Anima mea turbatur. Utrumque uerum est et plenum utrumque rationis, quod inferior non times et superior gerit timentis affectum. Ille enim quasi homo uim mortis ignorat, iste quasi Deus in corpore constitutus fragilitatem carnis exponit, ut eorum qui sacramentum incarnationis abhorrent excluderetur impietas. IDEM IN EODEM: Omnia quae pater habet, mea sunt. Sine dubio quia nihil excipit, quam habet pater, eandem habet et filius uoluntatem. Una ergo uoluntas ubi una operatio. Sed alla uoluntas hominis, alla Dei. Cum Petrus Deum uellet a passione reuocare, /293/ Dominus ait: Non aapia quae Dei sunt, asd quae hominum. Suscepit ergo uoluntatem meam, tristitiam meam. Confidenter tristitiam nomino, qui crucem praedico. Mea est uoluntas quam suam dixit, quia ut homo suscepit tristitiam, ut homo locutus est, et ideo ait: non sicut ego uolo, sed sicut tu uis. Mea tristitia quam meo suscepit affectu. Nemo enim moriturus exultat. Mihi patitur, mihi tristis est, mihi doles. Ergo pro me et in me doluit, qui pro se nihil habuit quod doleret. Doles domine non tua sed mea uulnera, non tuam mortem sed nostram infirmitatem, sicut ait propheta quia pro nobia dolet. Et quid mirum si pro omnibus doluit, qui pro uno fleuit? Si moriturus pro omnibus taedeat? Ut homo ergo dubitat, ut homo turbatur. Non turbatur uirtus, non eius diuinitas sed turbatur anima; turbatur secundum humanae fragilitatis assumptionem, et ideo quia suscepit animam, suscepit et animae passiones. Non enim Deus eo quod Deus erat aut turbari aut mori posses. ITEM: Caro igitur est passe, diuinitas autem a mortis libera passione. ATHANASIUS DE TRINITATE LIB. VI, CAP. II: Maledictus, qui hominem uere, quem assumpsit, passum esse non confitetur, fiat, fiat. ITEM CAP. IV: Si quis confitetur uerum hominem, quem assumpsit, non uere manducasse aut bibisse aut lacrimatum fuisse et sanguinem sudasse, et passum fuisse, anathema sit. AUGUSTINUS IN LIB. LXXXIII 0UAESTIONUM, CAP. LXXXI: Ostendimus per innumerabiles locos narratum de illo ab euangelistic, quod in his affectionibus fuerit quae sine anima esse non possum. Non profero: triatia est anima mea, et poteatatem habeo ponendi animam meam, et maiorem dileotionem nemo habet, quam ut animam anam ponat quia pro amiaia auia, quae peruicax contradictor potest dicere figurate a domino dicta, ubi habemus eum et /294/ natum et comprehensum a Iudaeis et flagellatum et crucifixum atque interfectum et sepultum. Si ergo eum ista corpus habuisse testantur sic indicant habuisse animam affectiones illae quae non possunt esse nisi in anima, quas nihilominus legimus esse . Miratus est Iesus et iratus et contristatus et hilaratus et multa alia. ITEM: Stultum est credere narranti euangelistae, quod manducauerit, et non ei credere, quod esurierit. Nec nos illa terret inepta calumnia qua resistentes aiunt, Ergo sub necessitate positus fuit, si has affectiones animi ueras habuit. Facile quare respondemus, ergo sub necessitate positus fuit, quia comprehensus, flagellatus, crucifixus et mortuus est. Ut tandem intelligatur, sic eum passiones animi uoluntate dispensationis, ueras tamen, ut placuit, suscepisse, quemadmodum passiones corporis eadem dispensationis uoluntate sine ulla necessitate susceperit. Utrumque, ut oportebat, uoluntate exhibuit, et tamen uerissime exhibuit. Sicut ergo nec nos nec illos necessitatis nomine quisquam auellit a fide uerissimae passionis, per quam corpus eius ostenditur, sic nos ipso nomine necessitatis nemo deterret a fide uerissimae affectionis, per quam eius animam agnoscimus. IDEM IN PSALMO XXIX: Multa gessit secundum corpus, ex quo intelligimus quia habuit corpus. Ambulauit sedit, dormiuit, flagellatus est, crucifixus, mortuus. Quomodo ergo ex his indiciis cognoscimus quia uerum corpus habuit, sic et ex quibusdam aliis officiis quia habuit animam. Esurire, sitire animae sunt. Si falsa dicunt ista fuisse, falsa erunt et illa quae de corpore creduntur. EX CONCILIO CARTHAGINENSI, CAP. I: Qui episcopus ordinandus est, ante examinetur, si credat, ut qui erat in diuinitate Dei filius, ipse fieret in homine hominis filius, qui passus sit uera carnis passione, /295/ mortuus uera corporis sui morte etc. AMBROSIUS DE FIDE AD GRATIANUM IMPERATOREM, LIB. I: Ut homo dubitat, ut homo turbatur; quia suscepit animam, suscepit animae passiones. ITEM: Deus meus, ut quid me dereliquisti? ut homo loquitur, meos circumferens metus, quod in periculis positi a Deo deseri nos putamus. ITEM: Per naturam hominis et dubitauit et taedia habuit. AUGUSTINUS QUAESTIONUM LXXXIII CAP. XXXV: Nulli dubium est non aliam metuendi esse causam nisi ne id quod amamus aut adeptum amittamus, aut non adipiscamur speratum. ITEM CAP. XXXVI: Nemo beatissimus metuit. Non est itaque uitium non metuere. CLAUDIANUS PRAEFECTORIO PATRICIO DE STATU ANIMAE: Prout locus est moneo consentaneum super sententia tua Hilarium Pictauum esse potuisse, qui scilicet inter complura praecelsarum disputationum suarum quiddam secretius sentiens duo haec aduersa inde disseruit. Unum quo nihil incorporeum creatum dixit, aliud quo nihil doloris Christum in passione sensisse, cuius si passio uera non fuit, redemptio quoque nostra uera esse non potuit. Sed quoniam beatus Hilarius opinionis huiusce uitium uirtute confessionis aboleuit, sic sustinet reprehensionis stilum, ut non patiatur detrimenta meritorum. Quapropter estenus diuinarum tractatoribus scripturarum fidem adhiberi par est quod usque eidem tenori ueritatis adstipulantur. BEDA SUPER TOBIAM: Expauescens piscem Tobias clamauit uoce magna dicens, domine, inuadit me. Et dominus imminente mortis articulo coepit pauere et taedere, non diabolum pertimescens sed mortem, quae inuidia diaboli intrauit in orbem terrarum, naturae carnalis fragilitate horrescens. Unde et orabat, ut, si fieri posset, transiret ab /296/ eo hora: abba pater, omnia tibi possibilia sunt, transfer calicem hunc a me, sed non quod uolo, sed quod tu. Q. 081: QUOD IN MORTE CHRISTI SEPARATIO DIVINITATIS ET HUMANITATIS SIT ET NON. ATHANASIUS DE TRINITATE LIB. III: Nostras infirmitates noster mortalis uel passibilis homo uere sustinuit, qui post passionem a Deo rursus assumptus est. ITEM: Intellige quia prius hic homo in natiuitate de Maria uirgine assumptus est, et in passione permittente potestate eius traditus est, et post passionem denuo assumptus ab ipso uel acceptus est. ITEM LIB. VI, CAP. II: Maledictus qui hunc totum hominem, id est animam et corpus, quod assumpsit, denuo assumptum uel liberatum post tertiam diem a mortuis resurrexisse non confitetur, fiat, fiat. HILARIUS SUPER MATTHAEUM: Clamor uero ad Deum corporis uox est recedentis a se uerbi Dei testate discidium; denique cur relinquatur exclamat dicens: Deus meus, quare me dereliquisti? Sed relinquitur, quia erat homo morte peragendus. AMBROSIUS SUPER LUCAM: Clamauit Iesus uoce magna dicens: Veua, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? Ergo nec ego erubescam confiteri, quod Christus non erubuit magna uoce profiteri. Clamauit homo, diuinitatis separatione moriturus; nam cum diuinitas mortis libera sit, utique mors esse non poterat, nisi uita discederet, quia uita diuinitas est. AUGUSTINUS SUPER IOHANNEM HOMILIA XLV: Si dixerimus quia Verbum Dei posuit animam et iterum sumpsit, metuendum est ne dicatur nobis, Ergo aliquando anima illa separate est a Verbo et aliquando /297/ Verbum illud, ex quo suscepit animam illam, fuit sine anima. ITEM: Quid fecit passio, quid fecit mors, nisi corpus ab anima separauit? Animam uero a uerbo non separauit. Mortuus est dominus sine dubio. Caro ipsius exspirauit, anima ad tempus deseruit carnem. A uerbo autem animam separatam esse non dico. Latronis animae dixit: hodie mecum eris in paradiso. Latronis animam non deseruit, et deserebat suam? Absit sed animam inseparabiliter habuit. IDEM DE TRINITATE LIB. II, CAP. V: Ideo nusquam scriptum est quod Deus pater maior sit spiritu sancto, quia non sic est assumpta creatura, in qua appareret spiritus sanctus, sicut assumptus est filius hominis. Neque enim columbam beatificauit spiritus, uel ignem unitatique personae suae coniunxit in aeternum. CLAUDIANUS DE STATU ANIMAE LIB. III: Ipse quoque dominus de cruce clamauit: Deus meus, quare me dereliquiati? Si enim non discessit, non dereliquit. Si dereliquit, utique discessit. Sicut ergo illocalitas Deo non adimitur, quo hominem Christum discedendo deseruit, sic anima illocalitatis priuilegium non amittit, cum corpore moriente discedit. ITEM SUPRA: Magis in anima est corpus quod aggrauat animam, quam in corpore anima quae grauatur, onus uidelicet in portitore, non portitor in onere. Quae cum ita sint, magnam animae auctoris sui inesse similitudinem illud indicio est, quod sicut illocaliter mundus in Deo est sic illocaliter corpus in anima. FULGENTIUS IN LIBRO DE IMMENSITATE DIVINITATIS FILII DEI: Communem passionem diuinitatis et carnis unitas personae fecit in Christo. Per hanc unitatem dominus gloriae asseritur crucifixus. ITEM: Quando mortuo Christo anima deseruit carnem tunc solutum est illud templum. ITEM: Ipsa quoque Christi diuinitas, quae secundum animam contristari et secundum carnem dignata est mori, secundum substantiae proprietatem, sicut immortalis /298/ sic est impassibilis praedicanda. ITEM: Humanitas ergo filii nec tote in sepulcro fuit nec tote in inferno sed in sepulcro secundum carnem Christus iacuit, et secundum animam ad infernum descendit. Secundum eandem animam ab inferno ad carnem, quam in sepulcro reliquerat, rediit. Secundum diuinitatem uero quae nec loco tenetur nec fine concluditur, totus fuit in sepulcro cum came, totus in inferno cum anima. Ac per hoc plenus fuit ubique Christus, quia non est Deus ab humanitate quam susceperat separatus, qui et in anima sua fuit ut solutis inferni doloribus ab inferno uictrix rediret, et in carne sua fuit ut celeri resurrectione corrumpi non posses. ITEM: Totus Christus secundum solam animam ad infernum descendit. Idem atque inseparabilis Christus secundum solam carnem de sepulcro surrexit. Idem atque inseparabilis Christus secundum totum hominem quem accepit terram localiter deserens ascendit. Q. 082: QUOD IN CHRISTO SUGGESTIO ETIAM DELECTATIONIS FUERIT ET CONTRA. HIERONYMUS IN PSALMO XIV: Uaque ad noctem increpuerunt me renes med. Delectationes carnis tunc me increpant, quando mihi suggerunt ut peccem, quando delectatur caro. Sed nisi tu fuisses a dextris, forsitan infirmarer. Sed prouidebam dominum in conspectu meo aemper; filius patrem, ecclesia Christum. Quoniam a dextris est mihi, ne commouear. Ac si dicat, Si tu non fuisses a dextris, forsitan commouerer, id est de fide ad infidelitatem, de bono ad malum. GREGORIUS HOMILIA EVANGELIORUM XVI: Ductus est Iesus in desertum. Tribus modis temptatio agitur, suggestione, delectatione, consensu. Et nos cum temptamur, plerumque in delectatione aut etiam in consensu /299/ labimur, quia de carnis peccato propagati in nobis etiam gerimus unde certamina toleremus. Deus uero, qui sine peccato uenerat, nihil contradictionis in semetipso tolerabat. Temptari ergo per suggestionem potuit sed eius mentem delectatio peccati non momordit. Atque ideo omnis diabolica illa temptatio foris, non intus fuit. Q. 083: QUOD CHRISTUS VEL SANCTI MORI VOLUERINT ET NON. ISAIAS PROPHETA: Oblatus est, quia ipse uoluit. IPSE DOMINUS IN EVANGELIO: Nemo tollit animam meam a me sed ego pono eam. ITEM: Non ueni facere uoluntatem meam sed eius qui misit me. ITEM: Pater, si possibile est, transeat a me calix iste. Verumptamen non sicut ego uolo sed sicut tu. ET RURSUM: Non mea uoluntas sed tua fiat. PAULUS AD PHILIPPENSES: Coartor autem e duobus, desiderium habens dissolui et cum Christo esse etc. IDEM AD LAODICENSES: Est enim mihi uera uita in Christo et mori gaudium. IDEM IN SECUNDA AD CORINTHIOS: Nam et qui sumus in tabernaculo isto, ingemiscimus grauati, eo quod nolumus exspoliari sed superuestiri, ut absorbeatur quod mortale est a uita. HIERONYMUS DE AMORE DEI ET SAECULI: Cruciat te amor carnis, tolle crucem tuam et sequere dominum. Et ipse tibi dominus et saluator tuus quamuis in carne Deus humanum tamen demonstrauit affectum, ubi ait: Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste. Nouerat quod calix iste transire non poterat, ad eum bibendum uenerat uoluntate non necessitate. Pro te uocem hominis, uocem carnis emisit; te in se dignatus est transfigurare. Voluntatem ostendit qua temptari posset, continuo docuit quam uoluntatem cui uoluntati praeferre deberes. Pater, /300/ inquit, si fieri potest, transeat a me calix iste; uox carnis, non spiritus, uox infirmitatis, non diuinitatis. si fieri potest, transeat calix iste. Illa est uoluntas. de qua et Petro dicitur: Cum autem senueris, alter te cinget et ducet quo tu non uis. Unde ergo uicerunt martyres? quia uoluntati carnis uoluntatem spiritus praeposuerunt. Amabant hanc uitam et ideo ponderabant. Inde considerabant quantum amanda esset aeterna, si sic amatur ista peritura. Moriturus mori non uult et erit necessario moriturus. IDEM IN PSALMO CXXXII: Ecce quam bonum et quam iocundum. Bonum est martyrium sed non est iocundum. Habet enim supplicia et poenas et semper in cruciatibus dolorem, et utique in dolore non est iocunditas. AUGUSTINUS IN PSALMO LXXXV: Adiuuiati me et consolatus es me. Contristatus est beatus Cyprianus in passione, modo consolatus est in corona etc. IDEM SUPER IOHANNEM SERMONE CXXI: Extendes, inquit, manus tuas, hoc est crucifigeris. Ad hoc autem ut uenias, alius te cinget et ducet quo non uis. Prius dixit quo fieret, deinde dixit quomodo fieret. Non enim crucifixus sed crucifigendus quo nollet est ductus; nam crucifixus abiit quo uolebat. Solutus quippe a corpore uolebat esse cum Christo sed si fieri posset praeter mortis molestiam, ad quam nolens ductus est. Nolens ad eam uenit sed uolens eam uicit et reliquit hunc infirmitatis affectum, quo nemo uult mori, usque adeo naturalem ut eum beato Petro nec senectus auferre potuerit, cui dictum est: Cum senueris, duceris quo non uis. Propter nos consolandos etiam in se transfigurauit ipse saluator dicens: Pater, si fieri potest, transeat etc. Qui utique mori uenerat, nec habebat mortis necessitatem sed uoluntatem, potestate positurus animam suam et rursus eam sumpturus. ITEM: Nam si nulla esset mortis uel parua molestia, non esset tanta martyrum gloria. /301/ GREGORIUS EVANGELIORUM HOMILIA III, DE SANCTA FELICITATE SERMONEM ADNECTENS: Optauit nullum post se relinquere ne si quem haberet superstitem, non posset habere consortem. Nemo ergo existimet quod eius cor morientibus filiis etiam carnalis affectus minime pulsauit. Neque enim filios, quos carnem suam esse nouerat, sine dolore poterat morientes uidere; sed erat uis amoris interior quae dolorem uinceret carnis. Unde et passuro Petro dicitur: Atrus te oinget et duaet quo non uis. Neque enim plenissime Petrus, si nollet, pro Christo pati potuisset. Sed martyrium quod per infirmitatem carnis noluit, per uirtutem spiritus amauit. Qui dum per carnem ad poenas trepidat, per spiritum ad gloriam exultat, actumque est ut cruciatum martyrii nolendo uoluisset. Sicut nos quoque cum gaudium quaerimus salutis, amarum poculum sumimus purgationis. Amaritudo quidem in poculo displicet sed restituenda per amaritudinem salus placet. EX LIBRO SENTENTIARUM PROSPERI, CAP. CLXXXII: Nemo quod toIerat amat etiam si tolerare amat, quia aliud est fortis patientia, aliud secura felicitas. Nec eiusdem est temporis labor pugnae et beatitudo uictoriae. Q. 084: QUOD CHRISTUS DESCENDENS AD INFEROS OMNES LIBERAVERIT INDE ET NON. ORIGENES SUPER GENESIM HOMILIA ULTIMA: Catulus leonis Iuda etc. Mors Christi oppressio et triumphus daemonum fuit. Omnem namque praedam quam leo ille contrarius inuaserat, prostrato homine et deiecto hic leo eripuit. AMBROSIUS IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS: Omnes enim pecaauerunt tam Iudaei quam Graeci, quam ob rem Christi mors omnibus proficit, et hic in saeculo, quid credendum et obseruandum est, docuit; et de inferno omnes eripuit. ITEM: Sicut et ad Galatas dicit: Christus nos redemit offerens se pro nobis. Permisit enim se uolenti diabolo sed inpraescio. /302/ Putans enim Christum se posse retinere, quia uirtutem eius ferre non potuit, omnes quos tenebat simul cum illo amisit. ITEM: Manifestum est omnes in Adam peccasse quasi in massa. ITEM: Mors secunda in Gehenna, quam non peccato Adae patimur sed eius occasione propriis peccatis acquiritur, a qua boni immunes sunt, tantum nisi quod in inferno erant sed superiore. ITEM: Gratiam autem Dei in plures abundare est, quia et in his qui delicto Adae mortui dicuntur similiter peccantes, et in his qui non peccauerunt in hac similitudine praeuaricationis Adae: paterno autem peccato ex sententia Dei erant apud inferos, gratia Dei abundauit in descensu saluatoris omnibus dans indulgentiam cum triumpho sublatis eis in caelum. IDEM IN EPISTOLA AD COLOSSENSES: Qui eripuit nos de potes tate tenebrarum etc. In quo habemus redemptionem etc. Nam sine fide Christi nullus egressus de inferno est, quia obligatus peccatis exire ianuas Tartari non potest. GREGORIUS IN HOMILIA SABBATI INFRA OCTAVAS PASCHAE: Haec festiuitas recte dici potest solempnitas solempnitatum. Per hanc electi, qui quamuis in tranquillitatis sinu tamen apud inferni claustra tenebantur, ad paradisi amoena reducti sunt. Quod ante passionem dixit, in resurrectione sua Dominus adimpleuit: Si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum. Omnia etenim traxit, qui de electis suis apud inferos nullum reliquit. Omnia abstulit, utique electa. Neque etenim infideles quosque et pro suis criminibus aeternis suppliciis deditos ad ueniam resurgendo reparauit sed illos ex inferni claustris rapuit quos suos in fide et actibus recognouit. Unde recte etiam per Osee dicitur: Ero mors tua, o mors; ero morsus tuus, inferne! Id namque quod occidimus, agimus ut penitus non /303/ sit. Ex eo etenim quod mordemus, partem abstrahimus et partem relinquimus. Quia ergo in electis suis funditus occidit mortem, mors mortis extitit. Quia uero ex inferno partem abstulit et partem reliquit, non occidit funditus sed momordit infernum. AUGUSTINUS AD OPTATUM: Illa tamen sit fides salua qua credimus nullum hominem liberari a contagio mortis, quod prima natiuitate contraxit, nisi per unum mediatorem. Cuius hominis eiusdemque Dei saluberrima fide etiam illi salui facti sunt qui, priusquam ueniret in carne, crediderunt in carne uenturum. Eadem namque fides est et nostra et illorum, quoniam illi crediderunt futurum, et nos credimus factum. Unde dicit apostolus: Habentes autem eundem spiritum. Si ergo eundem spiritum fidei et illi habebant qui uenturum in carne praenuntiarunt Christum, quem etiam illi qui eum uenisse nuntiarunt, sacramenta esse potuerunt pro temporum diuersitate diuersa, ad unitatem tamen eiusdem fidei concordissime recurrentia. Scriptum est in Actibus apostolorum loquente Petro: Quid temptatis Deum, ingum imponere, quod neque patres nostri, neque nos potutmus portare? Sed per gratiam domini lesu credimus nos saluari, quem ad modum et illi. Si ergo et illi per gratiam domini Iesu saluos fieri se crediderunt, manifestum est quoniam haec gratia et antiquos iustos uiuere fecit ex fide. Iustus autem ex fide uiuit. Proinde cum omnes iusti, hoc est ueraces Dei cultores, siue ante incarnationem siue post incarnationem Christi nec uixerint nec uiuant nisi ex fide incarnationis Christi, in quo gratiae plenitudo, profecto quod scriptum est non esse aliud nomen sub caelo, in quo oportet saluos fieri nos, ex illo tempore ualet ad saluandum, ex quo in Adam uitiatum est genus humanum. IDEM AD CONSULTA HILARII: Ut sciamus antiquos iustos, quicumque esse potuerunt, non nisi per eandem fidem liberatos per quam liberamur et nos, fidem scilicet /304/ incarnationis Christi, quae illis praenuntiabatur sicut et nobis annuntiatur. IDEM AD DARDANUM: Sacramentum regenerationis nostrae manifestum esse uoluit manifestus mediator. Erat autem antiquis iustis aliquod occultum, cum tamen et illi eadem fide salui fierent quae fuerat suo tempore reuelanda. Non enim audamus fideles temporis nostri praeferre amicis Dei per quos nobis ista prophetata sunt, cum Deum Abraham et Isaac et Iacob ita se Deus esse commemoret ut hoc dicat suum nomen in aeternum. IDEM DE NUPTIIS ET CONCUPISCENTIA LIB. I: Non quod ante circumcisionem iustitia fidei nulla erat. Nam cum adhuc esset in praeputio, ex fide iustificatus est ipse Abraham, pater gentium, quae fidem ipsius erant sectaturae. Sed superioribus temporibus omni modo latuit sacramentum iustificationis ex fide. Eadem tamen fides mediatoris saluos iustos faciebat antiquos, pusillos cum magnis, non uetus testamentum quod in seruitutem generat, non lex quae non sic data est quae possit uiuificare sed gratia Dei per Iesum Christum dominum nostrum. Quia sicut credimus nos Christum in carne uenisse, sic illi uenturum; sicut nos mortuum ita illi moriturum; sicut nos resurrexisse ita illi resurrecturum; et nos et illi ad iudicium mortuorum uiuorumque uenturum. IDEM IN LIBRO DE CORREPTIONE ET GRATIA: Si enim, sicut ueritas loquitur, nemo liberatur a damnatione quae facta est per Adam, nisi per fidem Iesu Christi, et tamen ab hac damnatione non se liberabunt qui potuerunt dicere se non audisse euangelium Christi, cum fides ez auditu sit, quanto minus se liberabunt qui dicturi sunt, perseuerantiam non accepimus? Iustior enim uidetur excusatio dicentium, non accepimus audientiam, quam dicentium, non accepimus perseuerantiam. Quoniam potest dici homini, In eo quod audieras et tenueras perseuerares, si uelles. Nullo modo autem dici potest, /305/ id quod non audieras crederes, si uelles. HIERONYMUS IN EPISTOLA AD GALATAS LIBRO I: Aiunt quidam, Si uerum sit ex operibus legis neminem iustificari sed ex fide Iesu Christi, patriarchas sanctos, qui ante aduentum Christi fuerunt, imperfectos fuisse. Quos ammonere debemus, sanctos, qui antiquitus fuerunt, ex fide Christi iustificatos. Siquidem Abraham uidit diem Christi, et Moyses maiores diuitias aestimauit thesauris Aegyptiorum improperium Christi, aspiciebat enim in remunerationem, et Isaias uidit gloriam Christi ut Iohannes euangelista commemorat, et Iudas de omnibus generaliter: commonere, inquit, uos uolo, quoniam Iesus populum de terra Aegypti saluans, secundo eos qui non crediderunt perdidit. GREGORIUS SUPER EXTREMAM PARTEM EZECHIELIS HOMILIA V: Et qui praeibant et qui sequebantur clamabant dicentes: Osanna benedictus qui uenit in nomine domini. Quia omnes electi qui in Iudaea esse potuerunt siue qui nunc in ecclesia existunt in mediatorem Dei et hominum crediderunt et credunt. IDEM GEORGIO PRESBYTERO ET THEODORO DIACONO: Diaconibus narrantibus agnoui quod dilectio uestra dixisset, dominum Iesum Christum ad inferos descendentem omnes qui illic confiterentur eum Deum, saluasse atque a poenis liberasse. De qua re uolo ut uestra caritas longe aliter sentiat. Descendens quippe ad inferos solos illos per suam gratiam liberauit qui eum uenturum esse crediderunt et praecepta eius uiuendo tenuerunt. ITEM: Sed ne dilectionem uestram in mea disputatione immorer, quid de hac haeresi Philaster in libro quem de haeresibus scripsit, dixerit, agnoscat. Cuius haec uerba sunt: Sunt haeretici qui dicunt dominum in infernum descendisse et omnibus post mortem etiam ibidem se nunciasse, ut confitentes ibidem saluarentur, cum hoc sit contrarium dicente propheta /306/ Dauid: In inferno autem quis confitebitur tibi? BEDA IN ACTIBUS APOSTOLORUM DE VERBIS PETRI APOSTOLI: Hic est lapis qui reprobatus est a uobis aedificantibus qui factus est in caput anguli; Et non est in alio aliquo salus. Si in nullo alio sed in Christo tantum mundi salus est, ergo et patres testamenti ueteris eiusdem redemptoris incarnatione et passione saluati sunt qua nos saluari credimus. Etsi enim sacramenta pro temporum ratione discrepent fides tamen una eademque concordat, quia quam nos per apostolos factam, eandem illi dispensationem Christi per prophetas didicerant esse uenturam. Q. 085: QUOD INCERTUM SIT QUA HORA NOCTIS DOMINUS RESURREXERIT ET CONTRA. HIERONYMUS AD HEDIBIAM LIB. XII QUAESTIONUM: Nulli notum est qua hora dominus resurrexit. IDEM IN EPISTOLA AD GALATAS: Quarta uigilia noctis uenit dominus ad discipulos ambulans super mare. Ita et quarta uigilia noctis VIII Kalendas Ianuarii natus, et quarta uigilia noctis VI Kalendas Aprilis resurrexit, et quarta uigilia noctis uenturus est ad iudicium. Nox in quattuor uigiliis diuiditur. Una uigilia tres horae sunt. BEDA CCCLII CAP. SUPER MATTHAEUM: Ultima parte noctis dominus resurrexit. Q. 086: QUOD DOMINUS RESURGENS PRIMO APPARUERIT MARIAE MAGDALENAE ET NON. MARCUS EVANGELISTA: Surgens autem mane, prima sabbati, apparuit primo Mariae Magdalenae, de qua eiecerat septem daemonia. AMBROSIUS IN LIB. DE VIRGINIBUS: Considerate quia uirgines prae apostolis resurrectionem /307/ domini uidere meruerunt. Nam cum in nouo monumento suo posuisset Ioseph domini corpus, obseruabant uirgines. ITEM: Vidit ergo Maria resurrectionem domini, et prima uidit et credidit. Vidit et Maria Magdalene, quamuis adhuc ista notaretur. ITEM: Denique Maria Magdalene dominum prohibetur tangere, quia dubitabat de resurrectionis fide. Illa ergo tangit quae fide tangit. SEDULIUS ILLE EGREGIUS VERSIFICATOR, CUIUS ETIAM PASCHALE OPUS INTER AUTHENTICA PAPA GELASIUS CONNUMERAT: Coeperat interea post tristia sabbata felix Irradiare dies; culmen qui nominis alti A domino dominante trahit, primusque uidere Promeruit nasci mundum atque resurgere Christum. ITEM: Hoc luminis ortu Virgo parers, aliaeque simul cum munere matres Messis aromaticae notum uenere gementes Ad tumulum; uacuumque uident iam corpore factum, Sed plenum uirtute locum. Nam missus ab astris Angelus attoniti residebat uertice saxi. ITEM: Ecclesiam Christus pulchro sibi iunxit amore, Haec est conspicuo radians in honore Mariae Quae cum clarifico semper sit nomine mater, Semper uirgo manes; huius se uisibus adstans, Luce palam dominus prius obtulit; ut bona mater Grandia diuulgans miracula, quae fuit olim Aduenientis iter haec sit redeuntis et index. Mox aliis conuiua potens in fragmine panis Agnitus apparuit etc. Q. 087: QUOD ILLI QUI CUM DOMINO RESURREXERUNT ITERUM MORTUI SUNT ET NON. IOHANNES CHRYSOSTOMUS HOMILIA XXVIII DE EXPOSITIONE SYMBOLI, QUAE SIC INCIPIT, SUPER FABRICAM TOTIUS ECCLESIAE: /308/ Descendit ad infernum, ut et ibi a miraculo non uacaret. Nam multa corpora sanctorum resurrexerunt cum Christo, quae postea mortua sunt, sicut Lazarus, sicut filia archisynagogi, sicut filius uiduae. Nam multa corpora sanctorum resurrexerunt cum Christo, de quibus dixit apostolus: ex quibus plures manent usque adbuo, quidam autem dormierunt. AUGUSTINUS SUPER IOHANNEM, sic eum uolo manere donec ueniam: Sicut ad horam multa corpora sanctorum surrexerunt, quando passus est Christus, et post eius resurrectionem apparuerunt multis. ATHANASIUS IN SYMBOLO FIDEI: Ad cuius aduentum omnes homines resurgere habent cum corporibus suis. HIERONYMUS SUPER MATTHAEUM: Et multa corpora sanctorum, qui dormierant, surrexerunt. Quomodo Lazarus mortuus resurrexit sic et multa corpora sanctorum resurrexerunt, ut dominum resurgentem ostenderent; et tamen cum monumenta aperta sint, non ante resurrexerunt quam dominus resurgeret, ut esset primogenitus resurrectionis ex mortuis. IDEM IN SERMONE DE ASSUMPTIONE SANCTAE MARIAE: Ne forte si uenerit uestris in manibus illud apocryphum de transitu eiusdem uirginis, dubia pro certis recipiatis. Quod multi Latinorum pietatis amore amplius amplectuntur, praesertim cum ex his nihil aliud experiri potest pro certo, nisi quod hodierna die gloriosa migrauit a corpore. ITEM: Haec idcirco dixerim, quia multi nostrorum dubitant utrum assumpta fuerit simul cum corpore an obierit relicto corpore. ITEM: Utrum surrexerit nescitur, quamuis nonnulli astruere uelint eam iam resuscitatam inmortalitate uestiri. ITEM: Quid horum uerius censeatur, ambigimus; melius totum Deo committimus, cui nihil impossibile est, quam ut aliud temere definire uelimus /309/ quod non probamus, sicuti et de his quos cum domino resurrexisse creditur. Sed utrum redierint in terrae puluerem, certum non habemus; de quibus profecto nonnulli doctorum senserunt et etiam in suis reliquerunt scriptis quia iam in illis perfecta sit complete resurrectio. Fatentur enim quod ueri testes non essent nisi et uera esset eorum resurrectio. Unde et beatus Petrus dixisse legitur, cum de Dauid loqueretur in testimonium: Et aeputorum, inquit, etua apud noa eat, quasi non sit ausus dicere, quod ipse uel corpus eius apud nos est. Hinc aiunt et ipsum resurrexisse cum caeteris sanctis, et ideo uacuum remansisse monumentum. Quod quia domino nihil impossibile est, nec nos de beata Maria factum abnuimus, quamquam propter cautelam salue fide pio magis desiderio opinari oporteat quam inconsulto definire quod sine periculo nescitur. BEDA SUPER CANTICA LIB. III, Comedi fauum aum melle meo, bibi uinum maum cum acte meo: In corpore simul et anima ad supernae ciuitatis per ilium meruerunt atria conscendere, de quibus euangelista manifeste testatur, quia moriente in cruce domino monumenta aperta sunt, et multa corpora surrexerunt. Et post resurrectionem etus uenerunt in sanctam ciuitatem et apparuerunt multis. Qui enim resurgente domino resurrexerunt a mortuis, etiam ad caelos ascendente simul ascendisse credendi sunt. Neque ulla ratione illorum temeritati fides accommodanda est qui eos postea reuersos in cinerem ac denuo in monumentis, quae pridem patefacta sunt ab eis quibus paulo ante uiui apparuerunt, more mortuorum putant esse reclusos. AMBROSIUS IN NATALE MARTYRUM DE RESURRECTIONE: Si martyres nondum liberati sunt ab inferis, liberati sunt a peccatis. Verum tamen etiam fortasse plurimi ex eisdem beatis martyribus cum domino resurrectionem corporaliter uel consequenter fuerint consecuti. Nam si legimus prima resurrectionis festiuitate se suscitante domino multa corpora sanctorum uixisse, cur non, quotienscumque resurrectionis /310/ festiuitas celebratur, toties credamus resurgere eius sanctos? Ubi enim uotorum solemnitas iugis est, iugis est et donorum. Sed fortasse quis dicat, Sepulcra clausa sunt, monumenta constructa sunt; quemadmodum prodire exinde possunt? Ut taceamus quia omnia possibilia sunt Deo et quia clausis tumulis possit corpus spirituale educere, ut haec omnia praetermittam, Iohannis tamen apostoli habemus exemplum, quem tumulus susceptum claudere potuit, custodire non potuit. Nam depositum corpus perdidit, non assumpsit. Hoc enim clausis tumuli foribus gratia resurrectionis ablatum est, ut constaret sepultura nec inueniretur sepultus. Denique cum sacerdotes honorandi causa corpus inquirerent, reserato aditu tumulus non potuit reddere quem suscepit. Q. 088: QUOD CHRISTUS POST RESURRECTIONEM CICATRICES NON VULNERA DUBITANTIBUS DEMONSTRAVIT ET CONTRA. AUGUSTINUS AD DEOGRATIAS PRESBYTERUM: Sciat sane qui has proposuerit quaestiones, Christum post resurrectionem cicatrices, non uulnera, demonstrasse dubitantibus, propter quos etiam cibum ac potum sumere uoluit, non semel sed saepius, ne illud non corpus sed spiritum esse arbitrarentur et sibi non solide sed imaginaliter apparere. Tunc autem illae falsse cicatrices fuissent si nulla uulnera praecessissent. SEDULIUS LIBRO IV: Cum foribus clausis resideret turba fidelis, Pace salutantis sese intulit, atque foratas Expediens palmas, nudat latus; ast ibi Thomas, Cui Didymus cognomen erat, cum fratribus una Non fuerat; dubiamque fidem sub corde gerebat, Donec rursus eo pariter residente ueniret; Qui nunquam subtractus erat. Tunc limine clauso. Constitit in medio; non dedignatus apertum Discipulo monstrare latus, tactuque probari Vulneris, et mentem patienter ferre labantis. /311/ Q. 089: QUOD CREATURA SIT ADORANDA ET NON. CHRYSOSTOMUS IN EPISTOLA AD HEBRAEOS SERMONE III: Et adorent eum. Superius dixerat quia non per prophetas nobis locutus est sed per filium, quia filius melior est angelis. Quod ex ipso argumentatus est nomine. Hic autem ex alia re uult argumenta deducere, ex adoratione uidelicet Christum secundum carnem iussit a cunctis angelis adorari. ITEM SERMONE V: Non enim quemquam angelorum apprehendit. Stupore plenum est carnem nostram sursum sedere et adorari ab angelis et archangelis et Cherubim et Seraphim. HIERONYMUS IN EPISTOLA AD PHILIPPENSES: Deitas, quae in Christo erat, suscepto homini donauit hoc nomen, propter quod pro hominibus passus est mortuus, ut omnis creatura in nomine eius precem fundat, ut omnes simul hominem cum uerbo adorent assumptum. AUGUSTINUS LIB. II CONTRA MAXENTIUM: Quia donauit ei nomen etc. Homini donauit ista, non Deo. Neque enim cum in forma Dei esset, non excelsus erat, aut non ei genua flectebant. In qua ergo forma crucifixus est, ipsa exaltata est. Ipsi donatum est nomen super omne nomen ut cum ipsa forma Dei nominetur unigenitus filius Dei. IDEM SUPER IOHANNEM CAP. CXXXII: Dicunt Arriani, Quare carnem, quam creaturam non negas, cum diuinitate adoras? Propterea ego adoro eam, quia diuinitati unita est ita ut Deus filius Deus sit et homo. Denique si hominem separaueris a Deo, nunquam ei seruio. Velut si quis purpuram aut diadema regale iacens inueniat, nunquid adorabit. Cum uero eis rex fuerit indutus, periculum mortis incurrit qui ea cum rege adorare contempserit. Si quis ergo contempserit adorare carnem diuinitati unitam, poenam mortis aeternae patiatur. /312/ AMBROSIUS AUTPERTUS IN APOCALYPSI LIB. III: Nisi enim ipsa humana in Dei uerbo natura ab omni creatura adoranda esset, nequaquam psalmista diceret: Adorate scabellum pedum eius. Recte igitur scabellum pedum eius ipsa incarnatio redemptoris dicitur, cui aeternitas inesse probatur. AMBROSIUS IN EPISTOLA AD PHILIPPENSES: Et donauit itti nomen: Perfectum Dei filium natum de Deo qui negat, Arrianus est. Unde constat hunc natum esse perfectum. In natiuitate enim sua omnia consecutus uidetur. In plenitudine enim diuini tat is es t natus ad omnia agenda quae gessit, ut prius donum accepisset quam gereret ad quae gerenda natus est. Videtur ergo donum patris hoc quod est esse filium, et nomen eius super omne nomen esse Deum. Nomen enim Dei sed per naturam super omne nomen est. Caetestium; quae sint haec omnia aperit. Alia enim nulla sunt. Quibusdam tamen uidetur homini donatum esse nomen quod est super omne nomen. Quod nulla ratione conuenit ut Dei nomen corpori sit donatum. Quia nec dignum est ut Deus immutetur in carnem, neque caro hoc possit effici quod est Deus. Sed scriptura illi donatum significat qui se exinaniuit, qui formam serui accepit, qui in similitudinem hominis factus est, qui patri obediuit. Si homo Deo patri obediuit, quid magnum est, quod dixit apostolus? Sed hoc magnum dicit, quia cum aequalis esset, obediuit. Et quid laudis est, si in similitudinem hominis factus est homo, ut homini similis homo factus dicatur? Sed non potest fieri. Nemo enim in similitudinem fit alicuius, nisi sit alius antequam fiat. Per causam enim similis factus est, non per substantiam. Consideremus nunc dicta, et sic aduertamus uim locutionis. Certe nomen quod est super omne nomen, Dei nomen est, sed per naturam et adoptiuo Deo non flectit genu creatura sed uero non creaturae. Et quomodo fieri potest ut homo sit in gloria Dei patris? Et si adoptiuus Deus sit, homo in gloria Dei patris /313/ non potest esse. Nam ei hoc competit qui natus est de Deo. In gloria enim Dei patris esse nihil differre a Deo est, ut una gloria sit patris et filii per communem substantiam et uirtutem. Est enim haec unites naturae. Quid contrarium est, si filius donum a patre accepisse dicitur, cum omnia filii a patre sint, a quo et cuncta esse creduntur? Substantiam Dei idcirco naturam dicimus, quia natus de illa Christus est. AUGUSTINUS DE MORIBUS ECCLESIAE CATHOLICAE: Creatura, Paulus clamat, uanitati subiecta est; neque nos potest a uanitate separare ueritatique connectere quod subiectum est uanitati. Et hoc nobis spiritus sanctus praestat. Creatura igitur non est, quia omne quod est aut Deus aut creature est. Deum ergo diligere debemus trinam quandam unitatem, patrem et filium et spiritum sanctum. ITEM: Merito ergo ecclesia catholica mater Christianorum uerissima, non solum ipsum cuius adeptio uita beatissima est, purissime atque cautissime colendum praedicas, nullam nobis adorandam creaturam inducens cui seruire iubeamur, et ab illa inuiolabili aeternitate, cui sold homo subiciendus est, credens omne quod factum est; etiam proximi caritatem ita complecteris, ut uariorum, quibus pro peccatis suis animae aegrotant, omnis apud te medicine praepolleat. Q. 090: QUOD DOMINUS POST ASCENSIONEM NON SIT LOCUTUS IN TERRA ET CONTRA. AUGUSTINUS SUPER EPISTOLAM IOHANNIS HOMILIA IX: Ascensurus dixit uerba nouissima; post illa uerba non est locutus in terra. GREGORIUS XL HOMILIARUM LIB. II HOMILIA III, DE HOSPITALI VIRO, QUI IN SPECIE PEREGRINI DOMINUM QUOQUE IESUM SUSCEPIT, IPSO PROFITENTE ET EI IN SEQUENTI NOCTE PER VISIONEM DICENTE: Caeteris diebus me in membris meis, hesterno autem die me in memetipso suscepisti. /314/ Ecce in iudicium ueniens dicit: Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistia. Ecce ante iudicium cum per membra sua suscipitur, susceptores suos etiam per semetipsum requirit; et tamen nos ad hospitalitatis gratiam pigri sumus. IDEM EIUSDEM LIBRI HOMILIA XIX, DE MARTYRIO MONACHO QUI IPSUM DOMINUM IESUM CHRISTUM IN SPECIE LEPROSI SUSTULIT IN HUMEROS ET PORTAVIT: Cumque iam monasterii foribus propinquaret, spiritualis pater eiusdem monasterii magnis clamare uocibus coepit, Currite, currite, ianuas monasterii citius aperite, quia frater Martyrius uenit dominum portans. Statim uero ut Martyrius ad monasterii aditum peruenit, is qui leprosus esse putabatur de collo eius exsiliens et in ea specie apparens, qua recognosci ab hominibus solet redemptor humani generis, Deus et homo Christus Iesus, ad caelum Martyrio aspiciente rediit, eique ascendens dixit, Martyri, tu me non erubuisti super terram, ego te non erubescam super caelos. Qui sanctus uir mox ut est monasterium ingressus, ei pater monasterii dixit, Frater Martyri, ubi est quem portabas? Cui ille respondit dicens, Ego si scissem quis esset, pedes illius tenuissem. Tunc idem Martyrius narrabat quia cum eum portasset, pondus eius minime sensisset. Nec mirum, quomodo enim pondus eius sentire poterat qui portantem portabat? Q. 091: QUOD SOLA MARIA IN ANIMA PASSA SIT ET CONTRA. EX SERMONE HIERONYMI DE ASSUMPTIONE SANCTAE MARIAE: Recte igitur beata Dei genitrix et martyr et uirgo fuit. Hinc quoque quod uere passa sit, Simeon propheta loquens ad eam, Et tuam, inquit, animam pertransibit gladius. Ex quo constat, quod alii sancti et si passi sunt pro Christo in carne, tamen in anima, quae immortalis est, pati /315/ non potuerunt. Beata uero Dei genitrix, quia in ea parte passa est quae impassibilis habetur, ideo, ut ita fatear, quia spiritaliter et atrociter passe, propterea et plus omnibus doluit in tantum ut animam eius totem pertransiret et possideret uis doloris ad testimonium eximiae dilectionis. Quia beata Maria mente passe est, plus quam martyr fuit. Nimirum et eius dilectio amplius fortis quam mors, quia mortem Christi suam fecit. AUGUSTINUS DE CIVITATE DEI LIB. XXII: Si consideremus diligentius, dolor qui dicitur corporis, magis ad animam pertinet quam ad corpus. Animae est enim dolere, non corporis, etiam quando ei dolendi cause existit a corpore, cum in eo loco doles ubi laeditur corpus. IDEM SUPER GENESIM: Sentire non est corporis sed animae per corpus, licet acute disseratur secundum diuersitatem corporeorum elementorum sensus esse corporis distributos. Anima tamen, cui sentiendi uis est, cum corporea non sit, per subtilius corpus agitat uigorem sentiendi. Inchoat itaque motum in omnibus sensibus subtilitate ignis. ITEM: Neque enim corpus sentit sed anima per corpus, quo uelut nuntio utitur ad formandum in semetipsa quod extrinsecus nuntiatur. Q. 092: QUOD ANTE PENTECOSTEN VEL IN IPSA DE OMNIBUS SINT EDOCTI APOSTOLI ET NON. DOMINUS AD APOSTOLOS SECUNDUM IOHANNEM: Vos autem dixi amicos, quia quaecumque audiui a patre meo note feci uobis. ITEM: Adhuc multa habeo uobis dicere sed non potestis portare modo. Cum autem uenerit ille spiritus ueritatis, docebit uos omnem ueritatem. PAULUS IN EPISTOLA AD GALATAS: Cum autem Cephas uenisset Antiochiam, in faciem ei restiti, quia reprehensibilis erat. /316/ Q. 093: QUOD PETRUS VEL PAULUS ET CAETERI APOSTOLI SINT AEQUALES ET NON. AMBROSIUS SUPER LUCAM LIB. I: Gemina uirtus est in homine perfecto, ut et intentio sit et actio. ITEM: Ubi dicit Petrus animam meam pro te ponam, erat intentio passionis sed nondum actio. ITEM: Cum multa apostolica uirtute peregisset, postea tulit crucem atque actionem subiit passionis. Sed fuit in Petro, Andrea, Iohanne et caeteris apostolis et intentionis et actionis aequalitas. EX SERMONE QUODAM IN PASSIONE APOSTOLORUM PETRI ET PAULI QUI SIC INCIPIT: Cum omnes beati apostoli parem gratiam apud Deum sanctitatis obtineant, nescio quo tamen pacto Petrus et Paulus uidentur prae caeteris peculiari quadam in saluatore fidei uirtute praecellere. Quod quidem ex ipsius domini iudicio possumus approbare. Nam Petro sicut bono dispensatori clauem regni caelestis dedit, Paulo tamquam idoneo doctori magisterium ecclesiasticae institutionis. ITEM: Clauem quodammodo a Christo scientiae et Paulus accepit. Ambo igitur craues a domino perceperunt, scientiae ille, iste potentiae. Sunt enim scientiae thesauri sicut scriptum est, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Ergo beati Petrus et Paulus eminent inter uniuersos apostolos et peculiari quadam praerogatiua praecellunt. Unde inter ipsos quis cui praeponatur incertum est. Puto enim illos aequales esse meritis. EX SERMONE LEONIS PAPAE IN FESTIVITATE PETRI ET PAULI: De quorum meritis atque uirtutibus, quae omnem loquendi superant facultatem, nihil diuersum, nihil debemus sentire discretum, quia illos et electio pares, et labor similes, et finis fecit aequales. PAULUS IN EPISTOLA PRIMA AD CORINTHIOS: Nouissime autem omnium tanquam /317/ abortiuo uisus est et mihi. Ego enim sum minimus apostolorum, qui non sum dignus uocari apostolus, quondam persecutus sum ecclesiam Dei. Gratia autem Dei sum id quod sum, et gratia eius in me uacua non fuit, sed abundantius illis laboraui, non ego autem sed gratia Dei mecum. GREGORIUS SUPER ElECHIELEM HOMILIA XVIII: Certe Paulus, cum Petrus apostolus seruare adhuc circumcisione legis consuetudinem uellet, ei in faciem restitit, et hoc eius studium discipulis loquens non solum culpam sed quod est maius, hypocrisim, id est simulationem, nominal, dicens: Et simulationi eius consenserant caeteri Iudaci. Idem uero apostolorum primus, cum a quibusdam detrahi Pauli scriptis agnosceret, dicit: Sicut carissimus frater noster Paulus secundum datam sibi sapientiam scripsit uobis, loquens in eis de his in quibus sunt quaedam difficilia intellectu, quae indocti deprauant ad suam ipsorum perditionem. Ecce Paulus in epistolis suis scribit Petrum reprehensibilem. Ecce Petrus in suis asserit Paulum in his quae scripserat admirandum. Certe nisi legisset Petrus Pauli epistolas, non laudasset. Si autem legit, quia illic ipse reprehensibilis diceretur inuenit. Reprehensus est, atque ei et hoc ipsum placuit quia in his non placuerat quae aliter quam debuerat sensit, seque etiam minori fratri ad consensum dedit, atque in eadem re factus est se minor, ut etiam in hoc praeiret; quatinus qui primus erat in apostolatus culmine, esset primus et in humilitate. ITEM: Ecce a minore suo reprehenditur et reprehend) non dedignatur. Non ad memoriam reuocat quod primus in apostolatum uocatus est, quod craues regni caelestis accepit, quod quaecumque peccata in terra soluerit, essent solute et in caelo etc. HIERONYMUS AD PAULINUM PRESBYTERUM: Paulus apostolus uas electionis de persecutore mutatus, nouissimus in ordine, et primus in meritis est, quia extremus licet plus omnibus /318/ laborauit. IDEM AD DAMASUM: Dominus atque saluator omnia non est in omnibus sed pars in singulis, uerbi gratia in Salomone sapientia, in Petro fides, in Iohanne uirginitas, in caeteris caetera. Cum autem finis aduenerit, tune omnia in omnibus erit, ut singuli sanctorum omnes uirtutes habeant et sit totus Christus in cunctis. AMBROSIUS SUPER LUCAM: Sunt aliqui hic stantes qui non gustabunt mortem, donec uideant regnum Dei. Non de omnibus sed de pluribus dicit. Neque enim Petrus mortuus est, cui inferi porta praeualere non potuit, nec Iacobus et Iohannes mortui, filii tonitrui, quibus in uisum gloriae caelestis assumptis non praeualent terrena sed subiacent. ITEM: Ergo ut scias quia Petrus et Iacobus et Iohannes mortem non gustauerunt, gloriam resurrectionis uidere meruerunt. Solos enim tres istos post haec uerba in diebus octo assumpsit et duxit in mortem. ITEM: Tres autem sold et tres electi Domini. Ad montem Petrus ascendit, qui craues regni caelorum accepit, Iohannes, cui committitur mater, Iacobus, qui primus solium sacerdotale conscendit. AUGUSTINUS SUPER EPISTOLAM AD GALATAS: Petrus et Iacobus et Iohannes honoratiores in apostolic erant, quia ipsis tribus se in monte dominus ostendit. SYMBOLUM EPHESINI CONCILII: Denique Petrus et Iohannes aequalis sunt ad alterutrum dignitatis, propter quod apostoli et sancti discipuli esse monstrantur. Q. 094: QUOD PETRUS INSTINCTU DIABOLI DOMINO PERSUASERIT VITARE MORTEM ET CONTRA. HILARIUS SUPER MATTHAEUM: Nam cum praedicare coepisset, oportere se Hierosolymam ire, pati deinde plura a /319/ senioribus plebis et a scribis et principibus sacerdotum, occidi etiam et post diem tertium resurgere, apprehendit eum Petrus et ait: Absit a te domine, non erit istud. At ipse conuersus Petro dimit: Vade retro post me, sathana, scandalum mihi es. Igitur post praedicationem passionis accipiens diabolus facultatem (usque ad tempus enim ab eo secesserat), quia incredibile satis apostolis uideretur eum in quo Deus erat esse passibilem,sumens hanc humanae infidelitatis occasionem, opinionis istius Petro insinuauit adiectum. Denique ita passionem detestatus est ut dixerit absit, quo uerbo rerum detestandarum execratio continetur. Sed sciens dominus diabolicae artis instinctum Petro ait: Vade retro post me, id est ut exemplo se passionis sequatur. In eum uero per quem opinio haec suggerebatur conuersus, adiecit: sathanas, scandalum mihi es. Non enim conuenit existimare Petro sathanae nomen et offensionem scandali deputari post illa indultae et beatitudinis et potestatis tanta praeconia. Sed quia infidelitas omnis diaboli opus est, Petri responsione dominus offensus cum opprobrio nominis infidelitatis istius est detestatus auctorem. HIERONYMUS SUPER MATTHAEUM: Haec omnia tibi dabo, si cadens adoraueris me. Tunc dixit ei Iesus: Vade retro, sathana. Petro dicitur: Vade retro me, sathanas, id est sequere me, qui contrarius es uoluntati meae. Hic uero addit, uade retro sathanas, et non dicitur retro me, ut subaudiatur, uade in ignem aeternum. Q. 095: QUOD SOLUS CHRISTUS FUNDAMENTUM SIT ECCLESIAE ET CONTRA. PAULUS IN PRIMA EPISTOLA AD CORINTHIOS: Fundamentum enim aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, quod est Christus Iesus. AUGUSTINUS RETRACTATIONUM CONTRA EPISTOLAM DONATIANI: Dixi de apostolo Petro quod /320/ in illo tamquam in petra fundata sit ecclesia; qui sensus etiam cantatur in uersibus beati Ambrosii, ubi de gallo gallinatio ait: Hoc ipsa petra ecclesiae canente culpam diluit. Sed scio me postea sic exposuisse quod dictum est: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecctesiam meam, ut super hunc intelligeretur, quem confessus est Petrus dicens: Tu es Christus, filius Dei uiui. Ac si Petrus, ab hac petra appellatus, personam ecclesiae figuraret, quae super hanc petram aedificaretur. Non enim dictum est illi, Tu es petra sed tu es Petrus; petra autem erat Christus. CYPRIANUS IN EPISTOLA DE DISCIPLINA ET HABITU VIRGINUM: Petrus etiam, cui oues suas dominus pascendas tuendasque commendat, super quem posuit et fundauit ecclesiam etc. IDEM AD IUVAIANUM, DE RECITANDO HAERETICORUM BAPTISMO: Manifestum est autem ubi et per quos remissa peccatorum dari possit. Nam Petro primum dominus, super quem aedificauit ecclesiam, dedit ut id solueret in terris quod ille soluisset. IDEM DE EODEM AD QUINTUM: Petrus, quem primum dominus elegit et super quem aedificauit ecclesiam suam. ORIGENES SUPER MATTHAEUM: Quaecumque ligaueris super terram. Quoniam autem qui episcopatus uendicant locum utuntur hoc textu quemadmodum Petrus, et claues regni caelorum a Christo acceptas docent, qui ab eis ligati fuerint in caelo esse ligatos et qui ab eis soluti fuerint, id est remissionem acceperint, esse in caelo solutos; dicendum est quoniam benedicunt, si opera habent illa propter quae dictum est illi Petro: Tu es Petrus, et tales sunt ut super eos aedificetur ecclesia Christi. ECCLESIASTICA HISTORIA LIB. VI, DE HIS QUAE IN EXPOSITIONE PRIMI PSALMI DICIT ORIGENES: Petrus uero, super quem fundatur ecclesia, duas tantum modo epistolas scribit. /321/ AMBROSIUS IN EXAMERON, DE OPERIBUS QUINTAE DIEI, CUM DE GALLO LOQUERETUR: Hoc postremo canente ipsa petra ecclesiae culpam suam diluit, quam priusquam gallus cantaret, negando contraxerat. HIERONYMUS IN EPISTOLA PRIMA AD CORINTHIOS: Si quis enim superacdificat, super fidem aedificat quilibet doctor. ITEM: Hic magistros et doctores significat super fundamentum, quod est Christus, homines recte instruere uel praue. In quibus magistrorum doctrina in die iudicii in igne reuelabitur, ubi consumptis peccatoribus probati manebunt. Doctores autem super his qui probati fuerint, mercedem retributionis accipient. In illis uero quos ignis exusserit, damno afficientur, quia in uacuum laborauerunt. IDEM SUPER IEREMIAM LIB. III: Et uenabuntur eos de omni monte et de oauernis petrarum. Non solum enim Christus petra sed et Petro apostolo donauit ut uocaretur petra. IDEM AD MARCELLAM, DE FIDE NOSTRA ET MONTANI HAERETICI DOGMATE: Si igitur apostolus Petrus, super quem dominus fundauit ecclesiam etc. IDEM IN PSALMO LXXXVI: Fundamenta eius in montibus sanctis. Fundamenta eius siue Dei siue certe ecclesiae. Quae sunt autem fundamenta, nisi pater et filius et spiritus sanctus? Loquitur Paulus: Quasi sapiens architectus fundamentum posui, hoc est fidem trinitatis. Et alio loco: Exspectabant enim ciuitatem habentem fundamenta, cuius artifex et conditor Deus. Quos nos possumus dicere montes? apostolos. In illis erant fundamenta, ubi primum posita est fides ecclesiae. Diligit dominus portas Sion. Legamus Apocalypsim et Isaiam, ubi aedificatur ciuitas Ierusalem, et XII portae ipsius dicuntur. Manifestum est quod de apostolis scripsit. Aliter mihi uidentur portae Sion esse uirtutes. IDEM SUPER MATTHAEUM: Et super hano petram aedifioabo ecolesiam meam. Sicut ipse lumen apostolis donauit ut lumen mundi appellarentur, caeteraque ex Deo sortiti uocabula sunt, ita et Simoni, qui credebat in petram Christum, /322/ petrae largitus est nomen ac, secundum metaphoram petrae, recte dicitur ei: aedificabo ecclesiam meam super te. ITEM: Absit a te, domine, non erit tibi hoc. Consideret. qui hoc quaerit, Petro illam benedictionem ac potestatem et aedificationem super eum ecclesiae in futuro promissam, non in praesenti datam. Aedificabo, inquit, super te ecolesiam meam, et portae inferi etc. Quae si statim dedisset ei nunquam in eo prauae confessionis error inuenisset locum. LEO UNIVERSIS PROVINCIAE EPISCOPIS: Dominus Iesus instituit ut ueritas, quae antea legis et prophetarum praeconio continebatur, per apostolicam tubam in salutem uniuersitatis exiret, sicut scriptum est: In omnem terram exiuit sonus eorum. Sed huius muneris sacramentum ita ad omnium apostolorum officium pertinere uoluit ut in beatissimo Petro principaliter collocaret, ut ab ipso quasi quodam capite dona sua uelut in omne corpus diffunderet, ut exsortem se mysterii intelligeret esse diuini qui ausus fuisset a Petri soliditate recedere. Hunc enim in consortium indiuiduae unitatis assumptum, id quod ipse erat, uoluit nominare dicendo: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, ut aeterni templi aedificio mirabili munere gratiae in Petri soliditate consisteret. SERMO PRIMUS MAXIMI EPISCOPI IN FESTIVITATE APOSTOLORUM PETRI ET PAULI: Hic est Petrus, cui Christus dominus communionem sui nominis libenter indulsit. Ut enim, sicut apostolus Paulus edocuit, petra erat Christus, ita per Christum Petrus factus est petra dicente domino: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Nam sicut in deserto dominico sitienti populo aqua fluxit e petra, ita uniuerso mundo perfidiae ariditate lassanti de ore Petri fons salutiferae confessionis emersit. /323/ Q. 096: QUOD PETRUS NON NEGAVERIT CHRISTUM ET CONTRA. AMBROSIUS SUPER LUCAM LIB. VIII, CAP. XIII: Consideremus quo in statu Petrus neget. Frigus, inquit, erat. Si tempus consideremus, frigus esse non poterat. Sed frigus erat ubi Iesus non agnoscebatur, ubi non erat qui lucem uideret, et ubi negebatur ignis consumens. Frigus erat mentis, non corporis. ITEM: Petrum itaque prodenti ancillae quod ex illis esset qui cum Iesu Galilaeo erant, prima uoce Matthaeus posuit respondisse: Nescio quid dicis. Hoc etiam Marcus, qui secutus est Petrum, et ex ipso potuit uerius cognoscere. Prima igitur uox negantis est Petri, qua tamen non negare Deum sed a proditione separasse se mulieris uidetur. Quid tamen negauerit considera, ex illis utique se esse qui cum Iesu Galilaeo erant uel, ut Marcus posuit, cum Iesu Nazareno. Numquid negauit cum Dei fuisse se filio? Hoc est dicere, Nescio Galilaeum; nescio Nazarenum, quem Dei filium noui. Habeant homines locorum uocabula, Dei filium patria non potest nuncupare, cuius maiestatem nullus locus includit. Et ut scias hoc uerum esse, etiam exemplo probatur. Nam alibi cum interrogaret dominus discipulos: quem me dicunt esse homines filium hominis? alii Eliam, alii Ieremiam dixerunt, aut unum ex prophetis, Petrus autem ait: Tu es Christus, filius Dei uiui. Numquid et ibi negauit quia Christum non hominis filium sed Dei filium maluit confiteri? Certe quid hic putamus ambiguum, quod etiam Christus probauit? Aliud accipe. Interrogatus enim Petrus, Et tu es illis es, qui cum Iesu Galilaeo erant? uerbum aeternitatis hoc refugit -- non enim erant qui esse coeperant -- hoc est dicere, Ille solus erat, qui in principio erat. Denique ait: Non sum ego. Illius enim est esse, qui semper est. Unde et Moyses ait: Qui est, misit me. /324/ Rursus cum urgeretur quod ex illis esset, secundum Marcum negauit; ut scias euangelistam ueritati quam gratiae plus dedisse. Sed tamen negauit ex illis se esse, non Christum negauit. Negauit ex illis se esse, qui cum Galilaeo erant, non negauit cum Dei filio. Denique secundum Matthaeum proditus quod cum Iesu Nazareno fuisset, ait: Nescio hominem. Hoc idem et in tertia uoce uterque de quibus proposuimus euangelista cum iuramento respondisse posuerunt, quia nesciret hominem. Et bene negauit hominem, quem sciebat Deum. Denique ubi iusiurandum est, cauta responsio est. Nam etsi negauit Petrus, non tamen peierauit, quia nec dominus peieraturum esse memorauerat. Quod si in Petro dubium est, quam periculosum est iusiurandum! Iohannes autem sic posuit quoniam interrogatus ab ancilla Petrus utrum ex discipulis esset hominis illius, prima uoce responderit: non sum. Non enim erat hominis apostolus, qui erat Christi. Denique et Paulus hominis apostolum se esse negauit dicens: Paulus apostolus non ab hominibus, neque per hominem sed per Iesum Christum et Deum patrem. Sed ne uideretur ambiguum aliquod incarnationis afferre, subiecit: qui suscitauit eum a mortuis, ut et hominem credas, cum Deum ante credideris. Quod alibi quoque eodem tenore custodit, ubi ait: Unus enim Deus, unus mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus. Prius enim mediatorem Dei quam hominem nuncupauit. Non enim sat est utrumque credere, nisi fidei ordo seruetur. Concordat igitur ubique responsio. Nam qui dixit, nesolo hominem, aequum erat ut interrogatus utrum esset ex discipulis hominis diceret: non sum. Itaque non Christi discipulum se negauit sed hominis negauit esse discipulum. Denique et Petrus et Paulus hominem negauerunt, quod Dei filium fatebantur. Quod sensit Petrus, Paulus expressit. Huic et ille profecit. Error Petri doctrina iustorum est et titubatio Petri omnium petra est. Denique super undas titubat sed dexteram porrigit Christo. In monte cadit sed leuatur a Christo. Titubauit quidem Petrus in mare sed ambulauit. Firmior titubatio Petri quam nostra /325/ est firmitas. Ibi cadit, quo nullus ascendit; ibi nutat, ubi nemo ambulat. Et tamen inter undas licet titubot, non labitur. Nutat, non cadit; fluitat, non praecipitatur. Et si cecidit, in monte tamen cecidit; sod folicius ille cecidit quam alii steterunt. Felicius cecidit quem Christus leuauit. Iterum autem interrogatum quod ex discipulis eius esset Iohannes scripsit negasse. Et bono negauit, quia ex eius dicebatur esse discipulis quem hominem in superioribus sunt locuti. Nam et tertio quod cum illo uisus esset negauit, hoc et de superioribus deriuatur, Cum illo quem hominem nuncupatis non fui sed a Doi filio non recessi. Lucas quoque scripsit Petrum interrogatum utrum ex illis esset respondisse prima uoce: non noui illum. Et bene dixit. Temerarium quippe erat ut diceret quia nouerat eum quem mens humana non potest comprehendere. Nemo enim nouit filium, nisi pater. Rursus secunda uoce secundum Lucam idem Petrus ait: Non sum ego. Maluit uidelicet se negare quam Christum. Aut quia Videbatur negare Christi societatem, utique se negauit. Certe cum de homine negat, in filium peccauit hominis, ut remitteretur ei; non in spiritum sanctum. Tertio quoque interrogatus ait: Nescio quid dicis, hoc est, sacrilegia uestra nescio. Sed nos excusamus; ipse non excusauit. Non enim sat est inuoluta responsio confitentis Iesum sed aperta confessio. Quid prodest uerba inuoluere, si uideri uis denegasse? Et ideo Petrus non de industria sic respondisse inducitur, quia postea recordatus est et fleuit. Maluit enim ipse suum accusare peccatum, ut iustificaretur fatendo quam grauaretur negando -- Iustus enim in principio accusator est sui -- et ideo fleuit. Quare fleuit? Quia culpa obrepsit ei. Ego soleo flere, si culpa mihi desit, hoc est si non me uindicem, si non obtineo quod improprie cupio. Petrus doluit et fleuit, quia errauit ut homo. IDEM IN EXAMERON DE DIE V: Non cantabit gallus, priusquam ter me neges. Bene fortis in die Petrus, in nocte turbatur et ante galli cantum labitur, et labitur tertio, ut scias non inconsulta effusione sermonis esse /326/ prolapsum sed mentis quoque mutatione prolapsum. MATTHAEUS: Respondens autem Petrus ait illi: Et si omnes scandalizati fuerint in te, ego nunquam scandalizabor. Ait illi Iesus: Amen dico tibi antequam gallus cantet, ter me negabis. ITEM: Petrus uero sedebat foris in atrio. Et accessit ad eum una ancilla dicens: Et tu cum Iesu Galilaeo eras. At ille negauit coram omnibus dicens: Nescio quid dicis. Exeunte autem illo ianuam, uidit eum alla ancilla et ait his qui erant ibi: Et hic erat cum Iesu Nazareno. Et iterum negauit cum iuramento, quia non noui hominem. Et post pusillum accesserunt qui adstabant et dixerunt Petro: Vere et tu ex illis es, nam et loquela tua manifestum te facit. Tunc coepit detestari et iurare, quia non nouisset hominem. MARCUS: Petrus autem ait illi: Et si omnes scandalizati fuerint in te sed non ego. Et ait illi Iesus: Amen dico tibi, quia tu hodie in nocte hac, priusquam gallus bis uocem dederit, ter me es negaturus. LUCAS: Ait autem dominus Simoni: Simon, ecce sathanas expetiuit uos, ut cribraret sicut triticum. Ego autem rogaui pro te, ut non deficiat fides tua, et tu aliquando conuersus confirma fratres tugs. Qui dixit ei: Domine, tecum paratus sum et in carcerem et in mortem ire Et ille dixit: Dico tibi, Petre, non cantabit hodie gallus, donec ter abneges nosse me. IOHANNES: Dicit ei Petrus: Quare non possum te modo sequi? Animam meam pro te ponam. Respondit Iesus: Animam tuam pro me pones? Amen, amen dico tibi: non cantabit gallus, donec me ter neges. AUGUSTINUS SUPER IOHANNEM TRACTATU LIII: Negauit ille et dizit non num. An apostolus Petrus, sicut eum quidam fauore peruerso excusare nituntur, Christum non negauit, quia interrogatus ab ancilla hominem se nescire respondit? Quasi uero qui hominem Christum negat, non Christum negat. Qui ergo ita confitetur Christum Deum ut hominem neget, non pro illo mortuus est Christus, quia secundum hominem mortuus est Christus. Qui negat hominem /327/ Christum non iustificatur; quia sicut per inobedientiam unius hominis etc. Qui negat hominem Christum non resurget in resurrectionem uitae, quia et per hominem resurrectio mortuorum. ITEM: Petrus si negato Christo hinc fret, quid aliud quam periret? BEDA SUPER LUCAM: At ille negauit eum dicene: Mulier non noui illum. Quidam pio erga apostolum Petrum affectu locum hunc ita interpretantur, quasi bene dixerit se illum non nosse, quem mens humana nescit comprehendere, quia nemo nouit filium nisi pater. Iterum quoque inquisitus dixerit: o homo, non sum, malens se negare quam Christum. Sed et tertio interrogatus cum ait; homo, nescio quid dicis, significauit, se sacrilegia illorum nescire, hoc est reprobando et execrando damnare. Sed haec quam friuola sit expositio, et dominus, qui se ter negandum a Petro dixerat, et ipse Petrus insinuat, qui se non de industria sed de subreptione locutum subsequentibus manifestat. Q. 097: QUOD PETRUS ET PAULUS EODEM PRORSUS DIE NON REVOLUTO ANNI TEMPORE PASSI SUNT ET CONTRA. ECCLESIASTICA HISTORIA LIB. II. CAP. XXV, EX DICTIS DIONYSII CORINTHIORUM EPISCOPI DE PETRO ET PAULO: Ambo etenim simul aduentantes et in nostra Corinthiorum ecclesia docuerunt, et per omnem Italiam atque in hac urbe simul docentes etiam martyrio pariter uno eodemque tempore coronati sunt. ANACLETUS OMNIBUS EPISCOPIS ET SACERDOTIBUS IN EA BENEDICTUS DEUS: Paulus, uas eleationia, uno die unoque tempore gloriosa morte cum Petro sub principe Nerone agonizans coronatus est. HIERONYMUS DE ILLUSTRIBUS VIRIS CAP. I: Simon Petrus, filius Iohannis, prouinciae Galilaeae, uico Bethsaida, frater Andreae apostoli et princeps apostolorum,post episcopatum Antiochensis ecclesiae et praedicationem dispersionis eorum qui de circumcisione /328/ crediderunt, in Ponto, Galatia, Cappadocia, Asia et Bithynia, secundo Claudii anno, ad expugnandum Simonem magum Romam pergit, ibique XXV annis cathedram sacerdotalem tenuit usque ad ultimum annum Neronis, id est XIV, a quo et affixus cruci, martyrio coronatus est capite ad terram uerso et in sublime pedibus eleuatis, asserens se indignum qui sic crucifigeretur sicut dominus suus. ITEM CAP. V, DE PAULO: Et hic ergo XIV Neronis anno eodem die quo Petrus, Romae pro Christo capite truncatur sepultusque est in uia Ostiensi, anno post passionem domini XXXVII. GREGORIUS TURONENSIS LIB. I MIRACULORUM, CAP. XXVIII: Paulus apostolus post reuolutum anni circulum ipsa die qua Petrus apostolus passus occubuit. MARTYROLOGIUM: Commemoratio sancti Pauli apostoli, quem cum beato Petro cruce appenso caelum gladio necatum excepit, una non tamen die eadem sed euoluto anni tempore, ut uir disertus Arator scribit. Q. 098: QUOD PAULUS ANTE CONVERSIONEM QUOQUE TAM PAULUS QUAM SAULUS VOCATUS SIT ET CONTRA. RUFINUS SECUNDUM ORIGENEM IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS: Quibusdam uisum est quod a Paulo proconsule, quem apud Cyprum Christi fidei subiecerat, uocabulum sibi apostolus sumpserit, sicut reges solent, uerbi gratia sicut a Parthis Parthici et Gothis Gothici nominari. Quod ne nos quidem usquequsque euacuandum putamus. Tamen quia nulla talis in scripturis diuinis consuetudo deprehenditur, magis ex his quae in exemplo sunt absolutionem quaerimus. Inuenimus igitur in scripturis aliquantos binis, alios etiam ternis usos esse nominibus. Secundum hanc ergo consuetudinem uidetur nobis et Paulus duplici usus uocabulo, et donec quidem genti propriae ministrabat Saulus esset uocitatus, quod et magis appellationi patriae uernaculum /329/ uidebatur, Paulus autem appellatus est, cum gentibus praecepta conscripsit. Nam et hoc ipsum quod scriptura dicit, Saulus qui et Paulua, euidenter Pauli nomen ueteris appellationis fuisse designat. HIERONYMUS AD PAULAM ET EUSTOCHIUM IN EXPOSITIONE EPISTOLAE PAULI AD PHILEMONEM: Neque uero putandum est Saulum ante dictum esse, et non Saul, quia et de tribu Beniamin erat, in qua hoc nomen familiarius habebatur. Si quidem et ille Saul rex, persecutor Dauid, de tribu Beniamin fuit. Quod autem Saulus a nobis dicitur, non mirum est hebraea nomina ad similitudinem Graecorum et Romanorum casuum declinari, ut sicut pro Ioseph Iosephus et pro Iacob Iacobus, ita et pro Saul quisque Saulus in nostra lingua dicatur. ITEM DE PAULO ET BARNABA: Qui cum Paphum peruenissent, inuenerunt quemdam magum cum proconsule Sergio Paulo, qui acoaptia Barnaba et Paulo desiderabat Dei ab eis audire sermonem. Resistente itaque mago et a fide Sergium deprauante, Saulus, ait scriptura, qui et Paulus, repletus spiritu sancto, intuens in eum dixit: O fili diaboli, non desistis subuertere uias domini. Ecce manus domini super te, et eris caecus usque ad tempus. Confestimque cecidit super eum caligo, et circuiens quaerebat qui ei manum daret. Tunc proconsul credidit. Et cum a Papho nauigassent Paulus et qui cum eo erant, uenerunt Pamphiliae. Diligenter attende quando primum Pauli nomen acceperit. Ut enim Scipio subiecta Africa Africani sibi nomen assumpsit, ita et Paulus ad praedicationem gentium admissus a primo ecclesiae spolio proconsule Sergio Paulo uictoriae suae trophaea retulit erexitque uexillum, ut Paulus diceretur e Saulo. Si autem et interpretatio nominis quaeritur, Paulus in Hebraeo mirabilem sonat. Reuera mirum ut post Saul, quod interpretatur rex petitus, eo quod ad uexandum ecclesiam fuisset a diabolo postulatus, de persecutore uas fieret electionis. IDEM SUPER EPISTOLAS PAULI: Sicut in aliorum sanctorum, id est Abrahae, Petri et caeterorum, profectu et incremento /3330/ mutate sunt nomina, ut essent etiam ipso nomine noui, ita et Paulus in gratia proficiens nomen ipsum mutauit. AUGUSTINUS CONFESSIONUM LIB. VIII: Ipse minimus apostolorum, cum Paulus proconsul per eius militiam sub iugum Christi tui esset missus, ipse quoque ex Saulo Paulus uocari amauit ob tam magnum insigne uictoriae. IDEM DE SPIRITU ET LITTERA: Paulus cum Saulus prius uocaretur non ob aliud, quantum mihi uidetur, hoc nomen elegit nisi ut se ostenderet paruum tanquam minimus apostolorum contra superbos et de suis operibus praesumentes pro commendanda Dei gratia. IDEM IN PSALMO LXXI: Primo Saulus, deinde Paulus, id est primo superbus, postea humilis. Saul rex superbus fuit. Ex Saulo factus est Paulus, ex superbo modicus. Paulum enim modicum est. Audi, quomodo fuerit Saulus, et quomodo sit Paulus: Qui fui, inquit, perseautor et blasphemua et iniuriosus. Audisti Saulum, audi et Paulum: Ego enim sum. inquit, minimus apostolorum, qui non sum dignus uecari apostolus, quia persecutus sum ecclesiam Dei; sed gratia Dei sum id quod sum. Minimus in se, grandis in Christo. Q. 099: QUOD IACOBUS IUSTUS, FRATER DOMINI, FILIUS FUERIT IOSEPH SPONSI MARIAE ET CONTRA. AMBROSIUS IN EPISTOLA AD GALATAS: Nisi Iacobum fratrem domini. Iacobus iste constitutus erat ab apostolis episcopus Hierosolymae. Fuit autem filius Ioseph qui nuncupatus est pater domini. Unde et frater domini appellatus est. ECCLESIASTICA HISTORIA, LIB. II, CAP. I: Iacobum qui dicebatur frater domini pro eo quod esset filius Ioseph qui Christi quasi pater habebatur, quondam desponsata ei fuerat uirgo Maria. GREGORIUS TURONENSIS HISTORIARUM LIB. I, CAP. XXII: Fertur Iacobus apostolus, /331/ cum dominum iam mortuum uidisset in cruce, detestasse ac iurasse nunquam se comesurum panem nisi dominum cerneret resurgentem. Tertia demum die rediens dominus spoliato Tartaro cum triumpho Iacobo se ostendens ait, Surge, Iacobe, comede, quia iam a mortuis resurrexi. Hic est Iacobus iustus, quem fratrem domini nuncupant pro eo quod Ioseph fuerit filius ex alia uxore progenitus. HIERONYMUS DE ILLUSTRIBUS VIRIS CAP. II: Iacobus qui appellatur frater domini, cognomento iustus, ut nonnulli existimant, filius Ioseph ex alia uxore, ut autem mihi uidetur Mariae, sororis matris domini, cuius Iohannes in libro suo meminit, filius, post passionem domini statim ab apostolis Hierosolymorum episcopus ordinatur. IDEM ADVERSUS HELVIDIUM: Possumus hac existimationis possibilitate contendere plures quoque uxores habuisse Ioseph, et de his esse uxoribus fratres domini, quod plerique non tam pia quam audaci temeritate confingunt. Tu dicis Mariam uirginem non mansisse. Ego mihi plus uendico, etiam ipsum Ioseph uirginem fuisse per Mariam, ut ex uirginali coniugio uirgo filius nasceretur. Si enim in uirum sanctum fornicatio non cadit, et aliam eum uxorem habuisse non scribitur (Mariae autem quam maritus putatus est habuisse, custos fuit potius), relinquitur uirginem eum mansisse cum Maria, qui pater domini meruit appellari. IDEM CXXX CAP. MATTH.: Quidam sequentes deliramenta apocryphorum suspicantur fratres domini foris stantes esse filios Ioseph de quodam muliercula. Sed consobrinos saluatoris fratres eius hic intelligere debemus, scilicet liberos materterae eius, id est matris Iacobi minoris et Iudae et Ioseph. IDEM IN EPiSTOLA AD GALATAS: Iacobus frater domini dicitur, quoniam de Maria Cleophae, sorore matris domini, natus esse monstratur. /332/ Q. 100: QUOD IACOBUS IUSTUS, FRATER DOMINI, PRIMUS FUERIT EPISCOPUS HIEROSOLYMAE ET CONTRA. ECCLESIASTICA HISTORIA LIB. II, CAP. I: Duos autem fuisse Iacobos constat, unum, qui de pinna templi deiectus fullonis uecte percussus est et morti traditus. Alius autem est ille qui ab Herode capite caesus est. Hunc, inquam, Iacobum, qui iustus cognominatus est ab antiquis uirtutum merito et insignis uitae priuilegio, primum historiae tradunt suscepisse ecclesiae quae Hierosolymis est sedem, sicut Clemens in VI dispositionum libro asserit dicens: Petrus et Iacobus et Iohannes post assumptionem saluatoris quamuis ab ipso fuerint omnibus paene praelati, tamen non sibi uendicant principatus gloriam sed Iacobum, qui dicebatur iustus, apostolorum episcopum statuunt. EX PRAEFATIONE NICAENI CONCILII: Nam et Hierosolymitanus episcopus ab omnibus habetur honorabilis, maxime quoniam illic primus beatissimus Iacobus, qui dicebatur iustus, qui etiam secundum carnem frater domini nuncupatus est, a Petro Iacobo et Iohanne apostolis est ordinatus episcopus. HIERONYMUS DE ILLUSTRIBUS VIRIS CAP. II: Iacobus qui appellatur frater domini, cognomento iustus, post passionem domini statim ab apostolis Hierosolymorum episcopus ordinatur. AMBROSIUS IN EPISTOLA AD GALATAS: Nisi Iaeabum fratrem domini. Iacobus iste constitutus erat ab apostolis episcopus Hierosolymae. IDEM SUPER LUCAM: Sunt aliqui hic stantes qui non gustabunt mortem, donec uideant regnum Dei. Neque enim Petrus mortuus est nec Iacobus et Iohannes, filii tonitrui, quibus in uisum gloriae caelestis assumptis non praeualent terrena sed subiacent. ITEM: Solos enim tres istos duxit in montem. ITEM: Tres autem soli et tres electi domini. Ad montem Petrus ascendit, /333/ qui craues regni caelorum accepit, Iohannes, cui committitur mater, Iacobus, qui primus solium sacerdotale conscendit. Q. 101: QUOD IACOBUS IUSTUS, FRATER DOMINI, PRIMAM DE VII CANONICIS EPISTOLAM SCRIPSERIT ET CONTRA. ECCLESIASTICA HISTORIA LIB. II, CAP. XXII: De Iacobo iusto, cuius illa habetur epistola quae prima scribitur inter eas quae catholicae appellantur. HIERONYMUS DE ILLUSTRIBUS VIRIS CAP. II: Iacobus, qui appellatur frater domini, unam tantum scripsit epistolam, quae de VII canonicis est. ISIDORUS DE VITA ET OBITU SANCTORUM PATRUM: Iacobus, filius lebedaei, frater Iohannis, quartus in ordine, duodecim tribubus quae sunt in dispersione gentium scripsit, atque Hispaniae et occidentalium locorum gentibus euangelium praedicauit, et in occasum mundi lucem praedicationis infulsit. Hic ab Herode tetrarcha gladio caesus occubuit, sepultus in techa marmorica. Q. 102: QUOD PHILIPPUS DIACONUS ET PHILIPPUS APOSTOLUS IDEM NON FUERINT ET CONTRA. ACTUS APOSTOLORUM: Conuocantes autem duodecim multitudinem discipulorum dixerunt: Non est aequum nos derelinquere uerbum Domini et ministrare mensis. Considerate ergo, fratres, uiros ex uobis bond testimonii septem plenos spiritu sancto et sapientia, quos constituamus super hoc opus. Nos uero orationi et ministerio uerbi instantes erimus. Et placuit sermo coram omni multitudine, et elegerunt Stephanum uirum plenum fide et spiritu sancto et Philippum et Prochorum etc. ITEM: Facta est autem in illa die persecutio magna in ecclesia quae erat Hierosolymis, /334/ et omnes dispersi sunt per regiones Iudaeae et Samariae praeter apostolos. Saulus uero deuastabat ecclesiam per domos intrans, et trahens uiros ac mulieres tradebat in custodiam. Igitur qui dispersi erant pertransibant euangelizantes uerbum. Philippus autem descendens in ciuitatem Samariae praedicabat illis Christum. Intendebant autem turbae his quae a Philippo dicebantur, unanimiter audientes et uidentes signa quae faciebat. ITEM: Cum autem audissent apostoli, qui erant Ierosolymis, quia recepit Samaria uerbum Dei, miserunt ad eos Petrum et Iohannem. Qui cum uenissent, orauerunt pro ipsis ut acciperent spiritum sanctum. Nondum enim in quemquam illorum uenerat sed baptizati tantum erant in nomine domini Iesu. Tunc imponebant manus super illos, et accipiebant spiritum sanctum. ITEM MULTIS INTERPOSITIS LUCAS, QUI HAEC SCRIPSIT, DE SE ET PAULO AIT: Alia autem die profecti uenimus Caesaream, et intrantes domum Philippi euangelistae, qui erat unus de septem, mansimus apud eum. Huic autem erant filiae quattuor uirgines prophetantes. BEDA IN EISDEM ACTIBUS APOSTOLORUM: Philippus autem descendens in ciuitatem Samariae. Philippus de numero disseminatorum fuit, qui primus Samariae Christum praedicauit. ITEM POST ALIQUA: Philippus, qui Samariae euangelizabat, unus de septem fuit. Si enim apostolus esset, manum imponere posset, ut spiritum acciperent, quod solis episcopis licet. Nam presbyter siue praesente episcopo siue absente cum baptizat, chrismate inungit quod ab episcopo consecratum est, non tamen frontem oleo signat, quod solus episcopus facit, cum tradit spiritum paraclitum baptizatis. ITEM: Donec ueniret caesaream. Caesaream Palaestinae dicit, /335/ ubi infra domum describitur habuisse, quae usque hodie monstratur, nec non et cubiculum quattuor filiarum eius uirginum prophetantium. RABANUS IN EISDEM ACTIBUS APOSTOLORUM: Cum uero credidisset Philippo euangelizanti. Dicunt quidam istum Philippum fuisse apostolum et unum de duodecim sed non uidetur uerum secundum seriem huius libri. ITEM: Spiritus domini rapuit Philippum uel spiritus irruit in eunuchum fortiter, sicut et in apostolos uenit. Quanto fides fortior tanto spiritualis impetus maior; ex hoc quod spiritus irruit in eunuchum, dicitur Philippum apostolum fuisse, a quo tamen nec manus impositionem nec spiritus sancti inuocationem legimus factam. Unde apparet in primitias gentium non manus impositione, nec inuocatione sed sponte spiritum descendisse, ut apostoli contra Iudaeos accusantes eos excusationem haberent, quia gentes baptizabant. Quis enim posset prohibere spiritum domini, aut quis arceret ab aqua, in quo spiritus descenderat? ITEM: Huic autem erant fitiae quattuor uirgines prophetantes. Alibi filiae Philippi apostoli prophetissae leguntur fuisse sed ueritati huius loci non est contradicendum nisi fortasse uterque filias habuisse prophetissas intelligatur. USUARDUS IN MARTYROLOGIO, KALENDIS MAIIS: Natalis apostolorum Philippi et Iacobi, ex quibus Philippus postquam paene Scythiam ad fidem Christi conuertisset, apud Ierapolim, Asiae ciuitatem, glorioso fine quieuit. ITEM, VIII ID. IUN: Natalis beati Philippi, qui fuit unus de septem diaconibus. Hic signis et prodigiis inclitus apud Caesaream requieuit, iuxta quem tres uirgines filiae ipsius prophetissee tumulatae iacent. Nam quarta filia illius plena spiritu sancto in Epheso occubuit. ISIDORUS IN LIB. DE ORTU ET OBITU PATRUM, DE PHILIPPO APOSTOLO: In Ierapoli, Frigiae prouinciae urbe, /336/ crucifixus lapidatusque obiit. Cadauer eius simul cum filiabus suis requiescit. EUSEBIUS CAESARIENSIS EPISCOPUS IN ECCLESIASTICA HISTORIA LIB. III, CAP. XXIX: Igitur quia de uita et exitu Petri uel Pauli in superioribus explanauimus sed et tempus Iohannis, quo uita excessit, ex parte iam diximus, nunc etiam de loco quietis eius secundum fidem Polycratis, Ephesii episcopi, edocere conueniens puto. Hic etenim Polycrates Victori, episcopo urbis Romae, scribens et ipsius et Philippi apostoli ac filiarum eius pariter meminit dicens, sicut iam superius inseruimus, quod magna lumina in Asiae partibus dormierunt, quae suscitabit dominus in nouissimo die aduentus sui, cum ueniet in gloria et requiret omnes sanctos suos. Dico autem de Philippo, inquit, qui fuit unus ex apostolis qui dormiuit apud Ierapolim; sed et duse eius filiae inibi uirgines consenuere. Et alia eius filia spiritu sancto repleta permansit apud Ephesum et Iohannes ille, qui supra pectus domini recumbebat, qui fuit sacerdos Dei, pontificale petalum gestans, et martyr et doctor optimus, apud Ephesum dormiuit. Haec etiam de locis, in quibus requiescunt in somno pacis, adiecisse sufficiat. Sed et Gaius, cuius ante mentio facta est in dialogo suo, quem cum Proculo disputans scribit, de filiabus Philippi simul et obitu ipsius consonis uocibus memorat dicens, Post haec autem quattuor fuerunt Philippi filiae, cuius sepulcrum extat apud Ierapolim, Asiae urbem, una cum filiabus suis. De his autem et Lucas in Actibus apostolorum meminit, cum adhuc apud Caesaream degerent. Dicit ergo ita: Venimus, inquit, Caesaream et ingressi in domum Philippi euangelistae, qui erat ex septem, mansimus apud eum. Huic autem erant uirgines filiae quattuor prophetantes. Q. 103: QUOD OMNES APOSTOLI EXCEPTO IOHANNE UXORES HABUERINT ET CONTRA. EUSEBIUS CAESARIENSIS EPISCOPUS IN ECCLESIASTICA /337/ HISTORIA LIB. III, CAP. XXVIII: Clemens sane hic, cuius uoces annotauimus, scribens aduersum eos qui nuptias spernunt, inter caetera etiam haec dicit: An et apostolos improbant? Petrus enim ac Philippus et uxores habuerunt, et filias etiam uiris nuptum dederunt. Sed et Paulum non taedet apostolum in quodam epistola sua mentionem uel salutationem facere comparis suae, quam se ideo negat circumducere, ut ad praedicationem euangelii expeditior fiat. AMBROSIUS IN II EPISTOLA AD CORINTHIOS: Omnes apostoli exceptis Iohanne et Paulo uxores habuerunt. HIERONYMUS AD EUSTOCHIUM VIRGINEM: De uirginibus, inquit apostolus, praeceptum domini non habeo, quod, et ipse ut esset uirgo, non fuit imperii sed propriae uoluntatis. Neque enim audiendi sunt qui eum uxorem habuisse confingunt, cum suadens perpetuam castitatem intulerit: Volo autem omnes homines esse sicut me ipsum. Et in alio loco: Nunquid non habemus potestatem mulieres circumducendi, sicut et caeteri apostoli? IDEM DE ILLUSTRIBUS VIRIS: Iacobus, frater domini, uinum et siceram non bibit, ex utero matris sanctus fuit, carnem nullam comedit, nunquam tonsus est nec unctus nec usus balneo; genua eius creduntur traxisse camelorum duritiam. IDEM CONTRA IOVINIANUM: Iacobus, frater domini, fuit perpetuae uirginitatis, ut Iosephus quoque refert. Ipse scribit in epistola sua: Nolite errare, fratres. Omne datum optimum etc. Virgo uirginitatem docet, quia omne perfectum desursum descendit ubi non sunt nuptiae. HAIMO IN I EPISTOLA AD CORINTHIOS: Volo autem omnes homines esse sicut me ipsum, id est, si fieri posset, uellem omnes homines esse uirgines, sicut ego sum, et amare uirginitatem, sicut ego amo. /338/ Q. 104: QUOD IN FIGURIS QUATTUOR ANIMALIUM MATTHAEUS PER HOMINEM MARCUS PER LEONEM PRAESIGNATUS SIT ET E CONVERSO. EX GENERALI PRAEFATIONE HIERONYMI IN QUATTUOR EVANGELIA: Haec igitur quattuor euangelia multo ante praedicta et Ezechielis quoque uolumen probat, in quo prima uisio ita contexitur. Et in medio similitudo quattuor animalium, et uultus eorum facies hominis et facies leonis et facies uituli et faotes aquilae. Prima hominis facies Matthaeum significat, qui quasi de homine exorsus est scribere: Liber generationis Iesu Christi, filii Dauid, filii Abraham. Secunda Marcum, in quo uox leonis in heremo rugientis auditur, uox clamantis in deserto: parate uiam domini, reotas facite uias eius. Tertia uituli, quae euangelistam Lucam a lacharia sacerdote sumpsisse initium praefigurat. Quarta Iohannem euangelistam, qui assumptis pennis aquilae et ad altiora festinans de uerbo Dei disputat. Unde et apocalypsis introducit quattuor animalia plena oculis dicens: Animal primum simile leoni, et secundum simile uitulo, et tertium simile homini, et quartum simile aquilae uolanti. Quibus cunctis perspicue ostenditur, quattuor tantum debere euangelia suscipi. EX QUADAM EIUS ALIA PRAEFATIONE, QUAE SIC INCIPIT, IMPRIMIS QUAERENDUM EST: Quattuor euangelistae quid significant? Matthaeus faciem hominis, Lucas uituli, Marcus leonis, Iohannes aquilae; Dominus Iesus Christus totum impleuit, homo nascendo, uitulus immolando, leo resurgendo, aquila ascendendo. AUGUSTINUS DE CONCORDIA EVANGELISTARUM LIB. I: Unde mihi uidentur qui ex apocalypsi illa quattuor animalia ad intelligendos quattuor euangelistas interpretati sunt, probabilius aliquid attendisse illi qui leonem in Matthaeo, hominem in Marco, uitulum in Luca, aquilam in Iohanne intellexerunt, quam illi qui hominem Matthaeo, aquilam Marco, uitulum Lucae, leonem Iohanni tribuerunt. De principiis enim librorum quandam coniecturam capere /339/ uoluerunt, non de tota intentione euangelistarum, quae magis tota fuerat perscrutanda. Multo enim congruentius ille qui regiam Christi personam maxime commendauit, per leonem accipitur. Quod autem per uitulum Lucas significatus sit, neutri dubitauerunt. Marcus ergo, qui neque stirpem regiam neque sacerdotalem uel cognationem uel consecrationem narrare uoluit, et tamen in eis uersatus ostenditur, quae homo Christus operatus est, tantum hominis figura in illis quattuor animalibus significatus uidetur. BEDA SUPER APOCALYPSIM: Et animal primum simite leoni etc. Haec animalia multifarie interpretantur. Beatus autem Augustinus iuxta ordinem libri istius Matthaeum in leone dicit intelligi, qui regiae dignitatis in Christo prosapiam narrat, qui et uicit leo de tribu Iuda. Catulus enim leonis Iuda, et in quo ut rex a rege timetur, a magis adoratur, ubi etiam rex cum seruis rationem ponit, rex nuptias filio fecit, et ad ultimum segregat oues ab haedia Facies uero hominis Marcum significat, qui nihil de regali uel sacerdotali domini potentia locutus, tantum hominis Christi gesta simpliciter narrat etc. IDEM IN PROLOGO EXPOSITIONIS SUAE SUPER LUCAM: Quod uero ais mouere quosdam quare in apocalypsi noua interpretatione Matthaeum leoni, Marcum homini assignare uoluerim, intueri debuerant quicumque illi sunt quos hoc mouet, quia non mea noua sed antiqua patrum explanatione traditum dixi. Neque enim mihi a me ipso ita uisum sed ita a beato Augustino expositum fuisse memoraui, et paucis etiam unde hoc affirmaret adiunxi. Q. 105: QUOD EADEM MARIA TAM CAPUT DOMINI QUAM PEDES UNXERIT ET CONTRA. EX HOMILIA IOHANNIS EPISCOPI DE PRODITIONE IUDAE: Tunc abiit unus de duodecim etc. Ante proditionis tempus, ante traditionis horam accessit meretrix uas alabastrum manibus portans, et unguentum domini capiti supra effudit; /340/ paulo ante meretrix subito pudica processit, et quando prostituta lupanar exiuit, tunc discipulus Gehennam intrauit. Quando illa mercedem sui corporis abdicabat, tunc iste pretium magistri sanguinis postulabat. Quando illa osculabatur pedes, ut susciperetur, tunc iste domini labia osculabatur, ut proderet. Ideo dixi tunc ut non magistrum infirmitatis accuses, quoniam discipulum reperis proditorem. Magis etenim uirtutem doctoris ostendit, qui et meretrices ad obediendum conuolare perfecit. Quid igitur qui meretricum mores ualuit commutare, discipulum non retinere? Valde, inquam, et incunctanter ualuit retinere sed necessitate nolebat bonum efficere. HIERONYMUS SUPER OSEE IN PROLOGO: Haec est mulier meretrix et adultera quae in euangelio pedes domini lauit, crine detersit, et confessionis suae honorauit unguento; indignantibusque discipulis et maxime proditore quod non fuisset uenditum et pretium illius in alimentum pauperum distributum, dominus respondit: Quid molesti estis mulieri? Opus bonum operata est in me. Pauperes enim semper hababitis uobiscum, me autem non semper. Et ne putaretur leue esse quod fecerat, et nardum pisticum, id est unguentum fidelissimum, ad aliud quid et non ad ecclesiam referendum, dat nobis occasionem intelligentiae, et magna fidei praemia repromittit, dicens: Amen, amen dico uobis, ubicumque praedicatum fuerit hoc euangelium in toto mundo, dicetur et quod haec fecerit, in memoriam eius. BEDA SUPER LUCAM LIB. III: Et ecce mulier, quae erat in ciuitate peccatrix etc. Quidam dicunt hanc eandem non esse mulierem quae imminente dominica passione caput pedesque eius unguento perfudit, quia haec lacrimis lauerit et crine pedes terserit et manifeste peccatrix appelletur. De illa autem nihil tale scriptum sit, nec potuerit statim capite domini meretrix digna fieri. Verum qui diligentius inuestigant, inueniunt eandem mulierem, Mariam uidelicet Magdalenam, sororem Lazari, sicut Iohannes narrat, bis eodem functam /341/ obsequio. Semel quidem hoc loco cum primo accedens remissionem meruit peccatorum, secundo autem in Bethania non iam peccatrix sed sancta, non solum pedes sed et caput eius unxisse reperitur. Quod et regulae allegoriae pulcherrime congruit. Quia et unaquaeque fidelis anima prius et domini pedes humiliata peccatisque absoluenda curuatur, deinde augescentibus per tempora meritis laetae fidei flagrantia domini quasi caput odore perfundit aromatum. IDEM IN HOMILIA FERIAE TERTIAE POST RAMIS PALMARUM: Altera soror Lazari Maria in magnae dilectionis indicium accepit libram unguenti, nardi pistici preciosi, et unxit pedes Iesu et extersit capillis suis. Sed prius notandum quod, sicut narrantibus Matthaeo et Marco didicimus, non solum pedes domini Maria sed et caput nardo perfudit. Nec dubitandum est quod et ipsa sit mulier quae, sicut Lucas refert, quondam peccatrix ad dominum cum alabastro uenit unguenti, et stans retro secus pedes eius, lacrymis coepit rigare pedes eius et capillis suis tergebat et osculabatur et unguento ungebat. HIERONYMUS DAMASO SECUNDO TRACTATU SUPER CANTICA CANTICORUM: Loquitur euangelium quia uenit mulier habens alabastrum unguenti, nardi pistici preciosi, non illa peccatrix sed sancta, de qua nunc mihi sermo est. Scio quippe Lucam de peccatrice, Matthaeum uero et Iohannem et Marcum non de peccatrice dixisse. Venit ergo non peccatrix illa sed sancta, cuius nomen quoque Iohannes inseruit, habens alabastrum unguenti preciosi, et effudit super caput Iesu. In figura ergo istius quae nunc loquitur: Nardus mea dedit odorem suum, illa super caput Domini fudit unguentum. Q. 106: QUOD SINE BAPTISMO AQUAE NEMO IAM SALVARI POSSIT ET CONTRA. SECUNDUM IOHANNEM: Respondit Iesus: Amen, amen dico tibi nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu /342/ sancto, non potest introire in regnum Dei. AMBROSIUS DE SACRAMENTIS SERMONE I: Cognosce quod aqua non mundat sine spiritu sancto. Ideoque legisti quod tres testes in baptismate unum sins, aqua, sanguis et spiritus, quia si unum horum detrahas, non stat baptismatis sacramentum. Quid enim aqua sine cruce Christi? Elementum commune sine ullo sacramenti effectu. Nec iterum sine aqua regenerationis mysterium est. Nisi enim quis renatus fuerit ex aqua etc. Credit autem et catecuminus in crucem domini sed nisi baptizatus fuerit in nomine patris et filii et spiritus sancti, remissionem non potest accipere peccatorum nec spiritalis gratiae munus haurire. AUGUSTINUS IN LIBRO DE NATURA ET GRATIA: In eo quod dictum est, per unius iustitiam in omnes homines in iustificationem uitae, nullus praetermissus est. Non quia omnes in eum credunt et baptismo eius abluuntur sed quia nemo iustificatur nisi in eum credat et baptismo eius abluatur. IDEM DE CORREPTIONE ET GRATIA: Ut immorer etiam in baptismate paruulorum, quod nullus istorum potest dicere cur illi paruulo detur, illi non, cum sit utrumque in potestate Dei et sine illo sacramento nemo intret in regnum Dei. RESPONSIONES PROSPERI AD RUFINUM CAP. IX: Non sufficit hominum redemptioni crucifixum esse Christum, nisi commoriantur ei et sepeliantur in baptismo. Alioquin nato saluatore et crucifixo pro omnibus nobis non fuerat necessarium ut renasceremur et similitudini mortis eius complantaremur. Sed cum sine hoc sacramento nemo hominum salutem consequatur, non est saluatus cruce Christi qui non est crucifixus in Christo. Non est autem crucifixus in Christo qui non est membrum corporis Christi. Nec est membrum corporis Christi qui non per aquam et sanguinem induit Christum. SECUNDUM MATTHAEUM: Qui autem perdiderit animam suam propter me /343/ inueniet eam. ITEM: Omnis ergo qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et ego eum coram patre meo. AUGUSTINUS DE CIVITATE DEI, LIB. XIII: Qui enim dixit, si quis non renatus fuerit ex regnum caelorum, alia non minus generaliter aqua et spiritu, non intrabit in sententia istos fecit exceptos, ubi ait: Qui me confessus fuerit etc. et in alio loco: Qui perdiderit animam suam propter me, inueniet eam. IDEM DE FIDE AD PETRUM: Ex illo tempore, quo saluator dixit, si quis non renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei, absque sacramento baptismatis praeter eos, qui in ecclesia catholica sine baptismate sanguinem fundunt, nec regnum caelorum potest quisque accipere, nec uitam aeternam. GENNADIUS DE ORTHODOXA FIDE ECCLESIASTICORUM DOGMATUM: Nullum catecuminum quamuis in bonis operibus defunctum, uitam aeternam habere credimus, excepto martyrio. Baptizandus confitetur fidem suam coram sacerdote. Hoc et martyr coram persecutore facit. Ille manus impositione pontificis accipit spiritum sanctum, hic habitaculum efficitur spiritus sancti, dum non est ipse qui loquitur sed spiritus patris, qui in ipso loquitur. Ille communicauit eucharistiae in commemoratione mortis domini, hic ipsi Christo commoritur. AUGUSTINUS DE UNICO BAPTISMO LIB. IV: Baptismi uicem aliquando implere passionem de latrone illo cui non baptizato dictum est: Hodie mecum eris in paradiso, beatus Cyprianus non leue documentum assumit, quod etiam atque etiam considerans inuenio non tantum passionem /344/ pro nomine Christi id quod ex baptismo deerat posse supplere sed etiam fidem conuersionemque cordis, si forte ad celebrandum mysterium baptismi in angustiis temporum succurri non potest. Neque enim latro ille pro nomine Christi crucifixus est sed pro meritis facinorum suorum nec quia credidit passus est sed dum patitur, credidit. Quantum itaque ualeat etiam sine uisibili baptismi sacramento, quod ait apostolus: Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem, in illo latrone declaratum est. Sed tunc impletur uisibiliter, cum mysterium baptismi non contemptus religionis sed articulus necessitatis excludit. Et sicut in illo latrone quod de baptismi sacramento defuerat compleuit omnipotentis benignitas quia non superbia uel contemptu sed necessitate defuerat, sic in infantibus, qui baptizati moriuntur, eadem gratia omnipotentis explere credenda est, quod non ex impia uoluntate sed ex aetatis indigentia nec corde credere ad iustitiam possunt nec ore confiteri ad salutem. Ideo cum pro eis oratur, ut impleatur erga eos celebratio sacramenti, ualet utique ad eorum celebrationem, quia ipsi respondere non possunt. Alienum quippe opus est, cum credit per alterum, sicut alienum opus fuit, cum peccauit in altero. ITEM: Sicut autem in latrone per necessitatem baptismus corporaliter defuit, perfecta salus est, quia per pietatem spiritualiter affuit; sic cum et ipsa praesto est, si per necessitatem desit quod latroni affuit, perficitur salus. Quod traditum tenet uniuersitas ecclesiae, cum baptizantur paruuli infantes, qui certe nondum possunt credere ad iustitiam et ore confiteri ad salutem, quod latro potuit, quin etiam flendo et uagiendo, cum in eis mysterium celebratur, ipsis mysticis uocibus obstrepunt, et nullus Christianorum dixerit eos inaniter baptizari. ITEM: Quibus rebus omnibus ostenditur aliud esse baptismi sacramentum, aliud conuersionem cordis sed salutem hominis ex /345/ utroque compleri; nec si unum horum defuerit, ideo consequens esse putare debemus ut et alterum desit, quia et illud sine isto potest esse, ut in infante, et istud sine illo potuit esse in latrone, Deo complente siue in illo siue in isto quod non uoluntate defuisset, cum uero ex uoluntate alterum horum defuerit, reatu hominem inuolui. Et baptismus potest inesse, ubi conuersio cordis defuerit. Conuersio autem cordis potest quidem inesse non percepto baptismo, sed contempto non potest. Neque ullo modo dicenda est conuersio cordis ad Deum, cum Dei sacramentum contempnitur. IDEM IN SECUNDO RETRACTATIONUM: Cum dicerem "uicem baptismi posse habere passionem," non satis idoneum posui illius latronis exemplum, quia utrum non fuerit baptizatus incertum est. ITEM: Quod dixi, "latro ille nec ipsum baptismum acceperat," hoc et alios rectores sanctae ecclesiae ante nos posuisse in suis libris inuenimus. Sed quibus documentis satis possit ostendi quod non fuerit baptizatus, ignoro. ITEM: De latrone quod non fuerit uisibiliter baptizatus quasi certum posui, cum sit incertum magisque baptizatum fuisse credendum est, sicut postea disputaui. IDEM DE ORIGINE ANIMAE LIBRO I AD VINCENTIUM VICTOREM: Noli credere, noli dicere infantes, antequam baptizentur morte praeuentos peruenire posse ad originalium indulgentiam peccatorum, si uis esse catholicus. Exempla enim quae te fallunt, uel de latrone qui dominum est confessus in cruce, uel de fratre sanctae Perpetuae Dinocrate, nihil tibi ad huius erroris sententiam suffragantur. Latro quippe ille, quamuis potuerit iudicio diuino inter eos deputari qui martyrii confessione /346/ purgantur, tamen etiam utrum non fuerit baptizatus ignoras. Nam ut omittam quod creditur aqua simul cum sanguine exiliente de latere domini iuxta confixus potuisse perfundi atque huiusmodi baptismo sanctissimo dilui, quid si in carcere fuerat baptizatus, quod postea ex persecutionis tempore nonnulli clanculo impetrare potuerunt? Quid et si antequam teneretur? Nam si eos, de quibus scriptum non est utrum fuerint baptizati, sine baptismo de hac uita recessisse contendimus, ipsis calumniamur apostolis, qui praeter apostolum Paulum quando baptizati fuerint ignoramus. Sed si ipsos baptizatos esse per hoc nobis innotescere potuit quod Petro dominus ait, qui lotua eat, non indiget, nisi ut pedea lauet; quid de aliis dicemus, de quibus uel tale nihil legimus dictum, de Barnaba, de Timotheo, de Tito, de ipsis euangelistis Marco et Luca, de innumerabilibus caeteris, quos absit ut baptizatos esse dubites, quamuis non legamus? Dinocrates autem septennis puer, in quibus annis pueri cum baptizantur iam symbolum reddunt et pro se ipsis ad interrogata respondent, cur non tibi uisus fuerit baptizatus, potuisse ab impio patre ad gentilium sacrilegia reuocari et ob hoc fuisse in poenis, de quibus sorore orante liberatus est, nescio. Neque enim et ipsum uel nunquam fuisse Christianum uel catecuminum fuisse legisti, quamquam ipsa lectio non sit in eo canone scripturarum unde in huiusmodi quaestionibus testimonia proferenda sunt. IDEM AD SELEUCIUM: Scriptum est quando baptizatus est apostolus Paulus, et scriptum non est quando baptizati sint alii apostoli. Verumtamen ipsos etiam baptizatos intelligere debemus siue baptismo Iohannis siue, quod magis credibile est, baptismo Christi. De Petro autem intelligitur in eo quod a domino audiuit, /347/ qui lotua est non indiget, nisi ut pedea lauet. IDEM DE NATURA ET GRATIA: Ego dico paruulum natum in eo loco ubi ei non potuit per Christi baptismum subueniri, morte praeuentum idcirco talem fuisse, id est sine lauacro regenerationis exisse, quia esse aliud non potuit. Sed non eum absoluit apostolus, qui ait, per unum hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum more et ita in omnea hominea pertranaiit, in quo omnea peccauerunt. Recte ergo ea damnatione quae per uniuersam massam currit non admittitur in regnum caelorum, quamuis Christianus non solum non fuerit sed nec esse potuerit. HIERONYMUS AD HELIODORUM: Non facit ecclesiastica dignitas Christianum. Cornelius centurio adhuc ethnicus dono spiritus sancti mundatur. AMBROSIUS SUPER EPISTOLAM AD CORINTHIOS I: Scimus et spiritum sanctum sine menus impositione datum a Deo et non baptizatum consecutum remissionem peccatorum. IDEM IN EPISTOLA DE CONSOLATIONE MORTIS VALENTINIANI IMPERATORIS AD SORORES IPSIUS: Audio uos dolere, quod non accepit sacramenta baptismatis. Dicite mihi, qui etiam dudum hoc uoti habuit ut, cum in Italiam uenisset, initiaretur, et proxime baptizari se a me significauit et ideo praeteritis causis me acciendum putauit, non habet ergo gratiam, quam desiderauit, non habet quam poposcit? Et quia poposcit, accepit. Et ubi illud est: Iustus quacumque morte praeuentua fuerit, anima eius in requie erit. Solue igitur, pater sancte, munus seruo tuo. ITEM: Non metuebat hominibus displicere, ut tibi sold placeret in Christo. Qui habuit spiritum tuum, quomodo non accepit gratiam tuam? Aut si qua solemniter non sunt celebrate mysteria, hoc moues -- Ergo nec martyres, si catecumini fuerint, coronantur? Quod si suo abluuntur sanguine et hunc sue pietas /348/ abluit et uoluntas. ITEM: Et huic adhuc intercessionem adscisco cui remunerationem praesumo! Pio requiem poscamus affectu. ITEM: Doleo in te fili Gratiane, doleo etiam in te, fili Valentiniane! Tu per me putabas te eripi periculis, tu me non solum ut parentem diligebas sed ut redemptorem tui et liberatorem sperabas. Tu dicebas, Putasne, uidebo patrem meum? Speciosa de me uoluntas tua sed non efficax praesumptio. Ei mihi uana spes in homine! Ei mihi quod uoluntatem tuam non ante cognoui. Domine, quia nemo habet quod alii plus deferat quam quod sibi optat, non me ab illis post mortem separes quos in hac uita carissimos sensi. Domine, peto ut, ubi ego fuero, et illi aint mecum. Te quaeso, summe Deus, ut carissimos iuuenes matura resurrectione resuscites, ut immaturum hunc uitae istius cursum matura resurrectione compenses. EX VITA SANCTI GREGORII LIB. II, CAP. XLIV: Legitur quod beatissimus ille papa animam Traiani imperatoris gentilis defuncti precibus suis et lacrymis ab inferni cruciatibus liberauit, et quod ipse propter mansuetudinem praedicti iudicis ad sancti Petri basilicam peruenerit, ibique tam diu super errore tam clementissimi principis defleuisset, quousque responsum sequenti nocte accepisset, se pro Traiano fuisse auditum, ad quem quidem orationis ausum praedictus papa commotus fuisse ibidem perhibetur pro eo, quod, dum quodam tempore Traianus ad imminentis belli procinctum uehementissime festinaret, proclamante uidua quadam pro uindicta filii sui interfecti equo descendit nec antea discessit quam iudicium uiduae per semet ipsum egerit. Et notandum, quod non legitur Traiani animam in paradiso fuisse repositam, cum scriptum /349/ sit: nisi quia renatua fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest introire in regnum caelorum; sed simpliciter dicitur ab inferni cruciatibus liberauit cum ita possit anima et in inferno existere et inferni cruciatum per Dei misericordiam non sentire, sicuti unus Gehennae ignis ualet omnes peccatores pariter detinere sed non aequaliter exurere, ut quantum uniuscuiusque meruit culpa tantum sentiatur et poena. Non itaque Traianus adeptus est gloriam, etsi euaserit communem Gehennae poenam, nec intrat caelorum regnum, si euitet corporale incendium et mitissima illa paruulorum fruatur poena. Bene autem fortasse spiritali uiro ostensum est, hoc Traiani iustitiam et clementiam meruisse, cum pro retributione iustitiae hoc ipse fecisse cognoscatur. Cum enim praedictae uiduse proclamanti Traianus, si sanus reuerteretur e proelio uindictam se per omnia facturum responderet, uidua dixit, Si tu in proelio mortuus fueris quis mihi praestabit? Traianus respondit: Ille qui post me imperabit. Vidua dixit, Et quid tibi proderit, si alter mihi iustitiam fecerit? Traianus respondit, Utique, nihil. Et uidua, Nonne, inquit, tibi melius est ut tu mihi iustitiam facias et tu pro hoc mercedem tuam recipias, quam alteri hanc transmittas? Tunc Traianus ratione pietateque pariter commotus equo descendit et peregit iudicium. HIERONYMUS AD RUSTICUM: Nequaquam gentilis plangendus est atque Iudaeus, qui in ecclesia non fuerunt et semel mortui sunt, de quibus saluator ait: dimitte mortuea ut acpeliant mortuca auoa sed hi qui per scelera egrediuntur de ecclesia et nolunt ultra reuerti ad eam damnatione uitiorum. AUGUSTINUS LIB. I DE BAPTISMO PARVULORUM: Sicut per unum omnes ad condemnationem, sic per unum omnes ad iustificationem. Nec est ullus ulli medius locus, ut possit esse /350/ nisi cum diabolo, qui non est cum Christo. IDEM IN LIBRO DE FIDE AD PETRUM: Firmissime tene et nullatenus dubites non solum homines iam ratione utentes uerum etiam paruulos, qui siue in uteris matrum uiuere incipiunt et ibi moriuntur siue iam nati sine sacramento baptismatis, quod datur in nomine patris et filii et spiritus sancti, de hoc saeculo transeunt, ignis aeterni supplicio sempiterno puniendos. Quia etsi peccatum propriae actionis nullum habuerunt, originalis tamen peccati damnationem carnali conceptione et natiuitate traxerunt. ITEM: Firmissime tene et nullatenus dubites, exceptis illis qui pro nomine Christi suo sanguine baptizantur, nullum hominem accepturum uitam aeternam qui non hic a malis suis fuerit per paenitentiam fidemque conuersus et per sacramentum fidei et paenitentiae, id est per baptismum, liberatus. Et maioribus quidem necessarium esse et paenitentiam de malis suis agere et fidem catholicam secundum regulam uirtutis tenere et sacramentum baptism) accipere. Paruulis uero, qui nec propria uoluntate credere nec pacnitentiam pro peccato quod originaliter trahunt agere possum, sacramentum fidei, quod est sanctum baptisma, quamdiu rationis aetas eorum capax esse non potest, sufficere ad salutem. EX EPISTOLA SIRITII PAPAE CAP. XIII: Qui in uino pro maxima necessitate baptizat ut aeger non periclitetur. pro tall re nulla ei adscribitur culpa. Si uero aqua aderat et necessitas talis non urgebat, hi communione priuentur et paenitentiae submittantur. Homo uero ille si in sancta trinitate baptizatus est in eo baptismo remaneat. /351/ Q. 107: QUOD OMNIA PECCATA BAPTISMUS DELEAT TAM ORIGINALIA SCILICET QUAM PROPRIA ET CONTRA. AUGUSTINUS IN ENCHIRIDION: Nullus est qui non peccato moriatur in baptismo sed paruuli tantum originali. Maiores autem etiam his omnibus quaecumque male uiuendo addiderunt ad illud quod nascendo traxerunt. IDEM IN PRIMO DE CIVITATE DEI, DE HIS QUI SE OCCIDUNT: Quam causam si uoluerimus admittere, eo usque progressa perueniet, ut hortandi sint homines tune se potius interimere cum lauacro sanctae regenerationis abluti uniuersorum remissionem acceperint peccatorum. Tunc enim tempus est cauendi omnia future peccata cum sunt omnia delete praeterita. ITEM: O menses amentes! quis est hic tantus non error sed furor? GENNADIUS DE ORTHODOXA FIDE: Baptizatus suam fidem confitetur coram sacerdote; hoc idem martyr coram persecutore facit. Illi omnia peccata remittuntur; isti extinguntur. EX CONCILIO CARTHAGINENSI, CAP. 1: Qui episcopus ordinandus est, ante examinetur, si credat, si in baptismo omnia peccata, id est tam illud originale contractum quam illa, quae uoluntarie admissa sunt, dimittantur etc. Cum his omnibus examinatus pleniterque instructus repertus fuerit, tunc ordinetur episcopus. AMBROSIUS DE PAENITENTIA LIB. 1: In baptismo itaque remissio peccatorum omnium est. Quid interest utrum per paenitentiam an per lauacrum hoc ius sibi datum sacerdotes uindicent? Unum in utroque mysterium est. IDEM IN LIB. DE MYSTERIIS: /352/ Qui lotus eat, non indiget, nisi ut pedes lauet sed est mundus totus. Mundus erat Petrus sed plantam lauere debebat; habebat enim primi hominis de successione peccatum, quando eum supplantauit serpens et persuasit errorem. Ideo planta eius abluitur ut haereditaria peccata tollantur. Nostra enim propria per baptismum relaxantur. IDEM DE SACRAMENTIS, LIB. III: Ascendisti de fonte; quid secutum est? Audisti lectionem. Succinctus summus sacerdos pedes tibi lauit. Quid istud mysterium? Niai lauero, inquit, tibi pedea, non habobia mecum partem. Non ignoramus quod ecclesia Romana hanc consuetudinem non habeat cuius typum in omnibus sequimur et formam. Hanc tamen consuetudinem non habet ut pedes lauet. Forte propter multitudinem declinauit. Sunt tamen qui dicant et excusare conentur, quia hoc non in mysterio faciendum est, non in baptismate, non in regeneratione sed quasi hospiti pedes lauandi sunt. Aliud est humilitatis, aliud sanctificationis. Denique audi quia mysterium est et sanctificatio: Nisi lauero tibi pedea, non hababis meoum partem. Hoc ideo dico non quod alios reprehendam sed mea officia ipse commendem. In omnibus cupio sequi ecclesiam Romanam. Sed tamen et nos homines sensum habemus. Ideo quod alibi rectius seruatur et nos rectius custodimus. Ipsum sequimur apostolum Petrum, ipsius inhaeremus deuotioni. Ad hoc ecclesia Romana quid respondet? Utique ipse auctor est nobis huius assertionis Petrus apostolus, qui sacerdos fuit ecclesiae Romanae. Ipse Petrus ait: Domine, non solum pedes sed etiam manus et caput. Vides fidem. Quod ante excusauit, humilitatis fuit. Quod postea obtulit, deuotionis et fidei. Respondit dominus: Qui lauit, non necesse habet iterum lauare, nisi solos pedes. Quare hoc? Quia in baptismate omnis culpa diluitur. Recedit ergo culpa. Sed quia Adam supplantatus a diabolo est et uenenum ei effusum est supra pedes, ideo lauas pedes, ut in ea parte in qua insidiatus est serpens, maius subsidium /353/ sanctificationis accedat, quo postea te supplantare non possit. Lauas ergo pedes ut laues uenena serpentis. ITEM: Post fontem superest ut perfectio fiat, quando ad inuocationem sacerdotis spiritus sanctus infunditur, spiritus sapientiae et intellectus etc. Istae sunt septem uirtutes quando consignaris. ITEM: Post haec uenire haloes ad altare. Q. 108: QUOD PARVULI PECCATUM NON HABEANT ET CONTRA. HIERONYMUS SUPER EZECHIELEM: Quamdiu anima in infantia constitute est, peccato caret. IDEM AD HELIODORUM, IN EPITAPHIO NEPOTIANI: Regnauit mors ab Adam usque ad Moysen etiam in eos etc. Si Abraham et Isaac et Iacob in inferno, quis in caelorum regno? Si amici tui sub poena offendentis Adam, et qui non peccauerunt alienis peccatis tenebantur obnoxii, quid de his credendum est qui dixerunt in cordibus suis: non est Deus? AUGUSTINUS DE FIDE AD PETRUM: Ideo nec aeternitas irrationabilibus spiritibus data est nec aliquod eis iudicium praeparatur, in quo eis uel beatitudo pro bonds uel damnatio pro malis reddatur operibus. Ideo in eis nulla operum discretio requiretur, quia nullam intelligendi facultatem diuinitus acceperunt. Propterea igitur eorum corpora resurrectura non sunt, quia nec ipsis animalibus aut aequitas aut iniquitas fuit, pro qua eis aut aeterna beatitudo sit retribuenda uel poena. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS: Quomodo reus constituitur qui nescit quod fecerit? /354/ IDEM IN SERMONE IN HANC LECTIONEM, Cum enim essemus in carne, AIT APOSTOLUS, passiones peocatorum etc.: Concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret: non concupisces. Homo quod bonum putabat, malum esse cognoscit. Voluit frenare concupiscentiam; conatus est, uictus est. Coepit esse non solum peccator sed etiam praeuaricator. Peccator enim et antea erat, sed antequam legem audiret peccatorem se esse nesciebat. Factus est praeuaricator qui fuit ante nescius peccator. HAIMO SUPER EPISTOLAM PAULI AD ROMANOS: Sine enim lege naturali uel Moysi peccatum mortuum erat, id est latebat, ignorabatur, non apparebat. Antequam lex naturalis et intellectus incipiat uigere in paruulis aliisque hominibus, licet percutiant patrem et matrem et maledicant, non peccant. Similiter antequam lex Moysi data esset, erant quaedam peccata quae ignorabantur peccata esse, quae commissa non tantae grauitudinis erant uel, etiamsi cognoscebantur esse peccata, latebat qua poena digna essent. AUGUSTINUS IN SERMONE DE VERBIS APOSTOLI: Ecce infantes in suis utique operibus innocentes sunt, nihil secum nisi quod de primo homine traxerunt habentes. Responde mihi, quare moriuntur, si omnes homines, quoniam peccant, ideo moriuntur? Quid putatis dici potuisse? Peccauerunt et ipsi. Ubi pecca⟨ue⟩runt? Rogo te, quando? quomodo? Bonum et malum quid sit nesciunt. Peccatum accipiunt qui praeceptum non capiunt. Quid de illis dicis qui in utero moriuntur? Et ipsi, inquit, peccauerunt. Contradicit apostolus. Magis apostolum audio quam te: Nondum natis neo aliquid agentibua boni aut mali. ISIDORUS DE SUMMO BONO, LIB. I: Innoxios esse infantes opere, non esse innoxios cogitatione, quia motum quem gerunt in mente nondum possunt exercere opere; ac per hoc in illis aetas est imbecillis, non animus. Ad nutum enim uoluntatis non obtemperat illis fragilitas /355/ corporis, nec adeo opere nocere possunt sicut cogitatione mouentur. GREGORIUS DIALOGORUM LIB. IV, CAP. XVIII, DE PUERO BLASPHEMO: Et si omnes baptizatos infantes atque in infantia morientes ingredi regnum caeleste credendum est, omnes tamen paruulos, qui iam loqui possunt, regna caelestia ingredi credendum non est, quia nonnullis paruulis eiusdem regni caelestis aditus a parentibus clauditur, si male nutriantur. Nam quidam in hac urbe notissimus ante triennium filium habuit annorum, sicut arbitror, quinque. Quem nimis carnaliter diligens remisse nutriebat, atque idem paruulus, quod dictu graue est, mox eius animo ut aliquid obstitisset, maiestatem Dei blasphemare consueuerat. Qui in hac ante triennium mortalitate percussus uenit ad mortem. Cumque eum pater in sinu teneret, sicut testati sunt qui praesentes fuerunt, malignos ad se spiritus uenisse puer aspiciens coepit clamare, Obsta, pater, obsta! Mauri homines uenerunt, qui me tollere uolunt. Qui cum hoc dixisset, maiestatis nomen protinus blasphemauit et animam reddidit. Ut enim Deus ostenderet pro quo reatu talibus fuisset exsecutoribus traditus, unde uiuentem pater suus noluit corrigere, hoc morientem permisit iterare, quatinus reatum suum pater eius agnosceret, qui paruuli filii animam negligens non paruulum peccatorem Gehennae ignibus nutrisset. Q. 109: QUOD TANTUMDEM VALEBAT CIRCUMCISIO IN ANTIQUO POPULO QUANTUM NUNC BAPTISMUS ET CONTRA. AUGUSTINUS LIB. II CONTRA PELAGIUM: Ex quo enim instituta est circumcisio in populo Dei, quod erat tunc signaculum iustitiae fidei, ad significationem purgationis ualebat et paruulis ueteris originalisque peccati, sicut et baptismus ex illo ualere coepit ad innouationem /356/ hominis ex quo est institutus. GREGORIUS MORALIUM LIB. IV: Quod ualet apud nos aqua baptismatis, hoc egit apud ueteres uel pro paruulis sola fides, uel pro maioribus uirtus sacrificii, uel pro his qui ex Abrahae stirpe prodierant mysterium circumcisionis. AMBROSIUS IN EPISTOLA PAULI AO ROMANOS: Beati quorum remissae sunt iniquitates etc. Propheta autem tempus felix praeuidens in saluatoris aduentu beatos nuncupat quibus sine labore uel aliquo opere lauacro remittuntur et teguntur et non imputantur peccata. Apostolus tamen propter plenitudinem temporum et quia plus gratiae in apostolis est quam fuit in prophetis, maiora protestatur quae ex dono baptismatis consequimur, quia non solum remissionem peccatorum accipere nos sed et iustificari et filios Dei fieri profitetur, ut beatitudo haec gloriam perfectam habeat et securitatem. HAIMO IN OMELIA EVANGELII DE CIRCUMCISIONE DOMINI: Nec putandum est paruam utilitatem suo tempore habuisse circumcisionem sed sciendum est quia tantum ualebat tunc circumcisio contra originale peccatum quantum nunc ualet aqua baptismatis, excepto quod ille nondum uenerat qui peccata absoluere posset uel qui ianuam regni caelestis reseraret. Q. 110: QUOD BAPTIZATUS A QUOCUNQUE NON SIT REBAPTIZANDUS ET CONTRA. BEDA IN LIB. I HOMELIARUM XXXVII: Siue haereticus, siue schismaticus, siue facinorosus quisque in confessione sanctae trinitatis baptizet, non ualet ille qui baptizatus est a bonis catholicis rebaptizari, ne confessio uel /357/ inuocatio tanti nominis uideatur adnullari. AUGUSTINUS SUPER IOHANNEM SERMONE V: Super quem uideris spiritum descendentem. Non dicant, baptismus meus est, quia non est ipsorum. Audiant ipsum Iohannem. Ecce Iohannes plenus erat spiritu sancto et baptismum de caelo habebat, non ex hominibus. Sed quatenus habebat, ipse dixit: parate uiam Domino. Ubi autem cognitus est Dominus, ipse factus est uia; non iam opus erat baptismo Iohannis, quo pararetur uia Domino. Quid solent dicerei Ecce post Iohannem baptizatum est! Post haereticos non baptizatur, quia haeretici baptismum Christi dederunt, quem non dedit Iohannes. IDEM IN LIBRO DE FIDE AD PETRUM: Si in haeresi quacumque uel schismate quisquam in nomine patris et filii et spiritus sancti baptismi sacramentum accepit, integrum sacramentum accepit; sed salutem, quae uirtus est sacramenti, non habebit, si extra ecclesiam catholicam ipsum sacramentum habuerit. Ergo debet ad ecclesiam redire ut non sacramentum baptismi iterum accipiat, quod hemo debet in quolibet homine baptizato repetere sed ut in societate catholica uitam aeternam accipiat. IDEM DE VERBIS DOMINI TRACTATU XI: Quicumque in schismaticis uel haereticis congregationibus baptizantur, quamuis non sint renati spiritu tamen cum ad catholicam ecclesiam ueniunt, non repetitur lauacrum carnis. GREGORIUS QUIRINO EPISCOPO IN HIBERNIA: Antiqua patrum institutione didicimus ut quilibet apud haeresim in trinitatis nomine baptizantur, cum ad sanctam ecclesiam redeunt, aut unctione chrismatis aut impositione manus sola fidei professione ad sinum matris ecclesiae reuocentur. Hi uero haeretici qui /358/ in trinitatis nomine minime baptizantur, sicut sunt Bonosiaci et Cathafrigae quia et illi Christum dominum non credunt, et isti spiritum sanctum peruerso sensu esse quendam prauum hominem Montanum credunt. Quorum similes sunt alii multi; cum ad sanctam ecclesiam ueniunt, baptizantur, quia baptismum non fuit quod in errore positi in sanctse trinitatis nomine minime perceperunt. Nec potest ipsum baptisma dici iteratum quod, sicut dictum est, in trinitatis nomine non erat datum. NICOLAUS AD CONSULTA BULGARORUM CAP. CIV: A quodam Iudaeo, nescitis utrum Christiano an pagano, multos in patria uestra baptizatos asseritis, et quid inde sit agendum consulitis. Hi profecto si in nomine sanctae trinitatis uel tantum in nomine Christi, sicut in Actibus apostolorum legimus, baptizati sunt, (unum quippe idemque est, ut sanctus demonstrat Ambrosius) constat denuo non esse baptizandos. AUGUSTINUS IN LIBRO DE BAPTISMO ADVERSUS DONATISTAS: Sacramentum enim baptismi est quod habet qui baptizatur. Et sacramentum dandi baptismi est quod habet qui ordinatur. Sicut autem baptizatus, si ab unitate recesserit, sacramentum baptismi non amittit, sic etiam ordinatus, si ab unitate recesserit, sacramentum dandi baptismi non amittit. Nulli enim sacramento iniuria facienda est. ITEM: Quamobrem si euangelicis uerbis in nomine patris et filii et spiritus sancti Marcion baptismum consecrabat, integrum erat sacramentum, quamuis eius fides, sub eisdem uerbis aliud opinantis quam catholica ueritas docet, non esset integra sed fabulosis falsitatibus inquinata. ITEM: Manus autem impositio non sicut baptismus repeti non potest. Quid /359/ est enim aliud nisi oratio super hominem? EX DECRETIS LEONIS PAPAE: Nam hi qui baptismum acceperunt ab haereticis, cum baptizati antea non fuissent, sola spiritus sancti inuocatione per impositionem manuum confirmandi sunt, quia formam tantum baptismi sine sanctificationis uirtute sumpserunt. Et hanc regulam ut satis seruandam in omnibus praedicamus, ut semel lauacrum initum nulla iteratione uioletur dicente apostolo: Unus Deus, una fides, unum baptisma. Cuius ablutio nulla iteratione temerenda est sed, ut diximus, sola sanctificatio sancti spiritus inuocanda, ut quod ab haereticis nemo accipit a catholicis sacerdotibus consequatur. EX CONCILIO APUD COMPENDIUM CAP. V: Si quis presbyter ordinatus fuerit et deprehenderit se non baptizatum esse, baptizetur et ordinetur iterum et omnes quos prius baptizauit. EX EPISTOLA CYPRIANI XXV, AD IUVAIANUM: Scripsisti, frater, desiderans significari tibi quid nobis uideatur de haereticorum baptismo, qui extra ecclesiam constituti uindicant sibi rem nec iuris sui nec potestatis. Quod nos nec ratum possumus nec legitimum computare, quando hoc apud illos esse constet illicitum. Et quoniam super hac re quid sentiremus litteris nostris expressimus, exemplum earundem litterarum tibi misi, quid in concilio, cum conplures essemus, decreuimus; quid postea Quinto collegae nostro de eadem re quaerenti rescripserimus; et nunc quoque cum in unum conuenissemus tam prouinciae Africae quam Numidiae episcopi LXXI, hoc idem denuo sententia nostra firmauimus, statuentes unum baptisma esse quod sit in ecclesia catholica constitutum, ac per hoc non rebaptizari sed baptizari a nobis quicumque ab adultera et prophana aqua /360/ uenientes abluendi sint et sanctificandi salutaris aquae ueritate. ITEM: Longe alia est apud haereticos fides; immo nihil est apud illos nisi perfidia. Quomodo ergo potest uideri qui apud illos baptizatur consecutus esse peccatorum remissa et diuinae indulgentiae gratiam per suam fidem, qui ipsius fidei non habuerit ueritatem? Si enim, sicut quibusdam uidetur, secundum fidem suam quis accipere aliquid extra ecclesiam potuit, utique id accepit quod credidit. Falsum autem credens uerum accipere non potuit sed potius adulterina et prophana, secundum quod credebat, accepit. Quem locum prophani et adulteri baptismi subtiliter Ieremias perstringit dicens: Ut quid qui contristant me praeuatent? Plaga mea solida est; facta est mihi quasi aqua mendax, non habens fidem. Quae est aqua mendax et perfida? Utique ea quae baptismi imaginem mentitur et gratiam fidei adumbrata simulatione frustratur. Quod si secundum prauam fidem baptizari aliquis foris et remissa peccatorum consequi potuit et secundum eandem fidem consequi et spiritum sanctum, non est necesse uenienti manum imponi ut spiritum sanctum consequatur et signetur. Aut utrumque enim fide sua foris consequi potuit aut neutrum eorum qui foris fuerat accepit. Manifestum est autem ubi et per quos remissa peccatorum dari possit. Nam Petro primum dominus, super quem aedificauit ecclesiam, dedit ut id solueret in terris quod ille soluisset. Et post ad apostolos loquitur dicens: sicut misit me pater et ego uos. Hoc cum dixisset inspirauit et ait: Accipite epiritum sanctum. si cutus remiseritis peccata etc. Unde intelligimus nonnisi in ecclesia praepositis licere baptizare et remissa peccatorum dare. Filii Aaron qui alienum ignem altari imposuerunt in conspectu statim domini indignantis extincti sunt. Quod supplicium manet eos qui alienam aquam baptismo inferunt falso, ut diuina censura ulciscatur haereticos gerere quod nonnisi soli liceat ecclesiae. Quod autem quidam dicunt eis qui in Samaria baptizati fuerant aduenientibus /361/ apostolis Petro et Iohanne tantum super eos manum impositam esse, ut acciperent spiritum sanctum, rebaptizatos tamen eos non esse, ad praesentem causam uidemus omnino non pertinere. Illic enim qui crediderunt, fide uera crediderant et intus ecclesiam a Philippo diacono, quem idem apostoli miserant, baptizati erant sed tantummodo quod deerat a Petro et Iohanne factum est, ut manu imposita infunderetur super eos spiritus sanctus, quod nunc quoque apud nos geritur. Numquid de ecclesiae fontibus rigare potest qui intus ecclesiam non est? Haeretici in ecclesia non sunt, immo et contra ecclesiam faciunt, quomodo baptizare baptismo ecclesiae possunt? Nam si baptizari quis apud haereticos potuit, utique et remissa peccatorur consequi potuit. Si peccatorum remissa consecutus est, sanctificatus est, templum Dei factus est. Quaero cuius Dei? Si creatoris, non potuit qui in eum non credidit. Si Christi, nec huius fieri potest templum qui negat Deum Christum. Si spiritus sancti, quomodo spiritus sanctus placatus ei esse potest, qui aut filii aut patris inimicus est? Quare baptisma nobis et haereticis commune esse non potest, cum quibus nec pater Deus nec filius Christus nec spiritus sanctus nec fides nec ecclesia ipsa communis est. Et ideo baptizari eos oportet, qui de haeresi ad ecclesiam ueniunt, quando ex nobis didicerint, baptizatos quoque a Paulo eos qui iam baptismo Iohannis baptizati fuissent, sicut legimus in Actibus apostolorum. Quod si iccirco haereticus ius baptismi obtinere potuit, quia prior baptizauit, non possidentis erit iam baptisma sed occupantis; et cum separari a se et diuidi omnino non possint baptisma et ecclesia, qui occupare baptisma prior potuit et ecclesiam pariter occupauit. Haec tibi rescripsimus, frater, nemini praeiudicantes, quominus unusquisque episcoporum quod putat faciat habens arbitrii sui liberam potestatem. IDEM IN EPISTOLA AD QUINTUM: Nescio qua praesumptione ducuntur quidam ut putent eos qui apud /362/ haereticos tincti sunt, quando ad nos ueniunt, baptizari non oportere. Nos autem dicimus eos qui inde ueniunt non rebaptizari apud nos sed baptizari. Neque enim accipiunt ibi aliquid, ubi nihil est. IDEM AD IUVAIANUM LIB. II: Oportet sanctificari aquam prius a sacerdote, ut possit baptismo suo peccata abluere. Quomodo autem mundare et sanctificare aquam potest qui ipse immundus est? et apud quem spiritus sanctus non est? cum dominus dicat in Numeris: Et quaecumque tetigerit immundus, immunda erunt. Quis autem potest dare quod ipse non habeat? aut quomodo potest spiritalia agere qui ipse amiserit spiritum sanctum? Et idcirco baptizandus est et innouandus. SENTENTIAE EPISCOPORUM: Cyprianus dixit: Saepe censuimus haereticos ad ecclesiam uenientes ecclesiae baptismo baptizari et sanctificari oportere. Caecilius a Biltha dixit: Ego baptismum in ecclesia sola scio et extra nullum; apud haereticos omnia per mendacium geruntur. Primus a Misgirpa dixit: Censeo omnem hominem ab haeresi uenientem baptizandum. Frustra enim illic putat se esse baptizatum. AUGUSTINUS CONTRA PETILIANUM DE UNICO BAPTISMO: Martyrem gloriosissimum Cyprianum, qui apud haereticos uel schismaticos datum Christi baptismum nolebat agnoscere, dum eos nimium detestaretur, tanta eius merita usque ad triumphum martyrii consecuta sunt ut et caritatis qua excellebat luce obumbratio illa fugaretur, et ut sarmentum fructuosum fieret fructuosius, si quid habebat purgandum, passionis falce ultima tolleretur. Nec nos quia baptismi ueritatem etiam in haereticorum iniquitate agnoscimus, ideo Cypriano meliores sumus, sicut nec Petro, quia gentes iudaizare non cogimus. ECCLESIASTICA HISTORIA LIB. X, CAP. VI, DE STATUTIS NICAENI CONCILII: Iubet et ut Paulianistae, /363/ qui sunt Fotiniaci, rebaptizentur. IDEM LIB. VII, CAP. 11: In urbe uero Roma Cornelio episcopatum regente et apud Carthaginem Cypriano, ambobus fide uirtute pietate praestantibus, quaestio exorta est in Africae magis partibus si oporteret haereticos rebaptizari. Cumque id a Cipriano et caeteris paene omnibus per Africam sacerdotibus oportere fieri decerneretur, Cornelius et caeteri omnes per Italiam sacerdotes huiusmodi decretum manente sacerdotali concordia refutauerunt. HIERONYMUS ADVERSUS VIGILANTIUM: Ergo uigilias malae aliorum uigiliae non destruent; quin potius pudicitiae uigilare cogantur qui libidini dormiunt. Quod enim semel fecisse bonum est, non potest malum esse si frequenter fiat. Aut si aliqua culpa uitandum est, non ex eo quod saepe sed ex eo quod fit aliquando, culpabile est. IDEM IN EPISTOLA PAULI AD EPHESIOS LIB. II: Solliciti seruare unitatem spiritus in uincuto pacis. Unum corpus et unus spiritus. Facit contra omnes haereticos, ut sciant non habere se baptisma sed in una Christi ecclesia fontem esse uitalem. CASSIODORUS SENATOR DE INSTITUTIONE DIVINARUM SCRIPTURARUM LIB. I: Impossibile est omnino complecti quantum inter alios scriptores praeter iterationem baptismatis, quam usus atque ratio rapudiauit ecclesiae, conferat beatissimus Cyprianus uelut oleum decurrens in omnem suauitatem, lingua composita declamator insignis doctorque mirabilis. Q. 111: QUOD FICTO ETIAM PER BAPTISMUM PECCATA DIMITTANTUR ET NON. AUGUSTINUS DE UNICO BAPTISMO LIB. I: Si ad baptismum fictus accessit, dimissa sunt ei peccata annon? Si /364/ dimissa dixerint, quomodo spiritus sanctus disciplinae effugiet fictum, si in isto ficto remissionem operatus est peccatorum? Si dixerint non esse dimissa, quaero, si postea fictionem suam corde conuerso et uero dolore fateretur, denu (baptizandus iudicaretur? Quod si dementissimum est dicere, fateantur uero baptismo Christi baptizari posse hominem, et tamen cor eius in malitia perseuerans peccatorum abolitionem non sinere fieri, atque ita intelligant in communionibus ab ecclesia separatis posse homines baptizari, ubi Christi baptismus eadem sacramenti celebratione datur et sumitur, qui tamen tunc prosit ad remissionem peccatorum, cum quisque reconciliatus sacrilegio dissensionis exuitur, quo eius peccata tenebantur et dimitti non sinebantur. ITEM: Non impeditur baptismi gratia quo minus omnia peccata dimittat, etiam si odium fraternum in eius animo, cui dimittitur, perseuerat. Soluitur enim hesternus dies et quicquid supra est, soluitur etiam ipsa hora momentumque ante baptismum et in baptismo. Deinceps autem continuo reus esse incipit non solum consequentium sed etiam praeteritorum dierum, horarum, momentorum redeuntibus omnibus quae dimissa sunt. IDEM LIB. IV: Sic in haeresi baptizatus in nomine sanctae trinitatis non fit tamen templum Dei, si ab haeresi non recesserit, quomodo neque est idolorum seruitus. ITEM: Perfidus et blasphemus si in perfidia et blasphemia permanserit, nec extra ecclesiam nec intra (ecclesiam> remissionem accipit peccatorum. Aut si propter uim sacramenti ad punctum temporis accipit, et foris et intus eadem uis operatur, sicut uis nominis Christi expulsionem daemoniorum /365/ etiam foris operabatur. IDEM DE VERBIS DOMINI TRACTATU XI: Ille non est dicendus esse in ecclesia id est ad societatem spiritus pertinere, qui ouibus Christi tantum corporali commixtione ficto corde miscetur. Spiritus enim sanctua disciplinae effugiet fictum. IDEM DE PAENITENTIAE MEDICINA: Omnis qui iam suae uoluntatis arbiter constitutus est, cum accedit ad sacramentum fidelium, nisi paeniteat ueteris uitae, nouam inchoare non potest. Ab hac paenitentia cum baptizantur paruuli soli immunes sunt. Nondum enim uti possunt libero arbitrio. ITEM: Caeterorum hominum nullus transit ad Christum ut incipiat esse quod non erat, nisi cum paenituerit fuisse quod erat. Haec paenitentia praecipitur dicente Petro: Paenitentiam agite et baptizetur unusquisque uestrum. IDEM DE UTILITATE AGENDAE PAENITENTIAE: Nam neque ad baptismum Christi, in quo omnia peccata delentur, quisquam bene accedit, nisi agendo paenitentiam de uita pristina. Nemo enim eligit uitam nouam nisi quem ueteris paenitet. HIERONYMUS AD SABINUM DIACONUM LAPSUM: Nihil ita repugnat Deo quam cor impaenitens. Solum crimen est quod ueniam consequi non potest. IDEM IN EZECHIELE: Et aqua non es lota ad salutem. Quod quidem non solum de haereticis sed de ecclesiasticis intelligi potest, qui non plena fide accipiunt baptismum salutare, de quibus dicendum est, quod acceperint aquam sed non spiritum, sicut Simon magus baptizatus quidem est in aqua sed nequaquam in salutem. IDEM IN EPISTOLA AD GALATAS LIB. II: Quicumque enim in Christo baptizati estis, Christum induistis. Quo modo per fidem quae est in Christo nascamur ostendit. Si igitur qui in Christo baptizati sunt Christum induerunt, /366/ manifestum est eos qui non sunt induti Christum non fuisse baptizatos in Christo. Ad eos enim qui fideles et baptisma Christi consecuti putabantur, Induite uos Christum. Si quis hoc corporeum aquae tantum accipit lauacrum, non est indutus Christum. Nam et Simon ille acceperat lauacrum aquae uerum quia spiritum sanctum non habebat, indutus non erat Christum. Et haeretici uel hypocritae et qui sordide uictitant uidentur quidem accipere baptismum sed nescio an Christi habeant indumentum. Itaque consideremus ne forte et in nobis aliquis deprehendatur qui, ex eo quod Christi non habet indumentum, arguatur non baptizatus in Christo. IDEM SUPER MATTHAEUM LIB. IV: Euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos. Primum docent, deinde intingunt in aqua. Non enim potest fieri ut corpus baptismi recipiat sacramentum, nisi ante anima fidei susceperit ueritatem. Q. 112: QUOD UNA BAPTISMI MERSIO SUFFICIAT ET NON. TOLETANUM CONCILIUM IV, CAP. VII: Propter uitandum schismatis scandalum uel haereticorum usum simplam teneamus baptismi mersionem. GREGORIUS LEANDRO EPISCOPO: De trina mersione baptismatis nihil responderi uerius potest quam ipsi sensistis; quia in una fide nihil officit ecclesiae consuetudo diuersa. Quia dum in tribus subsistentiis una substantia est, reprehensibile esse nullatenus potest infantem in baptismate uel ter uel semel mergere, quando et in tribus mersionibis personarum trinitas, et in una potest diuinitatis singularitas designari. Sed quia nunc /367/ usque ab haereticis infans in baptismate tertio mergebatur, fiendum apud uos esse non censeo, ne dum mersiones numerant, diuinitatem diuidant, dumque quod faciebant faciunt, morem uestrum se uicisse glorientur. Nos autem quod tertio mergimus, triduanae sepulturae sacramenta assignamus, ut dum tertio infans ab aquis educitur, resurrectio triduani temporis exprimatur. Quod si quis forte etiam pro summae trinitatis ueneratione aestimet fieri, neque hoc aliquid obsistit baptizandum semel in aquis mergere; quia dum tribus subsistentiis una substantia est, reprehensibile esse nullatenus potest infantem in baptismate uel ter uel semel mergere, quando et in tribus mersionibus personarum trinitas et in una potest diuinitatis singularitas designari. HAIMO SUPER EPISTOLAM PAULI AD ROMANOS: In suo sensu abundabat Cyprianus, quando semel mergebat in baptismate paruulos, quia quod intelligebat studiose implebat bonis operibus abundando, licet in hoc nescius delinqueret sed quia bonis operibus abundabat, postea correctus a Domino abundauit altiori sensu ter illos mergendo. Q. 113: QUOD ETIAM SINE SACRAMENTO ALTARIS BAPTISMUS SUFFICIAT ET NON. BEDA IN HOMILIA DE CIRCUMCISIONE DOMINI: Baptismus autem tantam gratiam confert ut si ille qui baptizatur de fonte ascendens mortuus fuerit, sine ulla dilatione temporum alta caelorum penetret. HAIMO SUPER EPISTOLAM PAULI AD ROMANOS, UBI SCRIPTUM EST, Iustificati gratis per gratiam ipsius: Redemptione qua Christus nos redemit suo sanguine, et fide et aqua baptismatis qua quisque renatus, si statim obierit, saluabitur in uita. Si autem uixerit /368/ ornare debet fidem operibus, quia fides sine operibus mortus est. AUGUSTINUS DE FIDE AD PETRUM: Firmissime tene et nullatenus dubites paruulis qui nec propria uoluntate credere nec paenitentiam pro peccato, quod originaliter trahunt, agere possum, sanctum baptisma, quam diu rationis aetas eorum capax esse non potest, sufficere ad salutem. IDEM DE BAPTISMO AD MARCELLINUM: Quaerentibus quomodo paruuli paenitere possint de originali peccato, qui adhuc nullis propriis peccatis tenentur obnoxii, respondetur: Si propterea recte fideles uocantur, quondam fidem per uerba gestantium profitentur, cur non etiam paenitentes habeantur, cum per eos diabolo et huic saeculo renuntiant? ITEM: Nemo nisi baptizatus ad mensam dominici corporis rite accedit. ITEM: Nisi manducaueritis carnem meam et biberitis sanguinem meum, non habebitis uitam in uobis. Quid ultra quaerimus? Quid ad hoc responderi potest, nisi pertinacia pugnaces neruos aduersus constantiam perpetuae ueritatis intendat? An ergo quisquam hoc dicere audebit, quod ad paruulos haec sententia non pertineat possitque sine participatione corporis huius et sanguinis in se habere uitam, quia non ait, qui non manducauerit, sicut de baptismo, qui non renatus fuerit sed ait, si non manducaueritis, uelut eos alloquens qui audire et intelligere poterant, quod utique non ualent paruuli? Sed qui hoc dicit, non attendit quia nisi omnes istam sententiam teneant, ut sine corpore et sanguine domini uitam habere non possint, frustra etiam id maior aetas cures. Potest enim, si non uoluntatem sed uerba loquentis attendas, eis solis uideri dictum quibus tunc /369/ dominus loquebatur. ITEM: Panis, quem ego dedero, caro mea est pro saeculi uita. Quis autem ambigat saeculi nomine homines signasse qui nascendo in hoc saeculo ueniunt? Ac per hoc etiam pro paruulorum uita caro data est quae data est pro saeculi uita et si non manducauerint carnem filii hominis, nec ipsi habebunt uitam. ITEM: Haec gratia cum ad ilium ueniat, ad ilium non ueniat, occulta esse potest, iniusta non. Neque enim frustra dictum est: Iudicia tua sicut abyssus multa, cuius abyssi multitudinem ueluti expauescens exclamat apostolus: O altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae Dei. ITEM: Punici Christiani baptismum ipsum nihil aliud quam salutem, et sacramentum corporis nihil aliud quam uitam uocant. Unde, nisi ex antiqua, ut aestimo, apostolica traditione, qui ecclesiae Christi transitum tenent, praeter baptismum et participationem mensse dominicae non solum ad regnum Dei sed nec ad salutem et uitam aeternam posse quemquam omnino peruenire? Hoc enim scripture testatur. Nam quid aliud tenent qui baptismum nomine salutis appellant, nisi quod dictum est: saluos nos fecit per lauacrum regenerationis, et quod Petrus ait: sic et nos simili forma baptisma saluos fecit? Quid aliud, quod sacramentum dominicae mensae uitam uocant, nisi quod dictum est: Ego sum panis uiuus qui de caelo descendi, et panis, quem ego dedero, caro mea est pro saeculi uita, et si non mandueaueritis carnem filii hominis et sanguinem eius biberitis, non habebitis uitam in uobis? Si ergo, ut tot et tanta diuina testimonia concinunt, nec salus nec uita sine baptismo et corpore et sanguine domini cuiquam speranda est, frustra sine his promittitur paruulis. /370/ Q. 114: QUOD IN BAPTISMO IOHANNIS PECCATA DIMITTEBANTUR ET NON. AUGUSTINUS QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS CAP. XVIII, SECUNDAE PARTIS: Baptismum Iohannis coeptum non cessauit sed adhibitum est ei quod deerat. Iohannes enim tantum baptizauit, non spiritum sanctum credentibus dedit, sicut et ipse dicit de saluatore: Ego quidem baptizo uos in aqua in paenitentia, ipse autem uos baptizabit in spiritu sancto, hoc est per me remissio peccatorum, non tamen datur spiritus sanctus, ut purificati filii dicantur; hoc saluatori reseruatum est, ut filii Dei non fierent nisi accepto a filio spiritu sancto. Amplificatum ergo est baptismum Iohannis, non euacuatum. EX SERMONE CHRYSOSTOMI IN DECOLLATIONE SANCTI IOHANNIS: Herodes, inquit, tenuit Iohannem et alligauit eum. Qui uincula soluerat peccatorum, peccatoris uinculis alligatur, ut uincta uenia locum ueniae non relinquat. AMBROSIUS IN EPISTOLA AD GALATAS: Noc solum uolo discere a uobis etc. Quos, quia in adultero baptismate sub nomine baptismi Iohannis fuerant non tincti sed sordidati, Paulus in trinitatis nomine baptizari praecepit. GREGORIUS IN XX HOMILIA LIB. I: Et uenit in omnem regionem Iordanis praedicans baptismum pacnitentiae in remissionem peccatorum. Cunctis legentibus liquet quia Iohannes baptismum paenitentiae non solum praedicauit uerum etiam quibusdam dedit. Sed tamen baptismum suum in remissionem peccatorum dare non potuit. Remissio etenim peccatorum in solo nobis baptismo Christi tribuitur. Notandum itaque quod dicitur: praedicans baptismum paenitentiae in remissionem peccatorum, quoniam baptismum quod peccata solueret, quia dare non poterat, praedicabat, ut sicut incarnatum uerbum patris praecurrebat uerbo praedicationis, ita baptismum paenitentiae quo peccata soluuntur, /371/ praecurreret suo baptismate, quo peccata solui non possunt; ut quia eius sermo praecurrebat praesentiam redemptoris, ipsum quoque eius baptisma praecedendo fieret umbra ueritatis. Q. 115: QUOD NIHIL ADHUC DEFINITUM SIT DE ORIGINE ANIMAE ET CONTRA. AUGUSTINUS RETRACTATIONUM LIB. I: Item alio loco de animo dixi: "Securior rediturus in caelum." Iturus autem quam rediturus dixissem securius, propter eos qui putant animos humanos pro meritis peccatorum suorum de caelo lapsos siue deiectos in corpora ista detrudi. Sed ita dixi in caelum, tanquam dicerem ad Deum, qui eius est conditor, sicut beatus Cyprianus non cunctatus est dicere, Nam cum corpus e terra, spiritum possideamus e caelo. Et in libro Ecclesiastes scriptum est: Spiritus reuertatur ad Deum, qui dedit illum. Quod utique sic intelligendum est, ut non resistamus apostolo dicenti nondum natos nihil egisse boni aut mali. Sine controuersia ergo quaedam originalis regio beatitudinis animi Deus ipse est, qui eum non quidem de se ipso genuit sed de nulla re alia condidit. Quod autem attinet ad eius originem, utrum de illo uno sit qui primus creatus est, quando factus est homo, an similiter fiant singuli singulis, nec tunc sciebam nec adhuc scio. GREGORIUS SECUNDINO, SERVO DEI INCLUSO: De origine animae inter sanctos patres requisitio non parua uersata est. Sed utrum ipsa ab Adam descenderit an certe singulis detur, incertum remansit; eamque in hac uita insolubilem fassi sunt esse quaestionem. Grauis enim est quaestio, nec ualet ab homine comprehendi. Quia, si de Adam substantia anima cum carne nascitur, cur non etiam cum carne moritur? Si uero cum carne non nascitur, cur /372/ in ea carne quae de Adam prolata est obligata peccatis tenetur? Sed cum hoc sit incertum, illud incertum non est, quia nisi sacri baptismatis gratia fuerit renatus homo, omnis anima originalis peccati uinculis est obstricta. Hinc enim scriptum est: Non est mundus in conspectu eius nec unius dioi infans super terrain. Hinc Dauid ait: In iniquitatibus conceptus sum. EX LIBRO SAPIENTIAE: Sortitus um animam bonam, et cum essem magis bonus, ueni ad corpus incoinquinatum. EX OBSEQUlO MORTUORUM, QUOD AD DEUM DICITUR: Ut animam ad te reuertentem blande leniterque suscipias. EX LIBRO HIERONYMI AD AUGUSTINUM, QUI SIC INCIPIT, DE RELIQUIS QUAE AD FINEM PERTINENT: An certe, quod ecclesiasticum est secundum eloquia saluatoris: Pater meus usque modo operatur et ego operor; et illud Isaiae: Qui format spiritum hominis in ipso; et in psalmis: Qui fingit per singulos corda eorum, cotidie Deus fabricatur animas et coeditor esse non cessat? IDEM: Qui dicunt prius animas fuisse quam nati sins, et non corpori secundum exemplum primi hominis a Deo cotidie fieri, anathema sint. AMBROSIUS LIBRO II DE CAIN ET ABEL: Inseritur hoc loco dogma de incorruptione animae, quod in ipsa uera et beata uita sit, qua unusquisque bene cum suis uiuit, multo purius ac beatius cum huius carnis anima nostra deposuerit inuolucrum, et quasi quodam carcere isto fuerit absolute corporeo, in ilium superiorem euolans locum unde nostris infuse uisceribus cum passione corporis huius ingemuit. GENNADIUS DE DOGMATE CHRISTIANO: Animas hominum non esse ab initio inter caeteras intellectuales naturas nec simul creates, sicut Origenes fingit, neque cum corporibus per coitus seminari, sicut Luciferiani, Cyrillus et aliqui Latinorum praesumptores affirmant, /373/ quasi naturae consequentia seruiente; sed dicimus corpus tantum per coniugii copulam seminari, Dei uero iudicio coagulari atque compingi et formari, ac formato iam corpore animam creari et infundi, ut uiuat homo ex anima constans et corpore; creationem uero animae solum creatorem nosse. ITEM IDEM: Anima humana non cum carne moritur quia, ut dictum est, nec cum carne seminatur sed, formato in uentre matris corpore, Dei iudicio creari et infundi. HILARIUS SUPER PSALMUM CXXIX: Deus hominem ad imaginem sui faciens, eum ex humili natura caelestique composuit, anima uidelicet et corpore; et prius quidem animam de uno illo et incomprehensibili nobis uirtutis suae opere constituit. Non enim cum ad imaginem Dei hominem fecit, tunc et corpus effecit. Genesis docet longe postea quam ad imaginem Dei homo erat factus puluerem sumptum formatumque corpus; dehinc rursum in animam uiuentem per inspirationem Dei factus, naturam hanc, scilicet terrenam atque caelestem quodam inspirationis foedere copulatam. AUGUSTINUS DE FIDE, AD PETRUM: Credimus iam formato corpore animam creari et infundi, ut uiuat in utero homo ex anima constans et corpore. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS, CAP. XXIII: Inhonestum puto animas generari, ut anima nascatur ex anima. Nam si cum semine et anima existit ex anima, multae animae cotidie pereunt cum fluxo semine. ITEM: Quod manifestius declarat Moyses dicens: Si quis mulierem in utero habentem percusserit et /374/ abortauerit, si quidem formatum fuerit, reddet animam pro anima; si uero informatum fuerit, pecunia multetur, manifeste declarans non esse animam ante formam. ITEM: Consideremus facturam Adae. In Adam enim exemplum datum est, ut intelligatur quia iam formatum corpus accepit animam. Nam poterat animam limo terrae admiscere et sic formare corpus; sed primum oportebat domum compaginari et sic habitatorem induci animam. IDEM DE QUANTITATE ANIMAE: Anima est facta similis Deo, quia Deus fecit eam immortalem indissolubilem, quae de nihilo facta est. ITEM: Sicut elementa pura non habent aliqua praeiacentia uel actu uel natura ex quibus naturaliter componantur, ita nec anima. IDEM IN LIBRO DE ORIGINE ANIMAE: Anima non de Deo est sed ab ipso de nihilo est creata. ITEM: Si autem de nulla re alia facta est, de nihilo facta est procul dubio sed ab ipso. IDEM AD HIERONYMUM: Hoc certe sentis, quod singulas animas singulis nascentibus modo Deus faciat. IDEM AD OPTATUM: Beatus Hieronymus, tam sanctum Victorinum martyrem quam plerosque secutus Catholicos, se potius fieri quam propagari animas credere significauit; illud etiam adiungens animarum propaginem occidentalem se tenere solere. ITEM IDEM AD EUNDEM: Qui animarum propaginem inconsiderata temeritate defendunt. ITEM AD EUNDEM: Quis haec ita intelligere malit: omnes animae eorum qui exierunt ex femoribus etus, ut etiam sic possit intelligi secundum corpus tantum exisse homines de femoribus patris? IDEM RURSUS IN EPISTOLA AD HIERONYMUM, DE EODEM LOQUENS: Optarem ut haec sententia uera esset; si uera est, ut a te inuictissime defendatur. Non enim /375/ quod dictum est: spiritus reuertitur ad dominum qui dedit illum, istam sententiam confirmat quam uolumus esse nostram. ITEM AD EUNDEM, DE EO QUOD DICITUR DEUS REQUIEVISSE SEPTIMO DIE AB OMNI OPERA: Nouas, inquit, creando animas singulas, singulis suam cuique nascenti, non aliquid facere dicitur quod ante non fecerat. Iam enim fecerat hominem; hoc et nunc facit non instituendo quod non erat, sed multiplicando quod erat. IDEM SUPER GENESIM AD LITTERAM: Si quaeratur unde Christus animam habuerit, malim dicere unde Adam quam de Adam. ITEM: Qui animat carnes in uteris matrum, ut oriantur. REMIGIUS SUPER PSALTERIUM: Domine, quando respicies? restitue animam meam a malignitate eorum, a leonibus unicam meam: Unica uocatur anima Christi, quae unice ex uirgine nata, unice conuersata, singulariter resurrexit, singulariter caelos ascendit. ISIDORUS DE SUMMO BONO, LIB. I, CAP. XII: Animam non esse priusquam corpori misceatur sed tunc eam creari quando et corpus creatur cui admisceri uidetur, credimus. Q. 116: QUOD PECCATA PATRUM REDDANTUR IN FILIOS ET CONTRA. ORIGENES IN EXODO, HOMILIA VIII: Cum a diabolo ad peccandum suademur, semen eius suscipimus; cum uero opere etiam implemus, tunc iam et genuit nos. Verum quia peccantes uix fere accidit ut sine adintore peccemus, omnes uelut unus ex altero secundum persuasionis ordinem generati ex patre diabolo noxiae natiuitatis progeniem ducunt. Nunc ergo uideamus secundum hanc quam diximus progeniem, /376/ quomodo Deus peccata patrum reddat in filios et in tertiam et in quartam progeniem, et in ipsos non reddat patres. Nihil enim de patribus dixit. Diabolus non erit mundus in hoc saeculo neque corripitur pro peccato neque flagellatur. Omnia namque ei seruata sunt in futurum. Unde et ipse sciens sibi illud statutum esse tempus poenarum dicebat ad saluatorem: Quare uenieti ante tempus torquere nos? Redduntur autem peccata in filios, id est in eos quos genuit per peccatum. Etenim homines in carne positi corripiuntur a domino, ut reuertantur; et propterea benignus dominus reddet peccata patrum in filios, ut quondam patres, id est diabolus et angeli eius, indigni sunt qui in hoc saeculo corripiantur, filii eorum hic recipiunt quae gesserunt; ut purgatiues ad futurum saeculum pergant et ultra diabolo socii non efficiantur in poena. Propterea dicit: Visitabo in flagellis peccata eorum. Misericordiam autem meam non auferam ab eis. EZECHIEL PROPHETA: Et factus est sermo domini ad me dicens: Quid est quod inter uos parabolam uertitis in prouerbium istud in terra Israel dicentes: Patres nostri comederunt uuam acerbam, et dentes filiorum obstupescunt. HIERONYMUS SUPER HUNC LOCUM: Monet illud quod in Exodo dictum est: Ego aum Deue aemulator, qui reddo pecoata patrum euper filios usque ad tertiam et quartam generationem his qui oderunt me, et facto misericordiam in millia his qui diligunt me et iterum: Domine Deus, miserator et misericors, patiens et multae misericordiae etc. Reddens iniquitates patrum in filios et super filioe filiorum in tertiam et quartam generationem, sic accipi debere quasi parabolam et prouerbium, ut aliud in uerbis sonet, aliud in sensu teneat. /377/ Et nos usque in praesentem diem putabamus non esse parabolam sed simplicem explicare sententiam, et tamen scandalum patiebamur occultum quod iniustitia uideretur Dei alium peccare et alium luere peccata. Sed ex eo quod sequitur, hie qui oderunt me, comminationis suae scandalum soluitur. Non enim ideo puniuntur quia deliquerunt patres eorum, cum patres potius puniri debuerint sed quia patrum extiterunt aemulatores et oderunt Deum hereditario malo, in ramo quoque de radice crescente. ITEM: Respondebimus et in hoc creatoris clementiam demonstrari. Non enim truculentiae est et seueritatis iram tenere usque ad tertiam et quartam generationem sed signum misericordiae poenam differre peccati. Quoniam enim dicit: dominus Deus, miserator et misericors, patiens et multus miserationis, et infert: reddens iniquitates patrum super filios et filios filiorum, hoc indicat, quod tantae misericordiae sit ut non statim puniat sed sententiam differat puniendi. ITEM: Scriptum est in prouerbiis: Sicut uua acerba dentibus noxia est, et fumus oculis, sic iniquitus hic qui utuntur ea. Ex quo perspicuum est, non aliorum dolere dentes et obstupescere sed eorum qui uuam acerbam comederunt. Est autem sensus: Quomodo si quis uelit dicere, patres uuam acerbam comederunt, et dentes filiorum obstupuerunt, ridiculum est et nullam habens consequentiam, sic iniquum est atque peruersum, peccare patres et filios nepotesque cruciari. ITEM: Sunt qui hoc quod scriptum est: reddens iniquitatea patrum auper filioa in tertiam et quartam generationem, ita edisserant ut ad animam humanam sententiam referant, patrem in nobis leuem punctum sensuum et incentiua uitiorum esse dicentes, filium uero si cogitatio peccatum conceperit, nepotem si quod cogitaueris atque conceperis opere perpetrabis, pronepotem autem, hoc est quartam generationem, si non solum feceris quod malum est /378/ sed in tuis sceleribus gloriaris, secundum quod scriptum est: Impius cum in profundum malorum uenerit, contemnit. Deus igitur primos et secundos stimulos cogitationum, sine quibus nullus hominum esse potest, nequaquam punit sed si cogitata quis facere decreuerit aut ipsa quae fecerit noluerit corrigere paenitentia. ITEM: Ad probationem autem huius rei, quod nequaquam primus pulsus cogitationis puniatur a Deo sed si quod mente conceperis opere consumes, illud de Genesi: Cham peccauit irridens nuditatem patris, et sententiam non ipse qui risit sed filius eius suscepit Chanaan. Maledictus, ait, Chanaan; seruus erit fratrum suorum; uidetur sententia iustitiam non habere. ITEM: Hoc interim de prouerbio siue parabola dixisse sufficiat. Si quis autem uel meliorem uel alterum sensum poterit reperire, qui contrariorum inter se testimoniorum scandalum tollat, illius magis adquiescendum sententiae est. ITEM: Viuo ego, dicit dominus, si erit ultra parabola haec in prouerbium in Israel. Anima quae peccauerit, ipea morietur. Parabola nequaquam dicitur in Israel sed in his qui Dei notitiam non habent nec possunt perspicere ueritatem. ITEM: Sicut peccata filiorum non nocent patribus sic peccata patrum ad filios non redundant. EX LIB. IOB: Deus seruabit filiis illius dolorem patris; et cum reddiderit, tunc sciet. GREGORIUS LIBRO XV MORALIUM: Scriptum nouimus: Qui reddia peccata patrum in filioa ac nepotea in tertiam et quartam generationem. Et rursum scriptum est: Anima quae peccauerit, ipsa morietur. Reddit ergo peccata patrum in filios, dum pro culpa parentis ex originali peccato anima polluitur prolis. Et rursum non reddit, quia cum ab originali culpa per baptismum liberamur, iam non parentum sed quas ipsi committimus habemus. /379/ Aliter quisquis praui parentis iniquitatem imitatur, etiam ex eiusdem delicto constringitur. Unde fit ut iniquus filius iniqui patris non solum sua quae addidit sed etiam patris peccata persoluat, cum uitiis patris, quibus iratum dominum non ignorat, etiam suam adhuc malitiam adiungere non formidat. ITEM: Anima quae peccauerit, ipsa morietur, quia in carne nonnunquam filii etiam ex patris peccato perimuntur. Deleto autem originali peccato, ex parentum nequitia in anima non tenentur. ITEM: Pater iniquus plerunque percutitur in filiis, ut acrius uratur; quatinus per filiorum poenas mens patris iniqua puniatur. ITEM: Recte dicitur usque in tertiam et quartam progeniem, quia ad tertiam et quartam progeniem, eam quam imitantur filii parentum uitam possunt uidere, usque ad eos ultimo extenditur, qui uiderunt quod male sequerentur. Q. 117: DE SACRAMENTO ALTARIS QUOD SIT ESSENTIALITER IPSA VERITAS CARNIS CHRISTI ET SANGUINIS ET CONTRA. HILARIUS DE TRINITATE LIB. VIII: In Christo pater et Christus in nobis unum in his esse nos faciunt. Si uere igitur carnem corporis nostri Christus assumpsit, et uere homo ille Christus est, nosque uere sub mysterio carnem corporis sui sumimus (et per hoc unum erimus, quia pater in eo est et ille in nobis), quomodo uoluntatis unitas asseritur, cum naturalis per sacramentum proprietas perfectae sacramentum sit unitatis? Non est humano aut saeculi sensu de his rebus loquendum, neque per uiolentiam atque impudentem praedicationem caelestium dictorum sanitati alienae atque impiae intelligentiae extorquenda /380/ peruersitas. De naturali enim in nobis Christi ueritate quae dicimus, nisi ab eo didicimus, stulte atque impie dicemus. Ipse enim ait: Caro mea uere est esca, et sanguis meus uere est potus. Qui edet carnem meam et bibet sanguinem meum, in me manet et ego in eo. De ueritate carnis et sanguinis non relictus est ambigendi locus. Nunc enim et ipsius domini professione et fide nostra uere caro est et uere sanguis est. Et haec accepta atque hausta efficiunt ut et nos in Christo et Christus in nobis sit. Est ergo ipse in nobis per carnem. Quod autem in eo per sacramentum communicatae carnis et sanguinis simus, ipse testatur dicens: Vos autem me uidebitis quia ego uiuo et uae uiuetis; quondam ego in patre meo et uae in me et ego in uobis. Si uoluntatis tantum intelligi unitatem uellet, cur gradum quendam atque ordinem consummandae unitatis exposuit, nisi ut cum ille in patre per naturam diuinitatis esset, nos contra in eo per corporalem eius natiuitatem et ille rursus in nob is per sacramentorum inesse mysterium crederetur? Ac sic perfecta per mediatorem unites doceretur, cum nobis in se manentibus ipse maneret in patre, et in patre manens maneret in nobis, et ita ad unitatem proficeremus, cum qui in eo naturaliter secundum natiuitatem inest, nos quoque in eo naturaliter inessemus, ipso in nobis naturaliter permanente. Quam autem in nobis naturalis haec unites sit ipse ita testatus est: Qui edet carnem meam et bibet meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Non enim in eo erit, nisi in quo ipse fuerit; eius tantum in se assumptam habens carnem, qui suam sumpserit. ITEM: Sicut misit me uiuens pater, et ego uiuo per patrem: et qui manducauerit carnem meam, et ipse uiuet per me. Quomodo per patrem uiuit, eodem modo nos per carnem eius uiuimus. Haec ergo uitae nostrae cause est, quod in nobis manere per carnem Christum habemus, uicturi per eum ea /381/ conditione qua uiuit ille per patrem. Si ergo nos naturaliter secundum carnem per eum uiuimus, id est naturam carnis suae adepti, quomodo non naturaliter secundum spiritum in se patrem habeat, cum uiuat ipse per patrem? ITEM: Haec autem idcirco a nobis commemorata sunt, quia uoluntatis tantum inter patrem et filium unitatem haeretici mentientes unitatis nostrae ad Deum utebantur exemplo, tamquam nobis ad filium et per filium ad patrem obsequio tantum ac uoluntate religionis unitis nulla per sacramentum carnis et sanguinis naturalis communionis proprietas indulgeretur. Cum et per honorem nobis datum filii et per manentem in nob is carnaliter filium et in eo nobis corporaliter et inseparabiliter unitis mysterium uerae ac naturalis unitatis sit praedicandum. IDEM: Corpus Christi quod sumitur de altari, figura est, dum panis et uinum extra uidetur; ueritas autem, dum corpus et sanguis Christi in ueritate interius creditur. EX SYMBOLO EPHESINO: Necessarie igitur et hoc adicimus. Incruentam celebramus in ecclesiis sacrificii seruitutem et sanctificamur participes sancti corporis et pretiosi sanguinis Christi, non ut communem carnem percipientes nec ut uiri sanctificati et uerbo coniuncti secundum dignitatis unitatem sed uere uiuificatricem et ipsius uerbi propriam factam. Vita enim naturaliter Deus existens, quia propriae carni unitus est, uiuificatricem eam esse professus est, et ideo quamuis dicat, nisi manducaueritis carnem filii hominis etc., non tamen eam ut hominis unius ex nobis existimare debemus (quomodo enim iuxta naturam suam uiuificatrix esse caro hominis poterit?) sed ut uere propriam eius factam. ITEM: Si creditur, quod factus sit caro, immo potius /382/ homo animatus anima rationali. AMBROSIUS IN LIBRO DE OFFICIIS: Illa igitur sunt nobis expetenda in quibus perfectio, in quibus ueritas est. Hic umbra, hic imago est, illic ueritas in caelestibus. Ante agnus offerebatur, nunc Christus offertur quasi homo, quasi recipiens passionem, et offert se ipse quasi sacerdos, ut peccata nostra dimittat. Hic in imagine, ibi in ueritate, ibi apud patrem quasi aduocatus pro nobis interuenit. IDEM DE SACRAMENTIS LIB. I: Illud promitto, quod diuiniora et puriora sunt sacramenta Christianorum quam Iudaeorum. ITEM: Accipe quae dico, anteriora esse mysteria Christianorum quam Iudaeorum. Melchisedech obtulit panem et uinum. Ergo intellige sacramenta haec quae accipis anteriora esse misteria, quam sunt Moysi sacramenta, et prius coepisse populum Christianum quam Iudaeorum sed nos in praedestinatione, illi in nomine. ITEM: Panis iste panis est ante uerba sacramentorum. Ubi accessit consecratio, de pane fit caro Christi. Consecratio igitur quibus uerbis est et cuius sermonibus? Domini Iesu; nam reliqua omnia quae dicuntur, laus Deo defertur; oratione petitur pro populo, pro regibus, pro caeteris. Ubi uenitur, ut conficiatur sacramentum, iam non suis sermonibus utitur sacerdos sed Christi. Ergo sermo Christi hoc conficit sacramentum. Sermo Christi, quo facta sunt omnia. Iussit Deus et factum est caelum, terra, maria et omnis creatura. Si ergo tanta uis est in sermone domini Iesu ut inciperent etiam esse quae non erant, quanto magis operatorius est ut sint quae erant et in aliud commutentur. ITEM: Sermo Christi /383/ mutat quando uult instituta naturae, et primo de generatione eius sumamus exemplum. Vides quia contra instituta et ordinem naturae homo est natus ex uirgine? ITEM: Sermo caelestis si operatur in aliis rebus, non operatur in sacramentis caelestibus? Ergo didicisti quod ex pane corpus Christi fiat, et quod uinum cum aqua in calicem mittitur sed fit sanguis consecratione uerbi caelestis. Sed forte dicis, speciem sanguinis non uideo. Sed habet similitudinem. Sicut enim mortis similitudinem sumpsisti ita et similitudinem sanguinis bibis, ut nullus horror cruoris sit. Didicisti ergo quia quod accipis corpus Christi est. Vis scire quia uerbis caelestibus consecratur? Accipe quae sunt uerba. Dicit sacerdos, Fac nobis hanc oblationem scriptam, rationabilem, acceptam, quod est figura corporis et sanguinis domini Iesu Christi, qui pridie quam pateretur in sanctis manibus suis accepit panem, respexit ad caelum, ad te, sancte pater omnipotens aeterne Deus, gratias agens, benedixit, fregit fractumque dedit discipulis suis dicens: Accipite etc. ITEM: Vide, omnia illa uerba euangelistae sunt usque ad accipite; inde uerba sunt Christi. Vide singula. Qui pridie, inquit, quam pateretur accepit panem. Antequam consecretur, panis est. Ubi autem uerba Christi accesserint, corpus est Christi. Et ante uerba Christi calix est uini et aquae. Ubi uerba Christi operata fuerint, sanguis efficitur. ITEM: Quid est amplius, manna de caelo an corpus Christi? Corpus Christi utique, qui auctor est caeli. Deinde manna qui manducauit, mortuus est. Qui manducauerit hoc corpus, fiet ei remissio peccatorum et nom morietur in aeternum. Corpus Christi cum tu petieris, dicit tibi sacerdos, /384/ Corpus Christi. Et tu dicis, Amen, hoc est, uerum est. Quod confitetur lingua, teneat affectus. Quantum sit sacramentum cognosce. Vide quid dicat, Quotienscumque feceritis, commemorationem mei facietis. Et sacerdos dicit, Ergo memores gloriosissimae eius passionis et ab inferis resurrectionis etc. ITEM: In calice mittitur uinum et aqua. Sed dicis, Quomodo ergo Melchisedech panem et uinum obtulit? Quid sibi uult admixtio aquae? Bibabant autem de consequenti petra; petra autem erat Christus. Non immobilis petra quae populum sequebatur. Et tu bibe, ut te Christus sequatur. Vide mysterium. Moyses, hoc est propheta. Virga, hoc est uerbum Dei. Sacerdos uerbo Dei tangit petram, et fruit aqua, et bibit populus Dei. Redundat aqua in calice, salit in uitam aeternam. ITEM: Accipe et aliud. De latere eius fluxit aqua et sanguis, aqua ut mundaret, sanguis ut redimeret. Quare de latere? Quia unde culpa, inde gratia. Culpa per feminam, gratia per Christum. ITEM: Audisti psalmum; uice quam aptus sit caelestibus sacramentis: Dominua pasoit me et nihil mihi deerit etc. Super aquam refectionis etc. Nam etsi ambulem in medio umbrae mortis; non timebo mala, quaniam tu mecum es. Virga tua etc. Virga imperium, baculus passio est. Aeterna deltas Christi, passio temporalis. Illa creauit, haec redemit. Parasti in conspectu meo mensam etc. et poculum tuum inebrians quam praeclarum est. ITEM: Quotienscumque bibis, remissionem accipis peccatorum et inebriaris spiritu. Unde et apostolus: Nolite inebriari uino sed implemini spiritu sancto. ITEM: Praeclara ebrietas, quae sobrietatem mentis operatur. ITEM: Fiat uoluntas tua sicut in caelo et /385/ in terra, panem nostrum cotidianum da nobis hodie. Sanguine Christi pacificata sunt omnia uel in caelo, uel in terra. Sanctificatum est caelum, deiectus est diabolus, ubi uersatur et homo quem ille decepit. Dixi uobis quod ante uerba Christi quod offertur panis dicatur; ubi Christi uerba deprompta fuerint, iam non panis dicitur sed corpus. Quare ergo in oratione dominica ait: panem nostrum? Panem quidem dixit sed epyusion, hoc est supersubstantialem. Non iste panis est qui uadit in corpus sed qui animae nostrae substantiam fulcit. Ideo graece epyusion dicitur. Latinus autem hunc panem cotidianum dixit. Si cotidianus est, cur post annum illum sumis, quemadmodum Graeci in Oriente facere consueuerunt? Accipe cotidie quod cotidie tibi prosit. Sic uiue ut cotidie merearis accipere, quomodo Iob sanctus pro filiis suis offerebat. ITEM: Qui uulnus habet, medicinam quaerat. Cotidie si accipis, cotidie tibi hodie est. Si tibi hodie est Christus, tibi cotidie resurgit. Quomodo? Filius meus es tu, ego hodie genui te. Hodie ergo est, quando Christus resurrexit. Eri t et hodie. Ipse enim dominus ait: Dimitte nobis debita nostra! Debitum quid est, nisi peccatum? Accepisti a diabolo debitum, et qui eras liber in Christo debitor factus es diabolo. Cautionem tuam tenebat inimicus sed eam dominus crucifixit et suo cruore deleuit. Abstulit debitum, reddidit libertatem. EX LIBRO VI: Sicut uerus est Dei filius dominus Iesus Christus non quemadmodum homines per gratiam sed quasi filius ex substantia patris; ita uera Christi caro, sicut ipse dixit, quam accepimus, et uerus sanguis eius /386/ est potus. ITEM: Ego sum, inquit, panis uiuus, qui de caelo descendi. Sed caro non descendit e caelo. Quomodo descendit e caelo panis uiuus? Quia idem dominus Iesus consors est diuinitatis et corporis, et tu qui accipis carnem, diuinae eius substantiae in illo participaris alimento. ITEM: Panem nostrum cotidianum da nobis hodie. Haec postulatio maxime est eorum quae postulantur. Et dimitte, inquit, nobis debita nostra. Ideo cotidie accipe, ut cotidie debito tuo indulgentiam petas. IDEM IN LIBRO DE MYSTERIIS: Re uera mirabile quod manna Deus pluerit patribus. Unde dictum est: Panem angelorum manducauit homo. Sed tamen panem illum qui manducauerunt, omnes in deserto mortui sunt. Ista autem esca quam accipis, iste panis uiuus qui descendit de caelo, uitae aeternae substantiam subministrat, et quicumque hunc manducauerit non morietur in aeternum, quia corpus est Christi. Considera utrum praestantior sit panis angelorum, an caro Christi. Manna illud de caelo, hoc supra caelum. Illud caeli, hoc domini caelorum. Illud corruptioni obnoxium si in diem alterum seruaretur; hoc alienum ab omni corruptione, quod quicumque religiose gustauerit, corruptionem sentire non poterit. Illis aqua de petra fluxit, tibi sanguis e Christo. Iudaeus bibit et sitit; tu cum biberis sitire non poteris; et illud in umbra, hoc in ueritate. ITEM: Potior est lux quam umbra, ueritas quam figura, corpus auctoris quam manna e caelo. ITEM: Probemus non hoc esse quod natura formauit sed quod benedictio consecrauit, maioremque uim esse benedictionis quam naturae, quia benedictione etiam natura ipsa mutatur. /387/ Vides prophetica gratia bis mutatam esse naturam et serpentis et uirgae. ITEM: Sacramentum quod accipis, Christi sermone conficitur. De totius mundi elementis legisti: quia ipae dixit et facta sunt. Sermo ergo Christi qui potuit ex nihilo facere quod non erat, non potest ea quae sunt, in id mutare, quod non erat? ITEM: Praeter naturae ordinem uirgo generauit; et hoc quod conficimus corpus ex uirgine est. Quid hic quaeris naturae ordinem in Christi corpore, cum praeter naturam sit ipse dominus partus ex uirgine? Vera utique caro Christi, quae crucifixa est, quae sepulta est, uere ergo carnis illius sacramentum est. Ipse clamat dominus, hoc est corpus meum. Post consecrationem corpus significatur, sanguis nuncupatur. Et tu dicis: Amen, hoc est, uerum est. Quod os loquitur, mens interna fateatur; quod sermo sonat, affectus sentiat. ITEM: In illo sacramento Christus est, quia corpus est Christi. Non ergo corporalis esca sed spiritalis. Unde et apostolus de typo eius ait, Quia patres nostri esaam spiritalem manducauerunt. Corpus enim Dei corpus est spiritale, corpus Christi corpus est diuini spiritus. IDEM IN SERMONE DE ABEL ET CAIN: Nam si credas a Christo carnem esse susceptam et offeras transfiguratum corpus altaribus, non distinguas tamen naturam uerbi et corporis, et tibi dicitur: si recte offeras, recte autem non diuidas, peccasti. HIERONYMUS AD HEDIBIAM: Nec Moyses dedit nobis panem uerum sed dominus Iesus ipse conuiua et conuiuium, ipse comedens qui et comeditur. IDEM SUPER MATTHAEUM: Accipite et comedite, hoc est corpua moum. Postquam typicum pascha fuerat impletum, et /388/ agni carnes cum apostolis comederat, assumit panem, qui confortator est hominis, et ad uerum paschae transgreditur sacramentum ut, quomodo in praefiguratione eius Melchisedech panem et uinum offerens fecerat, ipse quoque in ueritate sui corporis et sanguinis praesentaret. IDEM IN LIBRO DE MEMBRIS DOMINI: Sacerdos Dei patris dicitur filius Dei secundum humanitatem, in qua se pro nobis acceptabile sacrificium Deo obtulit, ut ipse esset sacerdos qui et sacrificium. AUGUSTINUS DE UTILITATE AGENDAE PAENITENTIAE: Tunc eis Petrus annuntiauit eum colendum quem crucifixerunt, ut eius iam sanguinem biberent credentes quem fuderant saeuientes. IDEM IN EPISTOLA AD HYRENAEUM: Corporeum illud manna nunc ⟨non est⟩ tanti res miraculi, quia uenit quod perfectum est. Perfectum autem panis de caelo, corpus ex uirgine. IDEM IN HOMILIA II PSALMI XXXIII: Accesserunt Iudaei ad Iesum ut crucifigerent; nos accedamus ut corpus eius et sanguinem accipiamus. ITEM: Vere magnus Deus et magna misericordia eius, uere qui nobis dedit manducare corpus suum, in quo tanta perpessus est, et sanguinem suum bibere. IN HOMILIA PSALMI XXVIII, AD IUDAEOS: Iam securi bibite sanguinem quem fudistis. IN HOMILIA PSALMI LXXV: Ipsum sanguinem quem per insaniam fuderunt, per gratiam biberunt. IN HOMILIA PSALMI XXVIII: De carne Mariae carnem accepit et ipsam carnem ad manducandum ad salutem dedit. Nemo autem illam carnem manducat nisi prius adorauerit. IDEM IN PSALMO XXXIII: Dauid ferebatur in manibus suis. Manibus suis nemo portatur. Quomodo intelligatur in ipso Dauid secundum /389/ litteram non inuenimus, in Christo autem inuenimus. Ferebatur enim Christus in manibus suis quando commendans ipsum corpus suum ait: hoc est corpus meum. Ferebatur enim illud corpus in manibus suis. IN HOMILIA XXXI SUPER IOHANNEM: Quousque biberent sanguinem quem fuderant, desperauerunt. IDEM IN LIBRO SENTENTIARUM PROSPERI: Hoc est quod dicimus, quod modis omnibus approbare contendimus, sacrificium ecclesiae duabus confici, duobus constare, uisibili elementorum specie et inuisibili domini nostri Iesu Christi carne et sanguine, sacramento et re sacramenti, id est corpore Christi, sicut Christi persona constat et conficitur Deo et homine, cum ipse Christus uerus sit Deus et uerus homo, quia omnis illa res illarum rerum naturam et ueritatem in se continet ex quibus conficitur. Est igitur sacramentum et res sacramenti, id est corpus Christi. ITEM: Caro eius, quam forma panis opertam in sacramento accipimus, et sanguis eius, quem sub uini specie ac sapore potamus, caro uidelicet carnis et sanguis sacramentum sanguinis; carne et sanguine, utroque inuisibili, intelligibili, spirituali intelligitur significatur corpus uisibile Christi et palpabile, plenum gratia omnium uirtutum et diuina maiestate. ITEM: Sicut ergo caelestis panis, qui uere Christi caro est, suo modo uocatur corpus Christi, cum reuera sit sacramentum corporis Christi, illius uidelicet quod in cruce est positum, uocatur ipsa carnis immolatio, quae sacerdotis manibus fit, Christi passio, mors, crucifixio, non rei ueritate sed significanti mysterio; sic sacramentum fidei, quod /390/ baptismus intelligitur, fides. IDEM IN PSALMO LIV: Iudaei pascebantur tanquam de poena Domini, et nos de cruce Domini pascimur, quia corpus ipsius manducamus. Habent ergo impii epulas suas, habent pii beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam etc. LEO PAPA IN SERMONE DE IEIUNIO SEPTIMI MENSIS: Dicente Domino, Nisi manducaueritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis uitam in uobis, sic sacrae mensae communicare debetis ut nihil prorsus de ueritate corporis Christi et sanguinis ambigatis. Hoc enim ore sumitur quod fide creditur, et frustra ab illis Amen dicitur a quibus contra id quod accipitur, disputatur. IDEM IN EPISTOLA ANATOLIO EPISCOPO MISSA: Aliter enim in ecclesia Dei, quae est corpus Christi, nec rata sunt sacerdotia nec uera sacrificia, nisi in nostrae proprietate naturae nos uerus immaculati agni sanguis emundet. Qui licet in patris sit dextera constitutus, in eadem tamen carne quam sumsit ex uirgine sacramentum propitiationis exsequitur. IDEM IN SERMONE DE PASSIONE DOMINI: Intulit supplicium filio Dei, fudit sanguinem iustum, qui reconciliando mundo et praemium esset et poculum. GREGORIUS IN HOMILIA PASCHALI: Quid namque sit sanguis agni, non iam audiendo, sed bibendo didicistis, qui sanguis super utrumque postem ponitur, quando non solum ore corporis sed etiam ore cordis hauritur. IDEM IN IV DIALOGORUM: Tunc uera pro nobis Deo hostia erit cum nosmetipsos hostiam fecerimus. Est quidem etiam peccatoribus et indigne percipientibus uera Christi caro uerusque Christi sanguis sed essentia non salubri /391/ efficientia. EUSEBIUS EMISENUS: Vere unica et perfecta hostia fide aestimanda non specie neque exteriori censenda uisu sed interiori affectu. Unde caelestis confirmat auctoritas quia caro mea uere est cibus et sanguis maus uere est potus. Recedat ergo omne infidelitatis ambiguum; quoniam quidem qui auctor est muneris ipse etiam testis est ueritatis. Nam et inuisibilis sacerdos uisibiles creaturas in substantiam corporis et sanguinis sui uerbo suo secreta potestate conuertit dicens: Accipite et comedite; hoc est corpus meum. Et quomodo tibi nouum et impossibile esse non debeat quod in Christi substantiam terrena conuertuntur, te ipsum interroga etc. EX PASSIONE SANCTI ANDREAE, IPSO AD AEGEAM DICENTE: Cum uere carnes eius in terris sint comestae et uere sanguis eius sit bibitus, ipse tamen in caelestibus ad dexteram patris integer perseuerat et uiuus. PRAEFATIO DE DOMINICA QUINTA POST THEOPHANIAM: Singuli autem accipiunt Christum dominum, et in singulis portionibus totus est, nec per singulos minuitur sed integrum se praebet in singulis. AMPHILOCHIUS EPISCOPUS YCONIUS DE VITA ET MIRACULIS SANCTI BASILII CAP. VIl: Diuina quidem mysteria illo agente Hebraeus quidam se sicut Christianus populo commiscuit, officii ministerium et muneris explorare uolens, uiditque infantem partiri in manibus Basilii, et communicantibus omnibus uenit et ipse dataque est ei uere caro facta. Inde accessit ad calicem sanguine repletum, ut uere est, et ipsius factus est particeps, atque de utrisque seruans reliquias abiensque in domum suam ostendit uxori suae ad /392/ confirmationem dictorum et narrauit quae propriis oculis uiderat. Credens ergo, ut uere, quia horribile et admirabile est Christianorum mysterium, in crastino uenit ad Basilium postulans sine dilatione se accipere quod in Christo est signaculum. Basilius autem sanctus non differens baptizauit eum cum omni domo sua credentem domino. EX VITIS PATRUM TRACTATUS DE CARITATE CAP. XXVI: Narrauit iterum abbas Daniel dicens: Dixit pater noster Arsenius de quodam sene, qui erat magnus in hac uita, simplex autem in fide et errabat pro eo quod erat idiota, et dicebat non esse naturaliter corpus panem quem sumimus sed figuram eius esse. Hoc audientes duo senes et scientes, quia magna esset uita et conuersatio eius, cogitauerunt quia innocenter et simpliciter diceret hoc, et dicunt ei, Abba sermonem audiuimus cuiusdam infidelis, qui dicit quia panis quem sumimus non nature corpus Christi sed figure est eius. Senex autem ait eis, Ego sum, qui hoc dixi. Illi autem rogabant eum dicentes, Nos credimus quia panis ipse corpus Christi est et calix sanguis secundum ueritatem et non secundum figuram. Sed sicut plasmauit hominem ad imaginem suam et nemo potest dicere quia non erat imago Dei quamuis incomprehensibilis; ita et panis quem dixit quia corpus meum est, credimus quia secundum ueritatem corpus Christi est. Senex ait, Nisi rem ipsam cognouero, non mihi satisfacit ratio uestra. Illi autem dixerunt ad eum, Deprecemur Deum hebdomada hac de mysterio hoc, et credimus quia Deus reuelabit nobis. Senex cum gaudio suscepit et deprecabatur Deum dicens, Domine tu cognoscis quondam non per malitiam incredulus sum rei huius sed per ignorantiam errem. Reuela ergo mihi Domine quod uerum est. Sed et illi senes abeuntes in caelis suis rogabant et ipsi dicentes, Domine reuela seni /393/ mysterium hoc, ut credat et non perdat laborem suum. Exaudiuit autem dominus utrosque et hebdomada completa uenerunt in ecclesiam, et aperti sunt intellectuales oculi horum, et quando positi sunt panes in altare, uidetur illis tantummodo tribus tamquam puerulus iacens super altare, et cum extendisset presbyter manus ut frangeret panem, descendit angelus de caelo et habens cultrum in manu sacrificauit puerum illum. Sanguinem uero illius excipiebat in calicem. Cum autem presbyter in paruis partibus panem, etiam angelus incidebat pueri membra in modicis partibus. Cum uero accessisset senex ut acciperet communionem, data est illi soli caro sanguine cruentata. Quod cum uidisset pertimuit et clamauit dicens, Credo, Domine, quia panis qui in altare ponitur corpus tuum est, et calix sanguis; et statim facta est illa panis in manu eius secundum mysterium et sumpsit illud gratias agens. Dixerunt autem ei senes, Deus scit humanam naturam quia non potest uesci carnibus crudis et propterea transformauit corpus suum in panem et sanguinem in uinum his qui illud fide suscipiunt. EX EVANGELIO: Accipiens panem benedixit ac fregit deditque discipulis suis dicens: Hoc est corpus meum etc. EX EPISTOLA I PAULI APOSTOLI AD CORINTHIOS: Nolo enim uos ignorare fratres, quoniam patres nostri omnes sub nube fuerunt et omnes mare transierunt, et omnes in Moyse baptizati sunt in nube et in mari; et omnes eandem escam spiritalem manducauerunt, et omnes eundem potum spiritalem biberunt. Bibebant autem de spiritali consequenti eos petra. Petra autem erat Christus. ITEM: Ut prudentibus loquor, uos ipsi indicate quod dico. Calix benedictionis, cui benedicimus, nonne communicatio sanguinis Christi est? Et panis, quem frangimus, nonne participatio corporis domini est? Quoniam unus panis, unum corpus multi sumus, omnes qui de uno pane et de uno /394/ calice participamur. ITEM: Quae immolant gentes, daemoniis immolant et non Deo. Nolo autem uos socios fieri daemoniorum. Non potestis mensse domini participes esse et mensae daemoniorum. Non potestis calicem domini bibere et calicem daemoniorum. ITEM: Quotienscumque enim manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem domini annuntiabitis, donec ueniat. Itaque quicumque manducauerit panem uel biberit calicem domini indigne, reus erit corporis et sanguinis domini. Probet autem se ipsum homo, et sic de pane illo edat, et de calice bibat. Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit non diiudicans corpus domini. Ideo inter uos multi infirmi et imbecilles et dormiunt multi. Quod si nosmetipsos diiudicaremus, non utique iudicaremur. AMBROSIUS SUPER LUCAM: Sunt aliqui hic stantes, qui non gustabunt mortem, donec uideant regnum Dei. Habemus panem qui descendit de caelo. Panem ilium manducat qui ea quae scripta sunt seruat. ITEM: Ubi fuerit corpue, ibi congregabuntur aquilae. Iustorum animae aquilis comparantur quod alta petunt. ITEM: De corpore iam dubitare non possumus, maxime si meminerimus quod a Pilato Ioseph corpus acceperit. Nonne tibi uidentur aquilae circa corpus Maria Cleophae et Maria Magdalene et mater domini apostolorumque conuentus circa domini sepulturam? Nonne tibi uidentur aquilae circa corpus, quando ueniet cum intelligibilibus nubilous filius hominis et uidebit eum omnis oculus? Est etiam corpus de quo dictum est: Caro mea uere est cibus et sanguis meus uere est potus. Circa hoc corpus uerae aquilae sunt, quae alis circumuolant spiritalibus. Est etiam corpus ecclesia. IDEM IN LIB. DE SACRAMENTIS: Fac nobis oblationem hanc acceptabilem, quod est figure corporis et sanguinis domini. ITEM: Figura corporis est /395/ altare. IDEM IN EPISTOLA AD CORINTHIOS: Quia morte domini liberati sumus, huius rei memores in edendo et potando carnem et sanguinem quae pro nobis oblata sunt, significamus. ITEM: Beneficii diuini sanguis testis est, in cuius typum nos calicem mysticum percipimus. ORIGENES SUPER MATTHAEUM: Hoc est enim corpus meum et accipiens calicem etc. Panis iste quem Deus uerbum corpus suum esse fatetur, uerbum est nutritorium animarum, uerbum de Deo uerbo procedens et panis de pane caelesti, qui positus est super mensam de qua scriptum est: Praeparuati in conspectu meo mensam aduersus eos qui tribulant me. Et potus iste, quem Deus uerbum sanguinem suum fatetur, uerbum est potans et inebrians praeclare corda bibentium, qui est in poculo de quo scriptum est: Et poculum tuum inebriana quam praeclarum est. Et est potus iste generatio uitis uerae, quae dicit: Ego sum uitis uera. Et est sanguis uuae illius quae missa in torcular passionis protulit potum hunc. Sic et panis est uerbum Christi factum de tritico illo, quod cadens in terram multum reddidit fructum. Non enim panem ilium uisibilem quem tenebat in 4 manibus, corpus suum dicebat Deus uerbum sed uerbum in cuius mysterio fuerat panis ille frangendus. Nec potum ilium uisibilem sanguinem suum dicebat sed uerbum in cuius mysterio fuerat potus ille effundendus. Nam corpus Dei uerbum aut sanguis, quid aliud potest esse nisi uerbum quod nutrit et uerbum quod laetificat cor? HIERONYMUS AD HEDIBIAM DE DIVERSIS QUAESTIONIBUS: Quid sit, non bibam amodo de hoc genimine uitia etc. Nos audiamus panem quem fregit dominus deditque discipulis esse corpus domini. ITEM: Hic sanguis meus noui testamenti. Si ergo panis qui de caelo descendit corpus est domini et uinum quod discipulis dedit sanguis illius est qui effusus est in /396/ remissionem omnium peccatorum, ascendamus cum domino cenaculum et accipiamus ab eo sursum calicem noui testamenti ibique cum eo inebriemur uino sobrietatis. ITEM: Sed nec Moyses dedit nobis panem uerum sed dominus Iesus ipse conuiua et conuiuium, ipse comedens qui et comeditur; ipsius bibimus sanguinem, et cotidie in sacrificiis eius de genimine uitis uerae et uineae Sorech, quae interpretatur electa, rubentia musta calcamus et nouum ex his uinum bibemus in regno patris, nequaquam in uetustate litterae sed in nouitate spiritus cantantes canticum nouum, quod nemo potest canere nisi in regno ecclesiae, quod regnum patris est. ITEM: Quotquot in Christo baptizamur, Christum induimur et panem comedimus angelorum et audimus dominum praedicantem: meus cibus est, ut faciam uoluntatem eius qui me misit. Faciamus igitur uoluntatem eius, et Christus nobiscum bibet in regno ecclesiae sanguinem suum. IDEM SUPER CXLVII PSALMUM: Et adipe frumenti satiat te. Dominus noster granum tritici in terram cecidit, et nos multiplicauit. Istud granum frumenti pinguissimum est. Felix est qui instrumento isto adipem intelligit. Ergo corpus Iesu euangelium puto, sanctas scripturas puto. Et quando dicit, qui non comederit carnem meam et biberit sanguinem meum, licet et in mysterio possit intelligi, tamen uere corpus Christi et sanguis eius sermo scripturarum est, doctrina diuina est. Quandq imus ad mysterium, qui fidelis est intelligit. Si macula ceciderit, periclitatur. Si quando audimus sermonem Dei, et sermo Dei et caro Christi et sanguis in auribus funditur, et nos aliud cogitamus, quantum periculum? Pinguissimus /397/ sermo diuinus est, omnes habet in se delicias. Sicut tradunt Iudaei, manna quando comedebant secundum uoluntatem uniuscuiusque sapiebat in ore. Sic et in carne Christi, qui est sermo doctrinae, hoc est sanctarum scripturarum interpretatio, sicut uolumus, ita et cibum accipimus. ITEM: Qui emittit eloquium suum terrae. In prinoipio erat uerbum. Hoc uerbum in carne mittitur. Et uerbum caro factum est et habitauit in nobis. Qui emittit eloquium suum terrae. De praedicatione loquitur euangelica de doctrina apostolorum. Denique sequitur: Velociter currit sermo eius. In omni enim terra auditus est sermo eius et in orbe terrarum apostolica doctrina. IDEM IN SERMONE QUODAM DE AGNO PASCHALI, QUI SIC INCIPIT, HODIE POPULUS ISRAEL: Praecipitur ut in una illum comedamus domo, id est ne extra ecclesiam immolari agnum putemus. Ex quo manifestum est quod Iudaei et haeretici et omnium conuenticula dogmatum peruersorum, quia agnum in ecclesia non comedunt, non eos agni carnes comedere sed draconis qui datus est in eacam populia Aethiopum. ITEM: Quod autem sequitur, ut non crudas agni carnes neque elixas comedamus, illud est ne scripturas diuinas, quae uere carnes agni sunt, aut iuxta historiam tantum intelligamus aut quibusdam allegoriis et nubilo interpretationis ad peruersa dogmata diriuemus et eneruemus eas. Caput cum pedibus eius et intestinis comedetis. Caput intelligentia spiritualis; pedes simplex iuxta historiam narratio; intestina quicquid in littera latet. ITEM: Sciatis fratres quoniam quicumque uxori debitum reddit uacare non potest orationi nec de carnibus agni comedere. Si enim /398/ panes propositionis non poterant ab his qui uxores tetigerant comedi, quanto magis panis ille qui de caelo descendit non potest ab his qui coniugibus paulo ante haesere complexibus uiolari atque contingi? IDEM IN QUADAM HOMILIA SUPER LEVITICUM: Dominus ait: Caro mea uere est cibus, et sanguis meus uere est potus, quia omne opus eius sanctum est, et omnis sermo eius uerus est. Secundo loco post illius carnem mundus cibus est Petrus et Paulus, et sic unusquisque pro meritorum puritate proximo mundus fit cibus. Hoc qui audire nescit, auertit fortasse auditum secundum eos qui dicebant: Quia eum poteat audire? Sed si filii estis ecclesiae, si euangelicis imbuti mysteriis, agnoscite quae dicimus, quia domini sunt, ne qui ignorat ignoretur. Agnoscite, quia figurae sunt quae in diuinis uoluminibus scriptae sunt, ideo tamquam spiritales et non carnales intelligite quae dicuntur. Est et in euangeliis littera quae occidat. Si enim secundum litteram sequaris hoc ipsum qubd scriptum est: nisi manducaueritis carnem meam et biberitis sanguinem meum, occidit haec littera. Ut ergo diximus, omnis homo aliquem habet in se cibum, ex quo qui sumpserit, si quidem bonus est et de bono thesauro profert bonum, mundum cibum profert proximo suo et ideo omnis homo, cum loquitur proximo suo, siue prodest ei ex sermonibus siue nocet, mundum ei aut immundum efficitur animal. Si secundum hunc intellectum dicamus Deum hominibus leges promulgasse, digna uidebitur legislatio. Si uero assideamus litterae, erubesco confiteri Deum tales leges dedisse. IDEM IN EPISTOLA AO EPHESIOS: Dupliciter igitur intelligitur caro Christi et sanguis, uel spiritalis illa atque diuina, de qua ipse ait: Caro mea uere est cibus et sanguis meus uere est potus, et: nisi /399/ manducaueritis carnem meam et sanguinem meum biberitis, non habebitis uitam aeternam, uel caro mea, quae crucifixa est, et sanguis, qui militis effusus est lancea. Iuxta hanc diuisionem et in sanctis eius diuersitas sanguinis et carnis accipitur, ut alia sit caro, quae uisura sit salutare Dei, alia caro et sanguis, quae regnum Dei non queant possidere. IDEM IN ISAIA: Comedunt cibos pietatis, dum non sunt sancti et corpore et spiritu, nec comedunt carnem Iesu nec bibunt sanguinem eius, de quo ipse loquitur: Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum habebit uitam aeternam. Etenim Pascha nostrum immolatus est Christus, qui non foris sed in domo una et intus comeditur. EX SERMONE QUODAM AUGUSTINI: Utrum sub figura an sub ueritate fiat hoc mystici calicis sacramentum. Veritas ait: Caro mea uere est cibus et sanguis meus uere est potus. Alioquin quomodo magnum erit, panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi uita, nisi uera sit caro? Sed quia Christum uorari fas dentibus non est, uoluit hunc panem et uinum in mysterio uere carnem suam et sanguinem consecratione sancti spiritus potenter creari et cotidie pro mundi uita mystice immolari, ut sicut de uirgine per spiritum uera caro sine coitu creatur, ita per eundem ex substantia panis et uini mystice idem corpus Christi consecretur. Corpus Christi et ueritas et figura est. Veritas, dum corpus Christi et sanguis uirtute spiritus in uerbo ipsius ex panis uinique substantia efficitur. Figura uero, quod exterius sentitur. Iteratur autem cotidie haec oblatio, licet Christus semel passus sit, quia cotidie peccamus peccatis, sine quibus mortalis /400/ infirmitas uiuere non potest, et ideo cotidie Christus pro nobis mystice immolatur. Intra catholicam ecclesiam in mysterio corporis Christi nihil a bono maius, nihil a malo minus percipitur sacerdote, quia non in merito consecrantis sed in uerbo efficitur creatoris et ui rtute spiritus sancti. Si enim in merito esset sacerdotis, nequaquam ad Christum pertineret. Nunc autem sicut ipse est qui baptizat, ita ipse qui per spiritum sanctum hanc suam efficit carnem et transfundit sanguinem. ITEM: Hanc oblationem benedictam, per quam benedicimur, adscriptam, per quam omnes in caelo conscribamur, ratam, per quam in uisceribus Christi censeamur, rationabilem, per quam a bestiali sensu exuamur, acceptabilem, ut per hanc acceptabiles eius unico simus. Nihil rationabilius, ut quia similitudinem mortis eius in baptismo accepimus, similitudinem quoque carnis et sanguinis eius sumamus, ita ut et ueritas non desit in sacramento, et ridiculum nullum fiat paganis quod cruorem occisi hominis bibamus. Si enim discipuli patienter ferre nequiuerunt, quod dominus dixerat: Qui manduoat carnem meam etc. sed dixerunt: Durus est hio aermo, quomodo ista ferrent increduli? Credendum est quod in uerbis Christi sacramenta conficiantur. Cuius enim potentia creantur prius, eius utique uerbo ad melius recreantur. Reliqua omnia, quae sacerdos dicit aut clerus canit, nihil aliud quam laudes et gratiarum actiones sunt, aut certe obsecrationes fidelium, petitiones, postulationes. ITEM: Verba sunt Dei, Accipite et manducate ex hoc omnes. In hoc ergo uerbo creatur /401/ illud corpus. ITEM: Eadem ratio est in corpore domini, quae et in manna, quod in eius figura praecessit, de quo dicitur: Qui plus collegerat, non habuit amplius, neque qui minus parauerat, habuit minus. Non est quantitas uisibilis in hoc aestimanda mysterio, sed uirtus sacramenti spiritalis, sicut nec quantitas hominis Christi metienda in corpore, sed uirtus in eo et diuinitas consideranda. ITEM: Hoc mysterium ante passionem discipulis traditur, quia numquam potest umbra desistere nisi radiante luce. Aliter nouerat Christus quod et boni digne et mali indigne hoc mysterium accepturi erant. Voluit cunctis communicantibus ostendere quid boni quidue mali ex eo percipiant, et ideo Iudas in figura omnium malorum primus ad percipiendum permittitur. Nam si post resurrectionem fieret, iam Iudas cum sanctis apostolis communicare non potuisset, quia iam damnatus erat. Recte etiam caro sanguini sociatur, quia nec caro sine sanguine, nec sanguis sine carne iure communicatur. Totus enim homo, qui ex duabus substantiis constat, redimitur, et ideo carne simul Christi et sanguine saginatur. Denique non, sicut quidam uolunt, anima sola hoc mysterio pascitur, uerum etiam caro per hoc ad immortalitem et incorruptionem reparatur. IDEM QUAESTIONUM LXXIII CAP. II: Omnis anima omni corpore melior. Melius enim omne quod uiuificat quam id quod uiuificatur. IDEM LIB. Xl DE CIVITATE DEI DE BONIS ET MALIS ANGELIS: Beatitudinis illorum causa est adhaerere Deo, istorum miseriae non adhaerere. ITEM: Sicut autem melior est natura sentiens, etiam cum dolet, quam lapis, /402/ qui dolere nullo modo potest; ita rationalis creatura praestantior etiam misera, quam illa quae rationis uel sensus est expers, et ideo in eam non cadit miseria. IDEM IN SERMONE DE UTILITATE AGENDAE PAENITENTIAE: Ille eos a morte liberaturus erat qui per manna figurabatur. Breuiter ergo dixerim, quicumque in manna Christum intellexerunt, eundem quem nos cibum spiritalem manducauerunt. IDEM IN EXPOSITIONE EVANGELII: Ut quid paras dentes et uentrem? Credere in eum, hoc est manducare panem uiuum. Inuisibiliter saginatur, quia inuisibiliter renascitur. Hic panis est, qui de caelo descendit. Hunc panem significauit manna. Omnes, inquit, eandem escam spiritalem manducauerunt. Spiritalem utique eandem; nam corporalem aliam, quia illi manna, nos aliud. Spiritalem uero eandem quam nos. Et omnea eundem potum spiritalem biberunt. Aliud illi, aliud nos, sed specie uisibili, quod tamen hoc idem est uirtute spiritali. Quomodo enim eundem potum? Bibebant, inquit, de apiritali asquenti eea petra; petra autem erat Chriatus. Idem potus, idem panis. Petra Christus in signo, uerus Christus in carne et uerbo. Hic est panis de caelo deacendene, ut si quis ex ipso manducauerit, non moriatur. Quod pertinet ad uirtutem sacramenti, non ad uisibile sacramentum, qui manducat intus, non foris; qui manducat corde, non qui premit dente. ITEM: Qui ergo eius carnem non manducat nec bibit eius sanguinem, non habet in se uitam aeternam, et qui manducat et bibit, habet uitam aeternam. Hunc itaque cibum et potum societatem uult intelligi corporis et membrorum suorum, quod est ecclesia. Huius rei sacramentum, id est /403/ unitatis corporis et sanguinis Christi alicubi cotidie, alicubi certis interuallis dierum de mensa dominica sumitur, aliquibus ad uitam, aliquibus ad exitium. Res uero ipsa, cuius sacramentum est, omni homini ad uitam, nulli ad exitium, quicumque eius participes fuerint. IDEM IN SERMONE DE INFANTIBUS: Nulli aliquatenus ambigendum, unumquemque fidelium corporis sanguinisque dominici tunc esse participem, quando in baptismate Christi membrum efficitur, nec alienari ab illius panis calicisque consortio, etiamsi antequam panem illum comedat calicemque bibat, de hoc saeculo migrauerit in unitate corporis Christi constitutus. Sacramenti quippe illius participatione ac beneficio non priuatur, quando in se hoc, quod illud sacramentum significat, inuenitur. ITEM IN SERMONE DE SACRAMENTIS: Quia passus est pro nobis, commendauit nobis in isto sacramento sanguinem suum et corpus, quod etiam fecit nosmetipsos. Nam et nos corpus ipsius facti sumus, et per misericordiam ipsius quod accepimus sumus. ITEM: Ad aream dominicam comportati estis; laboribus boum, id est annuntiantium euangelium, triturati estis. Quando catechumeni deferebamini, in horreo uersabamini. Coepistis moli ieiuniis et exorcismis. Postea ad aquam uenistis et conspersi estis, et panis dominicus facti estis. Unum estote diligentes uos, tenendo unam fidem, /404/ unam spem, indiuiduam caritatem. ITEM: Vinum in multis racemis fuit, et modo uinum est. Vinum est in sua natiuitate, calix post prossuram torcularis. Et uos post illa ieiunia, post labores et contritiones iam in nomine Christi tamquam ad calicem uenistis, et ibi uos estis in mensa et in calice nobiscum uos estis. Simul enim hoc sumimus, simul bibimus, quia simul uiuimus. IDEM SUPER IOHANNEM SERMONE L: Pauperea enim semper hababitia uobiscum, me autem non semper habebitis potest et sic intelligi. Loquebatur de praesentia corporis sui. Nam secundum maiestatem suam et inuisibilem gratiam impletur quod ab eo dictum est: Ecce ego uobiscum sum usque in consummationem saeculi. Secundum carnem uero, quam Verbum assumpsit, non semper habebitis uobiscum. Quare? Quoniam conuersatus est secundum corporis praesentiam XL diebus cum discipulis et ascendit in caelum sed non est hic. Ibi est enim sedens ad dextram patris et hic est. Non enim recessit praesentia maiestatis. Aliter: secundum praesentiam maiestatis semper habemus Christum; secundum praesentiam carnis paucis diebus; modo fide tenet, non oculis uidet. IDEM IN EXPOSITIONE PSALMI LIV: Dicentes quia durus est trio sermo, separauerunt se ab illo; remansit cum XII, instruxit eos qui remanserant. Spiritus est, inquit, qui uiuificat, caro nihil prodeat. Verba, quae locutus sum ad uos, spiritus et uita sunt, id est spiritaliter intelligenda sunt. Intellexisti carnaliter? spiritus et uita tibi non sunt. Spiritaliter intelligite quae locutus sum. Non hoc corpus, quod uidetis, manducaturi estis, et bibituri ilium sanguinem, quem fusuri sunt qui me crucifigent. Sacramentum aliquod uobis commondaui, spiritaliter intellectum uiuificabit uos. Caro autem non prodest quidquam. Carnem quippe sic intellexerunt; quomodo in /405/ cadauere uenditur, aut in macello dilaniatur. Sciens autem Iesus ait: Hoc uos scandalizat, quod dixi, do uobis carnem meam manducare et sanguinem meum bibere. Si ergo uideritis filium hominis ascendentem, ubi erat prius? Quid est hoc? Hinc soluit, quod illos mouerat; hinc aperuit, unde fuerant scandalizati? Hinc plane, si intelligerent. Illi autem putabant erogaturum corpus suum; ille dixit se ascensurum in caelum utique integrum. Cum uideritis filium hominis ascendentem ubi erat prius, certe uel tunc uidebitis quia non eo modo quo putatis erogat corpus suum uel tunc intelligetis quia gratia eius non consumitur morsibus. ITEM: Donec saeculum finiatur, sursum est dominus, sed tamen hic etiam nobiscum est ueritas Dominus. Corpus enim, in quo resurrexit, uno loco esse oportet, ueritas autem eius ubique diffusa est. ITEM: In caelo iam Christum sedentem manibus contrectare non possumus, sed fide contingere. ITEM: Quis audeat manducare Dominum suum? Et tamen ait: qui manduoat me, uiuit propter me. Quoniam Christus manducatur, uita manducatur, nec occiditur, ut manducetur, nec quoniam manducatur, partes de illo facimus. Et quidem in sacramento sic fit. Norunt autem fideles quemadmodum manducent carnem Christi. Unusquisque partem suam accipit; per partes manducatur, manet integer totus in caelo, integer totus in corde tuo. ITEM: Quod uidetis in altari, panis est et calix, quod etiam oculi uestri uobis renuntiant. Quod autem fides instruenda, panis est corpus, calix est sanguis. /406/ ITEM: In caelum ascendit, illuc leuauit corpus suum, ubi est modo sedens ad dexteram patris. Quomodo ergo panis est corpus eius et calix, uel quod habet calix, est sanguis eius? Ista, fratres, ideo dicuntur sacramenta quia in eis aliud uidetur et aliud intelligitur. Quod uidetur speciem habet corporalem; quod intelligitur, fructum spiritualem. IDEM IN EPISTOLA AD BONIFATIUM EPISCOPUM: Saepe ita loquimur ut Pascha propinquante dicamus crastinam uel perendinam domini passionem, cum ille ante multos annos passus sit. Ipso die dominico dicimus, hodie dominus resurrexit, cum ex quo resurrexerit tot anni transierint. Istos dies secundum illorum similitudinem, quibus haec gesta sunt, nuncupamus, ut dicamus, ipse est dies, qui non est ipse sed reuolutione temporis similis ei. Nonne semel immolatus est Christus in semetipso? Et tamen in sacramento omni die populis immolatur. Si enim sacramenta quandam similitudinem earum rerum quarum sacramenta sunt non haberent, omnino sacramenta non essent. Ex hac autem similitudine plerumque iam sacramenta ipsarum rerum nomina accipiunt. Sicut ergo secundum quendam modum sacramentum corporis Christi corpus Christi est, sacramentum sanguinis Christi sanguis Christi est, ita fidei sacramentum fides est. IDEM IN X DE CIVITATE DEI: Sacrificium uisibile inuisibilis sacramentum, id est sacrum signum est. ITEM IN XX: Qui manducat oarnem meam et bibit aunguinem maum, in me manet et ego in eo. Ostendit quid sit non sacramento tenus sed reuera corpus Christi manducare et eius sanguinem bibere. Hoc est enim in Christo manere, ut in illo maneat et Christus. Sic enim hoc dixit, tanquam diceret, Qui non in me manet /407/ et in quo non maneo, non se dicat aut existimet manducare corpus meum aut bibere sanguinem meum. Non itaque manent in Christo qui non sunt membra eius. Non sunt autem membra Christi qui se faciunt membra meretricis, nisi malum illud paenitendo esse destiterint. ITEM LIB. XXI: Nec isti ergo dicendi sunt manducare corpus Christi, quondam nec in membris computandi sunt Christi. Ut enim alla taceam, non possum simul esse membra Christi et meretricis. Denique ipse dicit: Qui manducat carnem meam etc. IDEM IN QUADAM EPISTOLA: Sacramentum est inuisibilis gratiae uisibilis forma. IDEM IN I DE CATECHIZANDIS RUDIBUS: Sacramentum est diuinae rei inuisibilis signaculum uisibile. IDEM IN LIBRO DE PAENITENTIA: Sacramentum est diuini mysterii signaculum. IN II DE DOCTRINA CHRISTIANA: Signum est res, praeter speciem quam ingerit sensibus, aliud aliquid ex se faciens in cogitationem uenire. IDEM IN LIB. CONTRA FAUSTUM: Quid enim sunt aliud quaeque sacramenta corporalia, nisi quaedam quasi uerba uisibilia, sacrosancta quidem sed tamen mutabilia et temporalia? IDEM IN TRACTATU PSALMI XCVIII, UBI AIT: Intelligite spiritaliter quae locutus sum. Non hoc corpus quod uidetis, manducaturi estis et bibituri ilium sanguinem quem fusuri sunt qui me crucifigent. Sacramentum aliquod nobis commendauit, spiritaliter intellectum uiuificabit nos. Etsi necesse est uisibiliter celebrari, oportet tamen inuisibiliter intelligi. IDEM IN CONFESSIONIBUS: Cibus sum grandium; cresce et manducabis me, nec mutabis me in te, sed /408/ tu mutaberis in me. IDEM IN LIBRO DE UNICO BAPTISMO: Si ad res ipsas uisibiles quibus ipsa sacramenta tractantur, animum conferamus, quis nesciat eas esse corruptibiles? Si autem ad id quod per eas agitur, quis non uideat non posse corrumpi? IN III DE DOCTRINA CHRISTIANA: Nisi manducaueritis, inquit, carnem filii hominis et sanguinem eius biberitis, non habebitis uitam in uobis. Facinus uidetur aut flagitium iubere. Figura ergo praecipiens est passioni domini esse communicandum et recondendum in memoria quod pro nobis caro eius crucifixa est et uulnerata. IDEM IN VI DE BAPTISMO INDUCIT SANCTUM CYPRIANUM DICENTEM: Quoniam dominus uocat corpus suum panem de multorum granorum adunatione congestum, populum nostrum de gentibus indicat adunatum. Et quoniam sanguinem suum appellat uinum, de botris atque atinis plurimis expressum atque in unum coactum, gregem nostrum significat commixtione adunatae multitudinis copulatum. IDEM IN PSALMO XX: Quod semel factum est, in memoria nostra omni anno fit. Quotiens Pascha celebratur, numquid totiens Christus occiditur? Sed anniuersaria recordatio repraesentat quod olim factum est, et sic nos facit moueri tanquam uideamus praesentem dominum in cruce. IDEM AD DARDANUM: Una persona Deus et homo est, et utrumque est unus Christus, ubique per id quod Deus est, in caelo autem per id quod homo. ITEM: Christum autem et ubique totum praesentem esse non dubites tanquam Deum et in loco aliquo caeli propter ueri corporis modum. IDEM IN I RETRACTATIONUM CONTRA ADIMANTUM, DISCIPULUM MANICHAEI: Nam ex eo quod scriptum est sanguinem pecoris animam eius esse, praeter /409/ id quod supra dixi possum etiam interpretari praeceptum illud in signo esse positum. Non enim dominus dubitauit dicere, hoc est corpus meum, cum signum daret corporis sui. BEDA IN HOMILIA ILLIUS EVANGELICAE LECTIONIS, Una sabbati ualde diluculo: Hoc quoque quod mulieres non inuento corpore domini mente consternabantur, nos congruit imitari. Meminisse etenim continuo debemus quia corpus domini nostri in terris inuenire nequimus, et eo magis humiliari quo nos constat de profundis clamare ad eum qui habitat in caelo, eo magis mente consternari quo uidemus nos longe adhuc peregrinari ab illo in cuius solum praesentia beate uiuere ualeamus. ITEM: Maxime angelici nobis spiritus adesse credendi sunt, cum diuinis specialiter mancipamur obsequiis. HAIMO SUPER EPISTOLAM AD ROMANOS: Cum dicit: per corpus Christi mortificati estis legi, de quo corpore loquitur? Nam corpus Christi est quod assumpsit in utero uirginali; corpus Christi est tota ecclesia fidelium: corpus Christi est quod cotidie consecratur in ecclesia. Apparet ergo de illo corpore dixisse apostolum, quod assumpsit in utero uirginali. Per corpus suum ergo Christus nos liberauit a lege, id est per passionem corporis sui dedit nobis remissionem peccatorum, ut non simus iam subiecti legi si peccare desistimus. EX DECRETIS PII PAPAE CAP. III: Si uero per negligentiam de calice domini aliquid stillauerit in terram, linguabitur, tabula radetur. Si non fuerit tabula, ut non conculcetur, locus corradetur et igne comburetur, et cinis intra altare recondetur. EX PAENITENTIALI THEODORI: Qui euomuerit sacrificium et a canibus consumetur, annum unum /410/ paeniteat. EX CONCILIO TURONICO CAP. IV: Sacra oblatio semper sit super altare obseruata propter mures et nefarios homines et a die septimo in septimum semper mutetur et a presbytero sumatur, et alia quae eadem die consecrata est loco eius subrogetur, ne forte diutius obseruata muscida, quod absit, fiat. EX CONCILIO AURELIANENSI CAP. IV: Oblata, quae in altario offeruntur, de sabbato in sabbatum semper innouentur, quia panes propositionis a sabbato in sabbatum mutabantur, ne diu seruata muscida fiant aut, ut quidam sentiunt, igni consummantur. Quod si quis diabolo instigante facere praesumpserit, anathema sit. ITEM CAP. V: Omne sacrificium sordida uetustate perditum igne comburendum est et cinis iuxta altare sepeliendus. ITEM CAP. VI: Qui non bene custodierint sacrificium, et mus uel aliquod animal comederit illud, XL dies paeniteat. Qui autem perdiderit illud in ecclesia, aut pars eius ceciderit et non inuenta fuerit, XXX dies paeniteat. ITEM: Qui negligentiam erga sacrificium fecerit, ut in eo uermis consumptus sit et ad nihilum deuenerit, III quadragesimas cum pane et aqua paeniteat. Si integrum inuentum fuerit, in eo uermis comburatur et cinis sub altare recondatur; et qui neglexerit, quaternis diebus suam negligentiam soluat. Si cum amissione saporis decoloratur sacrificium, XX dies expleantur ieiunio. EX CONCILIO REMENSI CAP. III: Corporale, supra quod sacra oblatio immolatur, nunquam super altare maneat nisi tempore missae, sed aut in sacrario cum libro ponatur aut cum patena et calice recondatur, uel quando abluitur, in uase ad hoc praeparato abluatur, eo quod ex dominico corpore /411/ et sanguine infectum sit. CLEMENS IN SECUNDA EPISTOLA AD IACOBUM: Cum timore et tremore reliquias corporis domini debent custodire fragmentorum. Q. 118: QUOD EUCHARISTIA NUNQUAM SIT DANDA INTINCTA ET CONTRA. EX DECRETIS IULII PAPAE EPISCOPIS PER AEGYPTUM MISSIS: Illud uero quod pro complemento communionis intinctam tradunt eucharistiam populis, nec hoc prolatum ex euangelio testimonium receperunt, ubi apostolis corpus suum et sanguinem commendauit. Seorsum enim panis et seorsum calicis commendatio memoratur. Nam intinctum panem aliis Christum praebuisse non legimus, excepto illi quem intincta bucella magistri proditorem ostenderet, non sacramenti huius institutionem signaret. AUGUSTINUS SUPER IOHANNEM: Cui intinotum panem porrexero etc. Bonum est quod accepit, sed malo suo accepit, quia male bonum malus accepit. Multum quippe interest non quid accipiat sed quis accipiat; nec quale sit quod datur sed qualis sit cui datur. Intrauit ergo post hunc panem sathanas in domini traditorem ut sibi iam traditum plenius possideret, in quem prius intrauerat ut deciperet. Duxit enim peccatum traditionis praesumptio sacramenti, cum homini ingrato intrasset panis in uentrem, hostis in mentem. Et cum intinxisset panem, dedit Iudae. Non autem, ut putant quidam, tunc Iudas Christi corpus accepit. Intelligendum est enim quod iam omnibus eis distribuerat dominus sacramentum corporis et sanguinis sui, ubi et ipse Iudas erat, /412/ sicut Lucas euidentissime narrat. tinctam atque porrectam suum exprimit traditorem, fortassis per panis tinctionem illius significans fictionem. IDEM DE ADULTERINIS CONIUGIIS LIB. I: Si autem dominus ubi ait: nolite sanctum dare canibus, hoc quod isti cauendum putant uellet intelligi, non ipse suo traditori dedisset quod in suam ille perniciem sine culpa dantis cum dignis indignus accepit. EX CONCILIO TURONICO CAP. III: Omnis presbyter habeas pyxidem aut uas tanto sacramento dignum, ubi corpus domini recondatur ad uiaticum recedentibus a saeculo. Quae tamen sacra oblatio intincta debet esse in sanguine Christi, ut ueraciter possit dicere infirmo, Corpus et sanguis domini proficiat tibi etc. Q. 119: QUOD PRESBYTER UXORATUS A SUBIECTIS NON SIT ABICIENDUS ET CONTRA. EX CONCILIO GRANGRENSI: Si quis discernit presbyterum coniugatum tanquam occasione nuptiarum, quod offerre non debeat, et ab eius oblatione ideo se abstinet, anathema sit. ITEM CAP. III: Quicumque discernit a presbytero, qui uxorem habuit, quia non oporteat eo ministrante de oblatione percipere, anathema sit. ALEXANDER SECUNDUS: Praeter haec autem praecipiendo mandamus, ut nullus audiat missam presbyteri, quem scit concubinam indubitanter habere aut subintroductam mulierem. Unde etiam sancta synodus haec a capite sub excommunicatione statuit dicens: /413/ Quicumque sacerdotum, diaconorum, subdiaconorum post constitutum praedecessoris nostri sanctissimi papae Leonis aut Nicolai de castitate clericorum concubinam palam duxerit, uel ductam non reliquerit, ex parte Dei et auctoritate beatorum apostolorum principum Petri et Pauli praecipimus, et omnino contradicimus, ut missam non cantet, neque euangelium aut epistolam ad missam legat, neque in presbyterio cum his ad diuina officia, qui praefatae constitutioni obedientes fuerint, maneant, neque partem ab ecclesia suscipiant. Et praecipientes statuimus, ut hi praedictorum ordinum, qui eisdem praedecessoribus nostris obedientes castitatem seruauerint, iuxta ecclesias suas, sicut oportet religiosos clericos, simul manducent et dormiant, et quidquid eis ab ecclesiis competit communiter habeant. Et rogantes monemus, ut ad apostolicam scilicet communem uitam summopere studeant, quatinus perfectionem cum his consecuti qui centesimo fructu ditantur in caelesti patria mereantur ascribi. Q. 120: QUOD HAERETICI OBLATIO NON PROSIT ET CONTRA. CYPRIANUS: Haeretici oblatio sanctificari non potest, quia ibi sanctus spiritus non est, nec dominus per orationes eius et preces cuiquam prodest. Non enim sine fide corpus Christi conficitur, qua manducatur. HIERONYMUS IN EPISTOLA AD EPITHALAMIUM: Quos in ecclesiastico ordine uideris usurarios, adulteros, concubinarios, et ad cumulandam mammonae pecuniam intentos, uelut haereticos /414/ deuita. Si presbyter est, corpus et sanguinem domini illum tractare non audieris sed etiam tractare non permiseris. ITEM: Non potestis, inquit ueritas, Deo aeruire et mammonae. Cui ergo seruit qui mammonae seruit? Vis audire cui? Idolorum culturae. Audi apostolum: Auarus, quod est idolorum seruitus, non habet haereditatem in regno Christi et Dei. Qui ergo propter suam auiditatem efficitur idolatra, potest dici Christicola? Non colit Christum, non sacrat corpus suum, nec Christus per ipsum. IDEM IN AMOS PROPHETA: Odit Deus sacrificia haereticorum et a se proicit, et quotienscumque sub nomine domini fuerint congregati, detestatur fetorem eorum et claudit nares sues. Et si holocausta obtulerint, ut uideantur ieiunare, dare elemosinas, pudicitiam polliceri, quae holocausta sunt uera, non ea suscipit Deus. Non sacrificiorum magnitudinem sed offerentium merita causasque diiudicat. Unde et uidua quae duo minute miserat, omnibus a saluatore praefertur, quia dominus non ea quae offeruntur sed uoluntatem respicit offerentium. IDEM IN SOPHONIA: Sacerdotes impie agunt in lege domini putantes eucharistiam precantis facere uerba non uitam, et necessariam esse tantum sollemnem orationem et non sacerdotum merita, de quibus dicitur, et sacerdos in quocumque fuerit macula, non aacedat oblationes offerre domino. AUGUSTINUS LIB. II CONTRA EPISTOLAM PARMENIANI: Per Isaiam dicit dominus: Facinorosus, qui sacrificat mihi uitulum. quasi qui canem occidat, et qui ponit similaginem quasi sanguinem porcinum, et qui offert thus in memoriam, quasi blasphemus. ITEM: Sacrificia impiorum ipsis oberunt qui offerunt impie. Nam sacrificium tale cuique fit quali corde ad accipiendum accesserit. qui enim manducat et bibit in /415/ digne, iudiatum sibi manducat et bibit. ITEM: Omnia sacramenta cum obsint indigne tractantibus, prosunt tamen per eos digne sumentibus. ITEM: Spiritus sanctus in ecclesiae praeposito uel ministro sic inest ut, si fictus non est, operetur per eum et eiusdem mercedem et eorum regenerationem uel aedificationem qui per eum siue consecrantur siue euangelizantur. Si autem fictus est, desit quidem saluti eius. ITEM: Quomodo catholici non glorificant Deum, qui sacramenta eius tam debita ueneratione prosequuntur, ut etiam si ab indignis tractata fuerint, illis sua peruersitate damnatis, illa intemerata sanctitate permanere demonstrant? IDEM IN DIALOGO AD PETILIANUM: Memento sacramentis Dei nihil obesse mores hominum, quo illa uel omnino non sint uel minus sancta sint. ITEM: Gratias ago quia tandem confessus es posse ualere inuocatum nomen Christi ad aliorum salutem, etiam si a peccatoribus inuocetur. Hinc ergo intellige, cum Christi nomen inuocatur, non obesse aliorum saluti peccata aliena. IDEM IN LIBRO QUAESTIONUM VETERIS TESTAMENTI: Dictum est de nequissimo Caipha: Hoc autem a semetipso non dimit, acd aum easet pontifex anni illiua, prophetauit. Per quod intelligitur spiritum sanctum gratiarum non personam digni aut indigni sed ordinem traditionis, ut quamuis aliquis boni meriti sit, non tamen possit benedicere, nisi fuerit ordinatus ut officium ministerii exhibeat. Dei autem est effectum tribuere benedictionis. IDEM DE UNICO BAPTISMO LIB. II: Aliud est non habere aliquid, aliud non iure habere uel illicite usurpare. Non itaque ideo non sunt sacramenta Christi et ecclesiae, quia eis illicite utuntur non haeretici solum sed etiam omnes iniqui et impii. /416/ Sed tamen illi corrigendi aut puniendi, illa uero agnoscenda et ueneranda sunt. NICOLAUS PAPA AD CONSULTA BULGARORUM CAP. LXX: Qualiscumque sit sacerdos, quae sancta sunt coinquinari non possunt. Idcirco ab eo, usquequo episcoporum iudicio reprobetur, communio percipienda est, quoniam mali bona ministrando se tantummodo laedunt. Et cerea fax accensa sibi quidem detrimentum praestat, aliis uero lumen, et unde aliis commodum exhibet, inde sibi dispendium praebet. Sumite ergo ab omni sacerdote intrepide Christi mysteria, quoniam omnia in fide purgantur, et quia non dantis sed accipientis sit, dicente beato Hieronymo, ad credendum in omni anima baptismum est perfectum. Qui rursus sacrae scripturae concordans ait, Priusquam audias, ne iudicaueris quemquam, atque ante probationem accusationis illatae neminem a tua communione suspendas, quia non statim qui accusatur reus est sed qui conuincitur criminosus. Q. 121: QUOD MISSA ANTE HORAM TERTIAM NON SIT CELEBRANDA NISI IN NATALE ET CONTRA. TELESFORUS SEPTIMUS A PETRO IN DECRETALI SUO: Nocte uero sancta natiuitatis domini missas uero temporibus missarum celebrationes celebrent. Reliquis ante horam diei tertiam minime sunt celebrandae. IDEM IN EPISTOLA CAP. VI: Missarum celebrationes ante horam diei tertiam minime sunt celebrandae, quia eadem hora et dominus crucifixus est et super apostolos spiritus sanctus descendisse legitur, excepta nocte natiuitatis. EX DICTIS AUGUSTINI: Et hoc attendendum est, ut missae peculiares, quae per dies solemnes a sacerdotibus fiunt, non ita in publico fiant /417/ ut per eas populus a publicis missarum sollemnibus, quae hora tertia canonice fiunt, abstrahatur; quia pessimus usus est apud quosdam in dominicis diebus siue in quibuslibet festiuitatibus mox missam celebrare quamuis, etsi pro defunctis sit, cum audierit abscedat et per totum diem a primo mane ebrietati et comessationi potius quam Deo deseruiat. Q. 122: QUOD OMNIBUS NUPTIAE CONCESSAE SINT ET CONTRA. PAULUS APOSTOLUS IN EPISTOLA I AD CORINTHIOS: De quibus autem scripsistis mihi: bonum est homini mulierem non tangere; propter fornicationem autem unusquisque suam uxorem habeat et unaquaeque uirum suum. ACTUS PRIMAE SEDIS STEPHANI PAPAE CAP. III: Aliter se habet orientalium traditio ecclesiarum, aliter huius sanctse Romanae ecclesiae. Nam eorum presbyteri, diaconi atque subdiaconi matrimonio copulantur. Istius autem ecclesiae uel occidentalium nullus a subdiaconis usque ad episcopum licentiam habeat coniugium sortiendi. LEO CONTRA EPISTOLAM NICETAE ABBATIS: Seriatim et aperte prosequamur quod sancta Romana ecclesia in gradibus clericorum agit. Clericos enim ostiarios, lectores, exorcistas, acolytos, si extra uotum et habitum monachi inueniantur et continent iam pro fiteri nolunt, uxorem ducere uirginem cum benedictione sacerdotali permittit. Non autem uiduam aut repudiatam, quia propter hoc deinceps nec ad subdiaconatum prouehi poterunt, nec laicus non uirginem sortitus uxorem aut bigamus ad clericatum. BEDA DE TABERNACULO: Feminalia, quae ad operiendam carnem turpitudinis filiis Aaron dantur, illam /418/ castimoniae portionem, quae ab appetitu copulae coniugalis proprie cohibet, designant, sine qua nemo uel sacerdotium suscipere uel ad altaris potest ministerium consecrari, id est nisi aut uirgo permanserit aut cum uxore coniunctionis foedera soluerit. GREGORIUS VENANTIO EPISCOPO LUNENSI: Statuimus diaconem et abbatem quem de portu Veneris indicas cecidisse, ad sacrum ordinem non debere uel posse aliquo modo reuocari. Subdiacones quoque quos similis culpa constringit, ab officio suo inreuocabiliter depositi inter laicos communionem accipiant. IDEM ARTHEMI0 SUBDIACONO: Quia aliquos monachorum ad tantum nefas prosiluisse cognouimus ut uxores publice sortiantur, sub omni eos uigilantia requiras et inuentos cohertione in monasterium, quorum monachi fuerant, remittas. IDEM: Peruenit ad nos, quod quidam uir nequissimus diabolico instinctu de monasterio suaserit quandam exire Deo sacratam atque a quodam uiro, unde exierat, sit reuocata, rursusque eam uir ille nequissimus iniqua suasione de monasterio eiciens apud se nunc usque retineat impudice. Volumus autem atque praecipimus ut episcopatus tui auctoritate reuocetur ac reducatur. IDEM MORALIUM LIB. Xll: Meliua est nubere quam uri. Sine culpa ad coniugium ueninnt, si tamen necdum meliora deuouerunt. Nam quisquis maius bonum subire proposuit, bonum minus quod licuit, illicitum fecit. Scriptum quippe est: Nemo mittens manum suam super aratrum etc. GELASIUS PAPA: Virginibus sacris se quosdam sociare cognouimus et post dedicatum incesta foedera sacrilegaque /419/ miscere; quos protinus aequum est a sacra communione detrudi et nisi per publicam probatamque paenitentiam non recipi. At his certe uiaticum de saeculo transeuntibus, si tamen paenituerunt, non negere. EX CHALCEDONENSI CONCILIO: Diaconissam non debere ante XL annos ordinari et hoc cum diligenti probatione. Si uero susceperit ordinem et quantocumque tempore se obseruauerit ad ministerium, postea se nuptiis tradiderit iniuriam faciens gratiae Dei, haec anathema sit cum illo qui in illis nuptiis conuenerit. ITEM: Virginem quae se Deo consecrauit, similiter et monachum non licere nuptialia iura contrahere. Quod si hoc inuenti fuerint perpetrantes, excommunicentur; confitentibus autem decreuimus ut habeat auctoritatem eiusdem loci episcopus misericordiam humanitatemque largiri. HIERONYMUS CONTRA IOVINIANUM LIB. I: Et si nupserit uirgo, non peccabit; non illa uirgo quae se semel Dei cultui dedicauit; harum siqua nupserit, habebit damnationem quia primam fidem irritam fecit. Si autem hoc de uiduis adiecit, quanto magis de uirginibus praeualebit, cum etiam his non liceat, quibus aliquando licuitl Virgines enim quae publice consecratae nupserint, non tam adulterae sunt quam incestae. AUGUSTINUS DE CONFLICTU VITIORUM ET VIRTUTUM CAP. XXII: Nubendi licentia quibusdam tribuitur hoc est qui uirginitatem uel castimoniam uidualem nequaquam professi sunt; quibusdam autem non tribuitur, id est qui uirgines uel continentes esse decreuerunt. Fornicatio uero nulli impune conceditur. IDEM IN EPISTOLA AD BONEFATIUM COMITEM: Nos nouimus, nos testes sumus, /420/ quod nobiscum apud Tubanas de animo et uoluntate tua fuerimus collocuti. Soli tecum eramus ego et frater Alypius. Nempe omnes actus publicos, quibus occupatus eras relinquere cupiebas, et te in otium sanctum conferre atque in ea uita uiuere in qua serui Dei monachi uiuunt. Cum ergo te esse in hoc proposito gauderemus, nauigasti uxoremque duxisti. Si coniugem non haberes, dicerem tibi quod et Tubanis diximus, ut in castitate continentiae uiueres. Sed ut te ad istam uitam non exhorter, coniux impedimento est, sine cuius consensione continenter tibi non licet uiuere, quia etsi tu eam post illa Tubanensia uerba tua ducere non debebas, illa tibi tamen nihil eorum sciens innocenter et simpliciter nupsit. Atque utinam posses ei persuadere continentiam, ut sine impedimento redderes Deo quod te debere cognoscis. Sed si id cum illa agere non potes, serua tamen pudicitiam coniugalem, et roga Deum ut quod non potes modo, possis aliquando. IDEM IN LIBRO DE CONTINENTIA VIDUALI AD IULIANAM: Iam enim conuersae sunt quaedam retro sathanam, id est ab illo excellenti uirginalis uel uidualis castitatis proposito in posteriora respiciendo cadere et interire. Proinde quae se non continent, nubant antequam continentiam profiteantur, antequam Deo uoueant; quod nisi reddant, iure damnabuntur. Alio quippe loco de talibus dicit: Cum enim in delioiia egerint in Christo, nubere uolunt, habentes damnationem, quia primam fidem irritam fecerunt, id est uoluntatem ad nuptias a proposito continentiae deflexerunt. ITEM: Quae non coepit, deliberet; quae aggressa est, perseueret. Nulla aduersario detur occasio, nulla Deo subtrahatur oblatio. In coniugali quippe uinculo si pudicitia conseruatur, damnatio non timetur; sed in uirginali et uiduali continentia excellentia muneris amplioris expetitur; qua /421/ expetita et electa et uoti debito oblata iam non solum nuptias capessere sed etiam, si non nubat, nubere uelle damnabile est. Nam ut hoc demonstraret apostolus non ait, Cum in detiolia egerint in Chriato nubunt, sed nubere uolunt habentea damnationem, quia primam fidem irritam fecerunt, non quia nuptiae talium damnandae iudicantur sed damnatur propositi fraus, damnatur fracta uoti fides, damnatur non susceptio a bono inferiore sed ruina a superiore; postremo damnantur tales, non quia coniugalem fidem posterius inierunt, sed quia primam fidem continentiae irritam fecerunt. Quod ut breuiter insinuaret apostolus, noluit dicere eas habere damnationem quae post amplioris sanitatis propositum nubunt; non quia non damnantur, sed ne in illis nuptiae damnari putarentur. ITEM: Habentea damnationem, quaniam primam fidem irritam fecerunt; ut uoluntas, quae a proposito decidit, appareat esse damnata, siue subsequantur nuptiae siue desint. Proinde qui dicunt talium nuptias non esse nuptias sed potius adulteria, non mihi uidentur satis diligenter considerare quid dicant. Fallit quippe eos similitudo ueritatis. ITEM: Argumentantur quidam hinc dicentes, Si uiro suo uiuo quae alteri nupserit, adultera est; uiuo ergo Christo, cui mors ultra non dominatur, quae coniugium eius elegerat, adultera est. Qui hoc dicunt, acute quidem mouentur; sed parum attendunt argumentationem talem quanta sequatur absurditas. Cum enim laudabiliter etiam uiuente uiro ex eius consensu continentiam Christo femina uoueat, iam secundum istorum rationem nulla hoc facere debet, ne ipsum Christum adulterum faciat, cui uiuente /422/ uiro nubit. Deinde cum primae nuptiae melioris meriti sint quam secundae, absit ut sanctarum uiduarum iste sit sensus, ut Christus eis sit secundus maritus. Ipsum enim et antea habebant, quando uiris suis fideliter subditae seruiebant, non carnaliter sed spiritualiter uirum; cuius ecclesia, cuius membra sunt, coniunx est. Fit autem per hanc minus consideratam opinionem qua putant lapsarum a sancto proposito feminarum, si nupserint, non esse coniugia, non paruum malum, ut a maritis separentur uxores, quasi aduiterae sint non uxores, et cum uolunt eas separatas reddere continentiae, faciunt maritos earum adulteros ueros, cum suis uxoribus uiuis adulteras duxerint. Quapropter non possum dicere a proposito meliore lapsas, si nupserint, feminas adulteria esse non coniugia. Sed plane non dubitauerim dicere lapsus et ruinas a castitate sanctiore quae uouetur domino, adulteriis esse peiores. Si enim, quod nullo modo dubitandum est, ad offensionem Christi pertinet, cum membrum eius fidem non seruat marito, quanto grauius offenditur, cum ipsi non seruatur fides in eo quod exigit oblatum, quod non exegerat offerendum! Cum enim quisque non reddit, quod non imperio compulsus sed consilio admonitus uouit, tanto magis fraudati uoti auget iniquitatem quanto minus habuit uouendi necessitatem. ITEM: Post uoti professionem perseueranter frangendum est et uincendum, quod libet, quia non licet. IDEM IN LEVITICO: Sororem sorori noluit superduci, quod uidetur fecisse Iacob, siue quia nondum fuerat lege prohibitum siue quia suppositae alterius fraude deceptus est, et illa magis de placito ueniebat quam posterius accepit. Sed iniustum erat priorem dimitti, ne faceret /423/ eam moechari. BEDA: Aue gratia plena; dominus tecum; benedicta tu in mulieribus. Vere etenim gratia erat plena cui diuino munere collatum est ut prima inter feminas gloriosum Deo uirginitatis munus offerret. Unde iure angelico aspectu simul et affatu meruit perfrui, quae angelicam studuit uitam imitari. Vere dominus cum illa erat quam et prius nouae castitatis consecrauit. Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus altissimi obumbrabit tibi. Quia et mentem illius, quantum humana fragilitas patitur, ab omni uitiorum sorde castigauit, et cor illius cum impleuit, ab omni aestu concupiscentiae carnalis temperauit et mundauit a desideriis temporalibus, ac donis caelestibus mentem simul illius consecrauit et corpus. Q. 123: QUOD CONIUGIUM FUERIT INTER IOSEPHUM ET MARIAM ET NON. SECUNDUM LUCAM: Ascendit autem et Ioseph, ut profiteretur cum Maria uxore praegnante. SECUNDUM MATTHAEUM: Ioseph, fili Dauid, noli timere accipere Mariam coniugem tuam. AMBROSIUS AD VIRGINIS EXHORTATIONEM LIB. II: Desponsata uiro coniugis nomen accepit. Cum enim initiatur coniugium, tunc coniugii nomen assumitur. Denique cum coniugitur puella, coniugium est; non cum uiri admixtione cognoscitur. ITEM IDEM: Non defloratio uirginitatis sed pactio coningalis coniugium facit. AUGUSTINUS DE NUPTIIS ET CONCUPISCENTIA: Quibus uero placuerit ex consensu ab usu carnalis concupiscentiae in perpetuum continere, absit ut uinculum inter illos coniugale rumpatur; immo firmius erit quo magis ea pacta secum inierunt, quae carius concordiusque /424/ seruanda sunt, non uoluntariis corporum nexibus sed uoluntariis affectibus animorum. Neque enim fallaciter ab angelo dictum est ad Ioseph: Noli timere aocipere Mariam coniugem tuam. Coniux uocatur ex prima desponsationis fide, nec mendax fuerat coniugis appellatio, ubi nec fuerat nec futura erat carnis ulla commixtio. Propter quod fidele coniugium parentes Christi ambo uocari meruerunt, et non solum illa mater uerum etiam ille pater eius sicut coniunx matris eius, uterque mente non carne. ITEM: Omne itaque nuptiarum bonum impletum est in illis parentibus Christi, proles, fides, sacramentum. Prolem cognoscimus ipsum dominum; fidem, quia nullum adulterium; sacramentum, quia nullum diuortium. ISIDORUS ETYMOLOGIARUM LIB. IX, CAP. VII: Coninges uerius appellantur a prima desponsationis fide, quamuis adhuc inter eos ignoratur coniugalis concubitus. HILARIUS SUPER MATTHAEUM CAP. I: Plures a spirituali doctrina admodum alieni occasionem occupant turpiter opinandi quod dictum sit: Priusquam conuenirent, inuenta est in utero habena de spiritu sancto, et illud: Noli timere accipere Mariam coniugem tuam, et illud: Non cognouit eam doneo peperit, non recordantes desponsatam fuisse, et quia desponsata esset, in coniuge reciperetur. Cognoscitur itaque post partum, id est transit in coniugis nomen, non admiscetur. Denique cum transire Ioseph ad Aegyptum admonetur, ita dicitur: Aocipe puerum et matrem eius et rursum in Luca: Et erat Ioseph et mater eius. Et quotienscumque de utroque fit sermo, mater potius Christi, quia id erat, non uxor Ioseph est nuncupata, quia non erat. Sed haec quoque ab angelo ratio seruata est ut, cum eam desponsatam significabat, coningem nuncuparet. Ergo et coniugis nomen sponsa suscipit, et post partum in coniuge recognita tantum Iesu /425/ mater ostenditur, ut quemadmodum iusto Ioseph deputaretur eiusdem Mariae in uirginitate coniugium, ita uenerabilis eius ostenderetur in Iesu matre uirginitas. Unde homines prauissimi hinc praesumunt opinionis suae auctoritatem quod plures dominum nostrum fratres habuisse sit traditum. Qui si Mariae fuissent et non potius Ioseph ex priore coniugio suscepti, nunquam in tempore passionis Iohanni apostolo transcripta esset in matrem domini ad utrumque dicente: Mulier ecce filius tuus et Iohanni: Ecce mater tua, quod ad desolatae solatium caritatem filii in discipulo relinquebat. AMBROSIUS SUPER LUCAM, CAP. V: Ex illa hora suscepit eam discipulus in suam. Utique si conuenissent, nunquam uirum proprium reliquisset, nec uir eam iustus a se discedere passus esset. Quomodo autem dominus diuortium praecepisset, cum ipsius sententia sit quia nemo dimittere debet uxorem excepta causa fornicationis? Pulchre autem docuit sanctus Matthaeus quid facere debeat iustus qui opprobrium coniugis deprehendit, ut incruentum ab homicidio, castum ab adulterio praestare se debeat. Qui enim coniungitur meretrici, unum corpus est. LEO: Non omnes nuptiae copulam faciunt, quas non sequitur commixtio sexuum; nec pertinere poterit illa mulier ad matrimonium cum qua non fuit commixtio sexuum. EX ANTIPHONA QUADAM DE SANCTA MARIA: Beata mater et innupta uirgo etc. Q. 124: QUOD LICEAT HABERE CONCUBINAM ET CONTRA. NOVELLARUM CONSTITUTIO LXXIX: Nemo intelligatur concubinam habere, qui cum multis mulieribus concumbere aliqua solet. Nam quemadmodum qui legitimam uxorem habet, aliam habere durante eodem matrimonio non potest, ita et qui unam concubinam habet, non potest alias eo tempore /426/ habere. PANDECTARUM LIB. XXIII, TITULO II: In liberae mulieris consuetudine non concubinatus sed nuptiae intelligendae sunt, si non corpore quaestum fecerit. TOLETANUM CONCILIUM I, CAP. XVII: Qui non habet uxorem et pro uxore concubinam habet, a communione non repellatur, tantum ut unius mulieris aut uxoris aut concubinae, ut ei placuerit, sit coniunctione contentus. ISIDORUS DE CONSONANTIA NOVI ET VETERIS TESTAMENTI CAP. III: Christiano non dicam plurimas sed nec duas simul habere licitum est, nisi unam tantum aut uxorem aut certe loco uxoris si coniunx deest, concubinam. EX DICTIS AUGUSTINI: Audite carissimi, membra Christi, audiat Deus, si uos surdi estis; audiant angeli, si uos contemnitis. Concubinas non licet uobis habere, quas postea dimittatis, et ducatis uxores. Non licet uobis illam feminam habere quae per repudium discessit a marito. Solius fornicationis causa licet uxorem adulteram dimittere, sed illa uiuente non licet alteram ducere. ITEM IDEM: Coram Deo et angelis eius contestor atque denuntio, praecipue temporibus Christianis concubinas habere nunquam licet et nunquam licebit. EX CONCILIO ARELATENSI CAP. XV: Nulli liceat habere umquam concubinam. Q. 125: QUOD NON SIT CONIUGIUM INTER INFIDELES ET CONTRA. EX EPISTOLA I PAULI AO CORINIHI0S: Mulier alligata est, quanto tempore uir eius uiuit. Quod si dormierit uir eius, liberata est; cui uult nubat, tantum in domino. AMBROSIUS SUPER HANC EPISTOLAM: Quod ei infidetie dieaedit, discedat; non est enim frater etc. Hoc est non debetur /427/ reuerentia coniugii ei qui horret auctorem coniugii. Non enim ratum est matrimonium quod sine Dei deuotione est. Ac per hoc non est peccatum ei qui dimittitur propter Deum, si alii se iunxerit. Contumelia enim creatoris soluit ius matrimonii circa eum qui relinquitur, ne accusetur alii copulatus. Infidelis autem discedens et in Deum et in matrimonium peccare dignoscitur, quia noluit sub Dei deuotione habere coniugium. Itaque non est ei fides seruanda coniugii, qui ideo recessit, ne audiret auctorem et Christianorum Deum coniugii. Nam si Hesdras dimitti fecit uxores aut uiros infideles, ut propitius fieret Deus, nec iratus si alias ex genere suo acciperent (non enim ita praeceptum his est, ut remissis istis alias minime ducerent); quanto ergo magis, si infidelis discesserit, liberum habebit arbitrium, si uoluerit nubere legis suae uiro? Illud enim non debet imputari matrimonium quod extra decretum Dei factum est; sed cum post cognoscit et dolet deliquisse se, emendat se ut ueniam mereatur. Si autem ambo crediderint, per cognitionem Dei confirmant coniugium. ITEM: Nubat uidua cui uult, tantum in domino, id est religionis suse uiro. HIERONYMUS AD PAMMACHIUM: Nubat tantum in domino, id est Christiano. IDEM CONTRA IOVINIANUM LIB. I: Si quis frater umorem habet infidetem, et haea consenserit habitare cum illo, non dimittat illam. His quos in matrimonio deprehendisset fides, hoc est si unus credidisset e duobus, praecipit ne credens relinqueret non credentem. E contrario iubet, si infidelis repudiat fidelem propter fidem Christi, discedere debere credentem nec coniugem praeferre Christo, cui et anima postponenda est. At nunc pleraeque contemnentes apostoli iussionom iunguntur gentilibus et templa Dei idolis prostituunt. Ignoscit apostolus infidelium coniunctioni quae /428/ habentes maritos in Christum postea crediderunt, non his quae cum Christianae essent, nupserunt gentilibus, ad quas alibi loquitur: Nolite iugum ducere cum infidelibus; quae enim participatio institiae cum iniquitate? aut quae societas lucis ad tenebras? quae conuentio Christi ad Belial? aut quae pars fideli cum infideli? quia consensus templo Dei sum idolis? Vis apertius discere quod Christianae omnino non liceat ethnico nubere? Audi eundem apostolum. Cui uult nubat, tantum in domino, id est Christiano. Qui secundas nuptias tertiasque concedit in domino, primas cum ethnico prohibet. IDEM LIB. IV SUPER EPISTOLAM AD EPHESIOS: Sicut non omnis congregatio haereticorum Christi ecclesia dici potest, sic non omne matrimonium, quo non uxor uiro secundum Christi praecepta coniungitur, rite coniugium appellari potest, sed magis adulterium. EX DECRETIS EUTYCHIANI PAPAE: Si quis gentilis gentilem dimiserit uxorem ante baptisma, post baptismum in potestate eius erit eam habere, uel non. AUGUSTINUS DE ADULTERINIS CONIUGIIS: Mortuo uiro in potestate habet cui uult nubere, tantum in domino. Quod duobus modis accipi potest, aut Christiana permanens aut Christiano nubens. Non enim in euangelio uel apostolicis litteris sine ambiguitate declaratum esse recolo, utrum dominus prohibuerit fideles infidelibus iungi; quamuis beatissimus Cyprianus iungere cum infidelibus uinculum matrimonii dicat prostituere gentibus membra Christi. Sed quia de his qui iam coniuncti sunt alia quaestio est, audiatur et hic apostolus dicens: si quis frater uxorem habet infidelem etc. IDEM DE BONO CONIUGALI: Adulterium dicitur cum uel propriae libidinis instinctu uel alienae consensu cum altero uel altera contra pactum coniugale /429/ concumbitur atque ita frangitur fides. BEDA SUPER LUCAM: Audiuit Herodes tetrarcha famam Iesu etc. Philippus Herodiadem filiam Arethae regis Arabum accepit uxorem, quam idem Aretha postmodum ablatam ab eo dedit Herodi eo quot maioris esset potestatis, factumque est adulterium publicum. ITEM: Herodes enim metuebat Iohannem, sciens eum uirum iustum et sanctum, et custodiebat eum et audito eo multa faciebat et libenter eum audiebat. Sed uicit eum amor mulieris. ITEM: Qui quoniam noluit cohibere luxuriam ad homicidae reatum prolapsus est, minusque illi peccatum maioris erat causa peccati, cum districto Dei iudicio contigit ut propter appetitum adulterae quam detestandam sciebat, sanguinem funderet prophetae quem Deo acceptum esse cognouerat. ITEM: Et contristatus est rex. Tristitiam praetendebat in uultu, unde laetabatur occulte, quod ea petebantur quae et antea facere, si excusabiliter posset, disponebat. SERMO IOHANNIS EPISCOPI DE EADEM DIE: Et hic tantus traditur adulterae, addicitur saltatrici. ITEM: Herodes tu adulterium facis, et in carcerem uadit Iohannes. EX CONCILIO MELDENSI CAP. I: Si quis habuerit uxorem uirginem ante baptisma, alteram habere non potest. Crimina in baptismo soluuntur, non coniugia. INNOCENTIUS RUFO ET EUSEBIO, EPISCOPIS MACEDONIBUS: Deinde ponitur non dici oportere eum digamum, qui catechumenus habuerit atque amiserit uxorem, si post baptismum fuerit aliam sortitus, eamque primam uideri quae nouo homini copulata sit, quia illud coniugium per baptismi sacramentum cum caeteris criminibus sit ablutum. Dicite mihi, crimina tantum dimittuntur in baptlsmo, an alia quae secundum Dei praecepta /430/ ac Dei instituta complentur? Uxorem ducere crimen est, an non? Si crimen est, ipse est auctor in culpa qui, ut crimina committerentur, in paradiso, cum ipse eos iungeret, benedixit. Si uero non est crimen, quomodo creditur inter crimina esse dimissum? Quid de talium filiis percensetur? Numquid non erunt admittendi in hereditatis consortio, eruntque appellandi naturales? ITEM: Ipse dominus dum interrogaretur a Iudaeis si liceret dimittere uxorem, atque exponeret fieri non debere, addidit: Quod Deus coniunxit, homo non separet. Ac ne de his locutus esse credatur, qui post baptismum uxores sortiuntur, meminerit hoc et a Iudaeis interrogatum et Iudaeis esse responsum. ITEM: Nuptialis copula, quae Dei mandato perficitur, non potest dici peccatum. Eritque integrum aestimare, aboleri non posse prioris nomen uxoris, cum non dimissum sit pro peccato, quia ex Dei uoluntate sit completum. IVO CARNOTENSIS HILDEBERTO CENOMANENSIUM EPISCOPO: Hoc ergo mihi considerandum uidetur de muliere quae relicto Iudaismo conuolauit ad baptismum, utrum consanguinea fuerit prioris mariti an non. Quod si repertum fuerit, credo secundum legem Christianam quam professa est, a priori marito posse dissolui et nubere cui uelit in domino. Alioquin uir cui nupserit adulter erit et ipsa adultera. Baptismus enim secundum Innocentium papam peccata dimittit, non coniugia soluit. AUGUSTINUS DE NUPTIIS ET CONCUPISCENTIA AD VALERIUM COMITEM: Donum Dei esse etiam pudicitiam coniugalem beatus Paulus ostendit, ubi de hac re loquens ait: Volo autem omnes homines esse sicut me ipsum, sed unusquisque proprium donum habet a /431/ Deo, aliua quidem sic, alius uero sic. ITEM: Quid ergo dicimus, quando et in quibusdam impiis inuenitur pudicitia coniugalis? Utrum eo peccare dicendi sunt, quod dono Dei male utantur, non id referentes ad cultum eius a quo acceperunt? An forte nec done Dei putanda sunt ista, quando haec infideles agunt, secundum apostoli sententiam dicentis: Omne quod non est ex fide peccatum est? Quis audeat dicere donum Dei esse peccatum? De his quae faciunt dictum est: Omne quod non est ex fide peccatum eat. Absit autem pudicum ueraciter dici qui non propter Deum uerum fidem connubii seruat uxori. Copulatio itaque maris et feminae generandi cause bonum est naturale nuptiarum. Sed isto bono male utitur qui bestialiter, ut sit eius intentio in uoluptate libidinis, non in uoluntate propaginis. Hoc tam euidens bonum cum infideles habent, quia infideliter utuntur in malum peccatumque conuertunt. Quapropter qui non hac intentione, non hoc fine generant filios, ut eos ex membris hominis primi in membra transferant Christi, sed infideles parentes infideli prole glorientur, etiam si tantae sint obseruantiae ut secundum matrimoniales tabulas non nisi liberorum procreandorum cause contrahant, non est in eis uera pudicitia coniugalis. Cum enim sit uirtus pudicitia, quomodo uera ratione pudicum corpus asseritur, quando a uero Deo ipse animus fornicatur? Quam fornicationem psalmus accusal ubi dicit: Perdidisti omnes, qui fornicantur abs te. Dicit apostolus omne quod non est ex fide, peccatum est, et sine fide impossibile est placere Deo. IDEM DE BONO CONIUGALI: Bonum igitur nuptiarum per omnes gentes atque omnes homines in cause generandi et in fide castitatis. Quod autem ad populum Dei pertinet, etiam in sanctitate sacramenti, per quam nefas est repudio discedentem alteri nubere dum uir eius uiuit, nec saltim ipsa cause pariendi, quae cum sola sit qua nuptiae fiunt, nec ea re non subsequente propter quam /432/ fiunt soluitur uinculum nuptiaie nisi coniugis morte. Quemadmodum si fiat ordinatio clerici ad plebum congregandam, etiam si plebis congregatio non subsequatur, manet in illis ordinatis sacramentum ordinationis; et si aliqua culpa quisquam ab officio remoueatur, sacramento domini semel imposito non carebit quamuis ad indicium permanente. Generationis itaque causa fieri nuptias apostolus ita testis est: Volo, inquit, iuniores nubere. Et quasi ei diceretur, Ut quid? continuo subiecit, filios procreare, matresfamilias esse. Ad fidem autem castitatis illud pertinet: Uxor non potestatem proprti corporis habet, sed uir; similiter et uir non habet poteatatem corporia aui, sed mulier. Ad sacramenti autem sanctitatem illud: Uzorem a uiro non discedere, qued si discesserit manere innuptam, aut uiro auo reconditiari; et uir uxorem ne dimittat. Haec omnia bona sunt propter quae nuptiae bonae sunt, proles, fides, sacramentum. IDEM CONTRA IULIANUM: Alia sunt ad nuptias proprie pertinentia, quibus ab adulteriis nuptiae discernuntur, sicuti est tori coniugatis fides etc. Q. 126: QUOD DIMISSA FORNICANTE UXORE VIRO LICEAT ALTERAM DUCERE ET CONTRA. AMBROSIUS SUPER EPISTOLAM I PAULI AD CORINTHIOS: Hic autem, qui matrimonio iuncti aunt, praecipio non ego sed dominus uxorem a uiro non discedere. quod si disceseerit, manere innuptam, aut uiro ano reconciliari. Et uir uxorem non dimittat. Non permittitur mulieri ut nubat, si uirum suum causa fornicationis dimiserit, quia inferior non ea lege utitur qua potior. Si tamen apostatet uir aut usum quaerat uxoris inuertere, nec alii potest nubere mulier nec reuerti ad illum. ITEM: Et uirum /433/ umorem non dimittere, subauditur nisi causa fornicationis. Et ideo non subiecit, sicut de muliere, dicens quod si dimisserit manere sic, quia uiro licet ducere uxorem, si dimiserit uxorem peccatem, quia non ita lege constringitur uir sicut mulier. EX TRIBURIENSI CONCILIO CAP. XV: Si quis cum uxore fratris sui dormierit, adulter et moecha diebus uitae suae absque coniugio maneat. Ille uero cuius uxor fuit, si uult, aliam coniugem accipiat. HIERONYMUS AD OCEANUM DE MORTE FABIOLAE: Praecepit dominus uxorem non debere dimitti, excepta causa fornicationis, et si dimissa fuerit, manere innuptam. Quicquid uiris iubetur, hoc consequenter redundat ad feminas. Neque enim adultera uxor dimittenda est, et uir moechus tenendus. Si quia meretrici iungitur unum corpus facit. Ergo quae scortatori impuroque sociatur unum cum eo corpus efficitur. Aliae sunt leges Caesarum, aliae Christi; aliud Papinianus, aliud Paulus praecipit. Apud illos impudicitiae frena laxantur et solo stupro atque adulterio condemnato, passim per lupanaria et ancillas libido permittitur. Apud nos quod non licet feminis, aeque non licet uirus, et eadem seruitus pari conditione censetur. Dimisit ergo, ut aiunt, uitiosum; dimisit illius et illius criminis noxium; dimisit, paene quod clamante uicinia uxor bona non prodidit. AUGUSTINUS DE ADULTERINIS CONIUGIIS LIB. II: Quoniam mulier alligata est quamdiu siue moechus siue castus uir eius uiuit, moechatur si alteri nupserit; et uir alligatus quamdiu siue moecha siue casta eius uxor uiuit, moechatur si alteram duxerit. Quapropter si dimiserit uir adulteram mulierem, et eam non uult recipere nec post paenitentiam, custodiat continentiam, etsi non ex uoluntate eligendi potioris boni, certe ex necessitate /434/ uitandi perniciosi mali. ITEM: Puto enim Christianum neminem reluctari adulterum esse, qui uel diu languente uel diu absente uel continenter uiuere cupiente sua uxore alteri commixtus est feminae. Sic ergo et dimissa adultera adulter est cum adultera; quoniam non ille uel ille sed omnis, qui dimittit uxorem auam et ducit alteram, moechatur. IDEM IN EODEM: Illi quibus displicet ut inter uirum et uxorem par pudicitiae forma seruetur, et potius eligunt in hac causa mundi legibus subditi esse quam Christi, quoniam iura forensia non eisdem quibus feminas pudicitiae nexibus uiros uidentur astringere, legant quid imperator Antonius, non utique Christianus, de hac re constituerit, ubi maritus uxorem de adulterii crimine accusare non sinitur, cui moribus suis non praebuit castitatis exemplum. Sane, inquit, periniquum uidetur mihi esse ut pudicitiam uir ab uxore exigat quam ipse non exhibet. ITEM LIBRO DE DECEM CHORDIS: Non moechaberis, id est non ibis ad aliam praeter uxorem tuam. Tu exigis hoc ab uxore et non uis hoc reddere uxori? Et cum debeas uirtute praecedere uxorem, uis uxorem tuam uictricem esse tu uictus iacens, et cum tu caput sis uxoris, uis tuam domum capite deorsum pendere? ITEM DE ADULTERINIS CONIUGIIS LIB. II: Indignantur mariti si audiant adulteros uiros pendere similes adulteris feminis poenas, cum tanto grauius eos puniri oportuerit, quanto magis ad eos pertinet et uirtute uincere et exemplo regere feminas. IDEM DE SERMONE DOMINI IN MONTE LIB. I: Nihil enim iniquius quam fornicationis causa dimittere uxorem si et ipse conuincitur fornicari. Occurrit enim illud: In quo enim alterum iudicas, teipsum condemnas; eadem enim agis, quae iudicas. Quapropter quisquis fornicationis causa uult abicere uxorem prior debet esse a fornicatione purgatus, quod similiter /435/ etiam de femina dixerim. IDEM DE ADULTERINIS CONIUGIIS LIB. I: Illa ergo mulier manere innupta praecipitur, si discesserit, quae a fornicante uiro discessit. ITEM: Restat ut quod dictum est, si discesserit, manere innuptam, de illa dictum docere debeamus cui licere discedere utique a fornicante didicimus. ITEM: Dominus ait: Quicumque dimiserit uxorem suam ezeepta causa fornicationis et aliam duxerit, moechatur; si hoc modo intelligendum est, ut quicumque causa fornicationis dimiserit et aliam duxerit non moechetur, non uidetur in hac causa par forma esse mariti et uxoris, quandoquidem mulier etiamsi causa fornicationis discesserit a uiro et alii nupserit, moechatur, uir autem si eadem causa uxorem dimiserit et aliam duxerit, non moechatur. At si par forma est in utroque, uterque moechatur si se alteri iunxerit, etiam cum se a fornicante disiunxerit. Parem uero esse formam in hac causa uiri atque mulieris ostendit apostolus ubi ait: Similiter et uir non habet potestatem corporia sui, sed mulier. Cur ergo, ais, interposuit dominus causam fornicationis, et non potius ait generaliter, quicumque dimiserit uxorem suam et aliam duxerit, moechatur, si et ille moechus est qui dimissa fornicante muliere alteram ducit? Credo quia illud quod maius est Deus commendare uoluit. Maius enim esse adulterium quis negat uxore non fornicante dimissa alteram ducere, quam si fornicantem dimiserit et alteram duxerit? Quemadmodum igitur si dixerimus, quicumque mulierem a marito praeter causam fornicationis dimissam duxerit, moechatur, procul dubio uerum dicimus nec tamen ideo illum qui non propter causam fornicationis dimissam duxerit ab hoc crimine absoluimus, sed utrosque moechos esse minime dubitamus; ita eum qui praeter causam fornicationis uxorem dimiserit et aliam duxerit, moechum pronuntiamus nec ideo tamen eum qui propter causam fornicationis dimiserit et aliam duxerit ab huius peccati /436/ labe defendimus. Ambos enim, licet alterum altero grauius, moechos tamen esse cognoscimus. ITEM: Propter quodlibet tamen fornicationis genus siue carnis siue spiritus, ubi et infidelitas intelligitur, et dimisso uiro non licet alteri nubere et dimissa uxore non licet alteram ducere, quoniam dominus nulla exceptione facta dixit: si umor dimiserit uirum auum et alii nupserit, moechatur. IDEM DE NUPTIIS ET CONCUPISCENTIA LIB. I: Usque adeo manent inter uiuentes semel inita iura nuptiarum, ut potius sint inter se coniuges qui ab alterutro separati sunt, quam cum his quibus aliis adhaeserunt. Cum aliis quippe adulteri non essent, nisi ad alterutrum coniuges permanerent. Denique mortuo uiro cum quo uerum conubium fuit, fieri uerum conubium non potest cum quo prius adulterium fuit. Ita manet etiam inter uiuentes quiddam coniugale, quod nec separatio nec cum adultero copulatio possit auferre. Manet autem ad noxam criminis, non ad uinculum foederis, sicut apostata anima uelut de coniugio Christi recedens etiam fide perdita sacramentum fidei non amittit quod lauacro regenerationis accepit. IDEM AD POLLENTIUM DE ADULTERINIS CONIUGIIS LIB. I: Videtur tibi tunc a uiro discedentem feminam nubere non debere si nulla uiri fornicatione compulsa discesserit. Tunc enim eis, ut putas, alia coniugia liceret inquirere si fornicationis causa diuortium nasceretur. ITEM: Dictum est: Quicumque dimiserit uxorem, excepta causa fornicationis, facit eam moechari. Tunc enim non ipse dimittendo facit adulteram, sed dimittit adulteram. ITEM: Cum igitur nos dicimus etiam illi mulieri quae uirum fornicantem dimiserit, alteri nubere non licere, tu autem dicis licere quidem sed non expedire, utrique procul dubio dicimus eam quae fornicantem uirum dimittit, nubere non debere. Verum hoc interest quod nos, quando coniuges ambo Christiani sunt, /437/ mulier si a uiro fornicante discesserit, dicimus non licere alteri nubere, a uiro autem non fornicante non licere discedere. ITEM: Apostolus, immo per apostolum dominus quia mulierem non permittit a uiro non fornicante discedere, restat ut eam prohibeat, si discesserit, nubere quam permittit a fornicante discedere. De qua enim dicicedere permittitur ut non nubat. ITEM: Quod dominus ait: Quicumque dimiserit uxorem nisi ex causa fornicationis, et aliam duxerit, moechatur etc. Simili locutione Iacobus ait: Scienti igitur bonum facere et non facienti, peccatum est illi. ITEM: Unde cum dicimus, quicumque mulierem praeter causam fornicationis dimissam duxerit, moechatur, de uno quidem dicimus, nec tamen ideo moechari negamus eum qui eam duxerit quam propter causam fornicationis maritus dimiserit. Ita cum ambo sint moechi, et ille scilicet qui dimiserit uxorem suam praeter causam fornicationis et aliam duxerit et ille qui propter causam fornicationis uxore dimissa se alteri copulauerit, profecto quando de uno eorum legimus, non ita intelligere debemus quasi alter moechus negatus sit. Sed si hoc Matthaeus, quia expressa una specie alteram tacuit, fecit ad intelligendum difficile, numquid non alii idipsum ita complexi sunt ut de utroque possit intelligi? Nam secundum Marcum scriptum est: Quicumque dimiserit uxorem suam et aliam duxerit, adulterium committit super eam; et si dimiserit uxor uirum suum, et alii nupserit, moechatur. Secundum Lucam sic: Omnis qui dimittit uxorem suam, et ducit alteram, moechatur, et qui dimissam a uiro duxerit, moechatur. ITEM: Quid enim scis, inquit, mulier, si uirum saluum facies? aut unde scis uir etc. Ad lucrandos coniuges et filios Christo etiam exemplis quae iam prouenerant uidetur adhortatus. Cur ergo non expediat etiam infideles coniuges dimitti a fidelibus causa euidenter expressa /438/ est. Non enim propter uinculum cum talibus coniugale seruandum, sed ut acquirantur Christo, recedi ab infidelibus coniugibus uetat. ITEM: Apostolus dicit: Omnia licita sunt, sed non omnia expediunt. Nemo quod suum est quaerat sed quod alterius. ITEM: Quae licita sunt, id est nullo praecepto domini prohibentur. ITEM: Sunt quae dicuntur non a domino praecipi, quamuis domino moneantur offerri, ut tanto intelligantur esse gratiora quanto magis ostenduntur indebita. ITEM: Illis qui se non continent utique expedit nubere. Qui autem uouerint continentiam, nec licet nec expedit. Porro discedere ab infideli coniuge licet, sed non expedit. Manere autem cum illo, si cohabitare consentit, et licet et expedit. Quia si non liceret, expedire non posset. Ac per hoc non omnia quae licita sunt, expediunt. Sunt quippe licita quae non expediunt, sicut apostolo teste didicimus. Sed inter id quod illicitum est et ideo non expedit atque id quod licitum est nec tamen expedit quid intersit, aliqua uniuersali regula definire difficile est. Citius enim quisque dixerit, omne quod fieri non expedit, peccatum est; omne autem peccatum illicitum est. Omne ergo quod non expedit, illicitum est. Et ubi erunt illa quae licita esse, sed non expedire apostolus dixit? Quapropter quia et aliqua peccata esse licita dicere non audemus, restat ut dicamus fieri aliquid quod non expediat, et tamen, si licitum est, non esse peccatum, quamuis quoniam non expedit, non sit utique faciendum. Quod si absurdum uidetur ut aliquid fiat quod non expedit et dicatur non peccasse qui fecerit, intelligendum est hoc ex consuetudine sermonis absurdum. Quae ita late patet, ut etiam iumenta quamuis sint rationis expertia tamen plerumque dicamus debere uapulare cum peccant; peccare autem proprie non est nisi eius qui utitur /439/ rationali uoluntatis arbitrio. Quod in omnibus mortalibus animantibus non nisi homini est diuinitus attributum. Sed aliud est cum proprie loquimur, aliud est cum uerba ex aliis rebus tranferendo uel abutendo mutuamus. ITEM: Ea mihi uidentur licere et non expedire quae per iustitiam quidem, quae coram Deo est, permittuntur, sed propter offensionem hominum, ne ob hoc impediantur a salute, uitanda sunt. ITEM: Dimittere infidelem coniugem si non liceret. dominus prohiberet, neque apostolus prohibens diceret: Ego dico, non dominus. Nam si propter fornicationem carnis permittitur homo a coniuge separari, quanto magis in coniuge mentis fornicatio detestanda est, id est infidelitatis? De qua scriptum est: Quoniam ecce, qui ae longe faciunt a te, peribunt; per didisti omnem qui fornica n tur abs te. Sed quia ita licitum est ut non expediat, ne propter coniugum separationes offensi homines doctrinam salutis exhorreant ac sic perituri in eadem infidelitate remaneant, apostolus monendo fieri uetat quod ita licitum est ut non expediat. ITEM: Aliquando hoc dominus per Esdram prophetam iussit et factum est; dimiserunt Israelitae uxores alienigenas, per quas fiebat ut et ipsi alienos seducerentur ad deos, non ut illae per maritos uero acquirerentur Deo. Unde iusserat dominus per Moysen ne quis uxorem alienigenam duceret. Merito ergo quas duxerant domino prohibente, domino iubente dimiserunt. ITEM: Infidelis hominis fornicatio est maior in corde, nec uera eius pudicitia cum coniuge dici potest, quia omne quod non est ex fide peccatum eat, quamuis ueram fidelis habeat pudicitiam etiam cum infideli coninge. Ideo autem nec iuberi debuerunt fideles ab infidelibus separari, quia non contra iussionem domini gentiles fuerunt /440/ ambo coniuncti. CONCILIUM MILEVITANUM CAP. XVII: Neque dimissus ab uxore, neque dimissa a marito alteri coniungatur, sed ita maneant aut sibi reconcilientur. Q. 127: QUOD DIGAMUM NON LICEAT PROMOVERI AD CLERUM ET CONTRA. AUGUSTINUS DE BONO CONIUGALI: Sacramentum nuptiarum nostri temporis sic ad unum uirum et unam uxorem redactum est, ut ecclesiae dispensatorem non liceat ordinari nisi unius uxoris uirum. Quod acutius intellexerunt qui nec eum qui catecuminus uel paganus habuerit alteram, ordinandum esse censuerunt. ITEM: Non absurde uisum est eum qui excessit uxorum numerum singularem, non peccatum aliquod commisisse sed normam quandam sacramenti amisisse, non ad bonae uitae meritum sed ad ordinationis ecclesiasticae necessarium. GENNADIUS DE ORTHODOXA FIDE: Maritum duarum post baptismum matronarum claricum non ordinandum etc. HIERONYMUS AD OCEANUM EPISCOPUM, QUOMODO SE DEBEAT IN DOMO DOMINI INSTITUERE: Unius uxoria uirum et noua et uetus praeceptio sacerdotem censuit eligendum. ITEM: Bigamos ad ministerium plerique episcopi applicuerunt. Sed asserunt, concubina fuit illa, non uxor, quasi non eadem sint commenta foeditatis in illa, quae et in hac quae uxor asseritur, exercentur. An quia coniugii tabulas non fecit, concupiscentia altera fuit? Nullo pacto bigamus uel concubinarum insectator debet assumere ministerium. In Leuitico scriptum est: Sacerdos accipiat uirginem; uiduatam et destitutam aut a uiuo marito derelictam /441/ non accipiat. ITEM: Si ergo clericus monogamus fuerit et uxor eius bigama, noli eum ministerio applicare. Bigamam enim duxit uxorem. IDEM AD EUNDEM DE EO QUOD SCRIPTUM EST, uniua uxoris uirum: Consurgit haeresis atque olim emortua uipera contritum caput leuat. Dicendo enim aliqua, quae Christus non possit purgare sanguine suo, et profundas scelerum suorum pristinorum inhaerere cicatrices, ut medicina illius attenuari non queant, quid aliud agit, nisi ut Christus mortuus sit frustra? Absit hoc de omnipotente credere, quod in aliquo impotens sit. Totae apostoli epistolae Christi gratiam sonant. Et ne parum uideretur simplex gratiae nuncupatio, gratia, inquit, et paz multiplicetur. Multiplicatio promittitur et a nobis paucitas affirmatur? Tunc Arterius, Hispaniae episcopus, homo aetate uetus et sacerdotio, unam antequam baptizaretur, alteram post lauacrum priore mortua duxit uxorem; et arbitraris eum contra apostoli fecisse sententiam, qui uniua uxoria uirum praecepit ordinandum? Miror autem te unum protraxisse in medium, cum omnis mundus his ordinationibus plenus sit; non dico de presbyteris, non de inferiori gradu; ad episcopos uenio, quos si singillatim uoluero nominare, tantus numerus congregabitur ut Ariminensis synodi multitudo superetur. Sed et indecens est sic unum tueri ut plures accusare uidearis, et quem ratione non possis, peccantium societate defendas. Sustinui Romae a uiro eloquentissimo cornutum, ut dicitur, syllogismum, ut quocumque me uerterem strictus tenerer. Uxorem, inquit, ducere peccatum est uel non? Ego simplex et qui insidias uitare nexcirem dixi non esse peccatum. Rursum proposuit, In baptismate dimittuntur mala? Respondi peccata dimitti. Cum me securum putarem, coeperunt hinc inde cornua increscere. Si, inquit, uxorem ducere non est peccatum, baptismus autem peccata dimittit, quicquid non /442/ dimittitur, reseruatur. ITEM: In memetipsum reuersus conuerti in aduersarium propositionis stropham. Quaeso, inquam, te ut respondeas. Baptismus nouum hominem facit ex toto an ex parte? Respondit, ex toto. Nihil ergo ueteris hominis in baptismate reseruatur, nihilque potest nouo imputari, quod in ueteri quondam fuit. ITEM: Baptizatos, inquam, apostolus elegit in episcopatum an catecuminos? Si apostolus non catecuminos in clerum elegit sed fideles, uitia catecumini non imputabuntur fideli. Proferuntur ergo apostoli epistolae, una ad Timotheum, altera ad Titum. In utraque siue episcopi siue presbyteri (quamquam apud ueteres idem et episcopi et presbyteri fuerint, quia illud nomen dignitatis est, hoc aetatis), uidentur monogami in clerum eligi. Certe de baptizatis apostoli sermo est. Si ergo omnia, quae in ordinatione quaeruntur episcopi, non praeiudicant ordinando, licet ea ante baptisma non habuerit (quaeritur enim quid sit, et non quid fuerit) quare solum nomen uxoris impediat, quod solum peccatum non fuit? Dicis, quia peccatum non fuit, iccirco non est dimissum in baptismate. Rem nouam audio; quia peccatum non fuit, iccirco in peccatum reputabitur. Omnia scorta et publicae colluuionis sordes, parricidium et incestus Christi fonte purgantur; uxoris inhaerebunt maculae, et lupanaria thalamis praeferentur? Ego tibi non imputo meretricum exercitus, effusionem sanguinis, et tu mihi olim emortuam de sepulcro uxorunculam protrahis, quam ideo accepi, ne facerem quod fecisti? Audiant ethnici, audiant catecumini ne uxores ducant ante baptisma, ne honesta iungant matrimonia, sed Platonis promiscuas uxores, communes liberos habeant; immo caueant qualecumque uocabulum coniugis ne, postquam in Christum crediderint, noceat eis quod aliquando non concubinas nec meretrices, sed uxores habuerint. Vere scribarum et Pharisaeorum similes culicem /443/ liquantes, et camelum glutientes, decimamus mentam et anethum, et Dei iudicium praetermittimus. Quid simile uxor et scortum? Imputatur infelicitas coniugis mortuae, et libido meretricia coronatur? Ille, si prior uiueret, aliam non haberet coniugem; tu, ut passim caninas nuptias iungeres, quid potes excusare? Ille in uxore optauit liberos, tu in meretrice sobolem perdidisti. Illum naturae et benedictioni domini seruientem, creacite et multiplicamini et replete terram, cubiculorum secreta texerunt; te cubantem ad coitum publica facies execrata est. Ille quod licebat uerecundo pudore celauit; tu quod non licebat impudenter omnium oculis ingessisti. Illi scriptum est: honorabiles nuptiae, et cubile immaculatum; tibi legitur: fornicatores et adulteros perdet Deus. ITEM: In baptismo quamodo tuae sordes lotae sunt, et meae munditiae sorditatse. Non dico, ais, tuas sorditatas sed in eodem statu mansisse quo fuerant. Quae est ista tergiuersatio et acumen omni pistillo retunsius, quia peccatum non est, peccatum est; quia non est sordidum, sordidum est? ITEM; Quod dicit unius uxoris uirum, potest et aliter disseri. Apostolus sciebat lege concessum in multis uxoribus liberos spargere. Ipsis quoque sacerdotibus huius licentiae patebat arbitrium. Praecepit ergo ne eadem licentia ecclesiae sibi uindicent sacerdotes, sed ut singulas uno tempore uxores habeant. Accipe et aliam explanationem. Quidam coacte interpretantur uxores pro ecclesiis, uiros pro episcopis debere accipi, et hoc esse decretum, ne de alia ad aliam ecclesiam transferatur, ne uirginalis pauperculae societate contempta ditioris adulterae quaerat amplexus. Violenta inquies et satis dura interpretatio haec. Redde igitur scripturae simplicitatem suam, ne tuis contra te legibus dimicetur. Quaeram et aliud. Si quis /444/ ante baptismum habuerit concubinam et illa mortua baptizatus uxorem duxerit, utrum clericus fieri debeat? Respondebis posse fieri, quia concubinam habuerit non uxorem. Coniugales ergo tabulae et iura dotalia, non coitus ab apostolo condemnantur. ITEM: Vide, ne hoc quod dicitur, unius uxoria uirum, mulieris unius possit intelligi; ut ad coitum magis referatur quam ad dotales tabulas. ITEM: Uniua umoria uirum. De hoc supra diximus. Nunc hoc tantum admonemus, ut si unius uxoris uir etiam ante baptismum quaeritur, caetera quoque quae praecepta sunt ante baptismum requiramus. Neque enim competit uniuersa post baptismum et unum hoc mandatum intelligere ante baptismum. Sobrium, prudentem, hospitalem, doctorem etc. ITEM: Non neophytum, ne in superbiam elatus in iudicium incidat diaboli. Mirari satis non queo, quae hominum tanta sit caecitas de uxoribus ante baptismum disputare, et rem in baptismate mortuam , immo cum Chris to uiuificatam, in calumniam trahere, cum tam apertum euidensque praeceptum nemo custodiat. Heri catechuminus, hodie pontifex; heri in amphitheatro, hodie in ecclesia; uespere in circo, mane in altario; dudum fautor histrionum, nunc uirginum consecrator. Num ignorabat apostolus tergiuersationes nostras et argumentorum ineptias nesciebat? Qui dixit uniua uxoria uirum, ipse mandauit irreprehenaibilem, sobrium, prudentem etc. Ad haec omnia claudimus oculos, solas uidemus uxores. ITEM: Fili Oceane, uide quantum testimonium sit huius, quem arguunt bimariti cui praeter uinculum coniugale, et hoc ante baptismum, nihil ab aemulis obici potest. Itaque cum opposuerint nobis uxores ante baptismum, nos ab eis omnia quae post baptismum praecepta sunt, requiramus. Praetereunt quod non licet et obiciunt quod concessum est. /445/ Q. 128: QUOD ADULTERA NULLA MODO SIT RETINENDA ET CONTRA. AMBROSIUS IN EPISTOLA I PAULI AD CORINTHIOS: Uxorem certe licet habere, sed si fornicata fuerit, abicienda est. HIERONYMUS (SUPER MATTHAEUM): Cum illa unam carnem in aliam diuiserit, et se fornicatione separauerit, a marito, non debet teneri, ne uirum quoque sub maledicto faciat dicente scriptura: Qui adulteram tenet, atultua et impiua eat. Ubicumque est igitur fornicatio aut fornicationis suspicio, libere uxor dimittitur. CHRYSOSTOMUS SUPER MATTHAEUM CAP. CIX: Sicut crudelis et iniquus est qui castam dimittit, sic fatuus est et iniustus qui retinet meretricem. Nam patronus turpitudinis eius est qui crimen celat uxoris. AUGUSTINUS DE ADULTERINIS CONIUGIIS LIB. II: Quid tibi durum uidetur ut post adulterium reconcilietur coniugi coniunx? Haec crimina in ueteri lege nullis sacrificiis mundabantur, et ideo tunc omni modo prohibitum est ab alio contaminatam uiro recipere uxorem, quamuis Dauid Saulis filiam, quam pater eiusdem mulieris ab eo separatam dederat alteri, tanquam noui testamenti praefigurator sine contaminatione receperit. Nunc autem postea quam Christus ait adulterae: nec ego te condemnabo; uade, deincepa noli peccare, quis non intelligit debere ignoscere maritum quod uidet ignouisse Dominum, nec iam se debere adulteram dicere cuius paenitentis crimen diuina credit miseratione deletum? ITEM: Non erit turpis neque difficilis etiam post patrata atque purgata adulteria reconciliatio coniugum, ubi per claues regni caelorum non dubitatur fieri remissio peccatorum, non ut post uiri diuortium adultera reuocetur sed ut post Christi /446/ consortium adultera non uocetur. HERMES IN LIB. PASTORIS MANDATO IV: Dixit mihi pastor: Si scierit uir uxorem suam deliquisse et non egerit paenitentiam mulier et permanet in fornicatione sua et conuiuit cum illa uir, reus erit peccati eius et particeps moechationis eius. Quod si mulier dimissa paenitentiam egerit et uoluerit ad uirum suum reuerti, si non receperit eam uir suus, peccat et magnum peccatum sibi admittit. Sed debet recipere peccatricem quae paenitentiam agit; sed non saepe. Seruis enim Dei paenitentia una est. Hic actus similis est in muliere et in uiro. Q. 129: QUOD SAEPIUS NUBERE LICEAT ET NON. PAULUS IN EPISTOLA I AD CORINTHIOS: Mulier alligata est quanto tempore uir eius uiuit. Quod si dormierit uir eius, liberata est: cui uult nubat, tantum in domino. IDEM IN EPISTOLA I AD TIMOTHEUM: Adolescentiores autem uiduas deuita. ITEM: Volo ergo iuniores nubere, filios procreare etc. AUGUSTINUS DE PROFESSIONE SANCTAE VIDUITATIS AD IULIANAM: De tertiis et de quartis et de ultra pluribus nuptiis solent homines mouere quaestionem. unde et breuiter respondeo nec ullas nuptias audeo damnare nec eis uerecundiam numerositatis auierre. ITEM: Nec contra humanae uerecundiae sensum audeo dicere, ut quotiens uoluerit mortuis uiris nubat femina, nec ex meo corde praeter auctoritatem scripturae quotaslibet nuptias audeo condemnare. HIERONYMUS AD PAMMACHIUM: Obtrectatores mei uideant me secundas ac tertias nuptias concessisse. /447/ ITEM: Ego etiam nunc libera uoce pronuntio non damnari in ecclesia digamiam, immo nec trigamiam et ita licere quinto et sexto et ultra quomodo et secundo marito nubere. Habeat quaelibet octauum maritum et esse desinat prostituta. IDEM CONTRA IOVINIANUM LIB. I: Tolerabilius est uni homini esse prostitutam quam multis, si quidem illa in euangelio Samaritana sextum maritum habere se dicens arguitur a domino, quod non sit uir eius. Ubi numerus maritorum, ibi uir qui proprie maritus est, esse desistit. ITEM: Ubi unus exceditur, nihil refert secundus an tertius sit, quia desinit esse monogamus. Non damno digamos, immo nec trigamos et, si dici potest, octagamos. Plus etiam inferam, etiam scortatorem recipio paenitentem. IDEM AD AGOROCHIAM DE MONOGAMIA: Vidi duo inter se paria uilissimorum e plebe hominum comparata, unum, qui uiginti sepelisset uxores, alteram, quae uicesimum secundum habuisset maritum, extremo sibi, ut ipsi putabant, matrimonio copulatos. Summa omnium exspectatio quis quem primus efferret. Vicit maritus et totius urbis populo confluente coronatus uxoris multinubae feretrum praecedebat. Quid dicimus tali mulieri? Nempe illud quod dominus Samaritanae: Viginti duos habuisti maritos, et iste, a quo nunc sepeliris, non est tuus. IDEM AD SALVIAM: Primus Lamech maledictus et sanguinarius et de Cain stirpe descendens unam costam diuisit in duas et plantarium digamiae protinus diluuii poena subuertit. Unde illud apostoli, quod fornicationis metu indulgere compellitur: uolo adoleacentulas nubere, nullam occasionem dare aduersario maledicti causa. Cur induxerit, statim subiecit: Iam enim quaedam declinauerunt post sathan. Ex quo intelligimus illum non stantibus coronam, sed iacentibus manum porrigere. Vide /448/ qualia sint secunda matrimonia, quae lupanaribus praeferuntur, quia dealinauerunt quaedam poat authan. Ideo adolescentula uidua, quae se non potest continere uel non uult, maritum potius accipiat quam diabolum. Pulchra nimium et appetenda res, quae sathanae comparatione suscipitur. Q. 130: QUOD NULLUS HUMANUS CONCUBITUS POSSIT ESSE SINE CULPA ET CONTRA. AMBROSIUS SUPER EPISTOLAM PAULI I AD CORINTHIOS, LIB. II: Si autem acceperis, non peccasti. Non utique peccat, quia quod concessum est facit. AUGUSTINUS DE NUPTIIS ET CONCUPISCENTIA: Quamuis concubitus qui fit intentione generandi non sit ipse peccatum, quia bona uoluntas animi sequentem ducit, non ducentem sequitur. IDEM DE BONO CONIUGALI: Coniugalis enim concubitus generandi gratia non habet culpam; concupiscentiae uero satiandae, sed tamen cum coniuge propter thori fidem, uenialem habet culpam. Adulterium uero siue fornicatio letalem habet culpam. ITEM: Nunc autem quid dicturi sumus aduersus euidentissimam uocem apostoli dicentis: Quod uult faciat; non peccat, si nubat, et si accepisti uxorem, non peccasti, et si nupaerit uirgo, non peccat? Hinc ergo iam dubitare fas non est nuptias non esse peccatum. Non itaque nuptias secundum ueniam concedit apostolus. Nam quis ambigat absurdissime dici, non eos peccasse, quibus uenia datur? Sed illum concubitum secundum ueniam concedit, qui fit per incontinentiam non sola causa procreandi et aliquando nulla causa procreandi, quoniam nuptiae non fieri cogunt sed ignosci impetrant; si tamen non ita sit nimius ut impediat tempora orandi nec immutetur in eum usum qui est contra naturam. Concubitus enim necessarius causa generandi inculpabilis /449/ est et solus ipse nuptialis. Ille autem qui ultra istam necessitatem progreditur, iam non rationi sed libidini obsequitur. Et hunc tamen non exigere sed reddere coniugi, ne fornicando damnabiliter peccent, ad personam pertinet coniugalem. ITEM: Bonum ergo sunt nuptiae, maxime si filios quos carnaliter desiderant, spiritualiter nutriant. Ne quod purificari lex hominem et post coniugalem concubitum iubet, peccatum esse declarat, si non est ille qui secundum ueniam conceditur, qui etiam nimius impedit orationes; sed sicut lex multa ponit in sacramentis et in umbris futurorum, quaedam in semine quasi materialis informitas, quae formata corpus hominis redditura est, in significatione posita est uitae informis et ineruditse; a qua informitate quia oportet hominem doctrina et forma et eruditione mundari, in huius rei signum illa purificatio praecepta est post seminis emissionem. Neque enim et in somnis peccatum fit; et tamen etiam ibi praecepta est purificatio. Aut si et hoc peccatum quisquam putet non arbitrans accidere nisi ex aliquo huius modi desiderio, quod procul dubio falsum est, numquid et solita menstruum peccata sunt feminarum? a quibus tamen eas eadem legis uetustas praecepit expiari nonnisi propter illam ipsam materialem informitatem, quae facto conceptu tanquam in aedificationem corporis additur; ac per hoc cum informiter fluit, significari lex per illam uoluit animum sine disciplinae forma indecenter fluidum ac dissolutum, quem formari oportere significat, cum talem fluxum corporis iubet purificari. Postremo numquid et mori peccatum est, aut sepelire non etiam bonum opus humanitatis est? Et tamen purificatio et inde mandata est, quia et mortuum corpus uita deserente non peccatum est sed peccatum significat animae desertae a iustitia. Bonum, inquam, sunt nuptiae et contra omnes calumnias possunt sana ratione defendi. /450/ ITEM: Continentia non corporis sed animae uirtus est. Virtutes autem animi aliquando in corpore manifestantur, aliquando in habitu latent, sicut martyrum uirtus apparuit in tolerando passiones. ITEM: Iam enim erat in Iob patientia, quam nouerat Dominus et cui testimonium perhibebat, sed hominibus innotuit temptationis examine. ITEM: Verum ut apertius intelligatur quomodo sit uirtus in habitu, etiam si non sit in opere, loquor de exemplo de quo nullus dubitat catholicorum. Dominus Iesus quod in ueritate carnis esurierit et sitierit et manducauerit et biberit, nullus ambigit eorum qui ex eius euangelio fideles sunt. Num igitur non erat in illo continentiae uirtus a cibo et potu quanta erat in Iohanne baptista? Venit enim Iohannes non manducans neque bibens, et dixerunt: daemonium habet. Venit filius hominis manducana et bibens et dixerunt: ecce homo uorax et potator uini, amicus publicanorum et peccatorum. ITEM: Deinde ibi subiecit, cum de Iohanne ac de se illa dixisset iuatificata est sapientia a filiis suis, qui uident continentiae uirtutem in habitu animi semper esse debere, in opere autem pro rerum ac temporum opportunitate manifestari, sicut uirtus patientiae sanctorum martyrum. Quo circa sicut non est impar meritum patientiae in Petro, qui passus est, et in Iohanne, qui passus non est, sic non est impar meritum continentiae in Iohanne, qui nullas expertus est nuptias, et in Abraham, qui filios generauit. Et illius enim caelibatus et illius conubium pro temporum distributione Christo militauerunt. Sed continentiam Iohannes et in opere, Abraham uero in solo habitu habebat. Illo itaque tempore cum et lex dies patriarcharum subsequens maledictum dixit, qui non excitaret semen in Israel, et qui poterat non promebat sed tamen habebat. Ex quo autem uenit plenitudo /451/ temporis, ut diceretur, qui poteat capere, aupiat, qui habet operatur, qui operari noluerit, non se habere mentiatur. Ac per hoc ab eis qui corrumpunt mores bonos colloquiis malis, inani uersutia dicitur homini Christiano continenti et nuptias recusanti, tu ergo melior quam Abraham? Quod ille cum audierit non perturbetur; sed dicat, Ego quidem non sum melior quam Abraham, sed melior est castitas caelibum quam castitas nuptiarum, quarum Abraham unam habebat in usu, ambas in habitu. Caste quippe coniugaliter uixit; esse autem caste sine coniugio potuit, sed tunc non oportuit. ITEM: Potest autem fieri ut minor sit continentiae uirtus in animo eius qui non utitur nuptiis, quibus est usus Abraham; sed tamen maior est quam in animo eius qui propterea tenuit coniugii castitatem, quia non potuit ampliorem. Sic et femina innupta, quae cogitat ea quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu, cum audierit impudentem illum percunctatione dicentem, tu ergo melior quam Sara? respondeat, Ego melior sum, sed his quae uirtute huius continentiae carent, quod de Sara non credat. Fecit ergo illa cum ista uirtute quod illi tempori congruebat, a quo ego sum immunis, ut in meo etiam corpore appareat quod illa in animo construebat. Res ergo ipsas si comparemus, nullo modo dubitandum est meliorem esse castitatem continentiae quam castitatem nuptialem; homines uero cum comparamus, ille est melior qui bonum amplius habet. ITEM: Maius enim bonum est obedientiae quam continentiae. Nam conubium nusquam nostrarum scripturarum auctoritate damnatur; inobedientia uero nusquam absoluitur. Si ergo proponatur uirgo permansura sed tamen inobediens, et maritata quae uirgo permanere non posset sed tamen obediens, quam meliorem dicamus? Minus laudabilem quam si uirgo esset, an damnabilem sicut uirgo est? Ita si conferas ebriosam uirginem sobriae coniugatae, quis dubitet eandem ferre sententiam? Nuptiae quippe /452/ et uirginitas duo bona sunt, quorum alterum maius; sobrietas autem et ebriositas, sicut obedientia et contumacia illa bona sunt, haec male. Melius est autem habere omnia bona uel minora quam magnum bonum cum magno malo, quia et in corporibus bonis melius est habere Zachaei staturam cum sanitate quam Goliae cum febre. ITEM: Quod enim cibus ad salutem hominis, hoc est concubitus ad salutem generis, et utrumque non est sine delectatione carnali, quae tamen modificata temperantia refrenante in usum naturalem redacta, libido esse non potest. Quod est autem in sustenanda uita illicitus cibus, hoc est in quaerenda prole fornicarius uel adulterinus concubitus. Et quod est in luxuria uentris et gutturis illicitus cibus, hoc est in libidine nullam prolem quaerente illicitus concubitus. Et quod est in cibo licito nonnullus immoderatior appetitus, hoc est in coniugibus uenialis ille concubitus. ITEM: Aliud est non concumbere nisi sola uoluntate generandi, quod non habet culpam. IDEM IN ENCHIRIDION CAP. XVI: Non est institute regeneratio nisi quia uitiosa est generatio, usque adeo ut de legitimo matrimonio procreatus dicat: In iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea. GREGORIUS LIBRO PASTORALI CAP. LI: Culpae quippe esse innuitur quod indulgeri perhibetur. MORALIUM LIB. XXXII: Concessit minima, ut maiora declinaret, dicens: Propter fornicationem autem unuaquisque habeat auam uxorem. Et quia tune solum coniuges in admixtione sine culpa sunt cum non pro explenda libidine sed pro suscipienda prole miscentur, ut hoc quod concesserat, sine culpa quamuis minima non esse monstraret, adiunxit: Hoc autem dico aecundum indulgentiam, non secundum imperium. /453/ Q. 131: QUOD NULLI LICEAT EAM CUM QUA FORNICATUS FUERIT IN CONIUGIUM DUCERE ET CONTRA. GREGORIUS FELICI, EPISCOPO SICILIAE: Eam quam aliquis ex propria consanguinitate coniugem habuit uel aliqua illicita pollutione maculauit, in coniugium ducere nulli Christianorum licet quia incestuosus est talis coitus. AUGUSTINUS DE BONO CONIUGALI: Posse sane fieri legitimas nuptias ex male coniunctis honesto postea placito consequente manifestum est. IDEM DE NUPTIIS ET CONCUPISCENTIA: Denique mortuo uiro cum quo uerum conubium fuit, fieri uerum conubium potest cum quo prius adulterium fuit. IVO CARNOTENSIS GUALTERIO MELDENSI EPISCOPO: Consulit fraternitas uestra utrum quis habere possit in uxorem quam prius habuit pellicem. Super hoc diuersas habemus sententias, alias prohibentes, alias permittentes. Dicit enim Gregorius, Eam quam aliquis etc. Legitur quoque in concilio Cabilonensi cap. XXIV, Iuxta canonicam auctoritatem raptores ad coniugia legitima raptas sibi iure uindicare non posse. Habemus et in decreto Hormisdae papae nuptias occulte factas non esse legitimas. Et papa Euaristus contubernia non coniugia dicit esse illarum mulierum quae non sunt a parentibus traditae et legibus dotatae et a sacerdotibus solemniter benedictae. Habetur et in concilio Aquisgrani habito, Qui mulierem rapuerit, uel furatus fuerit, aut seduxerit, nunquam eam uxorem habeat. E diuerso uero legimus in decretis Eusebii papae cap. V, Virgines, quae uirginitatem non custodierint, si eosdem, qui eas uiolauerunt, maritos acceperint, eo quod solas nuptias uiolauerint, post paenitentiam unius anni reconcilientur. /454/ Dicit quoque beatus Augustinus, Posse sane fieri legitimas etc. Quantum ergo mihi uidetur, quod quidam patres concubinas uxores fieri uetuerunt, honestatem coniugii commendantes et foedam concubinatus consuetudinem coercere cupientes, rigorem iustitiae tenere decreuerunt. Quod uero alii aliter scripserunt, hoc intelligo, quia instinctu misericordiae quorundam imbecillitati occurrentes rigorem canonum temperare maluerunt. In quibus quidem sententiis non alia mihi uidetur esse distantia nisi quam inter se habent iudicium et misericordia. Q. 132: QUOD STERILIS NON VIDEATUR DUCENDA ET CONTRA. AUGUSTINUS CONTRA FAUSTUM LIB. I, CAP. XIX: Quaero cur displiceat dimittere uxorem quam non ad matrimonii fidem sed ad concupiscentiae crimen habendam esse censetis. Matrimonium quippe ex hoc appellatum est, quod non ob aliud debet femina nubere quam ut mater fiat, quod uobis odiosum est. IDEM DE BONO CONIUGALI: Generationis itaque causa fieri nuptias apostolus ita testis est. Volo, inquit, iuniores nubere etc. IDEM DE NUPTIIS ET CONCUPISCENTiA LIB. I: Plures feminae uni uiro nunquam licite inngerentur nisi ex hoc plures filii nascerentur. Unde si una concumbat cum pluribus, quia non est hinc multiplicatio prolis sed frequentatio libidinis, coniunx non potest esse sed meretrix. IDEM DE BONO CONIUGALl: Miror autem, si quemadmodum licet dimittere aduiteram uxorem, ita liceat ea dimissa alteram ducere. Facit enim de hac re scriptura difficilem nodum dicente apostolo ex praecepto domini mulierem a uiro non diacedere, quod si discesserit, manere innuptam aut uiro auo reconciliari. Quomodo autem uiro possit esse licentia ducendae alterius si adulteram /455/ reliquerit, cum mulieri non sit nubendi alteri si alterum reliquerit, non uideo. Quae si ita sunt, tantum ualet illud sociale uinculum coniugum ut cum causa procreandi colligetur nec ipsa causa procreandi soluatur. Posset enim homo dimittere sterilem uxorem et ducere de qua filios haberet, et tamen non licet. IDEM IN EODEM: Semel initum conubium nullo modo potest nisi alicuius eorum morte dissolui. Manet enim uinculum nuptiarum etiamsi proles, cuius causa initum est, manifesta sterilitate non subsequatur, ita ut iam scientibus coniugatis non se filios habituros separare se tamen uel ipsa causa filiorum atque aliis copulare non liceat. Quod si fecerint, cum eis quibus se copulauerint adulterium committunt. IDEM DE NUPTIIS ET CONCUPISCENTIA: Hoc custoditur in Christo et ecclesia, ut uiuens a uiuente in aeternum nullo diuortio separetur. Cuius sacramenti tanta obseruatio est quibusque fidelibus coniugatis ut, cum filiorum procreandorum causa uel nubant feminae uel uiri ducant uxores, nec sterilem coniugem fas sit dimittere, ut fecunda ducatur. Quod si quis fecerit, non lege huius saeculi, ubi interueniente repudio sine crimine conceditur cum aliis alia copulare conubia (quod etiam Moysen dominus propter duritiam cordis illorum Israelitis permisisse testatur), sed lege euangelii reus est adulterii. IDEM DE BONO CONIUGALI: Nunc quippe nullus pietate perfectus filios habere nisi spiritaliter quaerit; tunc uero ipsius pietatis erat ratio etiam carnaliter filios propagare, quia illius populi generatio nuntia futurorum erat et ad dispensationem propheticam pertinebat. Ideoque non sicut uni uiro etiam plures habere licebat uxores, ita uni feminae plures uiros nec prolis ipsius causa, si forte illa parere posset, ille generare non posset. Occulta enim lege naturae amant singularitatem quae principantur; subiecta /456/ uero plura uni sine dedecore subduntur. Neque enim sic habet unus seruus plures dominos quomodo plures serui unum dominum, sicut multse animae uni Deo recte subduntur, una uero anima post multos deos fornicari potest, non fecundari. IDEM DE NUPTIIS ET CONCUPISCENTIA: Eo usque peruenit libidinosa crudelitas ut etiam sterilitatis uenena procuret. Prorsus si ambo tales sunt, coninges non sunt; etsi ab initio tales fuerunt, non sibi per conubium sed per stuprum conuenerunt. Si autem non ambo sunt tales, audeo dicere aut illa est quodammodo mariti meretrix aut ille adulter uxoris. IDEM DE DOCTRINA CHRISTIANA LIB. III: Suscipiendae prolis causa erat uxorum plurium simul uni uiro habendarum inculpabilis consuetudo, et ideo unam feminam maritos habere plurimos honestum non erat; non enim mulier eo est fecundior. In huiuscemodi rebus quicquid illorum temporum sancti non libidinose faciebant, quamuis ea facerent quae hoc tempore nisi per libidinem fieri non possunt, non culpat scriptura. Q. 133: QUOD VIRGINITAS NUNC PRAECIPIATUR ET NON. ISIDORUS DE SUMMO BONO LIB. I, CAP. XXI: In lege imperat nuptias, in euangelio uirginitatem. IDEM LIB. II, CAP. LX: Coniugium concessum est, uirginitas admonita non iussa, quia nimis excelsa. ORIGENES IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS LIB. X: Saluator dicit: Cum feceritis omnia quae praecipio uobis, dicite: serui inutiles sumus; quod debuimus facere, fecimus. Ea uero quae supra debitum facimus, non facimus ex praeceptis. Virginitas enim non ex debito soluitur neque enim per praeceptum expetitur sed supra debitum /457/ offertur. AMBROSIUS AD HORTATIONEM VIRGINITATIS LIB. I: Sola est enim uirginitas quae suaderi potest, imperari non potest, res magis uoti quam praecepti. HIERONYMUS CONTRA IOVINIANUM LIB. I: Quod imperatur, necesse est fieri; quod necesse est fieri, nisi fiat poenam habet. Frustra enim iubetur quod in arbitrio ponitur. Si uirginitatem Deus imperasset, uidebatur nuptias condemnare et hominum auferre seminarium, unde uirginitas nascitur. Q. 134: QUOD NUPTIAE QUOQUE PRAECIPIANTUR ET NON. PAULUS APOSTOLUS IN EPISTOLA I AD CORINTHIOS: Dico autem non nuptis et uiduis: bonum est illis si sic permaneant, sicut et ego. Quod si non se continent, nubant. Melius est enim nubere quam uri. IOHANNES CHRYSOSTOMUS SUPER EPISTOLAM AD HEBRAEOS IN FINE VII SERMONIS: Si beatitudines solis monachis dictae sunt, saecularem autem hominem impossibile est eas implere, qui nuptias iussit ipse ergo omnes perdidit. Si enim non potest cum nuptiis ea, quae monachorum sunt, implere, perierunt et corrupta sunt, et in angustum conclusit ea quae uirtutis sunt; et quomodo honorabiles sunt nuptiae, quae tantum nobis impediunt? AUGUSTINUS: Secundas nuptias propter incontinentiam iubet apostolus dicens, melius est uiro nubere quam pro expetenda libidine cum pluribus fornicari. Saepius enim nubendi licentia non est religionis sed criminis. EX EPISTOLA AD DEMETRIADEM: In scripturis diuinis prohibentur quaedam, quaedam praecipiuntur, conceduntur aliqua, nonnulla suadentur. Prohibentur mala, praecipiuntur bona, conceduntur media, ut nuptiae, carnium usus ac uini, suadetur uirginitas. /458/ Q. 135: QUOD NUPTIAE SINT BONAE ET CONTRA. AUGUSTINUS DE BONO CONIUGALl: Bonum, inquam, sunt nuptiae et contra omnes calumnies possum sane ratione defendi. ISIDORUS DE SUMMO BONO LIB. II, CAP. XL: Coningia uero et potestates per se quidem bona sunt; per ea uero quae circa sunt, male existunt. Coniugia per id quod dicit apostolus: Qui cum uxore est, cogitat quae sunt mundi. Potestas per elationem, oppressionem, iustitiae praeuaricationem. HIERONYMUS CONTRA IOVINIANUM LIB. I: Concedo et nuptias esse donum Dei, sed inter donum et donum magna distantia est. ITEM: Tolle ardorem libidinis et non dices melius est nubere. Melius semper ad comparationem deterioris respicit, non ad simplicitatem incomparabilis per se bond. Quid agis, apostole? Nosti sermonum proprietates. Ubi de continentia alloqueris et uirginitate, bonum eat, inquis, mulierem non tangere; ubi ad nuptias uenis, non dicis, bonum est, sed melius est nubere quam uri. Si per se bonae sunt nuptiae, noli illas incendio comparare, sed simpliciter die, bonum nuptiae est. IDEM LIB. II: Bonum est homini mulierem non tangere. Non dixit non habere, sed non tangere, quasi in tactu periculum sit, quasi qui illam tetigerit non euades, quae pretiosas animas capit. Alligabit quis ignem in sinu et non comburetur? Aut ambulabit super carbones ignis, et non ardebit? IDEM AD PAMMACHIUM: Si dixero melius est uirginem esse quam nuptam, bono melius praetuli. Si autem alterum gradum fecero, melius est nubere quam fornicari, malo bonum praetuli. Multa diuersitas est inter id melius, /459/ quod nuptiis, et quod fornicationi anteponitur. IDEM CONTRA IOVINIANUM LIB. I: Nolite fraudare inuicem nisi forte ex consensu ad tempus, ut uacetis orationi. Quale est illud bonum, quod cum oratione accipere prohibet, et quod orare non permittit? Iubet idem apostolus alio loco. ut semper oremus. Si ergo semper orandum et in gratia seruiendum, quare quotienscumque uxori debitum reddo, orare non possum? Petrus apostolus experimentum habens coniugalium uinculorum, uide quid doceat. Similiter uiri cohabitantes iuxta sententiam quasi infirmiori uasculo muliebri tribuentes honorem, et sicut cohaeredes multiplicis gratiae, ut non impediantur orationes uestrae. Si abstineamus a coitu, honorem tribuimus uxori; si non abstineamus, perspicuum est honori contrariam esse contumeliam. IDEM: Si quis considerat uirginem suam, id est carnem lasciuire, nec refrenare potest, quod uult faciat; non peccat, si ducat uxorem. Faciat, inquit, quod uult, non quod debet. Non peccat si duxerit; non tamen bene facit si duxerit. ITEM: Igitur qui matrimonio iungit uirginem suam bene facit. Significantius et proprie supra dixerat, qui ducit uxorem non peccat. Aliud est non peccare, aliud bene facere. Deolina a malo et fac bonum: In altero initium, in altero perfectio est. Verum ne in eo quod dixerit: et qui matrimonio iungit uirginem suam bene facit, aestimet aliquis obseruationem meam non stare, protinus hoc ipsum extenuat et obumbrat comparatione melioris et dicit: et qui non iungit, melius facit. ITEM: Tantum igitur inter nuptias et uirginitatem quantum inter non peccare et bene facere. ITEM: Quae est ista necessitas quae spreto uinculo coniugali uirginitatis /460/ appetit libertatem? Vae praegnantibus et nutrientibus in illo die. Non hic damnantur scorta non lupanaria, de quorum damnatione nulla dubitatio est, sed uteri tumentes et infantium uagitus et fructus atque opera nuptiarum. Si bonum est sic esse, malum est sic non esse. ITEM: Si acceperis uxorem, non peccasti. Aliud est non peccare, aliud benefacere, et si nupserit uirgo, non peccabit. IDEM IN APOLOGETICUM AD PAMMACHIUM: Reprehendunt me quidam, quod in libris quos aduersus Iouinianum scripsi, nimius fuerim in laude uirginum uel in sugillatione nuptiarum, et aiunt condemnationem esse matrimonii in tantum pudicitiam praedicare ut nulla posse uideatur inter uxorem et uirginem comparatio derelinqui. Ergo si bene problematis memini, inter Iouinianum et nos ista contentio est, quod ille exaequet uirginitati nuptias, nos subiciamus. ITEM: Diximus, Si bonum est mulierem non tangere, malum est ergo tangere. Nihil ergo bono contrarium est nisi malum. Si autem malum est et ignoscitur, ideo conceditur, ne malo quid deterius fiat etc. Hoc ideo subiecimus, quia apostolus dixerat: sonum est homini mulierem non tangere; propter fornicationem autem etc. In quo differunt mea uerba a sensu apostoli? Nisi forte in eo, quod ille pronuntiat, ego dubito; ille diffinit, ego sciscitor; ille aperte dicit, bonum est homini mulierem non tangere. ego timide quaero, si bonum est mulierem non tangere. Si dubitantis est, non confirmantis. ITEM: Non dixit, bonum est uxorem non habere, sed bonum est mulierem non tangere, quasi et in tactu periculum sit, quasi qui illam tetigerit non euadat. Vides igitur non de coniugibus nos exponere, sed de coitu simpliciter disputare, quod ad comparationem /461/ uirginitatis et angelicae similitudinis bonum est homini mulierem non tangere. ITEM: Quod si cui et asperum et reprehensione dignum uidetur tantam nos inter uirginitatem et nuptias fecisse distantiam, legat sancti Ambrosii de uiduis librum, et inueniet ilium inter caetera, quae de uirginitate et nuptiis disputauit, etiam hoc dixisse. 'Non ergo copula nuptialis quasi culpa uitanda sed quasi necessitatis sarcina declinanda est. Lex enim astringit uxorem ut in laboribus et tristitia filios generet, conuersio eius ad uirum sit, ut ei ipse dominetur.' Et in alio loco, 'Pretio, inquit, empti estis, nolite fieri serui hominum. Videtis quam euidens coniugalis sit definitio seruitutis.' Et post pusillum: 'Si igitur bonum coningium seruitium, malum quid est, quando nequeunt se inuicem sanctificare, sed perdere?' Uniuersa quae nos de uirginitate ac nuptiis lato sermone diffudimus, ille breui artauit compendio. ITEM: Tument contra me mariti quare dixerim, Oro te, quale illud bonum est, quod orare prohibet, quod corpus Christi accipere non permittit? Iubet idem apostolus alio loco ut semper oremus. Si semper orandum est, nunquam ergo coniugio seruiendum; quoniam quotienscumque uxori debitum reddo, orare non possum. Hoc quare dixerim perspicuum est, quia interpretabar illud apostoli dictum: Dolite fraudare inuicem, nisi forte ex consensu ad tempus, ut uacetis orationi. ITEM: Quid est maius, orare an corpus Christi accipere? Utique corpus Christi. Si per coitum quod minus est impeditur, multo magis quod maius est. Diximus in eodem uolumine panes propositionis ex lege non potuisse comedere Dauid et socios eius, nisi se triduo mundos a mulieribus respondissent; non utique meretricibus, quod damnabatur in lege, sed ab uxoribus, quibus licito iungebantur. Populum quoque, quando accepturus erat legem, tribus diebus iussum /462/ est ab uxoribus abstineri. Scio Romae hanc esse consuetudinem, ut fideles semper corpus Christi accipiant, quod nec reprehendo, nec probo. Unusquisque in suo sensu abundat. Sed istorum conscientiam conuenio, qui eodem die post coitum communicant et iuxta Persium noctem flumine purgant, quare ad martyres ire non audent? quare non ingrediuntur ecclesias? An alius in publico, alius in domo Christus est? Quod in ecclesia non licet nec domi licet. Nihil a Deo clausum est, et tenebrae quoque lucent apud eum. Probet se unusquisque et sic ad corpus Christi accedat ut, dum doleo non communicasse me corpori Christi, abstineam me paulisper ab uxoris amplexu, ut amori coniugis amorem Christi praeferam. ITEM: Veniam et ad illum locum in quo arguor quare dixerim, in die secundo non additum, sicut in primo et tertio et reliquis, uidit Deus quia bonum est; statimque subiecerim, nobis intelligentiam dereliquit; non esse bonum duplicem numerum, qui ab unione diuidat et praefiguret foedera nuptiarum. Unde et in arca Noe animalia, quaecumque bina ingrediuntur, immunda sunt. Impar numerus est mundus. ITEM: Aut reddant aliam probabiliorem causam quare non sit scriptum, quod a nobis dictum est. Porro si in arca Noe omnia animalia, quae bina ingrediuntur, immunda sunt, impar numerus mundus est, et hoc quare scriptum sit, edisserant. Si autem non, quod a me expositum est uelint nolint suscipiant. Aut profer meliores epulas et me conuiua utere aut qualicumque nostra cenula contentus esto. /463/ Q. 136: QUOD DILECTIO PROXIMI OMNEM HOMINEM COMPLECTATUR ET NON. AUGUSTINUS DE DOCTRINA CHRISTIANA, LIB. I: Omnes autem aeque diligendi sunt. Sed cum omnibus prodesse non possis, his potissimum consulendum est qui pro locorum et temporum uel quarumlibet rerum opportunitatibus constrictius tibi quasi quadam sorte innguntur. ITEM: Qui se uult diligi, non ut sibi aliquid, sed ut eis qui diligunt aeternum praemium conferatur, hoc est ipse quem diligunt. Hinc efficitur ut inimicos etiam diligamus. Non enim eos timemus, quia nobis quod diligimus auferre non possunt, sed miseramur potius, quia tanto magis nos oderunt quanto ab illo quem diligimus separati sunt. ITEM: Utrum ad illa duo praecepta etiam dilectio pertineat angelorum quaeri potest. Nam quod nullum hominum exceperit qui praecepit ut proximum diligamus, et dominus ostendit et apostolus Paulus. ITEM: Duo praecepta protulerat atque in eis pendere totam legem prophetasque dixerat. ITEM: Dominus ait: Vade et fac similiter; ut uidelicet esse eum proximum intelligamus, cui uel exhibendum est officium misericordiae si indiget, uel exhibendum si indigeret. Ex quo est iam consequens ut etiam ille a quo nobis hoc uicissim exhibendum est, proximus sit noster. Proximi enim nomen ad aliquid est, nec quisquam esse proximus nisi proximo potest. ITEM: Paulus dicit: Nam non adulterabia; non homicidium facies; non furaberia; non concupisces, et si quod est aliud mandatum, in hoc sermone recapitulatur: /464/ diliges proximum tuum tamquam te ipsum. ITEM: Quisquis ergo arbitratur non de omni homine apostolum praecepisse, cogitur fateri, quod scelestissimum est, uisum fuisse apostolo non esse peccatum, si quis aut non christiani aut inlmici adulterauerit uxorem. ITEM: Iam uero si uel cui praebendum uel a quo nobis praebendum officium misericordiae, recte proximus dicitur, manifestum est hoc praeceptum, quo iubemur diligere proximum, etiam sanctos angelos contineri, a quibus tanta nobis misericordiae impenduntur officia. AMBROSIUS SUPER EPISTOLAM PAULI AD ROMANOS: Nemini quicquam debeatis. Pacem uult nos habere, si fieri potest, cum omnibus; dilectionem uero cum fratribus. Qui enim diligit proximum, legem impleuit, legem Moysi. Nam et nouae legis mandatum est etiam inimicos diligere. Diliges proximum tuum sicut te ipsum. Hoc scriptum est in Leuitico. ITEM: Dilectio proximi malum non operatur. Plenitudo enim legis est dilectio. Malum non operatur, quia bona est dilectio, nec peccari potest per illam quae legis perfectio est. Sed quia tempore Christi addi aliquid oportuit, non solum proximos sed inimicos diligi praecepit. Unde plenitudo legis est dilectio, ut iustitia sit diligere proximum; abundans uero et perfecta iustitia etiam inimicos diligere. Q. 137: QUOD SOLA CARITAS VIRTUS DICENDA SIT ET NON. AUGUSTINUS AD MACEDONIUM IUDICEM: Virtus nihil est aliud quam diligere quod diligendum est. Id eligere prudentia /465/ est; nullis inde auerti molestiis, fortitudo est; nullis illecebris, temperantia; nulla superbia, iustitia. IDEM DE MORIBUS ECCLESIAE CATHOLICAE: Nihil igitur aliud est optimum hominis cui haerere beatissimum sit, nisi Deus, cui haerere certe non ualemus nisi dilectione. Namque illud quod quadripartita dicitur uirtus, ex ipsius amoris uario quodam affectu ducitur, ut Temperantia sit amor integrum se praebens ei quod amatur, Fortitudo autem amor facile tolerans omnia propter id quod amatur; Iustitia, amor soli amato seruiens, et propterea recte dominans; Prudentia, amor ea quibus adiuuatur ab eis quibus impeditur sagaciter se legens. Sed hunc amorem non cuiuslibet sed Dei esse diximus. Definire etiam licet, ut Temperantiam dicamus esse amorem Deo se integrum incorruptumque seruantem; Fortitudinem, amorem omnia propter Deum facile perferentem; Iustitiam, amorem Deo tantum seruientem, et ob hoc bene imperantem caeteris quae homini subiecta sunt; Prudentiam, amorem Dei bene discernentem ea quibus adiuuetur in Deum ab his quibus impediri potest. Quid amplius de moribus disputem? Si enim Deus est summum bonum, quod negari non potest, sequitur, quoniam summum bonum appetere est bene uiuere, ut nihil sit aliud bene uiuere quam toto corde Deum diligere, ut incorruptus in eo amor atque integer custodiatur, quod est temperantiae; nullis frangatur incommodis, quod est fortitudinis; nulli alii seruiat, quod est iustitiae; uigilet in discernendis rebus ne fallacia paulatim dolusue subripiat, quod est prudentiae. EX LIBRO PROSPERI SENTENTIARUM AUGUSTINI CAP. VIl: Dilectio Dei et proximi propria et specialis uirtus est piorum atque sanctorum, cum caeterae uirtutes bonis et malis possint /466/ esse communes. GREGORIUS SUPER EZECHIELEM HOMILIA XVI: Tres sunt uirtutes sine quibus is qui operari aliquid potest saluari non potest, uidelicet fides, spes, caritas. IDEM IN HOMILIA VIl EVANGELIORUM: Scientia etenim uirtus est, humilitas etiam custos uirtutis. ISIDORUS DE SUMMO BONO, LIB. II, CAP. XXXVI: Fides, spes, caritas summae uirtutes sunt. Nam a quibus habentur, utique ueraciter habentur. Alias uero uirtutes mediae sunt, quae et ad utilitatem et ad perniciem possum haberi, si de eis arroganter quisque intumuerit; utputa doctrine, ieiunium, castitas, scientia siue temporales diuitiae, de quibus scilicet et bene operari possumus et male. PAULUS APOSTOLUS IN EPISTOLA I AD CORINTHIOS: Volo autem omnes homines esse sicut me ipsum: sed unusquisque proprium donum habet ex Deo; alius quidem sic, alius uero sic. Dico autem non nuptis et uiduis: bonum est illis, si sic permaneant sic ut et ego; quod si se non continent, nubant. TULLIUS DE OFFICIIS LIB. II: Iustitia cum sine prudentia satis habeat auctoritatis, prudentia sine iustitia nihil ualet ad faciendam fidem. Quo enim quisque uersutior et callidior, hoc inuidiosior et suspectior, detracta opinione probitatis. Quamobrem intelligentiae iustitia coniuncta, quantum uoles, habebit ad faciendam fidem uirium. Iustitia sine prudentia multum poterit, sine iustitia nil ualebit prudentia. Sed ne quis sit admiratus cur, quod inter omnes philosophos constet a meque ipso disputatum saepe sit, qui unam habent omnes habere uirtutes, nunc ita seiungam, quasi possit quisque, qui non idem prudens sit, iustus esse: alia est illa cum ueritas ipsa limatur in disputatione, alla cum ad omnes accommodatur oratio. Quamobrem ut uulgus, ita nos hoc loco loquimur, ut altos fortes, /467/ alios uiros bonos, alios prudentes esse dicamus. Popularibus enim uerbis est agendum et usitatis, cum loquimur. HIERONYMUS AD FABIOLAM DE MANSIONIBUS FILIORUM ISRAEL: De alia prouincia ad aliam transeuntes. Non enim semper uni uirtuti danda est opera, sed scriptum est: inter se connexae sicut ibunt de uirtute in uirtutem; quia ita sunt ut qui una caruerit omnibus careat. EX LIBRO PRIMO DIALOGORUM EIUSDEM CONTRA PELAGIUM: Pelagius: Nullus ergo sanctorum, quamdiu in isto saeculo est, cunctas potest habere uirtutes? Hieronymus: Nullus, quia nunc ex parte prophetamus et ex parte cognoscimus. Neque enim possunt omnino esse in hominibus, quia non est immortalis filius hominis. Pelagius: Et quomodo legimus qui unam habuerit omnes habere uirtutes? Hieronymus: Participatione, non proprietate. Necesse est enim ut singuli excedant in quibusdam; et tamen hoc ubi scriptum sit nescio. Pelagius: Ignoras hanc philosophicam esse sententiam? Hieronymus: Sed non apostolorum. Neque enim curae mihi est, quid Aristoteles, sed quid Paulus doceat. AUGUSTINUS HIERONYMO, DE SENTENTIA IACOBI APOSTOLI, QUA DICIT: quicumque totam egem obseruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium reus. Quomodo intelligendum est obsecro te. Itane qui furtum fecerit, immo uero qui dixerit diuiti, sede hic, pauperi autem, tu sta illic, et homicidii et adulterii et sacrilegii reus est? ITEM: Consequens uidetur (nisi aliquo modo intelligendum ostendatur), ut qui dixerit diuiti, sede hic, et pauperi, sta illic, huic honorem ampliorem quam illi deferens, et idolatres et blasphemus et adulter et homicida et ne (quod longum est), cuncta commemorem, reus omnium criminum iudicandus sit. Offendens quippe in uno factus est omnium reus. At enim qui unam uirtutem habet, omnes habet, et qui unam non habet, /468/ nullam habet; hoc si uerum est, confirmatur ista sententia. Sed ego eam exponi uolo, non confirmari, quae est per se ipsam apud nos omnium philosophorum auctoritatibus firmior; et illud quidem de uirtutibus et uitiis si ueraciter dicitur, non est consequens ut propter hoc omnia peccata sint paria. Nam illud de inseparabilitate uirtutum, etsi forsitan fallor, tamen si uerum memini, omnibus philosophis placuit, qui easdem uirtutes agendae uitae necessarias esse dixerunt. Hoc autem de parilitate peccatorum soli Stoici ausi sunt disputare contra omnem sensum generis humani. Quam eorum uanitatem in Iouiniano illo, qui in hac sententia Stoicus erat, dilucidissime conuicisti, et praeclarissima disputatione satis euidenter apparuit non placuisse auctoribus nostris uel ipsi potius, quae per eos locuta est, ueritati omnia paria esse peccata. ITEM: Certe hinc persuadent, qui unam uirtutem habuerit, habere omnes, et omnes deesse cui una defuerit, quod prudentia nec ignaua nec iniusta nec intemperans potest esse. Nam si aliquid horum defuerit, prudentia non erit. Porro si prudentia tum erit si et fortis et iusta et temperans sit, profecto ubi fuerit secum habet caeteras. Sicut fortitudo imprudens esse non potest uel intemperans uel iniusta, sic temperantia necesse est ut prudens, fortis et iusta sit; sic iustitia non est si non sit prudens, fortis, temperans. Ita ubi uera est aliqua earum et aliae similiter sunt. Ubi autem aliae desunt uera illa non est, etiamsi aliquo modo similis esse uideatur. Sunt enim, ut scis, quaedam uitia specie fallaci similia. ITEM: Catilina, ut de illo scripserunt qui nosse potuerunt, frigus, sitim, famem ferre poterat, eratque patiens inediae, algoris, uigiliae supra quam cuiquam credibile est; ac per hoc praeditus fortitudine uidebatur. Sed haec fortitudo prudens non erat, mala enim pro bonis eligebat; temperans /469/ non erat, corruptelis enim turpissimis foedabatur; iustus non erat nam contra patriam coniurauerat, et ideo nec fortitudo erat, sed duritia sibi, ut stultos falleret, nomen fortitudinis imponebat. Nam si fortitudo esset, uirtus esset; si autem uirtus esset, a caeteris uirtutibus tamquam inseparabilibus comitibus nunquam relinqueretur. Quapropter cum quaeritur etiam de uitiis, utrum similiter omnia sint ubi unum erit aut nulla sint ubi unum non erit, laboriosum est id ostendere, propterea quia uni uirtuti duo uitia opponi solent, et quod aperte contrarium est et quod specie similitudinis adumbratur. ITEM: Cogimur fateri uitia plura esse uirtutibus. Unum aliquando uitium uitio tollitur. ITEM: Virtus uero quo una ingressa fuerit, quoniam secum caeteras ducit, profecto uitia cedent quaecumque inerant. Haec utrum ita se habeant diligentius inquirendum est. Non enim et ista diuina sententia est qua dicitur, qui unam uirtutem habuerit, omnes habet, eique nullam esse, cui una defuerit. Ego uero nescio quemadmodum dicam, non dico uirum, a quo denominata dicitur uirtus, sed etiam mulierem, quae uiro suo seruat tori fidem, si hoc faciat propter praeceptum Dei, et quae primitus sit fidelis, non habere pudicitiam, aut pudicitiam nuilam uel paruam esse uirtutem. Scio et maritum qui hoc idem seruat uxori, et tamen sunt plurimi tales quorum sine aliquo peccato esse neminem dixerim, et utique illud qualecumque peccatum ex aliquo uitio uenit. Unde pudicitia coniugalis in uiris feminisque religiosis, cum procul dubio uirtus sit, non tamen secum habet omnes uirtutes. Nam si omnes ibi essent, nullum esset uitium, nullum omnino peccatum. Quis ergo sine aliquo uitio, id est fomite quodam uel quasi radice peccati, cum clamet qui super pectus domini recumbebat: si dimerimus quia peccatum non habemus, nos ipeos aeducimus et ueritas in nobis non est? /470/ ITEM: Scriptum est: in multis offendimus omnes. ITEM: Caritas de corde puro et conscientia bona et fide non ficta magna et uera uirtus est, quia ipsa est finis praecepti, merito dicta fortis sicut mors, quia sicut mors auellit a sensibus carnis animam, sic caritas a concupiscentiis carnalibus. Cur ergo non dicimus qui hanc uirtutem habet habere omnes cum plenitudo legis sit caritas? ITEM: An forte quia plenitudo legis caritas est, qua Deus proximusque diligitur, in quibus praeceptis caritatis tote lex pendet et prophetae, merito fit reus omnium, qui contra illam facit in qua pendent omnia? Nemo autem facit peccatum nisi aduersus illam faciendo, quia non adulterabis, non homioidium faoies, et si quod est aliud mandatum, in hoc sermone reeapitulatur: Diliges proximum tuum tamquam te ipsum. Dilectio proximi malum non operatur. Reus itaque fit omnium faciendo contra eam in qua pendent omnia. ORIGENES SUPER EPiSTOLAM PAULI AD ROMANOS, LIB. VIII: Habent enim zelum Dei, sed non secundum scientiam. Similiter potest dicere apostolus de aliis quod timorem Dei habeant sed non secundum scientiam, et de aliis quia caritatem Dei habeant sed non secundum scientiam. Si enim habeas quis affectum erga Deum, ignores autem quia caritas patiens debet esse, benigna etc., haec et his similia si in caritate non habeas, sed in solo affectu diligat Deum, competenter et ad ipsum dicitur quia caritatem Dei habeas sed non secundum scientiam. Q. 138: QUOD CARITAS SEMEL HABITA NUNQUAM AMITTATUR ET CONTRA. SALOMON IN PROVERBIIS, CAP. XVIII: Omni tempore /471/ diligit qui amicus est, et frater in angustiis comprobatur. IDEM IN CANTICO CANTICORUM: Aquae multae non potuerunt extinguere caritatem, nec flumina obruent illam. PAULUS APOSTOLUS IN EPISTOLA AD ROMANOS: Quis nos separabit a caritate Dei? tribulatio an angustia etc. IDEM IN EPISTOLA I AD CORINTHIOS. Caritas nunquam excidit, siue prophetiae euacuabuntur, siue linguae cessabunt, siue scientia destruetur. HIERONYMUS SUPER EPISTOLAM AD CORINTHIOS: Caritas nunquam excidit. Hoc est ipsa sola permanet in futuro aut certe quae uera est non finitur. IDEM AD HELIODORUM: Caritas nunquam excidit; haec uiuit semper in pectore. IDEM AD RUFINUM: Amicitia quae desinere potest, uera nunquam fuit. In amico non res quaeritur, sed uoluntas. Amicitia quae finiri potest, nunquam uera fuit. Magis enim in insidiis nostrorum periclitamur quam aliorum. Unde dicitur: Etenim homo paois meae, in quo etc. Nonnulli altioribus gradibus dediti mutant mores, et quos conglutinatos habebant, postquam ad culmen honoris perueninnt, amicos habere despiciunt. Amicitia enim uera nulla ui excluditur et nullo tempore aboletur, et ubicumque se uertit tempus, illa firma perdurat, quia ueraciter diligit amicum. Quantaslibet ab eo patiatur iniurias, nullatenus ab amore eius auertitur. Omni tempore diligit qui amicus est, et frater in angustiis comprobatur. AUGUSTINUS SUPER PSALMUM XXI: Amate, sed quid ametis uidete. Amor Dei, amor proximi caritas dicitur; amor huius sseculi, cupiditas. IDEM LIB. IV DE DOCTRINA CHRISTIANA: Caritatem uoco motum animi ad fruendum Deo propter ipsum, et se atque proximo propter Deum. Cupiditatem autem motum animi ad fruendum se et proximo et quolibet /472/ corpore non propter Deum. IDEM IN LIB. QUAESTIONUM LXXXIII, CAP. XXXVII: Nihil aliud est amare quam propter se ipsam rem aliquam appetere. ITEM: Amor rerum amandarum caritas uel dilectio melius dicitur. ITEM CAP. XXXVIII: Est autem cupiditas adipiscendi aut obtinendi temporalia. IDEM SUPER ILLUM PSALMI VERSICULUM: Voluntarie saorifioabo tibi etc. Quid offeram nisi quod ait: Saorificium laudis honorifioubit me? Quare uoluntarie? quia gratis amo quod laudo. Gratuitum sit quod amatur et quod laudatur. Quid est gratuitum? Ipse propter se, non propter aliud. Si enim laudas Deum, ut det tibi aliquid, iam non gratis amas Deum. Erubesce. Si te uxor tua propter diuitias amaret, et forte tibi paupertas accideret, de adulterio cogitaret. Cum ergo te a coniuge gratis amari uis, tu Deum propter aliud amabis? Quod praemium accepturus es a Deo, o auare? Non tibi terram, sed se ipsum seruat qui fecit caelum et terram. Voluntarie sacrificabo tibi. Noli ex necessitate. Si enim propter aliud laudas, ex necessitate laudas. Si adesset tibi quod amas, non laudares. Laudas, uerbi gratia, ut tibi det pecuniam; si haberes aliunde, numquid laudares? Si ergo propter pecuniam laudas, non uoluntarie sacrificas sed ex necessitate, quia praeter illum nescio quid aliud amas. Contemne omnia, ipsum attende, et haec quae dedit propter dantem bona sunt. Nam dat prorsus ista temporalia, et quibusdam bono eorum, quibusdam malo eorum, secundum altam profunditatem iudiciorum suorum. Ipsum autem gratis dilige, quia melius ab eo non inuenis quod det quam se ipsum, aut si inuenis melius, hoc pete. Voluntarie sacrificabo tibi, quia gratis. Quid est gratis? Et confitebor nomini tuo, domine, quaniam bonum est. Nihil aliud nisi quia bonum est. Numquid ait, quia das mihi aurum? /473/ IDEM DE MORIBUS ECCLESIAE CONTRA MANICHAEOS: Bonorum summa nobis Deus est, Deus nobis est summum bonum. Neque enim infra remanendum nobis est neque ultra quaerendum. Alterum enim periculosum, alterum nullum. ITEM: Sicut scriptum est: quia propter te afficimur tota die. Caritas non potuit signari expressius quam quod dictum est propter te. IDEM DE DISCIPLINA ECCLESIASTICA TRACTANS: Habe caritatem et fac quidquid uis. IDEM SUPER EPISTOLAM IOHANNIS, SERMONE II: Dilectio sola discernit inter filios Dei et filios diaboli. ITEM: Non discernuntur filii Dei a filiis diaboli nisi caritate. ITEM SERMONE VI: Habere baptismum et malus esse potest; habere prophetiam et malus esse potest. Accipere sacramentum corporis et sanguinis domini et malus esse potest. Habere autem caritatem et malus esse non potest. Quid est ipse spiritus interpellat pro sanctis, nisi ipsa caritas quae in te per spiritum facta est? Ideo dicit idem apostolus: Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanotum, qui datus est nobis. TULLIUS IN SECUNDO RHETORICAE: Amicitia est uoluntas erga aliquem bonarum rerum illius ipsius causa, quem diligit, cum eius pari uoluntate. IDEM IN LIBRO DE AMICITIA: Praestat amicitia propinquitati quod ex propinquitate beneuolentia tolli potest, ex amicitia non potest. Sublata enim beneuolentia amicitiae nomen tollitur, propinquitatis manet. Quanta autem uis amicitiae sit, ex hoc intelligi maxime potest, quod ex societate infinita generis humani, quam conciliauit ipsa natura, ita contracta est res et adducta in angustum, ut omnis caritas aut inter duos aut inter paucos iungeretur. Est enim amicitia nihil aliud nisi omnium diuinarum humanarumque rerum cum beneuolentia et caritate consensio. /474/ Qua quidem haud scio an excepta sapientia quidquam melius sit hominibus a diis immortalibus datum. AUGUSTINUS DE TRINITATE TITULO IX: Utrum autem etiam tunc uirtutes quibus in hac mortalitate bene uiuitur, desinant esse cum ad aeterna perduxerint nonnulla quaestio est. Quibusdam enim uisum est desituras, et bonos animos sola beatos esse cognitione, hoc est contemplatione naturae quae creauit omnes caeteras. Cui regenti esse subditum, si iustitiae est, immortalis est omnino iustitia nec in illa esse beatitudine desinet, sed talis ac tanta erit ut perfectior et maior esse non possit. Fortassis et aliae tres uirtutes, prudentia sine ullo iam periculo erroris, fortitudo sine molestia tolerandorum malorum, temperantia sine repugnatione libidinum, erunt in illa felicitate, ut prudentiae sit nullum bonum Deo praeponere uel aequare, fortitudinis fortissime cohaerere, temperantiae nullo deflexu noxio delectari. Nunc autem quod agit iustitia in subueniendo miseris, quod prudentia in praecauendis insidiis, quod fortitudo in perferendis molestiis, quod temperantia in coercendis delectationibus prauis non ibi erit ubi nihil omnino mali erit. Ac per hoc ista uirtutum opera, sicut fides ad quam referenda sunt, et aliam nunc facinnt trinitatem cum ea praesentia tenemus, aliam tunc factura sunt cum ea non esse sed fuisse in memoria reperiemus. ITEM LIB. XIV: De tribus uirtutibus, prudentia, fortitudine, temperantia, cum dicitur quod desinant, nonnihil dici uidetur. Iustitia uero immortalis est. ITEM: Tullius in hac tantum uita omnes quattuor necessarias dixit esse uirtutes, nullam uero earum cum ex hac uita migrabimus. ITEM: Regenti naturae esse subditum si iustitiae /475/ est, immortalis est iustitia. IDEM SUPER GENESIM AD LITTERAM: Istae quippe uirtutes quae nunc propter transigendam istam peregrinationem ualde necessariae sunt, nec erunt in illa uita propter quam adipiscendam necessariae sunt. IDEM IN PSALMO XX: Erat tunioa, dicit euangelista, desuper texta. Quae est ista tunica nisi caritas, quam nemo potest diuidere? Quae est ista caritas nisi unitas? In ipsa sors mittitur; nemo illam diuidit. Sacramenta sibi haeretici diuiserunt, caritatem non, et quia diuidere non potuerunt, recesserunt. Illa autem integra manet; qui habet hanc, securus est. Nemo illum mouet de ecclesia catholica; et si foris incipiat habere, intus mittitur quomodo ramus oliuae a columba. IDEM DE FIDE ET OPERIBUS: Fides gratiae christianae, id est ea quae per dilectionem operatur, posita in fundamento neminem perire permittit. IDEM SUPER ILLUM LOCUM EVANGELII IOHANNIS: Haec mando uobis, ut diligatis inuicem. Merito itaque magister bonus dilectionem sic saepe commendat tamquam sola praecipienda sit, sine qua non possunt prodesse caetera bona, et quae non potest haberi sine caeteris bonis quibus homo efficitur bonus. IDEM IN SERMONE II SUPER EPISTOLAM IOHANNIS: Ut sciatis quia unctio quam accepimus ab eo permanet in nobis. Unctio inuisibilis caritas illa est quae in quocumque fuerit, tanquam radix illi erit, quamuis ardente sole arescere non potest. Omne quod radicatum est, nutritur calore solis, non arescit. IDEM IN SERMONE V: Si quis paratus sit mori etiam pro fratribus, perfecta est in illo caritas. Sed numquid mox ut nascitur, iam prorsum perfecta est? Ut perficiatur, nascitur. Cum fuerit nata, nutritur; cum fuerit nutrita, /476/ roboratur. Cum fuerit roborata, perficitur. Cum ad perfectionem uenerit, quid dicit? Mihi uiuere Christus est, et mori luorum; optabam dissolui et esse cum Christo. ITEM SERMONE VIl: Semel ergo breue praeceptum tibi praecipitur; dilige, et quod uis fac. Radix sit intus dilectionis. Non potest de ista radice nisi bonum existere. ITEM SERMONE VIII: Radicata est caritas, securus esto. Nihil mali procedere potest. Amplius non potuit dilectio commendari quam ut diceretur Deus: Deus dilectio est, et qui manet in dilectione, in Deo manet, et Deus in eo. Habitas in Deo, ut continearis; habitat in te Deus, ut contineat, ne cadas. ITEM SERMONE IX: Manet in te Deus ut te contineat; manes in Deo ne cadas, quia de ipsa caritate apostolus dicit: Caritas numquam oadit. Quomodo cadit quem continet Deus? In hoc perfecta est dilectio Dei in nobis, ut fiduciam habeamus in die iudicii. ITEM: Carissimi, etsi cor nostrum non male senserit, fiduciam habemus ad Deum. Cor non male senserit, quia germana dilectio est in nobis non ficta, salutem fraternam quaerens, nullum emolumentum exspectans a fratre nisi salutem ipsius. ITEM: Quisquis ergo habuerit caritatem fraternam, corque eius interrogatum sub ius to examine non ei al iud responderit quam germanam ibi esse radicem caritatis unde boni fructus existant, habet fiduciam apud Deum. IDEM IN PSALMO CIII, SUPER ILLUM LOCUM, Qui tegis aquis superiora eius: In omnibus scripturis supereminentissimum locum caritas obtinet. Hanc nobiscum non communicant mali. Ipse est enim fons proprius bonorum, proprius sanctorum, de quo dicitur, Nemo alienus communicet tibi. Qui sunt /477/ alieni? Omnes qui audiunt, non noui uos. IDEM AD IULIANUM COMITEM: Caritas quae deseri potest, nunquam uera fuit. GREGORIUS MORALIUM LIB. X: Valida est ut mors dilectio, quia nimirum mentem, quam semel ceperit, a dilectione mundi funditus occidit et insensibilem contra terrores reddit. EX LEVITICO: Ignis in altari semper ardebit, quem nutriet sacerdos, subiciens mane ligna per singulos dies. ITEM: Ignis est iste perpetnus qui nunquam deficiet de altari. GREGORIUS LIB. XXV MORALIUM: Altare Dei est cor nostrum, in quo necesse est ad Deum caritatis flammam indesinenter accendere, cui, ne in eo caritatis flamma deficiat, tam exempla praecedentium quam sacrae scripturae testimonia congerere non desistat. Quia enim interna nouitas nostra ipsa cotidie huius uitae conuersatione ueterascit, ignis iste nutriendus est. ITEM: Ignis enim iste in altari domini, id est in corde nostro, citius extinguitur nisi solerter adhibitis exemplis patrum et dominicis testimoniis reparetur. ITEM: Quia uero eadem caritas in cordibus electorum inextinguibilis manet, apte subditur: ignis est iste perpetuus, qui nunquam defiotet de attari, quia etiam post hanc uitam eorum mentibus feruor caritatis accrescit, ut Deus quo magis uisus fuerit, amplius diligatur. AMBROSIUS IN APOLOGIA DAVID: Paulus merito gloriatur in infirmitatibus. Sciebat enim uirtutis abundantia plurimos etiam sanctos sine remedio corruisse. HIERONYMUS IN EZECHIELE: Non enim ex praeteritis sed ex praesentibus iudicamur; cauendumque et semper timendum ne ueterem gloriam et solidam firmitatem /478/ unius horae procella subuertat. RESPONSIONES PROSPERI AD RUFINUM, CAP. III: A sanctitate ad immunditiam, a iustitia ad iniquitatem, a fide ad impietatem plerosque transire non dubium est, et tales ad praedestinationem filiorum Dei cohaeredum Christi non pertinere certissimum est. ITEM, CAP. VIl: Ex regeneratis in Christo Iesu quosdam relicta fide et piis moribus apostatare a Deo et impiam uitam in sua auersione finire multis, quod dolendum est, probatur exemplis. GREGORIUS HOMILIA XXXVIII: Tres pater meus sorores habuit, quae cunctae tres sacrae uirgines fuerunt. Quarum una Tharsilla, alia Gordiana, alia Emiliana dicebatur. Uno omnes ardore conuersse, uno eodemque tempore sacratae, sub districtione regulari degentes, in domo propria socialem uitam ducebant, etc. ITEM: Gordiana autem oblita dominici timoris, oblita pudoris et reuerentiae, oblita consecrationis, conductorem agrorum suorum postmodum maritum duxit. Ecce omnes tres uno prius ardore conuersae sunt sed non in uno eodemque studio permanserunt. Quia, iuxta dominicam uocem multi uocati, pauci uero electi. Haec ergo dixi, ne quis in bono iam opere positus sibi uires boni operis tribust, ne quis de propria actione confidat; quia, etsi iam nouit hodie qualis sit, adhuc cras quid futurus sit nescit. Nemo ergo de suis iam operibus securus gaudeat, quando adhuc in huius uitae incertitudine qui se finis sequatur ignorat. IDEM IN PASTORALI, CAP. III: Dauid factus est in morte uiri crudeliter rigidus, qui in appetitu feminae eneruiter fluxerat. Quem profecto ab electorum numero culpa longius raperet, nisi hunc ad ueniam flagella reuocassent. IDEM IN HOMILIA ILLIUS LECTIONIS EVANGELICAE, Si quis diligit me, sermonem meum seruabit etc. Ipse namque spiritus amor est, unde et Iohannes dicit: Deus caritas /479/ est. Qui ergo mente integra Deum desiderat, profecto iam habet quem amat. Neque quisquam posset Deum diligere, si eum quem diligit non haberet. Sed ecce si unusquisque uestrum requiratur an diligat Deum, respondet: diligo. In ipso autem lectionis exordio audistis quid ueritas dixerit: si quis diligit etc. Probatio ergo dilectionis exhibitio est operis. Hinc in epistola sua idem Iohannes dicit: Qui dicit, quia diligo Deum, et mandata eius non custodit, mendam est. Vere enim diligimus si mandata eius seruamus. Nam qui adhuc per illicita desideria defluit profecto Deum non amat, quia ei in sua uoluntate contradicit. ITEM: Nunquam amor Dei est otiosus. Operatur etenim magna, si est; si uero operari renuit, amor non est. IDEM MORALIUM XXIX: Multos enim uidemus cotidie, quia iustitiae luce resplendeant et tamen ad finem suum nequitiae obscuritate tenebrantur. ITEM: Quis discernat uel quis perduret in malo uel quis perseueret in bono uel quis ab infimis ad summa conuertatur uel quis a summis reuerberetur ad infima? Latro de patibulo transiuit ad regnum. Iudas de apostolatus gloria est lapsus in tartarum. DEUTERONOMIUM, CAP. LXXXI: Non accipies personam nec munera, quia munera excaecant oculos sapientum et mutant uerba iustorum. AUGUSTINUS SUPER EPISTOLAM IOHANNIS, SERMONE II: Qui habent caritatem nati sunt ex Deo, qui non habent non sunt ex Deo. Quicquid uis habe; hoc solum non habeas, nihil tibi prodest; alia si non habeas, hoc habe, et implesti legem. Qui enim diligit alterum, legem impleuit, ait apostolus, et plenitudo legis caritas. IDEM IN LIB. DE CARITATE, SUPER HOC CAPUT, Omnis qui natus est ex Deo, non facit pecoatum, quia semen eius in ipso manet, et non potest peccare, quia ex Deo natus est: Fortasse /480/ secundum quoddam dixit peccatum, non secundum omne, et tale peccatum est illud ut, si quisquam hoc admiserit, confirmet caetera. Si non admiserit, soluat caetera. Quod est hoc peccatum? facere contra mandatum. Quod est mandatum? Mandatum nonum do uobis ut diligatis inuicem. ISIDORUS DE SUMMO BONO, LIB. II, CAP. III: Dilectio Dei morti comparatur dicente Salomone: Valida est ut mors dileotio; quia sicut mors uiolenter separat animam a corpore, ita dilectio Dei segregat hominem a mundano et carnali amore. Qui Dei praecepta contemnit, Deum non diligit. Neque enim regem diligimus, si odio leges eius habemus. EX EVANGELIO: Ipse enim Pater amat uos, quia uos me amastis. ITEM: Tu scis, domine, quia amo te. ITEM: Si diligeretis me, gauderetis utique quia uado ad Patrem. AUGUSTINUS SUPER IOHANNEM: Si me quaeritis, sinite hos abire, ut impleretur sermo quem dimit, quia quos dedisti mihi, non perdidi ex eis quemquam. Cur ergo, si tunc morerentur, perderet eos nisi quia nondum sic in eum credebant quomodo credunt quicumque non pereunt? IDEM QUAESTIONUM VETERIS ET NOVAE LEGIS CAP. LXXIII: Etiam Maria, per quam mysterium gestum est incarnationis, in morte domini dubitauit, ita ut in resurrectione domini firmaretur. Omnes enim in morte domini dubitauerunt; et quia omnis ambiguitas resurrectione domini recessura erat, pertransire dixit gladium. IDEM IN LIBRO DE CORREPTIONE ET GRATIA: Accepi enim fidem quae per dilectionem operatur, sed in illa usque in finem perseuerantiam non accepi. ITEM: Fides quae per dilectionem operatur profecto aut omnino non deficit aut, si qui sunt quorum deficit, reparatur antequam uita ista finiatur, et deleta quae intercurrerat /481/ iniquitate, usque in finem perseuerantia deputatur. Qui uero perseueraturi non sunt, procul dubio nec illo tempore quo bene pieque uixerunt, in istorum numero computandi sunt. ITEM: Hic si a me quaeritur cur eis Deus perseuerantiam non dederit, qui eam qua Christiane uiuerent dilectionem dedit, me ignorare respondeo. ITEM: Mirandum est quidem multumque mirandum quod filiis suis quibusdam Deus, quos regenerauit in Christo, quibus fidem, spem, dilectionem dedit, non dat perseuerantiam, cum filiis alienis scelerum tantum dimittat atque impertita gratia faciat filios suos. IDEM IN EODEM: Credendum est quosdam de filiis perditionis non accepto dono perseuerandi usque in finem uitae, in fide quae per dilectionem operatur incipere uiuere, et aliquando fideliter ac iuste uiuere, et postea cadere, neque de hac uita priusquam hoc eis contingat auferri. ITEM: Iustus si a iustitia sua recesserit, et defunctus in impietate sua fuerit, in poenas ibit, nec ei sua praeterita iustitia proderit. Si autem tunc mortuns esset quando iustus erat, tunc requiem inuenisset. IDEM IN EODEM: Fecit Deus hominem rectum ab initio humanae creaturae. Qui ex rectitudine, in qua Deus eum primitus fecit, sua mala uoluntate decidens prauus effectus est. ITEM: Si autem iam regeneratus et iustificatus in malam uitam sua uoluntate relabitur, certe iste non potest dicere, non accepi; quod acceptam gratiam Dei suo in malum libero amisit arbitrio. ITEM: An adhuc et iste nolens corripi potest dicere, quid ego feci, qui non accepi? quem constat accepisse, et sua culpa, quod acceperat, amisisse? Possum, inquit, possum omnino, quando me arguit quod ex bona uita in mala mea uoluntate /482/ lapsus sum, dicere adhuc, Quid ego feci, qui non accept? Accepi enim fidem quae per dilectionem operatur, sed in illa usque in finem perseuerantiam non accept. ITEM: Dicit apostolus his qui seoundum propositum uocati sunt. Propositum autem non suum, sed Dei de quo alibi dicit, ut secundum electionem propositum Dei maneret. Horum fides quae per dilectionem operatur, profecto aut omnino non deficit, aut, si qui sunt quorum deficit, reparatur antequam uita ista finiatur, et delete quae intercurrerat iniquitate, usque in finem perseuerantia deputatur. Qui uero perseueraturi non sunt ac sic a fide christiana et conuersatione lapsuri sunt ut tales eos huius uitae finis inueniat, procul dubio nec illo tempore quo bene pieque uiuunt, in istorum numero computandi sunt; et tamen quis eos neget electos, cum credunt et baptizantur et secundum Deum uiuunt? Plane dicuntur electi a nescientibus quid futuri sins, non ab illo qui eos nouit non habere perseuerantiam, quae ad beatam uitam perducit electos. ITEM: Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis. Filiorum Dei uox est: Iohannes loquitur, Quod si fuissent ex nobis, permansissent utique nobisoum. Quid aliud dicunt nisi, non erant filii, etiam quando erant in professione et nomine filiorum, non quia iustitiam simulauerunt, sed quia in ea non permanserunt. Neque enim ait, nam si fuissent ex nobis, ueram non fictam iustitiam tenuissent utique nobiscum, sed permansissent utique nobisoum. In bono illos uolebat procul dubio permanere. Erant itaque in bono, sed in eo non permanserunt. IDEM DE CIVITATE DEI: Septenarius pro uniuerso saepe ponitur, sicuti est: septies cadit iustus et resurgit, id est quotienscumque ceciderit, non peribit; quod non de iniquitatibus sed de tribulationibus ad humilitatem perducentibus intelligi /483/ uoluit. IDEM IN HOMILIA XI: Princeps omnium uitiorum, dum uidit Adam ex limo terrae ad imaginem Dei formatum, pudicitia armatum, temperantia compositum, caritate splendidum, inuidus hoc hominem terrenum accepisse, quod ipse, dum esset angelus, per superbiam perdidisset, primos parentes illis donis ac tantis bonis exspoliauit pariter ac peremit. Nam cum homini abstulisset fidem, pudicitiam, continentiam, suo dominio subiugauit. ITEM: Amissa temperantia intemperans effectus est; perdita caritate malus inuentus est. IDEM IN LIBRO DE FIDE AD PETRUM, CUM DE SPIRITIBUS HUMANIS LOQUERETUR, AIT: Cum ipsi in corporibus sint, non particulatim sunt; sed sicut in totis corporibus toti, sic in eorumdem corporum partibus toti sunt. Tamen cogitationum uarietas diuersitatem in eis temporalis mutationis ostendit, dum modo aliquid nesciunt, modo sciunt, modo uolunt, modo nolunt, modo sapiunt, modo desipiunt, modo iniqui ex iustis, modo iusti sunt ex iniquis, modo pietatis illustrantur lumine, modo deprauantur tenebroso impietatis errore. HIERONYMUS AD RUSTICUM: lustitia iusti non liberabit eum in qucounque die peccauerit; et iniquitas iniqui non nocebit ei quaecumque die conuersus fuerit. Unumquemque iudicat sicut inuenerit, nec praeterita considerat sed praesentia, si tantum crimina uetera nouella conuersione mutentur. GREGORIUS IN OMELIIS DE ANGELIS: Per prophetam dominus dicit quia quacumque hora iustus peccauerit, omnes iustitiae eius in obliuione erunt coram me. Iustus es, iram pertimesce ne corruas. /484/ IDEM MORALIUM LIB. VIII: Homo conditus, in eo quod ab ingenita standi soliditate uoluntatis pedem ad culpam mouit, a dilectione conditoris in semetipso protinus cecidit. Q. 139: QUOD BONAM VOLUNTATEM NOSTRAM GRATIA DEI NON PRAECEDAT ET CONTRA. CHRYSOSTOMUS IN EPISTOLA PAULI AD HEBRAEOS, SERMONE XII: Si enim uoluerimus stare firmi et immobiles, non commouebimur. Quid ergo? nihil Dei? Omnia quidem Dei sunt, sed non ita ut liberum arbitrium laedatur. Si igitur Dei sunt, inquit, omnia, quid nos culpat? Propterea dixi, ut liberum arbitrium nostrum non laedatur. Oportet quippe nos eligere primum quae bona sunt; et tunc ipse quae ab ipso sunt introducit. Non antecedit nostras uoluntates, ne laedatur nostrum arbitrium. Cum autem nos elegerimus, multam tunc introducit auxiliationem. Quomodo inquit Paulus, neque uotentis neque ourrentis, sed miserentis est Dei? Primum quidem non sicut propriam sententiam introduxit, sed ueluti ex his quae preposita erant hoc collegit. Dixit enim, scriptum est: Miserebor oui miserebor. Et igitur neque uotentis neque ourrentis, sed miserentis. Secundo autem illud dicendum est, quia cuius est amplius, totum eius esse dixit. Nostrum enim eligere tantum est et uelle, Dei autem efficere et ad perfectionem perducere; quia ergo illius est amplius, eius dixit esse uniuersum. Verbi gratia, Videmus domum aedificatam et dicimus quia totum artificis est, et tamen non omne opus eius est sed etiam operariorum et qui materiam tribuit. Et in multitudine ubi plurimi sunt, omnes esse dicimus; ubi pauci, nullum. EX EVANGELIO VERITAS DICIT: /485/ Non uos me elegistis, sed ego elegi uos. AUGUSTINUS AD IULIANAM: Hec sane paruus est error illorum qui putant ex nobis ipsis nos habere si quid iustitiae in nobis est, scilicet diffinientes tantummodo esse Dei gratiam et adintorium, ut iuste uiuamus. Ad habendam uero bonam uoluntatem, ubi est hoc ipsum quod iuste uiuimus, nolunt nos diuinitus adinuari, sed nos ipsos dicunt arbitrio proprio nobis ad ista sufficere. Non nobis uideatur error iste mediocris. Proprium quippe arbitrium nisi Dei gratia inuetur, nec ipsa bona uoluntas esse in homine potest. Deus est enim, inquit apostolus, qui operatur in nobis et uelle et operari pro bona uoluntate. EX DECRETIS CAELESTINI PAPAE: Quod ita Deus in cordibus hominum atque in ipso libero operetur arbitrio, ut sancta cogitatio, pium consilium omnisque motus bonae uoluntatis ex Deo sit, sine quo nihil boni possumus. AUGUSTINUS DE BAPTISMO PARVULORUM, LIB. I: Nolunt homines facere quod iustum est, siue quia latet an iustum sit siue quia non delectat. Tanto enim quidque uehementius uolumus quanto certius quam bonum sit nouimus eoque delectamur ardentius. Ut autem innotescat quod latebat et suaue fiat quod non delectabat, gratia Dei est, quae hominum adinuat uoluntates; quia non ut adiuuentur in ipsis itidem causa est, non in Deo, siue damnandi praedestinati sint propter iniquitatem superbiae siue contra ipsam suam superbiam indicandi ut eruditi filii sint misericordiae. Nullius proinde culpae humanae in Deum referas causam; uitiorum namque omnium humanorum causa superbia est. Ad hanc conuincendam atque auferendam Deus humilis descendit. ITEM: Tanto autem magis delectat opus bonum, quanto magis diligitur Deus, summum bonum, et auctor qualiumcumque bonorum omnium. Ut autem /486/ diligatur Deus, caritas eius diffusa est in cordibus nostris, non per nos, sed per spiritum sanotum qui datus est nobis. Sed laborant homines inuenire in nostra uoluntate quid boni sit nostrum, quod nobis non sit ex Deo; et quomodo inueniri possit ignoro. Quapropter nisi obtineamus non solum uoluntatis arbitrium, quod huc atque illuc liberum flectitur, sed etiam uoluntatem bonam nisi ex Deo nobis esse non posse, nescio quomodo defendamus quod dictum est: Quid enim habes, quad non acoapisti? Nam si nobis libera quaedam uoluntas ex Deo est, quae adhuc potest esse uel bona uel mala, bona uero uoluntas ex nobis est, melius est quod a nobis quam quod ab illo est. IDEM IN ENCHIRIDION: Ne quisquam, etsi non de operibus, de ipso glorietur libero uoluntatis arbitrio tamquam ab ipso incipiat meritum, audiat eumdem gratiae praeconem dicentem: Deus est enim qui operatur in nobis et uelle et operari pro bona uoluntate. Praecedit enim bona uoluntas hominis multa Dei dona, sed non omnia; quae autem non praecedit (ipsa, in eis est et ipsa>. Nam utrumque legitur: et misericordia eius praeueniet me, et misericordia eius subsequetur me. Nolentem praeuenit ut uelit, uolentem subsequitur ne frustra uelit. IDEM DE CORREPTIONE ET GRATIA: Gratia uero Dei semper est bona; et per hanc fit ut sit homo uoluntatis bonae, qui prius fuit malae. ITEM: Non enim homo sic gratiam suscipit ut propriam perdat uoluntatem. Tamen ne ipsa uoluntas sine gratia Dei putetur boni aliquid posse, subiecit: non ego autem, sed gratia Dei mecum, id est, non solus ac per hoc nec gratia Dei sola nec ipse solus. /487/ Q. 140: QUOD LEGIS PRAECEPTA NON PERFECTA SINT SICUT SUNT EUANGELII ET CONTRA. EX EVANGELIO SECUNDUM MATTHAEUM: Nisi abundauerit iustitia uestra, etc. ITEM: Audistis, quia dictum est antiquis, etc. PAULUS IN EPISTOLA AD HEBRAEOS: Reprobatio quidem fit praecedentis mandati propter infirmitatem eius et inutilitatem. Nihil enim ad perfectum adduxit lex. Introductio uero melioris spei, per quam proximamus ad Deum. EX EVANGELIO SECUNDUM LUCAM: Magister, quid faciendo uitam aeternam possidebo? At ille dixit: In lege quid scriptum est? quomodo legis? Ille respondit: Diliges dominum Deum tuum, etc., et proximum tnum sicut te ipsum. Dixitque illi: Recte respondisti; hoc fac et uiues. PAULUS IN EPISTOLA AD ROMANOS: Qui enim diligit proximum, legem impleuit. Nam non adulterabis, etc.; et si quod est aliud mandatum, etc. Plenitudo ergo legis est dilectio. Q. 141: QUOD OPERA MISERICORDIAE NON PROSINT INFIDELIBUS ET CONTRA. AUGUSTINUS DE TRINITATE, LIB. Xll: Opera misericordiae nihil prosunt paganis siue Iudaeis siue haereticis uel schismaticis. IDEM IN LIBRO SENTENTIARUM PROSPERI: Omnis infidelium uita peccatum est, et nihil est bonum sine summo bono. Ubi enim deest agnitio aeternae et incommutabilis ueritatis, falsa uirtus est etiam in optimis /488/ moribus. IDEM IN TRACTATU XX EVANGELII SECUNDUM IOHANNEM: Sunt opera quae uidentur bona sine fide Christi, et non sunt bona quia non referuntur ad eum finem ex quo sunt bona: Finis enim legis Christus ad iustitiam omni credenti. Ideo noluit discernere ab opere fidem, sed ipsam fidem dixit esse opus. Ipsa est enim fides quae per dilectionem operatur. Nec dixit, hoc est opus uestrum, sed hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ille, ut qui gloriatur, in domino glorietur. HIERONYMUS IN SEGUNDO CONTRA IOVINIANUM: Cornelius centurio ut spiritum sanctum acciperet ante baptisma elemosinis meruit crebrisque ieiuniis. IDEM AD HELIODORUM: Non facit ecclesiastica dignitas Christianum. Cornelius centurio adhuc ethnicus dono sancti spiritus mundatur. GREGORIUS IN EXTREMA PARTE EZECHIELIS, HOMILIA VIl: Non enim uirtutibus ad fidem sed fide pertingitur ad uirtutes. Cornelius enim centurio, cuius elemosinae ante baptismum angelo teste laudatae sunt, non operibus uenit ad fidem sed fide uenit ad opera. Nam ei per angelum dicitur: Orationes tuae et elemosinae adscenderunt in conspectu Dei. Si enim Deo uero et ante baptisma non crediderat, quem orabat? Vel quomodo hunc Deus exaudierat, si non ab ipso se in bonds perfici petebat? Sciebat igitur creatorem omnium Deum sed quia eius filius incarnatus esset, ignorabat. Non enim poterat bona agere nisi ante credidisset. Scriptum namque est: Sine fide impossibile est placere Deo. Fidem ergo habuit cuius orationes et elemosinae placere Deo poterant. Bona autem actione promeruit ut Deum perfecte cognosceret et incarnationis eius mysterium crederet, quatenus ad sacramenta baptismatis perueniret. Per fidem ergo uenit ad opera sed opere est solidatus in fide. IOHANNES CHRYSOSTOMUS SUPER MATTHAEUM: Audi mysterium quod Petrus apud Clementem exposuit. Si fidelis fecerit /489/ opus bonum, et hic ei prodest, liberans eum a malis et in illo saeculo ad percipiendum regnum caeleste. Si autem infidelis fecerit opus bonum, hic ei prodest opus ipsius, et hic ei reddit Deus pro opere quo. In illo autem sseculo nihil ei prodest opus ipsius. Nec enim collocatur inter caeteros fideles propter opus snum, et iuste quia natural) bono motus fecit bonum, non propter Deum. Ideo in corpus snum recepit mercedem corporis, non in anima sua. Q. 142: QUOD OPERA FACTORUM NON IUSTIFICENT HOMINEM ET CONTRA. PAULUS APOSTOLUS IN EPISTOLA AD ROMANOS: Ut sit ipse iustus et iustificans eum qui est ex fide Iesu Christi. Ubi est ergo gloriatio tua? Exclusa est. Per quam legem? Factorum? Non. Sed per legem fidei. Arbitramur enim hominem iustificari per fidem sine operibus legis. ITEM: Si enim Abraham ex operibus legis iustificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum. Quid enim dicit scriptura? Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Ei autem qui operatur, merces non imputatur secundum gratiam, sed secundum debitum. Ei uero qui non operatur, credenti autem in eum qui iustificat impium, deputatur fides eius ad iustitiam secundum propositum gratiae Dei. IDEM POST ALIQUA: Nemini quidquam debeatis, nisi ut inuicem diligatis; qui enim diligit proximum, legem impleuit. Nam non adulterabis, non occides, non furaberis, non falsum testimonium dices, non concupisces, et si quod est aliud mandatum, in hoc uerbo instauratur: Diliges proximum tuum sicut te ipsum; dilectio proximi malum non operatur. Plenitudo ergo legis est dilectio. ITEM: Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio /490/ fit ad salutem. AMBROSIUS SUPER EANDEM EPISTOLAM: Sine paenitentia enim sunt dona et uocatio Dei. Verum est, quia gratia Dei non quaerit gemitum aut planctum aut opus aliquod nisi solam cordis confessionem. VERITAS IN EVANGELIO: Date elemosinam, et omnia munda sunt uobis. IOHANNES CHRYSOSTOMUS SUPER MATTHAEUM: Voluntas apud Deum remuneratur, non opus, quia uoluntas ex arbitrio nostro procedit, opus autem per Dei gratiam consummatur. AUGUSTINUS IN SERMONE PRIMAE DOMINICAE QUADRAGESIMAE: Sed cum de elemosinis loquimur, non conturbetur angusta paupertas. Omnia enim compleuit qui quicquid potuit fecit, quia uoluntas perfecta faciendi reputabitur pro opere facti. Sed hoc ille implere potuit qui omnem pauperem quasi se ipsum considerare uoluerit, si ipse in tali necessitate esset. Hoc qui fecerit noui et ueteris testamenti praecepta compleuit, implens illud euangelicum: Omnia quae uultis ut faciant uobis homines, et uos facite illis. IDEM SUPER PSALMUM XXXI: Apostolus cum commendaret iustitiam quae ex fide est aduersus eos qui gloriantur de iustitia quae est ex operibus, ait: si enim Abraham em operibus iustificatus eBt, habet gloriam, sed non a Deo. Inuenis multos paganos propterea nolle fieri Christianos quia quasi sufficiunt sibi de bona uita sua. ITEM: Unde dicit scriptura iustificatum Abraham? Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Vides ergo quia ex fide, non ex operibus iustificatus est. Faciam ergo quicquid uoluero quia, etsi bona opera non habuero et tantum credidero in Deum, deputatur mihi ad iustitiam. Respondeo /491/ ergo tamquam contra apostolum de ipso Abraham, quod inuenimus in epistola alterius apostoli qui uolebat corrigere homines qui male intellexerant istum apostolum. Iacobus enim, contra eos qui nolebant bene operari de sola fide praesumentes, ipsius Abrahae opera commendauit cuius Paulus fidem praetulit. Dicit autem opus omnibus notum, Abraham filium suum immolandum Deo obtulit. Laudo fructum boni operis, sed in fide agnosco radicem. Si autem hoc praeter rectam fidem faceret nihil illi prodesset qualecumque opus esset. IDEM AD ARMENTARIUM ET PAULINAM: Iusta uero uita, cum uolumus, adest, quia eam ipsam plene uelle iustitia est, nec plus aliquid perficienda iustitia quam perfectam uoluntatem requirit. Vide si labor est ubi uelle satis est. Unde dictum est: pax in terra hominibus bonae uoluntatis. Ubi pax, ibi requies; ubi requies, ibi finis appetendi et nulla causa laborandi. IDEM AD DEOGRATIAS PRESBYTERUM: De eo quod scriptum est, in qua mensura mensi fueritis, remetietur uobis. Unde hoc dixerit Christus paulo superius satis elucet. Nolite, inquit, iudicare ut non iudicemini. In quo enim iudicaueritis indicio, iudicabimini. Numquid si iniquo iudicio iudicabunt, iniquo iudicabuntur? Absit. Sed ita dictum est tamquam diceretur, In qua uoluntate bene feceritis uel male, in ipsa liberabimini uel puniemini. In uoluntate quippe propria metietur bonus homo bona facta, et in ea metietur ei beatitudo. Itemque in uoluntate propria metietur malus homo mala opera, et in eadem metietur ei miseria. Quoniam ubi unusquisque bonus est, cum bene uult, ibi etiam malus, cum male uult. Ac per hoc ibi etiam fit beatus uel miser, hoc est in ipso suae uoluntatis affectu, quae omnium factorum meritorumque mensura est. Ex qualitatibus quippe uoluntatum, non ex temporum spatiis recte facta siue peccata metimur. In eadem igitur /492/ mensura quamuis non aeternorum malefactorum aeterna supplicia remetinntur ut, quia aeternam uoluit habere peccati perfruitionem, aeternam inueniat uindictae seueritatem. IN LIBRO XX DE CIVITATE DEI: In cogitationibus enim, sicut scriptum est, impii interrogatio erit. Et apostolus: Cogitationibus, inquit, accusantibus uel etiam excusantibus in die, qua iudicabit Deus occulta hominum. IDEM IN PSALMO CXVIII: Omnia opera uel bona uel mala a cogitatione procedunt. In cogitatione quisque innocens, in cogitatione reus est; propter quod scriptum est: Cogitatio sancta seruabit te. Et alibi: In cogitationibus impii interrogatio erit. Et apostolus: Cogitationibus, ait, accusantibus, etc. IDEM IN EPISTOLA IOHANNIS, SERMONE X: Fides sine operibus non saluat. Opus autem fidei ipsa dilectio est dicente apostolo: Est fidea quae per dilectionem operatur. AMBROSIUS DE PAENITENTIA, LIB. I: Habet qui credit suam gratiam; habet alteram si fides eius passionibus coronetur. Neque enim priusquam pateretur Petrus sine gratia fuit, sed ubi passus est acquisiuit alteram. HIERONYMUS AD PAULINUM: Paulus nouissimus in ordine, primus in meritis est, quia plus omnibus laborauit. Q. 143: QUOD PECCATUM ACTUS SIT NON RES ET CONTRA. AUGUSTINUS AD EUTROPIUM ET IACOBUM, EPISCOPOS, CONTRA OBIECTIONES CAESTII DE PERFECTIONE IUSTITIAE HOMINIS: Quaerendum est quid est peccatum, actus an res. Si res est, ut auctorem habeat necesse est; et si auctorem habere dicitur, iam alter praeter Deum rei alicuius auctor induci uidebitur. Respondemus peccatum quidem actum dici et esse, /493/ non rem. Sed etiam in corpore claudicatio eadem ratione actus est, non res, quoniam res pes ipse uel corpus uel homo est qui pede uitiato claudicat. ITEM: Ipsum sane uitium quo claudicat homo, nec pes est nec corpus nec ipsa claudicatio, quae utique non est quando non ambulat, cum tamen insit uitium quo fit claudicatio, quando ambulat. Quaerat ergo quod ei uitio nomen imponat, utrum rem uelit dicere an actum, an rei potius qualitatem malam qua deformis actus existat. Sic et in interiore homine animus res est, rapina actus, auaritia uitium est, id est qualitas secundum quam malus est animus etiam quando nihil agit. ITEM: Miror quod ausus est ponere testimonium, ubi dictum est: abstinens se ab omni re mala, cum hoc ab omni peccato uellet intelligi, cum superius dixerit peccatum actum esse, non rem. Reminiscatur ergo quia si actus sit, res potest dici. IDEM DE NATURA ET GRATIA: Audis confitentem, quid desideras disputantem? Sana, inquit, animam meam. Ab illo quaere unde uitiatum sit quod sanari rogat. Et audi quod sequitur: Quaniam peccaui tibi. Hunc iste interroget, O tu qui clamas, sana animam meam, quaniam peccaui tibi, quid est peccatum? Substantia aliqua an omnino substantia carens? Nomen, quo d non res, non existentia, non corpus aliquod, sed tantum perperam facti actus exprimitur? Respondet ille, ita est ut dicis. Non est peccatum aliqua substantia, sed tantum hoc nomine perperam facti actus exprimitur. Et contra iste, Quomodo potuit uiolare animam tuam quod substantia caret? Nonne attenditur, ut alia omittam, etiam non manducare non esse substantiam? A substantia quippe receditur, quoniam cibus substantia est; sed abstinere a cibo non est substantia et tamen substantia corporis, si omnino abstinetur a cibo, ita languescit, debilitatur ac frangitur ut, si aliquo modo perduret in uita, uix possit ad eumdem cibum reuocari unde abstinendo uitiata est. Sic non est substantia /494/ peccatum; sed substantia est Deus summa, a quo per inobedientiam recedendo audis quamadmodum dicat: Percussus sum ut faenum et aruit cor meum, quoniam oblitus sum comedere panem meum. SENECA IN PROVERBIIS SUIS: Omne peccatum actio est. Omnis autem actio uoluntaria est, tam honesta quam turpis. Omne ergo peccatum uoluntarium est. Omitte excusationem, nemo peccat inuitus. EX SCRIPTIS HIERONYMI, SENTENTIAE IPSIUS VIDUALES VEL MONACHILES: Omne peccatum actio est. Actio autem omnis uoluntaria est, tam honesta quam turpis. Ergo uoluntarium est omne peccatum. Tollite excusationes, nemo peccat inuitus. ITEM: Duo sunt genera peccatorum; alterum quod ex proposito, alterum quod ex negligentia pendet. ITEM: Plerique metu non innocentia cessant. Hi enim timidi non innocentes sunt. AUGUSTINUS AD OROSIUM IN LIBRO PER DIALOGUM QUI DICITUR UNDE MALUM: Discutiendum est quid est malefacere. ITEM: Fortassis ergo libido in adulterio malum est. Nam ut intelligas libidinem in adulterio malum esse, si cui etiam non contingat facultas concumbendi cum uxore aliena, planum tamen aliquo modo sit id eum cupere et, si potestas daretur, esse facturum, non minus reus est quam si in ipso facto deprehenderetur. Orosius: Nihil est omnino manifestius. Clarum est enim iam nihil aliud quam libidinem in toto malefaciendi genere dominari. Augustinus: Scisne istam libidinem alio nomine cupiditatem uocari? Orosius: Scio. IDEM DE FIDE ET OPERIBUS: Si uirgo nesciens uiro nupserit alieno, si semper nesciat, numquam ex hoc erit adultera. IDEM IN LIB. I DE CIVITATE DEI: Lucretiam certe matronam nobilem ueteremque Romanam pudicitiae magnis efferunt laudibus. Huius corpore cum /495/ uiolenter oppresso Tarquinii regis filius libidinose potitus esset, illa scelus improbissimi iuuenis marito Collatino et propinquo Bruto uiris clarissimis et fortissimis indicauit eosque ad uindictam constrinxit. Deinde foedi in se commissi aegra atque impatiens se peremit. Quid dicemus? Adultera haec an casta indicanda est? Egregie quidam ex hoc ueraciterque declamans ait, Mirabile dictu, duo fuerunt et adulterium unus admisit. Splendide atque uerissime. Intuens enim in duum corporum commixtione unius iniquissimam cupiditatem, alterius castissimam uoluntatem, et non quid coninnctione membrorum sed quid animorum diuersitate ageretur attendens: Duo, inquit, fuerunt, et adulterium unus admisit. Puduit eam turpitudinis alienae in se commissae etiamsi non secum, et Romana mulier laudis auida nimium uerita est ne putaretur quod uiolenter est passa cum uiueret, libenter passa si uiueret. IDEM LIB. III DE DOCTRINA CHRISTIANA: Non praecipit scriptura nisi caritatem, nec culpat nisi cupiditatem. Caritatem uoco motum animi ad fruendum Deo propter ipsum, et se atque proximo propter Deum. Cupiditatem autem motum animi ad fruendum se et proximo et quolibet corpore non propter Deum. Quod autem agit indomita cupiditas ad corrumpendum animum et corpus snum, flagitium uocatur. Quod autem agit ut alteri noceat, facinus dicitur. Et haec sunt duo genera omnium peccatorum. IDEM SUPER EPISTOLAM IOHANNIS: Non discernuntur filii Dei a filiis diaboli nisi caritate. ITEM: Alia si non habeas, hoc habe, et implesti legem. IDEM DE BONO CONIUGALI: Continentia non corporis sed animae uirtus est. Virtutes autem animi etc. : Require retro. HIERONYMUS ADVERSUS HELVIDIUM: Quae non est nupta cogitat quae sunt domini, ut sit sancta corpore et spiritu. Virginis diffinitio sanctam esse corpore dicit et spiritu, quia nihil prosit carnem habere uirginem /496/ si mente quis nupserit. IDEM SUPER EPISTOLAM AD ROMANOS, LIB. I: Fieri non potest ut, nisi quis moechetur prius in corde, moechari possit in corpore. AMBROSIUS DE LAPSU VIRGINIS CONSECRATAE: Reuera non potest caro ante corrumpi, nisi mens fuerit ante corrupta. AUGUSTINUS SUPER EPISTOLAM IOHANNIS: Non quid faciat homo consiterantum est set quo animo. In eotem facto inuenimus Deum patrem in quo inuenimus Iudam. Facta est traditio a patre, facta est a filio, facta est a Iuda. Diuersa intentio diuerse facta fecit. Cum sit una res, ex diuersis intentionibus eam si metiamur, unum amandum est, alterum damnandum. ITEM: Sola beneuolentia sufficit amanti etsi non sit quod praestemus. IDEM IN LIB. QUAESTIONUM VET. ET NOV. LEGIS: Nulla natura probatur malum; uoluntas autem est. ITEM, CAP. III: Aliquos scimus subito dementes, quosdam et occidisse; captos autem et in iudiciis oblatos, minime reos factos, eo quod non uoluntate sed impellente ui nescio qua haec gesserint nescientes. Quomodo enim reus constituitur, qui nescit quid fecerit? Ita et diabolus si bonum nescit, quare damnandus censetur qui non facit quod nescit? ITEM, CAP. XCII: Non omnis ignorans immunis a poena est. Hic enim qui potuit discere et non dedit operam, reum se fecit. ISIDORUS IN SYNONYMIS, LIB. II: Non potest corpus corrumpi, nisi prius corruptus animus fuerit. ITEM: Munda a contagione animi caro non peccat. IOHANNES CHRYSOSTOMUS SUPER MATTHAEUM: Voluntas apud Deum remuneratur, non opus. Quia uoluntas ex arbitrio nostro procedit, opus autem per Dei gratiam consummatur. /497/ Q. 144: QUOD PECCATOR SIT ILLE TANTUM QUI ASSIDUUS EST IN PECCATIS ET CONTRA. ORIGENES IN EPISTOLA PAULI AD ROMANOS, LIB. V: Cum dicat quia ompes peccauerunt, aliud est peccasse, aliud peccatorem esse. Peccator dicitur qui in consuetudinem ac studium peccandi uenit, sicut iustus non is qui semel aut bis aliquid iustitiae fecerit, sed qui in usu et consuetudine iustitiam habet. Nam si qui in caeteris fere omnibus iniustus sit, semel aut bis aliquid iusti operis fecerit, iuste egisse dicetur, ita et iustus peccasse quidem dicetur, si aliquid commiserit aliquando quod non licet, non tamen ex hoc peccator appellabitur qui peccandi usum non tenet. Sicut et medicus dicitur qui usum ac studium ac disciplinam habet medendi. Omnes potest fieri ut peccauerint etiamsi sancti fuerint, quia nemo mundus a sorde, nec si unius diei fuerit uita eius. ARISTOTELES IN TRACTATU QUALITATIS: Differt autem habitus a dispositione quod permanentior et diuturnior est. Tales uero sunt scientiae et uirtutes. Scientia enim uidetur permanentium et eorum quae difficile mouentur, ut si perfecte quis uel mediocriter scientiam sumat, nisi forte grandis permutatio facta sit uel ab aegritudine uel ab aliquo huiusmodi. Similiter autem et uirtus ut iustitia uel castitas et singula talium non uidentur facile posse mouer neque permutari. BOETHIUS IN COMMENTO SUPER HUNC LOCUM: Virtus enim nisi difficile mutabilis non est. Neque enim qui semel iuste iudicat iustus est, neque qui semel adulterium facit est adulter, sed cum ista uoluntas cogitatioque /498/ permanserit. Aristoteles enim uirtutes non putat scientias, ut Socrates. IDEM IN LIBRO DIVISIONUM: Ut in se ipsa diuisio sicut terminus conuertatur. Conuertitur enim terminus sic: uirtus est mentis habitue optimus; rursus, habitus mentis optimus uirtus est. ITEM IDEM IN SECUNDO TOPICORUM: Sit quaestio an uirtus mentis bene constitutae sit habitus. Quaestio de diffinitione etc. AMBROSIUS DE PAENITENTIA LIB. I: Et dominus quidem uenit ad peccatorem, cum peccatum ipse non haberet, et baptizari uoluit cui mundari necesse non erat. AUGUSTINUS SUPER IOHANNEM: Serous autem non manes in domo in aeternum. Aliud est peccare, aliud esse seruum peccati. Nemo enim potest non esse peccator. Peccator in peccato, hoc est seruum esse peccati. IDEM AD PAULUM: Quaeritur utrum debeat homo sine peccato esse. Si debet, et potest, quia si non potest, non debet; et si non debet esse sine peccato, debet esse cum peccato, et iam peccatum non erit. Quod si absurdum est, confiteri necesse est hominem sine peccato debere esse; et constat illum non aliud debere quam potest. ITEM: Per arbitrii libertatem factum est, ut esset homo cum peccato. Sed iam poenalis uitiositas subsecuta ex libertate fecit necessitatem. Unde et ad dominum fides clamat; De necessitatibus educ me, domine. IDEM IN SERMONE I EPISTOLAE IOHANNIS: Non potest homo, quamdiu carnem portat, non habere uel leuia peccata. Sed ista leuia nolite contemnere. Leuia multa faciunt unum grande. Multae guttae implent flumen. Q. 145: QUOD ALIQUANDO PECCAMUS NOLENTES ET CONTRA. PAULUS APOSTOLUS IN EPISTOLA AD ROMANOS: Non enim quod uolo bonum, hoc ago, sed quod odi malum, hoc facio. Si autem quod nolo, illud facio, consentio legi, quoniam bona est, etc. ISIDORUS DE SUMMO BONO, LIB. II, CAP. XXII: Plerique non uoluntate sed sola necessitate peccant pertimescentes temporalem inopiam et dum praesentis saeculi necessitatem refugiunt, a futuris bonis priuantur. EX SCRIPTIS HIERONYMI, SENTENTIAE IPSIUS VIDUALES VEL MONACHILES: Omne peccatum actio est. Actio autem omnis uoluntaria est etc. Require retro. AUGUSTINUS DE VERA RELIGIONE: Nunc usque adeo peccatum uoluntarium malum est, ut nullo modo sit peccatum si non sit uoluntarium; et hoc quidem ita manifestum est ut nulla hinc doctorum paucitas, nulla indoctorum turba dissentiat. Quare aut negandum est peccatum committi, aut fatendum est uoluntate committi. ITEM: Voluntate ergo peccatur, et quoniam peccari non est dubium, ne hoc quidem dubitandum uideo habere animas liberum uoluntatis arbitrium. Tales enim seruos suos meliores esse Deus iudicauit, si ei seruirent liberaliter. Quod nullo modo fieri posset si non uoluntate sed necessitate seruirent. Liberaliter igitur Deo seruiunt, neque hoc Deo sed ipsis prodest. IDEM HOC IPSUM RURSUM LIBRO I RETRACTATIONUM COMMEMORANS ET RETRACTANS AIT: "Usque adeo," inquam, "peccatum uoluntarium malum est, ut nullo modo sit peccatum, si non sit uoluntarium." Potest uideri falsa haec diffinitio. Sed si diligenter discutiatur, inuenitur uerissima. Peccatum quippe illud cogitandum /500/ est quod tantummodo peccatum est, non etiam poena peccati; quamuis et illa quae non immerito non uoluntaria peccata dicuntur, quae a nescientibus uel coactis perpetrantur, non omni modo possunt sine uoluntate committi; quoniam et ille qui peccat ignorans, uoluntate utique peccat, quod cum faciendum non sit, putat esse faciendum. Et ille qui concupiscente aduersus spiritum carne non ea quae uult facit, concupiscit quidem nolens et in eo non facit quod uult. Sed si uincitur, concupiscentiae consentit uolens. Et in eo quod non facit nisi quod uult, liber scilicet iustitiae seruusque peccati. Et illud quod in paruulis dicitur originale peccatum, cum adhuc non utantur arbitrio uoluntatis, non absurde uocatur etiam uoluntarium, quia ex prima hominis mala uoluntate contractum factum est quodammodo haereditarium, "ut nullo modo sit peccatum, si non sit uoluntarium." ITEM IN EODEM: Quod dixi "nusquam nisi in uoluntate esse peccatum," possunt Pelagiani pro se dictum putare propter paruulos, quos negant habere peccatum, quasi peccatum, quod eos ex Adam dicimus originaliter trahere, id est reatu eius implicatos et ob hoc poenae obnoxios detineri, usquam esse potuit nisi ex uoluntate, quia uoluntate commissum est, quando diuini praecepti est facta transgressio. Potest etiam putari falsa ista sententia, quia dixit apostolus: si autem quad nolo, hoc facio, iam non ego operor illud, sed quod in me habitat peccatum. Sed de quo sic est locutus apostolus, ideo peccatum uocatur, quia peccato factum est poena peccati, quandoquidem hoc de concupiscentia carnis dicitur, quod aperit in sequentibus dicens: sciO quia non habitat in me, hoc est in oarne mea, bonum; uelle enim adiacet mihi; perfioere autem bonum non. Perfectio quippe boni est ut nec ipsa concupiscentia peccati sit in /501/ homine, cui quidem, quando bene uiuitur, non consentit uoluntas; uerumtamen non perficit bonum, quia inest adhuc concupiscentia, cui repugnat uoluntas. Cuius concupiscentiae reatus in baptismate soluitur sed infirmitas manet, cui qui bene proficit reluctatur. Peccatum autem quod nusquam est nisi in uoluntate, illud praecipue intelligendum est quod iusta damnatio consecuta est. Hoc enim per unum hominem intrauit in mundum, quamquam et hoc peccatum quo consentitur peccati concupiscentiae, non nis~ in uoluntate committitur. Propter hoc et alio loco dixi, "Non igitur nisi uoluntate peccatur." ITEM: Voluntatem definiui dicens: "Voluntas est animi motus cogente nullo ad aliquid uel non admittendum uel adipiscendum." Quod dictum est sic ut ad illos referretur intentio qui primi in paradiso fecerunt humano generi originem mali nullo cogente peccando, hoc est libera uoluntate, quia et scientes contra praeceptum fecerunt et temptator suasit, non coegit. Nam qui nesciens peccauit non incongruenter nolens peccasse dici potest, quamuis et ipse quod nesciens fecit uolens tamen fecit. Quae uoluntas utique sic diffinita est: est animi motus cogente nullo ad aliquid uel non admittendum uel adipiscendum. Ita nec tale peccatum sine uoluntate esse potuit, sed uoluntas facti, non peccati. Quod tamen factum peccatum fuit; hoc enim factum est quod fieri non debuit. Qui autem sciens peccat, si potest cogenti ad peccatum sine peccato resistere nec tamen facit, utique uolens peccat; quoniam qui potest resistere non cogitur cedere. Qui uero cogenti cupiditati bona uoluntate resistere non potest et ideo facit contra praecepta, iam hoc ita peccatum est ut sit etiam poena peccati. Quapropter peccatum sine uoluntate esse non posse uerissimum est. ITEM: Diffinitio peccati, qua /502/ diximus: "peccatum est uoluntas retinendi uel consequendi quod iustitia uetat et unde liberum est abstinere," propterea uerum est, quia id definitum est quod tantummodo peccatum est, non quod etiam poena peccati. Nam quando tale est ut idem sit et poena peccati, quantum est quod ualet uoluntas sub dominante cupiditate, nisi forte si pia est, ut oret auxilium? In tantum enim libera est in quantum liberata est et in tantum appellatur uoluntas. Alioquin tam cupiditas quam uoluntas proprie nuncupanda est. Quod si quisquam dicit etiam ipsam cupiditatem nihil aliud esse quam uoluntatem, sed uitiosam peccataque seruientem, non resistendum est nec de uerbis, cum res constet, controuersia facienda est. Etiam sic enim ostenditur sine uoluntate nullum esse peccatum siue in opere siue in origine. ITEM: Respondemus naturam in his uerbis meis me intelligi uoluisse illam quae proprie natura dicitur, in qua sine uitio creati sumus. Et iterum quod dictum est "peccati reum teneri quemquam, quia non fecit quod facere non potuit, summae iniquitatis et iniuriae est," Cur ergo, inquinnt, paruuli tenentur rei? respondetur, quia ex origine eius tenentur, qui non fecit quod facere potuit, diuinum scilicet seruare mandatum. Quod autem dixi, "animae quidquid faciunt, si natura non uoluntate faciunt, id est, si libero et ad faciendum et ad non faciendum motu animi carent, si denique abstinendi ab opere suo potestas nulla conceditur, peccatum eorum tenere non possumus," non perturbat de paruulis quaestio, quia ex illius origine rei tenentur qui uoluntate peccauit, quando ei ab opere abstinendum summa potestas erat. ITEM IN EODEM: "Dico," inquam, "peccatum non esse, si non propria uoluntate peccetur." Ubi peccatum intelligi uolui, quod non est etiam poena peccati. Nam de tali poena dixi alibi in eadem disputatione quod dicendum fuit. /503/ Q. 146: QUOD IDEM PECCATUM NON PUNIAT DOMINUS HIC ET IN FUTURO ET CONTRA. ORIGENES SUPER VETUS TESTAMENTUM HOMILIA XLIV: Homo, inquit, si matedimerit Deum, pecoatum accipiet. Qui autem nominat nomen domini, morte moriatur. Quid est hoc, qui maledixerit Deum non habet poenam mortis, sed qui nominauerit nomen domini? Nonne multo grauius est maledicere Deum quam nominare, quamuis in uanum nominasse dicatur? ITEM: Putant quod qui maledicit nomen domini statim puniri debeat; ille uero qui nominauerit nomen, hoc est superfluo et in uanum nominauerit, sufficiat accepisse peccatum. Sed maius esse peccatum in quo maledicitur Deus quam in quo nominatur, dubitare non possumus. Restat ut ostendamus multo esse grauius accipere peccatum et habere secum quam morte mulctari. Mors quae poenae causa infertur pro peccato, purgatio est peccati ipsius pro quo inbetur inferri. Absoluitur ergo peccatum per poenam mortis, nec superest aliquid quod pro hoc crimine iudicii dies et poena aeterni ignis inueniat. Ubi uero quis accipit peccatum et habet illud secum et permanet cum ipso nec aliquo supplicio poenaque diluitur, transit cum illo etiam post mortem, et quia hic temporalia non persoluit, ibi expendit aeterna supplicia. Vides ergo quanto grauius sit accipere peccatum quam morte mulctari. Hic enim mors pro uindicta datur, et apud iustum indicem dominum non iudicatur bis in id ipsum, sicut propheta dixit. Ubi autem non est soluta uindicta peccatum manet illis aeternis ignibus exigendum. Possum tibi testes ex diuinis uoluminibus adhibere Ruben et Iudam loquentes ad patrem suum Iacob cum uellent secum Beniamin ducere ad Aegyptum. Ruben quidem ita dicit ad patrem: Ambos filios meos occide, /504/ nisi reduxero ad te Beniamin. Iudas uero ait: Peccator ero in te, nisi reduxero eum tibi. Iacob uero sciens multo esse grauius quod promiserat Iudas, Ruben quidem non credidit filium tamquam qui leuiorem elegerit poenam, Iudae uero tradidit sciens grauius esse quod elegerat. Vis et de euangeliis noscere quod qui recipit in hac uita male sua, ibi iam non recipiat; qui autem hic non receperit, ibi reseruentur omnia? Memento, fiti, quoniam recepisti bona in uita tua et Laaarus similiter mata. Nunc autem tu quidem cruciaris, hic uero requiescit. Et solent homines ignorantes iudicia Dei quae sunt abyssus multa conqueri aduersus Deum et dicere, Cur homines iniqui in hac uita nihil patiuntur aduersi, et contra colentibus Deum aerumnae superueniunt? HIERONYMUS SUPER NAHUM PROPHETAM: Quid cogitatis contra dominum? consummationem ipse faciet. Non consurget duplex tribulatio. Haec dicit Dominus: afflixi te, et non affligam te ultra. Si crudelis uidetur Deus, quia genus humanum diluuio deleuit, Sodomam et Gomorrham igne et sulphure submersit, et Aegyptios in mari, Israelitas in deserto prostrauit, scitote quia in praesenti ad horam punit ne in futuro in aeternum puniat. Non iudicabit Deus bis in id ipsum. Qui ergo puniti sunt, postea non punientur. Aliter enim propheta mentitur, quod dicere nefas est. Receperunt ergo et qui in diluuio perierunt et Sodomitae et Aegyptii et Israelitae in deserto male sua in uita sua. Quaerit aliquis, fidelis si in adulterio deprehenditur et decollatur, quid de eo fiet? aut punietur, et falsum est hoc: non iudicabit /505/ Deus bia in id ipaum; aut non punietur, et optandum erit adulteris ut sic moriantur. Respondeo Deum, sicut omnium rerum, sic suppliciorum mensuras nosse et non praeuenire sententiam, nec illi in peccatorem exercendae dehinc poenae auferri potestatem, et magnum peccatum magnis diutinisque cruciatibus elui. Si quis autem punitus sit, ut ille in lege qui Israelitam maledixit, et qui in sabbato ligna collegerat, tales postea non puniri, quia culpa leuis praesenti supplicio compensata est. ITEM SIMILE EST IN SEXTO EZECHIELIS LIBRO, UBI DICITUR: Pepercit oculus meus, ne interficerem eos atque delerem. In quo quaeritur quomodo eis pepercit, quorum cadauera in solitudine iacuerunt, et excepto Iesu Naue et Caleph nullus terram promissionis ingressus est. Ex quo intelligimus uiuere eos nec aeternis suppliciis reseruatos nec deletos esse de libro uiuentium. GREGORIUS MORALIUM LIB. IX: Indica mihi cur me ita iudices. Duobus modis in hac uita indicat hominem Deus; quia aut per mala praesentia irrogare iam tormenta sequentia incipit, aut tormenta sequentia flagellis praesentibus extinguit. Nisi enim delictis exigentibus iustus iudex et nunc et postmodum quosdam percuteret, Iudas minime dixisset: Secundo eos qui non crediderunt perdidit; et de iniquis psalmista non diceret: Induantur sicut diploide confusione sua. Diploidem quippe duplum uestimentum dicimus. Confusione ergo sicut diploide induti sunt qui iuxta reatus sui meritum et temporali et perpetua animaduersione feriuntur. Solos quippe poena supplicio liberat quos immutat. Nam quos praesentia mala non /506/ corrigunt ad sequentia perducunt. IDEM LIB. XVIII DE VERBIS IOB, LOQUENTIS DE DIVITE INIQUO: Et uelut turbo rapiet eum de loco suo. Locus peruersorum est temporalis uitae delectatio et carnis uoluptas. Et mittit auper eum et non paroit. Peccatorem Deus quoties feriendo corrigit, ad hoc flagellum emittit ut parcat. Cum uero eius uitam in peccato permanentem feriendo concludit, flagellum emittit sed nequaquam parcit. Qui enim flagellum emittit ut parceret, ad hoc emittit quandoque ne parcat. In hac namque uita dominus tanto magis studet ut parcat quanto magis exspectando flagellat, sicut ipse uoce angeli ad Iohannem ait: Ego quea amo, redarguo et castigo; et sicut alias dicitur: Quem diligit Deus castigat; flagellat omnem filium quam recipit. E contra autem de flagello damnationis per Ieremiam dominus dicit: Plaga inimici percussi te, castigatione crudeli. Quid clamae super contritione tua? Insanabilis est dolor tuus. Omnis ergo diuina percussio aut purgatio in nobis uitae praesentis est aut initium poenae sequentis. Propter eos qui ex flagello proficiunt dictum est: Qui fingia dolorem in praecepto. Quia dum flagellatur iniquus, et corrigitur; audire praeceptum noluit, audiuit dolorem. Dolor ergo in praecepto fingitur ei qui a malis operibus quasi praecepti uice dolore cohibetur. De his uero quos damnant flagella, non liberant, dicitur: Percussisti, nec doluerunt; attriuisti eos, et noluerunt accipere disciplinam. His flagella ab hac uita inchoant et in aeterna percussione perdurant. Unde per Moysen dominus dicit: Ignis exarsit ab ira mea et ardebit usque ad inferos deoraum. Quantum ad praesentem et enim percussionem spectat, dicitur ignis exarsit ab ira mea. Quantum uero ad aeternam damnationem subditur: Et ardebit usque ad inferoa deorsum. Licet a /507/ quibusdam dici soleat illud quod scriptum est: Non iudicat Deus bis in id ipsum. Qui tamen hoc de iniquis dicunt, non attendunt: Et duplici contritione contere eos, et id quod alias scriptum est: Iesus, populum de terra Aegypti saluans, secundo eos qui non crediderunt perdidit. Quibus tamen si consensum praebemus quamlibet culpam bis feriri non posse, hoc ex peccato percussis atque in peccato suo morientibus debet aestimari, quia eorum percussio hic coepta illic perficitur; ut in incorrectis unum flagellum sit quod temporaliter incipit, sed in aeternis suppliciis consummatur, quatinus eis qui omnino corrigi renuunt iam praesentium flagellorum percussio sequentium sit initium tormentorum. IDEM DIALOGORUM LIB. III: Super Sodomitua dominua ignem et sulphurem pluit. Quia enim amore illicito corruptibilis carnis arserant, simul incendio et fetore perierunt, quatinus in poena sua cognoscerent quia aeternae morti fetoris sui se delectatione tradidissent. Q. 147: QUOD CAIN NON SIT DAMNATUS ET CONTRA. HIERONYMUS DAMASO: Sicuti ergo septima generatione Cain peccatum est dissolutum, non iudicabit quippe dominus bis in idipsum, et qui semel recepit male in uita sua, non eosdem cruciatus patietur in morte quos passus est in uita etc. GREGORIUS LIB. VI MORALIUM: Vidi stultum firma radice et maledixi pulchritudini eius statim. Primus Cain ciuitatem construxisse scribitur, ut aperte monstraretur quia ipse in terra fundamentum posuit qui a soliditate caelestis patriae alienus fuit. /508/ Q. 148: QUOD EA QUAE CONDONAT DEUS ULTERIUS NON EXIGAT ET CONTRA. PAULUS APOSTOLUS IN EPISTOLA AD ROMANOS: Sine paenitentia enim sunt dona et uocatio Dei. AUGUSTINUS SUPER GENESIM: Cum legimus Deum dicentem paenitet me, consideremus quid esse soleat in hominibus opus paenitendi. Procul dubio reperitur uoluntas mutandi, sed in homine cum dolore animi est. ISIDORUS DE SUMMO BONO LIB. II, CAP. XXXI: Iurare Dei est illa prouidentia qua statuit non euellere statuta. Paenitentia autem Dei mutatio est, non paenitere autem statuta non reuocare, ut est illud: Iurauit Dominua et non paenitebit eum. RESPONSIONES PROSPERI AD RUFINUM CAP. II: Qui enim recedit a Christo et alienus a gratia finit hanc uitam, quid nisi in perditione cadet? Sed non in id quod remissum est recedit, nec in originali peccato damnabitur, qui tamen propter extrema crimina ea morte afficietur quae ei propter illa, quae remissa sunt, debebatur. AUGUSTINUS LIB. I DE BAPTISMO: Redire dimissa peccata, ubi fraterna caritas non est, apertissime dominus in euangelio docet de illo conseruo, qui cum misertus non fuisset, iussit eum dominus reddere quod dimiserat. GREGORIUS DIALOGORUM NOVISSIMO CAPITE: Seruus, quia conseruo suo debitum non dimisit, est iussus exigi quod ei fuerat iam dimissum. Ex quibus uidelicet dictis constat quia si hoc quod in nos delinquitur non dimittimus, et illud rursus exigimur quod nobis iam per paenitentiam dimissum /509/ fuisse gaudebamus. RABANUS: Tradidit eum tortoribus, id est malignis spiritibus, quousque redderet uniuersum debitum. Semper reddet, semper cruciabitur in poenis pro omnibus peccatis suis. Considerandum est quod dicit uniuersum debitum, quia non solum peccata quae post baptismum homo egit reputabuntur ei ad poenam, uerum etiam originalia quae in baptismo dimissa sunt. Q. 149: QUOD GRAVIUS SIT APERTE PECCARE QUAM OCCULTE ET CONTRA. ISIDORUS DE SUMMO BONO LIB. II, CAP. XX: Maioris culpae est manifeste quam occulte peccare. Dupliciter enim reus est qui aperte delinquit, quia et agit et docet. De talibus Isaias ait: Et peccata sua quasi Sodoma praedicauerunt, nec absconderunt. ITEM: Peccatum perpetrare crimen est, peccatum praedicare clamor est, de quo apostolus: Et clamor auferatur a uobis cum omni malitia, id est cum ipsis peccatis. EX SERMONE AUGUSTINI DE VITA ET MORIBUS CLERICORUM, QUI SIC INCIPIT, PROPTER QUOD VOLUI Qui uolunt habere aliquid proprium, quibus non sufficit Deus et ecclesia eius, maneant ubi uolunt; non eis aufero clericatum. Nolo habere hypocritas. Malum est cadere a proposito sed peius est simulare propositum. EX LIBRO SENTENTIARUM PROSPERI: Simulata aequitas non est aequitas sed duplicatum peccatum, in quo est et iniquitas et simulatio. HIERONYMUS SUPER EZECHIELEM LIB. VI: In comparatione duorum peccatorum leuius peccatum est aperte peccare quam simulare et fingere sanctitatem. /510/ Q. 150: QUOD ADULTERIUM POST HAERESIM CAETERIS PECCATIS GRAVIUS SIT ET CONTRA. CLEMENS IN EPISTOLA I AD IACOBUM: Quid in omnibus peccatis est adulterio grauius? Secundum namque in poenis optinet locum quoniam quidem primum illi habent qui aberrant, etiamsi sobrie uixerint. ITEM: Adulterii uenenum cunctis malis perniciosius est. BEDA: Audiuit Herodea tetrarcha famam Iesu etc. Rerodes metuebat Iohannem et libenter eum audiebat, sed uicit amor mulieris. ITEM: Qui quoniam noluit cohibere luxuriam ad homicidae reatum prolapsus est, minusque illi peccatum maioris erat causa peccati; cui districto Dei iudicio contigit ut propter appetitum adulterae quam detestandam sciebat, sanguinem funderet prophetae quem Deo acceptum esse cognouerat. AMBROSIUS IN LIBRO DE VIRGINIBUS: Causa illius passionis certe haec fuit. Don lioet, inquit, tibi eam uxorem habere. Si hoc de uxore hominis, quanto magis de uirgine consecrata? Q. 151: QUOD SINE CONFESSIONE NON DIMITTANTUR PECCATA ET CONTRA. AUGUSTINUS LIB. II DE PAENITENTIA: Non potest quisquam iustificari a peccato nisi fuerit ante peccatum confessus. Unde dominus ait: Dic iniquitates tuas, ut iustificeris. HILARIUS IN PSALMO CXXXIV: Extra ueniam est qui peccatum cognoscit nec cognitum confitetur. Confitendum /511/ autem semper est, non quod peccandum semper est ut semper sit confitendum, sed quia peccati ueteris et antiqui utilis sit indefessa confessio. EX DECRETIS CALIXTI PAPAE: Si infirmi in peccatis sint, et haec presbyteris ecclesiae confessi fuerint ac perfecto corde ea relinquere atque emendare satagerint, dimittuntur eis. Neque enim sine confessione emendationis queunt dimitti. Unde recte subiungitur: Confitemini alterutrum peocata uestra etc. GREGORIUS EUSEBIO ABBATI: Nullum quem conspicis delicta fletu delere, in conspectu diuinitatis dubites misericordiam consequi, quia nullum peccantem reuersum despicit qui peccatores sanguine suo redimere uenit. BEDA IN HOMILIA DE X LEPROSIS: Si quis uel iudaica perfidia uel haeretica prauitate uel gentili superstitione uel fraterno schismate per Dei gratiam caruerit, necesse est ad ecclesiam ueniat coloremque fidei uerum quem recepit, ostendat. Caetera uero peccata per se Deus in conscientia relaxat. IOHANNES CHRYSOSTOMUS DE PSALMO L: Peccata tua dicito, ut deleas illa. Si confunderis alicui dicere, dicito Deo, qui curat ea. Si fleueris, delentur. MAXIMUS IN SERMONE II FERIAE PASCHAE: Petrus prorupit ad lacrimas, nihil uoce precatur. Inuenio quod fleuerit, non inuenio quid dixerit. Lacrimas eius lego, satisfactionem non lego. Quod defleri solet, non solet excusari, et quod defendi non potest, ablui potest. Lauant enim lacrimae delictum quod uoce pudor est confiteri. Lacrimae ergo uerecundiae consulunt et saluti. Veniam non postulant, et merentur. Causam non dicunt, et misericordiam consequuntur. Sermo /512/ interdum non totum profert negotium. Lacrimae semper totum produnt affectum. Et ideo Petrus iam non utitur sermone, quo fefellerat, quo peccauerat, quo fidem amiserat, ne per id ei non credatur ad confitendum quo usus fuerat ad negandum. Inuenio et aliud cur tacuerit Petrus, ne tam cito ueniae postulatio per impudentiam plus offenderet quam impetraret. Solet enim citius mereri indulgentiam quia uerecundius deprecatur. AMBROSIUS SUPER LUCAM: Non enim sat est inuoluntate responsio confitentis Iesum, sed aperta confessio. Quid proderit uerba inuoluere si uideri uis denegasse? Et ideo Petrus non de industria respondisse sic inducitur, quia postea recordatus est et tamen fleuit. Maluit enim ipse suum peccatum accusare ut iustificaretur fatendo, quam grauaretur negando. Iustus enim in primordio accusator est sui. Doluit et fleuit quia errauit ut homo. Non inuenio quid dixerit, inuenio quod fleuerit. Lacrimas eius lego, satisfactionem non lego. Lauent lacrimae delictum quod uoce pudor est fiteri. Et ueniae fletus consulunt et uerecundiae. rimae sine horrore culpam loquuntur, sine offensione uerecundiae. Lacrimae ueniam non postulant, et merentur. Inuenio cur tacuerit Petrus, ne tam cito ueniae petitio plus offenderet. Ante flendum est, sic precandum. Negauit primo Petrus et non fleuit, quia non respexerat dominus. Respice, domine Iesu, ut sciamus nostrum deflere peccatum. Q. 152: QUOD TIMOR DEI IN SANCTIS PERSEVERET ET NON. EX PSALMO XXXIII: Timete dominum, omnes sancti eius, quoniam non est inopia timentibus eum. EX PROVERBIIS: Beatus homo qui semper est pauidus; qui uero mentis /513/ est durae, corruet in malum. ECCLESIASTICUS CAP. I: Timor Dei expellit peccatum; nam qui sine timore est, non potest iustificari. VERITAS PER SEMETIPSAM: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animae uero non habent quid faciant; sed timete eum qui potest et corpus et animam perdere in gehennam. EX EPISTOLA PAULI AD ROMANOS: Tu autem fide stas. Noli altum sapere, sed time. IDEM SUPRA: Quicumque enim spiritu Dei aguntur hi filii sunt Dei. Non enim accepistis spiritum seruitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum in quo clamamus: Abba, pater. EX EPISTOLA I IOHANNIS: Deus caritas est, et qui manes in caritate in Deo manes et Deus in eo. In hoc perfecta est caritas nobiscum, ut fiduciam habeamus in die iudicii, quia sicut ille est, et nos sumus in hoc mundo. Timor non est in caritate, sed perfecta caritas fores mittit timorem, quondam timor poenam habet. Qui autem times, non est perfectus in caritate. Q. 153: QUOD SIT PRO OMNIBUS ORANDUM ET CONTRA. PAULUS APOSTOLUS IN EPISTOLA I AD TIMOTHEUM: Obsecro igitur primum omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus, pro regibus, et omnibus qui in sublimitate sunt constituti, ut quietam et tranquillam uitam agamus in omni pietate et castitate. Hoc enim bonum est, et acceptum coram saluatore nostro Deo, qui omnes homines uult saluos fieri et ad agnitionem ueritatis uenire. AMBROSIUS DE PAENITENTIA LIB. I: Sed dicent, scriptum est: Si peccauerit homo in hominem, orabunt pro eo; Bi autem in Deum peccauerit, quis /514/ orabit pro eo? Non scriptum est nullus, sed quis. Et alibi: Quis sapiens, et intelliget haec? Numquid nullus intelliget? Et quis fidelis dispensator et prudens quem constituet dominus etc. Similiter accipiendum: quis orabit pro eo? hoc est, singularis uitae aliquis debet orare pro eo qui peccauit in dominum. Quo maior culpa eo maiora quaerenda sunt suffragia. ITEM: Est peccatum ad mortem, non de illo dico ut oret. Non ad Moysen et Ieremiam loquebatur, sed ad populum qui quorum peccatorum alium peccatorem debet exhibere, cui satis est, si pro leuioribus delictis Deum precetur, grauiorum ueniam iustorum orationibus reseruandam putet. ITEM: Nonne ipse Iohannes cognouerat Stephanum pro persecutoribus suis, qui Christi nomen audire non poterant, deprecatum? Cuius precationis effectum in apostolo uidemus, qui lapidantium uestimenta seruabat. ITEM: Denique Paulus docet non deserendos eos qui peccatum ad mortem fecerint. BEDA SUPER EPISTOLAM IOHANNIS: Qui soit fratrem suum pecoare pecoatum non ad mortem, petet et dabit ei uitam. Loquitur autem de cotidianis leuibusque peccatis, quae sicut difficile uitantur sic etiam facile curantur. Sed quo ordine haec alterutrum petitio sit celebranda pro peccatis, Iacobus insinuat apertius dicens: Confitemini alterutrum peocata uestra et orate pro inuioem ut saluemini. Si igitur dictu uel cogitatu uel obliuione uel ignorantia forte deliquisti, uade ad fratrem, confitere illi, et tu eius errata pie intercedendo dilue. Porro si grauius quid admisisti, induc presbyteros ecclesiae et ad examen illorum castigare. Est peccatum ad mortem, non pro illo dico ut quis roget. Ostendit Iohannes esse quosdam fratres pro quibus non orare nobis praecipitur, cum dominus etiam pro persecutoribus /515/ orare nos iubeat; quod aliter solui non potest, nisi fateamur esse aliqua peccata in fratribus quae inimicorum persecutione grauiora sins. Peccatum fratris ad mortem est, cum post agnitionem Dei, quae per gratiam Christi data est, quisque oppugnat fraternitatem et aduersus ipsam gratiam qua reconciliatus est Deo, inuidentiae facibus agitatur. Peccatum autem non ad mortem est, si quis amorem a fratre non alienauerit sed officia fraternitatis debita per aliquam infirmitatem animi non exhibuerit. Quapropter et dominus ait: Pater, ignosoe illis, quia nesotun quid faolunt. Nondum gratiae spiritus sancti participes facti, quia nondum Christo crediderant, neque aduersus illam communem gratiam dimicabant. Potest autem peccatum ad mortem peccatum usque ad mortem accipi, pro quo rogare quempiam uetat, quia scilicet peccatum quod in hac uita non corrigitur, eius uenia frustra post mortem postulatur. Scimus quia omnis qui natus est ex Deo non peccat. Sunt peccata ad mortem, de qualibus dicit apostolus: quaniam qui talia agunt, regnum Dei non consequentur. Qui natus est ex Deo non peccat peccatum, uidelicet ad mortem; quod et de omni crimine capitali et de illo specialiter potest intelligi quo uiolatur caritas, sicut exposuimus. Sed et peccatum ad mortem usque ad tempora mortis protractum diximus posse intelligi. Q. 154: QUOD NULLA DE CAUSA LICEAT MENTIRI ET CONTRA. AUGUSTINUS DE MENDACIO: Sextum genus mendacii, quod nulli obest et alicui prodest, uelut si quispiam pecuniam alicuius iniuste tollendam sciens, ubi sit nescire /516/ se mentiatur. Septimum, quod et nulli obest et prodest alicui, uelut si nolens hominem ad mortem quaesitum prodere mentiatur. ITEM: Non est mentiendum sexto genere. Neque enim recte etiam testimonii ueritas pro cuiusquam temporali commodo ac salute corrumpitur. Ad sempiternam uero salutem nullus ducendus est opitulante mendacio. Neque septimo genere mentiendum est. Non enim cuiusdam commoditas aut salus temporalis fidei praeferenda est, nec quisquam in recte factis nostris tam male mouetur ut fiat etiam animo deterior longeque a pietate remotior. IDEM IN V PSALMO: Ne quis arbitretur perfectum et spiritalem hominem pro ista temporali uita, in cuius morte (non> occiditur anima, siue sua causa siue alterius debere mentiri. Sed quoniam aliud est mentiri, aliud est uerum occultare, si quidem aliud est falsum dicere, aliud est uerum tacere; si quis forte uel ad istam uisibilem mortem non uult hominem perdere, paratus esse debet uerum occultare, non falsum dicere, ut neque prodat neque mentiatur, nec occidat animam suam pro corpore alterius. ITEM: Duo sunt genera mendaciorum in quibus non magna culpa est, sed tamen non sunt sine culpa. Cum aut iocamur aut pro proximo mentimur. Illud primum in iocando ideo non est perniciosum, quia non fallit. Nouit enim ille cui dicitur, ioci causa esse dictum. Secundum autem ideo mitius est, quia retinet nonnullam beneuolentiam. Illud uero quod non habet duplex cor nec mendacium quidem dicendum est; tanquam, uerbi gratia, si cui gladius commendetur, et promittit se redditurum cum ille qui commendauit poposcerit; si forte gladium suum repetat furens, manifestum /517/ est non esse reddendum, ne uel se occidat uel alios, donec ei sanitas restituatur. Hoc ideo non habet duplex cor, quia ille cui commendatus est gladius, cum promittebat se redditurum poscenti, non cogitabat furentem posse repetere. Manifestum est non esse culpandum aliquando uerum tacere, falsum autem dicere non inuenitur concessum sanctis. ISIDORUS DE SUMMO BONO LIB. II, CAP. XXX: Nonnunquam peius est mendacium meditari quam loqui. Nam interdum quisque incautus solet ex praecipitatione loqui mendacium; meditari autem non potest nisi per studium. ITEM: Quia scriptum est: Os quod mentitur occidit animam, et perdet eos qui loquuntur mendaoium. Hoc quoque mendacii genus perfecti uiri summopere fuginnt, ut nec uita cuiuslibet per eorum fallaciam defendatur nec suae animae noceant, dum praestare salutem alienae carni nituntur, quamquam hoc ipsum peccati genus facillime credimus relaxari. AUGUSTINUS QUAESTIONUM IN GENESI CAP. CXLV: Quod ait fratribus Ioseph: Nesciebatis, quia non est augurio homo qualis ego; quid sibi uelit, quaeri solet. An quia non serio sed ioco dictum est, ut exitus docuit, non est habendum mendacium? Mendacia enim a mendacibus serio aguntur, non ioco. Cum autem quae non sunt tamquam ioco dicuntur, non deputantur mendacio. HILARIUS IN PSALMO XIV: Est enim necessarium plerumque mendacium, et nonnunquam falsitas utilis est, cum aut percussori de latente mentimur, aut testimonium pro periclitante frustramur, aut fallimus difficultate curationis aegrotum. Oportet enim secundum apostoli doctrinam sermonem nostrum sale esse conditum. /518/ Q. 155: QUOD LICEAT HOMINI INFERRE SIBI MANUS ALIQUIBUS DE CAUSIS ET CONTRA. HIERONYMUS IN IONA PROPHETA, Tollite me et mittite in mare, et cessabit mare a uobis: Non est enim nostrum mortem arripere sed illatam libenter accipere. Unde et in persecutionibus non licet propria menu perire, absque ubi castitas periclitatur. ECCLESIASTICA HISTORIA LIB. VI, CAP. XXXIV: Sed et admirandam uirginem longaeuae aetatis, Apolloniam nomine, cum corripuissent, dentes primo ei omnes effoderunt; congestis deinde lignis exstruxerunt rogum comminantes se uiuam eam incensuros nisi cum ipsis pariter impia uerba proferret. At illa, ut rogum uidit esse succensum, repente se e manibus eripuit impiorum atque in ignem sponte prosiluit, ita ut perterrerentur ipsi crudelitatis auctores, quod promptior inuenta est ad mortem femina quam persecutor ad poenam. AUGUSTINUS DE CIVITATE DEI, LIB. I: Restat de homine intelligamus quod dictum est: non occides. Neque alterum, ergo neque te. Neque enim qui se occidit, aliud quam hominem occidit. ITEM: Non occides, his exceptis quos Deus occidi iubet, siue data lege pro tempore ad personam expressa iussione. Non autem ipse occidit qui ministerium debet iubenti, sicut adminiculum gladius utenti. ITEM: Quaeritur utrum pro iussu Dei sit habendum quod Iephte filiam, quae occurrit ei, occidit, cum se id uouisset immolaturum Deo quod ei reuertenti de proelio uictori primitus occurrisset. /519/ Nec Samson aliter excusatur quod se ipsum cum hostibus ruina domus oppressit, nisi quod latenter spiritus hoc iusserat, qui per illum miracula faciebat. ITEM: Quicumque hoc in se ipsis perpetrauerunt, animi magnitudine fortassis mirandi, non sapientiae sanitate laudandi sunt, quanquam, si rationem diligentius consulas, nec ipsa quidem animi magnitudo recte nominabitur, ubi quisque non ualendo tolerare uel quaeque aspera uel aliena peccata se ipse interemerit. Magis enim mens infirma deprehenditur, quae ferre non potest uel duram sui corporis seueritatem uel stultam uulgi opinionem. ITEM: Si magno animo fieri putandum est, cum sibi homo ingerit mortem, ille potius Theobrotus in hac animi magnitudine reperitur, quem ferunt lecto Platonis libro, ubi de immortalitate animae disputatum est, se praecipitem dedisse de muro atque ita de hac uita migrasse ad eam quam credidit esse meliorem. Quod tamen magne potius esse factum quam bene testis esse potuit Plato ipse quem legerat, qui profecto id praecipue potissimunque fecisset uel etiam praecepisset, nisi ea mente qua immortalitatem animae uidit, nequaquam faciendum, quin etiam prohibendum esse iudicasset. ITEM: Sed tamen illi praeter Lucretiam non facile reperiunt de cuius auctoritate praescribant, nisi illum Catonem qui se Uticae occidit, non quia solus id fecit sed quia uir doctus et probus habebatur. ITEM: Si turpe erat sub uictoria Caesaris uiuere, cur auctor huius turpitudinis filio fuit, quem de Caesaris benignitate omnia sperare praecepit? Cur non et illum secum coegit ad mortem? ITEM: Restat una causa de qua dicere coeperam, qua utile putatur ut se quisque interficiat, scilicet ne in peccatum irruat uel blandiente uoluptate uel dolore saeuiente. Quam causam si uoluerimus admittere eo usque progressa perueniet, ut /520/ hortandi sint homines tunc se potius interimere, cum lauacro sanctae regenerationis abluti uniuersorum remissionem acceperint peccatorum. Tunc enim tempus est cauendi omnia futura peccata, cum sunt omnia deleta praeterita. ITEM: O mentes amentes! quis est hic tantus non error sed furor? Sed quaedam, inquiunt, sanctae feminae tempore persecutionis ut insectatores suae pudicitiae deuitarent, in rapturum atque necaturum se fluuium proiecerunt eoque modo defunctae earumque martyria in catholica ecclesia ueneratione celeberrima frequentantur. De his nil temere audeo iudicare. Utrum enim ecclesiae aliquibus fide dignis testificationibus, ut earum memoriam sic honoret, diuina persuaserit auctoritas nescio. Et fieri potest ut ita sit. Quid enim si hoc fecerunt non humanitus deceptae sed diuinitus iussae, nec errantes sed obedientes? De Samson aliud nobis fas non est credere. Cum autem Deus iubet seque iubere sine ullis ambagibus intimat, quis obedientiam in crimen uocet? quis obsequium pietatis accuset? Nam et miles cum obediens potestati, sub qua legitime constitutus est, hominem occidit, nulla ciuitatis suae lege reus est homicidii; immo nisi fecerit, reus imperii deserti atque contempti. Quod si ita est iubente imperatore, quanto magis inbente creatore! IDEM AD LAETUM: Sicut autem hoc praeceptum, quo perdere inbemur animam nostram, non ad id ualet, ut se quisque interimat, quod inexpliabile nefas est, tamen ualet, ut interimat in se carnalem animae affectum. MACROBIUS LIB. I DE SOMNIO SCIPIONIS: "Quaeso, inquam, pater sanctissime atque optime, quoniam haec est uita, ut Africanum audio dicere, quid moror in terris? Quin huc ad uos uenire propero? Non est ita, inquit ille. Nisi enim cum deus istis te corporis custodiis liberauerit, huc tibi aditus patere non potest. Quare et tibi, Publi, et piis omnibus retinendus /521/ animus est in custodia corporis, nec iniussu eius, a quo ille est uobis datus, ex hominum uita migrandum est, ne munus adsignatum a deo ipsi fugisse uideamini." Haec secta et praeceptio Platonis est, qui in F r edone definit homini non esse sua sponte moriendum. Sed in eodem tamen dialogo idem dicit mortem philosophantibus appetendam et ipsam philosophiam meditationem esse moriendi. Sed Plato duas mortes hominum nouit. Nec hoc nunc repeto, quod superius dictum est, duas esse mortes, unam animae, animalis I alteram; sed ipsius quoque animalis, hoc est hominis, duas asserit mortes, quarum unam natura, uirtutes alteram praestant. Homo enim moritur, cum anima corpus relinquit solutum lege naturae. Mori etiam dicitur, cum anima adhuc in corpore constituta corporeas illecebras philosophia docente contemnit et cupiditatum dulces insidias reliquasque omnes exuitur passiones. Hanc ergo mortem dicit Plato sapientibus appetendam. Illam uero quam omnibus natura constituit, cogi uel inferri uel accersiri uetat docens exspectandam esse naturam. Hoc quoque addidit nos esse in dominio dei, cuius tutela et prouidentia gubernamur. Nihil autem esse inuito domino de his quae possidet ex eo loco in quo suum constituerat auferendum. Et sicut qui uitam mancipio extorquet alieno crimine non carebit, ita eum qui finem sibi domino necdum iubente quaesierit, non absolutionem consequi sed reatum. Haec Platonicae sectae semina altius Plotinus exsequitur. Cum constet, inquit, remunerationem animis illic esse tribuendam pro modo perfectionis ad quam in hac uita unaquaeque peruenit, non est praecipitandus uitae finis, cum adhuc proficiendi esse possit accessio. Ergo, inquies, qui iam perfecte purgatus est manum sibi debet inferre, cum non sit ei causa remanendi, quia profectum ulterius non requirit qui ad superna peruenit. Sed hoc ipso quo sibi celerem finem spe fruendae beatitudinis arcessit, irretitur laqueis passionis, /522/ quia spes sicut timor passio est; et hoc est quod Paulus filium spe uitae uerioris ad se uenire properantem prohibet ac repellit. "Nisi enim cum dominus, inquit, istis te corporis custodiis liberauerit, huc tibi aditus patere non potest." Nec dicit quod, nisi mors naturalis aduenerit, emori non poteris, sed huc uenire non poteris. Pari autem constantia nec ueniens per naturam timenda est nec contra ordinem cogenda naturae. Q. 156: QUOD NULLA DE CAUSA LICEAT CHRISTIANIS QUEMQUAM INTERFICERE ET CONTRA. AUGUSTINUS AD MACEDONIUM: Non enim bonus est quispiam timore poenae sed amore iustitiae. Verumtamen non inutiliter etiam metu legum humana coercetur audacia, ut et tuta sit inter improbos innocentia, et in ipsis improbis, dum formidato supplicio frenatur facultas, inuocato Deo sanetur uoluntas. Sed huic ordinationi rerum humanarum contrariae non sunt intercessiones episcoporum, immo uero nec causa nec locus intercedendi ullus esset, si ista non essent. Tanto enim sunt intercedentium et parcentium beneficia gratiora quanto peccantium iustiora supplicia. Nec ob aliud, quantum sapio, in ueteri testamento seuerior legis uindicta feruebat nisi ut ostenderetur recte iniquis poenas constitutas, ut, quod eis parcere noui testamenti indulgentia commonemur, aut remedium sit salutis quo peccatis parcatur et nostris, aut commendatio mansuetudinis, ut per eos qui parcunt ueritas praedicata non tantum timeatur uerum etiam diligatur. ITEM: Et ideo non usque ad mortem protendenda est disciplina, ut sit cui prodesse possit. ITEM: Cum intercedimus sequuntur aliquando quae nolumus, siue in pro peccatore damnando ipso qui nostra /523/ intercessione liberatur, ut uel immanius impunita grassetur audacia subdita cupiditati, ingrata lenitati atque unus morti ereptus plurimos necet, uel ipso per beneficium nostrum in melius commutato, moribus correcto, alius male uiuendo pereat sibique hac impunitate proposita, talia uel grauiora committat. Non, ut opinor, haec mala imputanda sunt nobis, cum intercedimus uobis, sed potius illa bona quae, cum id facimus, intuemur et uolumus, id est commendatio mansuetudinis ad conciliandam dilectionem uerbo ueritatis et ut qui liberantur a temporali morte sic uiuant, ne in aeternam, unde nunquam liberentur, incurrant. ITEM: Nihil nocendi cupiditate fiat, sed consulendi caritate; et nihil fiat inaniter, nihil inhumaniter. Ita formidabitur ultio cognitoris ut nec intercessoris religio contemnatur, quia et plectendo et ignoscendo hoc solum bene agitur, ut uita hominum corrigatur. Quod si tanta est peruersitas et impietas ut ei corrigendae nec disciplina possit prodesse nec uenia, a bonis tamen intentione atque conscientia quam Deus cernit, siue seueritate siue lenitate non nisi officium dilectionis impletur. IDEM AD BONIFATIUM: Itaque hostem pugnantam necessitas perimat, non uoluntas. Sicut rebellanti et resistenti uiolentia redditur ita uicto uel capto misericordia iam debetur. IDEM DE QUAESTIONIBUS NOVI ET VETERIS TESTAMENTI, CAP. IX: Quare ergo sententia data est, ut qui accipit gladium gladio pereat, nisi quia nulli licet excepto iudice gladio quemquam occidere? Apostolo autem Petro usque ad hoc permissum est, quod dolorem faceret, non quod occideret. Hoc enim audiens, ne iterum percuteret, dicit propterea, quia Christianis iam factis occidere non licet. In misericordia enim positis lege iuris mundo crediti uti non licet aspere. /524/ Q. 157: QUOD LICEAT HOMINEM OCCIDERE ET NON. HIERONYMUS SUPER ISAIAM, LIB. V: Non crudelis est qui crudelem iugulat. IDEM IN EPISTOLA AD GALATAS: Qui malos percutit in eo quod mali sunt, et habet causam interfectionis ut occidat pessimos, minister est domini. IDEM SUPER IEREMIAM: Homicidas enim et sacrilegos et uenenarios punire non est effusio sanguinis sed legum ministerium. CYPRIANUS IN NONO GENERE ABUSIONIS: Rex debet furta cohibere, adulteria punire, impios de terra perdere, parricidas et periurantes non sinere uiuere. AUGUSTINUS DE LIBERO ARBITRIO: Si homicidium est hominem occidere, potest occidere aliquando sine peccato. Nam et miles hostem et iudex uel minister eius nocentem, et cui forte inuito atque imprudenti telum manu fugit, non mihi uidentur peccare cum hominem occidunt. ITEM: Militi iubetur lege ut hostem necet, a qua caede si temperauerit, ab imperatore poenas luit. Nonne istas leges iniustas uel potius nullas dicere audebimus? Nam mihi lex esse non uidetur quae iusta non fuerit. IDEM IN EXODO, CAP. XXVII: Israelitae furtum non fecerunt spoliando Aegyptios sed Deo iubenti ministerium praebuerunt, quemadmodum cum minister indicis occidit eum quem lex iussit occidi, profecto, si id sponte faciat, homicida est etiamsi eum quem occidit scit occidi a iudice debuisse. IDEM IN LEVITICO, CAP LXXV: Cum homo iuste occiditur, lex eum occidit, non tu. /525/ IDEM LIB. I DE CIVITATE DEI: Non occides, his exceptis quos Deus occidi iubet, siue data lege pro tempore ad personam expressa iussione. Non autem ipse occidit qui ministerium debet iubenti, sicut adminiculum gladius utenti. ITEM: Miles cum obediens potestati, sub qua legitime constitutus est, hominem occiderit, nulla ciuitatis suae lege reus est homicidii; immo nisi fecerit, reus imperii deserti atque contempti est. Quod si sua sponte atque auctoritate fecisset, crimen effusi sanguinis humani incidisset. Itaque unde punitur si fecit iniussus, inde punietur nisi fecerit iussus. IDEM AD PUBLICOLAM: De occidendis hominibus ne ab eis quisque occidatur, non mihi placet consilium, nisi forte sit miles aut publica functione, ut non pro se hoc faciat sed pro aliis et pro ciuitate, accepta legitima potestate si eius congruit personae. ITEM: Dictum est, ne resistamus malo, ne nos uindicta delectet, quae alieno malo animum pascit, non ut correctionem hominum negligamus. IDEM AD MARCELLAM: Si terrena ista respublica praecepta christiana custodiat, et ipsa bella sine beneuolentia non gerentur. Misericorditer enim, si fieri potest, etiam bella gerentur a bonis, ut licentiosis cupiditatibus domitis haec uitia perderentur quae iusto imperio uel extirpari uel puniri debuerunt. Nam si disciplina christiana omnia bella culparet, hoc potius militibus consilium salutis petentibus in euangelio daretur, ut abicerent arma seque militiae omnino subtraherent. Dictum est autem eis, neminem concusseritis, nulli calumniam feceritis, sufficiat uobis stipendium uestrum. Quibus proprium stipendium sufficere debere praecepit, militare /527/ utique non prohibuit. IDEM AD BONEFATIUM COMITEM: Utile tibi tuisque dabo consilium: arripe manibus arma; oratio aures pulset auctoris, quia, quando pugnatur, Deus apertis caelis spectat, et partem quam inspicit iustam, ibi dat palmam. IDEM CONTRA FAUSTUM: Siue Deo siue aliquo legitimo imperio inbente gerenda bella suscipiuntur a bonis. Alioquin Iohannes, cum ad eum baptizandi milites uenirent dicentes, et nos quid faciemus? responderet eis, arma abicite, militiam istam deserite; neminem percutite; prosternite neminem. Sed quia sciebat eos haec militando facere, non esse homicidas sed ministros legis, et non ultores iniuriarum suarum sed salutis publicae defensores, respondit eis, Neminem concusseritis, nulli calumniam feceritis, sufficiat uobis stipendium uestrum. ISIDORUS ETYMOLOGIARUM LIB. XVIII, CAP. III: Iustum bellum est quod ex dicto geritur de rebus repetendis aut propulsandorum hostium causa. NICOLAUS PAPA AD CONSULTA BULGARORUM: Si nulla urget necessitas, non solum quadragesimali sed omni tempore est a proeliis abstinendum. Si autem ineuitabilis urget opportunitas, nec quadragesimali est tempore pro defensione tam sua quam patriae seu legum paternarum, bellorum procul dubio praeparationi parcendum, ne uidelicet Deum uideatur homo temptare si habet quod faciat et suae ac aliorum saluti consulere non procurat et sanctae religionis detrimenta non praecauet. /527/ Q. 158: QUOD POENA PARVULORUM NON BAPTIZATORUM MITISSIMA RESPECTU CAETERARUM POENARUM DAMNATORUM SIT ET CONTRA. AUGUSTINUS IN ENCHIRIDION: Mitissima sane omnium poena erit, qui praeter peccatum quod originale traxerunt nullum insuper addiderunt. IOHANNES CHRYSOSTOMUS DE REPARATIONE LAPSI: Excludi a bonis, quae praeparata sunt sanctis, tantum generat cruciatum et dolorem ut etiam si nulla extrinsecus poena torqueret, haec sola sufficeret. Omnes ergo gehennae superat cruciatus carere bonis quibus in potestate habueras frui. ITEM: Nonnulli imperitorum putant sibi satis esse, si gehenna tantummodo careant. Ego autem multo grauiores quam gehennarum dico esse cruciatus remoueri et abiici ab illa gloria. Nec puto ita acerba esse gehennae supplicia ut sunt illa quibus torquetur is quem arceri continget a conspectibus Christi. Hoc crede mihi poenis omnibus grauius est, hoc est solum quod superat et gehennam. AMBROSIUS DE PAENITENTIA, LIB. II: Nihil autem est quod tam summi doloris sit quam si unusquisque positus sub captiuitate peccati, recordetur unde lapsus sit atque unde cecidit, eo quod a corporea atque terrena ab illa speciosa ac pulchra diuinae cognitionis intentione defluxerit. EXPLICIT
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 90 De schematibus et tropis sacrae Scripturae (Beda), J. P. Migne PARS PRIMA.--DE SCHEMATIS. (0175A)Solet aliquoties in Scripturis ordo verborum, causa decoris, aliter quam vulgaris via dicendi habet, figuratus inveniri: Quod grammatici Graece schema vocant, nos habitum, vel formam, vel figuram recte nominamus, quia per hoc quodammodo vestitur et (0175B)ornatur oratio. Solet iterum tropica locutio reperiri, quae fit translata dictione a propria significatione ad non propriam similitudinem, necessitatis aut ornatus gratia. Et quidem gloriantur Graeci talium se figurarum vel troporum fuisse repertores. Sed ut cognoscas (dilectissime fili), cognoscant item omnes, qui haec legere voluerint, quod sancta Scriptura caeteris omnibus scripturis non solum auctoritate, quia divina est, vel utilitate, quia ad vitam ducit aeternam, sed et antiquitate, et ipsa praeeminet positione dicendi, ideo placuit mihi, collectis de ipsa exemplis, ostendere quia nihil hujusmodi schematum, sive troporum valent praetendere ullis saeculis eloquentiae magistri, quod non illa praecesserit. (0175C)Sunt autem multae species schematum et troporum: tamen praecipua aliquot schemata et tropos selectiores Scriptura habet, tanquam excerptos ex istis qui sunt grammaticis familiares, quorum primus tropus, metaphora, est omnium generalissimus; nam caeteri omnes, hujus speciei videntur esse: Metaphora, catachresis, metalepsis, metonymia, antonomasia, characterismos, exoche, epitheton, synecdoche, onomatopoeia, periphrasis, hyperbaton, hysterologia, hysteron-proteron, anastrophe, parenthesis, synchesis, tmesis, diacope, hyperbole, allegoria, ironia, antiphrasis, aenigma, charientismos, paroemia, sarcasmos, asteismos, mycterismos, homoeosis, homoeologia, soresmos, icon, icasmos, catatyposis, hypotyposis, metastasis, enargia non energia, parabola, (0175D)antapodosis, paradigma. Hucusque habes nomenclaturam troporum grammaticorum, nunc vero schematum: Prolepsis, zeugma, protozeugma, mesozeugma, hypozeugma, hysterozeugma, synezeugmenon, enexaerumenon, hypozeuxis, syllepsis, asyntheton vel asyndeton, dialyton, polysyntheton, anadiplosis, anaphora, epanalepsis, epizeuxis, epimone, paronomasia, prosonomasia, schesis onomatôn, paromoeon, (0176A)homoeoteleuton, homoeoptoton, polyptoton, metabole, hyrmos, diasyrmos, climax. Grammatici tamen alia habent figurarum genera tali ordine: primo, orationis vitia, barbarismum, scilicet, et soloecismum. Secundo, obscurum, et (0176B)inordinatum. Tertio, deinde, metaplasmum. Postremo, schemata et tropos. Obscurae orationis species sunt: Acyrologia, pleonasmos, perissologia, amphibologia, tautologia, battologia, macrologia, eclipsis, aposiopesis, aenigma. Inordinatae orationis species sunt: Tapinosis, aeschrologia, cacozelia, cacosyntheton, cacophaton. Metaplasmi vero species hae sunt: Metaplasmus, prosthesis, epenthesis, anadiplosis, epectasis, paragoge, aphaeresis, syncope, apocope, ectasis, systole, diaeresis, synaeresis, eclipsis, synaloepha, antithesis, metathesis, parallage. His autem enumeratis, accipe eminentiora decem et septem schemata divinae Scripturae. Prolepsis, (0176C)praeoccupatio; zeugma, conjunctio; hypozeuxis, subjunctio; syllepsis, conceptio; anadiplosis, replicatio; anaphora, relatio; epanaphora, subrelatio; epanalepsis, repetitio; epizeuxis, congeminatio; paronomasia, denominatio; schesis onomaton, affectio; paromoeon, similitudo; homoeoteleuton, similis terminatio; homoeoptoton, ex similibus casibus; polyptoton, ex pluribus casibus; hyrmos, convenientia; polysyndeton, abundans conjunctionibus; dialyton, aut asyntheton, seu asyndeton, dissolutio. Prolepsis, praeoccupatio, sive praesumptio, dicitur. Figura est quando ea quae sequi debent anteponuntur, quemadmodum habetur in psalmo LXXXVI: Fundamenta ejus in montibus sanctis, diligit Dominus portas Sion. Ante posuit ejus, et postea cujus, id est, Domini. (0176D)Item psalmo XXI: Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem, pro divident, et mittent. Item Ezechiel I, nihil anteponens, ita incipit: Factum est in tricesimo anno, etc. Sermonem conjunctionis posuit, nihil aliud ante cui hoc subjungeretur, praeponens. Zeugma conjunctio dicitur, figura quando multa pendentia, aut uno verbo, aut una sententia, concluduntur. Uno verbo, ut Apostolus ait ad Ephesios, IV: (0177A)Omnis amaritudo et ira et indignatio et clamor et blasphemia tollatur a vobis. Sententia autem, quemadmodum Psalmista in psalmo XIV praeponens: Qui ingreditur sine macula, et operatur justitiam; qui loquitur veritatem in corde suo; qui non egit dolum in lingua sua, nec fecit, etc. Ad ultimum ita concludit: Qui facit haec, non commovebitur in aeternum. Hypozeuxis est figura superiori contraria, ubi singula verba, vel sententiae, singulis quibusque clausulis subjunguntur. Tale est et illud; in verbo, ut Psalmo CXLIV: Virtutem terribilium tuorum dicent, et magnitudinem tuam narrabunt; memoriam abundantiae suavitatis tuae eructabunt, et in justitia tua exsultabunt. Item (I Cor. XIII): Sive prophetiae (inquit) evacuabuntur, sive linguae cessabunt, sive scientia destruetur. (0177B)Sententiae, quemadmodum habetur psalmo XXVI: Si consistant adversum me castra, non timebit cor meum; si exurgat adversum me praelium, in hoc ego sperabo. Syllepsis est cum casus discrepantes in unam significationem congregamus, veluti habetur in psalmo LXXVII: Attendite, populus meus, legem meam. Item psalmo CXLIX: Ad faciendam vindictam in nationibus, increpationes in populis. Quod enim ait, ad faciendam, numeri singularis est, quod addidit, Increpationes, pluralis est. Fit etiam syllepsis in sensu, id est, ubi pro multis unus, vel pro uno multi ponuntur. Pro multis unus, ut psalmo septuagesimo septimo: Immisit in eis muscam caninam, et comedit eos rana, et exterminavit (0177C)eos: cum non solum unam ad exterminandos Aegyptios muscam vel ranam, sed innumeras immitteret. Item pro uno multi, quemadmodum habetur psalmo II: Astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum; reges enim pro Herode, principes pro Pilato positos, apostoli intellexerunt, quemadmodum continetur in Actibus Apostolorum quarto capite. Anadiplosis est congeminatio dictionis, quae in ultima parte praecedentis versus, et prima sequentis iteratur, veluti habetur in psalmo CXXI: Stantes erant pedes nostri in atriis tuis, Jerusalem, Jerusalem quae aedificatur ut civitas. Item apud Jeremiam, capite secundo: Me dereliquerunt fontem aquae vivae, et foderunt sibi cisternas, cisternas dissipatas, quae continere non valent aquas. (0177D)Anaphora est relatio, cum eadem dictio bis saepiusque per principia versuum repetitur, quemadmodum habetur psalmo XXVI: Dominus illuminatio mea, et salus mea, quem timebo? Dominus defensor vitae meae, a quo trepidabo? Et infra: Si consistant adversum me castra, non timebit cor meum. Si exsurgat adversum me praelium, in hoc ego sperabo. Fit etiam anaphora ut eodem versu, per principia sensuum, quemadmodum psalmo XVIII: Vox Domini in virtute, vox Domini in magnificentia, vox Domini confringentis cedros. Quae figura in Psalmis usitatissima est. Hanc quidam epanaphoram vocant. Epanalepsis est sermonis in principio versus positi in ejusdem fine repetitio, quemadmodum Apostolus (0178A)ad Philippenses, qua to capite: Gaudete in Domino semper, iterum dico, gaudete. Item psalmo LXXXII: Deus, quis similis erit tibi? ne taceas, neque compescaris, Deus. Epizeuxis est ejusdem verbi in eodem versu sine aliqua dilatione congeminatio, quemadmodum habetur apud Isaiam, cap. XL: Consolamini, consolamini, populus meus, dicit Dominus vester. Et iterum apud eumdem, LI: Elevare, elevare, consurge, Jerusalem. Et adhuc apud eumdem, cap. XXXVIII: Vivens, vivens, ipse confitebitur tibi. Item psalmista simile quiddam habet psalmo XVIII: Dies diei eructat verbum, et nox nocti indicat scientiam. Alibi repetitio ejusdem sermonis pallilogiae obtinet nomen. (0178B)Paronomasia denominatio dicitur, quoties dictio pene similis ponitur in significatione diversa, mutata videlicet littera, vel syllaba, ut in psalmo XXI, juxta Hebraicam veritatem: In te confisi sunt, et non sunt confusi. Et, Philipp. III: Videte malos operarios, videte concisionem; nos autem sumus circumcisio, qui spiritu Deo servimus. Quam Isaias propheta cap. V, figuram elegantissime in sua lingua confecit, ubi ait: Exspectavi ut faceret judicium et ecce iniquitas; et justitiam, et ecce clamor. Hebraice enim judicium dicitur, iniquitas, justitia, clamor, appellatur. Pulchre itaque una vel addita vel mutata littera, sic verborum similitudinem temperavit, ut pro dictione diceret , et pro poneret . (0178C)Schesis onomaton, id est, multitudo nominum conjunctorum diverso sono unam rem significantium, ut Isaiae cap. I: Vae genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis! Item psalmo CV: Peccavimus cum patribus nostris, injuste egimus, iniquitatem fecimus. Paromoen est cum ab eisdem litteris diversa verba sumuntur. Quae nimirum figura, quod ad positionem litterarum pertinet, melius in ea lingua qua scripta est editaque requiretur. Habemus tamen et in nostra translatione, unde demus exemplum; dictum est enim in psalmo CXVII: Benediximus vobis de domo Domini, Deus Dominus et illuxit nobis. Et in psalmo XVII: Ira illius secundum similitudinem serpentis, sicut aspidis surdae, et obturantis aures suas. (0178D)Homoeoteleuton similis terminatio dicitur, figura quoties media et postrema versus sive sententiae simili syllaba finiuntur, ut, Eccli. VI: Melius est videre quod cupias, quam desiderare quod nescias. Et iterum cap. VII: Melius est a sapiente corripi, quam stultorum adulatione decipi. Hac figura poetae et oratores saepe utuntur. Poetae hoc modo: Pervia divisi potuerunt caerula ponti. Oratores vero ita: Beatus Job, Deo soli sibique cognitus in tranquillitate, ad majorem notitiam perducendus, tactus est verbere, ut odorem suarum virium tanto latius spargeret, quantum more aromatum melius ex incensione fragraret. Quo schemate, ipse qui hoc dixit, beatus papa Gregorius, saepissime usus (0179A)fuisse reperitur. Et hujusmodi orationes esse reor, quas Hieronymus concinnas rhetorum declamationes appellat. Homoeoptoton, cum in similes sonos exeunt dicta plurima, quemadmodum habetur psalmo XCVII: Cantate, exsultate, et psallite. Et Ezechielis decimo octavo: Quod si genuerit filium latronem, effundentem sanguinem, et paulo post: In montibus comedentem, et uxorem proximi sui polluentem, egenum et pauperem contristantem, rapientem rapinas, pignus non reddentem, et ad idola levantem oculos suos, abominationem facientem, ad usuram dantem, et amplius accipientem, nunquid vita vivet? Polyptoton est cum diversis casibus variatur oratio, ut, Rom. XI: Quoniam ex ipso, et per ipsum, et (0179B)in ipso sunt omnia, ipsi honor et gloria, in saecula saeculorum. Item psalmo LXVII: Nive dealbabuntur in Selmon, mons Dei. Mons coagulatus, mons pinguis; ut quid suspicamini montes coagulatos? Mons in quo beneplacitum est Deo habitare in eo. (0180A)Hirmos convenientia dicitur, quando series orationis tenorem suum usque ad ultimum servat, nulla videlicet alia vel causa, vel persona mutata, ut psalmo LIII: Deus, in nomine tuo salvum me fac, et caetera, usque dum ait: Non proposuerunt Deum ante conspectum suum. Orat enim propheta, ut auxilio Domini salvatoris ab hostium insecutione liberetur. Polysyndeton est oratio multis nexa conjunctionibus, ut psalmo XL: Dominus conservet eum, et vivificet eum, et beatum faciat eum, et emundet in terra animam ejus, et non tradat eum in manus inimicorum ejus. Dialyton vel Asyndeton est figura superiori contraria, carens conjunctionibus, ut psalmo LXV: Jubilate (0180B)Deo, omnis terra, psalmum dicite nomini ejus. Date gloriam laudi ejus. Dicite Deo: Quam terribilia sunt opera tua, Domine. Sic autem habentur septemdecim schemata divinae Scripturae. PARS SECUNDA.--DE TROPIS. (0179B)Tropus est dictio translata a propria significatione ad non propriam similitudinem, ornatus necessitatis ve causa. Sunt autem τρόποι, qui Latine modi vel (0179C)mores interpretari possunt, numero tredecim, videlicet: 1. metaphora; 2. katachresis; 3. metalepsis, 4. metonymia; 5. antonomasia; 6. epitheton; 7. synecdoche; 8. onomatopoeia; 9. periphrasis; 10 hyperbaton (species sunt quinque: Hysterologia, anastrophe, parenthesis, tmesis, synchysis ); 11. hyperbole; 12. allegoria (species sunt septem: Eironeia, antiphrasis, aenigma, charientismos, paroemia, sarkasmos, asteismos ); 13. homoeosis (species sunt tres: Eikon, parabole, paradeigma ). 1. De metaphora. Metaphora est rerum verborumque translatio. Haec fit modis quatuor: 1º ab animali ad animal: 2º ab inanimali ad inanimal: 3º ab animali ad inanimal: 4º ab inanimali ad animal. Ergo: (0179D)1º Ab animali ad animal ita fit, ut psalmo II: Quare fremuerunt gentes? Et: Dominus qui eripuit me de ore leonis, et de manu ursi. Item psalmo CXXXVIII: Si sumpsero pennas meas ante lucem. Nam et homines et bestiae et volucres animam habent. 2º Ab inanimali ad inanimal, ut Zachariae undecimo: Aperi, Libane, portas tuas. Item psalmo VIII: Qui perambulat semitas maris. Translatio est enim a civitate ad montem, et a terra ad mare, quorum nullum animam habet. 3º Ab animali ad inanimal, ut, Amos I: Exsiccatus est vertex Carmeli. Homines enim, non montes, verticem habent. 4º Ab inanimali ad animal, ut, Ezech. XI: Auferam (0180B)a vobis cor lapideum. Non enim lapis, sed populus animam habet. Hic autem tropus et ad Deum fit multifarie. A volucribus, (0180C)ut: Sub umbra alarum tuarum protege me. A feris, ut: Dominus de Sion rugiet. A membris humanis, ut psalmo XVI: Quis mensus est pugillo aquas, et coelos palmo ponderavit? Ab homine interiore, ut, Isai. XL: Inveni David filium Jesse, virum secundum cor meum. A motibus mentis humanae, ut psalmo II: Tunc loquetur ad eos in ira sua. Et, Genes. VI: Poenitet me hominem fecisse. Et, Zachar. VIII: Zelatus sum Sion zelo magno. Et innumera hujusmodi. A rebus insensibilibus, ut, Amos II: Ecce ego stridebo super vos, sicut stridet plaustrum onustum feno. Qui videlicet tropus et in communi locutione usitatissimus est, cum dicimus fluctuare segetes, gemmare vites, floridam juventutem, et lacteam canitiem. 2. De katachresi. (0180D)Katachresis est abusio nominis aut verbi, ad significandam rem quae propria appellatione deficit. Haec autem a metaphora differt, quod illa vocabulum habenti largitur, haec, quia non habet proprium, alieno utitur, ut parricidam dicimus qui occiderit fratrem, et piscinam quae pisces non habet. Haec enim nisi extrinsecus sumerent suum vocabulum, non haberent. Huic simile est illud: Pone vectes in quatuor angulis mensae per singulos pedes, et sextum sagum in fronte tecti duplicis, et ibi confringit cornua arcuum. Et, II Paral. IV: Labium illius erat quasi labium calicis, et repandi lilii. Pedes quippe et frons et cornu et labium, hominum tantum sunt, et animantium, non etiam rerum insensibilium. Quae nomina, si Scriptura praefatis rebus non imposuisset, quod proprium his (0181A)diceret, non haberet. Ad hunc tropum pertinet quod scriptum est, Joan. V: Est autem Hierosolymis probatica piscina; a piscibus enim nomen accepit aqua, quae nequaquam propter pisces, sed ad lavandas (ut ferunt) hostias, collecta est, unde Probatice cognomen sortita est. 3. De metalepsi. Metalepsis est dictio gradatim pergens ad id quod ostendit, et ab eo quod procedit id quod sequitur insinuans, quemadmodum habetur apud Psalmistam: Labores fructuum tuorum manducabis. Labores enim posuit pro his quae laborando acquiruntur bonis. Necnon et illud psalmi CIII: Draco iste quem formasti ad illudendum ei: per draconem diabolus, per diabolum bonus angelus intelligendus est, qualis a Deo (0181B)formatus est. 4. De metonymia. Μετωνυμία est quaedam veluti transnominatio, ab alia significatione ad aliam proximitatem translata. Hujus sunt multae species. Per id quod continet id quod continetur ostendit, per id quod continetur id quod continet, per inventorem id quod inventum est, per inventum inventorem, per efficientem id quod efficitur, per id quod efficitur efficientem. Per id quod continet id quod continetur, ut, Genes. XXIV: Effundens hydriam in canalibus; aut contra, Accipe litteras tuas; neque enim hydria effundebatur, sed quod in ea continebatur; nec litterae in manus, sed charta quae litteras continet assumitur. Et iterum: Dimitte eam, et vadat, et aspicietis. Non enim arca, sed plaustrum (0181C)quo continebatur aqua, vel boves qui ducebant plaustrum, ire poterant. Haec et per efficientem id quod fit, et, e contra, per hoc quod fit efficientem designat. 5. De antonomasia Αντονομασία est significatio vice nominis posita: ex accidentibus, videlicet, propriam significat personam; quae tribus fit modis: ab animo, a corpore, extrinsecus. Ab animo, ut, Isai. XI: Nunquid non tu percussisti superbum? A corpore, ut, I Reg. XVII: Vir spurius altitudinis sex cubitorum et palmo. Ab elatione enim animi diabolus hic intelligitur superbus. A quantitate corporis, Goliath gigas significatur. Extrinsecus quae sumuntur in plures species dividuntur. (0181D)Descendunt enim a genere, ut: Nunquid omnibus vobis dabit filius Isai agrum? A loco, ut: Auctorem seditionis sectae Nazaraeorum. Ab actu, Matth. XXVI: Qui autem tradidit eum, dedit eis signum dicens. Ab eventu, ut, Joan. XIX: Discipulus ille quem diligebat Jesus. Per hunc tropum aliquoties et Dominus ipse demonstratur: a genere, ut, Matth. XXI: Osanna filio David; a loco, ut: Qui sedes super cherubin apparet; ab actu, quemadmodum habetur Job VII: Peccavi, quid faciam tibi, o custos hominum! 6. De epitheto. Ἐπίθετον est praeposita dictio pronomini. Nam antonomasia vicem nominis sustinet, epitheton nunquam est sine nomine, ut, Eccli. XLV: Dilectus Deo et hominibus Moses. Et: Misericors et miserator Dominus. (0182A)Et: Justum Loth oppressum. Fit etiam epitheton modis tribus: ab animo, a corpore, extrinsecus. His duobus tropis aut vituperamus aliquem, vel ostendimus, vel ornamus. 7. De synecdoche. Συνεκδοχὴ est significatio pleni intellectus capax, cum plus minusve pronuntiat; aut enim a parte totum ostendit, ut Joan. I: Verbum caro factum est. Et, Act. XXVII: Eramus vero in nave, universae animae ducentae septuaginta sex. Aut contra, ut, Joan. XIX: Ergo propter Parasceven Judaeorum, quia juxta erat monumentum ubi posuerunt Jesum. 8. De onomatopoeia. Ὀνοματοποιία est nomen de sono factum, ut, I Cor. XIII: Cymbalum tinniens. Et, Isai. LVIII: Quasi (0182B)tuba exalta vocem tuam. Et, Jerem. IV: Canite tuba. Et: Nunquid circumdabis collum equi hinnitum? Et, Isai. LVI: Rugitus leonis. Et, Job IV: Vox leaenae. Et, Isai. LVI: Canes muti non valentes latrare. Ad hunc tropum pertinere quidam existimant sibilos serpentium, porcorum stridores, caeterorumque vocem confusam animantium, quae et ipsa in Scripturis sanctis saepius indita reperitur. 9. De periphrasi. Περίφρασις est circumlocutio, quae fit aut ut brevitatem splendide describat et producat, aut foeditatem circuitu evitet. Splendide producta veritas, ut, II Cor. V: Scimus quoniam si terrestris domus nostra hujus habitationis dissolvatur, quod aedificationem habeamus (0182C)ex Deo, domum non manu factam, aeternam in coelis. Foeditatem circuitu evitans, ut, Rom. I: Nam feminae eorum immutaverunt naturalem usum, in eum usum, qui est contra naturam; similiter autem et masculi, relicto naturali usu, et caetera. 10. De hyperbato. Ὑπέρβατον est transcensio quaedam, verborum ordinem turbans. Hujus species sunt quinque, videlicet: Hysterologia, anastrophe, parenthesis, tmesis, synchysis. De hysterologia. Hysterologia, ὑστερολογία vel ὕστερον πρότερον, est sententia cum ordo verbis mutatur, ut, psalmo XXIII: Hic accipiet benedictionem a Domino, et misericordiam a Deo salutari suo; prius enim Dominus miserando justificare solet impium, (0182D)et sic postea benedicendo coronat justum. De anastrophe. Anastrophe est verborum tantum praeposterus ordo, quemadmodum habetur Job V: Quam ob rem ego deprecabor Dominum, pro ob quam rem. De parenthesi Parenthesis autem est interposita ratiocinatio divisae sententiae. Quemadmodum est et illud Apostoli, Galat. II: Qui enim operatus est Petro (in apostolatu circumcisionis) operatus est et mihi inter gentes. Et cum cognovissent gratiam (quae mihi data est) Jacobus et Cephas et Joannes, dextras dederunt mihi et Barnabae societatis. De tmesi. Tmesis est simplicis verbi sectio, aut unius compositi, una dictione vel pluribus interjectis. Haec species licet in sacra Scriptura facile F. non facile (0183A)inveniatur, tamen habetur in Christiano poeta, ut est: Hiero quem genuit Solymis Davidica proles. Hoc est Jerusalem. De synchysi. Synchysis est hyperbaton ex omni parte confusum. Psalmo LXVII: Si dormiatis inter medios cleros pennae columbae deargentatae, et posteriora dorsi ejus in specie auri. Prius enim hic, ut Augustinus ait, quaerendus est ordo verborum, quomodo finiatur sententia, quae utique pendet, et dicitur Si dormiatis; deinde incertum est utrum hae pennae, an, o vos pennae, ut ad ipsas pennas loqui videatur; utrum ergo verbis quae praecesserunt finiatur ista sententia, ut sit ordo: Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute multa, si dormiatis inter (0183B)medios cleros, o vos pennae columbae deargentatae, an his quae sequuntur, ut ordo sit: Si dormiatis inter medios cleros, pennae columbae deargentatae nive dealbabuntur in Selmon, id est, ipsae pennae dealbabuntur, si dormiatis inter medios cleros, ut illis hoc dicere intelligatur qui speciei domus tanquam spolia dividuntur, id est: Si dormiatis inter medios cleros, o vos qui dividimini speciei domus per manifestationem spiritus ad utilitatem (ut alii quidem detur per spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eumdem spiritum, alii fides, alii genera linguarum, in eodem spiritu, etc.); si ergo vos dormiatis inter medios cleros, tunc pennae columbae deargentatae, nive dealbabuntur in Selmon. Potest et sic intelligi: Si vos pennae columbae deargentatae dormiatis inter medios (0183C)cleros, nive dealbabuntur in Selmon, ut subintelligantur homines, qui per gratiam remissionem accipiunt peccatorum. Unde etiam de ipsa Ecclesia dicitur, Cant. VIII: Quae est ista quae ascendit dealbata? Promissio quippe Dei tenetur per prophetam Isaiam, cap. I, dicentem: Si fuerint peccata vestra tanquam phoeniceum, sicut nivem dealbabo. Potest et sic intelligi, ut in eo quod dictum est, Pennae columbae deargentatae, subaudiatur eritis, ut iste sit sensus: Vos qui tanquam spolia speciei domus dividimini, si dormiatis inter medios cleros, pennae columbae deargentatae eritis, id est, in altiora elevabimini, compagini, tamen Ecclesiae cohaerentes. Nullam quippe aliam melius hic intelligi puto columbam deargentam quam illam de qua dictum est, Cant. VI: Una est columba (0183D)mea. Deargentata est autem, quia divinis eloquiis est erudita: Eloquia namque Domini, alio loco, eloquia casta dicuntur; psalmo XI: Argentum igne examinatum, terra purgatum septuplum. Magnum itaque est bonum dormire inter medios cleros, quos nonnulli duo Testamenta esse voluerunt, ut dormire sit inter duos medios cleros, in eorum Testamentorum auctoritate requiescere, id est, utriusque Testamenti testimoniis acquiescere, ut quando aliquis ex his profertur et probatur, omnis intentio pacifica quiete finiatur. 11. De hyperbole. Hyperbole est dictio fidem excedens, augendi minuendive causa. Augendi, ut, II Reg. I: Aquilis coeli velociores, leonibus fortiores. Minuendi, ut: Terrebit (0184A)te sonitus solii volantis. Et, Thren. IV: Denigrata est super carbonem facies eorum. 12. De allegoria. Allegoria est tropus quo aliud significatur quam dicitur, ut, Joan. IV: Levate oculos vestros, et videte regiones, quia albae sunt jam ad messem. Hoc est, intelligite, quia populi sunt jam parati ad credendum. Hujus species multae sunt, ex quibus eminent septem: Eironeia, antiphrasis, aenigma, charientismos, paroemia, sarkasmos, asteismos. De eironeia. Eironeia est tropus per contrarium quod conatur ostendens, ut: Clamate voce majore, Deus est enim Baal, et forsitan loquitur, aut in diversorio est, aut in itinere, aut dormit, ut excitetur. (0184B)Hanc enim nisi gravitas pronuntiationis adjuverit, confiteri videbitur quod negare contendit. De antiphrasi. Antiphrasis est unius verbi ironia, ut, Matth. XXVI: Amice, ad quid venisti? Inter ironiam et antiphrasin hoc distat, quod ironia pronuntiatione sola indicat quod intelligi vult. Antiphrasis vero, non voce pronuntiantis significat contrarium, sed suis tantum verbis, quorum est origo contraria. De aenigmate. Aenigma est obscura sententia per occultam similitudinem rerum, ut, psalmo LXVII: Pennae columbae deargentatae, et posteriora dorsi ejus in specie auri: cum significet eloquia Scripturae spiritualis divino lumine plena, sensum vero ejus interiorem majori coelestis sapientiae gratia refulgentem; vel certe vitam sanctae Ecclesiae praesentem virtutum (0184C)pennis gaudentem, futuram autem, quae in coelis est, aeterna cum Domino claritate fruituram. De charientismo. Charientismos est tropus quo dura dictu gratius proferuntur, ut, Genes. XXIX: Nonne pro Rachel servivi tibi? quare autem imposuisti mihi? uno enim levissimo impositionis verbo injuriam quam patiebatur gravissimam temperantius loquens significavit. De paroemia. Paroemia est accommodatum rebus temporibusque proverbium, ut, II Pet. II: Canis reversus ad vomitum suum, et, I Reg. X: Num et Saul inter prophetas? Quorum unum, cum quemlibet post actam poenitentiam ad vitia relabi dicimus, altero tunc utimur, cum indoctum quemque officium docendi assumere, vel aliud quid artis, quam non didicit, (0184D)sibimet usurpare viderimus. Hic tropus adeo late patet, ut liber Salomonis, quem nos, secundum Hebraeos, Parabolas dicimus, apud Graecos ex eo nomen Paroemiorum, hoc est, Proverbiorum, acceperit. De sarcasmo. Sarcasmus est plena odio hostilisque irrisio, ut, Matth. XXVII: Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere. Si rex Israel est, descendat nunc de cruce, et credamus ei. De asteismo. Asteismus est tropus multiplex, numerosaeque virtutis: nam ἀστεϊσμὸς putatur quidquid dictum simplicitate rustica caret, et satis faceta urbanitate expolitum est, ut: Utinam abscindantur qui vos conturbant. Notandum sane quod allegoria aliquando factis, aliquando verbis tantummodo fit. (0185A)Factis quidem, ut scriptum est: Quoniam Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, et unum de libera, quae sunt duo Testamenta, ut Apostolus exponit. Verbis autem solummodo, ut, Isai. XI: Egredietur virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet, quo significatur de stirpe David per virginem Mariam Dominum Salvatorum fuisse nasciturum. Aliquando factis simul et verbis una eademque res allegorice significatur: factis quidem, ut Genes. XXXVII: Vendiderunt Joseph Ismaelitis triginta argenteis; verbis vero, ut Zachar. XI: Appenderunt mercedem meam triginta argenteis. Item factis, ut, I Reg. XVI: Erat autem David rufus, et pulcher aspectu, et unxit eum Samuel in medio fratrum suorum; verbis, ut, Cant. IV: Dilectus meus candidus et rubicundus, (0185B)electus ex millibus, quod utrumque mystice significat, mediatorem Dei et hominum, decorum quidem sapientia et virtute, sed sui fuisse sanguinis effusione roseum, eumdemque unctum a Deo Patre oleo laetitiae, prae consortibus suis. Item allegoria verbi, sive operis, aliquando historicam rem, aliquando typicam, aliquando tropologicam, id est, moralem rationem, aliquando anagogen, hoc est, sensum ad superiora ducentem, figurate denuntiat. Per historiam namque historia figuratur, cum factura primorum sex sive septem dierum, totidem saeculi hujus comparatur aetatibus. Per verbum historia, dum hoc quod dicit Jacob patriarcha, Genes. XLIX: Catulus leonis Juda, ad praedam, fili mi, ascendisti, et caetera, de regno ac victoriis David intelligitur. (0185C)Per verbum, spiritualis de Christo, sive Ecclesia, sensus, cum idem sermo patriarchae de dominica passione ac resurrectione fideliter accipitur. Item allegoria facta, tropologicam, hoc est, moralem perfectionem designat, ut, Genes. XXXVII, tunica talaris et polymita quam Jacob patriarcha filio suo Joseph fecit, variarum virtutum gratiam, qua nos Deus Pater usque ad terminum vitae nostrae semper indui praecepit et donat, insinuat. Allegoria verbi eamdem morum perfectionem significat, ut: Sint lumbi vestri praecincti, et lucernae ardentes, et caetera. Allegoria facti, anagogicum, hoc est, ad superiora ducentem sensum exprimit, ut: Septimus ab Adam Enoch translatus est de mundo. Sabbatum futurae beatitudinis, quae post opera bona saeculi hujus, quae sex (0185D)aetatibus peragitur, electis in fine servatur, figurate praesignat. Allegoria verbi, eadem vitae coelestis gaudia demonstrat, ut, Matth. XXIV: Ubicunque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilae, quia ubi mediator Dei et hominum est corpore, ibi nimirum et nunc sublevatae ad coelos animae, et, celebrata gloria resurrectionis, colligentur etiam corpora justorum. Nonnunquam in una eademque re, vel verbo, historia (0186A)simul et mysticus de Christo vel Ecclesia sensus, et tropologia, et anagoge, figuraliter intimatur, ut: templum Domini, juxta historiam, domus quam aedificavit Salomon; juxta allegoriam, corpus dominicum, de quo ait, Joan. II: Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud, sive Ecclesia ejus, cui dicitur: Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos; per tropologiam, quisque fidelium, quibus dicitur, I Cor. III: An nescitis quia corpora vestra templum est Spiritus sancti, qui in vobis est? per anagogen, superni gaudii mansiones, cui aspirabat qui ait: Beati qui habitant in domo tua, Domine, in saeculum saeculi laudabunt te. Simili modo quod dicitur psalmo CXLVII: Lauda, Jerusalem, Dominum, lauda Deum tuum, Sion: quoniam confortavit seras portarum tuarum, benedixit (0186B)filiis tuis in te; de civibus terrenae Jerusalem, de Ecclesia Christi, de anima quoque electa, de patria coelesti, juxta historiam, juxta allegoriam, juxta tropologiam, juxta anagogen, recte potest accipi. Juxta allegoriam de Ecclesia, diximus, sequentes exemplum doctissimi tractatoris Gregorii, qui in libris Moralibus, ea quae de Christo sive Ecclesia per figuram dicta, sive facta interpretabantur, allegoriam proprie nuncupare solebat. 13. De homoeosi. Homoeosis est minus notae rei per similitudinem ejus quae magis nota est demonstratio; hujus species sunt tres, eicon, parabole, paradeigma. De eicon. Eicon est personarum inter se, vel eorum quae personis accidunt, comparatio, ut, Joan. I: (0186C)Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a patre; et, Luc. XX: Neque nubent, neque ducent uxores, neque enim ultra mori poterunt, aequales enim angelis erunt. De parabole. Parabole est rerum genere dissimilium comparatio, ut, Matth. XIII: Simile est regnum coelorum grano sinapis; et, Joan. III: Sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filium hominis. De paradeigmate. Paradeigma est praepositio, sive enarratio exempli exhortantis aut deterrentis. Exhortantis, ut, Jac. V: Elias homo erat similis nobis, passibilis, et orationem oravit ut non plueret super terram, et non pluit annis tribus, et mensibus sex; et, Matth. VI: Respicite volatilia coeli, quoniam (0186D)non serunt, neque metunt, neque congregant in horrea, et pater vester coelestis pascit illa. Deterrentis, ut, Matth. XXIV: Illa hora qui fuerit in tecto, et vasa ejus in domo, non descendat tollere illa; et qui in agro, similiter non redeat retro. Memores estote uxoris Loth. Et sic habentur tredecim generales tropi sacrae Scripturae.
|
Carmina I A M B I C I I Tranquillam neptem bimestrem alloquitur. IN OBITU LUCII FILII.
|
PIUS PP. X EPISTOLA Dilecte fili, salutem et Apostolicam benedictionem. Quum propediem, ut accepimus, sollemnem Ordinis conventum habituri sitis, hac utimur occasione libenter, tibi tuisque omnibus paternam Nostram significandi voluntatem ; quamquam eam vobis probe perspectam putamus. Namque his miseris Galliae temporibus, quum bellum in Ecclesiam tam atrox geritur, opus esse intelligimus, ut ad aures bonorum pro iustitia et veritate certantium, crebro Summi Ducis sonet vox, quae ipsorum sive approbando sive admonendo, contentionem exacuat. Quare vos, qui, uti peculiarem in modum bene estis de civibus vestris meriti, ita praecipuos quosdam ab inimica vi iamdudum toleratis impetus, magnis erectisque animis iubemus esse, rationemque instituti vestri, quantum per has rerum asperitates licet, retinere. Omnino nolimus, apud vos ceterosque vestri similes, quorum religiosum munus est erudire adulescentulos, ea quam pervulgari audimus, quidquam valeat opinio, institutioni puerili primas vobis dandas esse, religiosae professioni secundas; idque aetatis huius ingenio et necessitatibus postulari. Etsi enim his tantis malis, quae premunt, quoad potest, medendum est, proptereaque in multis rebus cedendum tempori, non eatenus tamen descendendum, ut de sanctissimorum institutorum dignitate atque adeo de ipso doctrinae sacrae patrimonio quid decedat. Itaque in vestra causa illud maneat, religiosae vitae genus longe communi vitae praestare; atque, si magno obstricti estis erga proximos officio docendi, multo maiora esse vincula, quibus Deo obligamini. Ceterum liquet, ideo vos usque adhuc magistros educatoresque iuventutis extitisse eximios (adeo ut vel publice amplissimis laudibus ornaremini), quia tales Ordinis vestri disciplina conformant ac finxerit. — Quam quidem colite et diligite, ut facitis, summa erga antistites vestros fide studioque, summe inter vos coniuncti; quod autem reliquum est, conscientiae officii obsequimini, freti Deo. Divinae auspicem opis, itemque peculiaris Nostrae benevolentiae testem, tibi, dilecte fili, et sodalibus tuis universis Apostolicam benedictionem peramanter in Domino impertimus. Datum Romae apud S. Petrum, die XXIII Aprilis MDCCCCV, Pontificatus Nostri anno secundo. PIUS PP. X
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 50 "AuInHiA.MeInGe 50 Auctor incertus (Hilarius Arelatensis?) Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" Metrum in Genesim Metrum in Genesim
|
"SerIv.EpEtDi4 139 Sergius IV Parisiis J. P. Migne 1853 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin I." - I. Sergius IV Andreae episcopo Parentino possessionem paroeciae Ruviniensis castellorumque... - II. Sergii IV, papae litterae, quibus Vediano cuidam castrum Scuriense... - III. Sergius IV confirmat fundationem parochialis ecclesiae Sancti Michaelis apud... - IV Sergius IV papa confirmat bona omnia ad Cuxanense monasterium... - V. Sergii papae IV privilegium pro monasterio Rivipullensi. (Anno 1011.) COCQUELINES... - VI. Sergius IV papa confirmat fundationem monasterii S. Petri Feniliotensis... - VII. Sergii IV papae privilegium pro monasterio Canigonensi. (Anno 1011.) COCQUELIN.... - VIII. Sergius IV papa monasterium Arulense sub protectione sedis apostolicae... - IX. Privilegium Sergii IV papae pro monasterio Montis Maioris. (Anno... - X. Sergius IV papa Amalricum Aquensem archiepiscopum ob Vexatum Montis... - XI. Sergius IV papa Gratiano abbati et omnibus habitantibus in... - XII. Sergius IV Ecclesiae Bambergensi privilegia tribuit. (Anno 1009-1012.) Vide... - XIII. Sergius IV monasterii S. Vincentii Vulturnensis possessiones et privilegia... - XIV. Sergii IV papae privilegium pro monasterio Bellilocensi. (Anno 1012.) ... - XV. Sergii IV papae privilegium pro monasterio Bellilocensi. (Anno 1012.) ... - XVI. Sergius IV Michaelis archiepiscopi Salernitani iura metropolitana confirmat. (Anno... Sergius IV Andreae episcopo Parentino possessionem paroeciae Ruviniensis castellorumque duorum asserit. (Anno 1010.) UGHELLI, Italia sacra, V, 402. SERGIUS Episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri ANDREAE episcopo sanctae Parentinae Ecclesiae, pro te et tuis successoribus in perpetuum. Congruum valde namque est ut ea quae a praedecessoribus nostris secundum sanctorum instituta canonum seu legum concessa sive confirmata sunt a nobis corroborentur, et firmiter corrigantur, ne post longa annorum curricula, instigante diabolo, aliquis contra sanctam matrem Ecclesiam insurgere et contra hanc nostram confirmationem conetur. Quapropter quod notum nobis pluries fecisti quod Joannes Aquileien. patriarcha olim invasisset Ruvinii parochiam, ubi quondam episcopatus dicitur fuisse, nec non duo castella cum quadam valle tempore praedecessoris nostri Sylvestri, atque privilegium, quod ab ipso accepisti, ostendere curasti nobis. In quo etiam quomodo ter vocatus fuisset, et qualiter ipsam trinam citationem pro nihilo duxisset, reperitur, atque quomodo ipse Sylvester piae memoriae Romanae Ecclesiae praesul deprecasset Henricum, qui eo tempore ducatum tenebat Bainariorum, ut supradictum patriarcham moneret ut ab infestatione sanctae Parentinae Ecclesiae recederet. Quod memoratus Henricus facere non potuit, eumque ad se vocare fecit, sed tempore distulit. Unde ipse Sylvester papa piae memoriae protestatus est canonum libros atque legum, in quibus praesentes capitulos reperit, hoc est in octuagesimo septimo titulo Africani concilii: « Placet ut quicunque episcopi plebes quas ad suam cathedr. existimant pertinere, non ita repetant ut causas suas judicantibus episcopis agant, sed alio remittere meruerint, sive volentibus sine non volentibus plebibus detrimentum patiantur. » Ex mundana etiam lege hoc recte facere posse cognovit. Nam cum de hoc Justinianus imperator in octavo libro Institutionum: « Si quis ausus propriam rem occupavit: si sua est, amittat; si aliena, ipsam aestimationem rei reddat. » Idcirco tanta auctoritate sanctorum Patrum atque legum suffultus, privilegium tibi facere praecepit, et eum paterne valere commendavit. Hoc ego cognoscens, supradicta loca, id est Ruvini parochia, et duo castella, et vallis, privilegii paginam tibi, et, sicut Sylvester praedecessor noster confirmavit, confirmo, atque in aeternum valere praecipio. Quod si aliquis patriarcha, aut episcopus, vel quaelibet magna parvaque persona contraire, vel tuos successores ultra de supradictis locis aliquam inconsuetudinem facere praesumpserit, sit fossus gladio mei anathematis, et, nisi cito resipuerit, cum Juda Domini mei traditore perpetualiter gemat. Scriptum per manus Benedicti gratia Dei notarii regionarii et scrinarii S. Romanae Ecclesiae, mense Martio ind. octava. Bene valete. II. Sergii IV, papae litterae, quibus Vediano cuidam castrum Scuriense titulo emphyteusis concedit. (Anno 1010.) MURATORI, Antiq. Ital., I, 941. SERGIUS episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio VEDIANO, Scuriensis castri domino, salutem et apostolicam benedictionem. Manifestum est castrum quod Scuria dicitur temporibus beatae memoriae praedecessoris nostri papae Silvestri, ut etiam nunc vestra relatione comperimus, regia munificentia quondam per manus ejusdem beato Petro fuisse collatum, et a te nunc per innovationem sub censu annuo decem solidorum Raimundensis monetae oblatum. Nos itaque, eamdem suscipientes oblationem, quoniam id esse tuae voluntatis agnovimus, tibi a manu beatitudinis nostrae cum magna devotione suscipienti, et omni posteritati tuae castrum Scuriae cum omnibus pertinenciis et possessionibus ejus in perpetuum habere concedimus, et idem protectione sedis apostolicae communimus. Statuimus enim ut nulli omnino ecclesiasticae saecularive personae facultas sit idem castrum minuere, infestare vel suis usibus vindicare, sed quietum tibi, sicut a nobis concessum est, et integrum conservetur. Si qua igitur ecclesiastica saecularisve persona temere, quod absit! adversus ista praesumpserit, secundo tertiove commonita si non satisfactione congrua emendaverit, honoris et officii sui periculum patiatur, aut excommunicationis ultione plectatur. Qui vero conservator exstiterit, omnipotentis Dei et apostolorum ejus Petri et Pauli gratiam misericorditer consequatur. Ego Sergius catholicae Ecclesiae episcopus. Datum Laterani per manum Gregorii sanctae Romanae Ecclesiae cardinalis presbyteri, III Kalendas Aprilis, Dominicae Incarnationis anno millesimo decimo, indictione VIII. III. Sergius IV confirmat fundationem parochialis ecclesiae Sancti Michaelis apud Nonantulanum caenobium in agro Mutinensi, factam a Rodulpho ejusdem caenobii abbate. (Anno 1011.) MURATORI, Antiq. Ital., V, 341. SERGIUS episcopus, servus servorum Dei. Apostolatus nostri est proprium, quoties si qua sancta Ecclesia adjutorii aliquid seu corroborationis ab eo poposcerit, toties cum omni alacritate sese impetrasse congaudeat. Et ne aliqua improborum calliditas, sive adversariorum sanctae Ecclesiae astutia in posterum eidem addere praesumat calumniam, non solum dictis, sed etiam scriptis, quidquid a nobis sibi concessum fuerit, in perpetuum confirmare dignum duximus. Quapropter notum fore volumus omnibus Christianis fidelibus qualiter Rodulfus venerabilis abbas ecclesiae sanctae Nonantulensis, una cum omni congregatione fratrum seniorum monachorum, nutu divino et instigatione Spiritus sancti, qui mentes, quas repleverit, ad omnipotentis Dei obsequium, ejusdemque Sponsae, scilicet sanctae Ecclesiae, ineffabiliter accendit, praedicatione quoque fidelium praedictorum fratrum coegit habitatores atque agri cultores jam praefatae abbatiae nostrae . . . . . paroechiae decimas Deo dare, qui hactenus usque rerum suarum decimas Deo minime tribuebant: Q. . . . . mum scelus arbitrabantur, eo quod in Veteri ac Novo Testamento praecep. . . . . . meminerant non solum. . . . . Deo conferre decimas dierum. Ad quorum exhortationes, venerabilis videlicet abbatis et praedictae congregationis, omnes unanimiter sua corda inclinantes, contrito corde decimas Deo per annos singulos de omnibus quae possessuri erant, offerre voverunt, atque obnixe petierunt ut praedictas decimas, quas libenter Deo reddere dis. . . . . bant, ne in futuro laicis hominibus in beneficio darentur, nostro apostolico interdicerent praecepto. Propter hoc autem jam fatus abbas una cum consilio fratrum, nostram deprecatus est magnificentiam, ut constitueret de jam dictis decimis nostro largimine unam canonicam, suae etiam abbatiae subjectam in qua clerici diurnis ac nocturnis horis Domino, et ibidem convenienti populo sollicite divina exhiberent obsequia. Hae autem sunt fines decimarum illius praefatae canonicae: a Claudia Strata usque ad Porciolam: a Mucia vero usque ad Panarium flumen, et ultra quidquid et quantum a praedicti fluminis vill. . . . . . seu a Nonantulae habitatoribus laboratur. Et quidquid clerici in praefata canonica Deo communiter militantes juste acquirere poterunt. Nos vero precibus illius annuimus, quod cognovimus juste peti, . . . . denique constituta est in honore Sancti Michaelis canonica, ordinati sunt clerici archipresbyter . . . . . . . . lis, cui etiam archipresbytero hanc potestatem concessimus ut de criminalibus culpis ipse judicium indicat poenitentibus. Attamen, si necessitas incubuerit, ab aliquo episcopo expetat judicium, ne desideranti animae poenitentiam interim negare videatur. Eidemque vero archipresbytero cura sit pro omnibus, in divinis videlicet officiis, in luminariis, in architectis, in hospitibus, in decimis et in oblationibus dividendis inter caeteros, sic qualiter se recognoscat Deo redditurum rationem in die judicii; eique concessa est decima unius villae, quae dicitur Salicetus, ante alios propter curam sollicitudinis. Statuentes apostolica auctoritate ut quicunque hanc ordinationem, quam Deo auxiliante pro salute animarum fidelium ordinare jussimus, et ut ab errore pristino liberarentur, ampliare, vel observare studuerit, nostra solidetur benedictione. Qui autem, quod non optamus, violare tentaverit, aut consilium violandi dedederit, aut a subjectione sancti monasterii canonicam subtrahere cupiverit, seu laicis decimam in beneficio dare voluerit, anathematis vinculo feriatur. Quod ut verius credatur, diligentiusque ab omnibus observetur, hoc decretum nostro cancellario scribere praecepimus, nostrisque litteris, ut superius praelibavimus, ac impressione nostri sigilli corroboravimus. Et praefato abbati Rodulfo atque omnibus fratribus in hoc decreto unanimiter facto scribere praecepimus. Bene valete. + Datum per manum Petri episcopi sanctae Praenestinae Ecclesiae, et bibliothecarii sacri palatii, anno Domini millesimo undecimo, VI Kalendas Junii, indictione IX. Rodulfus abbas jussione apostolicae sedis in hoc decreto manu propria subscripsi. Ego Frogerius prior manu mea subscripsi. Laurentius presbyter et monachus manu mea subscripsi. Gulferius monachus manu mea subscripsi. Gregorius presbyter et monachus manu mea subscripsi. Liuzo monachus subscripsi. IV Sergius IV papa confirmat bona omnia ad Cuxanense monasterium pertinentia. (Anno 1011.) COCQUELINES, Bullar. ampl. Collect., I, 310. SERGIUS episcopus, servus servorum Dei, OLIVAE religioso abbati Sancti Michaelis archangeli, Sanctique Germani confessoris Christi, quod est situm in valle Confluente juxta fluvium Literani, in locum quem vocant Cuxanus, tibi tecumque manentibus, et per te tuis illorumque successoribus, salus et pax, et apostolica benedictio quoad nundus permanet. Amen. Cum constet Dominum Deum nostrum honorem sanctae universalis Ecclesiae incessanter a propagatoribus beatae fidei augmentare, necesse est ab illo totius jure regiminis eis concedere censura justi moderaminis liberalitatem, malorumque procul ab ea pellere pervasionem. Quocirca quoniam convenit apostolicae pietati benigna petentibus succurrere compassione, ideo nos tuis justis (etenim sicut sunt nobis adjudicatae, nam juste fiunt) annuentes precibus, omnes proprietates sive possessiones ipsius loci, fines vel limites cum adjacentiis praecipuorum praediorum, cum omnibus ecclesiis, parochiis, villis, fundis casis, casalibus, terris, campis, pratis, pascuis, silvis, garricis, areis, torculariis, aquis, aquarum ductibus, viis, molendinis, molendinariis cum suis caput aquis, et suis piscatoriis, cultum et incultum, et quaecunque gloriosissimus archangelus Michael ex collationibus fidelium in coenobio Coxiano retinere videtur, nostro confirmamus privilegio. Concedimus itaque praedicto monasterio, quod in circuitu ejus habetur, alaudem cum finibus et suis terminis ex latere uno pergentem per summitatem Serrae de Bovaria ad Jovum de Clerano, et ad montem qui dicitur Lavarias, et per Lavarias usque in Flamidinum, et inde itur in locum vocitatum Stella, et usque in summitatem montis Canigonis; et a meridiana fronte montis Canigonis descendit per Serram pogii Aquiloni ad rupem vulgo nuncupatum Cherum Clerinti, et descendit per summitatem Serrae usque ad pogium Parabarii, et usque in rivum Merdarium, et deducitur usque in fluvium Tede; et a septentrionali parte venitur in strata publica quam dicunt Duas Sorores, et per ipsa via publica usque in Literanum, et inde sub Sancto Felice tenditur usque in alaudem Sanctae Mariae, et terminatur in Petrafixa. Deinde tenditur per ipsa comella, ubi rupes magna, in qua ob dignoscendum terminum ipsius alaudis a bonae memoriae Seniofredo comite crux excisa est. Et exinde itur in Bovaria subteriore, et per summitatem usque in Bovaria superiore. Alaudem itaque Tauriniani cum ecclesia Sancti Fructuosi cum decimis et primitiis, et villam cum omnibus rebus ad se pertinentibus. Simili modo villam Clerani cum ecclesia Sancti Martini, cum decimis et primitiis, et alaudem cum finibus et terminis. Itemque alaudem Avallaneti, et alaudem de Arboca, cum finibus et terminis suis, et vallem Leche cum ecclesia Sancti Salvatoris cum decimis et primitiis. Quae vallis terminatur de uno latere in ipsa Portella, de alio in supra scripta Stella, de tertio in monte Stabello, de quarta in monte Caprario, de quinta in Cabum convivium, de sexta in montem Cogollem, de septima in villa Senarii. Hanc denique vallem his terminationibus introclusam juxta definitionem Seniofredi comitis quondam, et praeceptionem Leutharii regis, ac restaurationem filii nostri Wifredi comitis absque ullius inquietudine vobis concedimus. Villam insuper Curtis cum finibus, et terminis suis, et alaudem de Foliolus, quem vobis commutavit comes Guifredus praescriptus cum omnibus rebus quae inibi possidere erat solitus, scilicet cum fevo, et cum silvis ad eamdem villam pertinentibus, et alium alaudem quem in eadem villa, et in ejus fines et terminos habetis. Itemque ecclesiam Sancti Vincentii, et alodem ipsius loci, cum finibus et terminis suis, et alodem Verneti. Quodcunque autem habet in eadem valle per plurima loca simili modo constituimus; id est, alodem de Foliano, et alodem de Bonohomine, quem vobis contulit per scripturae seriem, et in villa Pini, et in villa Mentedo, et in aliis pluribus locis, et villa Ciresago, atque in villa Arriano, quantum Seniofredus comes ibidem habuit per qualicunque voce, vel caeteri homines contulerunt eidem monasterio, et alodem de Canolia, atque villam Castellani cum duabus ecclesiis ibidem fundatis, scilicet Sancti Andreae, ac Beatae semper virginis Mariae, cum decimis et primitiis et alodibus ad easdem ecclesias pertinentibus. Eadem itaque villa habet affrontationes sive terminos de una parte in Petrafixa, quae sita est in terminio de villa Mollegio, de alia parte in arca de Casalono, et vadit per comam qua pergitur ad flumen Ted de tertia parte in ipsos casales de Mengono, de quarta terminum de Canova vel Petrafixa, et inde usque in flumen Ted. Et ultra ipsum flumen, quantum tenebat Seniofredus comes, in die obitus sui villam Torrentis cum finibus et terminis suis, villam Insulae pari modo, villare et casalonos, cum suis limitibus, alodem de Molegio et de valle Mosset. Item in Planicolos, et Stagnilios, et in Terradas, et in Marceval, et in Erbocolo, et in ecclesia sanctae Eulaliae portionem quam habere debetis, et in decimis, primitiis, ad eamdem pertinentibus. Villam Taresagi integram cum ecclesia ibidem sita cum decimis, primitiis et omnibus rebus eidem pertinentibus. Alodem de villa Ropidaria, et alodem quod vocant Wlcraria. Et in eadem valle Confluente, in valle Secundiano et in villa Ortos et Juliolos, et in Flacano, et in Sodanias, et Marazanos, et in Porcinianos, et in Agnes, et in Eune, in Evulo, et in Oreliano, et in Cirlano, et in Tubiro, et in Vetesano villa Canabellas, et Erola, et Planos, et Caprilios, et Tovegal cum ecclesia Sancti Adriani cum decimis et primitiis ad eam pertinentibus: villam Talantii cum ecclesia Sancti Stephani cum decimis et primitiis suis. Mozunculas et uncinias, alodem Exalatam cum Sancti Petri ecclesia, villare Intervallos, villam Tobes, et villam Aquas, et villam Pratis, vallem Balagarii cum finibus et terminis suis, ecclesiam Sancti Thomae cum suis alodibus, et cum decimis, et primitiis ad eam pertinentibus, villam vocitatam Lar cum ecclesia Sancti Andreae cum decimis et primitiis, et alodem cum terminis et limitibus. In villa Saltone ecclesiam Sancti Mauritii, cum decimis et primitiis eidem pertinentibus. Et in eadem villa alodem et locum quem vocant Algionem, silvam, et pascua pecoribus apta, ecclesiam Sancti Petri quem dicunt Inforcats, cum decimis et primitiis suis et villare Rivofrigido cum silvis et pecorum pascuis. Villam Lacunam, cum ecclesia Sancti Vincentii cum decimis et primitiis et omnibus rebus ad ecclesiam seu ad villam pertinentibus, cum terminis et finibus. Ecclesiam Sancti Valentini cum decimis et primitiis, quae sita est in villa Sponda, Alodem de Angulos cum mercati teloneo, cum villulis, et villarunculis, et vallem Ursariam. Hi autem sunt termini de Angulos: De una parte in rivo vel in villa Furmicaria, de alia in villa quae vocant Crucem, vel in summitate montis quem vocant Scalibatum, et per summitatem ipsius montis itur in villam Quilianum, et inde pervenitur usque in Melum; de tertia vero parte in campo raso; de quarta in campo regis, vel in pugio Elperico. Item villarunculum quem vocant Odelonem de Chero ramatum. In comitatu vero Cerdaniensi, Vil-Vulcariam, et in Avizuno, et in Odelone, et in Egat, et in Turba, et in Ernas, et in Alcone, et in Salagosa, et in Bajande, et in Estavar, et in Gurguja superiore, et in villare Nervice, et in curte Floridio, et in Edors, et in Unozes, et in Callegas, et in villam Ixi, et in villam Lubinti, et in eodem comitatu villam Eragolisam cum ecclesia Sancti Jacobi, cum decimis et primitiis, et omnibus rebus ad se pertinentibus, alodem de Eucig, et de Lora et in Araone, et in Exenegia, et in villa Sancti Martini, et Ysavals, et in Sancta Eulalia, et in valle Cheirol. Item in Palleriolos parochia Sancti Thomae, quae est in Ventajola, cum decimis et primitiis; et in eadem villa alodem villam Vulvirri cum ecclesia Sanctae Caeciliae cum decimis et primitiis; et ejusdem villae alodem cum servis et ancillis, et omnibus rebus ad eumdem locum pertinentibus, cum terminis et finibus tam ecclesia quam alodes; ecclesiam Sanctae Eugeniae cum decimis et primitiis, et cum alode de Sagano; alodem in villa Albi, et vineas in termino de Isogal. Et in villa Curtes, et in Juncarias, et in Cerconeda, et in Aranfer. Alodem in villa Palazold, et in Anauga, et Oloja, et in Palazio, et in villa Coma, et in villa Borco, et in Chrxanos, et in Estol, in villa Adacio. In ecclesia Sancti Laurentii partem quam dedit Wisadus et nepos ejus Willelmus: alodem in villa Senovastre; villam Brrizellam cum finibus et terminis suis; in villa Pratis, alodem, villam Oruc, et villam Rivi, cum finibus et terminis et adjacentiis suis; ecclesiam de villa Tarteria cum decimis et primitiis suis. Ecclesiam Sancti Andreae in villa Batturga, et ibidem alodem. In villa Telone ecclesiam Sancti Vincentii quae sita est in pujo cum alode suo, et in eadem villa alodem alium. Et in valle Baritana, in villa Monteliano alodem cum ejus finibus et adjacentiis; et in villa Bar alodem cum ejus finibus in plurimis locis; et in comitatu Urgellitano, in villa Cabrils alodem qui fuit de Undiscolo monacho. Quaecunque autem habet idem coenobium in praedictis comitatibus seu locis, statuimus atque decernimus jure perpetuo possidenda, et absque ullius inquietudine tenenda. In comitatu vero Cerdaniae villam quam vocant Rivolorto, cum finibus et terminis suis; similiter villam de Montenigro cum ecclesia Sancti Stephani cum decimis et primitiis suis; sed et in comitatu Bergitano villam Spiojiolam cum ecclesia Sancti Clementis, cum decimis et primitiis et omnibus ad se pertinentibus rebus, et alodem de Cleirano, atque in Petra furno, et in Herenna, et in Viver de Castraserras alodem qui fuit de Onia monacho; et in Wardia alodem et ecclesiam Sanctae Mariae cum suis rebus, et alaudem in villa Crosilios; item in valle Confluente, in villa Astoer, et in Aspicano, et in Penedes alodem. In villa Fenestret, et in Saorla, et in Vincano, et in Vilella, et in Rigerdano, et in Vallils, et in Arenianes, et in Ghuvianas, in his omnibus alodes, et villare Erzillano alodem qui fuit de Durando presbytero, vallem Stabiam, cum ecclesia Sancti Andreae cum decimis et primitiis suis: in eadem valle villas cum terminis et finibus, silvis et montibus; item Vallem Magnam cum ecclesia Sancti Vincentii cum decimis et primitiis, cum terminis et finibus, silvis et collibus ad eamdem vallem pertinentibus: Alodem de Bula cum terminis et finibus, et alodem de Insula seu de Ragollella atque de Nisiago et de villa Milliarios, et de Sancto Felice superiore, seu de Sancto Felice subteriore: item alodem de Valletorta, et de Locas et de Curbaria. Et in locum quem vocant Insulas, terras et vineas; et alodem de Valleventosa; et in pugio Buscano, et in valle Asperi alodem de Vernedas, et in Molledil, et alodem de Crodos, et de Salvaticos, et de villa Paladolo: et in comitatu Rosselionensi in villa Tiviro alodem cum finibus et terminis, et alodem de fonte Centuria, et de Reliano, et in villare Milano alodem qui fuit de Bonisilio; itemque alodem Basoni cum ecclesia Sancti Vincentii cum decimis et primitiis cunctisque rebus ad se pertinentibus, cum finibus et terminis suis, et alodem de Caucanet, alodem de Petra-Calce cum terminis et adjacentiis suis, et in villa Turilias, et in Sancto Laurentio, et in Judegas, et in Caldarios et alodem da Berchal: item in comitatu Feniolitensi, in valle Sauriniani villam quam nuncupant Valletam ad integrum cum finibus et adjacentiis suis, cum ecclesia Sancti Michaelis et ecclesia Sancti Petri, quae est in Tabernullas cum suo alode, et alios alodes in eadem villa, itemque ecclesiam Sanctae Felicitatis, quae sita est in Castellione cum suis alodibus, in villa Favarios, et in Regulella, et in Tiriliano, et in Cassanias, et in Pleucios: alodem etiam de villa Saccaria, et de Palmas, et de Campo Ursino, et de Petralas, et de Curbones et de Uxone, et de Coma-Calida, et Porcilianos, et de villa Pratis, et de Pricilianos, et de Cabannas, et de Virano. Et in valle Sanctae Mariae alodem, sed et vallem Sanctae Crucis, et archangeli Michaelis, et beati Joannis quae sita est in valle Alba, cum decimis et primitiis; sed et omnibus rebus ad eam pertinentibus. Castrum etiam Sancti Laurentii cum eadem Ecclesia, sed et cuncta ad eamdem vallem pertinentia: alodem de villa Attendido, et in Chonosolo, et in Buliaco, et in Conredo; et in comitatu Redensi in villa Brevazello alodem. In comitatu Tolosano ecclesiam Sanctae Mariae quae sita est inter duas aquas, cum decimis et primitiis et cum omnibus alodibus ad eamdem ecclesiam pertinentibus, cum aquis et piscatoriis et vernetis; alodem de Algares subteriores, et in Algares superiores medietatem ecclesiae Sancti Juliani, et medietatem de omnibus quae ad eam pertinent, et alodem, et boscos: et in villa Texonarias ecclesiam Sancti Martini cum decimis et primitiis cunctisque rebus ad eam pertinentibus, sed alodem et boscos, et alodem de Cortevillica, et in villare Fagia alodem, et in villa Bexano alodem et molendinum, et in Artennago ecclesiam Sancti Quintini cum decimis et primitiis, et alodem in eodem loco, et in Ambliago alodem et molendinum cum caput aquis et piscatoriis, et in Viliago alodem et molendinum, et in Miliarias ecclesiam Sancti Saturnini cum omnibus rebus ad eam pertinentibus, et ibidem alodem: Et in provincia Narbonensi alodem de villare Aldrado: Et in comitatu Bisuldunensi villam Centens cum finibus et terminis suis, et alodem de Maliano, et ecclesiam Sancti Michaelis de Ortomadario cum decimis et primitiis et cum eamdem villam, et in Cantens alodem, qui fuit Odonis, et alodem de Maneval, et alodem de Monte Canuto, et de Sallellas, et in comitatu Impurdano, alodem de Castellione, et ecclesiam de Fluviano cum suis terminis et pertinentiis: in comitatu Barchinonensi in Lanaria alodem qui fuit de Abbarich, et in eadem civitate alodem terras et vineas; Et in Orta, et in Romanet, et in Fenestrellas alodes; et in Balneolos alodem; in comitatu Vallensi, in Mogoda, et in Galleches, et in Tenes, et in Olineto, et in Palaciolo, et in Petrafitta, et in Aspicell alodes; Et in civitate Minorissa alodes qui fuerunt Audesindi monachi. Et in comitatu Ausonae alodem de villare Pauli, qui est juxta Castrum Salliforas, et alodes de Cheros: et in Sancto Hyppolito in villa Palazol alodem. Haec igitur quaecunque diximus vel quae non diximus praedia, villas scilicet, ecclesias, parochias, fundos, casas, casales, terras cultas et incultas, campos, sylvas, vineas, prata, pecorum pascua, areas, torcularia, aquas, aquarum ductus, vias molendinos, molendinares cum suis caput aquis, et piscatoriis, et cum salinis, et clibanis piceis, omnia acquisita vel acquirenda ad Sancti Michaelis coenobium in valle Confluenti situm, pertinentia cum servos et mancipia, auctoritate illi servatur apostolica a nobis. Statuimus autem ut, quando abbas ipsius monasterii obierit, neque a regibus, neque a comitibus, neque a qualicunque persona, cupiditatis pecuniae causa, neque pro qualicunque favoris inani gloria ibidem constituantur abbates, sed a cunctis ibidem degentibus servis Dei secundum Deum juxta Benedicti patris regulam eligantur abbates. Damus quoque licentiam ipsius loci abbatibus ubicunque vel a qualibuscunque voluerint episcopis suos clericos ordinandi, et a qualicunque sede eis placuerit chrisma accipiendi; et ut a nullo episcopo, nec ab illo cujus situm est, nec ab alio possit excommunicari, vel aliqua ad eumdem monasterium pertinens ecclesia. Statuimus etiam ut quis poenitens, a liminibus exclusus ecclesiae, quandiu ibi steterit, habeat licentiam introeundi, et omne divinum officium audiendi. Concedimus quoque abbati vel monachis, et omnibus clericis ad monasterium pertinentibus, licentiam, nisi voluerint spontanee vel rogati, ad synodum non eundi. Confirmamus igitur et stabilimus amodo ut nullus rex, nullus princeps, nullus marchio, nullus comes, nullus judex, nullus episcopus, nec ulla magna parvaque persona aliquam vim vel invasionem in eodem coenobio aut in suis pertinentiis facere praesumat. Pro quo et tuo divini judicii obtestatione, et anathematis interdictione promulgantes decernimus ut non audeat aliqua persona vel praesumat contra hoc nostrum privilegium in aliquibus agere injuste, neque quis illud tentet frangere. Si quis autem, quod non credimus, parvi pendens privilegium nostrum tentaverit, de parte Dei omnipotentis sanctique ejus apostoli Petri, et nostra, qui ejus fungimur vice, perpetuis, nisi resipuerit, anathematis vinculis obligamus. Si quis autem sancti coenobii hujus adjutor existens, illum in quo potuerit elegerit, ditaverit et amaverit, hic Dei omnipotentis interventu apostolica repletus benedictione crescere se gaudeat in virtutem de virtute. Scriptum per manum Benedicti notarii regionarii et scriniarii sanctae Romanae Ecclesiae, in mense Novembri, indictione decima. Bene valete. V. Sergii papae IV privilegium pro monasterio Rivipullensi. (Anno 1011.) COCQUELINES, Bullar. ampl. Collect., I, 312 . SERGIUS episcopus, servus servorum Dei, OLIVAE religioso abbati Sanctae Mariae dominae nostrae monasterii quod situm est in comitatu Ausonae in valle Rivipollensis inter duo flumina, tibi tecumque manentibus, et per te tuis illorumque successoribus, salus, et pax, et apostolica benedictio, quoad mundus permaneat. Amen. Cum constet Dominum Deum nostrum honorem sanctae universalis Ecclesiae incessanter a propagatoribus beatae fidei augmentare, necesse est ab illo totius jure regiminis ei concedere censura justi moderaminis liberalitatem, malorumque procul ab ea pellere pervasionem. Quocirca, quoniam convenit apostolicae pietati benigna petentibus succurrere compassione, ideo nos tuis justis (etenim sicut sunt a nobis adjudicatae, nam justae sunt) annuentes precibus, omnes proprietates sive possessiones ipsius loci, fines vel limites cum adjacentiis praecipuorum praediorum, cum omnibus ecclesiis, parochiis, villis, fundis, casis casalibus terris, campis, pratis, pascuis, silvis, garricis, areis, torculariis, aquis, aquarum ductibus, viis, molendinis, molendinariis cum suis caput aquis, et suis piscatoriis cultum et incultum, et quaecunque beata gloriosa virgo Maria ex collationibus fidelium in coenobio Rivipollensi retinere videtur, nostro apostolico confirmamus privilegio. Concedimus itaque praedicto monasterio, quod in circuitu ejus habetur, alodem ex latere uno pergentem, quod discurrit per Tamarice, et infundit in Tezer; ab alio latere per aquaeductum qui discurrit ultra villam Molas cum eadem villa Molas, et infundit in Tezer, deinde ascendit per torrentem ultra Engordans, et ascendit per Fornellos usque in Serram super silvam de Ordina, et pervenit in pago super Vilarzellum; ab ipso Vilarzello pervenit usque in pogium Calvellum, deinde pervenit in Serra super Guausago minore, et infundit in rivum Sancti Laurentii usque in flumen Freber, deinde ascendit per rivulum qui discurrit ad villam Babos, et pervenit ad villam Stamariz, et infundit in Tezer, et affrontat in villam Archamala, et inde in pogium Salomonis usque in villa Molas cum suis terminibus, quacunque auctoritatem habet in eadem valle per plurima loca. Simili modo constituimus de valle de Tentarios, villa Aramancias, Stuiolo major, ipsa Grivolosa, et alios per plurima loca. Piscationes quoque aquarum de Tezer a Risbamala usque ad Spata, et de Freter de ipsa corba usque in Tezer. Mercati vero praefati loci. teloneum et omnem justitiam ibi peragendam ab integro concedimus. Parochiam de ipsa valle, ecclesiam Sancti Petri cum caeteris ecclesiis sibi subditis, sicut Gotmarus episcopus ibidem concessit, vel successores ejus Idalcherius et Georgius episcopi cum decimis atque primitiis absque tributo. Alodem quod dicitur Matamala cum ecclesia Sanctae Mariae, et ecclesia de pugio Machonosio cum decimis et primitiis. Et habet affrontationes ex latere uno in pugo Transvadoni, pergit per ipsum rivolum usque ad alium qui pergit per ipsa loca, et injungit in torrentes qui discurrunt de Serra Viniclos usque ad Cinctum contra Tremolosa, et pergit per Serram usque ad portellam de Villalonga, et descendit in torrentem, descendit per Lobaria, et injungit in pugio Transvadoni. Et in eadem valle Matemala alodem qui fuit Rodulphi episcopi, et parochiam de Vineolas, cum decimis et primitiis, quas Georgius episcopus concessit sancto Salvatori absque tributo, sicut in ipsa dote resonat; et alodem ipsum quem dicunt Campmanandati cum terminis et adjacentiis, totam videlicet villam. Et in Guausago alodem qui fuit de Guisallo et Seniofredo cum ecclesia, cum terminis et adjacentiis. Et alodem qui fuit de Joanne cum domo, terris et vineis, et ipsum boscum Libertini. Et in villa Stamariz ipsum alodem cum terminis, vel adjacentiis. Et in villa Aenove ipsum alodem, qui fuit de Tellemar, vel de ejus haeredibus cum terminis, et alodem quem tenet Petrus presbyter. Et in ipsa Silva, quae dicunt Guvalosa, cum terminis et adjacentiis. Et in Salton, alodem cum boscis, quos dedit dictus domnus Oliba, et boscum qui fuit de Sperandeo et de Ortes, cum terminis vel adjacentiis. Et alodem de Sasitos, et ipsos condaminas de Archamala, et alodem de Balbos, et alodem de Monteliols, et alodem de Guidmondi cum terris, vineis, silvis, cum ecclesia, et decimis, et primitiis cum finibus et terminis suis absque tributo. Alodem vero qui dicitur Salselles cum ecclesia S. Petri, cum decimis, et primitiis, cum finibus et terminibus suis absque tributo. In pago Berguitano locum Brositano alodem sicut in illorum judicio resonat, et parochia Sanctae Mariae cum ecclesiis sibi subditis, id est, palatium Rodgarium et ipsa Pera, cum decimis et primitiis absque tributo. Ecclesiam S. Vincentii, quae est in Albiols cum alode et decimis et primitiis. Et in locum qui dicitur Suburbano alodum cum ecclesiis in villa quae dicitur Guargalam. In locum qui dicitur Pontus, alodem cum ecclesiis, quas dedit Guifredus comes Sanctae Mariae ut alium alodem de Gargalam cum ecclesiis et decimis, et primitiis et terminis, et alodem de Nabars cum terminibus, et alodem de Nureo, et alodem de Montesclau, et alodes Torrentis profundi, et alodes de Folcunaria, et alodes ad calcem de castro Balzarens, et alodes de Begua, et de Anzano, et alodes dela Doixosa, qui fuerunt Bonifilii, et Lobatoni, vel de caeteris. Et ipsam vallem Marles cum villas et molendinos, et ecclesiam Sanctae Mariae cum decimis et primitiis, et alodibus cum suis terminis vel adjacentiis. Et alodes de Gaminacos, et ecclesia de Monte Clauso, et alodes de Benemide, et alodes de Serra, qui fuit Delanti, et alodes de Spurigia, et de Callers, et ipsae valles de Boscedano cum villis, vel illorum terminos, et alodes de Palam. In civitate Minorissa alodem, id est casas, terras, vineas et alodes qui fuerunt de aliis hominibus. In Monte Serrato alodem cum ecclesia Sancti Petri, et Sancti Martini, et in cacumine Montis Serrati ecclesiam Sanctae Mariae et Sancti Asiseli, cum terris, et vineis, et molendinis, et silvis, atque garricis, et alodem qui dicitur Evelosa cum terris, vineis, molendinis, silvis, atque garricis; et in civitate Barchinona casas, cum curtibus, puteis, hortis, terris, vineis, quae sunt infra civitatem et terminos ejus, et alode de Camma cum ecclesia et decimis, et primitiis, et terminibus, et Enoiosa cum suis pertinentiis. In comitatu qui dicitur Valles, casas cum curtes, hortos, terras, et vineas, et alodem de Digno, vel Engelfredo, et alodem de Canobellas, et alodem Mationa. In comitatu Ausona alodem palatii, et alodem qui dicitur Oligo, et Danielis villarem, alodem Saniliare, et alodem de Elzedelo cum terminibus, et boscos Rochae Felicis, alodem Planezas. Et in comitatu Auzona alios alaudes in multis locis, id est ipsa Deveza, et in Wistiliano casas, terras, vineas quamplurinas, et alodium, qui fuit de Borello comite de Paliares Miralie, cum suis terminis, et ipsos alodes quos dedit Gualdus ad Sanctam Mariam, sicut ille tenebat, et pro donatione scribere fecit, et alodem quod Guillelmus dedit in Albedano cum terris, casis, et vineis, cultis vel incultis, et alodem de Serra, qui fuit de Gafredo, et alodem de Juniolosa, et alodem de Galinde campus qui fuit de Guiscafredus clericus, et alodes de Lociana, qui fuerunt Guillelmo filio Ermenairi, et alodem de Guisado cum molendinis, et alodes de Ovalo, quos dedit Gandamurus et Honestus, et Oliba clerici, vel cuncti homines, et alodes de Jonna, et alodes de rivo de Peras, et alodes de Saturano cum suis terminis, et alodem de valle Oriola cum suis terminis. In comitatu Cerdaniense, valle Lilitense villa Armonedo cum decimis et primitiis, cum alode qui dicitur Lilledo, et Genebredo, pogium de Maranegas, et Marola. In locum qui dicitur Guarexer, ipso alode cum ecclesia, decimis et primitiis. In Cerdania alodem qui dicitur alozos, cum ecclesia, decimis et primitiis, alodem de Bar. Et in eadem Cerdania, alodes de Arreguall, et de Nassobell et de Monteliano, et de Bar, et Adoll. Et in Labertells alodem cum molendinis, et alodem de Villa-vetere cum ipsis ecclesiis, et alodem de Evall, et de Bellich, et de Masolio et de sancta Eulalia, et de Engils, et de Ger, et de Palaciol, et de Villa-Lobs, et de Oligua, et de Anama, et de Salciep, et de Equaleges, et de Ur, et de Centaflorida, et de Angastuna, et de Estavar, et de Salagosa de Sed, et de Palaciolo, et de Valfamelica, et de Ezer, et de Esna, et de Psanezas et de Saltegual, et de Miella, et de Ventolano, et de Closellos, et de Obzello et de Campancionos, Macana et de Meramors, et de Urriols, et de Cols cum pasturas, et Armonedum jamdictum cum ipsos boscos, et calino, et ipsas pasturas, et ecclesiam Sancti Romani cum terminibus, et alodes de pujo Malello, qui ibidem est, et Gomses, et Scurrigeres, et in eadem Cerdania in pluribus locis, casas, curtes, cum vineis et terris. Et in comitatu Urgellitanensi alodem qui dicitur Exeduli cum ecclesia Sancti Michaelis. Et in castro Cardona alodem quem dicunt Pradis, et caeteris aliis; et alodes de Scorbario cum ecclesiis et suis terminibus, et alodes de Cordinello cum ecclesia Sancti Cucuphatis cum suis terminibus, et alodes de Lagno, et Castrobono in eodem comitatu alias terras et vineas. In valle Confluenti alodem, qui dicitur Evol, cum ipsa salices et pasturas. Et in eadem valle in multis locis vineas, et alodem de Sodames, et alodes de Wincedo, et de Macanos, et alodem de Sagamano cum ecclesia Sancti Clementis cum suis alodibus, et in Soliano alodem, et in Corneliano terras et vineas; et in Arriano casas, terras et vineas, et alodem de Monsedo, et Vitamarias, et alodem de Fenestredo. In loco qui dicitur Bulla, terras et vineas, et casas, cum decimis et primitiis. In Vintolano terras et vineas. In campajonos casas, terras et vineas - et in Rippas terras, casas et vineas. In Macana casas, vineas, terras. Et in comitatu Rossolionensi alodem de Tason, et Amasos de Petra-calce. Et in valle Speri alodem de Etaloris et alodem de Hermis. In comitatu Paloriensi alodes qui sunt in Basturcius cum ecclesiis, vel suis alodibus. In comitatu Bisuldunensi alodes qui fuerunt de Corbo, et Argilagarios, Valle-alta, Juviniano, cum casis, vineis et terris; in locum qui dicitur Judaicas, ecclesia S. Petri cum casas, terras et vineas, cum decimis et primitiis, et oblationibus, et suis terminis vel adjacentiis. Et in Vernedas casis et terris, et alodem de Fulgosa, et de Secundella, et in Aqualia et alodem de Bag, qui fuit de Ramardo, et Porrarias, et alodem de-Blacarder cum boscis, pasturis et molendinis, et alodem de Brania, et ipsam tertiam partem de villa Palazol cum terminis et finibus suis: et alodes de Basso et de Viguilar et de Rivocano; et de Villalonga, et de Pineda, et alode de Bagonos: in comitatu Gerundensi in villa quam dicunt Celiano ipso alode, et alode de Emulano. In comitatu Cerdaniae ipsum alodem, quod fuit Gualdaldi vicecomitis, cum ecclesiis superpositis, quae ibi sunt, sive in locum, quem vocant in Valle vetere ecclesiam Sancti Martini, et Sancti Saturnini cum finibus et terminis, decimis et primitiis. Item in valle Asperi, villam quam dicunt Hermas cum finibus et terminis suis ac silvis. In Roveraso casas, cum terris et vineis, et eremis; item in Berguitano in villa Donegua: in comitatu Empuradense alodem de stagno salso. Et in Petralatense alodem de Castillione, et de Valle-mala cum terminibus. Haec igitur quaecunque diximus, vel quaecunque non dicimus praedia acquisita vel acquirenda ad sanctae Dei Genitricis coenobium in valle Rivipollensis situm pertinentia, auctoritate illi firmantur a nobis apostolica. Statuimus autem ut, quando abbas ipsius monasterii obierit, neque a regibus, neque a comitibus, neque a qualicunque persona pro cupiditate, pecuniae causa, neque pro qualibet favoris inanis gloria ibidem constituantur abbates, sed a cunctis ibi de gentibus servis Dei secundum Deum, et juxta Benedicti Patris regulam eligantur abbates. Damus quoque licentiam ipsius loci abbati ubicunque vel a qualibuscunque episcopis suos clericos ordinandi, a qualicunque ei sede placuerit Chrisma accipiendi, et ut a nullo episcopo, nec ab ullo in cujus suum est monasterium episcopio, nec ab alio possit excommunicari, vel aliqua ad eumdem monasterium pertinens ecclesia. Statuimus etiam ut quisquis poenitens a liminibus exclusus Ecclesiae quandiu ibi steterit, abeat licentiam introeundi et omne divinum officium audiendi. Concedimus quoque abbati vel monachis, et omnibus clericis ad monasterium pertinentibus, licentiam, nisi voluerint spontanee vel rogati, ad synodum non eundi. Confirmamus igitur et stabilimus amodo ut nullus rex, nullus princeps, nullus marchio, nullus comes, nullus judex, neque ulla magna parvaque persona aliquam vim vel invasionem in eodem coenobio aut in suis pertinentiis facere praesumat, pro quo et sub divini judicii obtestatione, et anathematis interdictione promulgantes decernimus, ut nullus unquam nostrorum successorum pontificum neque quis illum frangere tentet. Si quis autem, quod non credimus, nec timens Deum, et nostrum parvipendens privilegium, quod concedimus, verbo factove disrumpere tentaverit, hunc quisquis ille fuerit, de parte Dei omnipotentis, sanctique ejus apostoli Petri, et nostra, qui ejus fungimur vice, perpetuis, nisi resipuerit, anathematis vinculis obligamus. Si quis autem hujus sancti coenobii adjutor existens, illum in quo potuerit elegerit et amaverit, hic Dei omnipotentis interventu apostolica repletus benedictione crescere se gaudeat in virtutem de virtute: sitque portio ejus paradisus, haereditas illius Dominus Christus, pax et consolatio ejus, ubi semper et gaudium et dolor nullus. Scriptum per manum Benedicti notarii regionarii, et scriniarii sanctae Romanae Ecclesiae in mense Novembris, indictione decima. Bene valete. VI. Sergius IV papa confirmat fundationem monasterii S. Petri Feniliotensis, et bona ad illud spectantiu. (Anno 1011.) COCQUELINES, Bullar. ampl. collect., I, 314. SERGIUS episcopus, servus servorum Dei. Si domus excellentissimae speculationis sanctissimae matris nostrae Ecclesiae impellimur curam satagere, et ob studium divini cultus pro religione sacrorum locorum promovemur praecogitare illorum sublimitatem atque stabilitatem, ut soli Deo servitium valeant habitantes in ea impendere; hoc nobis decet pio labore assuescere, ut animae Christo dicatae, quae se in diebus vitae illorum servituti contradiderunt, perseverent, sub ejus militia imperturbatae, nec non et illa illic maneant per auctoritatem nostrae sedis apostolicae, auctoritate nobis concessa, sub ejus videlicet, cujus nos fruimur vice, fide tenus firma, quae votive a Christianis in Dei laudibus contradita sunt. Igitur omnibus episcopis, ducibus, comitibus, et sanctae Dei Ecclesiae primatibus praesentibus scilicet et futuris fidelibus, notum esse volumus quia dilectus et specialis filius noster Bernardus comes gloriosus suggessit apostolatui nostro quod in comitatu Feniolensi vellet secundum institutionem canonicae auctoritatis monasterium construere in quodam venerabili loco, qui est consecratus in honore sancti Petri apostoli, deprecans ut idem monasterium nostrae apostolicae praeceptionis muniremus privilegio. Cujus petitionem salubrius ob amorem Dei adimplere studentes decernimus per hujus nostri privilegii dignitatem, ut omnia quae antiquitus cujuscunque generis in eodem votive contradita sunt loco, sive praedia, sive in decimis, sive in primitiis, sive in caeteris redhibitionibus ecclesiasticis, perenniter persistere jubemus ibidem mancipata alodia, vel quae praefatus comes in eodem subrogat loco, vel quae moderno videntur ad eumdem locum tempore pertinere, per hanc nostri privilegii auctoritatem in praenominato subrogamus loco; quorum nomina sunt haec: ecclesiam Sanctae Mariae de Valle, et ecclesiam Sancti Andreae. et ecclesiam Sancti Martini de villa Prinianas, et ecclesiam Sancti Jacobi cum decimis et primitiis, et alodiis, et redhibitionibus illarum, hactenus et alodium de villa Archanis cum terminis, et finibus suis, nempe et alodium quod Wadallus de eodem loco abbas in villa S. Felicis acquisivit sive per parentes, sive per qualemcunque vocem: similiter et alodium de villa Regulella, et quod Pontius frater jam dicti abbatis ibidem votive subrogavit. Haec omnia praedia supra nominata a fidelibus ibi collata, vel quae deinceps fuerint acquisita cum eodem monasterio sub sanctae Romanae Ecclesiae et nostrae sedis apostolicae recipimus munimine, hoc statuentes ut deinceps nulla unquam subrogata persona praefatam ecclesiam atque monasterium cum suis omnibus supra taxatis sub jure alterius ecclesiae eam subjugare praesumat neque placitos publicos, sive per homicidia, vel pro cujuscunque culpa valeat peragere vel functionem sive temporale servitium ex eodem monasterio exigere; sed liceat abbati praefato, et successoribus suis sub nostrae institutionis servitio quiete vivere, nec licentia sit cuiquam magnae parvaeque personae ex ejus rebus omnibusque ad eum pertinentibus exinde auferre, sed omnia in eodem loco per nostri privilegii auctoritatem perenniter maneant dotata. Concedimus etiam praefato abbati et successoribus suis chrisma de quacunque sede ejus placuerit recipi, vel clericos eorum ordinandi. Si quis autem, quod non optamus, nefario ausu praesumpserit haec quae a nobis in eodem sancto loco concessa sunt, et a nobis pro stabilitate jam dicti monasterii statuta sunt, refragare, aut in quoquam praesumpserit transgredi, sciat se nostri anathematis vinculo innodatum, et cum diabolo, et ejus atrocissimis pompis atque Juda traditore Domini nostri Jesu Christu aeterni incendii supplicio concremandum. At vero qui pio intuitu observator in omnibus exstiterit, custodiens hujus nostri privilegii statuta, benedictionis gratiam a misericordissimo Domino Deo nostro multipliciter consequatur et vitae aeternae effici mereatur particeps in saecula saeculorum. Amen. Scriptum per manum Benedicti notarii regionarii, et scriniarii sanctae Romanae Ecclesiae, in mense Novembris, indictione decima. Bene valete. VII. Sergii IV papae privilegium pro monasterio Canigonensi. (Anno 1011.) COCQUELIN., t. I, p. 315. SERGIUS episcopus, servus servorum Dei. Quoniam divina annuente pietate sedula mos in nostris praedecessoribus exstitit prosperis sive adversis omnium hominum diligentius vigilare, et in necessitatibus subvenire, quo malum in animo resecare possimus, bonum vero apostolicis benedictionibus corroborare: quapropter nos, qui eorum gestamus infulam, illorum utique volumus vestigia sequi, ut omnes videlicet homines sub nostris temporibus a Deo constituti gaudeant, et Deo auxiliante perenniter nomen tantae dignitatis decus, et commoda ferant. Ideo quia Christo distribuente Petri principis apostolorum vicem gestamus, hoc quod facimus inconvulsum manere volumus, ut nulla laicalis persona seu episcoporum vel clericorum nostris obstet praeceptis aut contradicat, ne in multis maledictionibus incurrat. Igitur quia postulastis a nobis, Guifrede dilecte comes, quatenus ecclesiam sancti Martini tibi concederemus, ut pro tuorum peccatorum, sive tuorum parentum remissione in ea monasterium faceres, et de tuis siquidem praediis illi sanctae Ecclesiae concederes; haec, charissime fili petitio nobis bona videtur, et annuente summo Rege illam praefatam ecclesiam cum omnibus pertinentiis tibi concedimus, et apostolica auctoritate confirmamus, et eam in perpetuam inconvulsam manere sancimus. Concedimus etiam praelibatae ecclesiae ut nunquam obnoxia sit servituti alterius, semper sit libera et apostolicis privilegiis exaltata, per se in aevum maneat sublimata. Quas autem possessiones aut praedia seu confinia cum suis omnibus pertinentiis rebusque cunctis usque huc acquisitis, vel quas in perpetuum acquisierit, id est praedia, villas scilicet, ecclesias, cum illarum pertinentiis, parochias, fundos, casas casales, costales, terras cultas vel incultas, campos, silvas, vineas, prata, pecorum pascua, areas, torcularia, aquas, aquarum ductus, vias molendinas, molendinarios cum suis caputaquis, et piscatoriis, cum salinis, et clibanis piceis, omnia acquisita, vel acquirenda Sancti Martini coenobio in valle Confluenti in monte Canigonensi in pace tenere, et possidere sine alicujus inquietudinis damno decrevimus. Statuimus autem ut, quando abbas ipsius monasterii obierit, neque a regibus, neque a comitibus, neque a qualicunque persona cupiditatis pecuniae causa, neque pro qualicunque favoris inanis gloria ibidem constituantur abbates; sed a cunctis ibidem degentibus servis Dei secundum Deum juxta Benedicti Patris regulam eligantur abbates. Confirmamus ergo, et stabilimus amodo ut nullus rex, nullus princeps, nullus marchio, nullus comes, nullus judex, nullus episcopus, nullus abbas aliquam vim vel invasionem ac subjugationem in eodem coenobio aut in suis omnibus pertinentiis facere praesumat. Pro quo sub divini judicii obtestatione, et anathematis interdictione promulgantes decernimus ut nulla unquam magna parvaque persona ullo ingenio, cujuscunque sit ordinis, hujus nostri apostolici privilegii ausus sit frangere. Si quis autem, quod non credimus, parvipendens privilegium nostrum disrumpere tentaverit, de parte Dei omnipotentis, sanctique ejus apostoli Petri, et nostra, qui ejus fungimur vicem, perpetuis, nisi resipuerit, anathematis vinculis obligamus. Si quis autem sancti coenobi hujus adjutor existens, illum in quo potuerit elegerit, ditaverit et amaverit, hic Dei omnipotentis interventu apostolica repletus benedictione scandere se gaudeat in virtutem de virtute. Scriptum per manus Benedicti notarii regionarii, et scriniarii sanctae Romanae Ecclesiae, in mense Novembris, indictione decima. Bene valete. VIII. Sergius IV papa monasterium Arulense sub protectione sedis apostolicae recipit, et a cujuscunque personae, etiam episcopi ordinarii, jurisdictione eximit. (Anno 1011.) COCQUELIN., Bullar. ampl. Collect. I, 316. SERGIUS episcopus, servus servorum Dei, dilecto in Domino filio GAUZBERTO religioso abbati venerabilis monasterii sanctae ac perpetuae Virginis Mariae dominae nostrae, quod situm est in Asperiensi valle, atque comitatu, tibi tuisque successoribus in perpetuum. Tunc summae apostolicae dignitatis apex in hoc divini prospectus nitore dignoscitur praefulgere, cum in exercendis Dei laudibus sui impensius studebit laboris exercere certamen. Ob hoc debita nos Ecclesiae apostolicae pastoralis compulsi sollicitudinis cura, quaeque ad stabilitatem piorum pertinere dignoscitur locorum, ubertim promulgari, et apostolicae institutionis censura confirmari, et cum solo apostolo Petro legamus, omnium tam clericorum, quam laicorum esse curam divinitus a Domino concessam, illius vicariam sua vice praesenti saeculi dispositione, et tutare omnia atque in omnibus prosperis seu in adversis subvenire auctoritate apostolica. Nos ergo qui ejus, quamvis immeriti, vicem gerimus, suffragante Deo, monasterium praefatae perpetuae Virginis Mariae amodo deinceps tenere, defendere, atque protegere sub nostro jure nostroque patrocinio disposuimus, et ut privilegii sedis apostolicae infula decoretur sub jure et dictione, sicut diximus, sanctae nostrae cui Deo auctore deservimus, Ecclesiae, constitutam nullius ecclesiae alterius jurisdictionibus submittatur. Pro qua re vestris propriis desideriis obtemperare satagimus. Postulastis enim a nobis quatenus per nostri privilegii auctoritatem concederemus, et confirmaremus praefato monasterio scilicet cellulas, et praedia cum mansionibus, vel possessionibus ad eumdem locum pertinentibus. Confirmamus etiam in praefatum monasterium cellam scilicet Albaniani cum ecclesias duas ibidem constitutas, ecclesiam namque Sancti Petri, nempe et Sancti Michaelis archangeli cum decimis et primitiis et oblationibus fidelium, sicuti in dotibus earum scripta reperiuntur. Terminos vero concedimus, vel confirmamus huic cellulae sicuti in vestro regali praecepto resonat. Mansos vero de villa Ollarias cum fundis, et possessionibus suis, alaudem etiam de custodia cum ecclesia Sanctae Mariae, sive ecclesiam Sancti Laurentii sibi subjectam, cum decimis et primitiis, et oblationibus fidelium. In Giro vero praedia ad eumdem locum pertinentia. Imprimitus in villa Pratis, mansos, cum fundis, agris, vinalibus, molindinariis vel caputaquis piscatoriis, cultum vel incultum ad eumdem locum a fidelibus antiquitus subrogatum et villare Cumquotus cum vineis et terris, et piscatoriis simul cum ipso alaude de Maures vel de Maniaches, vel de Madaloth cum terris et vineis cultum vel incultum, et Mansos de Bennato. Confirmamus etiam pascua gregibus vestris, etiam culmen de Vesias, sicut in praeceptis regalibus vobis constat esse concessum. Vallem etiam Riviferrarii, quam obtinuistis ex curia comitali, simul cum valle vetere Riviferrarii, quam obtinuistis superiori et subteriori cum ecclesia Sancti Martini Curtio Savini cum decimis, et primitiis, et oblationes fidelium, cellulam sancti Petri, et ecclesiam Sanctae Columbae, et ecclesiam Sancti Stephani cum decimis et primitiis, et oblationes fidelium, simul cum ipsos decimos de Frexeno, et alaudem castelli curvi, et villam Cleranos, vel de Bonabosco, et mansos de Beceda, vel de Arlelas, Balnea quoque, et villare Cotaeleto, simul cum totam illam veterem vallem ad eumdem monasterium pertinentem sicut per praecepta regalia vel per donationes fidelium vobis antiquitus concessum fuit, vel moderno votive concessum est. Alaudem siquidem Palandani cum terris et vineis, et mansis et molendinis vel caputaquis. Et in Rivo-nigro mansos duos, cum terris et vineis ad eorumdem mansos pertinentibus. Ecclesiam montis Aurioli cum decimis, et primitiis et redhibitionibus, atque oblationibus fidelium simul cum ipso alaude de praefata villa Montis Aurioli. Praedictam vero ecclesiam Sancti Michaelis archangeli cum decimis et primitiis, et redhibitionibus, atque oblationibus fidelium. Confirmamus illi terminum ex parte una parochia Sancti Fructuosi de Castro-camelos, de alia vero parte in termino parochiae Sancti Joannis de villa Ulmos, de tertia denique parte termino Sancti Martini parochiae de Laurisione, de quarta siquidem parte in vinea communali simul cum ipso decimo de Poncione, vel de Illiardis sorore sua. Alaudem vero de villa Moletto, vel Molletello simul cum ecclesia Sancti Michaelis archangeli. Per nostri vero privilegii dignitatem damus praefatae ecclesiae termina de una parte in valle magna Ferraria, id est, in colle de Lebraria; de alia vero parte in termino de parochia Sancti Petri, qui dicitur Serra, vel de Aquabula; de tertia quoque parte in termino de Civennago, de quarta siquidem parte in parochia Sancti Saturnini. Quantum infra istis terminibus fundatum esse videtur, tam cultum quam incultum, et praenominatis possessionibus decimas, et primitias cum oblationibus fidelium his praelibatis parochiis ad possidendum perenniter contradimus. Praecipimus etiam auctoritate apostolica, ut nullus episcopus, omnisque generis persona infra jam dicta termina de his duabus praenominatis parochiis novellam sibi ecclesiam construere praesumat, nec clericos alios eligere ad eorum functiones peragendas nec alias ecclesias erigendas ad ministerium audiendum, nec ulla persona clericorum eis sacrum ministerium exerceat his qui praedicta termina videntur habitare, nisi tantummodo hi qui per manus abbatis praefati coenobii fuerint subrogati in his supra nominatis duabus parochiis. Qui aliter praesumpserit, nostrae auctoritatis sententia excommunicationis vinculo feriatur. Enim vero et confirmamus in praefato monasterio alios omnes alodios, qui a fidelibus Dei in praelibato monasterio collati reperiuntur, scilicet villam Tordarias, cum finibus suis, et villam Fullonicam cum ecclesia sancti Martini cum decimis et primitiis suis, et oblationes fidelium; nempe et villare qui vocatur Kasti cum ecclesia Sancti Joannis cum decimis et primitiis, et finibus suis. Plane quidem, et alaudem de villa Cassamolas, ecclesiam quoque Sanctae Mariae, quae dicitur Pannessiares sub tuitione domini Bernardi comitis, et abbatis praedicti monasterii ad construendum, et ordinandum cum dona fidelium quae ibi fuerint subrogata sine aliqua minoratione vel deterioratione. Stabilimus simul cum omnia ipsa quae deinceps videtur augmentare vel juste acquirere omnia in omnibus quidquid praefatum coenobium videatur habere, vel deinceps acquirere sub nostrae defensione certitudinis recipimus omnimodo: insuper censura apostolica statuentes sub divini judicii obtestatione, ut nullus Ecclesiae episcopus in praefato monasterio ditionem quamlibet, aut excommunicationem praesumat inferre, nec in eorum ecclesiis, neque in eorum possessionibus. Jubemus insuper ut omnes nocivae ecclesiasticae venditiones, vel commutationes, quae ab abbatibus vel episcopis olim de eodem monasterio factae sunt, ex auctoritate nostra omnino vacuae et invalidae persistant: quia scriptum est quia, quod semel offertur Deo auferre minime liceat. Damus etiam potestatem monachis ipsius loci secundum regulam Sancti Benedicti ex eorum propria congregatione, vel unde aptum esse perspexerint, abbatem eligendi, et synodum, nec ipsis nec clericis eorum non custodiri chrisma unde eis placuerit recipiendi, et clericos eorum, in quacunque sede elegerint ordinandi et ut omnis poenitens, quandiu ibi steterit, licentiam habeat ecclesiam introeundi, vel quid ibidem dictum fuerit audiendi. Haec igitur quaecunque supradiximus auctoritate illi confirmantur a nobis apostolica. Si quis autem, quod fieri non credimus, temerario ausu contra hujus nostri privilegii statuta, quod concedimus disrumpere tentaverit, nisi resipuerit, auctoritate Dei omnipotentis et sancti Petri apostolorum principis atque nostra, qui ejus fungimur vice, anathematis vinculis indissolubiliter innodandum, et a regno Dei se sentiat alienatum. Praedictum vero monasterium nobis tributarium eligimus per singulos annos duos bizantios. Qui autem praedictum sanctum monasterium sanctae sedis tributarium in quo potuerit elegerit, et nostri privilegii observator exstiterit, pax super illum sit et misericordia benedictionis, in omnibus rebus locupletatus gratia sciat se adepturum gaudia sempiterna. Scriptum per manum Benedicti notarii regionarii, et scriniarii sanctae nostrae Romanae Ecclesiae, in mense et indictione decima. Bene valete. IX. Privilegium Sergii IV papae pro monasterio Montis Majoris. (Anno 1009-1012.) Gall. Christ. nov., I, 104. SERGIUS episcopus, servus servorum Dei. Notum omnibus fieri volumus, praecipue Amalrico archiepiscopo, Poncionique archiepiscopo, Eldiberto, Jocelino, Almerardo, et Frodoni episcopis, caeterisque tam clericis quam laicis, salutem et benedictionem apostolicam, etc. Sciatis quod Archinricus abbas ad nostram apostolicam sedem Aubertum monachum misit, ut nostra benedictione Stephanus episcopus ecclesiam S. Mariae, S. Joannis et S. Petri, ac Sancti Benedicti consecret ac benedicat. Id sciatis, facimus in ejus consecratione talem benedictionem et absolutionem concedimus, ut quicunque ad eam poenitens in consecratione ipsius advenerit, tale remedium percipiat. Ibi tertiam partem poenitentiae illi dimittimus, et ecclesiam usque apud caput anni ei reddimus, et pacem et capillos incidere habeat; et si mors in capite anni evenerit, vel infra annum, ex nostra parte absolutus permaneat, et si desiderans per infirmitatem annualiter venire nequiverit, et interveniente morte occubuerit, in eam absolutio permaneat. Aldibertus vero et Rainoardus qui hanc causam propter amorem Dei fieri in eorum potestate adjuvando cupiunt, de poenitentia de qua modo suspirant absoluti sint, et habeant integram licentiam et possibilitatem in quantum voluerint tam ipsi quam sui, augendi et crescendi eumdem locum noviter aedificatum, et coenobium Montis Majoris, quod juris est Romanae Ecclesiae, et sancti Petri, et nostri, tam in honoribus ecclesiasticis, quam in sui potestate habent, quam in caeteris possessionibus juxta piam petitionem venerabilis abbatis praedicti loci Archinrici, et modo et in futuro, sicut olim Lambertus pater eorumdem militum conveniendo scribere fecit. Quicunque vero huic loco Corteno vel Monti Majori bene fecerit, talem benedictionem accipiat, sicut diximus, et qui ad hanc ecclesiam ibit, securus de omnibus inimicis suis vadat, et qui ei aliquod impedimentum praestiterit, sciat is excommunicatum et anathematizatum. Si quis itaque, quod non optamus, temerario ausu, etc. Sergius sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae praesul. Petrus episcopus, Crescentius episcopus, Petrus episcopus, Gregorius et Stephanus episcopi. Datum Laterani per manus Joannis sanctae Romanae Ecclesiae diaconi cardinalis. X. Sergius IV papa Amalricum Aquensem archiepiscopum ob Vexatum Montis Majoris monasterium redarguit. (Anno 1009-1012.) Gall. Christ. nov., I, 63. SERGIUS episcopus, servus servorum Dei, omnibus archiepiscopis, episcopis, ducibus, marchionibus et comitibus, salutem et apostolicam benedictionem. Nobis clamor nobilissimae comitissae Adelaidis delatus est, et monachorum S. Petri super filios Nebelongi, Rainaldum videlicet, Willelmum et Lanfredum, et archiepiscopum Amalricum Aquensem, qui fortiter devastant monasterium Montis Majoris, quod est sub potestate sancti Petri et nostra, et insuper villam quae nominatur Pertusus, per virtutem illorum depraedaverunt et cremaverunt, tandiu quousque inhabitabilis permanet. De qua causa, monemus et rogamus auctoritate apostolorum et nostra, supra dictum Aquensem archiepiscopum, ut ipse primus satisfaciat: deinde cum caeteris comprovincialibus archiepiscopis, episcopis, atque fidelibus Christianis, qui imperio Provinciae habitant, faciat venire infantes Nevelongi, et ad congruam emendationem illos admoneat de gravi damno, quod injuste intulerunt monasterio B. Petri. Si vos audierint et emendaverint, Deo gratias. Si autem contempserint obedire vobis et apostolicis praeceptis, excommunicamus illos, ac maledicimus ex parte Dei et S. Mariae, et auctoritate B. apostolorum, etc. Insuper rogo omnes vos qui Deum curam habere videmini, ut, sicut ego excommunico, similiter et vos faciatis, et constringantur vinculo anathematis, qui vi saeculari vastant atque dissipant sine voluntate abbatis et monachorum, terras retinent, quas nos et antecessores nostri tradidimus, et corroboravimus coenobio supra dicto. XI. Sergius IV papa Gratiano abbati et omnibus habitantibus in castello et civitate Corgnito praecipit ut ecclesias Peregrini et S. Michaelis Guidoni abbati Farfensi restituant. (Anno 1009-1012. MABILL., Annal. ord. S. Bened. IV, 206. SERGIUS episcopus, servus servorum Dei, GRATIANO abbati, et omnibus habitantibus in castello Corgnito, salutem charissimam cum benedictione apostolica. Nostra cura pastoralis talis est, Christo favente, ut discordantes clericos vel laicos ad concordiam revocemus. Ideo monemus te, praedicte Gratiane abba, et omnino jubemus ut, secundum praeceptum regulae Sancti Benedicti, humilies te sub Guidone abbate monasterii Sanctae Mariae quod ponitur in Farfa; et quidquid contra praelibatum monasterium injuste egisti, citius emendes, et ecclesias, quas jam dicto abbati contendis, scilicet Sancti Peregrini et Sancti Michaelis cum omnibus suis pertinentiis, reddas illi. Quod si facere nolueris, ab omni officio sacerdotali maneas alienus. Similiter mandamus omnibus praedictis hominibus, vel aliis, qui tibi contra hanc nostram jussionem adjutorium praestare voluerint, ut extra Ecclesiam maneant, usque dum per satisfactionem emendaverint. XII. Sergius IV Ecclesiae Bambergensi privilegia tribuit. (Anno 1009-1012.) Vide in BENEDICTO VIII privilegium pro eadem Ecclesia, ad an. 1013. XIII. Sergius IV monasterii S. Vincentii Vulturnensis possessiones et privilegia confirmat. (Anno 1012.)UGHELLI, Italia sacra, VI, 390. SERGIUS episcopus, servus servorum Dei, HILARIO venerabili abbati ex monasterio Christi martyris Vincentii, et pro te vener. monasterio, tuisque successoribus in perpetuum. Cum magna nobis sollicitudine cura insistit pro universis Dei Ecclesiis, ac piis locis vigilan. ne aliquam necessitatis jacturam sustineat, sed magis propria utilitate stipendia consequatur; ideo convenit nos pastoralis tota mentis integritate eorumdem ven. locorum maximae stabilitatis integritate procurare, et sedule eorum utilitati subsidia illi conferre, et Deo nostro omnipotenti id quod pro ejus sancti nominis honore, etiam ad laudem atque gloriam ejus divinae majestatis venerabilium nostrorum etiam contulere locis, sitque ac optabilem nobis, quae ad ejus locum plenissimam misericordiam dignum hujusmodi pii operis in sidereis arcibus conferant remunerationem. Igitur quia petistis a nobis quatenus monasterium B. Vincentii martyris situm supra fluvium, quod dicitur Vulturnum, in territorio Beneventano partibus Samniae, una cum suis pertinentiis et monasteriis, videlicet monasterium B. Petri apostoli positum juxta fluvium Sabbati territorio Beneventano, sed et monasterium S. Dei genitricis Mariae in loco, qui dicitur Loco sano. Item monasterium Salvatoris Domini nostri Jesu Christi, quod positum est in Alife, nec non et monasterium in honore S. Mariae aedificatum, videlicet in territorio Marsicano loco Apinianici, porro et monasterium S. Mauri infra comitatum Atinensem, etiam aliud monasterium S. Dei genitricis Mariae positum in territorio Pinnense in loco, quod Mosano dicitur; enimvero et monasterium aliud consecratum in honorem S. Dei genitricis Mariae in loco, qui dicitur Duas basilicas. Item et alia cella S. Mariae juxta fluvium Trinio, quoniam quidem, et cella S. Sossii in Liburia, locusque Pantano cum integro ipso Waldo pertinente ipsi monasterio S. Vincentii, quod habet fines de prima parte via antiqua, qui venit ad ducenta, qui decernit inter haec, terra, seu Waldo, et alia terra, et Waldo, qui fuit praedicti monasterii, et terra alia ipsius monasterii, et qualiter demergit via antiqua, qui vadit ad ipsa piscina jam dicti monasterii, et demergit via ipsa inter ipsas terras, et Waldo jam dicti monasterii, et terra alia ipsius monasterii, quae dicitur de Tortora, et terra de hominibus, qui ibi affines sunt, et sicut incipit super ipsa piscina, et qualiter revolvit super ipsa terra de eodem Waldo, et eadem terra de Tortora, et vadit ad ipsum Pantano praedicti monasterii, et perrexit per ipsum Pantanum, et Silva, et palude usque in ipso frigido. De quarta vero parte sine jam dicto frigido, et jam dicto laneo etiam una cum aliis monasteriis et cellis cum casis et casalibus, cum servis et ancillis utriusque sexus ibidem residentibus, vel cum omnia et in omnibus suis pertinentiis tibi, tuisque successoribus abbatibus, qui ibidem in tempore fuerint. Concedimus ut sub jurisdictione sanctae nostrae cui Deo auctore deservimus Ecclesiae vobis attinendum nullius alterius Ecclesiae jurisdictionibus submittantur. Pro qua re piis desideriis faventes, ac nostra auctoritate quod exposcitur, mancipamur. Et ideo concedimus vobis vestrisque successoribus abbatibus licentiam apostolicae sedis nostrae, ut quamlibet Christianitatem indigentibus in praedicto vener. monasterio, qualis episcopus vobis ad invitandum jure volueritis habendi potestatem omnino concedimus ad Ecclesias confirmandas, seu abbatem consecrandum. Etiam similiter ordinationem de subdiaconibus, et diaconibus seu presbyteris per tempora faciendum, et ad omnem gradum ecclesiasticum ibidem in tempore adimplendum. Protestamur etiam nullus episcopus exinde debeat subdiaconum, diaconum, seu presbyterum ad suum concilium provocare, nisi sua fuerit voluntas, aut abbatem, vel monachum nullo modo judicare, vel excommunicare. Volumus etiam et apostolica injungimus auctoritate vobis vestrisque successoribus abbatibus, qui ibidem in tempore praeordinatus fuerit de qualicunque Ecclesia sacerdos, vel clerici venerint ad habitandum, aut in conversatione fratrum, sive monachicum suscipiendi habitum, se contulerit, statim recipiendi; chrisma vero et oleum sanctum a quali episcopo vobis voluntas fuerit, impetrandi. Liceat semper et secundum, ut diximus, sub apostolicam nostram potestatem, et omnem cujuslibet Ecclesiae sacerdotem in praefato ven. monasterio ditionem quamlibet habere hanc auctoritatem, praeter sedem apostolicam prohibemus, ita ut, nisi ab abbate monasterii fuerit invitatus, nec missarum solemnitatem quispiam celebrare praesumat. Statuentes apostolica insuper censura sub divini judicii obtestationibus, et validis atque atrocibus anathematis interdictionibus, ut nullus unquam praesumat quispiam alius cujuscunque dignitatis praeditus potestate, vel etiam in eodem venerabili monasterio, vel ejus causis incumbere, aut de rebus, et possessionibus, vel Ecclesiis subjectis, vel quidquid de his exinde inesse videtur quoquo modo auferre, aut alienare, nec quamlibet malitiam, aut jacturae molestiam ibidem sive pacis, sive barbaricis temporibus quoquomodo inferendum praefatum perenniter, ut dictum est tam pacis quam barbarici temporis firma stabilitate decernimus sub jurisdictione sanctae Ecclesiae nostrae permanen. Promulgantes nempe et hac auctoritate B. apostolorum principis coram Deo et terribili ejus examine pro futuro per hujus nostri apostolici privilegii, atque constituti sancimus, atque decernimus, ut loca quae ab abbatibus cujuslibet, quae vobis in eodem praefato vener. monasterio S. Vincentii mart. commutata, vel etiam concessa sunt, nec non et alias locorum possessiones, quae a regibus, ac ducibus, vel castaldeis, universis Christianis in eodem sancto loco largita atque oblata sunt, aut in posterum illic concessa fuerint, firma stabilitate juri ipsius praefati ven. monasterii existenda atque in perpetuum permanenda statuimus. Nec licentia sit, ut dictum est, et ejus, vel omnibus eidem monasterio pertinen. cuiquam magnae parvaeque personae auferre, aut praefato juxta id, quod subjectum eisdem ven. locis apostolicis constitutis, atque privilegiis consistat in concurrendum permaneat. Et liceat eosdem monachos de sua congregatione abbatem semper eligere, liceat ipsum abbatem, qui fuerint suos judicare monachos non solum virile monasterium, sed etiam muliebre monasterium sibi subjectum. Si quis autem, quod non optamus, nefario ausu praesumpserit haec quae a nobis ad laudem Dei pro stabilitate ven. monasterii statuta sunt refragare, aut in quoquam transire discilium, anathematis vinculo innodatus, et cum diabolo, et ejus atrocissimis pompis, atque cum Juda traditore Domini nostri Jesu Christi aeterno incendio concremandus deputetur. At vero qui pio intuitu observaturum, et in omnibus exstiterit custodiens hujus nostri apostolici constitutum ad cultum Dei respicientibus, benedictionis gratiam, vitamque aeternam a misericordissimo Domino Deo nostro multipliciter consequatur, et vitae aeternae particeps effici mereatur. Scriptum per manus Benedicti notarii regionarii, et scriniarii S. R. E. in mense Februario indict. X. Bene val. Data V Kal. Martiii per manus Petri, Domini gratia episcopi S. Praenestinae Ecclesiae, et bibliothecarii sanctae apostolicae sedis, anno Dei propitio pontificatus domini nostri Sergii sanctissimi IV papae sedente anno 3, indict. supradicta decima. XIV. Sergii IV papae privilegium pro monasterio Bellilocensi. (Anno 1012.) Gallia Christiana, vet. ed., I, 756. In nomine Domini Salvatoris nostri Jesu Christi, anno. . . . . propitio pontificatus domni nostri Sergii summi pontificis universis quarti papae, in sacratissima sede beati Petri apostoli, tertio, indictione X mense Aprilis die XIV. Quia mens humana semper in cogitatione posita esse dignoscitur, et animi uniuscujusque pro diversis causis et sollicitudinibus, huc illuc divagando discurrit, nec valet omnia explere sermone, nec futura tenere memoria quae geritur; idcirco notum prudentissimis viris ingenuis, litterarum repertum est, ut quae mente inquirimus, litteris exaremus. Et ideo, ego Sergius divina gratia quartus sanctae Romanae Ecclesiae pontifex, servus servorum Dei, universae Ecclesiae populo notum esse volumus, praecipue successoresque nostri, et cohabitatoribus sacris Lateranensis palatii, qualiter ad nostram apostolicam sedem lamentando venit quemdam Hugo venerabili archiepiscopo sanctae Turonensis Ecclesiae, et de monasterium quem Fulco a noviter construxit, et pro animae suae remedium beati Petri apostoli ac nobis obtulit, proclamavit et querelam suam circa nos, ita disponere coepit dicens: « O Domine papa, cur consecratione monasterii quem Fulco vobis obtulit, quod infra nostri archiepiscopatus parochiam fundatum esse dignoscitur nobis auferri vultis? » Cum ego ab eodem Hugone archiepiscopo talia audissem, statim ad nostram praesentiam arcessere fecimus, episcopis cardin. presbyteris diaconibus, subdiaconibus, et non paucis de clero judicibus quoque Romuleis, multisque etiam viris nobilibus, ibi coram assistentibus, quorum nomina suis manibus inferius ascripta tenentur, et nunc seriatim intimare studemus, videlicet: archiepiscopo Lugdunensi Ecclesiae, Petrus episcopus Praenestinae, Benedictus episcop. Portuensis, Joannes qui et nomine vocatur Lavicaenensis Ecclesiae episcop., Gregorius episcop. Sylvae candidae, Petrus episcop. Vipernensis Ecclesiae. Amico presbyter cardinalis, Stephanus presbyter card., Joannes presbyter cardinalis, Crescentius presbyter card., Joannes archidiaconus sanctae Romanae Ecclesiae, Abbo diaconus, Joannes diaconus qui cognominatur de Beno opifex. Petrus diaconus a Chana patria; Crescentius Anpodiaconus oblacionario; Gregorius defensorum primicerius. Petrus ex alio Petro de pulchro dativorum judicibus. Stephanus qui vocatur de Bernardo, Petrus de Breperato, Berardo filius Crescentio ad puteum proba. Franco Camarlingo, et alio Franco de Deodato, caeterisque plurimis. Ante his omnibus praesentiam erexit se Benedictus Portuensis episcopus, et coram dicto archiepiscopo interpellavit, et dicere coepit: « Domine sanctissime Pater et senior cui Deus commisit summam potestatem et regimen totius sanctissimae Ecclesiae, qui huic archiepiscopo vestram sanctitatem. . . . Lamentat, et interpellat Ecclesiam et legem et justitiam postulat, venerabilique monasterio Fulco infra suam construxit parochiam, et vobis obtulit. Si vobis placet ipse archiepiscopus consecrare velit, ac nullatenus secundum statuta canonum et Justinianae legis, consecrationem ad dominium archiepiscopi auferri potuit. » Tunc Petrus Dei nutu unus ex nostris datum judici pro nos, et ad nostra vicem habere respondit: « Certe monasterium ipsum quae Fulco aedificavit sua propria haereditas fuit, et beati apostoli Petri Ecclesiam, et nostri seniori potestatis et dominii, monasterium et consecrationem perpetualiter, pro sua obtulit anima qualiter perdere a suo dominio debeat, ostendite? et nobis innotescite? Unum scio tantum, quia cujus est haereditas, ipsius et consecratio. » Igitur Hugo archiepiscopus cernens se nullum verum, aut rectum habere, et qualiter nos eum perdere deberemus, minime posse ostendere, mox profiteri et dicere coepit se peccasse, errasse, et coram omnipotentem Dominum et nostram sanctam Romanam Ecclesiam, nimis deliquisse eo quod injuste et absque aliqua ratione nobis exinde litigasse. Inde vero ex manu Gregorii episcopi Silvae Candidae recepit virgula, et per eamdem virgulam quam manu tenebat, consona voce, devota mente, cernentibus cunctis qui aderant, ipsum monasterium cum consecratione, et omnibus sibi pertinentibus, sicuti Fulco B. Petri apostoli et nobis, nostraeque apostolicae sedis pro sua obtulit anima, nobis ita refutavit, atque in perpetuum traditum esse affirmavit; his ita expletis publice constituit, atque in perpetuum permanendo firmiter stabilivit . . . in tempore amodo in antea in qualicunque persona hominum, tam sacerdotalis, quam laicalis, qualibet scriptura, vel privilegia, ex praedicto monasterio, et sua consecratio, vel pertinentia a me, vel a meis successoribus facta apparuerit, sciant omnes, quia partim et metu esse facta. Et si, quod absit! ipsam, ut dixi, scripturam a nobis factam apparuerit, irritam esse volo atque damnatam: et hanc notitiam refutationis brevis omni tempore firmam et stabilem astipulo permanere; dehinc ante unum nostrum coepiscopum videlicet Petrum Vipernensis Ecclesiae illic transmisimus, et nostra vice illud monasterium consecrari jussimus, contra quod constitutionis nostrae edictum, quaecunque moliri temerarie praesumpserit, anathematis maledictione teneatur, donec resipiscens, et ad satisfaciendum praedictae nostrae Ecclesiae, nostraeque praeceptionis redeat. Qui vero pio hortatu observator in omnibus exstiterit, custodiens hujus nostrae notitiae atque refutationis brevis, benedictionis gratiam a misericordissimo Domino Deo nostro multipliciter consequatur, et vitae aeternae particeps effici mereatur. Quam chartulam brevis refutationis Benedicto notario et scriniario sedis nostrae apostolicae pro futura memoria futuroque testimonio, et chartula scribendam praecepimus, ac sigillo nostro sigillari jussimus in mense et indictione suprascripta decima. Signum, ego Sergius sanctae catholicae et apostolicae Romanae Ecclesiae praesul. Petrus episcopus sanctae Praenestinae Ecclesiae et Bibliothecarius sacri palatii. Benedictus episcopus Portuensis. Gregorius episcopus Silvae Candidae. Homo episcopus Lavicanae Ecclesiae. Petrus episcopus sanctae Vipernensis Ecclesiae. Petrus defensor dativus judex. Petrus dativus judex. Petrus alius dativus judex. Richardus nobilis vir. Stephanus de Bernardo, Franco Deodato cubiculario dominico, Berardo filio, Crescentio ad puteum proba. Joannes archidiaconus sanctae Ecclesiae Romanae Abbo diaconus sanctae Romanae Ecclesiae. Joannes diaconus Sanctae Romanae Ecclesiae. Petrus diaconus. Crescentius subdiaconus. Benedictus diaconus. Amico cardinalis. Stephanus, Joannes, Crescentius, cardinales Sanctae Romanae Ecclesiae; Joannes prior subdiaconorum; Ramerius diaconus. Ego Benedictus scriniario S. Romanae Ecclesiae scriptor hujus notitiae refutationis brevis post omnium supradictorum subscriptiones factas, complevi et absolvi. XV. Sergii IV papae privilegium pro monasterio Bellilocensi. (Anno 1012.) Gallia Christiana, vet. edit., tom. IV, p. 150. SERGIUS episcopus, servus servorum Dei, omnibus fidelibus sanctae Dei Ecclesiae episcopis. Notum esse volumus vobis quia quidam comes nomine Fulco construxit quoddam monasterium in suo proprio alodo, quod et S. Petro apostolorum principi tradidit, ac nostrae donationi, successorumque nostrorum in perpetuo jure submisit: quem locum ego per memetipsum sacrare non valens, quemdam nostrum suffraganeum episcopum illuc direxi, ut ipsum monasterium vice S. Petri ac nostra sacraret ac benediceret. Audivimus autem eidem loco multos habere invidos, quapropter benedictione expleta, si fuerit aliquis homo qui hujus loci servientibus, aut ad ipsum locum attinentibus, aliquam calumniam aut molestiam inferre voluerit, aut aliquis episcopus aut archiepiscopus, qui eos excommunicare vel maledicere voluerit, ipsi sint ex auctoritate Patris, et Filii, et Spiritus sancti, et S. Petri apostolorum principis cui a Christo collata est potestas ligandi atque solvendi, omniumque sanctorum, et ex nostra auctoritate, omniumque episcoporum atque archiepiscoporum sanctae Romanae Ecclesiae, excommunicati atque anathematizati, sive maledicti, etc. Locus vero ille et omnes hujus loci servientes, nec non et adjutores ejus, sive amici ei ex eadem auctoritate superius dicta, sint absoluti et benedicti, nullamque timeant unquam excommunicationem atque maledictionem ab illo episcopo, neque archiepiscopo, qui vivere possit super terram. XVI. Sergius IV Michaelis archiepiscopi Salernitani jura metropolitana confirmat. (Anno 1012.) UGHELLI, Italia sacra, VII, 377. SERGIUS, servus servorum Dei, dilectissimo nobis fratri meritoque honorabili MICHAELI, Salernitanae sedis archiepiscopo. Quia vestri accepti beneficii memores esse debemus, et reverentiam fraternitatis vestrae erga nos et sanctam Romanam Ecclesiam praecipue exuberasse cognovimus, ideo merito ac jure recompensatione charitatis vestrae rependere vobis statuimus, quatenus liqueat omnibus Christi fidelibus, immenso honore honorandum fore, qui vicarium B. Petri apostolorum principis diligenter honoraverit; consensu ac voluntate nostrorum fratrum concedimus et confirmamus te Michaelem confratrem nostrum in ordine archiep. sicuti quondam Amato, cui primitus vestrae sedis archiepiscopatus Salernitanae a nostris antecessoribus datus fuit, ita vos nostra auctorit. quietus valeas possidere ac vigilantius custodire; tali namque ordine, ut fati sumus, id fieri decrevimus ut tu et successores tui in perpetuum habeatis licentiam et potestatem ordinandi consecrandique episcopos in his subjectis vobis locis hoc est Pestanae cum parochiis et adjacentiis super episcopatum Consanum cum parochiis et adjacentiis suis, necnon et episcopatum Acheruntinum, simul etiam et episcopatum Bisinianensem, et episcopatum Maluttanensem, atque episcopatum Cusentiae cum omnibus parochiis et adjacentibus eorum, sicuti in vestro anteriori usu pallii continetur, ut in ecclesia sanctae Dei Genitricis Mariae et beati Matthei apostoli et evangelistae cujus sacratissimum corpus possidetis atque vobis vestrisque successoribus concessum est. Post discessum siquidem tuum successores tui perveniant ad apostolicam sedem, ut usum pallii consecrationemque decretaliter suscipiant; et si successores nostri consecrare noluerint, licentia sit vestrae sanctae Ecclesiae ab episcopis vestris suffraganeis consecrari, et non habeant potestatem successores nostri in cunctis vestris episcopatibus, quos vobis subjecerunt deinceps in perpetuum aliquem episcopum consecrare, quod jam vobis concessum est. Quicunque autem hanc nostrae concessionem praeceptionis violare praesumpserit, perpetuo anathematis vinculo religetur, et haec nostra concessio stabilis et firma in perpetuum maneat. Scriptum per manus Joannis scriniarii S. Rom. Ecclesiae in mense Junio, ind. X. Dat. XV Kal. Julii per manum Gregorii episcopi et bibliothecarii S. sedis apostolicae, anno, Deo propitio, pontificatus D. Sergii IV papae in sacratissima sede beati Petri apostolica III, indict. X, mense Junio, die sexta decima.
|
20 items found:
|
Flavii Aurelii Cassiodori Variarum libri XII L i b e r q u a r t u s ____________________________ I. HERMINAFRIDO REGI THORINGORUM THEODERICUS REX. 1 Desiderantes vos nostris aggregare parentibus neptis caro pignori propitia divinitate sociamus, ut qui de regia stirpe descenditis, nunc etiam longius claritate Hamali sanguinis fulgeatis. mittimus ad vos ornatum aulicae domus, augmenta generis, solacia fidelis consilii, dulcedinem suavissimam coniugalem: quae et dominatum vobiscum iure compleat et nationem vestram meliore institutione componat. 2 Habebit felix Thoringia quod nutrivit Italia, litteris doctam, moribus eruditam, decoram non solum genere, quantum et feminea dignitate, ut non minus patria vestra istius splendeat moribus quam suis triumphis. 3 Quapropter salutantes gratia competenti indicamus nos venientibus legatis vestris inpretiabilis quidem rei, sed more gentium suscepisse pretia destinata, equos argenteo colore vestitos, quales decuit esse nuptiales. quorum pectora vel crura sphaeris carneis decenter ornantur: costae in quandam latitudinem porriguntur: alvus in brevitate constringitur: caput cervinam reddit effigiem, imitantes velocitatem cuius videntur habere similitudinem. hi sunt sub pinguedine nimia mansueti, magna mole celerrimi, aspectibus iucundi, usibus gratiores: incedunt enim molliter, sessores insanis festinationibus non fatigant: quiescitur in ipsis potius quam laboretur et compositi delectabili moderatione agilitate norunt continua perdurare. 4 Verum hunc quamvis nobilissimum gregem beluasque morigeras vel alia quae direxistis eximia victa cognoscitis, quando omnia iure superat, quae decus regiae potestatis exornat. destinavimus et nos quidem, quae principalis ordo poscebat: sed nihil maius persolvimus, quam quod vos tantae feminae decore copulavimus. assint vestro divina coniugio, ut sicut nos causa iunxit affectionis, ita et posteros nostros obliget gratia parentalis. II. REGI ERULORUM THEODERICUS REX. 1 Per arma fieri posse filium grande inter gentes constat esse praeconium, quia non est dignus adoptari, nisi qui fortissimus meretur agnosci. in subole frequenter fallimur: ignavi autem esse nesciunt, quos iudicia pepererunt. hi enim gratiam non de natura, sed de solis meritis habent, quando vinculo animi obligantur extranei, et tanta in hoc actu vis est, ut prius se velint mori quam aliquid asperum patribus videatur infligi. 2 Et ideo more gentium et condicione virili filium te praesenti munere procreamus, ut competenter per arma nascaris, qui bellicosus esse dinosceris. damus tibi quidem equos enses clipeos et reliqua instrumenta bellorum: sed quae sunt omnimodis fortiora, largimur tibi nostra iudicia. summus enim inter gentes esse crederis, qui Theoderici sententia comprobaris. 3 Sume itaque arma mihi tibique profutura. ille a te devotionem petit, qui te magis defensare disponit: proba tuum animum et opus non habebis obsequium. adoptat te talis, de cuius gente tu potius formideris. nota sunt enim Erulis Gothorum deo iuvante solacia. nos arma tibi dedimus: gentes autem sibi olim virtutum pignora praestiterunt. 4 Salutantes proinde gratia competenti reliqua per illum et illum legatos nostros patrio sermone mandamus, qui vobis et litteras nostras evidenter exponant et ad confirmandam gratiam quae sunt dicenda subiungant. III. SENARIO V. I. COMITI PRIVATARUM THEODERICUS REX. 1 Ad ornatum palatii credimus pertinere aptas dignitatibus personae eligere, quia de claritate servientium crescit fama dominorum. tales enim provehere principem decet, ut quotiens procerem suum fuerit dignatus aspicere, totiens se recta iudicia cognoscat habuisse. moribus enim debet esse conspicuus, qui datur imitandus. facile est quemque sibi degere: multis autem electum vivere decet. 2 Cape igitur per indictionem tertiam illustris comitivae nostri patrimonii dignitatem, quam tibi non inmerito tribuit regalis auctoritas. diu namque nostris ordinationibus geminum mutuatus obsequium et consilii particeps eras et disposita laudabili assumptione complebas. subisti saepe arduae legationis officium: restitisti regibus non impar assertor, coactus iustitiam nostram et illis ostendere, qui rationem vix poterant cruda obstinatione sentire. non te terruit contentionibus inflammata regalis auctoritas, subiugasti quin immo audaciam veritati et obsecutus ordinationibus nostris in conscientiam suam barbaros perculisti. 3 Quid studium tuum longa lucubratione sollicitum et laboris continui inculpabile referamus obsequium? usus es sub exceptionis officio eloquentis ingenio: favebat ipse sui delectatus auditor, dum meliora faceres, cum recitare coepisses. pronuntiatio tua nostrum delectabat arbitrium, quia tantum dictantium reficiebas animum, quantum se lassare poterat cura cogitantum. fuit quoque in te pars altera vitae laudabilis, quod arcana nostra morum probitate claudebas, multorum conscius, nec tamen, cum plura nosses, elatus. collegis gratia, superioribus humilitate placuisti. 4 Sic omnium pro te factus est unus animus ex magna diversitate sociatus. carpes certe probatae institutionis gratissimum fructum, quando provecus tuus ita potuit omnes laetos efficere, ut universi in te iudicent sua desideria profecisse. tuere igitur hanc virtutum amabilem praeclaramque constantiam nostraeque domus auctoritate subnixus tanto studiosius gratiam quaere, quantum te locum beneficiis respicis invenisse. tende itaque adhuc bonis actibus tuos ad potiora successus, sciens gratiam nostram in illo semper augeri, qui se dignum adepto culmini desiderat inveniri. IIII. SENATUI URBIS ROMAE THEODERICUS REX. 1 Gloriosum quidem nobis est, patres conscripti, honores passim impendere, sed laudabilius bene meritis digna praestare. quicquid enim talibus tribuimus, pro generali potius utilitate largimur. cunctis siquidem proficit recti tenax provectus nec locus relinquitur iniuriae, cum ad bonos pervenit regula disciplinae. 2 Hoc itaque praeclaro desiderio illustrem virum Senarium comitivae patrimonii dignitate subveximus, qui venalitatis obscura animi claritate refugiat, qui calumnia non laetetur, nec patrimonii auctoritate suffultus de nostro sibi faciat terrore compendium, sed ius aequabile possit tenere cum ceteris, unde nobis placere respicit servientes. haec de illo futura promittere praeteritorum facit temporum fides. 3 In ipso quippe adulescentiae flore palatia nostra meritis maturus intravit et, quod robustas quoque fatigat aetates, nullo deceptus novitatis errore ad imperantis conversus arbitrium effectum bonarum praestitit iussionum, nunc ad colloquia dignus, nunc ad exceptiones aptissimus, frequenter etiam in honorem legationis electus, cuius multiplex meritum incertum apud nos reddebat officium. non enim unius loci vir debet dici, a quo multa videntur impleri. 4 Sed haec amplius commendabat humilitas, quae tam clara quam rara est. novum est enim sub amore principis custodire modestiam, quia gaudia semper animos inquietant: modus enim raro laetis rebus imponitur, qui magis in tristibus invenitur. 5 Verum inter haec stupenda meritorum originis quoque simili claritate resplendet, ut haereas, qua parte sit ditior, cum copiosius utraque possideat. habent ergo singulatim distributa praeconium, iuncta miraculum. quapropter, patres conscripti, assurgat primaevis introeuntibus cana Libertas. nihil de genio vestro subtrahitur, quando venientium novitas honorabiliter invitatur. parentes publici de clementia nominati, duplex vos ratio benignitatis invitet: incipiens mereatur gratiam, provectus favorem. V. AMABILI VIRO DEVOTO COMITI THEODERICUS REX. 1 Nullum decet nostras gravanter suscipere iussiones, quae magis utilitates noscuntur extollere devotorum. in Gallicana igitur regione victualium cognovimus caritatem, ad quam negotiatio semper prompta festinat, ut empta angustiore pretio largius distrahantur. sic evenit ut et venditoribus satisfiat et illis provisio nostra subveniat. 2 Atque ideo devotio tua praesenti auctoritate cognoscat omnes navicularios Campaniae, Lucaniae sive Tusciae fideiussoribus idoneis se debere committere, ut cum victualibus speciebus tantum proficiscantur ad Gallias, habituri licentiam distrahendi sic ut inter emptorem venditoremque convenerit. 3 Grande commodum est cum indigentibus pacisci: quando fames totum solet contemnere, ut suam necessitatem possit explere. nam cum ambitioni suae serviat, prope modum donare videtur, qui vendit rogatus. ad saturatos cum mercibus ire certamen est: suo autem pretium poscit arbitrio, qui victualia potest ferre ieiunis. VI. SYMMACHO V. I. PATRICIO THEODERICUS REX. 1 Rationales petitiones supplicum libenter amplectimur, qui etiam non rogati iusta cogitamus. quid est enim dignius quod die noctuque assidua deliberatione volvamus, nisi ut rem publicam nostram sicut arma protegunt, aequitas inviolata custodiat? spectabilis itaque Valerianus in Syracusana civitate consistens reverti se ad lares proprios supplicavit, qui studiorum causa liberos suos ad Romanam civitatem deduxit. 2 Quos illustris magnificentia tua ex nostra continens iussione in supra dicta urbe faciat commorari: nec illis liceat ante discedere, nisi hoc noster proloquatur affatus. ita enim et illis studiorum provectus adquiritur et nostrae iussionis reverentia custoditur. 3 Non ergo sibi putet impositum, quod debuit esse votivum. nulli sit ingrata Roma, quae dici non potest aliena, illa eloquentiae fecunda mater, illa virtutum omnium latissimum templum. sentiatur plane, quod clarum est: non sine gratia esse creditur, cui habitatio tanta praestatur. VII. SENARIO V. I. COMITI PRIVATARUM THEODERICUS REX. 1 Propositum nostrae pietatis est iniuste periclitantium sublevare fortunas, quia quod aliena vi constat impositum, trahere non possumus ad delictum. iniquum est enim, ut hominis vitio deputetur quod eius voluntate non regitur: et illud imputetur periclitanti, unde raro datur evadere. 2 Atque ideo sublimitas tua prosecutores frumentorum, qui de Sicilia fuerant ad Gallias destinati, lacrimabili nos aditione pulsasse cognoscat, dum susceptum onus promovissent in pelagus, adversis flatibus fuisse susceptum: ubi fatiscente compage trabium, omnia vis absorbuit undarum nec quicquam miseris de aquarum nimietate nisi solas lacrimas restitisse. 3 Unde illustris sublimitas tua, praesenti auctoritate commonita, modiationem tritici quam sub hac sorte perisse probaverint, supradictis prosecutoribus sine aliqua faciat cunctatione reputari. crudelitatis enim genus est ultra naufragium velle desaevire et illos ad dispendia cogere, quibus inopem vitam probantur inmania elementa cessisse. VIII. HONORATIS POSSESSORIBUS ET CURIALIBUS FOROLIVENSIBUS THEODERICUS REX. 1 Grave videri non debet, quod nostra ordinatione censetur, quia novimus aestimare, quod vos oportet implere. a nobis quippe potestis rationabiliter custodiri, quibus profecistis non gravati. proinde devotioni vestrae praesenti auctoritate decernimus, ut accepto pretio competenti de locis vestris ad Alfuanum trabes sine aliqua dilatione devehatis, quatenus et nostra ordinatio sortiri possit effectum et perceptis mercedibus nec vos videamini sustinere dispendium. VIIII. OSVIN V. I. COMITI THEODERICUS REX. 1 Innocentiae professio est nostram elegisse praesentiam, ubi nec violentiae locus datur nec avaritiae vitia formidantur. Maurentius atque Paula patris auxilio nudati multorum se iniuriis testantur exponi: quorum adulescentia pervia videtur incommodis, cum facile possit subrepi vel iuvenibus destitutis. et ideo nostrum merentur praesidium, a quibus se calliditas non abstinet improborum. proinde sublimitas vestra tenorem praesentis iussionis agnoscens supra memoratos adultos, si quis iurgantium pulsare maluerit, ad nostrum comitatum noverit dirigendos, ubi et innocentia perfugium et calumniatores ius possint invenire districtum. X. IOHANNI V. S. CONSULARI CAMPANIAE THEODERICUS REX. 1 Foedum est inter iura publica privatis odiis licentiam dare nec ad arbitrium proprium vindicandus est inconsultus fervor animorum. iniquum quippo nimis est quod delectat iratum. furentes iusta non sentiunt, quia dum commoti in vindictam saeviunt, rerum temperantiam non requirunt. hinc est quod legum reperta est sacra reverentia, ut nihil manu, nihil proprio ageretur impulsu. quid enim a bellica confusione pax tranquilla distabit, si per vim litigia terminentur? 2 Provincialium igitur Campaniae atque Samnii suggestione comperimus nonnullos neglecta temporum disciplina ad pignorandi se studia transtulisse et quasi edicto misso per vulgus licentiam crevisse vitiorum. his multo acerbiora iungentes: alienis debitis ad solutionem alios trahi solamque causam probabilem videri, si aliqua debitori potuit vicinitate coniungi. o iniquum persuasionis errorem! dividuntur causae germanis: filius obligationibus paternis, si non sit heres, exuitur: uxor maritalibus debitis nisi per successionis vincula non tenetur: et audacia ad solutionem trahit extraneos, cum absolvant iura coniunctos. hoc hactenus fieri nostri ignorantia fortasse pertulerit: nunc necesse est remedium de legibus habeat, quod nostram potuit intrare notitiam. 3 Proinde edictalis programmatis tenore comperto spectabilitas vestra in cunctorum faciat notitiam pervenire, ut quisquis quod repetere debuisset pignorandi studio fortassis invaserit, voce iuris amittat nec liceat cuiquam sua sponte nisi obligatum forsitan pignus auferre. si vero alterum pro altero, quod nefas dictu est, pignorare maluerit, in duplum cui vim fecit direpta restituat, quia scelera damna plus cohibent et sola detrimenta cogitant qui pudoris fecere iacturam. quem vero ab hac redhibitione foedum patrocinium tenuitatis excusat, pro admissi qualitate facinoris in eum fustuario supplicio vindicetur. non enim patimur impunitum quod nolumus esse permissum. XI. SENARIO V. I. COMITI PRIVATARUM THEODERICUS REX. 1 Spes est certa remedii vota supplicum ad prudentis remisisse iudicium, ut per ordinationis beneficium confusionis abrogetur incertum. proinde magnitudo tua, cuius ordinationi videtur subiacere provincia, inter possessores Volienses atque curiales causam diligenti examinatione discutiat, quatenus inter eos sopiatur querela a vobis patefacta iustitia. non enim decet post audientiam vestram negotium trahi, a quo post alios iudices debuisset audiri. XII. MARABADO V. I. COMITI ET GEMELLO V. S. THEODERICUS REX. 1 Propositi nostri est, ut provincias nobis deo auxiliante subiectas, sicut armis defendimus, ita legibus ordinemus, quia semper auget principes observata iustitia et quantum probabili institutione vivitur, tantum summis adhuc provectibus aggregatur. 2 Arcotamia itaque illustris femina flebiliter ingemiscens nepotis sui calamitatem tali conquestione deploravit, dum semper aviae cura tenerior est suorum, asserens Aetheriam nurum suam, mariti postposita dilectione, cuidam se Liberio iugali foedere sociasse et cum ornatior cupit novis thalamis apparere, studuerit prioris viri facultates evertere, allegans ditatam filiorum spoliis, quibus magis decuit congregari. 3 Ideoque nos, qui desideria supplicantum consuevimus remittere ad statuta divalium sanctionum, ut nec insinuationem supplicum renuamus nec adversarii negotium credula facilitate damnemus, sublimitatis vestrae iudicio hanc causam legibus committimus audiendam, ut omni incivilitate summota mediis sacrosanctis evangeliis cum tribus honoratis, quos partium consensus elegerit, qui legum possint habere notitiam, quicquid prisci iuris forma constituit inter eos, considerata disciplina nostri temporis, proferatis, quia non decet per vim eos aliquid agere, qui ad nostra meruerunt regimina pervenire. XIII. SENARIO V. I. COMITI PRIVATARUM THEODERICUS REX. 1 Emolumenta deesse laborantibus non oportet, ut et bonae spei aditus aperiatur et desudantium querela iusta compensatione claudatur. atque ideo providentiam nostram, quae omnes rei publicae partes sub caelesti favore circumspicit, ordinasse cognosce, ut Colosseo illustri viro pro laboribus et meritis ad Sirmiensem Pannoniam destinato iuxta consuetudinem veterem victualia praebeantur, quatenus, dum memorato viro necessaria fuerint praeparata, locus iniustis praesumptionibus abrogetur. 2 Disciplinam siquidem non potest servare ieiunus exercitus, dum quod deest semper praesumit armatus. habeat quod emat, ne cogatur cogitare quod auferat. necessitas moderata non diligit, nec potest imperari multis quod nequeunt custodire paucissimi. XIIII. GESILAE SAIONI THEODERICUS REX. 1 Magni peccati genus est alienis debitis alterum praegravare, ut qui potest exigi non mereatur audiri. sua quemque damna respiciant et is solvat tributum, qui possessionis noscitur habere compendium. atque ideo praesenti tibi auctoritate delegamus, ut Gothi per Picenum sive Tuscias utrasque residentes te imminente cogantur exsolvere debitas functiones. 2 In ipsis enim initiis comprimendus excessus est, ne foeda imitatio quasi turpis scabies paulatim reliquos comprehendat. si quis ergo iussa nostra agresti spiritu resupinatus abiecerit, casas eius appositis titulis fisci nostri viribus vindicabis, ut qui iuste noluit parva solvere, rationabiliter videatur maxima perdidisse. qui enim debent ad fiscum celerius esse devoti, nisi qui capiunt commoda donativi, quando amplius de nostra humanitate recipiunt quam stipendii iure praestetur? nam si liberalitatis nostrae causa tractetur, nos potius voluntaria tributa solvimus, qui fortunas omnium sublevamus. XV. BENENATO V. S. THEODERICUS REX. 1 Illustris et magnifici viri comitis patrimonii suggestione comperimus dromonarios viginti et unum de constituto numero mortis incommodo fuisse subtractos. unde providentiam nostram, cuius est proprium quod casu subducitur recuperare consilio, hoc statuisse cognosce, ut supra dictos dromonarios probare sine aliqua dubitatione festines, qui tamen ad hoc opus possint idonei reperiri. 2 Remigum enim labor operosus valentes animo et viribus quaerit, ut confidentia mentis procellis obviare possit undosis. quid enim audentius quam illud infidum ac vastissimum mare intrare parvo navigio, quod eluctari facit desperationis sola praesumptio? quapropter iussis te nostris hanc cautelam convenit adhibere, ut querelam de congregatis debilibus non facias, cum nos robustissimos quaesisse cognoscas. XVI. SENATUI URBIS ROMAE THEODERICUS REX. 1 Utilitatis publicae causa, quam noster animus semper aspectat, virum illustrem comitem Arigernum civem paene vestrum dudum ad Gallias aestimavimus dirigendum, ut eius maturitate consilii titubantium potuissent corda firmari. novitatem quippe sollicitam prudentes convenit habere rectores, ut quemadmodum fuerit vitae formatus ordo, sic currat instituta devotio. his rebus ad nostra vota compositis et gloriam civilitatis retulit et quod inter vos didicit diligenter ostendens et bellorum insignia reportavit. 2 Quem desideratum, sicut putamus, coetui vestro reddidimus, ut qui vobis longa aetate placuit, nunc gratior fiat, cum eum adiecta bona commendant. quapropter disciplinae se praefati viri Romanus ordo restituat et quod quietis amore praecipitur, devotis animis impleatur: quatenus et excessibus tollatur licentia et quod optamus maxime, locum nequeat invenire vindicta. 3 Si qua etiam per eius absentiam culpa provenit, inter vos iustitiae consideratione corrigite, sicut nobilitati vestrae convenit agere, cui semper probitas placet: quoniam nos specialiter iniunxisse cognoscite, ut error, qui ab auctoribus suis minime fuerit emendatus, legum districtione resecetur. pareatur ergo, patres conscripti viro multis temporibus iam probato, cui necesse est praedicanda sequi, qui se hactenus sub vestra omnium laude tractavit et in tanta frequentia nullius repperit adversa iudicia. XVII. IBBAE VIRO SUBLIMI DUCI THEODERICUS REX. 1 Definitam rem ab antiquo rege, quam tamen constat rationabiliter esse decretam, nulla volumus ambiguitate titubare, quia decet firmum esse quod commendatur probabili iussione. cur enim priora quassemus, ubi nihil est quod corrigere debeamus? 2 Atque ideo praesenti tibi auctoritate praecipimus, ut possessiones Narbonensis ecclesiae secundum praecelsae recordationis Alarici praecepta, a quibuslibet pervasoribus occupatae teneantur, aequitatis facias contemplatione restitui, quia versari nolumus in ecclesiae dispendio praesumptiones illicitas, dum nostra deceat tempora sedare confusa. 3 Esto contra talia omnino sollicitus, ut qui es bello clarus, civilitate quoque reddaris eximius. sic et arma tua deo iuvante corroboras, si iustitiam mediocribus servare contendas. improbis enim non potuisse resistere non praevales excusare, quando omnes tibi libenter cedunt, quem gloriosum in bellorum certamine cognoverunt. ignavus forte audacibus iubere nihil possit: nemo plus praesumentibus imperat, quam quem sua facta commendant. XVIII. ANNAE V. S. COMITI THEODERICUS REX. 1 Consuetudo est nostrae clementiae probatae nobis fidei agenda committere, ut cum iudices delegamus praeditos tractatu maturo, locum prava nequeat invenire surreptio. dudum siquidem ad nos multorum suggestione pervenit Laurentium presbyterum effossis cineribus funestas divitias inter hominum cadavera perscrutatum concussionemque mortuis intulisse, quem oportet viventibus quieta praedicare. non abstinuisse perhibetur tam crudeli contagio piis dicatas consecrationibus manus: aurum exsecrabili quaesisse fertur affectu, quem suam decuisset egentibus dare substantiam vel sub aequitate collectam. 2 Quod te diligenti examinatione praecipimus indagare, ut, si veritati dicta perspexeris convenire, hominis ambitum eo tantum fine concludas, ne possit supprimere quod eum non licuit invenire. scelus enim, quod nos pro sacerdotali honore relinquimus impunitum, maiore pondere credimus vindicandum. XVIIII. GEMELLO V. S. THEODERICUS REX. 1 Decet principalem providentiam fessa refovere, ut asperitatem casuum mitiget lenitas iussionum. non enim sentitur incommodum, si, quod per adversitatem constat oppressum, concessa prosperitas ostenderit sublevatum. 2 Siliquatici namque praestationem, quam rebus omnibus nundinandis provida definivit antiquitas, in frumentis, vino et oleo dari praesenti tempore non iubemus, ut haec remissio solutionis copiam possit praestare provinciis et respirent aliquatenus fessi praesentis salubritate decreti. 2 Quis enim ad vendendum non incitetur largius, cui solita dispendia subtrahuntur? portus nostros navis veniens non pavescat, ut certum nautis possit esse refugium, si manus non incursarint exigentum, quos frequenter plus affligunt damna, quam solent nudare naufragia. sit hoc forsitan sub quiete tolerandum: nunc autem, dum provincialibus praestare cupimus, mercium dominis interim consulamus. XX. GEBERIC V. S. THEODERICUS REX. 1 Si desideramus locum beneficiis invenire, ut titulos nostrae possimus pietatis erigere, quanto magis aliena beneficia intacta volumus defendi, qui propria cupimus sponte largiri, maxima quando et illud conscientiae nostrae reponitur, quod de fisco sub antiqua sollemnitate praestatur! proinde viri venerabilis episcopi Constantii supplicatione comperimus sacrosanctae ecclesiae ipsius unum iugum, veterum principum pietate collatum, et nunc quorundam usurpatione violenta retineri. 2 Sed quia nos uti nullum volumus fraudibus suis, praesertim cum in dispendio pauperum detestabili mente versetur, praesenti auctoritate decernimus, ut ea, quae retro principum constiterint humanitate deputata, supra memorata ecclesia sine aliqua imminutione percipiat, manente poena etiam pervasori. qui et veterum dona et ecclesiae probatur violasse compendia. XXI. GEMELLO V. S. THEODERICUS REX. 1 Quamvis efficaciam tuam insistere credamus iniunctis et studiose deflectere quae nobis cognoveris displicere, tamen sollicitum ammonitio nostra non deserit, ut instructior reddaris, dum infra scriptis brevibus definita susceperis. proinde ordinatio nostra nulli videri debet ingrata, cum necessitas temporis excuset onera iussionis. 2 Esto itaque ad iniuncta sollicitus, quia licet sit semper adhibenda, maxima tamen utilis est in necessitate custodia. parebis ergo commonitus, ut sic possis cum provincialibus agere, quemadmodum nos eis respicis velle praestare, quatenus securus de nostra gratia consequaris, quicquid sollicitus de pravo studio habere contempseris. XXII. ARGOLICO V. I. P. U. THEODERICUS REX. 1 Intolerabilis excessus est, qui supernae maiestatis adfectat iniuriam et oblitus pietatis crudelia sectatur erroris. quem enim sperabit veniae locum, qui reverendum contempsit auctorem? abscedat ritus e medio iam profanus: conticeseat poenale murmur animarum. versari non licet in magicis artibus temporibus Christianis. 2 Magnitudinis itaque tuae relatione comperimus Basilium atque Praetextatum, artis sinistrae iam diu contagione pollutos, in accusationem tui examinis personarum intentione deductos. super qua re nostram te asseris spectare sententiam, ut confidentius fiat quod pietatis nostrae mandat auctoritas. 3 Sed nos, qui nescimus a legibus discrepare, quorum cordi est in omnibus moderatam tenere iustitiam, praesenti auctoritate decernimus, ut quinque senatoribus, id est magnificis et patriciis viris Symmacho Decio Volusiano atque Caeliano nec non illustri viro Maximiano, hanc causam legitima examinatione pensetis. et per omnia iuris ordine custodito, si crimen quod intenditur fuerit comprobatum, ipsarum quoque legum districtione plectatur, ut rei abditi atque secreti per hoc vindictae genus a culpis talibus arceantur, quos ad leges trahere non potest incerta notitia. 4 De qua re illustri viro comiti Arigerno praecepta direximus, ut omnium violenta defensione summota, si se occulunt, ad iudicium protrahat impetitos et vobiscum in hac causa residens nec opprimi faciat innoxios nec leges sinat evadere criminosos. XXIII. ARIGERNO V. I. COMITI THEODERICUS REX. 1 Quamvis oporteat commissam tibi disciplinam Romanae civitatis in omnibus custodiri, tamen in eis maxime studiosior esse debes, quae nostra tibi auctoritate delegata cognoscis, ut circa te augeat gratiam custodita iustitia et augmenta sumas nostri iudicii, qui nobis hactenus de integritate placuisti. 2 Praefectus igitur urbis sua nobis relatione declaravit Basilium atque Praetextatum magicis artibus involutos impeti accusatione multorum: quos elapsos intimat mentis alienatione custodum. eos te praecipimus ubicumque repertos ad iudicium quinquevirale ducere, quod in praesenti negotio nostra delegavit auctoritas, ubi te residere censemus, ut violenta omnium defensione summota hanc causam discuti facias legibus et finiri. 3 Et si rei criminis, cuius impetuntur, fuerint approbati, sententiam subeant, quam iuris definita sanxerunt. si vero innocentia eorum detestabili pulsatur invidia, opprimi eos nulla ratione patiaris, quia in omnibus causis consideratione divina illud fieri volumus, quod opinionem nostrae pietatis accumulat. XXIIII. HELPIDIO DIACONO THEODERICUS REX. 1 In lucrum cedunt quae bene meritis conferuntur et de ipso munere magis adquiritur, cum optimis digna praestantur. petitionis tuae proinde tenore comperimus loca in Spoletina civitate, quae iam longo situ squalor vetustatis obnuberat, splendorem reparationis expetere, ut rebus antiquitate confusis novitatis facies adulta reddatur et beneficio tuo rediviva consurgant, quae annositate inclinata corruerant. quod nos, respectu meritorum tuorum et impensi longa sedulitate servitii, libenti animo duximus annuendum, ut et votis iusta poscentium tribuatur effectus et civitati reparationis crescat ornatus. 2 Atque ideo petitioni tuae robur praesenti humanitate largimur, ut porticum cum areola post Turasi thermas, si tamen publico usui non deservit, absoluta liberalitate potiaris: quia in licentiam reparationis accipiuntur potius praemia quam donantur. hac igitur auctoritate suffultus in supra dictis locis aedificandi sume fiduciam nec aliquam in posterum metuas quaestionem, cum te et civitatis tuetur utilitas et reverenda principis voluntas. XXV. ARGOLICO V. I. P. U. THEODERICUS REX. 1 Constat eum de se praesumere, qui ad sacri ordinis cupit fastigia pervenire. merita enim suggerunt bonae appetentiae nisus et in qualitate desiderii potest mens honesta cognosci. quis enim palaestricae artis ignarus in stadium luctaturus introeat? aut quis certamini misceatur, quod virtutis conscientia non suadet? in ipsis conatibus aegra languescunt, quae meritorum praesumptionibus non iuvantur. 2 Praeconiorum ergo professio est collegium desiderasse summorum bonumque de se iudicium tradit, qui celsae gradus expetit dignitatis. his igitur desideriis pietas se nostra libenter indulget, qui etiam in spe erigimus vota marcentia, ut, dum provectus quaeritur, probitatis studia plus amentur. 3 Proinde illustris magnificentia tua Petrum parentum luce conspicuum suaque iam gravitate senatorem in album sacri ordinis secundum priscam consuetudinem curet referri, ut et tanto coetui proficiat numerus et candidato de sacro ordine crescat ornatus. XXVI. UNIVERSIS MASSILIA CONSTITUTIS THEODERICUS REX. 1 Libenti animo antiqua circa vos beneficia custodimus, cum nova utilitatibus vestris praestare cupiamus. servare quippe terminos ignorat humanitas et novellis decet blandiri beneficiis post longa tempora restitutis. 2 Proinde immunitatem vobis, quam regionem vestram constat principum privilegio consecutam, hac auctoritate largimur nec vobis aliquid novae praesumptionis patiemur imponi, quos ab omni volumus gravamine vindicari. censum praeterea praesentis anni relaxat vobis munificentia principalis, ut et illa possitis accipere quae vos non contigit postulasse. ipsa est enim perfecta pietas, quae antequam flectatur precibus, novit considerare fatigatos. XXVII. TUTIZAR SAIONI THEODERICUS REX. 1 Detestabilis est quidem omnis iniuria et quicquid contra leges admittitur iusta execratione damnatur: sed malorum omnium probatur extremum inde detrimenta suscipere, unde credebantur auxilia provenire. exaggerat enim culpam in contrarium versa crudelitas et maius reatui pondus est inopinata deceptio. 2 Vir spectabilis itaque Petrus ammiranda nobis sorte conquestus est saionis Amarae tuitionem, quam ei contra violentos indulsimus, in se potius fuisse grassatam, ita ut ictum gladii in se demersum aliquatenus postium retardaret obiectio: subiecta est vulneri manus, quae ut in totum truncata non caderet, ianuarum percussa robora praestiterunt: ubi lassato impetu corusca ferri acies corporis extrema perstrinxit. 3 O execrabilem casum! impugnavit hominem auxilium suum et solacii prosperitate subtracta crevit ex defensione necessitas. his multo acerbiora subiungens, ut quasi laesio veniret ad pretium, ita scelus proprium enormi exactione taxatum est. atque ideo iuste in illos pietatis nostrae ira consurgit, qui benigna iussa in truculenta ministeria mutaverunt. nam quae erunt refugia supplicantibus, si et nostra beneficia vulnerabunt? 4 Proinde praesenti iussione censemus, ut quicquid suprascriptus Amara commodi nomine de causis memorati supplicantis accepit, quasi oppugnator ingratus a te constrictus in duplo ei cogatur exsolvere: quia sub poena restitui dignum est, quod improba temeritate constat extortum. 5 De plaga vero, quam educto gladio temerarius praesumptor inflixit, ad iudicium comitis Dudae saepe dictus saio te compellente veniat audiendus, ut secundum edictorum seriem quae male commissa claruerint, sine aliqua dilatione componat. tuitionem vero postulanti contra inciviles impetus ex nostra iussione salva civilitate praestabis, non exemplo accusati, sed consideratione decenter electi. XXVIII. DUDAE V. S. COMITI THEODERICUS REX. 1 Conscientiam probamus, cui iudicanda committimus, quia dignus est inter alios sequenda decernere, qui sibi modum visus est legitimae conversationis imponere. Petrus itaque vir spectabilis Amaram saionem nostrum, qui contrario omine pro eius tuitione directus est, educto gladio se asserit vulnerasse defensoremque fecisse, quod vix inimicus potuisset audere. hoc te et legitima volumus disceptatione cognoscere et probabili sententia terminare: quatenus nullus temptare ausus sit, quod nobis displicere cognoscit. XXVIIII. ARGOLICO V. I. P. U. THEODERICUS REX. 1 Si loci vestri cogitaretur auctoritas, si reverentiae cura Romanae, ultro debueratis expetere, in quibus arguimini. quid enim praesenti tempore potuistis culmini urbano tam proprium quam senatus crementa cogitare, quando famae praesulis proficit, quod ordo sacer adquirit? 2 Sed quantum viri clarissimi Armentarii testatur missa suggestio, in contrarium foedo ambitu de mora quaeritis commoda, cuius vos optare debuisse constat augmenta. quid enim amplius esse possit incongruum, quam nostris iussionibus expeditis supplicantium vota suspendere et post sacrae praeceptionis affatum, si dici fas est, adhuc regium suspendisse iudicium? 3 Sed nos, quibus cordi est post primam culpam non statim desiderare vindictam, ad ammonitionem potius iussa convertimus, ne sit nostra districtio nimia, quam lenis patientia non praecedat. ideoque praesenti auctoritate decernimus, ut iussionibus nostris nulla dilationis calliditas afferatur, quia non habet veniae locum, qui delinquit ammonitus. XXX. ALBINO V. I. PATRICIO THEODERICUS REX. 1 Decet quidem cunctos patriae suae augmenta cogitare, sed eos maxime, quos res publica sibi summis honoribus obligavit, quia ratio rerum est, ut eum necesse sit plus debere, qui visus est maiora suscipere. 2 Porrecta itaque supplicatione testatus es Curvae porticus, quae iuxta domum Palmatam posita forum in modum areae decenter includit, superimponendis fabricis licentiam condonari, ut et privatarum aedium habitatio protendatur et antiquis moenibus novitatis crescat aspectus. ita fit, ut, quod per incuriam poterat labi, manentum videatur diligentia sustineri, quia facilis est aedificiorum ruina incolarum subtracta custodia et cito vetustatis decoctione resolvitur, quod hominum praesentia non tuetur. 3 Unde nos, qui urbem fabricarum surgentium cupimus nitore componi, facultatem concedimus postulatam, ita tamen, si res petita aut utilitati publicae non officit aut decori. quapropter rebus speratis securus innitere, ut dignus Romanis fabricis habitator appareas perfectumque opus suum laudet auctorem. nulla enim res est, per quam melius possit agnosci et prudentis ingenium at largitatis effectus. XXXI. AEMILIANO VIRO VENERABILI EPISCOPO THEODERICUS REX. 1 Ad finem debet perducere, quae prudentum intentio visa est suscepisse, quia sicut perfecta laudem pariunt, ita vituperationem generant, quae in mediis conatibus aegra deseruntur. defectus enim rerum aut consilium titubare aut vires arguit defuisse. quapropter sanctitas vestra a tali oblocutione refugiens, quae in aquae ductu reficiendo probabili cura ex nostra auctoritate suscepit, celeriter ad effectum faciat pervenire. 2 Nam quid aptius quam ut sitienti plebi provideat aquas sanctissimus sacerdos et humana providentia satiet quos etiam miraculis pascere debuisset? imitaris enim antiquissimum Moysen, qui Israhelitico populo longa ariditate siccato de saxi sterilitate copiosos latices eduxit et ad implendum miraculum inde fecit currere umidos liquores, ubi erat sicca durities. tu autem si fontes irriguos saxorum constructione deducis, hoc labore tuo praestas populis, quod ille miraculis. XXXII. DUDAE SAIONI THEODERICUS REX. 1 Cum in omnibus causis velimus iustitiam custodiri, quia regni decus est aequitatis affectus, in eis maxime quae fisci nostri nomine proponuntur nequaquam detestabilis calumnia in invidiam regnantes affligat. patimur enim superari salva aequitate per leges, ut inter arma semper possimus esse victores. nam quem licenter subiectus superat, non debellat adversus. 2 Marini itaque relatione comperimus res Tufae apud Iohannem quondam sub emissione chirographi fuisse depositas. et quia nobis competere manifestum est quod ad proscriptum poterat pertinere, ideoque praesenti auctoritate praecipimus, ut uxorem supra dicti Iohannis filiumque eius Ianuarium moderata exsecutione convenias. 3 Qui si intentata iniuste se retinere cognoscunt, aequitatis consideratione restituant: minus ne, competenti sponsione praemissa ad consularem Campaniae veniant legibus audiendi, ut coram partibus positis te imminente, quod forma continet sanctionum divalium, censeatur: ita tamen, ut nullo praeiudicio, nulla iniuria, nullo damno innocentia praegravetur, ne alienae accusationis invidiam tuam facere videaris offensam. XXXIII. UNIVERSIS IUDAEIS GENUA CONSTITUTIS THEODERICUS REX. 1 Custodia legum civilitatis est indicium et reverentia priorum principum nostrae quoque testatur devotionis exemplum. quid enim melius quam plebem sub praecepto degere velle iustitiae, ut conventus multorum disciplinabilium sit adunatio voluntatum? hoc enim populos ab agresti vita in humanae conversationis regulam congregavit. haec ratio a feritate divisit, ne arbitrio casuali vagarentur, quos regi consilio divina voluerunt. 2 Oblata itaque supplicatione deposcitis privilegia vobis debere servari, quae Iudaicis institutis legum provida decrevit antiquitas: quod nos libenter annuimus, qui iura veterum ad nostram cupimus reverentiam custodiri. atque ideo praesenti auctoritate censemus, ut quaecumque legum statuta moverunt, circa vos illibata serventur, quatenus quod ad civilitatis usum constat esse repertum, perpeti devotione teneatur. XXXIIII. DUDAE SAIONI THEODERICUS REX. 1 Prudentiae mos est in humanos usus terris abdita talenta revocare commerciumque viventium non dicere mortuorum, quia et nobis infossa pereunt et illis in nullam partem profutura linquuntur. metallorum quippe ambitus solacia sunt hominum. nam divitis auri vena similis est reliquae terrae, si iaceat: usu crescit ad pretium, quando et apud vivos sepulta sunt, quae tenacium manibus includuntur. 2 Atque ideo moderata iussione decernimus, ut ad illum locum, in quo latere plurima suggeruntur, sub publica testificatione convenias: et si aurum, ut dicitur, vel argentum fuerit tua indagatione detectum, compendio publico fideliter vindicabis: ita tamen ut abstineatis manus a cineribus mortuorum, quia nolumus lucra quaeri, quae per funesta possunt scelera reperiri. aedificia tegant cineres, columnae vel marmora ornent sepulcra: talenta non teneant, qui vivendi commercia reliquerunt. 3 Aurum enim sepulcris iuste detrahitur, ubi dominus non habetur: immo culpae genus est inutiliter abditis relinquere mortuorum, unde se vita potest sustentare viventium. non est enim cupiditas eripere, quae nullus se dominus ingemiscat amisisse. primi enim dicuntur aurum Aeacus, argentum Indus rex Scythiae repperisse et humano usui summa laude tradidisse. quod nos in contrarium neglegere non debemus, ne sicut latentia cum laude sunt prodita, ita inventa cum vituperatione videantur esse neglecta. XXXV. ACTORIBUS ALBINI V. I. THEODERICUS REX. 1 Consulto provida decrevit antiquitas minores contractus liberos non habere, ut et insidiantium laquei frustrarentur et lapsis aetas lubrica subveniret. obrueretur quippe innocentia, si relaxaretur audacia, essetque cunctis fallendi studium, si fraus subrepticium lucraretur effectum. 2 Et ideo priscae consuetudinis supplicatione porrecta suggeritis patronum vestrum in annis minoribus constitutum facultatibus suis potius aggregasse dispendia, dum ignara pueritia contraria gerit, quae profutura putaverit, et nunc id tempus aetatis agere, quo lapsui possimus per ignorantiam subvenire, allegantes, ut quod iura tribuerunt, nostra quoque beneficia largiantur. 3 Atque ideo, si petitio vestra a veritate non deviat et intra annorum spatia deget, quibus hoc beneficium leges sacratissimae praestiterunt, nihilque est quod iure contra referatur, patronum vestrum sollemniter causa cognita in integrum restitui nostra quoque permittit auctoritas, ita tamen, ut omnia secundum iustitiam legesque peragantur, quia sic supplicantibus consulere volumus, ut eorum adversarios per iniustitiam non gravemus. XXXVI. FAUSTO PPO THEODERICUS REX. 1 Providentissimi principis est graviter imminutis relinquere tributariam functionem, ut redivivis studiis ad implenda sollemnia recreentur qui pressi damnorum acerbitate defecerant. nam si fessis minime relevetur onus, necessitate cernitur iacere prostratus. melius est enim praesentia damna contemnere quam exiguo quaestu perpetua commoda non habere. 2 Atque ideo illustris magnificentia tua provincialibus Alpium Cottiarum assem publicum per tertiam indictionem nos relaxasse cognoscat, quos transiens noster exercitus more fluminis, dum irrigavit, oppressit. nam licet pro generali securitate frementi adunatione proruperit, praeteriens tamen istorum culta vastavit. radit enim semper fluvius alveum suum et licet molliter egrediens vicina fecundet, illud tamen reddit sterile, quo collectus influxerit. 3 Unde necesse fuit civica vastatione deiectis porrigere dexteram salutarem, ne ingrati dicant se perisse solos pro defensione cunctorum: misceantur potius laetitiae, qui viam Italiae defensoribus praestiterunt. tributa enim non debent tristes exigi, per quos tributarios feliciter adquisivi. dicat pro illis noster animus, quod regi non potest imputare subiectus. emimus nostro dispendio prosperitatem Gothorum: nos necessaria praebuimus, ut hostis vinceretur illaesus. XXXVII. THEODAGUNDAE ILLUSTRI FEMINAE THEODERICUS REX. 1 Decet prudentiae vestrae curam subiectorum negotiis adhibere custodiam, quia vobis ordinantibus illa fieri debent quae regiam possunt demonstrare praesentiam. sic enim credimus, quia memor natalium tuorum a te abicias omne vitiosum et illa sola diligere possis, quae et nos amare cognoscis. proavorum forsitan oblitterentur exempla, si longi generis minus facta recolantur: similes autem filii patrum praeconia mox sequuntur. 2 Renatus itaque flebili nobis aditione conquestus est vobis delegantibus cognitores iudicatum se contra Inquilinam nomine post longa temporis intervalla meruisse et excubiis damnisque confecto vestram tandem prospexisse iustitiam: nec tamen litigatoris improbam cessare calumniam, dum redivivis litibus tenuitatem insequitur supplicantis, ut non tam vincendi votum quam adversarii videatur quaesisse detrimentum. 3 Quapropter si vobis iubentibus iudicata cognoscitis nec constat adversarium provocasse legaliter, finitum iure negotium in sua manere facite firmitate, ne longa quaestio litigantium non tam augeat patrimonia, sed evertat et quod fit ambitu lucri, causa videatur esse dispendii. XXXVIII. FAUSTO PPO THEODERICUS REX. 1 Cum omnes rei publicae nostrae partes aequabiliter desideremus augeri, crementa tamen fiscalium tributorum iustissimo sunt pensanda iudicio, quia servientium imminutio est huius illationis accessio quantumque pars illa proficit, tantum se haec a firmitate subducit. sed a nobis, qui fisci utilitatem stabili volumus diuturnitate consistere, excludenda est dispendiosa semper enormitas, ne augmento suo tumens summa deficiat incipiatque magis deesse, quia immaniter visa est accrevisse. 2 Proinde illustris magnitudo tua Gravassianos atque Pontonates nobis supplicasse cognoscat a Ianuario, sed et Probo discussoribus iniquis se oneribus ingravatos, cum sterilitas ieiuna locorum nulla sibi fieri augmenta patiatur. repugnante siquidem natura quaelibet cedit industria, nec prodest studium laboris impendere, quem ubertas loci non cognoscitur adiuvare. ibi potest census addi, ubi cultura profecerit. inde et varia tributa, quia non est agrorum una fecunditas. 3 Atque ideo consuetudinem eis pristinam censemus esse revocandam, ut sicut Odovacris tempore tributa solverunt, ita et nunc ab eis publicis utilitatibus serviatur: et si quid amplius probatur adiectum, consideratione defectarum virium summovemus. nolumus enim tale aliquid indici, quod sit necesse removeri. XXXVIIII. THEODAHADO V. I. THEODERICUS REX. 1 Inter ceteras, quibus humanum genus sollicitatur, inlecebras praecipue vitanda est alienarum rerum turpis ambitio, quia in immensum iactata rapitur, si iustitiae ponderibus non prematur. avaritiam siquidem radicem esse omnium malorum et lectio divina testatur, quae tali sorte punita est, ut cum multa rapiat, semper egeat, quam propter vicinitatem generis nostri sic in animis vestris coalescere nolumus, ut illi nec initia concedamus. 2 Quid enim faciunt sordes animorum in splendore natalium? illud te potius decet eligere, quod nos possit ornare. Hamali sanguinis virum non decet vulgare desiderium, quia genus suum conspicit esse purpuratum. corrigamus itaque te per incitamenta praeconii, in quo adhuc non debemus esse districti. 3 Domitius itaque vir spectabilis data nobis supplicatione conquestus est, possessiones iuris sui, id est illam atque illam, ab hominibus vestris neglectis legibus fuisse pervasas, dum civiliter oportuit recipi, si iure videbatur exposci. 4 Sed quia de vobis non patimur diutius obscura iactari, qui generis claritate fulgetis, praesenti auctoritate censemus, ut imminente Duda saione nostro, si momenti tempora suffragantur, occupata nuper cum omnibus, quae direpta sunt, supplicanti faciatis sine aliqua dilatione restitui. 5 Et si quid partibus vestris de legibus creditis posse competere, instructam personam ad nostrum comitatum destinare vos convenit, ut intentionibus partium sub aequitate discussis feratur sententia, quam iuris dictat auctoritas. generosos quippe viros omnia convenit sub moderata civilitate peragere, quia tantum potentibus laesionis crescit invidia, quantum premi posse creditur, qui fortuna inferior comprobatur. XL. ACTORIBUS PROBINI V. I. THEODERICUS REX. 1 Districtius aliqua iubere compellimur amore iustitiae, dum circa minores fortunas clementiora sunt nostri pectoris instituta. trahit enim ad misericordiam, qui potuit subdi, et hoc habet beneficium mediocritatis suae, ut probatione salva interim moveat ad dolorem, quia crudelitas sublevat humiles, premit invidia potiores. 2 Datis itaque precibus allegatis Basilium virum spectabilem nostra dudum praecepta meruisse, ut possessio Arcinatina, quam patronus vester a coniuge eius Agapita iuris fuerat sollemnitate mercatus, postposita dilatione cum documentis omnibus praedicto coniugi redderetur, dum a suis penetralibus sollicitatam lacrimabili conquestione quereretur uxorem: addentes more nostrae iustitiae postea fuisse praeceptum, ut, si patroni vestri de causae qualitate praesumerent, ad nostrum comitatum ocius destinarent, ut quae ratione convenire poterant, velut a iustitiae fontibus emanarent. 3 Quapropter si nullo mendacio asserta vitiantur, per officium nostrae sedis Basilium decernimus ammoneri, ut, si non nihil est, quod pro suis partibus possit opponere, quominus in hac causa pulsetur, vestris intentionibus responsurus occurrat, seu ad comitatum venire seu in competenti foro iurgare maluerit, quia nullis necessitatem longinquitatis imponimus, nisi qui suis hoc commodis expedire cognoscunt. in locum siquidem beneficii nostram praesentiam damus: et ideo non debet invitis imponi, quod meretur optari. XLI. IOHANNI ARCHIATRO THEODERICUS REX. 1 Propositum regale est pressis labe fortunae pietatis remedio subvenire et acerbos casus iniuriae meliore sorte mutare. data siquidem supplicatione conquereris virum spectabilem Vivianum legum artificio, quo callet, elatum, personam tuam obiectis criminationibus insecutum et eo usque perventum, ut indefensus contra iuris ordinem vicarii urbis Romae sententia damnareris: nunc autem religiosae mentis affectu odia mundana damnasse auctorique suo tuum displicuisse periculum. 2 Et ideo, si nullis impugnationibus enervantur asserta, laesionem non patimur miseris inhaerere, quam suis constiterit machinatoribus displicere. quapropter in abolitum missa sententia, quae a vicario urbis Romae super hac parte cognoscitur promulgata, patriae te rebusque omnibus nostra reddit auctoritas, nec ullo tempore calumniam super hac parte formides. 3 Sed ne cuiusquam forsitan plectenda temeritas in te impetus reparare possit audaciae, patricii Albini salvis legibus tuitio te deputata communiet, quia nihil fieri volumus incivile, cuius cottidianus labor est pro generali quiete tractare. XLII. ARGOLICO P. U. THEODERICUS REX. 1 Bene principalis clementia suscipit quos pietas paterna destituit, quia sub parente publico genitoris minime sentiri debet amissio. ad nos siquidem iure recurrit infantia destituta, quibus universorum hominum proficiunt incrementa. 2 Clarissimorum igitur adultorum Marciani atque Maximi nos querela pulsavit, cum paschalibus diebus paterni luctus essent vulnere sauciati et in ipso laetitiae tempore soli cogerentur tristitiam sustinere, utilitatem suam pio neglexisse contemptu, cum vel firmae aetati inter lacrimas ista cogitare genus videretur insaniae. cessat enim lucri ambitus, cum vacatur ad planctus, nec mens quodlibet aliud capit, cum eam qualitas pietatis impleverit. 3 Hac crudeli subreptione captata turrem circi atque locum amphitheatri illustris recordationis patris eorum detestabili ambitu a vestris suggerunt fascibus expetitum. quorum insidiatorem non humanitatis ullus revocavit affectus, non similis terruit casus: gravavit infantiam, cui non subvenire merito pudoris aestimatur esse iactura. 4 Sed nos, qui regulas veterum, qui servamus momenta pietatis, salubri ordinatione censemus, ut, si quondam patricius atque magnificus vir Volusianus pater supplicum supra memorata loca communi iure possedit, filiis perire non debeant, praesertim cum germen senatorium novis cupiamus beneficiis enutrire quam inter ipsa initia spem adultae aetatis aliqua laesione comprimere. atque ideo illustris magnitudo vestra, si quid tale factum esse meminit, ilico noverit corrigendum, ne venerandum examen senatorii ordinis iniqua praesumptione temeretur. XLIII. SENATUI URBIS ROMAE THEODERICUS REX. 1 Urbis Romanae celebris opinio suo conservanda est nihilominus instituto, nec vitia peregrina capit, quae se semper de morum probitate iactavit. levitates quippe seditionum et ambire propriae civitatis incendium non est velle Romanum. ideoque in auctoribus facti legum est servanda districtio, ne detestabilis aspectus incendii ad imitationem nefandam vulgi pectora comprehendat. 2 Viri illustris itaque comitis Arigerni suggestione comperimus Iudaeorum querela se fuisse pulsatum, quod in dominorum caede proruperit servilis audacia: in quibus cum fuisset pro districtione publica resecatum, statim plebis inflammata contentio synagogam temerario duxerunt incendio concremandam, culpas hominum fabricarum excidio vindicantes, dum, si quis Iudaeorum probaretur excedere, ipse debuisset iniuriae subiacere, non autem iustum fuit ad seditionum foeda concurri aut ad fabricarum incendia festinari. 3 Sed nos, quibus deo propitiante cordi est perperam commissa dirigere, ut cunctis possit placatis moribus convenire, praesenti auctoritate decernimus, ut causam supra memoratam legitima discussione noscatis et in auctoribus paucis quos potueritis huius incendii reperire, habita districtione resecetis: quia nolumus aliquid detestabile fieri, unde Romana gravitas debeat accusari. 4 Illud pari ratione censentes, ut, si aliquid sibi contra Iudaeos rationabiliter quispiam crediderit suffragari, ad vestrum iudicium veniat audiendus, ut quem reatus involverit, censura condemnet. hoc enim nobis vehementer displicuisse cognosce, ut intentiones vanissimae populorum usque ad eversiones pervenerint fabricarum, ubi totum pulchre volumus esse compositum. XLIIII. ANTONIO VIRO VENERABILI POLENSI EPISCOPO THEODERICUS REX. 1 Invidiosa est contra eum querela, cui sunt reverentiae iura servanda, quia nescio quid admissum grave creditur, ubi contra tales silentium non tenetur. Stephanus siquidem flebili aditione conquestus est casam iuris sui ante decessorem prodecessoremque vestrum longa aetate possessam ante hos fere novem menses ab hominibus ecclesiae, cui praesidetis, despecto civilitatis ordine fuisse pervasam. quod si ita factum esse cognoscitis, eam iustitiae consideratione momenti iure restituite supplicanti. decet enim a vobis corrigi, quod a vestris familiaribus non debuisset admitti. 2 Verumtamen si partibus vestris in causa momentaria vel principali iustitiam adesse cognoscitis, tractato prius diligenter inspectoque negotio, quia sacerdotem protendere non decet improbam litem, instructam legibus ad comitatum nostrum destinate personam, ubi qualitas negotii agnosci debeat et finiri. quapropter sanctitatis vestrae animus non gravetur nec se fallacibus verbis doleat accusatum: multo maior est opinio purgata, quam si desinentibus querelis non fuerit impetita. XLV. COMITIBUS DEFENSORIBUS ET CURIALIBUS TICINENSIS CIVITATIS THEODERICUS REX. 1 Ad comitatum supplices Erulos auctore deo nostris venire iussimus constitutis, quibus navis est praebenda subvectio, ne in patria nostra adhuc provinciae suae laborare videantur inopia. itaque praesenti iussione commoniti et navis eis usum usque ad Ravennatem urbem et annonas dierum quinque sine aliqua dilatione praeparate nec aliquid eis necessarium deesse faciatis, quatenus provinciam se deseruisse ieiunam de copiae inventione cognoscant sitque illis uberior peregrina terra quam patria. XLVI. MARABADO V. I. THEODERICUS REX. 1 Convenit pietatem nostram petitiones supplicum salubri ordinatione disponere, quia subiectorum animi relevantur, quotiens maerentium querela componitur. vir spectabilis itaque Liberius dolenda nobis aditione suggessit coniugem suam in vestro iudicio contra iuris ordinem praegravatam. quod si ita est, remotis praeiudiciis apud arbitros, quos partium consensus elegerit, te imminente causa legibus audiatur. quod si illic finis negotii nequiverit inveniri, per instructas personas, si tamen ipsae venire non eligunt, nostro comitatui occurrendi licentiam partibus non negamus, ubi nec redemptio sit forte suspecta nec insidiosa possit nocere calumnia. XLVII. GUDISAL SAIONI THEODERICUS REX. 1 Assidua sollicitudine refovenda sunt, quae continuis exercitiis subiacere noscuntur. quemadmodum enim subvectio veredorum necessario sufficiat labori, si permittatur excedi? incitamentum siquidem improbae praesumptionis est neglecta custodia. legatorum itaque nostrorum suggestione comperimus cursuales equos frequenti usurpatione fatigari et quos nos necessitatibus publicis cupimus custodiri, in usum cognovimus privatae voluntatis assumi. 2 Atque ideo in urbe Roma ordinatione praefecti praetorio et magistri officiorum, quousque utilitas publica suaserit, te residere censemus, ut nullum Gothorum vel Romanorum exinde egredi patiaris, nisi quos praedictarum dignitatum vices agentes forte dimiserint. 3 Et quod nobis frequenter usurpatum esse suggeritur, si quis invitis his quibus haec cura mandata est, veredos praesumere fortassis assumpserit, cuiuslibet nationis fuerit vel honoris, per unum equum centum solidos multae nomine cogatur inferre: non quod tanti aestimanda est unius iumenti laesio, sed quia grandi damno reprimenda est importuna praesumptio. 4 Nullum praeterea saionum discursus facere patiaris, sed ad causam, quam directus fuerit, uno tantum itinere permittatur accedere vel redire. quibus in superiorem multam cadat interdicta frequentia. 5 Parhipporum quin etiam onera centum librarum nullus excedat. expeditos enim properare mittendarios volumus, non migrare censemus. inertiam suam prodit quisquis secum multa portaverit, nec cogitat de celeritate qui delicata se maluerit conversatione tractare. grues denique pelagus transiturae parvos lapillos uncis pedibus amplectuntur, ut nec eorum levitas nimio vento rapiatur nec nativa celeritas iniquis ponderibus ingravetur. hoc imitarine queunt, qui se ad publicas necessitates electos esse cognoscunt? et ideo quinquaginta solidorum multam iam non veredarius, sed catabolensis incurrat, quisquis ultra centum libras parhippum crediderit onerandum. 6 His autem, qui supra scriptarum dignitatum vicibus in urbe praesunt, te observare praecipimus, quatenus excessus, qui ab illis detectus fuerit, exsecutione tua supra dicta condemnatione puniatur. si quos autem intemperans culpa perculerit, collectam quantitatem per vices agentes mancipibus mutationum volumus applicari, ut cursualis tractus inde habeat remedium, unde hactenus sumpsit incommodum. 7 Mundanis siquidem rebus frequenter nascitur de adversitate prosperitas et homines cum laedere cupiunt, beneficia frequenter impertiunt. sed omnia sic efficaciter ac diligenter implebis, ut provocati bonis actibus devotioni tuae maiora committere debeamus. XLVIII. EUSEBIO V. I. THEODERICUS REX. 1 Post tumultuosae urbis sollicitudines taediosas et observationum molestias ingravantes magnitudo tua provinciali desiderat amoenitate recreari, asserens occupationum tibi causas praesentibus emersisse temporibus, quibus expeditis rurali desideras suavitate gaudere. 2 Et quia vere illa securitas est, quae nostris iussionibus datur, cum tempus tibi fuerit occupationis emensum, octo mensium indutias in Lucaniae dulces recessus nostra auctoritate concedimus, ut ex illo tempore supputentur, cum te egredi ex urbe divino favore contigerit. quibus peractis multorum desiderio ad Romanas sedes venire festina, conventui nobilium et digna tuis moribus conversatione reddendus. XLVIIII. UNIVERSIS PROVINCIALIBUS ET CAPILLATIS DEFENSORIBUS ET CURIALIBUS SISCIA VELSAVIA CONSISTENTIBUS THEODERICUS REX. 1 Districtio semper subtrahi non debet regiae iussionis, ut et audaces metus comprimat et laceratos spes futura refoveat. plerumque enim denuntiata comminatio plus efficit quam poena componit. et ideo deo auspice Fridibadum locis vestris praeesse censuimus, qui abactores animalium legitima severitate coerceat, homicidia resecet, furta condemnet quietosque vos ab sceleratis ausibus reddat, quos nunc praesumptio iniqua dilacerat. vivite compositi, vivite bonis moribus instituti, nullum natio, nullum promeritus honor excuset. necesse est vindictae subiaceat qui pravis moribus obsecundat. L. FAUSTO PPO THEODERICUS REX. 1 Campani Vesuvii montis hostilitate vastati clementiae nostrae supplices lacrimas profuderunt, ut agrorum fructibus enudati subleventur onere tributariae functionis. quod fieri debere nostra merito pietas adquiescit. 2 Sed quia nobis dubia est uniuscuiusque indiscussa calamitas, magnitudinem vestram ad Nolanum sive Neapolitanum territorium probatae fidei virum praecipimus destinare, ubi necessitas ipsa domestica quadam laesione grassatur, ut agris ibidem diligenter inspectis, in quantum possessoris laboravit utilitas, sublevetur: quatenus mensurate conferatur quantitas beneficii, dum modus integer cognoscitur laesionis. 3 Laborat enim hoc uno malo terris deflorata provincia, quae ne perfecta beatitudine frueretur, huius timoris frequenter acerbitate concutitur. sed non in totum durus est eventus ille terribilis: praemittit signa gravia, ut tolerabilius sustineantur adversa. 4 Tantis enim molibus natura rixante montis illius hiatus immurmurat, ut excitatus quidam spiritus grandisono fremitu vicina terrificet. fuscantur enim aera loci illius exhalatione taeterrima et per totam paene Italiam cognoscitur, quando illa indignatio commovetur. volat per inane magnum cinis decoctus et terrenis nubibus excitatis transmarinas quoque provincias pulvereis guttis compluit, et quid Campania pati possit, agnoscitur, quando malum eius in orbis alia parte sentitur. 5 Videas illic quasi quosdam fluvios ire pulvereos et harenarum sterile impetu fervente velut liquida fluenta decurrere. stupeas subito usque ad arborum cacumina dorsa intumuisse camporum et luctuoso subito calore vastata, quae laetissima fuerant viriditate depicta. vomit fornax illa perpetua pumiceas quidem, sed fertiles harenas, quae licet diuturna fuerint adustione siccatae, in varios fetus suscepta germina mox producunt et magna quadam celeritate reparant, quae paulo ante vastaverant. quae est ista singularis exceptio unum montem sic infremere, ut tot mundi partes probetur aeris permutatione terrere et sic suam substantiam ubique dispergere, ut non videatur damna sentire? 6 Longe lateque pulveres rorat, vicinis autem quasdam moles cructuat et tot saeculis mons habetur, qui erogationibus tantis expenditur. quis credat tam ingentes glebas usque in plana deductas de tam profundis hiatibus ebullisse et spiritu quodam efflante montis ore consputas quasi leves paleas fuisse proiectas? 7 Alibi cacumina magna terrarum localiter videntur ardere: huius incendia paene mundo datum est posse cognoscere. quemadmodum ergo non credamus incolis, quod testimonio potest universitatis agnosci? quapropter, ut dictum est, talem eligat vestra prudentia, qui et remedia laesis conferat et locum subreptionibus non relinquat. LI. SYMMACHO PATRICIO THEODERICUS REX. 1 Cum privatis fabricis ita studueris, ut in laribus propriis quaedam moenia fecisse videaris, dignum est, ut Romam, quam domuum pulchritudine decorasti, in suis miraculis continere noscaris, fundator egregius fabricarum earumque comptor eximius, quia utrumque de prudentia venit, et apte disponere et extantia competenter ornare. 2 Notum est enim, quanta laude in suburbanis suis Romam traxeris, ut, quem illas fabricas intrare contigerit, aspectum suum extra urbem esse non sentiat, nisi cum se et agrorum amoenitatibus interesse cognoscat: antiquorum diligentissimus imitator, modernorum nobilissimus institutor. mores tuos fabricae loquuntur, quia nemo in illis diligens agnoscitur, nisi qui et in suis sensibus ornatissimus invenitur. 3 Et ideo theatri fabricam magna se mole solventem consilio vestro credimus esse roborandam, ut quod ab auctoribus vestris in ornatum patriae constat esse concessum, non videatur sub melioribus posteris imminutum. quid non solvas, senectus, quae tam robusta quassasti? montes facilius cedere putarentur, quam soliditas illa quateretur: quando et moles ipsa sic tota de cautibus fuit, ut praeter artem additam et ipsa quoque naturalis esse crederetur. 4 Haec potuissemus forte neglegere, si nos contigisset talia non videre: caveas illas saxis pendentibus apsidatas ita iuncturis absconditis in formas pulcherrimas convenisse, ut cryptas magis excelsi montis crederes quam aliquid fabricatum esse iudicares. fecerunt antiqui locum tantis populis parem, ut haberent singulare spectaculum, qui mundi videbantur obtinere dominatum. 5 Sed quia nobis sermo probatur esse cum docto, libet repetere, cur antiquitas rudis legatur haec moenia condidisse. cum agri cultores feriatis diebus sacra diversis numinibus per lucos vicosque celebrarent, Athenienses primum agreste principium in urbanum spectaculum collegerunt, theatrum Graeco vocabulo visorium nominantes, quod eminus astantibus turba conveniens sine aliquo impedimento videatur. 6 Frons autem theatri scaena dicitur ab umbra luci densissima, ubi a pastoribus inchoante verno diversis sonis carmina cantabantur. ibi actus musicus et prudentissimi saeculi dicta floruerunt. sed paulatim factum est, ut honestissimae disciplinae improborum consortia fugientes verecunda se exinde consideratione subtraherent. 7 Tragoedia ex vocis vastitate nominatur, quae concavis repercussionibus roborata talem sonum videtur efficere, ut paene ab homine non credatur exire. erigitur autem in hircinos pedes, quia si quis inter pastores tali voce placuisset, capri munere donabatur. comoedia a pagis dicta est: comus enim pagus vocatur, ubi rustici gestientes humanos actus laetissimis carminibus irridebant. 8 His sunt additae orchestarum loquacissimae manus, linguosi digiti, silentium clamosum, expositio tacita, quam musa Polymnia repperisse narratur, ostendens hominos posse et sine oris affatu suum velle declarare. Musae vero Eoa lingua quasi homousae dicuntur, quod invicem sicut virtutes necessariae sibi esse videantur. his levium pinnarum acumina ideo in fronte pinguntur, quoniam earum sensus celeri cogitatione subvectus res altissimas intuetur. 9 Pantomimo igitur, cui a multifaria imitatione nomen est, cum primum in scaenam plausibus invitatus advenerit, assistunt consoni chori diversis organis eruditi. tunc illa sensuum manus oculis canorum carmen exponit et per signa composita quasi quibusdam litteris edocet intuentis aspectum, in illaque leguntur apices rerum et non scribendo facit quod scriptura declaravit. idem corpus Herculem designat et Venerem, feminam praesentat in mare, regem facit et militem, senem reddit et iuvenem, ut in uno credas esse multos tam varia imitatione discretos. 10 Mimus etiam, qui nunc tantummodo derisui habetur, tanta Philistionis cautela repertus est, ut eius actus poneretur in litteris, quatenus mundum curis edacibus aestuantem laetissimis sententiis temperaret. 11 Quid acetabulorum tinnitus? quid dulcissimi soni referam varia percussione modulamen? quod tanta gratia iucunditatis accipitur, ut inter reliquos sensus auditum sibi ad munus summum tunc homines aestiment fuisse collatum. ubi aetas subsequens miscens lubrica priscorum inventa traxit ad vitia et quod honestae causa delectationis repertum est, ad voluptates corporeas praecipitatis mentibus impulerunt. 12 Hos ritus Romani sicut ceteras culturas ad suam rem publicam inutiliter trahentes aedificium alta cogitatione conceptum magnanimitate mirabili condiderunt. unde non inmerito creditur Pompeius hinc potius Magnus fuisse vocitatus. et ideo sive masculis pilis contineri sive talis fabrica refectionis studio potuerit innovari, expensas vobis de nostro cubiculo curavimus destinare, ut et vobis adquiratur tam boni operis fama et nostris temporibus videatur antiquitas decentius innovata. «< operis indicem «< retro porro »>
|
IIII DE DENUNTIATIONE VEL EDITIONE RESCRIPTI. IIII.1. IMP. CONSTANT(INUS) A. AD SYMMACHUM. Si quando minoribus vel adultis inferenda lis erit vel ab ipsis minoribus vel adultis cuidam quaestio movenda sit, non alias cursus temporis incoetur, nisi ab universis, quos officii sollicitudo constringit, hoc est tutoribus, sive testamento sive decreto dati sunt, vel curatoribus, per quos minores defenduntur, vel iisdem omnibus sollemni more lis fuerit intimata. Quod si divisum administrationis periculum per provincias sit, his tantum omnibus insinuari convenit et ab ipsis inferri litem, qui in ea provincia tutelae vel curae officium sustinent, ne de aliis provinciis defensores minorum ad iudicia perducantur. DAT. PRID. NON. FEBR. SIRMIO, ACCEPTA VIII ID. MART. CORINTHO CONSTANTINO A. V ET LICINIO C. CONSS. IIII.2. IDEM AUG. AD MAXIMUM P(RAEFECTUM) U(RBI). Denuntiari vel apud provinciarum rectores vel apud eos, quibus actorum conficiendorum ius est, decernimus ne privata testatio mortuorum aut in diversis terris absentium aut eorum, qui nusquam gentium sint, scripta nominibus falsam fidem rebus non gestis adfigat. DAT. X KAL. IUN. SIRMIO PROBIANO ET IULIANO CONSS. IIII.3. IMPPP. VALENTIN(IANUS), VAL(ENS) ET GRAT(IANUS) AAA. AD AMPELIUM P(RAEFECTUM) U(RBI). Exigendae denuntiationis locus non est, cum quis ad luendum debitum evidenti chirografo convenitur. DAT. IIII KAL. AUG. CONTIONACI GRATIANO A. II ET PROBO CONSS. IIII.4. IMPPP. VALENTIN(IANUS), THEOD(OSIUS) ET ARCAD(IUS) AAA. AD ROMULUM CONSULAREM AEMILIAE ET LIGURIAE. Post celebratam denuntiationem seu edicto seu editione rescripti, quod tamen iure sit impetratum, lis exordium auspicatur inter iustas videlicet legitimasque personas. Et si qui perennitatis nostrae pendentibus temporibus responsa protulerit, non modo tempora, quorum erunt curricula, non dilatentur, sed et quidquid elicitum erit, frivolum iudicetur. DAT. XIIII KAL. IUL. MEDIOL(ANO) ARCAD(IO) A. I ET BAUTONE CONSS. IIII.5. IDEM AAA. AD CLAUDIUM CONS(ULAREM) TUSCIAE. Universa quidem negotia, quae ex rescriptorum auctoritate sortiuntur exordium, ad cursum temporum pertinere decretum est: ante omnia vero procurandum est, ne pervasionibus inproborum protelandae cognitionis praebeatur occasio. Idcirco si quis possessione deiectus auxilium nostri poscat oraculi, nullis eum temporum, quae ex rescriptorum editione defluunt, moris esse cludendum hac lege decernimus, ne iuris suffragium, quod in celeri reformatione consistit, beneficiorum inperialium decreta suspendant. DAT. VI NON. MAI. MEDIOL(ANO) TIMASIO ET PROMOTO CONSS.
|
LITTERAE SANCTISSIMI D. N. LEONIS XIII Haud sine maximo animi moerore, Ferdinandum, Augustum, Patrem tuum, e vivis ereptum fuisse accepimus. Si tum nostra, tum etiam quae hic in Lusitaniae Nationis templo piacularia solemni ritu Eidem peragentur, et quam ipsi suscipimus, tanti luctus participatio, dolori, quo Maiestas vestra afficitur, leniendo paria essent, Nos saltem cogitatio pietatis erga vos officiis satisfecisse, solaretur. Qua occasione sinat Nos Maiestas vestra, quod iam aut animo proposueramus, super negotiis, quae inter S. Sedem ac eiusdem Maiestatis vestrae Dominatum aguntur, quaeque ad Lusitanum in Indiis Patronatum spectant, animum ipsum nostrum plene atque integre aperire. Dum igitur ad Maiestatem Vestram sermonem recta convertimus, pergratum in primis Nobis est notum facere, uti praeteritis temporibus, ita et in praesentia, Lusitanam gentem de hac Apostolica Sede optime meritam fuisse, cui illa obsequii sui ac reverentiae tributum constanter praestitit. Libet enimvero memoria repetere, dum ista Natio Catholicae unitatis centro semper coniuncta fuit, eius Principes, ut Catholica Fides per eas regiones, quas ipsi imperio subegerant suo, propagaretur, sedulo contendisse. Potest idcirco iure affirmari Lusitanum Vexillum fuisse sub S. Crucis umbra ubique explicatum : ita ut quot sibi armis conquisivit provincias, totidem Religioni aequisiisse videatur. Quemadmodum ergo cognomen Regis Fidelissimi, ita et cetera ornamenta, multa quidem ac praeclara, quae privilegii nomine in Lusitanos Reges Romani Pontifices large contulerunt, iure optimo concessa sunt: in quibus privilegium Patronatus in Indiarum Orientalium Ecclesias, quo Praecessoribus nostris eosdem amplissimis formis donare placuit, est procul dubio recensendum. At vero si Romani Pontifices ad haec adeo specialia decora concedenda eo consilio permoti sunt, ut eorumdem Regum religiosum studium remunerarentur; eodem tamen tempore id animo intenderunt, ut eos excierent ad novas condendas Ecclesias, congruam iis dotem suppeditandam, atque Ecclesiastici Ordinis Constitutionem curandam, quae et illarum Ecclesiarum necessitati, et Fidei propagandae satis responderet. Ceterum haec est praecipua, fundamenti loco, Patronatus ratio, quam aequum erat ut Praecessores nostri tum prae oculis haberent; et reapse, uti ex ἀναλòγοις documentis compertum est, habuerunt. Verum hae conditiones, quae naturae Patronatus inhaerent, quaeque in concessionis Diplomate expresse expostulantur, adiunctorum concursu, quorum hic meminisse non iuvat, eo modo, vi ac numero, quae spirituale earum gentium bonorum expetebat, praestitae nequaquam fuerunt. In quo rerum statu, quum s. Sedes permittere non possit; ut ob causas, quae Ipsam non attingunt, pleraque earumdem gentium pars, quae Christianae Religioni nomen dederunt, propemodum derelicta foret, atque Ethnicis Evangelii praedicatio fere prorsus compedita, praesenti necessitati, selectis Evangelicorum Praeconum turmis eo missis, consulere studuit. Quam felicem exitum operariorum labores consecuti sint, innumeri, qui ad Christianam fidem per eos conversi sunt, florentesque Missiones, quae inibi sunt constitutae, testantur. Hac nimirum de causa, novi in dies illius Christiani populi processus ac prospera conditio curare Nobis suadent, ut isti abnormi et precario rerum statui hactenus protracto, finis tandem imponatur, formaque sufficiatur stabilis atque canonica Ecclesiasticae Iεραρχίας. Dum vero huiusmodi institutum exequendum aggredimur, quod quidem magno Indiarum Ecclesiis profectui, et Christiano Nomini gloriae haud levi fore confidimus, Nos eodem tempore deductiones rationesque super iure Regii Patronatus a summis Regni istius Administratoribus Nobis per Legatos exhibitas serio considerandas atque expendendas suscipere non omisimus. Quum velimus igitur et Maiestati vestrae, et Lusitanae Genti rem pergratam facere, Propositionem confecimus, quam publico Lusitaniae Oratori, summis Regni Administratoribus exhibendam, dedimus; quaque avitis Lusitaniae traditionibus legitimisque iuribus, quatenus cum Iεραρχίας constitutione et Religionis bono in illis Indiarum regionibus consociari queant, per Nos satisfactum fuisse videtur: quibus quidem iisdem Indiarum populis per duplicis in eodem solo Auctoritatis intitutionem consuli, ut par est nequaquam posset : iamque hac super re Praecessor noster Gregorius XVI in suo Brevi, die 6 Januarii an. 1837 edito, sententiam tulit : « A Nobis duplicem in urbe Calcuttae auctoritatem creari non expedit, quod neque Ecclesiae mos patitur, nec paci et unitati fovendae idoneum foret ». Contra, iuxta S. Sedis propositionem, Goae Archiepiscopus Patriarchae nomine insignitur in universas orientales Indias, super quas eam omnem auctoritatem explicare potest, quam ipsa perquam honorifica moralis Capitis attributio Hii comparat. Praeterea facultas, quae eidem confertur Conciliis nationalibus praesidendi, in ea ipsum conditione statuit, ut una cum Indiarum Episcopis Cleri populique necessitatibus prospicere possit. Erectis deinceps tribus Lusitanorum Dioecesibus, eidem Goae Archiepiscopo Μητροπολιτου iuribus super hos Episcopatus, ut aiunt, suffraganeos frui continget. Rex autem Goano Archiepiscopo et tribus suffraganeis Episcopis libere nominandis, eligendoque ac S. Sedi praesentanda candidato, qui in ternario ab novarum quatuor ecclesiasticarum Provinciarum (in quibus Goani bene multi sunt) Episcopis exhibito comprehendatur, Patronatum servaret, non modo, ut eorum, quae Augustae Maiestatis vestrae Maiores pro religione perfecerint, historicum monumentum, verum etiam huius Privilegii iure, eo modo quem praesentis temporis adiuncta ferunt, exercendo. Neque vero praecipuorum locorum, ubi Goani frequentes versantur, quique ab Episcoporum Lusitanorum iurisdictione exempti essent, rationem habere omissum est; firmam enim voluntatem nostram, ut earum animarum cura Goanis Sacerdotibus concederetur pandidimus. Ex quo deduci fas est, publicam mutuamque de rebus ad Ecclesiam pertinentibus pactionem anno Chr. Aer. 1857 initam, quod ad eius naturam spectat, immutationibus, quas praesentes inibi Ecclesiae conditiones exigunt, et ipsam sartam tectam servari. Hac nimirum ratione omnes eorum incommodorum et contentionum, quae hactenus Nobis deploranda contigerunt, causae evanesceret; ac florente denuo unitate et pace in Indiarum Ecclesia, vires omnes ad praecipuum Religionis Σκοπòν qui est animarum salus, assequendum contenderentur. Profecto Nos in tota hac re gerenda (quod Maiestas ipsa Vestra facile sibi poterit persuadere) non alia animi cupiditate permoti fuimus, quam ut difficultatibus, quae ab existendi tatione praeter ordinem atque implexa separari vix possunt, finis imponeretur, tum etiam ut catholicae Religionis in Indiis incremento ac futurae sorti, quo meliori posset modo, consuleretur. Nihilominus in officiis nostris perfungendis, ac fine Nobis Apostolici Ministerii nostri rationibus imposito, ut par est, prosequendo, omni cautela atque industria usi sumus, ut Maiestatis Vestrae Dominatici, quam large abundeque Nobis fas esset, satis faceremus. Mens autem Nobis est, firmum animi propositum, ut Lusitani Regis Patronatus in iis terris, quarum pristinae conditiones non admodum immutatae sunt, plene atque integre vigere pergat. Kongho videlicet in primis alludere volumus, ubi, ut Maiestas Vestra, privilegiis utens, quae ad Regium Patronatum spectant, Catholicae Religionis processum ac propagationem curare velit, vehementer percupimus; constitutis praesertim sacrorum Operariorum Collegiis, quae Sedi Μητροπολὶτιχῃ Olyssipponensi (cui et ceteri Episcopi idoneos viros suppeditabunt), uti centro, addicta, inde in Konghi terras, Lusitano Regi subditas, alumnos tamquam lucis vitaeque radios diffundant. Post haec quae hactenus disputata sunt, Nos fore certo confidimus, ut Maiestas Vestra, officia, quae Apostolicum Ministerium nostrum consequuntur, agnoscens, atque eorum quae per Nos hic agenda proposita sunt, aequitatem quo par est pretio aestimans, de Indiarum Ecclesia constituenda bene mereri cooperando velit. Eas quo fiet, ut quemadmodum praeclarissimorum Regum, qui Vobis praecesserunt, quod Christi Regnum in illos populos promovere curaverint, ita et Maiestatis Vestrae nomini, quod ad definitivam in Indiis Ecclesiae constitutionem perficiendam studium atque operam generose contulerit, Catholici fausta quaeque precantes benedicant, illudque grati animi sensu in Ecclesiae annales referant. Pari in spe sumus, Lusitaniae populos consiliis nostris aequum ius tributuros. Absit vero a Nobis, ut praeclaras eorumdem traditiones ob umbrave, aequisque animorum votis adversari velimus. Nostrarum quidem propositionum cognitio id efficiet, ut eae quo par est in pretio habeantur, atque opiniones temere conceptae evanescant. Ceterum populus, qui iure tamquam potissimum in suis laudibus, a se Maiorum suorum servatam fidem recensere gloriatur, id facile intelligere poterit, Ecclesiam Catholicam, etsi universalem ac perpetuam, praesentem rerum conditionem, quam varia humanorum eventuum successio invenerit, ut hos ad Religionis amplitudinem apte coordinet, sequi debere. Excipiat interim Apostolicam Benedictionem, quam intimi cordis affectu Maiestati Vestrae, totique Regiae Familiae etiam atque etiam impertimus. Romae die 6 Ianuarii an. 1886. LEO PP. XIII
|
EPISTOLA SSMI PATRIS LEONIS XIII PERFUNCTIONIS SACRI MUNERIS GRATIA* Venerabilis Frater, salutem et Apostolicam Benedictionem. Graviter molesteque tulimus allatum Nobis nuncium de gravi contumelia Tibi irrogata, quum propter sacri muneris tui perfunctionem coram laico magistratu quaestioni obnoxius fuisti, quae de suspectis criminis haberi solet. Dolor autem, quem tua causa cepimus eo fuit acerbior quod episcopalis dignitas in Te laederetur et novum suppeteret, triste satis indicium dirae insectationis qua in Italia conflictatur Ecclesia. Lenit tamen aegritudinem Nostram cogitatio effectuum, quos necesse est oriri ex huiusmodi vexatione adversos consiliis hominum qui eam intulerunt. Quo enim exploratior fit iniusta vis, qua saevit in Ecclesiam civilis potestas quae ipsa conscientiae arcana contendit accensere ditioni suae metuque poenarum deterrere ab officio dispensatores mysteriorum Dei, eo liquet apertius quam impudens mendacium sit quo religionis hostes sese iustae libertatis iactant adsertores, et quam irritus eorum conatus ut sanctae militiae Christi proditores faciant qui sese illi addixere. Hi enim, Deo opitulante, neque minis cedent neque ab officio desciscent, novam imo e nobili certamine adepti gloriam gestient, Apostolorum instar, quippe eo nomine quod Deo paruerint digni habiti sint contumeliam pati. Macte igitur animo, Venerabilis Frater, Nosque Tibi gratulari sinito pro sacerdotali zelo et constantia, qua pastorale ministerium obis: quam strenue iniisti viam ea pergito alacriter, neve molestias reformides quas Tibi forte vis et nequitia hominum adhuc erit allatura. Erigant Te veterum exempla fidelium de quibus illud traditum est « quod in multo experimento tribulationis abundantia gaudii ipsorum fuit : » erigat spes mercedis amplissimae manentis eos qui « certamen sustinuerunt propter nomen Christi et non defecerunt » Tibique adiutricis gratiae Dei sit Apostolica Benedictio, quam nostri in Te animi testem Tibi, clero et populo Dioecesi cui praees peramanter impertimus. Datum Romae apud S. Petrum die XIII Iunii anno MDCCCXC, Pontificatus Nostri decimotertio. LEO PP. XIII
|
PIUS PP. X MOTU PROPRIO Quo reformatur Collegium Poenitentiariorum Franciscanum Basilicae Lateranensis* Singulari curare studio, ut praeclarus Ordo Fratrum Minorum in omnibus rebus suum decus dignitatemque retineat, Nostrum intelligimus esse, quandoquidem ad Apostolici muneris officium accedit quod ipsius Ordinis patrocinium sustinemus. Itaque, cum in Collegio Poenitentiariorum Franciscanum sacrosanctae Basilicae Lateranensis videamus magnopere interesse ad custodiam disciplinae, ut de legibus et institutis, quibus Collegium utitur, aliquid immutetur, ea quae infra scripta sunt, motu proprio decernimus: I. Collegii candidatos Minister generalis Cardinali Poenitentiario maiori designabit: eos probandi et in Collegium cooptandi eidem Cardinali ius esto. II. Ex Poenitentiariis rite adlectis Minister generalis Praesidem Collegii dicet; id munus triennale esto. III. Poenitentiarii collegiali in iis, quae ad sacrum ipsorum ministerium pertinent, dumtaxat Cardinali Poenitentiario maiori parebunt. IV. Quod vero ad observantiam attinet religiosae disciplinae, et Constitutionum generalium Ordinis, praesertim de vita communi et visitatione canonica, iidem sub iurisdictione Ministri generalis manebunt, ab eo, non secus ac caeteri sodales religiosi, gubernandi. Is tamen ne quemquam a Collegio in perpetuum removeat, nisi Cardinali Poenitentiario maiori consulto. V. Qui Poenitentiarii munus cum laude sexennium administrarint, nomen et gradum Ex-custodis in sua quisque provincia obtineant: qui vero id ipsum praestiterint ultra sexennium, Definitarum generalium erit decernere, quibus privilegiis ornandi sint. Haec statuimus, non obstantibus, licet speciali mentione aut derogatione dignis, in contrarium facientibus quibuscumque. Datum Romae apud S. Petrum, die XVII Septembris anno MCMVII, Pontificatus Nostri quinto. PIUS PP. X
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 72 Relatio (Relatio), J. P. Migne Relatio (1113D)Agimus Deo gratias, qui regum corda pietatis suae manu et gubernat et temperat, quando ab ipso venit quod clementia vestra ex amore suo praeceptis ad nos moderatissimis per majores domus Gudilam et Bedeulphum sublimes vestros missis ostendit. Sic enim mansuetos principes coeli Dominus fecit esse quos diligit; et propitiata Divinitas eos in causis omnibus mandatis suis ordinat obedire; quod scriptum est, dicente Deo: Sine me nihil potestis facere (1114D)(Joan. XV), quod utique boni intelligendum est. Ideoque nostro toto affectu et obsequio jussioni vestrae parere voluimus, et ad papam, qui impetebatur, quater cum sacerdotes nostros ex secunda synodo direximus, ut ad judicium conveniret. Sed occurrere se audentiae nostrae penitus non posse statuit, mandans: Primum ad conventum vestrum, quando Romae venistis, sine aliqua dubitatione properavi, et privilegia mea voluntati regiae submisi, et auctoritatem synodi (1115A)dedi; sicut habet ecclesiastica disciplina, restaurationem ecclesiarum regulariter poposci, sed nullus mihi a vobis effectus est. Deinde cum venirem cum clero meo, crudeliter mactatus sum. Ulterius me vestro examini non committo: in potestate Dei est, et domini regis, quid de me deliberet ordinare. Post episcopos tamen ei majorem domus vestrae illustrem virum Arigernum direximus, cui quid responsi dederit sua suggestione renuntiat; et intimamus tamen serenissimo domno, quia nobis quid possimus facere non remansit, nec invitum ad disceptationem nostram adducere possumus. Ipsi per canones appellationes omnium episcoporum commissae sunt; et cum ipse appellat, ecquid faciendum? cum nec in absentem valeamus ferre sententiam, nec contumacis locum (1115B)deputare, qui se judicibus occurrisse praeclamat; maxime quia res nova est, et pontificem sedis istius apud nos audiri, nullum constat exemplum. Voluimus quod restabat pacem juxta praeceptum et voluntatem vestram reddere civitati, quae res et proposito nostro amica est, et beatitudini vestrorum temporum (1116A)congruebat. Quia confusione tantae civitatis et gemimus, et horrescimus: ad amplissimum senatum collegasque nostros secundo direximus, orantes ex verbis Apostoli, qui monet: Quod ex vobis est, cum omnibus pacem habentes, non vosmetipsos vindicantes, charissimi, sed date locum irae. Scriptum est etiam: Mihi vindictam, ego retribuam, dicit Dominus (Rom. XII). Nec admonitioni clericorum defuimus, quibus regulariter volumus subvenire. Quia etiam salutare monitum contempserunt; ideo vestri erit imperii nutu Dei respicere Ecclesiae redintegrationem, Romanae civitatis et provinciarum quietem. Nunc rogamus ut infirmitatibus et deunitatis Forte indemnitati nostrae, quemadmodum pii domini, succurratis; quoniam calliditati saeculari sacerdotum simplicitas (1116B)non sufficit, et jam diutius nostrorum mortes, et pericula propriarum pati non possumus: sed concedite nobis optatissimo praecepto vestro, ut ad ecclesias nostras liceat nos reverti, quia post haec quae suggessimus, nihil est quod a nobis possit ordinari. Et alia manu: Optamus vobis salutem, domine princeps.
|
Migne "Patrologia Latina Tomus 121" Confessio Confessio (Paulus Alvarus Cordubensis), J. P. Migne 121.0412A Confessio 121.0397C| Excelse Deus, ineffabilis, invisibilis, a quo bonum, et per quem fit quodcunque claret honestum, quem nemo digne rogare valet, et quem omnis sermo, licet indigne, rogare audet; sine quo nihil est, et absque quo impietas omnis procedit: Deus, qui sine qualitate es bonus, sine quantitate magnus, sine situ praesens, sine effusione formae ubique diffusus: Deus 121.0398C| qui corporalis non es, et per incircumscriptam substantiam ubique es. Qui sursum residendo segis, deorsum continendo ades, extra circumdas, infra et omnia penetrans: Deus qui mala omnia odis, eaque occulto consilio, utique justo, plerumque permittis: Deus qui sicut malum, quod nihil est, odis, ita bonum, quod aliquid est, amas. Qui non naturam 121.0399A| mali, quae nulla est, sed eos qui malum faciunt damnas: Deus qui cuncta pietate regis, sed peccatum inultum nunquam dimittis: Deus qui partim operis tui aeternitate consolidas, nullo merito praecedente; partim juste mortalitate corrumpis, nullo peccato patescente: Deus qui creaturam illam quam primam dignitate seu fortitudine vel decore esse voluisti, vitio suo corruptam ad inferiora dilapsam, ut esset quod creata est justitia exigente noluisti: Deus qui sicut nulla exstante bonitate humanum genus creasti, ita nullo praecedente merito nos ratione creaturis aliis praetulisti: Deus qui massam perditioni deditam juste perimis, et massam regni misericorditer sola bonitate qua affluis eligis: Deus qui Adae progeniem sola bonitate ex parte restauras, 121.0399B| et eam partem quam perire sinis ob parentale vitium juste condemnas: Deus qui ipsis notitiam dedisti fidei quos credituros ante mundi initium nosti: Deus qui licet multa occulta, tamen juste fecisti quae facta sunt omnia: Deus sine cujus nutu nullus sermo procedit; et contra quem plerumque ipse sermo datus agere praesumit: Deus quem nemo nescit, et quem nullus plene, ut es ipse, cognoscit: Deus cujus magnitudo incomprehensibilis, cujus gloria inaestimabilis, cujus jussio fortis, cujus dispositio justa, cujus judicia vera, cujus clementia super opera sua extenta: Deus quem nemo nisi corde attingit purgatus; quem nullus nisi operibus invenit probatus, cui nullus adhaeret nisi mente et corpore castus: In quo iniquitas non est, in quo summa est, in 121.0399C| quo clementia magna est: Deus qui auctor es luminis, fluvius pietatis; dulcis es te firmo corde credenti: caecorum oculus, debilium animus, infirmantium verissima salus; pes claudorum; lingua mutorum, fortitudo omnium saeculorum. Tu vitae via. Tu salutis vita. Tu omnium te postulantium invictissima dextra. Tu divitiae pauperum. Tu consolatio tribulantium. Tu erector humilium. Tu destructor extollentium. A te incrementum accipit justus; per te sanctificatur perfectus; a te coronatur in bono opere consummatus. Tu odis iniquos, damnas injustos, dejicis elatos; confundis superbos; das poenitentibus veniam, peccato mortuis vitam, nec abnegas te rogantibus misericordiam consuetam. Nec peccatores despicis, sed delicta condemnas. 121.0399D| Non odis peccantes, sed peccata detestas. Non hominem, sed scelera insectando consumis. Non creaturam, sed culpam exstirpas, iniquitas enim nostra justitiam tuam commendat (Rom. III, 5): Scelera nostra te justum affirmant. Acta nostra sceleribus digna justitiae tuae est documentum; quia unde justus es, inde injustos odis. Unde sanctus es, 121.0400A| inde peccantes punis. Unde verus es, inde mendaces condemnas. Unde mitis es, inde superbos detestas. Unde misericors es, inde non tot ut desquiris. Tu ab initio creaturam singulari misericordia foves, potentiali virtute regis, ineffabili consilio vel potestate disponis. Deus qui contritorum non despicis preces, nec deprecantium te vero corde spernis clamores. Qui frigidas mentes igne tui amoris incendis, et initium boni operis plerumque nobis nescientibus quibusdam occasionibus formas. A quo initium est virtutum, a quo augmentum, a quo et per quem perfectio est inchoatum. Qui lassis roborem tribuis operandi, operantibus intentionem accommodas perficiendi, torpentibus votum ingeris inchoandi. Qui mortem peccatoris nunquam desideras, sed ad vitam 121.0400B| delinquentes semper verissime vocas. Adesto, adesto pauperi pater. Assiste fesso, o Emmanuel: juba contritum, Spiritus sancte: erige dejectum, Creator juste: sana aegrotum, Jesu bone: visita languentem, Paraclete alme: largire vires, agie Deus: praebe virtutem, o lux Nazarene: solida comessum, donum tu Patris; atque vitiorum dominio usquequaque possessum, tu Trinitas Deus, tibi effice servum devotum. Satis est, Domine, quod hucusque diabolum militavit: quod hostis orbis servitium sponte implevi: quod inimico famulatum iniquitatis opere praebui; quod insidianti mihi obsequens fui; quod latentes insidias ejus licet intelligerem non devitavi; quod contra me ipse inscius ejus tela portavi, etiam me ipso illi quasi ex debito 121.0400C| bajulum feci, quia ejus arma unde me totum elisit, in me hactenus quasi in teca recondere nunquam cessavi. Sed jam diu est, Domine, quod dominium ejus a me rejicere malui; quod merito exigente non valui, quia quasi ex potestate vindicat subditum, quem a nativitatis exordio diro vinculo tenuit captum. Et quem tanto tempore suo jure vindicavit captivum, nunc respirantem jugo suo retentat valde perplexum; quemque sibi nunquam deprehendit repugnantem, nunc catenis insolubilibus ligat gementem. Domine, Deus pie et misericors, respice super opera tua, et illo pietatis vigore quo prodigum recipis filium, me quoque protege miserum, quia opera manuum tuarum in dominium iniquissimi hostis relinquere fas est ullo modo; ut a te conditus, sim diaboli 121.0400D| servus; ut a te creatus, sim praedonis pascue locus; ut ab optimo Domino et a pio Patre bonis multis ditatus, crudeli et horribili ethiopi existam addictus. Hanc inclementiam, hanc voracitatem, hanc crudelitatem ego mihi caecatus a diabolo spontanea mente elegi. Ego equuleum hunc dirum mihi invexi; ego gladium gutturi meo immersi; ego morti 121.0401A| totum me ipse commisi, ut possessionem tuam, tibique debitam soli, pessimo committerem hosti: ut rus tuo dominio conditum horribili addicerem pesti; eumque eligerem dominum, quem patri meo noveram inimicum. Actum est enim in me, Domine Deus, quod in protoplasto pridem legimus gestum: etenim sicut ille tuo dono immortalis creatus, proprio vitio in mortem exstat per interdictae sibi arboris esum dimersus; ita et ego lavacro vitalis aquae jam tinctus, et regenerationis unde a paternali delicto mundatus, seu tuo rosifluo cruore redemptus, per inobedientiam mandatorum tuorum in mortis deflendam ruinam deveni; et qualiter inde egrediar non valeo invenire, quia te Dominum Deum, quem rogare, et cujus praecepta implere debui, per devia 121.0401B| gradiendo mihi iratum feci. Et inde est quod prolongatam captivitatem sentiens doleo, nullumque redimentem me adesse praesentio. Gaudet hostis meus quod te iratum videt: exsultat, cum me a tanto Patre expulsum sentit: tripudiat, cum me ita destitutum cognoscit. Sed tu, Deus, qui misericordia super opera tua largus praepotens es, qui peccatoris non mortem, sed reversionem ad te post lapsum inquiris (Ezech. XXXIII, 11), qui plus pietatem quam ultionem diligis, nec judicium, sed misericordiam peccantibus exhibes, adesto mihi misero peccatori, et erue te corde contrito quaerentem. Mitte mihi de supernis auxilium, per quod valeam hostium meorum rejicere jugum. Repelle dominium consuetum: disrumpe vincula perplexionum; restaura, Domine, 121.0401C| opera tuae fabricae, et similitudinem tuam, quam inimicus invasit, mi restitue. Noli spernere, Deus meus, quem mirabiliter condidisti, quemque sine comparatione mirabilius redemisti. Fecisti me ut rectus conspicerem coelum, in quo et mihi praemium promiseras indisruptum; sed iniquitates meae dimerserunt me inferni profundum, et nullus est qui eruat jam dimersum. Nunquid hostis iste versutus et callidus tibi Domino vero valet existere obvius? Absit. Neque ille subsisteret, nisi a te subsistendi statum acciperet. Quem qui a te creatus in beatitudine fuit, in qua stare elationis tumore non voluit, a te etiam hodie regitur, licet tibi adversare conetur. Quia quodquod voluntate impia in nos exercere putat, tibi et in hoc etiam invite inscius serviendo 121.0401D| concordat. Ipsius enim voluntatem malam tua potestas coercet justa. Et illud quod nos caecati iniquum putamus, justum permissum a justo Judice non negamus. Apud te enim suum ordinem omnia habent, nihilque inordinate in mundum incurrit. Aequum enim est, Domine, ut qui se spontanee diabolo subjugarunt dominio, subditi permaneant quo elegerunt arbitrio proprio, quisquis ille 121.0402A| ex nobis dimersus satis errat sese non sponte iterum, sed invite a te putat solvendum. Nam semel a te hominibus liberum datum arbitrium non debet revocari in irritum: ut qui se proprii arbitrii subjugabat servitio, tuo solo restauretur imperio. Nosti in hoc etiam, Domine Deus, esto mei: nec tibi foveam periculi mei celatus. Verum quia diversa arte, et vario deceptionis articulo, me inimicus volentem ligavit, cui non mens, ut debuit, repugnavit, sed velut obediens manus vincturae dedit; inde, piissime Deus, assiste jam misero poenitenti, et sere sua delicta plangenti; et redime nunc etiam specialiter a diro praedone, quem jam generaliter pretio sanguinis tui redemisti. Dicam, Domine, y audi. Praebe tu virtutem dicendi, et ea quae dixero tu ipse acceptare 121.0402B| dignare. Nunquid ea quae me undique premunt tu, Creator, ignoras? Nunquid quod rogare cupio, tu ante non vides? Nunquid celatum tibi aliquid est, aut non omnia tibi etiam obscura in luce sunt posita? Tu certe es qui cordis occulta vides, qui latentia prospiciendo cognoscis, qui cogitationes discutis atque ulciscis: qui enim universa consilio salutari creasti, universa etiam cognoscendo librasti: sed confessionem peccatoris exspectas. Non narrationem indiges, sed oris professionem inquiris. Nec tantum linguae quantum cordis humilitatem acceptas, et munditiam veram, cum sis incomparabiliter mundus, ex corde puro sanctificando praelibas. Ecce enim, Domine, puro corde delicta mea confiteor, sicut tu ipse verissime nosti, et ab eorum illecebra 121.0402C| me tota mente cupio retrahere, sed vinculorum praeditione connexus, quod promitto, nequeo adimplere. Unde fit, ut quotidie voti mei praevaricator existens, unde me debui lacrymis irrigare, jugique fletu me totum mundare; inde amplius sordidatus nihil nisi augmentum congemino culpae. Sicque quod mens vel paululum ex tuo dono capere se gaudet, identidem supplantatione hostis vel segnitia cordis se privatum magnopere gemit, et unde hoc recuperaret inesse sibi non sentit. Viget enim in me naturaliter a te insertum lumen scientiae, per quod quae ago perpere, malum non nescio esse. Quod me et post parationem desiderii dolore afficit gravi. Sed quia dum poenitenda committo, et commissa non defleo, 121.0402D| ipse me ingenti afficio damno; inde nec ea videre me computo, quae non spernenda, sed amplectenda opere et mente hactenus teneo. Et in quibus me non nolens, imo volens, involvo, post voluptabrum faecis valde detesto. Ipse mihi testis existo, quod iniquus nunquam iniquitatibus terminum pono: atque eo magis sine venia punire me in futuro condoleo, quod non inscius, sed ut scita me totum abysso praecipito. Quid in tantis sceleribus agam? Quid tali 121.0403A| plagae medicamentum apponam? Quod hujusce vulneri fomentum adhibeam? Plane nescio; quia ipsum quod scio, per praevaricationem ignoro. Et hoc est verissime scire, quod est amarissime flere. Nam quae scienda sunt scire, et ea nequaquam opere adimplere; non est vocare scientiam, sed certe fatuitatis magnae dementiam. Scio enim, Domine Deus, quia pronus es ad misericordiam, et peccatoris non cupis vindictam. Et item novi, quod praepotens es in majestate , et ut velle, ita tibi subjacet posse. Et ex hujus rei qua te noro in omnibus praepollere, utcunque fiducia nascitur mihi, quia peccatorem semper revocasti: sed ubi justitiam tuam cogito, et examen judicii tui mente pertracto, illico ut cera liquefactus tabesco. Nunquid justitia tua injustitiam probat? 121.0403B| aut veritas tua mendaces coronat? aut sanctitas tua iniquos remunerat? ut me iniquum, impium, et mendacem, impunitum evadere credam? Absit. Imo sine dubitatione firmissime credam, me similes mei odio detestare, vel ulciscere, summo. Neque enim tenebrae communitatem fruuntur lucis: nec fetor suavitatem boni gerit odoris. Quod si juxta te nemo habitat mente malignus, nec ad te pertinget nisi corde et corpore sanctus, quid de me dicam ego fetidissimus hircus, quem assiduitas iniqua ut crudelis et acerrima domina ad perpetranda quasi violenter attrahit scelera? Quid in tanta infelicitatis meae miseria proferam, nisi ut omnes sanctos tibi soli aperiam, qui nosti omnia antequam fiant? Adesto, Domine, de sublimissima solii tui sede, 121.0403C| et libera me ab isto qui me furatum tenet saevo dracone: quia tu solus fortem ligasti, et vasa ejus potenter dirupisti, atque ex lateribus aquilonis saepius civitatem sanctam tibi Regi magno fecisti. Aedifica, Domine, in corde meo urnam candore vitae nitentem, et arcam in qua tu digneris perenniter habitare: in qua jugiter legis tuae notitia vigeat, et a te, qui vera via es, nunquam in devia mens ipsa per abrupta incedat. Restaura, Domine, ruinam corporis mei, et mentis meae vigorem redintegra, et innumerabiles dolores quos lingua enarrare non valet, antidotus illa tua coelestis de visceribus demat: nam si cuncta in quae prorui, vel hactenus jaceo, minus parva edicere quasi enumerando voluero, ut te nosti, finem nunquam meus accipiet sermo. Debueram 121.0403D| enim singillatim inexplicabilia digerere vitia, et pro unaquaque noxa specialiter te Dominum flagitare, atque contra ipsas invalitudines medicinam tuam, pater piissime, implorare. Sed nunquid ut medicus ita passiones inspicis, et non magis ut Creator remedia laborantibus clementer impartis? Nescientibus 121.0404A| enim nobis qualitatem morborum, tu solus purgas, qui es auctor membrorum: et qui animarum ulcera vides, eisdem speciale fomentum ipse compones. Pie Deus et misericors, patiens, longanimis, et super malitias hominum valde placabilis, comesum a bestiis erige, et a latronibus vulneratum oleo misericordiae fove. Semirutum aedifica, et corrosum a tineis vestimentum sarcire. Si enim fullo sordida vestimenta iterum per aquam valet in decore pristino reformare: quanto potius tu, artifex bone sine comparatione, me si volueris potes mundare? Scio enim quia omnes velis facere salvos (I Tim. II, 4); sed huic tuae sanctissimae voluntati illi qui pereunt, se praebent indignos: secundum opera enim nostra aut devoramur a bestia, aut detrudamur gehenna. 121.0404B| Ecce enim leprosi illius vocem assumpsi, quia pejori ut ille me sentio addictum pesti. Dico namque: Si vis Domine, potes me mundare (Matth. VIII, 2). Dic verbo, et curabor ab isto morbo lethale. Sed nunquid abbreviata est manus tua ut salvare nequeas? aut auris tua aggravata est, ut non exaudias? Absit. Sed iniquitates meae multiplicatae sunt, et peccata mea aggravaverunt me nimis. Per quae verba mea pondere suo pressa non valent ad te pergere rectu. Dic jam, Domine, Volo; Dic: Tolle grabatum tuum, et ambula (Joan. V, 8). Dic misero: Vade, et amplius jam noli peccare (Joan. VIII, 11). Quia et cutis lurida pristinum colorem recepit dum velle tuum audivit: et paralyticus mox pedibus ambulavit, dum gravatum peccatorum suorum 121.0404C| a te dimissum cognovit: et adultera mox illaesa evasit (Ibid.), dum et praeterita et sequentia peccata a te sibi dimissa percepit. Nunquid est aliud noli peccare deinceps, nisi ulterius non peccabis? Et quid est aliud: Tolle grabatum tuum, et ambula; nisi, rejice peccatum tuum, et per sanctorum pede trita deinceps incede vestigia? Dixisse enim tuum, Domine Jesu, fecisse est. O felicem me, si harum aliquam vocem pectori meo a te insonaret infuse. Tunc jam laetus, tunc jam securus, tunc jam ex jussione Domini mei mundatus, crederem me esse tuus fidelissimus servus, quia nec ad me talia insonare fecisses, nisi me jam mundatum tibique obedientem praescires, imo a tenebris educendum in vero lumine 121.0404D| coaptares. Fiat, Domine, misericordia tua super me, et dirige vultum tuum in illuminatione cordis mei. Ostende mihi faciem tuam, et miserere mei prae omnibus misericordiam indigenti. Ecce, Domine, non solum in opere, verum etiam in cogitatione, omni hora incido: et ex quantis partibus me consuanter sagittae nec numero, nec perpendo. Praetermitto 121.0405A| enim ea numerare quae gravia animam sueta sunt gehennae incendio non finiendo tradere: sed ea nunc proferam, quae levia videntur his qui ea nesciunt aequa lance pensare. Nam si leviorum tantum deplorem admissum, quantitate malorum superabunt statum. Verum dum oculis mentis meae te teste in memetipsum reverto, nihil ibidem leve, nihil non grave esse deprehendo. Quid enim gravior libidine? quid onerosior fraude? quid ponderosior jactantia vana? quid pejus homicidio? quid malum testimonio falso? quid iniquius miserorum spolio? quid scelestius quam rei cognitae ob detrimentum aliorum negatio? Et tamen haec omnia, et alia quae defectione sermonis promulgare non valui, ut tu nosti, qui conscientiarum es cognitor, 121.0405B| partim opere, partim voluntate peregi: imo actibus universa, quae implenda nec a diabolo erant, ego iniquissimus adimplevi. Si libidinibus, vel misero mihi hactenus per varia illectionum genera milito. Si fraudibus, conscientia sola teste usque hodie ut corpore ita et mente deservio. Si sanguinibus, animae meae non per species, sed proprie interfector assisto. Si falso testimonio, saepe perjurio deserviendo, usque ad hanc horam linguae meae nunquam modum impono. Si in superbiae tumiditate, nullum mihi in hac tabe secundum esse cognosco. Si invidia, omni momento velut igni felicitatibus fratrum invidens ardeo. Si in injustitia, sicut equus infrenis super mendacium miser exsulto. Si in rerum cupiditate, ex earum aviditate etiam in somnis montes me aureos 121.0405C| adipiscere video. Extremo etiam si vel tenue quod recte cogitavero, statim vanae gloriae vermi rodendo contrado: praeter alias perditionum animae species quae corde concipiuntur, nec ut sunt proprie digeruntur. Nam et in ipsa tuae sacrae lectionis historia, vel coelestia quae nobis ad salutem largire Deifica sacramenta, quae species deceptionum, quantique laquei aperiantur mihi inscio perditionum, vel quantae formae oriantur undique illectionum, quis dinumerare? quis elicere? quis tot tantasque foveas valeat promulgare? quas quia tibi notas ecre non dubito, ideo et pro universis parce tantum piissime clamo. Nam in sermonis prolapsione, et in ludicra confabulatione, qualiter saepe proruat, 121.0405D| et innumerabiliter me ipsum inficiam, nec sensu sentire, quanto magis ut per linguam valeam enarrarre. In ipso enim gressu et incessionis habitu saepe concido. Et qui tantum silens, nec cogitans peccat; quid loquens, vel tractans, nisi delictum centuplicat? Cum enim ipsa medicina, qua nostra ulcera curas, mihi vulnera, non fomentum parturiat; quid aliud aegritudo mea quam mortalis dicenda est, ubi non cura coelestis proficit, sed magis dolentem occidit. Tu enim, Domine Deus, ad utilitatem nostram 121.0406A| Scripturam sanctam plenam medicaminibus de tua excellentissima gloria vitalibus succis confectam ad terram usque delatam dedisti. Sed ego unde alios sanos integerrime vidi, inde me sauciatum tremendo contabui: et non medicinam impotentem probavi, sed me aegrotum irremediabiliter non bene ploravi: quia si sufficienter me lacrymarum fletibus compulverem, fomentum aliunde quaerere jam cessarem. nec alibi remedium quaererem quod in me ipse haberem. Sed nunquid flere potuit Petrus, nisi tu eum inspiceres (Luc. XXII, 61), Domine Deus? Aspice, Domine, et me haerentem in vepribus vide, et respiciendo vincula mea disrumpe: et quae lingua nequit attingere, tu Deus meus solita clementia emundando concede: quia ea quae nobis de coelo in testamentis 121.0406B| tuis per prophetas detulisti, non per se, sed per te norunt curare. Et nisi tu, o pissime Deus, adfueris, ipsaque antidota a te olim prolati digito illo quo daemoniacos curasti confeceris, medellam non ingerunt sanitatis. Sed sicut te praesente salutifera esse noscuntur, ita absente ut perniciosa vitantur: quia sine te nihil in mundo bonum, et bonum absque te nec per se bonum. Tu es enim, o custos omnium, bonus, et a te omnis bonitas accepit initium. Sed qualiter coelestia illa mirifica sacramenta absque te esse dicenda sunt, ubi tua licet non quanta est, sed quantum audiri a mortalibus potest, majestas digesta est? Unde certe et verissime et plenissime necesse est credere, te in illis lectionibus esse, et per ipsas non indignos, sed dignos te semper 121.0406C| curare: ille enim ex ipsis lectionibus non curatur, qui fastu superbiae non obediendo, sed discutiendo incedit; seque non tuo subdit eloquio, sed suo illud cupit rimari ex sensu; et dum cupit tibi superbire elatus, a se ipso delusus sibi repugnat adversus; ac per hoc magis morbo laborat, quo discutientem se discutere putat. Vere miseri, et certa ratione infelices dicendi, qui eloquia Creatoris esse credimus nostri, et ea rationabiliter cupimus trutinare: quasi aliud sit in rerum natura ratio, quam tua justissimi jussio; aut ipsum ratiocinandi vigorem aliunde habere potuit homo, nisi a te daretur ei nullo praecedente merito suo. Quod si vere rationem et non partem rationabilem vitio suo corruptam 121.0406D| haberet, nunquam in rebus a suo Creatore expositis rationem exquireret, a quo rationem ipsum sibi datam cognoscit: vere enim ingens desipientia nostra ausus suos ad scienda tendit illicita: et dum cupit scire quod sciendum nullatenus licet, seipsum colundium hostibus praebet, quia quod ei datum a te scire non habuit, frivole inquirendo desquirit, quod rationabiliter a te in primordio non accepit. Si enim homo seipsum bene perpenderet, et seipso rationem quam inquirit utiliter compensaret; quoniam qui ea 121.0407A| quae infra se, vel in se, quotidie aguntur nescit, stulte Domini sui opera librare cupit, qui sui ignarus perpetim manet. Et cum nos miserrimi in bestiis et quadrupedibus voluntates nostras impleamus, et etiam ipsis avibus et piscibus ex tuo dono imperemus, et partim in cibum, partim in adjumentum ex ipsis vel capiamus, vel occidamus, nec pro hoc rationem illis quos premimus reddamus, quare hoc facimus, vel cur illi et illi non sunt occisi; quare isti et isti sunt ad adjumentum ab occisione servati; rationem miseri factorum tuorum inquirimus, qui rationabiliter quid sit sapere, nisi per te addiscere non possumus. Nunquid a nobis praemii aliquid accepisti, ut creares? aut dedimus tibi pretium operis nostri, ut 121.0407B| redimeres? Certe in conditione nostra cessat haec humana fallacissima ratio, quia qualiter se factum videt, vana non valet enarrare praesumptio: qui enim rationem suae conditionis ignoret, quomodo rationem aliorum operum tuorum inquirere tentat? vel certe dicat vanae ratiocinatoris exquisitio corporis qualitatem, vel membrorum compaginem harmonice sibi invicem cohaerentem, seu locum habitationis animae proferat, et originem, si certe sapit ejus unde existat, inquirat: et sic te summum bonum discutere tuaque judicia audeat compensare. Scis, Domine, ut quid ista protulerim, et quia memetipsum in hoc destruere voluerim. Nec aliorum aestus quam meos a te cognitos aperiri non quasi inscio malui, sed quasi poenitens obscuratione narravi; quia licet haec 121.0407C| me tua facit misericordia utiliter scire, tamen ex improviso in rebus bene expositis iterum dubitatio oritur, et tuum tutamenti obstaculum ipsum quod sentiendo contra meos errores opposui indigere perpendo. Doce ergo, Domine, mentem intrinsecus, et in ea quae docueris haesitationis tu deme aestus. Esto dux itineris servulo, via regia erroneo profugo, medicina variis languoribus saucio, quia tu es lux omnium saeculorum, dulcedo sanctorum, firmitas infirmorum, curatio leprosorum, vita mortuorum, fortitudo justorum, subditorum exemplum, via credentium, gaudium angelorum. Per te principes regnant (Prov. VIII, 15). Tibi angeli famulant. Te archangeli nuntiant. Te Virtutes adorant. Te Cherubim ac Seraphim incessabili voce Trinum Dominum 121.0407D| coelis, hominibus nuntiant. Tu requies patriarcharum. Tu laudatio prophetarum. Tu exsultatio martyrum. Tu hymnus virginum. Tu praemium confessorum. Tu vere Sabbatum electorum: quia tuum est et in te est regnum coelorum. Domine Deus, placeat tibi eripere me a damnatione iniquissimi hostis, et restituere me sub jugo tuae suavissimae potestatis. Quod si iniquitas mea mihi in hoc ipsum adversat, tua larga misericordia ipsam meam iniquitatem disrumpat. Scio enim, Domine, scio quia paratus es 121.0408A| omnibus misereri, et etiam non merentibus viam salutis solitus es tribuere: sed iniquitates meae sicut onus grave gravatae sunt super me (Psal. XXXVII, 5). Quae crassitudine sui nubem opposuerunt inter te et se. Nec valet oratio ad tuum, Domine, thronum ascendere, quem pondus caliginum terrae premit inhaerere. Mitte, Domine, scalam misericordiae tuae, et per gradus me repentem fac tibi ascendere, quem imbecillitas pedum in primo etiam gradu non permittit stare. Et qui toto corpore tremore concutitur, nec in uno consistere ab ipso foedo tremore permittitur, tua virtute stabiliendo firmetur. Tu enim es, Domine, qui scalam nobis crucem tuam dedisti, quam et nobis tollere humeribus, et te sequere pura mente jussisti. Tu 121.0408B| enim es scala credentium, quia per te gradientibus te ipsum praebes in praemium. Per hanc scalam Judas descendit, et Paulus te vocante ad te superius innitentem ascendit. Per hanc Judaei ad terras dilapsi sunt, et gentes ad coelum assumpti sunt. Per hanc quotidie peccatores, te jubente, ad superna se mundando conscendunt, et de sua praesumentes justitia ad inferna praecipitis corruunt. Fac me, Domine, ut sicut fide hujus scalae merui attingere gradus, ita opere firmiter in eisdem valeam jugiter permanere. Tu enim es qui nutantem corroboras, qui debiles firmas, qui fortes stabiliendo coronas. Nunquid Paulus poterat te videre, nisi tu eum ante vocares? Sic et Abraham, pater utique gentium, sine tua vocatione non est egressus: sed sicut a te boni 121.0408C| operis sumpsit initium, ita et ille obsequendi praebuit voluntatis obsequium. Nec enim poterat fieri ut quem vita mortuorum vocabat, mors iniqua teneret; et quem lux ipsa illuminaverat, tenebrae obscurum retinere non valebant. Voca me, Domine, et dicito mihi: Tu me sequere (Joan. XXI, 19): et postquam vocaveris, ut obediam voci tuae tu clemens inspirare dignare cordi meo: quanquam nihil aliud sit tua vocatio, nisi vera respectio. Hanc vocationem inquiro, hanc respectionem desidero, hujuscemodi vocem effectivam audire nimiter sitio. Sed nunquid non vocasti? nunquid non ad tuam gratiam invitasti? nunquid non quotidie nobis vocem vocationis tuae misisti? imo omni hora, omni momento vocas et clamas: et non solum per prophetas 121.0408D| tuos, verum etiam per te ipsum, ut nos ad te vocares, venisti. Inde quotidie per Evangelium tuum nobis non merentibus clamas: Qui sitit veniat, et bibat, et qui biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet iterum (Joan. IV, 7). Et vere, Domine, qui te vero corde sitit, haustum vitae non morientis a te digniter sumit: nec aliquando sitire novit cujus mens tui fontis poculum haurit. Sed aqua tua, Domine, sicut peccare desinentibus vitam praestat, ita adhunc peccantibus ignem, non satietatem ministrat. 121.0409A| strat. Et certe quisquis indignus huic fonti accedit, seipsum non refrigerat, sed exurit. Adesto, Domine, mihi te nescientem sitire: et munda ut valeam te non indigne haurire. Ecce Deus meus fons iste patet omnibus habitantibus Jerusalem in ablutionem peccatorum, et menstruatae (Zach. XIII, 1). Sed qualiter potum in te accipio, qui ad illum animi gressu non propero? Et qui fractis cruribus grabato adhaerens Jerusalem nequeo introire, quo pacto de fonte salutari ipsius me valebo potando mundare? Si enim ex habitatoribus existerem sanctissimae civitatis, crederem me medelam recipere sanitatis: quia portas ejus occupavit salus et muros ipsius laudatio (Isa. LX, 8). Tu vero, Deus meus, qui paralyticum non habentem qui se in piscinam, dum turbata fuisset, 121.0409B| mitteret, verbo curasti (Joan. V); dic verbo, et miserum ab ulceribus mundare dignare. Nunquid, Domine, piscina illa sine te curabat? aut absque te virtutes ipsas sanitatum ostendebat? Absit. Tu es enim salus infirmantium, et per te ubicunque, vel per quoscunque, curatio est infirmorum. Sed ut ostenderes multimodam magnitudinem tuam, et juxta merita singulorum te laborantibus largire medelam, et quod variis occasionibus nobis pietatem tuam tribues effectuosam; inde alios per se gradientibus ad vitam curas, alios de sua salute negligentibus gratuita miseratione emundas: ostendens nobis, sublimissime Deus, quia non unde praesumptio nostra salutem se aestimat adipiscere invenit, sed unde pie pater ei ministrando ipsam salutem impertis. Impertire, Domine 121.0409C| Deus, quasi Deus, homini immensurabilem gratiam, et multiplica erga miserum, sicut omnia potens misericordiam affluentem. Irriga, Domine, squalentem terram meam, ut imbre tuo irrigatam fructificet arborem fructuosam. Asperge me, Deus, dulcedinis tuae rore, et complue mentem meam imbribus gratiae tuae. Rogo enim, piissime Deus, quia tu me jussisti rogare: et hanc tenuem scintillam tui timoris ex te inserta est mihi: quam ut augendo multiplices, et multiplicatam acceptes, quaeso praecordiis, ut tu nosti, internis. Nam ecce iniquitas mea in tantam crassitudinem venit, ut ipsum te videndi aditum mihi concluderet: et in tam innumerabiles formas dividitur, ut ex una superbia matre multae robustiores filiae quotidie oriantur. Et 121.0409D| quas dinumerare, nec perpendere queo; quomodo destruere valebo? Certe enim ex superbia omnis iniquitas captat principium, quia omne quod agitur vitium ex contemptu mandatorum tuorum habet exordium. Et ideo bene superbiae ascribitur quidquid ab homine contradicenti tibi perpere agitur: quia nisi tibi omnipotenti superbire conaretur, nunquam illicita opere aut mente patraret: et ideo superbus et arrogans quomodo ad te humilem veniat non invenit, quia te superbos non probare, sed te detestare cognovit. Cupio, Domine, contradictionis 121.0410A| mandatorum tuorum superbiam rejicere: sed utrum assiduitate ejusdem ligatus, ac segnitia praepeditus, quod avide cupio implere operibus nequeo. Sed nunquid si recte cuperem, et ex toto corde te in hoc adjutorem precarem, mihi adjutorium non largires qui etiam non precantibus plerumque adjutor existis? Nunquid non tu es qui non merentibus aquas in deserto ex petra eduxisti? Non tu es qui manna fastidienti populo dedisti? Qui usque hodie peccatoribus et iniquis solem tuum producis, imbresque pietate qua affluis non solum hominibus, sed etiam bestiis fundis? Nonne tu es ipse Deus, cui cura pia exstuat de omnibus? Nonne tu horrea impiorum adimples? Nonne tu reges imperare etiam servos permittis? Nonne tu es qui etiam tibi resistentibus 121.0410B| prospera tribuis? Tu es certe qui te negantibus saecularia multa largiris: qui etiam blasphemantes te non solum operibus, ut ego, verum etiam ore vipereo, cibas atque sustentas. Opere enim te clementissimum derogat, qui tua praecepta non implet: lingua vero te et opere impetit, qui qualiter credendus es, subsannando non credit. Etiam quod a confitentibus recensiri blasphemum est, Judaeorum fetores tu vides, quos non ultione, sed inaestimabili bonitate quotidie foves. Aut forsitan fatendum est, te alterius non istius saeculi conditorem, ubi impios secundum quod merentur judicando condemnas, et pios glorificando coronas? Absit. Imo corde puro et ore patulo firmiter confitendum est, te et istius et alterius praeclari saeculi conditorem. 121.0410C| Sed hic bonitatem erga creaturam ostendis, illic veritatem judicando discernis. Hic pietas tua ut dignos, ita indignos sustentat: illic justitia tua dignos coronat, indignos autem juste condemnat. Hic plerumque cruciatibus justos probat, quos illic in coelestibus mansionibus ascribendo coronat: hic etiam saepe sanctos remunerat, ut eis gustum bonae remunerationis ostendens desperatione non frangat. Et saepe iniquos, o Deus meus, his etiam plagis affligis; et per ipsam juste in eis illatam sententiam, alios eorum similes terrificando deterres. Hic enim seritur quod illic metitur. Nec fas est credi, illum lucifluum saeculum peccantes recipere, in quo tu eum sustinendo dignatus es habitare; quem locum retributionis justitiae esse revolvisti. Quod si haec 121.0410D| omnia, quae a me digesta sunt, et alia majora, quae a me omissa sunt, quotidie in non merentibus operas; me, Rex regum, exiguum et pene pro nihilo computatum, quare non mundas? Hic enim mundationem inquiro, hic misericordiam posco, hic veniam peccatorum efflagito, quia in inferno nullam professionem profectuosam esse confido. Quod si forsitan exspectaris, ut extendam pusillitatem meam ad magnitudinem tuam intuendam, quaeso, largire vires tendendi et praebe statum in anterioribus ampliandi, vel potius in sublime pedes erigendi: quia 121.0411A| et pusillus statura Zachaeus licet se extenderet, te videre minime posset, si sycomori altitudinem non adiret (Luc. XIX). Et vere te ipse oculis videt, qui praecepti altitudinem tenet, qui mundo corde in arborem vitae conscendet. Sed nunquid scandet ad superos, cum iniquitas praecedit ad inferos? Absit: quin potius ipse valet per te, qui vera via es, gradere, et per te ad vitam aeternam, quae tu es, conscendere; cui tu gressus stabiliendo dignas dirigere. Dirige, Domine, gressus meos, et sit lucerna verbum tuum pedibus meis (Psal. CXVIII, 105), ut luce tua illuminatus, et dexterae tuae tutatione munitus, valeam in portis filiae Sion dulces psallere hymnos. Domine Deus meus miserator et misericors, respice me respectu pietatis, et intuitu misericordiae tuae quo 121.0411B| soles peccatores respicere, eosque ad te ex devia revocare. Miserere, Domine, miserere, et veniam tribue te oranti. Exaudi, Domine, exaudi, et iniquitates meas tu dimitte. Disrumpe, Domine, vincula peccatorum meorum, ut sacrificem tibi hostiam laudis. Peto, Domine, indulge mihi, et peccatum meum, tibi cognitum soli, tu dele. Ecce, Domine, labare me hoc flumine volui: sed sordes meae permanent vetustate sua durissimae, et pene nullo flumine eluendae, nisi gratiae tuae forsitan rore. Nunquid qui Naman leprosum augit Jordanis eluisti (IV Reg. V), me non vales tuo tantum sermone labare? Potens es, Domine, et misericordia tua super omnia opera tua. Dic mihi, Domine: Lazare, veni foras (Joan. IX, 43), et statim licet ligatus jaceam, licet putrefactus quatriduanus 121.0411C| jam feteam, ad vocem tuam, et solutionem et odorem cum vita pariter capiam. Linire oculos cordis mei, Domine, luto illo quo caeci corporales oculos illinisti (Joan. IX, 6), ut sicut ille corporaliter lumen meruit recipere, ita et ego mentaliter lucem tuam merear perfruere. Vere enim, Domine, saliba illuminas, quos gratia tua illustras. Quod si me non dignum levi medicamine vides, et ferro, imo cauterio, mundandum cognoscis, exerce in servum cauterio medicinam, cui hostis magnam infixit plagam: et quoquomodo ipse velis cura dolentem; tantum ne abjicias te firmo corde credentem, et ex 121.0412A| intimo corde tibi in omni opere parce, Deus, clamantem. Parce, Deus, parce, et scelera mea tu pius dimitte. Indulge, clementissime Deus, et mala mea tu misericors terge. Peccavi, Domine, peccavi, et iniquitates meas ego agnosco (Psal. L). Peto, Domine, remitte mihi, et hyssopo verbi tui vulnerosa viscera mea asperge. Subveni, Domine, perdito vago, et profugo, et tuo eum sancto munere praesidio: ut quia nostri milleformes hostis mei insidias, et multiplices illusionum, perducas me ad te, qui vera tutatio es: non disjungas: et ejus fraudes invicta potentia elide, qui vales quidquid cupis implere. Tolle me, Domine, mihi, et redde me tibi; tolle malum meum, ut bonum perfruam tuum: tolle me a me, et colloca juxta te, et cujus vult manus pugnet tunc contra me (Job. 121.0412B| XVII, 3). Tolle propria mea, vitio meo concepta, et prae benignitate tua confecta. Tolle quod ex meo habeo, et confer quod a te lacrymabiliter peto. Exue me meis, et induar tuis. Exime totum me a me, ut totus restituar tibi: ut dum hostis meus tua in me aere viderit, magis fugam pedibus imperet, quam me insectare festinet. Ecce, Domine, credi, et tu mihi posse dedisti. Nunquid dixi millenam partem ex malis meis, aut explicavi ex sceleribus meis nisi particulam tenuem? Dixi enim non quantum debui, sed quantum tu mihi dicere permisisti, et quantum dicendum jussisti. Jube tu, Domine, acceptare quae dicta sunt, et lascire servulo quaeque te donante digesta sunt. Et sicut ex me me tremulum vides, nihilque nisi ex te praesumentem cognoscis; ita me 121.0412C| pie opifex totum defende, quia me totum totum commisi: ut sicut a te conditus, tuoque munere vitalem hunc capio flatum, et a te totus existo, totusque subsisto, atque per te totus redemptus in mundo isto mortali vivo; ita totus a te in futuro possessus, et perenni dominatione tua satis suavi addictus, merear te donante tua dona, quae nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit (I Cor. XXIX, 9), percipere: teque pro omni munere verum Sabbatum perfruere. Te praestante, qui regnas trinus et unus per nunquam finienda saecula saeculorum. Finit.
|
PIUS PP.X EPISTOLA QUA PONTIFEX LAUDAT SODALITATEM FILIARUM FIDEI, DILECTAE IN CHRISTO FILIAE Dilecta in Christo filia, salutem et Apostolicam benedictionem. Quae de istius Societatis a te institutae rationibus, deque optimis ex ea perceptis fructibus significasti, Nos quidem cum suavi consolationis sensu cognovimus. Sane non possumus quin valde laetemur, quum videmus probatissimas foeminas, nominatim quae vel gratia, vel facultatibus, vel commendatione nominis plurimum in civitate valeant, consociatas inter se ob eam causam, ut, maxime in suo ipsarum ordine, laus christianorum morum reviviscat integra; easque, pro viribus opibusque suis, obniti contra invalescentem hodie naturalismum, qui, deliciarum voluptatumque amorem spirans, mollit atque enervat animos, sensimque officiorum vel sanctissimorum in ipsis catholicis conscientiam delet. De quibus officiis haec praecipue memoramus: prohibere a matrimonio christiano divortiorum labem ac dedecus; institutioni liberorum intra domesticos parietes atque in litterariis ludis recte consulere; illas cohibere convictus humani pestes, probrosam spectaculorum licentiam, librorum obscenitatem, colloquiorum ac coetuum mollitiem futilem, inverecundam in ornatu cultuque corporis luxuriam. — Itaque quod opus tu, dilecta in Christo filia, non sine caelesti consilio auspicioque inivisti, quodque, probante dioecesis Antistite, persequuta adhuc es, id ipsum volumus ut posthac, praesidio auctoritatis Nostrae freta, pergas animosior. Simul confidimus fore, ut tuis tuarumque sociarum exemplis excitatae, multo plures inducant animum instituto vestro dare nomen; ac pia ista Societas, te duce, ad alias quoque dioeceses diffundatur, atque etiam viris catholicis incitamento sit ut, simili pacto inter se coeuntes, ad simile propositum contendant. Interea divinorum munerum auspicem, ac paternae Nostrae benevolentiae testem, tibi, dilecta in Christo filia, Societati tuae universae, iisque omnibus, qui eandem quoquo modo iuverint, Apostolicam benedictionem peramanter in Domino impertimus. Datum Romae apud S. Petrum, die XXII Novembris, festo S. Caeciliae Virginis Martyris, anno MDCCCCIV, Pontificatus Nostri anno secundo. PIUS PP. X
|
Migne "Patrologia Latina Tomus 129" De pontificum Romanorum vitis De pontificum Romanorum vitis (Auctor incertus (Liutprandus Cremonensis?)), J. P. Migne 129.1256B PRAEFATIO.(Ex editione Moguntina anni 1602.) 129.1149| 129.1149A| Prodiit, amice Lector, vernalibus hujus anni 1602 nundinis, Moguntinis typis expressa pervetusti scriptoris Anastasii S. R. E. bibliothecarii, de novem supra centum pontificum Romanorum Vitis Historia, eaque variis mss. codicum lectionibus illustrata; nunc quia aliam ejusdem argumenti, et aeque vetustam, ac nusquam hactenus excusam, clarissimorum quorumdam virorum beneficio pacti sumus, operae pretium nos facturos putavimus, si eam Anastasiano operi nunc adjungeremus. Luitprando Ticinensi diacono, qui sub annum Domini 950, teste Joanne Trithemio, claruit, inscripsimus; non quod ms. Codex, ex quo eam descripsimus, auctorem prodiderit (nullum enim nomen ascriptum invenimus), aut quod firmae solidaeque causae hujus nomenclaturae suppeterent; sed quod non pauci Luitprando, tanquam germano ejus auctori, constanter attribuerint. Quibus autem argumentorum momentis inducti id fecerint, ipsi viderint. Nobis certe non levis subolet suspicio, primum historiographos 129.1149B| non alio usus ms. exemplari, quam hoc ipso membranaceo, ex quo praesentem Historiam descripsimus. Deinde non alio persuasos argumento, ut Luitprando indigitarent, quam quod negari non possit extremam pontificis Romani Formosi Vitam, verbis Luitprandi, quae exstant in capite octavo libri primi rerum per Europam gestarum (cujus constat Luitprandum Ticinensem esse auctorem) totam esse comprehensam. Caeterum hoc argumento labefactari potius quam stabiliri videtur istorum opinatio. Cum enim liqueat, totam narrationem de Formoso verbotenus exscriptam esse ex libro Luitprandi jam citato, non omissis quidem illis verbis, Pater sanctissime, quae prorsus furtum fucumque produnt, haud dubium est quin ab aliquo sciolo, post verba illa, Formosus Portuensis episcopus sedit annos V, menses VI, reliqua narratio fuerit assuta. Usurparat autem Luitprandus in illa de rebus in Europa gestis Historia verba illa, Pater sanctissime; quod eam ad 129.1149C| Regimundum Liberitanae Ecclesiae in Hispania episcopum conscripsisset. Hanc vero de pontificibus Historiam nulli episcopo, vel alii Patri sanctissimo, inscriptam vel dedicatam esse manifestum est. Accedit, quod nec apud Sigebertum, nec Trithemium, nec Gesnerum, ullus de Vitis Pontificum Romanorum liber ascribatur Luitprando. Deinde, quia Trithemius scribit Luitprandum (licet ille vocet Eutrandum) claruisse sub annum Domini 950, imperante Othone I Caesare. Et recte: nam et Historiam suam Europaeam usque ad Othonem perduxit. At Formosus, in quo nostra haec terminatur Historia, in vivis esse desiit anno 895, a quo anno usque ad dictum 950 viginti circiter pontifices Romani numerantur, de quibus nullum in praesenti pontificum Historia verbum. Ad haec, in extremis hujus opusculi Vitis particularia quaedam commemorantur, 129.1150A| quae non videntur profecta nisi ab eo qui Formosi decessorumque ejus temporibus floruerit, imo ab eo qui in Westphalia, vel Saxonia, ut in monasterio Corbeiensi, Hirsfeldensi, vel Fuldensi tunc florentissimis, vixerit. Nam in Adriano I refert Carolum Magnum Romae in Divi Petri basilica vovisse Deo, se Osnaburgi in provincia Westphaliae, quam recens ad fidem Christi traduxerat, episcopatum erecturum; quemadmodum et fecit, teste Alberto Krantzio libro I Metropol., cap. 11, et libro II Saxon., cap. 11. Deinde in Adriano II ait Ludovicum imperatorem (is fuit Ludovicus II, Lotharii imp. filius) dedisse ecclesiae Corbeiensi et Herifordensi quasdam decimales ecclesias cum ipsis decimis in paroechia Osnaburgensi constitutas, consentiente episcopo et omni clero. Tum Carolum Romanorum imperatorem honorificatae ecclesiae et a Deo honorificandae Hersveldensi quasdam decimas in Frisonevelt et Hassega Halberstadensi adjacentes dioecesi 129.1150B| dedisse, quas Stephanus papa (IV, dictus III) in basilica B. Petri die sancto Paschae sua auctoritate, et imperatoris subscriptione, et Hildegrino Halberstadensi episcopo praesente confirmarit. Praeterea in Stephano VI scribit, Hermannum Coloniensem archiepiscopum, et Hadalgarium Hamburgensem archiepiscopum de Bremensi Ecclesia contendentes, Wormatiam venire a summo pontifice jussos, ibique Fulconi Rhemensi episcopo in causa eorum examinanda vices suas commisisse. Quam rem accurate tractat Krantzius lib. II. Metropol., cap. 19, 20 et 24; ejusdemque meminere Albertus Stadensis in Chron. ad annum 896 et Trithem in Chronico Hirsaugiensi. Denique in postremorum pontificum Vitis, nominatim autem Paschalis, Benedicti III, Nicolai I, Adriani II, Joannis VIII, non pauca eorumdem decreta prolixe recitat, quae in Tomis Conciliorum non exstant, cum tamen exstent pleraque omnia quae antiquioribus pontificibus hic tribuuntur. In Leone vero IV quadraginta duo capitula e synodo Romana, 129.1150C| consilio impp. Lotharii et Ludovici coacta, descripsit; quorum nulla quoque mentio in dictis tomis. Unde conjecturam minime obscuram facere licet, hujus opusculi auctorem ultimorum pontificum temporibus, hoc est, sub annum Domini 860 maxime floruisse, et non sub 950, quo Luitprandus; auctoremque esse non Italum, sed Germanum in Corbeiensi (ex quo aliqui ad Osnaburgensem episcopatum illo saeculo evecti sunt) vel Hirsfeldensi monasterio degentem. Quid si auctor sit Paschasius Ratbertus abbas Corbeiensis, quem Trithemius asseverat CAROLI CRASSI floruisse temporibus? Carolus enim Crassus imperavit sub Joanne VIII, Marino, Adriano III et Stephano VI, in quibus haec Historia concluditur. Quod demum ad operam nostram in hujus opusculi editione praestitam attinet, non habemus aliud, 129.1151A| amice Lector, de quo te commonefaciamus, quam nos summorum pontificum decreta, quae in his pontificum Vitis passim citantur, sedulo cum fonte contulisse, hoc est cum decretis quae extant in Conciliorum tomis; et tum varias lectiones ad marginem, 129.1152A| si quando occurrebant, tum etiam e Gratiano Canonum capitula adnotavisse. Quam operam nostram non dubitamus omnibus theologiae studiosis fore pergratam. Vale. INCIPIT LIBER. 129.1151| I.--S. PETRUS APOSTOLUS. ( Anno Christi 45.) 129.1151A| Beatus Petrus apostolus, et princeps apostolorum, Antiochenus, filius Joannis, provinciae Galilaeae, vico Bethsaida, frater Andreae, primum sedit in episcopali cathedra Antiochiae annos 7. Et post ad expugnandum Simonem Magum, ut Hieronymus dicit (de Scrip. eccles. in Petro), Romam ingressus Claudii anno 2, in episcopali cathedra sedit annos viginti quinque, menses duos, dies tres. Qui uno eodemque tempore et die, videlicet, post passionem Domini anno 38, ultimo vero anno Neronis III, Kalendas Julii cum Paulo martyrium consummavit. Hic duas Epistolas fecit, quae Canonicae nominantur: in quarum prima, primo generaliter Ecclesiam instruit, 129.1151B| explicans beneficia quibus nos divina pietas ad salutem vocare, vel dona quibus aliquando Judaeos, nunc autem nos honorare dignata est. Postmodum vero diversas fidelium personas solerter hortatur, ne se tanta Spiritus gratia carnaliter vivendo reddant indignos; ne, qui regali ac sacerdotali vocabulo sunt insigniti, vitiorum malitia subacti, a condonatae vel promissae sibi nobilitatis gloria degenerent. Et primo liberos et servos, deinde mulieres et viros specialiter alloquitur: atque post interlocutionem generalis exhortationis, seniores quoque et adolescentes qualiter sese debeant gerere, ostendit. In secunda vero Epistola, quam eisdem scripsit, quibus et primam, miseratus eosdem, jam ut perfectiores ad majora et perfectiora multipliciter commonet 129.1151C| et hortatur. Et Evangelium Marci fecisse dicitur, quia Marcus adjutor ejus fuit, et filius de baptismo. Ordinavit autem episcopos tres, Linum, et Cletum, et Clementem, et presbyteros decem, et diaconus septem. II.--S. LINUS. ( Anno Christi 69.) Linus, natione Italus regionis Tusciae, patre Herculano, sedit annos undecim, menses tres, dies duodecim. Fuit autem temporibus Neronis, a consulatu Saturnini et Scipionis, usque ad Capitonem et Rufum consules. Sub quibus martyrio coronatur die nono Kalend. Octobr. Hic ex praecepto beati Petri constituit ut mulieres velato capite in ecclesiam introirent. 129.1151D| Hic ordinavit episcopos quindecim, presbyteros octodecim. III.--S. CLETUS. ( Anno Christi 81.) 129.1152A| Cletus, natione Romanus de regione Vico patricii, patre Aemiliano, sedit annos duodecim, mensem unum, dies undecim. Fuit autem temporibus Vespasiani et Titi, a consulatu Vespasiani VII, et Domitiani V, usque ad Domitianum IX, et Rufum consulem: sub quibus martyrio coronatur VI Kalend. Maii. Hic ex praecepto B. Petri viginti quinque presbyteros ordinavit in Roma. Nota hos duos, Linum et Cletum, nihil pontificale, nisi ex praecepto B. Petri, egisse: unde constat eos coadjutores ejus, non successores fuisse. IV.--S. CLEMENS. ( Anno Christi 93.) 129.1152B| Clemens, natione Romanus, de regione Coelio monte, ex patre Faustino, sedit annos novem, menses duos, dies decem. Fuit autem temporibus Galbae et Vespasiani a consulatu Tragali et Italici, usque ad Vespasiani nonum et Titum. Hic, quamvis in ordine catalogi post B. Petrum tertius inveniatur, revera tamen, sicut ipse in epistola scripsit Jacobo Hierosolymorum episcopo, post beatum Petrum primus, nullo interposito, Romanae sedis gubernacula procul dubio tenuit; Linus autem et Cletus ideo velut sucessores Petri connumerantur, quia ipse eos in vita coadjutores sibi fecit ut tanto melius ipse vacare posset orationi. Hanc veritatis sententiam Tertius Joannes papa in epistola, quam scripsit episcopis in Germaniae et Galliae provinciis constitutis, 129.1152C| manifeste confirmat, ita inter caetera dicens (8, q. 1, c. Si autem): Si autem Petrus princeps apostolorum adjutores sibi Linum et Cletum adscivit, non tamen potestatem pontificii, aut ligandi aut solvendi normam eis tradidit, sed successori suo Clementi, qui sedem apostolicam post eum, et potestatem pontificalem tradente sibi B. Petro tenere promeruit. Linus vero et Cletus ministrabant exteriora: princeps autem apostolorum Petrus verbo et orationi insistebat. Item, in eadem papa Joannes paulo inferius de eisdem ita subjungit: Linum namque et Cletum nihil legitur unquam egisse ex pontificali ministerio potestative; sed quantum eis a beato Petro praecipiebatur, tantum solum agebant. Hic autem, dum multos libros zelo fidei Christianae religionis ascriberet, martyrio sub 129.1152D| Trajano, tertio anno regni ejus, coronatur, IX Kalend. Decembris. 129.1153A| Hic sollicite ac diligenter gesta martyrum fecit inquiri, et scribi. Hic scripsit duas epistolas Jacobo Hierosolymorum episcopo, quae catholicae nominantur. Et primam scripsit ei ex praecepto B. Petri: in qua videlicet, ipso praecipiente, Jacobo narrat qualiter ipse princeps apostolorum, cum finem sibi vitae imminere praesentit, ipsum Clementem in conventu ecclesiae Romanae sedis pontificem ordinavit, et sibi successorem esse constituit, et ei ligandi et solvendi potestatem a Domino sibi traditam tradidit: ita ut de his omnibus, quibus ipse decreverit in terris, decretum sit et in coelis. Et quare talem ac tantam potestatem ei tradidisset, continuo subjunxit: Ita ligabit enim quae ligari oportet, et solvet quae expedit solvi, tanquam qui ad liquidum Ecclesiae regulam 129.1153B| noverit. In quo notandum esse non dubito, illud, quod quilibet episcopus ecclesiasticae regulae ignarus, vel qualibet irae aut cupiditatis commotione inductus, si aliter, quam oporteat, ligabit aut solvet in terris, irritum fore in coelis. Narrat etiam in eadem epistola, quod princeps apostolorum coram omnibus eum commonuit, qualiter ordinem ecclesiasticae dispensationis, tam in seipso quam in caeteris sibi subjectis, servare eum oporteat; ita videlicet, ut ipsum irreprehensibiliter vivere oporteat, et nulla mundialis negotii occupatione perplexus inveniatur, quia nullus episcopus judex aut cognitor esse saecularium negotiorum ordinatur, ne praesentibus hominum curis praefocatus non possit verbo Dei vacare, et bonos a malis secundum 129.1153C| regulam veritatis discernere; quia sic idem ipse princeps apostolorum omnibus episcopis in persona Clementis paulo inferius dicit: Si enim mundialibus curis fueris occupatus, et te ipsum decipies, et eos qui te audiunt. Non enim poteris, quae ad salutem pertinent, plenius singulis quibusque distinguere: et ex eo fit ut tu, tanquam non docueris ea quae ad salutem hominum pertinent, deponaris, et discipuli per ignorantiam pereant. Item refert (13, q. 3, c. Quicunque) eumdem principem apostolorum de episcopis ita docuisse: Ipsum qui praeest caeteris, oportet medici vicem agere, et non ferae bestiae furore commoteri. Item in eadem sic eumdem Clementem instituit: Si te multi ex fratribus propter rigorem justitiae odio habuerint, ex hoc quidem non laederis, sed 129.1153D| ex hujusmodi odiis amor Dei conciliatur tibi: et ideo satage magis, et refuge, ne lauderis ab iniquis, et ne a pessime agentibus diligaris, sed potius propter justitiae dispensationem, et aequissimam regulam disciplinae a Christo collaudari merearis. Presbyteros autem sic se habere praecepit (32, q. 7, c. Quid in omnibus), ut ante omnia pudicitiam tam in se quam in subditis servare studeant, et caveant, et praeveniant, ne quod in ipsis adulterii occultum calescat incendium: quia in omnibus peccatis nil gravius, adulterio esse dicit. Secundum namque locum in poenis obtinere testatur, quoniam primum 129.1154A| quidem habent illi, qui a Deo aberrant, etiamsi sobrie vixerint. Adulterii autem primam speciem vocat, virum propria uxore non esse contentum, et mulierem non proprio tantum servare se viro. Item praecipit, ut si inter se negotia habuerint, non apud saeculares judicentur, sed quidquid inter illos sit, apud presbyteros dirimatur. Diaconorum officium esse edocuit actus totius Ecclesiae diligenter investigare, ac sollicite considerare: ut, si quidem vicinum fieri praecipitio, et proximum esse peccato quemlibet viderint, episcopo notificentur, ut ab eo, qui in praecipitium lapsurus est, commonitus revocetur, ut non corruat in peccatum (dist. 93, c. Diaconi). Item, ut negligentes et tardos ad verbum Dei audiendum, ad episcopi tractatum convenire commoneant et 129.1154B| hortentur. Similiter et eos, qui secundum carnem aegrotant, sollicite perquirant, et plebi indicentur, ut et ipsi eos visitent, et quae necessaria sunt praebeant eis: et de omnibus his similibus, quae ad cultum Ecclesiae et disciplinam ejus pertinent, diaconis curam debere esse instituit. Laicos vero id obsequii praestare debere episcopis instituit, ut in his quae ad communis vitae usum pertinent, operam fideliter dantes, episcopum ex omnibus, quibus eum vacare oportet, securum facere omnes communiter elaborent. Ad haec omnium sub episcoporum cura degentium necessariam sollicitudinem debere esse dixit, ut ab amicitia et colloquio, et omni communione omnium eorum se subtrahat, quibus episcopum inimicari pro actibus suis 129.1154C| viderint, nec exspectare debent ut episcopus eis dicat. Nam si quis amicus fuerit his, quibus episcopus non loquitur, unus est ex illis qui exterminare Ecclesiam Dei volunt, et nequior hostis est, quam illi qui foris sunt, et evidenter sunt inimici: quia is per amicitiarum speciem, quae sunt inimica, gerit, et ecclesiam disperdit ac vastat. Item (6, q. 1, c. B. Petr.), in eadem epistola intimat Jacobo, qualiter princeps apostolorum per singulas quasque urbes digrediens verbo Dei omnes fideles instruxit. Inter caetera refert, eum homicidas et adulteros, ac cunctis criminum nexibus alligatos, et qui eis coaequales non sunt, ab episcoporum vexatione et accusatione prohibuisse. Item asseruit, majores a minoribus nullatenus posse accusari, aut judicari. Praecepit etiam, ne 129.1154D| ullus presbyter in alicujus episcopi parochia aliquid agat absque ejus permissu, sed omnes presbyteri propriis episcopis in omnibus absque mora obediant. Praecipiebat etiam in sermone suo idem apostolorum princeps, ut omnes principes terrae, et cuncti homines episcopis obedirent, et capita sua submitterent, et, si ipsi episcopi aliter, quod absit, quam debeant, agant, non sunt a subditis reprehendendi aut arguendi, sed portandi, nisi in fide erraverint (2, q. 7, c. Sacerdotes). Omnes episcopis contradicentes infames esse monstrabat, et, nisi converterentur, a liminibus Ecclesiae alienos esse praecipiebat 129.1155A| 11, q. 3, c. Si autem ). Sed ne de hoc episcopi se extollant, animadvertant quid de ipsis dicat. Cunctorum sacerdotum vitam superiorem, sanctioremque, ac discretam a saecularibus et laicis hominibus esse, et spirituales supra carnales, et sacerdotes supra laicos semper constituere et fore debere docebat: carnales autem spiritualibus resistere prohibebat. Ebrietatem oppido prohibebat, quia ebriosos corpore et anima mortuos esse praedicabat. Homicidarum genera tria esse dicebat (de Poenit. dist. 1), et poenam illorum parilem fore docebat. Ita enim detractores fratrum, et eos odientes, homicidas esse manifestabat, sicut et eorum interfectores: quia qui occidit, et qui odit fratrem suum, et qui detrahit, pariter homicidae esse monstrantur (I Joan. III). 129.1155B| In secunda autem epistola, quam supradicto Jacobo Hierosolymorum episcopo scripsit, eum de sacramentis, quae geruntur in sanctis, sicut a principe apostolorum fuerat doctus, ex ordine instruit. Dicit enim, divinorum secretorum sacramenta tribus gradibus esse commissa, id est, presbytero, diacono, subdiacono (de Cons. dist. 2, c. Tribus). His autem cum timore et tremore reliquias corporis Dominici custodiendas esse insinuat. In altario autem tanta holocausta offerenda esse praecipit, quanta populo sufficere videatur. Si quid vero inde remanserit, non in crastinum reservandum, sed cum timore et tremore clericorum diligentia consumendum esse edocuit. Consumentes autem ea, quae sunt residua corporis et sanguinis Domini non statim ad communes 129.1155C| cibos accipiendos debent accedere; sed si mane, jejunent usque ad sextam: et si tertia vel quarta acceperint, jejunent usque ad vesperam. Altaris autem pallia (de Cons. dist. 1, c. Altaris palla), velum, et caetera, quae in sanctuario habentur, si fuerint vetustate consumpta, incendio dentur; cineres vero eorum ita recondantur, ut non pedibus introeuntium inquinentur. Ministros autem altaris tales eligendos esse instruit, qui ante ordinationem suas conjuges reliquerint: si vero post ordinationem minister proprium cubile uxoris invaserit, ministri officio careat (17 q. 4, c. Si forte). Item, si presbyter aut diaconus sindones sacrarii, aut velum cupiditate subtraxerit et vendiderit, Judae traditoris poenam suscepturum se noverit. 129.1155D| Clericos autem (dist. 23, c. Tales) ad feminae tabernaculum solos accedere, aut cum sola femina solos fabulas miscere, vel cum extranea habitare, penitus prohibetur: alioquin, si agnitum fuerit de aliquo, deponatur. Tales autem clericos ad ministerium jubet elegi, qui Dominica sacramenta digne possint tractare. Melius est enim Domini sacerdoti paucos habere ministros, qui digne possint opus Dei exercere, quam multos inutiles, qui onus grave adducant ordinatori. Item, in eadem jubet, tam clericos quam saeculares semper ad Dominum ex toto corde orare, et ab ipso, quae decent, petere, et ipsi gratias agere, veramque praeteritorum gestorum poenitentiam agere, aliquantulum etiam (si possibile est) per misericordias 129.1156A| pauperum juvare poenitentiam. Per haec enim facilior dabitur venia, et indulgenti citius indulgebitur. Item jubet (16, q. 7, c. Ecclesias), ecclesias per congrua et utilia loca fieri, easque divinis precibus sacrari, et in singulis sacerdotes poni, quos venerari, non a quoquam gravari, oporteat. Item, in tertia epistola, quam generaliter omnibus episcopis, et reliquis clericis, et cunctis principibus, omnibusque subditis scripsit; dicit eos qui sacerdotio Domini fruuntur, et in specula sunt positi, plus caeteris scire oportere, ut subditos sibi populos pleniter possint docere, eisque ad coelorum regna ducatum praebere: et ipsorum sit populos docere; populorum vero sit, ipsis episcopis obedire. Si vero omnes tam clerici, quam et laici, eis non obedierint; non 129.1156B| solum infames, sed extorres a regno Dei, et a liminibus sanctae Dei Ecclesiae alieni erunt: quia arbor quae non facit fructum bonum excidetur, et in ignem mittetur (Matth. VII). Qualiter autem cuique sit obediendum, in eadem epistola docet, ita subinferens (16, q. I, c. Cunctis): Quapropter cunctis fidelibus, et summopere omnibus presbyteris et diaconis, et reliquis clericis attendendum est, ut absque episcopi proprii licentia nihil agant; non utique missas sine ejus jussu quisquam presbyterorum in sua parochia cantet, non baptizet, nec quidquam sine ejus permissu faciat. Similiter et reliqui populi, majores scilicet et minores, per ejus licentiam, quiquid agendum est, agant, nec sine ejus permissu a sua parochia abscedant; nec in ea adventantes morari 129.1156C| praesumant. Item, in eadem paulo inferius dicit (de Cons. dist. 1, c. Hic ergo): Nec in aliis locis sacrificare, et missas celebrare licet, nisi in his in quibus episcopus proprius, aut ab episcopo regulariter ordinato, tenente videlicet civitatem, consecratus fuerit. Item, in eadem dicit: Qui permanet in malo et servus est mali non potest effici portio boni, donec permanet in malo: quia ab initio duo regna statuta sunt a Deo, et apud eum definitum est non posse unum hominem utriusque regni esse servum: sed illius regni erit portio cui se ad obedientem ipse subjecerit. In quarta autem epistola, quam idem beati simus Clemens papa et martyr Julio et Juliano, ac reliquis consodalibus suis scripsit, edocuit episcopos 129.1156D| qui ad salutem animarum sunt instituti, et ad lucrandas animas consecrati, oportere pro cunctis sollicitudinem gerere, et errantes ad viam veritatis et portum salutis reducere. Viam vero redeundi ad portum salutis, plenissime saluberrimae doctrinae sermone in eadem monstravit, videlicet dicens, omnibus necessarium esse, pro his quae inutiliter ac turpiter gesserint, irasci sibi ipsis quodammodo, et indignari, et postmodum festinare sine mora per aquam baptismi Deo renasci, et demum ab episcopo consignari, id est, septiformem Spiritus sancti gratiam percipere: quia aliter, perfectus Christianus esse nequaquam poterit, nec sedem habere inter perfectos, si non necessitate, sed aut incuria, aut 129.1157A| voluntate permanserit, et ita se a B. Petro accepisse, et caeteros apostolos ita docuisse, affirmat. Postquam vero quis baptizatus et confirmatus fuerit, agnoscat Dominum honorare; honor autem ejus est, ut ita vivat sicut ille vult. Vult vero Deus unumquemque vivere, ita ut homicidium et adulterium nesciat, odium et avaritiam fugiat; iram, superbiam, jactantiam respuat et exsecretur, invidiam quoque, et caetera his similia, penitus a se ducat aliena. Quintam vero epistolam scripsit praedictus B. Clemens papa et martyr, condiscipulis Hierosolymis cum Jacobo fratre Domini habitantibus: in qua eos communem vitam ducere, sicut ab apostolis didicerunt, studiose hortatur. Quam omnibus necessariam esse dicit, et maxime his qui irreprehensibiliter 129.1157B| militare cupiunt, et vitam apostolorum, eorumque discipulorum imitari volunt. Monet etiam in eadem, propter quosdam, qui sacram Scripturam non juxta traditionem Petri, sed secundum suum sensum sanis doctrinis adversantes exponebant; ab eo oportere Scripturarum intelligentiam accipi, qui eam a majoribus secundum veritatem sibi traditam servat, ut et ipse possit ea, quae recte suscipit, competenter asserere. Cum enim ex divinis Scripturis integram quis et firmam regulam veritatis susceperit, absurdum non erit, si aliquid etiam ex eruditione communi, ac liberalibus studiis, quae forte in pueritia attigit, assertionem veri dogmatis conferat: ita tamen, ut ubi vera didicit, falsa et simulata declinet. Hic ordinavit episcopos quindecim, presbyteros 129.1157C| decem, diaconos quinque. V.--S. ANACLETUS. ( Anno Christi 103.) Anacletus, natione Graecus, de Athenis, ex patre Antiocho, sedit annos novem, menses duos, dies decem. Fuit autem temporibus Domitiani, a consulatu Domitiani decimo, et Sabini, usque ad Domitiani quartum decimum, et Clementem consulem. Hic memoriam B. Petri construxit, dum ab eo in presbyterum consecratus fuisset. Hic ordinavit episcopos sex, presbyteros quinque, diaconos tres. Hic autem III Idus Julii solutus est de ergastulo corporis. Hic in epistola quam generaliter scripsit omnibus episcopis (epist. 1), et caeteris cunctis fidelibus qui 129.1157D| coaequalem cum eo sortiti sunt fidem, paterne consolando eos quibus scripsit, et maxime episcopos, in tribulationibus, ad patientiam diligenter hortatur. De quorum episcoporum detractione et accusatione ita in eadem interserit (epist. ad Jacobum. 3, q. 4, c. Beatus): Beatus praedecessor noster Clemens, vir apostolicus, et Spiritu sancto Dei plenus, una cum reliquis sanctis collegis suis statuit, dicens: Accusandi vel testificandi licentia denegetur his, qui Christianae religionis et nominis dignitatem, et suae legis vel propositi sui normam, aut regulariter prohibita, neglexerint. Transgressores enim sponte legis suae, ejusque violatores, apostatae nominantur. Omnis autem apostuta refutandus est ante reversionem suam, non in 129.1158A| accusatione recte agentium, aut testimonio suscipiendus: quia vir duplex animo, inconstans est in omnibus viis suis. Et paulo inferius subinfert, ita dicens: Ideo variis detractionibus et accusationibus non oportet labefactari judices et primates Ecclesiae; sed magis apostolorum et doctorum regulis informari et roborari. Unde justum est, omnes in universo Romanorum orbe doctores legis ea quae legis sunt recte sapere et operari, et non regulas nascentis Ecclesiae confundere, aut fidem aut doctrinam apostolorum variis maculare doctrinis. Item in eadem inferius: Nullus ergo praejudicium alteri faciat, neque quod sibi fieri non vult exerceat. Nemo dictum de aliquo inveniat, quod in ejus actibus non agnoscat. Item in eadem: Ego nolo errore meo alienas culpas asserere, 129.1158B| ut quod factum doleo, admisisse convincar. Item, in eadem propter calumniam malorum episcopis praecipit, dicens (de Cons. dist. 1, c. Episcopus): Episcopus Deo sacrificans testes secum habeat, et plures quam alius sacerdos: sicut enim majoris honoris fungitur gradu, sic majoris testimonii incremento indiget. In solemnioribus quippe diebus, aut septem, aut quinque, aut tres diaconos, qui ejus oculi dicuntur; et subdiaconos, et reliquos ministros secum habeat, qui sacris vestimentis induti, in fronte, et a tergo, et presbyteri e regione dextra laevaque, contrito corde, et humiliato spiritu, ac prono stent vultu, custodientes eum a malevolis hominibus, et consensum praebeant sacrificio. Peracta autem consecratione omnes communicent, qui noluerunt ecclesiasticis 129.1158C| carere liminibus. Sic enim apostoli statuerunt, et sancta Romana tenet Ecclesia. Item, in eadem dicit (12, q. 1, c. Qui abstulerit): Qui malitiam inter homines spargit, et qui fratri suo detrahit, homicida est: et qui aliquid patri vel matri abstulerit, dicens hoc peccatum non esse, homicidae particeps est. Pater noster sine dubio Deus est, qui nos creavit; mater vero nostra Ecclesia, quae nos in baptismo spirituali regeneravit. Ergo qui Christi (c. Qui Christi) et ecclesiae pecunias rapit, aufert vel fraudat, homicida est, atque homicida ante conspectum justi judicis esse deputabitur. Qui rapit pecuniam proximi sui (12, q. 4, c. Qui rapit), iniquitatem operatur: qui autem pecuniam vel res ecclesiae abstulerit, sacrilegium facit. Privilegia enim ecclesiarum et sacerdotum 129.1158D| (25, q. 2, c. Privilegia) sancti apostoli, jussu Salvatoris, intemerata et inviolata perpetuis decreverunt manere temporibus. Et nos leges Ecclesiae apostolica firmamus auctoritate, et peregrina judicia submovemus. Unaquaeque enim provincia (3, q. 6, c. Unaquaeque) tam juxta ecclesiasticam, quam juxta saeculi leges, suos debet habere justos, et non iniquos judices, et non externos, ut apostolicae hujus sedis decreverit auctoritas. Si vero negotium fuerit ecclesiasticum, apud episcopos deferatur, interveniente primate, si major causa fuerit; si vero minor, metropolitano: si autem fuerit saeculare, apud ejusdem ordinis viros, judicio tamen episcoporum: cum apostolus privatorum Christianorum causas magis ad ecclesias 129.1159A| deferri, et ibidem sacerdotali judicio voluerit terminari (I Cor. VI). Omnis ergo oppressus (2, q. 6, c. Omnis oppressus), libere, si voluerit, sacerdotum appellet judicium, et a nullo prohibeatur, sed ab his fulciatur et liberetur. Si autem difficiles causae, aut majora negotia fuerint orta, ad majorem sedem deferantur: et si illic facile discerni aut juste terminari, non potuerint; ubi fuerit summorum congregatio congregata, quod per singulos annos bis aut ter fieri solet, et debet, juste, et Deo placite, coram patriarcha, aut primate ecclesiastico, et coram patricio saecularia saeculari judicentur negotia in commune. Quod si difficiliores quaestiones ortae fuerint, aut temporum episcoporum , aut majorum judicia, aut majores causae fuerint; ad sedem apostolicam, si appellatum 129.1159B| fuerit, referantur, quoniam hoc apostoli statuerunt jussione Salvatoris, ut majores et difficiliores quaestiones semper referantur ad apostolicam sedem. Idem ipse B. Anacletus aliam epistolam scripsit episcopis in Italia constitutis, in qua eos consultantes de ordinationibus et accusationibus episcoporum sic instruit, dicens (dist. 64, c. Ordinationes): Ordinationes episcoporum, auctoritate apostolica, ab omnibus qui in eadem fuerint provincia episcopis celebrandae sunt; qui simul convenientes, scrutinium diligenter agant, jejuniumque cum omnibus celebrent precibus, et manus cum sanctis Evangeliis, quae praedicaturi sunt, imponentes, Dominica die hora tertia orantes, sacra eos unctione inungant. Quod si omnes simul minime convenire potuerint, assensum tamen 129.1159C| suis precibus praebeant, ut ab ipsa ordinatione animo non desint, quia Jacobus, Justus, et frater Domini nostri nuncupatus, a Petro, Jacobo et Joanne apostolis est ordinatus, data videlicet ex hoc successoribus suis forma, ut nullus episcopus minus quam a tribus episcopis caeteris consentientibus ordinetur. Reliqui vero sacerdotes (dist. 67, c. Reliqui) a proprio ordinentur episcopo, ita ut cives, et alii sacerdotes assensum praebeant, et jejunantes ordinationem celebrent. Similiter et diaconi ordinentur. Caeterorum autem graduum distributioni trium veracium testium testimonium, cum episcopi scilicet probatione, sufficere potest. Accusatio quoque eorum (2, q. 7, c. Accusatio), super qua nos consulere voluistis, nonnisi ab idoneis et probatissimis viris, qui et suspicionibus et 129.1159D| sceleribus careant, fieri debet. Et ab illis hoc modo, sicut praedictus papa inferius docet, dicens: Si quis adversus eos recurrat charitatis studio, ut familiari colloquio commoniti, ea sanent, quae sananda sunt; et charitative emendent ea quae juste emendanda cognoverint. Si autem aliqui prius, quam haec egerint, eos lacerare, accusare aut infestare praesumpserint; excommunicentur, et minime absolvantur, priusquam satisfaciant, et condignam egerint poenitentiam. Item, idem sanctus et beatissimus papa Anacletus omnibus episcopis (dist. 80, c. Episcopi), et reliquis Christi sacerdotibus scribit epistolam, in qua sacerdotum ordinem auctoritate apostolorum bipertitum esse comprobat, episcoporum videlicet, et presbyterorum: 129.1160A| et hunc ordinem ita a Domino constitutum a nullo perturbari oportet. Episcopi autem non in castellis aut modicis civitatibus debent constitui; sed presbyteri tantum ab episcopo, ad qualemcunque locum vel ecclesiam, quae in eo constituta sit, sunt praeficiendi, et in ea diebus vitae suae duraturi. Et non amplius, quam istos duos ordines sacerdotum esse dicit: quia licet alii primates vel patriarchae, alii metropolitani dicantur; ordo tamen unus est, sed ipsa discretio nominum discretionem indicat majorum in praelatione judicii, non in potestate pontificii. Romanam vero Ecclesiam primam sedem vocat, quia B. Petrus et Paulus suo martyrio eam caeteris omnibus praetulerunt. Secundam vero sedem esse apud Alexandriam dicit, quia B. Petri nomine, 129.1160B| et a Marco ejus discipulo atque evangelista consecrata est. Tertiam vero sedem apud Antiochiam, quia B. Petrus, antequam Romam veniret, illic habitavit, et Ignatium ibi constituit episcopum, et illic primum nomen Christianorum novellae gentis exortum est. Accusatores autem (3, q. 5, c. Accusatores) et testes dicit esse non posse, qui ante hesternum diem, aut nudiustertius inimici fuerunt, ne irati nocere cupiant, vel laesi ulcisci se velint. Dicit etiam pro meritis plebis saepe pastores Ecclesiae depravari, ut proclivius corruant qui sequuntur, capite videlicet languescente facilius reliquia corporis membra inficiuntur. Dicit etiam: Si doctor vel pastor ecclesiae a fide exorbitaverit, erit a fidelibus corrigendus, sed pro reprobis moribus magis est tolerandus, quam 129.1160C| distringendus, quia rectores Ecclesiae a Deo sunt judicandi. VI.--S. EVARISTUS ( Anno Christi 112.) Evaristus, natione Graecus, ex patre Judaeo, Juda nomine, de civitate Bethlehem, sedit annos novem, menses decem, dies duos. Fuit autem temporibus Domitiani et Nervae, a consulatu Valentis et Veteris, usque ad Gallum, et Bradum Braduam consules: sub quibus martyrium passus est VI. Kalend. Novembr. Hic ordinavit episcopos quinque, presbyteros sex, diaconos duos. Hic in suis decretis praecepit septem diaconos in unaquaque urbe constituendos, ad custodiendum episcopum, ne ipse in praedicatione ab insidiatoribus infestetur, aut verbum veritatis quolibet 129.1160D| genere detractionis pollui possit. Hic etiam scriptum misit universis episcopis Africae regionis (epist. 1, ad episc. Afric.), quod conjugium legitimum sit in omni ecclesia habendum, ita dicens (3, q. 5, c. Aliter): Aliter non fit legitimum conjugium, sicut a Patribus accepimus, et sanctis apostolis, eorumque successoribus traditum invenimus, nisi ab his, qui super ipsam feminam dominationem habere videntur, et a quibus custoditur, uxor petatur, et a parentibus aut propinquioribus sponsetur, et legibus dotetur, et suo tempore sacerdotaliter, ut mos est, cum precibus et oblationibus a sacerdote benedicatur, et a paranymphis, ut consuetudo docet, custodita et servata consociata a proximis, tempore conqruo 129.1161A| petita legibus detur dotetur , et solemniter accipiatur; et biduo vel triduo orationibus vacent, et castitatem custodiant: aliter vero praesumpta, non conjugia, sed aut adulteria, vel concubia contubernia aut stupra, vel fornicationes potius, quam legitima conjugia esse non dubitate, nisi voluntas propria suffragaverit, et nota succurrerit legitima vota succurrerint. Hic idem in alia epistola, quam omnibus episcopis per Aegyptum morantibus scripsit (epist. 2), de episcopo et ecclesia dicens: Ecclesia jungitur episcopo spiritualiter, velut sponsa carnaliter sponso. Et sicut vir non debet negligere uxorem suam, sed diligere et caste custodire, et prudenter regere: ita et episcopus debet ecclesiam suam, et ecclesia 129.1161B| in omnibus obedire, sicut uxor viro suo debet. Et sicut viro non licet dimittere uxorem suam, ita et episcopo non licet dimittere ecclesiam suam, absque inevitabili necessitate, aut apostolica vel regulari mutatione, ut alteri se ambitus causa conjungat. Et sicut uxori non licet dimittere virum, licet sit fornicatus (I Cor. VII), ut alterum eo vivente ducat: ita ecclesia vivente episcopo suo non potest alium superducere. De episcopis vero infamatis, et a sedibus pulsis, in eadem praecepit, ut revocentur, et integerrime restituantur, et superducti, velut adulteri, ejiciantur. His peractis, si quis adversus eos querelam habuerit, inquirendum erit, et auctoritate Romanae sedis terminandum. Qui non a plebe, aut a vulgaribus hominibus sunt arguendi, vel 129.1161C| accusandi, licet sint inordinati: quia pro meritis subditorum disponitur a Deo vita doctorum. Item inferius: Si qui sunt vituperatores (2, q. 7, c. Si qui), aut accusatores episcoporum, vel reliquorum sacerdotum, non oportet eos a judicibus ecclesiae audiri, antequam eorum discutiatur aestimationis suspicio vel opinio, qua intentione, qua fide, qua temeritate, qua vita, qua conscientia, quove merito, si pro Deo, aut pro vana gloria, aut inimicitiis, vel odio, aut cupiditate ista praesumpserint, necne. Haec omnia sunt perscrutanda et diligenter pertractanda. Deus enim, ut nos a praecipitatae sententiae prolatione compesceret, cum omnia nuda sint et aperta oculis ejus (Hebr. IV); mala tamen Sodomae noluit audita judicare, priusquam manifeste agnosceret quae dicebantur 129.1161D| (Gen. XVIII). Hic etiam decretum statuit de non injuriandis aut lacerandis episcopis. VII.--S. ALEXANDER. ( Anno Christi 122.) Alexander, natione Romanus, ex patre Alexandro, de regione caput Tauri, sedit annos decem, menses septem, dies duos. Fuit autem temporibus Trajani usque ad Helianum et Veterem. Hic martyrio coronatur V Nonas Maii. Hic praecepit de sacerdotibus non vexandis, aut scriptis ab eis vi aut metu aut fraude aliqua non exigendis, ita dicens in epistola, quam omnibus orthodoxis episcopis per diversas provincias commorantibus scripsit (3, q. 4, c. Hi qui): Eorum accusandi episcopos, vel testificandi in 129.1162A| eos, vocem obstruimus, quos non humanis, sed divinis actibus mortuos esse scimus. Et inferius. A praedecessoribus nostris inhibitum legimus, ut nemo constringat doctores, neque accusationem adversus eos suscipiat. Item paulo inferius: Statuentes decernimus, omnes, qui sanctos Patres persequuntur, aut amovere vel dilacerare nituntur, manifeste infames esse, et alienos a limitibus ecclesiae usque ad satisfactionem fieri. Item in eadem inferius dicit (15, q. 6, c. Si quandoque): Similiter, si hujusmodi personis quaedam scripturae quoquo modo per metum, aut fraudem, aut per vim extortae fuerint, vel ut se liberare possint quocunque ab eis conscriptae vel laboratae roboratae fuerint ingenio, ad nullum eis praejudicium aut nocumentum provenire censemus: neque 129.1162B| ullam eis infamiam, aut calumniam, aut a suis sequestrationem bonis, unquam auctore Domino, et suis apostolis, eorumque successoribus, sustinere permittimus, quia confessio in talibus non compulsa, sed spontanea fieri debet. Pessimum est enim de suspicione aut exorta confessione quemquam judicare. Praecepit et in eadem (de Cons. dist. 2, c. In sacramentorum, et c. Aquam), ut in consecratione corporis et sanguinis Domini ejus passio sit commemoranda; et ut aqua cum sale benedicatur, et in domibus fidelium aspergatur, et fidem sanctae Trinitatis, sicut a Patribus acceperat, ita scripto suo nos edocuit. Hic ordinavit episcopos quinque, presbyteros sex, diaconos duos. VIII.--S. SIXTUS. ( Anno Christi 132.) 129.1162C| Sixtus, natione Romanus, ex patre Pastore, de regione Via lata, sedit annos decem, menses duos, diem unum. Fuit autem temporibus Adriani, usque ad Verum et Anniculum: sub quibus et martyrio coronatur III Non. Aprilis. Hic in decretis suis monendo praecepit fidem rectam, et ab apostolis traditam inconcuse servandam, qua et ipse nos scribendo instruxit (epist. 1, ad omnes episcopos). Praecepit etiam (epist. 2 ad omnes episcopos.--De Cons. dist. 15, In sancta.--2, q. 6, c. Si quis vestrum) ut sacra vasa non tangerentur nisi ab hominibus ad hoc officium Deo sacratis. Hic constituit, ut quisque episcopus aliqua adversitate pulsatus licenter appellet Romanam et apostolicam sedem; et 129.1162D| illuc vocatus, venire non renuat: nec inde absque apostolicis litteris ad propriam redeat; ut vicini sui ex hoc intelligant, qualiter ibi suam aliorumque causam finierit. Constituit etiam, ut nemo episcopum suis rebus exspoliet, aut a propria sede expulsum excommunicare, aut dijudicare praesumat. Hic ordinavit episcopos quatuor, presbyteros undecim, diaconos tres. IX.--S. TELESPHORUS. ( Anno Christi 142.) Telesphorus, natione Graecus, ex Anachoreta, sedit annos undecim, menses tres, dies viginti duos. Fuit autem temporibus Antonini et Marci. Hic IV Nonas Januarii martyrio coronatur. Hic in decretis 129.1163A| suis (epist. 1 ad omnes episcopos) statuit firmiter, ut omnes clerici in sortem Domini vocati septem hebdomadas plenas ante Pascha a carne jejunent: et ut clerici nullatenus laicos in sua pulsatione aut accusatione recipiant (c. Statuimus, dist. 4); sicut et ipsi laici juxta saecularem legem clericos in suis infamationibus recipere nolunt. Constituit etiam, ut in sancta nocte Nativitatis Domini nostri Salvatoris missa celebretur (de Cons., dist. 1, c. Nocte sancta), et hymnus angelicus, id est, Gloria in excelsis Deo, solemniter decantetur. Reliquis autem temporibus, ante horam diei tertiam missam celebrari prohibuit; quia et ea hora Dominus crucifixus, et Spiritus sanctus super apostolos descendisse legitur. Praecepit etiam omnes accusationes (3, q. 5, c. Accus.), 129.1163B| quas saeculi leges non admittunt, ad accusationem ecclesiasticam non admittendas esse. Hic ordinavit episcopos tredecim, presbyteros undecim, diaconos octo. X.--S. HYGINUS. ( Anno Christi 154.) Hyginus, natione Graecus, ex philosopho de Athenis, cujus genealogiam non inveni, sedit annos quatuor, menses tres, dies octo. Fuit autem temporibus Severi Veri et Marci, a consulatu Magni et Camerini usque ad Orfitum et Priscum, qui III Idus Januarii migravit ad Dominum. Hic composuit Clerum, et distribuit gradus. Hic in fide Christi nos instruxit multis et firmis documentis divinae Scripturae, ostendens, nec Patrem praecessisse Filium 129.1163C| ut major sit Filio, nec Filium postea natum ut deitate Patris minor esset (epist. 1 ad omnes fideles). Hic etiam constituit, ut nullus metropolitanus absque caeterorum provincialium praesentia aliquorum audiat causas episcoporum, quia sic actae irritae erunt. Constituit etiam, ut majorum natu criminationes non per alios fiant, nisi per ipsos qui crimina intendunt (2, q. 7. c. Criminationes). Qui etiam peregrina judicia habenda prohibuit. Hic ordinavit episcopos sex, presbyteros quindecim, diaconos quinque. XI.--S. PIUS. ( Anno Christi 158.) Pius, natione Italus, ex patre Rufino, frater Pastoris, de civitate Aquileia, sedit annos decem, menses quatuor, dies tres. Fuit autem temporibus Antonini, 129.1163D| a consulatu Clari et Severi. Qui V Idus Julii factus est de medio. Hic firmiter decretis suis statuit (ep. 2, ad Italicos) ut omnis, qui praedia divinis usibus tradita Deo subtrahere, et suis usibus applicare praesumpserit, sacrilegus habeatur, et ut sacrilegus procul dubio judicetur (12, q. 2, c. Praedia): nec non et illum, qui sacerdotes Dei insequitur, sacrilegum esse (17, q. 4, c. Sicut), et ut sacrilegum judicandum esse confirmat: quia omne peccatum, quod in Deum committitur, gravius est, quam illud quod fit in hominem. Hic etiam instituit (ep. 1, ad omnes fideles.--de Cons. dist. 3, c. Nosse vos) ut, quia angelus in habitu pastoris Hermeti doctori fidei et Scripturarum apparens praecepit, Pascha die Dominico 129.1164A| ab omnibus Christianis semper celebretur. Hic ordinavit episcopos duodecim, presbyteros novemdecim, diaconos viginti duos. XII.--S. ANICETUS. ( Anno Christi 148.) Anicetus, natione Syrus, ex patre Joanne, de vico Umisa, sedit annos novem, menses tres, dies tres. Fuit autem temporibus Severi et Marci, a consulatu Gallicani et Veteris, usque ad Praesentem et Rufinum. Hic Martyr obiit XV Kal. Maii. Hic sua auctoritate praecepit (ep. ad Galliae episc. 66, dist. c. Archiepisc.), et auctoritate decretorum Anacleti confirmat, ne aliquis episcopus ullatenus minus quam a tribus episcopis consecretur, et metropolitanus episcopus ab omnibus suffraganeis sedis metropolis 129.1164B| ad ipsam sedem convenientibus est eligendus et consecrandus. Et hoc aliter factum viribus carere non est dubium; quia quidquid contra statuta Patrum praesumptum fuerit, sine dubio licet non apud homines, apud Deum tamen irritum erit. Constituit etiam (ibid. c. 3, 9, q. 3, c. Si autem, dist. 23, c. Prohibete) ut nullus metropolitanus quidquam agat de causis suffraganeorum episcoporum absque praesentia et communi eorum consilio. Praecepit etiam, ut clericis non liceat comam nutrire. Hic ordinavit episcopos novem, presbyteros septemdecim, diaconos quatuor. XIII.--S. SOTER. ( Anno Christi 175.) Soter, natione Campanus, ex patre Concordio, de 129.1164C| civitate Fundis, sedit annos novem, menses sex, dies undecim. Fuit autem temporibus Severi, a consulatu Rustici et Aquilini, usque ad Cethegum et Clarum. Hic obiit X Kal. Maii. Hic constituit (Ep. 2, ad episc. Italiae) ut nulla mulier sacrata, vel monacha, sacra vasa vel sacratas pallas contingeret, nec incensum circa altare deferret. Hic ordinavit episcopos undecim, presbyteros octodecim, diaconos novem. XIV.--S. ELEUTHERIUS. ( Anno Christi 179.) Eleutherius, natione Graecus, ex patre Abundio, de oppido Nicopoli, sedit annos quindecim, menses tres, dies duos. Fuit autem temporibus Antonini et Commodi usque ad Paternum et Braduam. Qui VIII 129.1164D| Kalend. Junii obiit. Hic accepit epistolam a Lucio Britannico rege, ut Christianus efficeretur per ejus mandatum. Hic constitutione sua (epist. ad Galliae provincias, c. 1) firmavit, ut nulla communis esca, quae rationabilis et humanae naturae congruere videretur, a Christianis repudiaretur; et omnium episcoporum definitiva sententia, non nisi apud Romanam sedem terminaretur (ibid., c. 2), reliquorum vero clericorum causas apud comprovinciales etiam episcopos licite terminandas. Idem praedictus papa de accusationibus episcoporum inter caetera dicit (ibid.): Nihil absque legitimo et idoneo accusatore fiat. Nam et Dominus noster Jesus Christus Judam furem esse sciebat; sed quia non est accusatus, ideo 129.1165A| non est ejectus, et quidquid inter apostolos egit, pro dignitate mysterii ratum mansit (ibid., c. 3). De accusationibus comprovincialium ita legitur esse statutum: Si quis super quibuslibet criminibus quemlibet Clericum pulsandum credidit, in provincia, in qua consistit ille qui pulsatur, suas exerat (exerceat) actiones, nec existimet alibi eum ad judicium pertrahendum. Proditoris nec calumnia, nec vox audiatur. Hic ordinavit episcopos quindecim, presbyteros duodecim, diaconos octo. XV.--S. VICTOR. ( Anno Christi 194.) Victor, natione Afer, ex patre Felice, sedit annos decem, menses duos, dies decem. Fuit autem temporibus Caesaris Augusti Antonini, qui et Verus 129.1165B| dictus est, a consulatu Commodi V, et Glabrionis, usque ad Lateranum et Rufinum. Hic martyrio coronatur V Kalend. Augusti. Hic constituit (epist. 1, ad Theoph. Alex.--de Cons. dist. 3, c. Celebritatem) ut Pascha die Dominico celebraretur, sicut et prius fecerat. Constituit enim, si necesse, periculo mortis urgente, fuerit, quocunque tempore, quocunque in loco, videlicet, vel in mari, vel in flumine, aut in fontibus, quemlibet licite baptizari, tantum in nomine sanctae et individuae Trinitatis fiat. Et hoc decrevit, ut incerta, etiamsi vera sint, nullatenus judicentur, nisi prius manifestis indiciis comprobentur, aut manifesto judicio convincantur, vel judiciario ordine publicentur. Nec alicujus episcopi causam definiri liceat Romano pontifice inconsulto (ibid.). Hic 129.1165C| ordinavit episcopos duodecim, presbyteros tres, diaconos septem. XVI.--S. ZEPHERINUS. ( Anno Christi 203.) Zepherinus, natione Romanus, ex patre Abundio, sedit annos octodecim, menses septem, dies decem. Fuit autem temporibus Antonini et Severi, a consulatu Saturnini et Gallicani usque ad Praesentem et Strigatum consules. Qui obiit VI Kalend. Septembr. Hic etiam constituit (epist. 1, ad episc. Siciliae) ut episcoporum causa non terminetur absque praecepto Romani pontificis; nec ullatenus episcopus judicetur, nisi aut ipse se reum esse confiteatur, aut idoneis testibus, qui non sint minus quam septuaginta duo, convincatur. Constituit etiam (2, q. 1, c. Primates) 129.1165D| ut quispiam summorum, minorum accusationibus non impetatur, nec in re dubia certa judicetur sententia, nec ullum judicium, nisi ordinabiliter factum teneatur, nec absens judicetur, nec aliquem sententia nisi a suo judice dicta confringat, et episcopus accusatus duodecim, si necesse fuerit, episcopos judices eligat (3, q. 4, c. Detractores; 3, q. 9, c. Absens): nec prius audiatur, aut excommunicetur, vel judicetur, quam ipsi per se eligantur; et regulariter vocatus ad suorum primo conventum episcoporum per eos ejus causa iterum audiatur juste aud.), et rationabiliter discutiatur, cum de occultis alieni cordis non temere sit judicandum, et injusta judicia ab omnibus sint cavenda, et episcopi a plebibus et 129.1166A| clero sint ferendi. Constituit etiam (epist. 2, ad episc. Aegypt.--dist. 83, c. Ordinationes) ut ordinationes presbyterorum et Levitarum congruo tempore, et multis fidelibus coram astantibus fierent. Hic ordinavit episcopos tredecim, presbyteros quatuordecim, diaconos septem. XVII.--S. CALIXTUS. ( Anno Christi 221.) Calixtus, natione Romanus, ex patre Domitio, de regione Urberavennarum, sedit annos quinque, menses duos, dies decem. Fuit autem temporibus Macrini et Heliogabali, a consulatu Antonini et Alexandri. Hic ab Alexandro imperatore martyrio consummatur pridie idus Octobris. Hic constituit (epist. 1, ad Bened. episc.) ut jejunia quatuor Temporum ab 129.1166B| omnibus Christianis celebrarentur. Hic decretis suis firmavit, ut nullum injustum judicium (11, q. 3, c. Injustum) et diffinitio injusta, regis metu, aut jussu, aut cujuscunque potentis, a judicibus ordinata vel acta firmitudinem habeant: quia nulli imperatori, aut cuiquam pietatem custodienti licet aliquid contra divina mandata praesumere. Hic constituit (eadem epist.) ut accusationem adversus doctorem nemo suscipiat, nec accusatio facta per scriptum recipiatur (epist. 2, ad episc. Galliae), nec absente accusato testimonium de eo dicatur: nec de aliis causis vel negotiis testimonium dicant, nisi de his quae sub praesentia eorum acta esse noscuntur. Nec accusatores (2, q. 8, c. Accusatorum; 11, q. 2, c. Excommunicatus; 9, q. 2, c. Nullus alterius; 9, q 3, c. Nullus 129.1166C| primas) vel testes suspecti, vel infamiae nota aspersi recipiantur, nec excommunicatos a sacerdotibus ante utriusque partis justam examinationem ullus recipiat, nec modo aliquo eis communicet; et ut nemo alterius terminos usurpet, nec alterius parochianum judicare aut excommunicare praesumat: quia praesumptum irritum erit. Nec etiam metropolitanus dioecesani ecclesiam, vel parochianum, aut aliquid ex ejus parochia excommunicare, vel judicare, aliquidve agere praesumat, absque ejus consilio et judicio: quia et quod fecerit, irritum erit, et ipse gradus sui periculo subjacebit. Constituit etiam ut episcopus quilibet ambitus causa ad aliam civitatem non transmutetur: sed si fieri debet, fiat caeteris fratribus invitantibus, et Romanae Ecclesiae auctoritate, 129.1166D| et illius Ecclesiae, ad quam transmutandus est, utilitate. Praecepit etiam (3, q. 4, c. Consanguineorum) ut consanguineorum conjunctiones fieri omnino prohibeantur; quia tales nullum habent pondus testimonii. Confirmavit etiam (in fine epist. 2), et saluberrimis exemplis divinae Scripturae ostendit tam sacerdotes Domini, quam reliquos fideles post dignam satisfactionem posse revocari ad pristinos honores. Hic ordinavit episcopos octo, presbyteros quindecim, diaconos quatuor. XVIII.--S. URBANUS. ( Anno Christi 226.) Urbanus, natione Romanus, ex patre Pontiano, sedit annos novem, menses decem, dies duodecim. 129.1167A| Fuit autem temporibus consulatus Antonini et Alexandri. Obiit vero confessor temporibus Diocletiani VIII Kal. Junii. Hic in suis decretis confirmat (epist. 1 ad omnes fideles) ut praedia et quaecunque res a fidelibus ecclesiae Dei traditae sunt, semper esse debeant in potestate et dispositione episcoporum, in quorum parochia ipsae ecclesiae sunt sitae; et ipsi episcopi ex ipsis rebus omnibus communem vitam degere volentibus, cuncta necessaria ministrare; nec quidquam eorum in alios usus, quam ecclesiasticos, convertere debeant, quia vota sunt fidelium, et pretia peccatorum, ac patrimonia pauperum. Et quaecunque in alios usus, quam in praedictos converterint, necessario sacrilegii rei existunt, et si non corpore, anima tamen mortui cadunt. Et sedes episcoporum 129.1167B| ideo in ecclesiis excelsae constituuntur (ibid.) ut ex hoc episcopi praelationem atque potestatem ligandi et solvendi habere intelligantur, et omnes fideles per manus impositionem episcoporum Spiritum sanctum post baptismum accipere debeant, ut pleni Christiani inveniantur. Hic Valerianum Caeciliae sponsum, multosque alios ad fidem Christi convertit, et ad martyrii palmam perduxit. Hic ordinavit episcopos octo, presbyteros novemdecim, diaconos septem. XIX.--S. PONTIANUS. ( Anno Christi 233.) Pontianus, natione Romanus, ex patre Calpurnio, sedit annos novem, menses quinque, dies duos. Fuit autem temporibus Alexandri, a consulatu Pompeiani et Peliniani Pelagiani . Eodem tempore 129.1167C| praedictus pontifex cum Hippolyto presbytero in exsilium est deportatus ab Alexandro in Sardiniam, in insulam Bucinam, Severo et Quintiano consulibus, et in eadem insula afflictus, et maceratus fustibus, defunctus est III Kalend. Novemb. Hic etiam in decretis suis mandavit (epist. 1, ad Felicem), sacerdotes non esse accusandos ab inimicis, aut a sceleratis, aut hominibus alterius sectae vel religionis: vel, si forte peccaverint, a reliquis sacerdotibus arguendos, et a summis pontificibus constringendos esse praecepit, ita ut nullo modo a seacularibus, aut malae vitae hominibus arguantur vel arceantur. Hic ordinavit episcopos septem, presbyteros sex, diaconos quinque XX.--S. ANTHERUS. ( Anno Christi 237.) 129.1167D| Antherus, natione Graecus, ex patre Romulo, sedit annos duodecim, mensem unum, dies duodecim: fuit autem temporibus Maximini et Africani coss. Hic gesta Martyrum diligenter a notariis exquisivit, et in ecclesia recondidit. Qui III Nonas Januarii martyrio coronatur. Hic ordinavit (epist. ad episcop. Beaticae) episcopum unum. Hic etiam consultus de episcoporum mutatione (7, q. 1, c. Mutationes) fieri licere in suis decretis respondit; non tamen cujusquam libitu aut dominatione, sed communi utilitate aut necessitate, sicut Petrus apostolorum princeps de Antiochia Romam utilitatis causa est translatus, ut ibi plus proficere posset. Et Eusebius 129.1168A| etiam de parva quadam civitate apostolica auctoritate mutatus est Alexandriam: similiter et Felix de civitate qua ordinatus erat, electione civium, propter doctrinam et bonam vitam quam habebat, communi episcoporum et reliquorum sacerdotum aut populorum consilio translatus est Ephesum. Quia, sicut episcopi habent potestatem ordinare regulariter episcopos et reliquos sacerdotes, sic quotiescunque utilitas aut necessitas exposcit, supradicto modo et mutare et inthronizare potestatem habent. Non enim de minori ad majorem civitatem transfertur, qui non ambitu, nec propria voluntate, sed aut vi a propria sede pulsus, aut necessitate coactus, aut utilitate loci et populi, non superbe, sed humiliter ab aliis transfertur et inthronizatur. Hic eisdem decretis 129.1168B| suis sancivit ( eadem epist. ), ut quisque inobediens spirituali animadversione truncetur, et ejectus de ecclesia rapido daemonum ore dilanietur: sicut olim in veteri lege, quicunque sacerdotibus non obtemperasset, aut extra castra positus lapidabatur a populo, aut gladio cervice subjecta contemptum expiabat cruore (Deut. XVII). XXI.--S. FABIANUS. ( Anno Christi 238. Fabianus, natione Romanus, ex patre Fabio, sedit annos tredecim, mensem unum, dies undecim: fuit autem temporibus Maximini et Africani, usque ad Decium secundum et Quadratum, qui martyrio coronatur XIV Kalend. Februarii. Hic ordinavit episcopos undecim, presbyteros viginti duos, diaconos 129.1168C| septem. Hic septem diaconos in Urbe Roma in septem regiones ipsius urbis divisit, qui ad perageudum officium illis congruum omni hora parati invenirentur. Hic etiam septem subdiaconos ordinavit, qui septem notariis imminerent, et gesta martyrum veraciter ex integro colligerent. Hujus etiam tempore Novatus haereticus ex Africa venit, qui Novatianum et alios quosdam Christi confessores de Christi Ecclesia separavit, et in doctrinam pravam convertit. Hic paterne monuit, et decreto salubri, et omnibus Christianis hominibus servando sancivit (epist. 1, ad comministros.--6, q. 1., c. Omnes) ut omnes illi, cum quibus Apostolus cibum nos sumere vetat (I Cor. V), a Christianorum consortio sequestrati 129.1168D| penitus habeantur, nec in cujuslibet et fidelium accusatione ullatenus suscipiantur, usque ad satisfactionem, dum digne venisse non dubitantur. Hic etiam in decretis Orientalibus episcopis destinatis (epist. 2) inviolabiliter servandum esse praecepit, ut singulis annis novum chrisma conficeretur, et vetus in sanctis ecclesiis cremaretur, quia, sicut ipsius diei solemnitas per singulos annos est celebranda, ita ipsius sancti chrismatis confectio per singulos annos est agenda, et de anno in annum renovanda, et fidelibus tradenda, quia novum sacramentum est. Haec apostoli docuerunt, haec eorum successores tenuerunt, et semper tenenda esse, firmiter mandaverunt. Hic in eisdem decretis statuit 129.1169A| (3, q. 5, c. Suspectos), et apostolos eorumque successores statuisse inducit, universaliter ad accusationem, id est, ad nullius Christiani hominis ecclesiasticam accusationem, recipiendos esse suspectos, aut quoslibet inimicos; vel qui non sint bonae conversationis, vel quorum vita est accusabilis, vel qui in recta fide sunt dubii, aut quorum fides, vita et libertas noscitur, vel qui infamiae maculis sunt aspersi, aut sceleribus irretiti. Ad sacerdotum vero accusationem nullos debere vel posse recipi dicit (2, q. 7, c. Sicut), qui sacerdotes fieri non possunt, aut qui non sunt sui, id est, sacerdotum ordinis: quoniam, sicut sacerdotes vel reliqui clerici a saecularium laicorum accusatione excluduntur; ita illi ab istorum sunt excludendi et alienandi, criminatione. 129.1169B| Et si in rebus saecularibus suum cujusque jus et proprius ordo servatur, multo magis in ecclesiasticis dispositionibus jus et ordo servandus est; et nulla debet induci confusio. Item in eisdem praecepit, ne ullus unquam praesumat accusator simul esse, et judex vel testis: quoniam in omni judicio, subaudi synodali, quatuor personas necesse est semper adesse, id est electos judices, accusatores, defensores et testes. Item statuit, ne oves suum pastorem reprehendere audeant, nisi ipse in fide erraverit. Si vero in fide erraverit, erit corrigendus prius secrete a subditis: si autem incorrigibilis apparuerit, tunc erit accusandus apud primates suos aut ad sedem apostolicam. Pro caeteris vero actibus suis magis est tolerandus 129.1169C| a subditis, quam publice derogandus aut accusandus. Item in alia decretali epistola (epist. 3), quam ipse praedictus papa Hilario episcopo misit, idem de sacerdotum et majorum natu accusatione statuit, quod et in illa statuerat, quam Orientalibus episcopis destinavit. Insuper peregrina judicia, salva in omnibus apostolica auctoritate, generali sanctione prohibuit; et ita ordinabiliter in episcoporum accusatione agi decrevit, ut episcopus quilibet super certis criminibus accusatus provinciales episcopos electos debeat habere judices, a quibus omnibus in ipsa provincia audiatur: quia non alihi, quam in foro suo oportet accusatum audiri, et, si ibi adversum sibi senserit judicem, metropolitanum videlicet 129.1169D| aut primatem, licenter absque ulla afflictione, et injuriosae detentionis custodia vocem appellationis et defensionis habeat. Item statuit (3, q. 6, c. Si quis episcopus) ut quilibet, nisi ante suum judicem pulsatus, si voluerit, taceat; et ut pulsatis, quoties appellaverint, induciae dentur. Ad haec statuit (1, q. 6, c. Si quis judicem) crimen quodlibet cuilibet temere ex ira objectum non esse pro accusatione habendum; et ut (3, q. 6, c. Pulsatus) quicunque accusationem per scripturam se probaturum esse fateatur, et si non probaverit quod objecit, poenam, quam intulit, patiatur. Probatio autem et causa ibi semper agatur, ubi crimen admittitur (3, q. 6, c. Qui crimen), nisi si episcopus apostolicam sedem appelaverit. 129.1170A| Tunc vero id statuendum esse, quod ejusdem sedis pontifex statuerit. XXII.--S. CORNELIUS. ( Anno Christi 254. Cornelius, natione Romanus, ex patre Castino, sedit annos duos, menses duos, dies tres. Hic ideo, quia epistolam a B. Cypriano Carthaginensi episcopo acceperat, jussu Decii capite detruncatur III Nonas Martii. Hic ordinavit episcopos septem, presbyteros quatuor, diaconos quatuor. Hic rogatus a quadam matrona, Lucina nomine, corpora apostolorum Petri et Pauli de catacumbis noctu levavit; et primo quidem corpus B. Pauli silentio levatum est, ac positum in praedio praedictae matronae, via Ostiensi, ad latus ubi decollatus est. Postea vero corpus B. Petri 129.1170B| accepit, et condecenter posuit illud juxta locum ubi crucifixus est, inter corpora sanctorum episcoporum in templo Apollinis in monte aureo in Vaticano palatii Neroniani III Kalend. Julii. Idem praedictus papa et martyr, in epistola quam Rufo coepiscopo consultus misit (epist. 2), juxta praeceptum Domini in Evangelio, et Jacobi apostoli in sua epistola, et omnium apostolorum, et suorum antecessorum praecepta sequens, et jura confirmans; incauta sacramenta a sacerdotibus fieri penitus velat, quia ante suum tempus a summis sacerdotibus vel a reliquis sacramenta non esse exacta vel exhibita, nisi pro fide recta testatur. Item in eadem (2, q. 4, c. Nos sanctorum; et c. Nos sacramentum), sicut et alii antecessores sui fecerant, providendum esse affirmat, 129.1170C| ne oves suum pastorem, nisi a fide exorbitaverit, reprehendere aut accusare praesumant; quia talos accusationes vim non habent, neque pastoribus nocere possunt. Item prohibet, ne ullus sacerdotum causam suam alieno committat judicio; sed semper habeat comprovinciales, et notos judices, nisi illic vim temerariae multitudinis timuerit, aut infestos vel suspectos judices habuerit. Pro his enim causis ad majoris auctoritatis judices, et ad alias provincias appellare et venire concessum est. Item in eadem affirmat (3, q. 6, c. Omnia) omnino esse vacua omnia illa, quae in omni negotio aut loco adversus absentes aguntur aut judicantur, quoniam absentem nullus abdicit addicit , nec ulla lex damnat. XXIII.--S. LUCIUS ( Anno Christi 255.) 129.1170D| Lucius, natione Romanus, ex patre Porphyrio, sedit annos tres, menses tres, dies tres: fuit autem temporibus Galli et Volusiani, usque ad Valerianum tertium, et Gallicanum. Hic primum fuit in exsilio, postea ad ecclesiam incolumis reversus est: demum a Valeriano capite truncatur I Nonas Martii. Hic ordinavit episcopos septem, presbyteros quatuor, diaconos quatuor. Hic propter malevolos et sacerdotum persecutiones constituit, ut duo presbyteri et tres diaconi episcopum in omni loco non deserant, ut, juxta Apostolum, etiam ab his qui foris sunt, studium habeatur bonum conservari testimonium 129.1171A| (I Tim. III); quod in epistola quam omnibus Galliae et Hispaniae episcopis destinavit (de Cons. d. 2, c. Jubemus), apud ipsos servari hortatus est. Constituit in eadem etiam (2, q. 7, c. Criminationes) ut criminationes majorum natu per alios non fiant, nisi per eos qui crimina intendunt; et ipsi tales, ut digni sint et irreprehensibiles appareant, et actis publicis se omni suspicione et inimicitiis carere doceant, et fidem ac conversationem irreprehensibilem se ducere ostendant. Et quia hoc fieri ante quoslibet judices interdum difficile animadvertit, ad alios ecclesiasticos judices, ubi major auctoritas fuerit, postulanti audientiam non negandam esse decrevit. Item in eadem, juxta sanctorum apostolorum, et eorum successorum, decretum praecipiendo constituit, 129.1171B| ut, si quilibet metropolitanus episcopus, nisi quod ad suam solummodo pertinet parochiam, nisi consilio et voluntate omnium comprovincialium episcoporum extra aliquid agere tentaverit, gradus sui periculo subjaceat, et quod egerit, irritum habeatur et vacuum. Consensu etenim et consilio solummodo omnium provincialium pontificum metropolitano episcopo licere, constituit (9, q. 3, c. Nullus) agere et disponere de eorum causis, et ecclesiis, et clericis, atque saecularium necessitatibus, aut de communibus quibuscunque negotiis agi necesse fuerit. Similiter de ipsis provincialibus statuit, ut nihil eis segregatim aut communiter absque metropolitano agere liceat, nisi de his solummodo quae ad eorum proprias parochias pertinent. Similiter apostolica auctoritate 129.1171C| praecepit, ut nullus metropolitanus episcopus absque omnium suffraganeorum suorum praesentia aliquorum eorum audiat causas; alioquin irritae erunt, et ipse causam dabit pro facto. Item praecepit, ut per singulas provincias hoc episcopi observent, ne posteriores se prioribus suis praeferant; ne eis inconsultis, nisi quantum ad propriam parochiam pertinet, aliquid agant: sed de communibus eorum causis consonam sententiam proferant et determinent; quia aliter actae nullas vires habebunt, nec ecclesiasticae reputabuntur. Item in eadem epistola de exspoliatione dotis et oblationum ecclesiarum consultus, prius multis rationibus, et multorum auctoritate hoc genus invasionis et rapinae sacrilegium esse ostendit (17, q. 4, c. Qui rapit. et c. Omnes Ecclesiae 129.1171D| raptores); postmodum et auctoritate et decreto prophetarum, apostolorum, eorumque successorum, et omnium catholicorum Patrum exemplis, tales praesumptores, et ecclesiae raptores, atque suarum facultatum alienatores, a liminibus sanctae matris Ecclesiae anathematizat, et damnat, et sacrilegos esse judicat: et non solum eos, sed omnes eis consentientes: quia non solum qui faciunt, sed etiam qui facientibus consentiunt, rei sunt, et judicantur (Rom. I). Par enim poena et agentes et consentientes comprehendet. XXIV.--S. STEPHANUS. ( Anno Christi 257.) Stephanus, natione Romanus, ex patre Lobio, 129.1172A| sedit annos septem, menses quinque, dies duos: fuit autem temporibus Valeriani, et Gallicani, et Maximi, usque ad Valerianum tertium, et Gallicanum secundum. Hic cum duobus episcopis, et octo presbyteris, et tribus diaconis in carcerem missus, cum singulis tandem jussu Valeriani capitali sententia plectitur IV Nonas Augusti. Hic ordinavit episcopos tres, presbyteros septem, diaconos quinque. Hic in epistola, quam episcopo Hilario misit (epist. 1), infames personas ad gradus sacros promovendas et ad accusationem recipiendas esse prohibuit: infames vero eas personas esse descripsit (6, q. 1, c. Infames), quae pro aliqua culpa qualibet notantur infamia, id est, omnes qui Christianae legis normam abjiciunt, et statuta ecclesiastica contemnunt. Similiter fures, 129.1172B| sacrilegos, et omnes capitalibus criminibus irretitos, sepulcrorum quoque violatores, et apostolorum, eorumque successorum, et caeterorum sanctorum Patrum religiosa statuta libenter violantes, et omnes qui adversus Patres armantur, similiter incestuosos, homicidas, perjuros, raptores, maleficos, veneficos, adulteros, de bellis fugientes, et qui indigna petunt sibi loca tenere, aut facultates ecclesiae abstrahunt injuste, et qui fratres calumniantur aut accusant, et non probant: vel qui contra innocentes principum animos ad iracundiam provocant, et omnes anathematizatos, vel pro suis sceleribus ab ecclesia expulsos, et omnes quos ecclesiasticae vel saeculi leges infames esse pronuntiant: hos omnes infames esse descripsit, hos ad sacros gradus provehi, 129.1172C| et ad accusationem recipi interdixit. Item servos ante legitimam libertatem poenitentes, digamos eos qui curiae deserviunt, vel qui non sunt corpore integri, vel qui sanam mentem non habent, aut intellectum, aut inobedientes sanctorum decretis existunt, ad sacros gradus provehendos esse prohibuit. Nec istos, videlicet, supradictos, item nec libertos, neque suspectos, nec rectam fidem, nec dignam conversationem habentes, summos sacerdotes accusare posse asseruit (de Cons. dist. 1, c. Vestimenta). Praedictus papa in eadem epistola constituit, ne sacerdotes et levitae vestimentis ecclesiasticis in aliis usibus uterentur, quam ecclesiasticis officiis Hic idem pontifex in alia epistola (2 epist.), quam 129.1172D| destinavit omnibus episcopis per diversas provincias, et caeteros, quos supra enumeravimus, a sacerdotum accusatione removit, ad hoc procul dubio affirmavit pro sacrilego reputandum, quidquid injuste agitur in rebus Deo sacratis, et episcopis, qui sacri quia sacra sunt, et violari a quoquam non debent. Item decreto suo asseruit (2, q. 2, c. Nullurs) ut nullus episcopus, dum suis fuerit rebus exspoliatus, aut a sede propria occasione qualibet pulsus, debeat accusari nec ab aliquo prius crimen ei possit objici, quam integerrime restauretur: et omnia ei quocunque ingenio ablata absque dolo et fraude funditus legibus restituantur: quia non solum ecclesiasticae sed etiam saeculi leges hoc fieri prohibent. Item con 129.1173A| (3, q. 5, c. Accusatores) ne ille qui se ab episcopo, aut ab ejus ministris, laesum esse existimat, vel pro aliquibus erratis eos corripere cupit, prius eos accusare praesumat, quam eos charitative his aut ter conveniat, ut ab eis percipiat, aut familiarem emendationem, aut justam excusationem. Quod si praesumpserit, a liminibus ecclesiae usque ad dignam satisfactionem jussit eliminandum. Item constituit, ut nullius per scripta anathematizatio suscipiatur; sed propria voce, si legitima et condigna accusatoris persona fuerit, praesente videlicet eo, quem accusare desiderant, quia nullus absens accusari potest, aut accusare. Item constituit, ut nullus episcopus prius accusetur, aut suis respondeat accusatoribus, quam regulariter a suo primate 129.1173B| sit vocatus, et locum defendendi ad abluenda crimina accipiat. Item, ne aliquis episcopus accusetur, aut audiatur, nisi in praesentia omnium provincialium, et ab omnibus comprovincialibus episcopis; quia ipsis absentibus, nec debet, nec potest audiri aut judicari. Item statuit ne licentia accusandi progrediatur ultra terminos provinciae (3, q. 6, c. Ultra; 3, q. 11, c. Neganda). Item constituit, ne accusatori prius detur licentia quemlibet criminandi, quam se crimine, quo premitur, purgando exuerit: quia non est credendum contra alios eorum confessioni, qui criminibus impliciti sunt, nisi se prius probaverint innocentes. Dixit etiam (2, q. 7, c. Quaerendum) nusquam legi facultatem disponendi de ecclesiasticis rebus attributam esse laicis, etiam religiosis. Praecepit 129.1173C| etiam de personis accusatorum (2, q. 8, c. Accusatorum) ut earum fides, vita et conversatio primo diligenter inquiratur, et postea ea quae objiciuntur fideliter pertractentur: quia nihil prius fieri debet, quam praedictorum fides, vita et conversatio, diligenter discutiatur, ne alicujus invidia, aut inimicitiis, aut intentione mala quisquam vexetur. XXV.--S. SIXTUS II. ( Anno Christi 260.) Sixtus, natione Graecus, ex philosopho, sedit annum unum, menses decem, dies viginti tres. Fuit autem Valeriani et Decii tempore: et fuit tunc maxima persecutio. Eodem tempore hic comprehensus est a Valeriano, et ductus, ut daemonibus sacrificaret. Qui, quia praecepta ejus contempsit, 129.1173D| capite truncatus est, et cum eo sex diaconi sub die VIII Idus Augusti. Tertia autem die post ejus passionem passus est, et beatissimus Laurentius ejus archidiaconus, IV Idus Augusti. Hic ordinavit episcopos duos, presbyteros quatuor, diaconos septem. Hic in epistola, quam Grato episcopo consulenti cum misit (epist. 1), rationibus et auctoritate plurimorum irrefragabili asseruit et probavit Filium Dei non ex tempore, neque post tempora natum, sed ante omnia tempora de paterno utero inenarrabiliter generatum. Hic, in eadem epistola, hoc quod a multis suis antecessoribus constitutum erat, ad omnium episcoporum auxilium se roborasse ostendit (2, q. 6, c. Omnes): videlicet, ut omnes episcopi. 129.1174A| qui in quibusdam gravioribus pulsantur aut criminantur causis, quoties necesse fuerit, libere apostolicam sedem appellent, atque ad eam, quasi ad matrem, confugiant: et si quis episcopus etiam judicatus a comprovincialibus episcopis venerit ad Romanae sedis antistitem, in ejus potestate sit, per se, aut per vicarios suos retractare negotium: et dum hoc actum et peractum apud ipsum Romanum pontificem fuerit, nullus alius in ejus loco ponatur aut ordinetur episcopus: quoniam perscrutari quidem accusati episcopi causam comprovincialibus episcopis licet, diffiniri autem inconsulto Romano pontifice non est permissum (3, q. 6, c. Accusatus). Item in alia epistola, quam misit episcopis per Hispaniae provincias constitutis (epist. 2), sicut et 129.1174B| antecessores sui fecerant, constitutum fecit (2, q. 7, c. Si quis), ut nemo episcopum, vel quemlibet Ecclesiae praelatum prius accusare praesumat, quam eum conveniat, et, si aliter egerit, communione privetur. Similiter statuit, ut nemo pontificum aliquem episcopum suis rebus exspoliatum, aut a sede expulsum excommunicare, aut judicare praesumat: quia non est privilegium, quo spoliari possit jam nudatus. Item decrevit, ut nullus episcopus alterius parochianum praesumat retinere, vel ordinare, vel judicare: quia, sicut irrita ejus ordinatio erit, ita et dijudicatio; quia nullus nisi sui judicis sententia potest teneri: quoniam qui eum ordinare non potuit, nec judicare ullatenus potest. Similiter constituit, ne illa quae incerta sunt judicentur: quia 129.1174C| quamvis sint vera, non tamen sunt credenda, nisi quae certis indiciis comprobantur, nisi quae manifesto judicio convincuntur, nisi quae judiciario ordine publicantur. Item auctoritate et verbis Apostoli confirmat (Exod. XXIII), inscriptionem adversus presbyterum non esse recipiendam absque duobus vel tribus idoneis testibus (I Tim. V). Item a praedecessoribus suis plerumque statutum commemorat, ut nemo anathema in episcoporum suspiciat accusatione: item, nec illi, qui eos in sua nolunt recipere querela vel accusatione. XXVI.--S. DIONYSIUS. ( Anno Christi 261.) Dionysius ex monacho, cujus generationem non potuimus reperire, sedit annos sex, menses duos, 129.1174D| dies quatuor. Fuit autem temporibus Galieni, ex die XI Kalend. August. Aemiliano et Basso consulibus usque in VII Kalend. Januarii, a consulatu Claudii et Paterni. Hic presbyteris Romae parochias et ecclesias dedit (13, q. 1, c. Ecclesias), singulas singulis: et ipsas parochias et coemeteria eis dimisit divisit , et unicuique jus habere proprium constituit, ita videlicet, ut nullus alterius parochiae terminos aut jus invadat, sed unusquisque suis sit contentus. Et in epistola quam Severo episcopo Cordubensis provinciae destinavit (epist. 2), ipsi Severo, caeterisque episcopis, hoc quod ipse inde ipse statuerat, servare et sequi praecepit. Item in eadem constituit, sicut et sui praedecessores fecerant (15, q. 3, c. Nemini), 129.1175A| ne crimina episcopis per alios liceret impingi, nisi per ipsos qui crimina intendunt, et ipsi tales sint, quales superius antecessores suos determinasse saepe ostendimus. Hic ordinavit episcopos octo, presbyteros duodecim, diaconos sex. XXVII.--S. FELIX. ( Anno Christi 272.) Felix, natione Romanus, ex patre Constantio, sedit annos quatuor, menses tres, dies viginti quinque. Hic martyrio coronatur III Kalend. Junii. Hic ordinavit episcopos quinque, presbyteros novem, diaconos quinque. Hic in epistola, quam Paternio Paterno episcopo scripsit (epist. 1), detractores et inimicorum fautores ab episcopali accusatione submoveri praecipit. Similiter antecessores suos sequendo, 129.1175B| firmavit (3, q. 4, c. Detractores; 2, q. 7, c. Majorum) ne summorum quispiam minorum accusationibus impetatur aut dispereat, neque in re dubia certa judicetur sententia, ne ullum judicium nisi ordinabiliter habitum teneatur. Item, si quis clericum super quibuslibet criminibus pulsandum crediderit (3, q. 6, c. Si quis), in provincia, in qua consistit ille qui pulsatus, suas exerat rationes exerceat actiones , nec existimet eum accusator alibi, aut longius protrahendum ad judicium; et si ille, qui pulsatus fuerit, suspectos habuerit judices, liceat ei appellare primates. Primates quoque accusatum discutientes episcopum (2, q. 1, c. Primates), non prius damnationis sententiam proferant, quam apostolica freti auctoritate, aut reum seipsum confiteatur, 129.1175C| aut per innocentes et canonice examinatos regulariter testes convincantur, et caetera. In eadem subjunxit de episcoporum injusta damnatione (11, q. 3, c. Irritum), de ejus qui accusatus est absentia, de proditoris calumnia, quae antecessores suos saepenumero in suis decretis praecepisse supra ostendimus. Praedictus vero pontifex (epist. 2), auditis omnium episcoporum querimoniis, qui per Galliae provincias constituti fuerant, et eorum oppressionibus paterne compassus, convocatis amplius quam quinquaginta septuaginta episcopis, propter malignorum hominum insidias, qui in ecclesiam et ecclesiasticos viros saeviebant indifferenter, synodali decreto episcoporum constituit, de accusatione, ut accusator, si est 129.1175D| idoneus, non prius cujuslibet episcopi causam apud primates deferat, quam eum charitative conveniat: et cum ipsam causam corrigere nolle intelligit, tunc demum ad summos primates causa ejus canonice deferatur. Qui videlicet primates congruo tempore, id est, autumnali, vel aestivo, et congruo loco, vel intra provinciam, concilium omnium comprovincialium convocare regulariter debebunt: quo et ipse regulariter convocatus venire debet, si eum infirmitas, aut alia gravis necessitas non detinuerit. Nam si suis, aut ecclesiae rebus sibi commissis fuerit exspoliatus, aut in detentione aliqua a suis ovibus fuerit sequestratus, antequam in pristinum honorem cum omni privilegio restituatur, et sua omnia legibus 129.1176A| redintegrentur, nec convocari, nec judicari canonice poterit (3, q. 2, c. Si epi cop.). Post restitutionem vero suam, et suorum redintegrationem, tunc regulariter infra quatuor vel quinque vel septem menses, juxta quod possibilitas fuerit, convocatus ad concilium legitimum et idoneum veniat; et si ita juste esse videatur, accusantium propositionibus respondeat. Adimi namque episcopo episcopatum, antequam causae ejus exitus appareat, sacrilegium est, et auctor talium sacrilegus. Si vero aegrotans fuerit episcopus (5, q. 3, c. Si aegrotans), aut aliqua eum necessitas detinuerit, pro se legatum ad synodum mittat, ne a communione suspendatur, cui crimen intenditur, nisi ad causam suam dicendam electorum judicum die statuta litteris evocatus minime 129.1176B| occurrerit. Quod si ad causam dicendam ex utraque parte venerint, quia unus absque altero audiri non debet, quaerendum est in judicio, cujus sint conversationis, et fidei, atque suspicionis accusatores, aut qua intentione hoc faciant: quia ad hoc admitti non debent, nisi bonae conversationis et rectae fidei, et qui omni careant suspicione. Si vero culpabiles judicio episcoporum accusatorum personae apparuerint (3, q. 10, c. Si accusatorum), ad arguendum non admittantur. Absente vero adversario accusator non audiatur (3, q. 9, c. Absente), nec sententia absente parte alia a judice dicta ullam vim obtinebit; nec absens per alium accusare aut accusari potest; nec affinis testis admittatur. Peregrina item judicia generali sanctione removit (3, q. 6, c. Peregrina). 129.1176C| Item in eadem synodo super memorias martyrum missas celebrari constituit, ne memoria eorum a malis possit exstingui, aut veneratio prohiberi. XXVIII.--S. EUTYCHIANUS. ( Anno Christi 275.) Eutychianus, natione Tuscus, ex patre Marino, de civitate Lunis, sedit annos octo, mensem unum, diem unum. Fuit autem temporibus Aureliani, a consulatu Aureliani tertio, et Marcellini. Hic ordinavit episcopos novem, presbyteros quatuordecim, diaconos quinque. Hic martyrio coronatur VIII Kalend. Augusti. Hic in epistola quam Joanni episcopo et caeteris episcopis per Baeticam provinciam constitutis misit (epist. 1), constituit ut fabae et uvae, et 129.1176D| caetera quae apostoli constituerunt, ad altare offerantur, caeterae vero species ad domum sacerdotum deferantur; et simplici benedictione benedictae, a populis ita demum sumantur (Canonum c. 4). Hic idem pontifex in alia epistola quam destinavit, universis episcopis per Siciliam constitutis (epist. 2), ordinem accusationis exponit, quem ipse cum omnibus episcopis, et sanctae Romanae Ecclesiae utriusque ordinis fidelibus constituit ac discrevit, ita dicens: Non ita in ecclesiasticis agendum negotiis (2, q. 6, c. Non ita), sicut in saecularibus: quia in saecularibus, postquam legibus vocatus quis venerit, et in foro decertare coeperit, non licet et ante peractam causam recedere; in ecclesiasticis vero dicta causa, recedere 129.1177A| licet, si necesse fuerit, aut si se praegravari viderit. Accusationis autem ordinem talem dicimus, et servari jubemus: id est, si quis clericorum in crimine impetitur, non statim reus existimetur, quia causari qui accusari potuit, ne subjectam suspectam innocentiam faciamus. Sed quisquis ille est, qui crimen intendit, in judicium veniat, nomen rei indicet, vincula inscriptionis arripiat, custodiae custodiat similitudinem, habita tamen dignitatis existimatione patiatur potiatur , ne forte moverit licentia noverit licentiam mentiendi, cum calumniantes ad vindictam poscat similitudo supplicii. Haereticos, et suspectos, et excommunicatos, homicidas quoque et maleficos, fures, sacrilegos, raptores, veneficos, adulteros, et qui raptum fecerint, vel falsum testimonium dixerint, 129.1177B| et omnes, qui Christianae religionis et nominis dignitatem, et suae legis vel propositi normam, aut regulariter prohibita neglexerint, a licentia tam accusandi, quam testificandi omnino removit. Similiter prohibuit, ut nullae causae a judicibus ecclesiasticis audiantur, quae legibus non continentur, vel quae prohibita esse noscuntur: quia non solum ecclesiasticae, sed etiam saeculi leges haec observare praecipiunt. Item affirmat, quibus regnum Dei excluditur, procul dubio et Ecclesia denegatur. XXIX.--S. CAIUS. ( Anno Christi 283.) Caius, natione Dalmaticus, ex genere Diocletiani imperatoris, ex patre Caio, sedit annos undecim, menses quatuor, dies duodecim. Fuit autem temporibus 129.1177C| Diocletiani: cujus persecutionem fugiens annis novem habitavit in cryptis; qui tandem martyr meruit effici X Kalend. Maii. Hic in epistola, quam Felici episcopo scripsit, quod apostolicae sedis auctoritas juxta catholicam disciplinam tempore suo tenebat, de multis eum instruere exoratus, curavit, ita dicens: Primum quidem scias, paganos et haereticos non posse Christianos accusare (2, q. 7, c. Pagani), aut vocem infamationis inferre; deinde nemo unquam episcopum ad judices saeculares, aut reliquos clericos accusare praesumat: et si quis episcopus, presbyter aut diaconus, vel quilibet clericus apud episcopos (quia alibi non oportet a qualibet persona, quae rite recipienda est) fuerint accusati, quicunque fuerit, sive ille sublimis vir honoris, sive alterius dignitatis, 129.1177D| qui hoc genus illaudabilis intentionis arripuerit, noverit docenda probationis monstranda documentis se noverit prob. documenta se debere inferre. Si quis ergo circa hujusmodi personas non probanda detulerit, auctoritate hujus sanctionis intelligat se jacturam infamiae sustinere. Qualiter autem ad concilium veniatur (3, q. 1, c. Episcopis), et caetera, et de induciis anniversariis, dicit se ideo in eadem epistola non ponere: quia sufficienter de hujusmodi ab apostolis, et eorum successoribus, et a suis antecessoribus tractatum esse existimat. De ordinibus vero ecclesiasticis in eadem epistola scripsit, et omnibus servari demandavit: ut, si quis episcopus esse meretur, primo sit ostiarius, deinde lector, postea 129.1178A| exorcista, inde sacretur acolytus, deinde subdiaconus, deinde diaconus et postea presbyter. Exinde, si meretur, episcopus ordinetur, et regiones in magnis civitatibus inter diaconos dividi praecepit: et omnes difficiles quaestiones, quae exortae fuerint, semper ad apostolicam sedem referri praecepit. XXX.--S. MARCELLINUS ( Anno Christi 296.) Marcellinus, natione Romanus, ex patre Projecto, sedit annos novem, menses quatuor, dies viginti quinque. Fuit autem temporibus Diocletiani et Maximiani. Quo tempore tanta fuit persecutio Christianorum, ut intra triginta dies, septemdecim millia hominum promiscui sexus per diversas provincias martyrio coronarentur. Tunc et ipse Marcellinus compulsus daemonibus 129.1178B| sacrificavit. Sed post paucos dies synodo congregata in civitate Campaniae coram centum et octoginta episcopis, digne poenituit. Unde Diocletianus iratus, quia ad sacrificandum eum cogere non valuit, cum aliis tribus capite truncari jussit VI Kalend. Maii; et post triginta dies sepultus est a Marcello presbytero. Et cessavit episcopatus ejus annos septem, menses sex, dies viginti quinque, propter nimiam persecutionem Christianorum. Hic ordinavit episcopos quinque, presbyteros quatuor, diaconos duos. Hic in epistola, quam Salomoni episcopo misit (epist. 1), multis rationibus probavit, et multorum irrefragabili auctoritate firmavit, Patrem non esse majorem Filio, nisi secundum naturam humanitatis. Et hoc fecit propter quosdam haereticos, 129.1178C| qui eo tempore exorti econtrario nitebantur probare. In alia autem epistola, quam universis destinavit episcopis per Orientales provincias constitutis (epist. 2), monet et praecipit omnes a fratrum persecutione et litigio cessare; et ut contentiones, quaecunque inter Christianos fuerint ortae, ad ecclesiam deferantur, et ab ecclesiasticis viris terminentur. Constituit etiam, ut major non possit a minore judicari, et ut episcopus quilibet nullum possit inferre praejudicium illi pontifici, a quo consecratus esse probatur: et, si praesumptum fuerit, irritum esse, et inter ecclesiastica statuta non esse censendum. Item in eadem statuit (11, q. 1, c. Cleric.) ne ullus clericus, cujuscunque ordinis sit, absque pontificis sui permissione 129.1178D| ullum ad saeculare judicium praesumat attrahere, nec ei laicum liceat accusare nec laico clericum liceat accus. . Hic, sicut et Calixtus papa, decreto suo firmavit (2, q. 7, c. Laico), ne imperatori, vel cuiquam pietatem custodienti, liceat aliquid contra mandata divinitatis praesumere, nec quidquam, quod evangelicis propheticisque ac apostolicis regulis obviat, agere. Itaque sic intulit: Injustum ergo judicium, et definitio injusta regis, vi vel jussu a judicibus ordinata, non valet, nec quidquam, quod contra evangelicae, vel propheticae, aut apostolicae doctrinae constitutionem, sine sanctorum Patrum fuerit actum, stabit; et quod ab infidelibus aut haereticis factum fuerit, omnino cessabitur. XXXI. S. MARCELLUS. ( Anno Christi 304.) 129.1179A| Marcellus, natione Romanus, ex patre Benedicto, de regione Via lata, sedit annos quinque, menses septem, dies viginti et unum. Fuit autem temporibus Maxentii et Maximiani. Comprehensus autem a Maxentio, et traditus in catabulo animalibus ad serviendum, quia daemonibus sacrificare noluit, diu ibidem cilicio indutus, et inedia maceratus, vitam finivit in Christo XVII Kalend. Februar. Hic ordinavit episcopus viginti et unum, presbyteros viginti quinque, diaconos duos. Hic in epistola quam destinavit universis episcopis, Antiochenae ecclesiae subditis, scribit (epist. 1) a sanctis Patribus, inspirante Domino, constitutum esse, ne ulla synodus praeter 129.1179B| Romanae sedis auctoritatem possit legitime convocari, in qua episcopus super quibuslibet criminibus pulsatus debeat audiri vel judicari; et omnia negotia episcoporum, et summarum causarum, sive cuncta dubia, apostolicae sedis auctoritate sunt agenda et finienda, et omnia comprovincialia negotia ejusdem sedis auctoritate sunt retractanda. Haec eadem in alia epistola, quam Maxentio episcopo scripsit (epist. 2), summopere servari praecepit; et alia multa de negotiis episcoporum in eadem posuit, quae hic ideo non adnotavimus, quia eadem saepe in antecessorum suorum decretis iterando praescripsimus. XXXII.--S. EUSEBIUS ( Anno Christi 309.) 129.1179C| Eusebius, natione Graecus, ex medico, sedit annos sex, mensem unum, dies tres. Fuit autem temporibus Constantis Constantini . Qui VI Nonas Octobr. migravit ad Dominum. Hic ordinavit episcopos quatuor, presbyteros tredecim, diaconos tres. Hic tres epistolas decretales fecit, et in illa, quam universis episcopis per Campaniam et Tusciam constitutis scripsit (epist. 3), solemniter celebrari praecepit festum Inventionis sanctae crucis, quae suis temporibus V Nonas Maii inventa est (de Cons. dist. 3, c. Crucis). Similiter in eadem praecepit (de Cons. dist. 5, c. Manus). omnes haereticos ad conversionem venientes, si in fide S. Trinitatis baptizati essent, per manus impositionem esse reconciliandos: et hoc sacramentum, videlicet manus impositionis, nec debere, 129.1179D| nec fieri posse ab aliis, quam ab episcopis dixit, et aliter praesumptum irritum et vacuum habendum, nec inter ecclesiastica jura reputandum. In illa vero epistola, quam Gallicanis episcopis destinavit (epist. 2), et de haereticorum susceptione idem servari mandavit, et ab accusationibus clericorum et episcoporum infames, et caeteros quos antecessores sui removendos saepe praescripserant, et ipse removit, dicens: Qui eorum castitatem et gravitatem imitari nolunt, nec eos impetere possunt. Illa autem, quam direxit episcopis per Alexandriam et Aegyptum constitutis (epist. 1), prohibuit ne oves pastorem suum reprehendant, nec ullatenus 129.1180A| accusent, nisi a recta fide exorbitaverit (2, q. 2, c. In Scripturis): quia pastorum facta, quanquam recte reprehendenda videantur, subditorum tamen gladio ferienda non sunt. Et de expulsis aut exspoliatis in eadem subintulit, ita dicens: Quos sciatis, nec ad synodum provincialem, nec ad generalem posse convocari, nec in aliquo dijudicari, antequam cuncta, quae eis ablata sunt, legibus potestati eorum redintegrentur, et postmodum non sub angusti temporis spatio; sed tantum temporis spatium eis indulgeatur, quantum exspoliati vel expulsi esse videntur, antequam ad synodum convocentur (3, q. 2, c. Prius). Et ab omnibus suae provinciae episcopis quisque audiatur: nam nec convocari ad causam, nec judicari potest exspoliatus vel expulsus; quoniam 129.1180B| non est privilegium, quo exspoliari possit jam nudatus. Unde et antiquitus decretum est, omnes possessiones, et omnia sibi sublata, atque fructus cunctos ante litis contestationem perceptos ut primas possessori restituat. Et alibi scriptum habetur (2, q. 2, c. Nullus): Ille qui violentiam pertulit, universa in statu, quo fuerant, recipiat, et quae possidet securus teneat. Et alibi in synodalibus Patrum decretis, et regum edictis legitur statutum (3, q. 1, c. Redint.): Redintegranda sunt omnia exspoliatis, vel ejectis episcopis praesentialiter ordinatione pontificum, et in eorum potestatem, unde abscesserunt, funditus revocanda, quaecunque quacunque conditione temporis, aut dolo, aut captivitate, aut violentia malorum virtute majorum , aut per quascunque injustas causas res 129.1180C| ecclesiae vel proprias, aut substantias suas perdidisse noscuntur, ante accusationem, aut regularem ad synodum vocationem eorum, et reliqua. Multa adhuc in eadem ad idem probandum subjungit. XXXIII.--S. MELCHIADES. ( Anno Christi 311.) Melchiades, natione Afer, sedit annos quatuor, menses septem, dies octo. Fuit autem temporibus Maxentii et Volusiani et Rufini consulum. Hic ordinavit episcopos undecim, presbyteros septem, diaconos quinque, et IV Idus Decembris migravit ad Dominum. Iste autem, in epistola quam Hispanis episcopis direxit, eos rogando et obsecrando instruxit, ut primo semper omnia diligenter inquirant, et cum justitia et charitate definiant, neminem 129.1180D| ante verum et justum judicium condemnent, nullum suspicionis arbitrio judicent, sed primum probent, et postea charitative sententiam proferant, et quod sibi fieri nolunt, alteri non inferant (Tob. IV). et episcopos non judicent aut condemnent absque Romanae sedis auctoritate; quod si fecerint, irritum erit, et facientes condemnabuntur: quia hoc privilegium ipsi Romanae sedi a temporibus apostolorum servari statutum est; quia, quamvis cunctorum apostolorum par electio foret, beato tamen Petro concessum est ut aliis praeemineret, et causas et interrogationes, quae ad querelam venirent, prudenter disponeret. Idem praedictus pontifex, in eadem epistola, eosdem quaerentes instruxit, sacramentum 129.1181A| impositionis manuum episcoporum majus esse, quam baptismi, quia a majoribus, id est a summis pontificibus, fit, et a minoribus perfici non potest, et ideo majori veneratione venerandum et tenendum est; sed ita tamen haec duo sacramenta conjuncta sunt, ut ab invicem, nisi morte praeveniente, nullatenus possint segregari, et unum sine altero rite perfici non possit. Nam unum sine altero praeveniente morte potest, aliud autem non potest. Non tamen dubitare debemus, ut plenitudinem de fonte suscipiamus, quin Spiritus sanctus, qui super aquas salutiferi baptismi descendit illapsu, in fonte plenitudinem tribuat ad innocentiam, in confirmatione augmentum praestet ad gratiam. In baptismo enim regeneramur ad vitam; post baptismum vero 129.1181B| confirmamur ad pugnam. Et si continuo transituris sufficiant regenerationis beneficia, victuris tamen necessaria sunt confirmationis auxilia. Regeneratio per se salvat mox in pace beati saeculi recipiendos; confirmatio armat et instruit ad agones mundi hujus et praelia reservandos. Idem papa in eadem epistola interdicit, ne quis jejunium Dominicae diei et quintae feriae celebret, ut inter jejunium Christianorum et gentilium, fidelium et infidelium, vera, et non falsa, discretio habeatur. XXXIV.--S. SILVESTER ( Anno Christi 314.) Silvester, natione Romanus, ex patre Rufino, sedit annos viginti tres, menses decem, dies undecim. Fuit autem temporibus Constantini et Volusiani 129.1181C| consulum. Hic diversis temporibus ordinavit episcopos sexaginta quinque, presbyteros quadraginta duos, diaconos viginti sex. Hic persecutionem fugiens, diu in monte Soracte latuit; sed postmodum cum gloria rediens Constantinum baptizavit, quem Christus in ipso baptismo a squalore leprae mundavit. Hic potestate Deo libere serviendi accepta, constitutum fecit de omni Ecclesia. Hujus etiam temporibus, ejus praecepto, facta synodus in Nicaea Bithyniae, et congregati sunt trecenti et decem et octo catholici episcopi, qui fidem integram, catholicam et immaculatam exposuerunt, et Arium, et Photinum, et Sabellium, eorumque sequaces damnarunt. Eodem quoque tempore etiam ipse jam dictus 129.1181D| papa praefati Constantini Augusti consilio canonica vocatione in urbem Romam ducentos septuaginta septem episcopos congregavit; et iterum, tam Callixtum, quam Arium, et Photinum, et Sabellium damnavit: et constituit ut nullus presbyter Arianum resipiscentem susciperet, nisi episcopus ejusdem loci eum reconciliaret, et sacrosancto chrismate confirmaret. In qua etiam synodo consensu et subscriptione omnium constitutum est, ut nullus laicus clerico crimen inferre audeat (2, q. 7, c. Nullus; 2, q. 7, c. Clericus), et ut presbyteri non adversus episcopum, nec diaconi adversus presbyterum, nec aliqui minores gradus adversus quemlibet majorem gradum habentem det aliquam 129.1182A| accusationem, et non damnetur praesul quilibet nisi septuaginta duobus testibus, neque praesul summus a quoquam judicetur; presbyter cardinalis nisi in quatuor et quadraginta testibus non damnabitur; diaconus cardinalis non damnabitur nisi in viginti sex testibus; subdiaconus, acolythus, exorcista, lector, ostiarius, nisi, sicut scriptum est, in sex testibus. Testes autem et accusatores sine aliqua sint infamia: testimonium autem laici adversus clericum nemo suscipiat (11, q. 1, c. Testimonium). Nemo clericum quemlibet in publico examinare praesumat, nisi in ecclesia. Nullus clericus, vel diaconus, aut presbyter propter quamlibet causam intret in curiam, nec ibi ante judicem suam causam dicere praesumat. Et si quis 129.1182B| clericus accusans clericum, in curiam introierit, anathema suscipiat. Hic in praedicta synodo constituit (de Cons. dist. 1, c. Consulto) ut nullus in serico panno aut tincto sacrificium altaris celebrare praesumat; sed in puro lineo ab episcopo consecrato, terrae terreno scilicet lino procreato atque contexto. Et si quis in ecclesia militare aut proficere desiderat, debet esse prius ostiarius, deinde lector, et postea exorcista per tempora quae episcopus constituerit: deinde acolythus annis quinque, subdiaconus totidem, et custos martyrum; et diaconus similiter annis quinque, presbyter annis duobus tribus probatus ex omni parte intantum, ut etiam ab his qui foris sunt testimonium bonum habeat, 129.1182C| unius videlicet uxoris vir (I Tim. III), quae tamen a sacerdote sit benedicta. Et sic probatus, si fuerit dignus, et vota cleri ac populi occurrerint, canonice episcopus consecretur: quem quidem talis vitae et, ut praedictum est, accedentem nec clerus nec populus postea perturbare debet. Hoc etiam in memorata constituit synodo (de Cons. dist. 1, c. Nullus), ut nullus presbyter missam celebrare praesumat, nisi in sacratis ab episcopo locis, qui sui particeps de caetero voluerit esse sacerdotii. Hic etiam constituit, ut presbyter baptizatum, et de aqua lavatum chrismate liniret propter subitaneum transitum mortis. Hic constituit, ut diaconi dalmaticis in ecclesia uterentur, et palliis in laeva. Hic pridie Kalend. Januarii confessor Christi catholicus 129.1182D| migravit ad Dominum. XXXV.--S. MARCUS. ( Anno Christi 336.) Marcus, natione Romanus, ex patre Prisco, sedit menses octo, dies viginti. Fuit autem temporibus Constantini, et Nepotiani, ac Secundi. Hic constituit, ut episcopus Ostiae, qui consecrat episcopum urbis Romae, pallio uteretur. Hic epistolam direxit Athanasio et universis Aegyptiorum episcopis, in qua multis modis paterne eos super querimonia afflictionis eorum consolatur, et ad solatium defensionis capitula Nicaeni concilii, quae apud eos malorum violentia jam non erant, transmittere in eadem se dicit. Hic ordinavit episcopos 129.1183A| viginti septem, presbyteros viginti quinque, diaconos sex: qui Nonis Octobris confessor obiit. XXXVI.--S. JULIUS. ( Anno Christi 336.) Julius, natione Romanus, ex patre Rustico, sedit annos quindecim, menses duos, dies sex. Fuit autem temporibus Constantii haeretici filii Constantini, a consulatu Feliciani et Maximini. Hic decem menses in exsilio degens multas tribulationes est passus: post mortem autem praedicti Constantii ad sedem suam est reversus. Qui, imperantibus Constantio et Constante Augustis, Romae cum centum et sedecim episcopis synodum habuit, in qua fidem in Nicaeno concilio a 129.1183B| trecentis et octodecim orthodoxis episcopis corroboratam confirmando exposuit, et contra illam omnes sentientes omnium decreto anathematizavit. Hic in prima epistola, quam universis Orientalibus episcopis direxit, multipliciter ac rationabiliter eos a calumniis fratrum documentis retrahere nititur, proponens eis multa ex Nicaeni concilii capitulis, et ex suorum praedecessorum decretis confirmans et ipse eadem cum omnibus apostolicae regulae subjectis. In ea vero epistola, quam eisdem Orientalibus episcopis haereticis scripsit, diserto ac libero ore eos de insolentia, quam contra Romanam Ecclesiam habuerant, arguit, et multis capitulis, multorum auctoritate subnixis, et in ea positis, eos injuste Athanasium et caeteros 129.1183C| catholicos episcopos a sedibus expulisse convicit, et eosdem hac de causa vocatos culpabiles ostendit, quia toties vocati venire distulerint, ita dicens: Sane manifestum est eos suum confiteri crimen, qui toties evocati absque inevitabili causa venire distulerint, et purgandi se voluntate non utuntur. Hic etiam constituit, ut nullus clericus causam quamlibet in publico diceret, nisi in ecclesia. Hic ordinavit episcopos novem, presbyteros octodecim, diaconos quatuor. Qui obiit confessor pridie Idus Aprilis. XXXVII.--S. LIBERIUS. ( Anno Christi 352.) Liberius, natione Romanus, ex patre Augusto, sedit annos quindecim, menses septem, dies tres. Fuit 129.1183D| autem temporibus Constantini usque ad Constantium Augustum haereticum, qui praedictum papam annis tribus in exsilio maceravit, eo quod Arianae haeresi consentire noluit. Deinde sacerdotes congregati, in locum Liberii, Felicem presbyterum episcopum ordinaverunt. Qui habito quadraginta septem quadraginta octo episcoporum concilio, Ursacium et Valentem presbyteros Arianae haeresi consentientes a communione sua, et recte credentium, separavit. Unde ipsi furoris zelo accensi, consilio inito, Constantii auctoritate missa Liberium ab exsilio revocaverunt, hoc videlicet pacto, ut rebaptizandi solum communione cum eis participaret. Qui praedicto pacto consentiens, retractus est ab exsilio, et habitavit 129.1184A| in coemeterio S. Agnetis. Deinde facto ab Arianis concilio, Felix vir catholicus est depositus, et extra civitatem ejectus, et habitavit in praediolo suo via Portuensi: Liberius autem consentiens Constantio haeretico, ad sedem reductus est; non tamen ipse rebaptizatus est, sed rebaptizandi consensum praebuit, et tenuit Romanam sedem postea annis septem, et fuit Romae tam in clero quam in populo magna persecutio. Ordinavit autem episcopos novemdecim, presbyteros octodecim, diaconos quinque. Obiit autem VIII Kalend. Maii. Qui, antequam Arianorum communione praevaricator esset factus, Athanasio et caeteris Orientalibus orthodoxis episcopis decretalem epistolam direxit (Epist. 1), in qua diligentissime concilii Nicaeni fidem 129.1184B| commendat, et pro ipsa servanda ostendens praemium et poenam, studiosissime unumquemque debere certare hortatur. Hic item, antequam haeresi Arianae assentiret, epistolam universaliter omnibus scripsit episcopis (Epist. 2), in qua eos hortatur et monet, ut nullus episcopus pro quibuslibet perturbationibus, dum durare poterit, suam relinquat ecclesiam; nec quietem monasterii magis eligat quam pro populo sibi commisso laborare contendat intendat , ita inter caetera dicens: Fatuas hominum insidias respuere, et Patres sequi, et Patrum terminos non transgredi, prout Dominus dedit, satagamus, id est, ut nostras ecclesias relinquere non properemus, dum malis resistere valebimus, aut populos nobis commissos negligere, aut quietem 129.1184C| amplius eligere, quam pro eis laborare, pro quibus etiam animas ponere debemus. Et inferius in eadem dicit (7, q. 1, c. Suggestum): Suggestum namque nobis est, quod pro praeteritis laboribus et infestationibus nonnulli vestrum assignatas sibi, et a Deo commissas relinquunt plebes, et fratres plures in futuro plures relinquere velint eas, quas tueri debent ecclesias, et pro ovibus sibi commissis laborare negligant, et monasteriorum se quieti jam contradere festinent, et vacationem ab episcopatus laboribus eligere, et silentio atque otio vitam degere magis optant appetant , quam in his, quae sibi commissa sunt, permanere, dicente Domino: « Beatus, qui perseveraverit usque in finem (Matth. X, XXIV), » etc. Ideoque, fratres charissimi, 129.1184D| non vos afflictionum amaritudo a pio mentis vestrae proposito coarctet recedere. Attendite itaque vobis et omni gregi, in quo Spiritus sanctus vos constituit episcopos regere Ecclesiam Dei, quam acquisivit proprio sanguine suo (Act. XX), ut non sit qui vos decipiat ac seducat in sublimitate subtilitate sermonis, ut plebes vobis commissas relinquatis, et alicubi alicui propter opprobrium malorum hominum quieti vos tradatis, ut vos solummodo salvetis, et filios orphanos relinquatis. Item in eadem de observatione canonum eosdem ita monet, dicens: In nullo patiamini providentissima decreta canonum violari, quatenus et Nicaenorum canonum instituta, et quae a nobis, vel a praedecessoribus nostris 129.1185A| provide et salubriter sunt decreta, intemerata permaneant. XXXVIII.--S. FELIX II. ( Anno Christi 355.) Felix, natione Romanus, ex patre Anastasio, sedit annum unum, menses tres, dies duos. Hic declaravit Constantium filium Constantini esse haereticum, et secundo rebaptizatum ab Eusebio Nicomediensi. Et quia hoc declaravit, ideo postea praedicti Constantii praecepto capite truncatur in civitate Coranna III Idus Novembris. Hic consecravit episcopos novemdecim, presbyteros viginti et unum, diaconos quinque. Hic in epistola quam destinavit Athanasio, et universis Aegyptiorum, Thebaidorum ac Libyorum episcopis (epist. 2), quaedam capitula a sanctis Patribus, tam 129.1185B| in Nicaena synodo, quam in sancta Romana sede constituta interseruit, quibus praedicti episcopi fulti inimicorum insidias melius possent evadere, quae et nos huic opusculo inserere, non inutile videtur. Sic autem incipit: 1. Est autem synodicis decretum institutis, ut nemo episcopum penes saeculares arbitros accuset, sed apud summos primates. 2. Si quis adversus episcopum causam habuerit, non prius alios episcopos adeat, ut eum accuset, quam familiariter ei indicet suam querelam, et ab eo aut justam emendationem, aut rationabilem percipiat excusationem, ipsa nos instruente Veritate: « Si peccaverit in te frater tuus, vade et corripe eum inter te et ipsum solum: si te non audierit, adhibe duos vel tres testes: et si vos non audierit, dic Ecclesiae 129.1185C| (Matth. XVIII), » id est, tunc accusa eum publice, et non prius, et reliqua. 3. Si quis episcopum post haec elegerit accusare, summis primatibus episcoporum suam indicet causam, et non saecularibus, qui magis ad pacem, quam ad judicium eos revocent, ut charitas in omnibus, et ab omnibus custodiatur. Si primates (5, q. 2, c. Si primates), aut episcoporum accusatores cum eis pacificare familiariter minime poterunt; tunc tempore legitimo eos ad synodum canonice convocatam non infra angusta tempora canonice convocent, et prius eis quaw est per scripta significent quid eis opponant, ut ad responsionem parati veniant. 4. Nam si aut vi aut timore ejecti fuerint, aut suis rebus exspoliati, nec canonice ad synodum vocari possunt; respondere aemulis debent, antequam canonice 129.1185D| restituantur, et sua omnia eis legaliter reddantur: et praesul prius restituatur, et postea non statim sed diu, per spatiosa tempora suis potestative dispositis, et ad suam necessitatem praeparatis, ad tempus veniat ad causam; et si juste visum fuerit, accusatoribus respondeat suis. 5. Nulli infami atque sacrilego de quocunque negotio liceat adversus religiosum Christianum, quamvis humilis servilisque persona sit, testimonium dicere, nec de qualibet re, actione aut inscriptione Christianum impetere. 6. Si quis episcopus legitime accusatus, et supradicto ordine ad concilium canonice vocatus fuerit, absque ulla trepidatione ire debet: et, si ipse non potuerit, pro se legatum ad synodum mittat. 7. Nullae causae a judicibus ecclesiasticis 129.1186A| audiantur, quae legibus non continentur, vel quae prohibitae esse noscuntur. 8. Si quis aliter non acquieverit, nisi episcopum accuset, supra taxato hoc tenore agere debebit; quia accusatio aliter non potest rata existere. Tunc primo accusati causam ad primates accusator canonice deferat: nec a communione prohibeatur accusatus, nisi in electorum judicium canonice evocatus, infra tres aut sex aut plures menses pro his suis rationem redditur us venire distulerit; sed si venire non potuerit, nihil ei nocebit. Ille vero, qui aut vi aut timore a sede pulsus, aut suis rebus fuerit exspoliatus, non prius vocetur ad synodum, quam omnia legibus ei redintegrentur, et tandiu in sede propria pacifice et potestative cuncta disponens resideat (3, q. 2, c. Tandiu), quandiu expulsus vel 129.1186B| exspoliatus carere visus est suis rebus. Cum autem ad judicium venerit, si voluerit et necesse fuerit, induciae ei petenti a fratribus patribus constitutae absque impedimento concedantur, et judices a se electi tribuantur in loco, unde est qui accusatur; aut si aliquam alibi temerariae multitudinis vim metuerit, locum sibi congruum eligat, quo absque timore suos, si necessitas expoposcerit, testes habere, et absque impedimento suam canonice sententiam finire valeat, quia multa per subreptionem evenire solent. 9. Ut testificandi licentia denegetur his, qui Christianae religionis et nominis dignitate, et legis, vel sui propositi normam, vel regulariter prohibita neglexerint. 10. Multum derogatio praevalet, quando derogatori creditur: ideo variis detractionibus detrectationibus 129.1186C| atque accusationibus non debet labefactare primatem, sed magis Patrum regulis roborari, ne facile aut indifferenter suscipere accusationes praesumat, dicente Domino: « Non suscipias vocem mendacii (Exod. XXIV). » Prius probare debet suspicionem, et causam, aut quo animo hoc faciat; et postea suscipere, quia veritatis professionem propinquitas propinquitatis , inimicitiae, timoris, amoris, odii, et cupiditatis intentio impedire et adversa fratribus irrogare solet. 11. Personae accusantium tales esse debent, quorum fides, conversatio, et vita probabilis, et absque reprehensione sit, et qui omnium careant suspicione: quia et hoc tempore praesenti te praesente , ut bene nostis, in Nicaena synodo propter malorum hominum insidias sunt haec et alia quam plura delata deleta . 129.1186D| Primates illi, et non alii, sint quam qui in praedicta synodo sunt constituti. 12. Reliqui vero qui metropolim sedem tenent, archiepiscopi vocentur, et non primates, salva in omnibus apostolicae sedis dignitate, quae et ei ab ipso Domino concessa (Matth. XVI), et postea a sanctis Patribus roborata est. 13. Primo semper in omnium episcoporum accusatione persona, vita et conversatio accusantium enucleatim inquiratur, et postmodum ea, quae objiciuntur, fideliter pertractentur; quoniam nihil aliter fieri debet, nisi praedictorum impetitorum fides, persona, vita et actus discutiantur: quia non debet pravorum, aut insidiantium hominum pernicies vitam lacerare innocentium. Sane saepissime a malis boni persequuntur, qui non cessant 129.1187A| suis calamitatibus aliis derogare: ideo summopere est praevidendum, ne haec fiant. 14. Nullus servus, nullus liber, nullus infidelis, nullus criminibus irretitus, nullus calumniator, nullus qui inimicitiis studet, nullus qui libenter frequenter litigat, et ad accusandum vel detrahendum est facilis, nulla infamis persona, vel quos ad accusandum publica crimina leges publicae non admittunt; episcopos accusare praesumant: quoniam accusatores, et accusationes, quas saeculi leges non recipiunt, qua ratione sacerdotalis eas ordo, recipere debeat, invenire nequeo, cum haec et in Nicaena synodo prohibita sint, et illi magis ab istis, non isti ab illis judicari debeant. Et Apostolus dicit: « Spiritualis judicat omnia, ipse vero a nemine judicatur (I Cor. II). » 15. Haeretici, 129.1187B| a quibus nimium opprimimur, excommunicatique, homicidae, malefici, fures, sacrilegi, raptores, venefici, adulteri, et qui raptum fecerint, vel falsum testimonium dixerint, seu qui ad sortilegos magosque concurrerint, nullatenus ad accusationem vel ad testimonium erunt admittendi. 16. Non ita in ecclesiasticis agendum negotiis, sicut in saecularibus. In saecularibus enim, postquam legibus vocatus venerit, et in foro decertare coeperit aliquis, non licet ante peractam causam recedere: in ecclesiasticis vero, causa dicta, licet recedere; si necesse fuerit, aut praegravari se viderit. 17. Quoties episcopus super certis accusatur criminibus, si tales fuerint accusatores, qui juste et canonice recipi debeant, synodo legitima in suo tempore congregata, ab omnibus canonice 129.1187C| audiatur, qui sunt in provincia, episcopis. Quod si non legitimi fuerint accusatores, non fatigetur episcopus, quia sacerdotes ad sacrificandum vocari vacare debent, non ad litigandum; nec illi qui throni Dei vocantur, pravorum hominum insidiis debent turbari, sed libere Christo Domino famulari. 18. Quamvis provincialibus episcopis una cum metropolitano eorum causas suae provinciae episcoporum liceat charitative et concorditer agitare; non tamen, sicut in praedicta synodo constitutum est, licet definire absque Romani pontificis auctoritate. Quod si secus a quibusdam praesumptum fuerit, ipsi, qui hoc egerint, suae praesumptionis suscipiant damnum, et illi, qui ab eis perperam excommunicati aut damnati fuerint, auctoritate hujus sanctae sedis, et beati praeceptoris 129.1187D| nostri clavigeri Petri potestate solvantur atque restituantur. Ipse enim Dominus ait: Quaecunque solveris super terram, erunt soluta et in coelis. (Matth. XVI). 19. Quoties episcopi se a comprovincialibus vel a metropolitano putaverint praegravari, aut eos suspectos habuerint, mox Romanam appellent sedem, atque absque ulla detentione, et suarum rerum ablatione, libere ire liceat. Et dum praedictam Romanam appellaverint Ecclesiam, aut ab ea se audiri expoposcerint, nullus eos aut excommunicare, aut eorum sedes subripere, aut eorum res auferre, aut aliquid eis inferre praesumat, antequam amborum eorum causa Romani pontificis auctoritate firmetur. Quod si aliter a quoquam praesumptum fuerit, nihil eis oberit nihil 129.1188A| erit , sed viribus carere non est dubium. 20. De induciis vero episcoporum, super quibus consuluistis, diversas a Patribus regulas invenimus institutas. Quidam enim (3, q. 3, c. De induciis) ad repellenda impetitorum machinamenta, et suas praeparandas responsiones, et testes confirmandos, et consilia eorum episcoporum et amicorum quaerenda, annum et aut sex menses mandaverunt concedi; quidam autem annum, in quo plurimi concordant; minus vero quam sex menses non reperi; quia et haec laicis indulta sunt, quanto magis et Domini sacerdotibus? Hic praedictus papa aliam epistolam scripsit universis spiritualibus fratribus, et reliquis in sacerdotali collegio Domino consecratis (epist. 2), in qua 129.1188B| eos studiosissime hortatur persecutiones et tribulationes patienter sustinere, ut ejus filii inveniantur, quem quotidie Patrem invocant Deum in coelis, et ut detrahentibus non detrahant, sed cuncta in spiritu humilitatis peragant, et in patientia longanimitatis, quae sunt docenda, edoceant. XXXIX.--S. DAMASUS. ( Anno Christi 367.) Damasus, natione Hispanus, ex patre Antonino, sedit annos octodecim, menses tres, dies undecim. Cum isto ordinatur in contentione Ursinus; sed facto concilio sacerdotum constitutus est Damasus, quia fortior, et plurima multitudo erat: Ursinus autem ejectus est ab Urbe, et Neapolis constitutus episcopus. Damasus autem postea invidiose adulterii 129.1188C| arguitur; et facta inde synodo, a quadraginta octo quadraginta quatuor episcopis expurgatur: accusatores autem ejus Concordius et Callistus diacones a concilio sunt damnati, et de Ecclesia ejecti. Hic ordinavit episcopos septuaginta duos, presbyteros triginta et unum, diaconos undecim. Hic II Idus Decemb. obiit. Hic in epistola, quam Stephano archiepiscopo Mauritaniae, et universis Africanae provinciae episcopis destinavit (epist. 3), eos instruit, qualiter metropolitanos episcopos et summa ecclesiastica negotia discutere liceat: ita videlicet, ut nemo ex eis desit, et omnes in singulorum negotiis concordent, et caetera in eadem ponit, quae et antecessores sui constituerunt, id est, de ipsis episcopis quos 129.1188D| damnari non liceat, nec synodum convocare canonicam absque Romanae sedis auctoritate; de canonica vocatione ad synodum, de induciis, quas dandas sex mensium spatio in criminalibus episcopis mandat, de accusatoribus et testibus, quales esse debeant; item de inscriptione calumniatoris, quae semper primo fieri debet, et quae criminum discussio ibi agitanda sit, ubi et ipsa crimina sunt admissa: et caetera, quae plane jam in praedecessorum suorum decretis supra notavimus. Item praedictus papa aliam scripsit decretalem epistolam Prospero Numidiae primae sedis episcopo, et caeteris orthodoxis episcopis ubique consistentibus (epist. 4): de coepiscopis chrorepiscopis . 129.1189A| qui nihil amplius sunt, vel possunt, quam presbyteri, ita inter caetera dicens: Nimis jam eorum institutio improba, nimis est prava: quia, ut hi de summo sacerdotii ministerio aliquid praesumant, omni caret auctoritate, et sacris canonibus videtur esse contrarium, et vacuum atque inane est, quidquid in praedicto summi sacerdotii egerint ministerio. Nam non amplius, quam duos ordines inter discipulos Domini esse cognovimus (dist. 68, c. Chrorepiscopi). Unde iste tertius processerit, funditus ignoramus: et quod ratione caret, exstirpari necesse est. Cum enim episcopi non sint, qui minus quam a tribus, aut qui ab uno vel duobus sunt ordinati episcopis, nec nominentur episcopi, si nomen non habent, qualiter officium habebunt? Idcirco benedictionem, quam praedicti coepiscopi 129.1189B| ante suam prohibitionem per manus impositionem dabant, magis videtur nobis vulnus inferre, quam salutem: quia qui pontificatus apicem non habebant, quomodo ea, quae non habebant, dare poterant? quoniam nihil in dante erat, quod ille posset accipere; et propterea magis vulnerabant capita, quae per manus impositionem tangebant, quam ea, quae eis collata non erant, per aliquam benedictionem darent. Et ubi vulnus infixum est, necesse est adhibere medicinam; qua infixa sanetur macula, id est, reiterari necesse est, quod legitime actum aut collatum minime approbatur, si perfectum esse debebit. Nam quomodo honorem posset retinere, qui ab alio illo acceperit, qui potestatem dare non habuit legitime, invenire non possum: cum ille qui pontificalem honorem non 129.1189C| habuit, pontificalia non potest jura tribuere: nec hoc sibi poterant vindicare, cujus capaces per hoc, quod illis obstiterat, non fuerunt. Aliam iterum scripsit epistolam praedictus papa episcopis per Italiae provincias constitutis (epist. 6), in qua accusationem fratrum per scripta fieri prohibet, ita inter caetera dicens: Leges saeculi accusatores praesentes exigunt, et non per scripta absentes; unde canonica Patrum constituta non semel, sed saepissime clamant, nec accusationes, nec testimonia ullum per scripta posse proferre, nec de aliis negotiis quicunque testimonium dicant, nisi de his quae sub praesentia eorum acta esse noscuntur (5, q. 2, c. Reiatum). Similiter, et qui accusare alium elegerit (3, q. 9, c. Qui accusare), praesens per se, et non per 129.1189D| alium accuset, inscriptione videlicet praemissa: neque ullus unquam judicetur, antequam legitimos accusatores praesentes habeat, locumque defendendi accipiat ad abluenda crimina. Hic sententiam Hieronymi presbyteri de celebratione missae confirmavit, videlicet, ut die Dominico nullus post tertiam horam diei missarum solemnia celebrare praesumat. Hic praecepit, ut psalmi die noctuque in ecclesia canerentur. XL.--S. SIRICIUS ( Anno Christi 385.) Siricius, natione Romanus, ex patre Tiburtio, sedit annos quindecim, menses undecim, dies viginti quinque. Hic ordinavit episcopos triginta duos, 129.1190A| presbyteros triginta et unum, diaconos sedecim. Hic de hoc saeculo migravit VIII Kalend. Martii. Hic in epistola quam Himmerio Tarraconensi episcopo scripsit (epist. 1), baptizatos ab Arianis si ad catholicam fidem festinent, denuo baptizandos esse prohibuit; quia et Apostolus prohibet (Ephes. IV), et canones contradicunt, et Liberii papae decreta post cassatum Ariminense concilium ad provincias missa prohibent, et sola episcopalis manus impositione catholicorum conventui eos sociandos esse asserit. Item in eadem affirmat, nullo tempore anni, nisi in Dominico Paschae et Pentecostes, quemlibet baptizandum, nisi eum mortis cujuslibet periculum urgeat. Iterum illos, qui ad apostasiam transeunt, et idolorum cultu ac sacrificiorum contaminatione 129.1190B| polluuntur, a corpore Christi et sanguine jubet abscindi; resipiscentibus autem, et ad lamenta conversis, poenitentiam in vita agendam esse, et in fine ultimo reconciliationis gratiam tribuendam esse praecipit. Item puellam alii desponsatam, ne alter in matrimonium accipiat, inhibet (27, q. 2, c. De conjugali): quia illa benedictio, quam sacerdos nupturae imponit, si transgressione violetur, apud fideles cujusdam sacrilegii instar est. De his vero, qui acta poenitentia tanquam canes et sues ad pristinos vomitus et volutabra redeunt, et militiae cingulum repetunt, et incontinentes existunt (33, q. 2, c. De his vero), quia jam poenitendi non habent refugium; decernit, ut sola intra ecclesiam fidelibus oratione jungantur, a Dominicae autem mensae convivio separentur: 129.1190C| transeuntibus autem de hac vita viatico munere subveniri jubet. De monachis vero vel monachabus, qui se prius clanculo illicita contagione polluerunt, et postea in abruptum conscientiae desperatione perducti de illicitis complexibus libere filios procrearint, a monasteriorum coetu et ecclesiarum conventibus eliminandos esse mandavit, ut in suis ergas ulis retrusi purgatorio purificatorio possint poenitudinis igne decoqui, ut eis saltem ad mortem solius misericordiae intuitu per communionis gratiam possit indulgentia subveniri. De sacerdotibus vero atque levitis (82, dist. c. Plurimos), qui post longa consecrationis suae tempora, tam de propriis conjugiis, quam de turpi coitu 129.1190D| sobolem procrearint, et crimen suum defendunt, quia in Veteri Testamento sacerdotibus ministris procreandi facultas legitur attributa, quia non ex alia utique, nisi quam ex tribu Levi quisquam ad Dei ministerium fuerat praeceptus admitti; mandat ut his, qui ignorantia lapsos se defient, hac conditione misericordia non negetur, ut sine ullo honoris augmento, in hoc quo detecti sunt, quandiu vixerint, officio perseverent; si tamen post haec continentes sese studuerint exhibere. Illos vero, qui se illicita privilegii excusatione defendere nituntur, omni ecclesiastico honore apostolica auctoritate spe futurae adeptionis prohibita penitus privat. Et quia licenter ac libere inexploratae vitae homines, quibus 129.1191A| etiam fuerant numerosa conjugia, ad praefatas dignitates, prout cuique fuerat libitum, aspirabant; quid de hujusmodi ab universis ecclesiis sit sequendum, quid vitandum, generali pronuntiatione decrevit: ita videlicet, ut qui a pueritia usque ad tricesimum aetatis suae annum probabiliter vixerit, una tantum uxore contentus, et ea virgine, et cum illa benedicta a sacerdote, promoveri per singulos gradus mora praefiniti temporis poterit, si in singulis irreprehensibiliter vixit: illum vero clericum (dist. 84, c. Quisquis), qui aut viduam aut certe secundam conjugem duxerit, omni ecclesiasticae dignitatis privilegio mox nudandum esse censuit, laica sibi tantum communione concessa; quam ita demum poterit possidere, si nihil praeterea postea , propter 129.1191B| quod hanc perdat, possideat. Feminas vero ab omnibus clericis exclusit (dist. 81, c. Feminas) nisi eas tantum, quas propter solas necessitudinum causas habitare cum iisdem synodus Nicaena permisit. Monachos autem (16, q. 1, c. Monachos), quos morum gravitas et vitae ac fidei institutio sancta commendat, clericorum officiis aggregari concessit, temporibus praefixis, vel singulis gradibus servatis. Illud quoque decrevit (dist. 50, c. Illud), ut, sicut poenitentiam agere cuiquam clericorum non licet, ita et post poenitudinem ac reconciliationem nulli unquam liceat honorem clericatus adipisci: quia, quamvis sint omnium peccatorum contagione mundati, nulla tamen debent gerendorum sacramentorum instrumenta suscipere, qui fuerant vasa 129.1191C| vitiorum. Sed quia in hujusmodi (dist. 50, c. Quicunque), cum reprehenduntur, sola ignorantiae excusatio solet obtendi, hac conditione poenitendi cuilibet digamo, et viduae marito indebite ad gradum quemlibet promoto veniam relaxat, et omni spe promotionis filii adempta, in quo invenitur ordine, perpetua stabilitate permaneat. Praedictus papa propter multas praesumptivas causas, quae suis temporibus emerserant, decretalem epistolam Africanis episcopis destinavit (epist. 4), in qua praecepit, ut nemo extra conscientiam sedis apostolicae, hoc est, primatis, audeat episcopum ordinare; quia integrum dicit esse judicium, quod plurimorum sententia consequatur (dist. 64, c. Extra). Item ne unus episcopus episcopum ordinare praesumat 129.1191D| propter arrogantiam, ne furtivum beneficium praestitum videatur, quia et in Nicaena synodo (can. 4) hoc definitum esse constat. Item, si quis post remissionem peccatorum cingulum militiae saecularis habuerit, ad clerum admitti non debet. Similiter, ut clericus mulierem viduam non ducat uxorem, praecepit. Iterum, ut laicus, qui duxerit viduam, non admittatur ad clerum. Item, ut de aliena ecclesia ordinare clericum nullus usurpet, vel ab ecclesia abjectum suscipiat, et venientes a Novatianis et Montensibus per manus impositionem suscipiantur, eo quod rebaptizati sint. Praeterea, in eadem monuit et suasit, ne sacerdotes et levitae cum uxobus suis cocant, quia in ministerio ministri quotidianis 129.1192A| necessitatibus occupantur, et qui in carne sunt, Deo placere non possunt. Idem sanctae memoriae praedictus papa aliam decretalem epistolam scripsit orthodoxis (epist. 4), per diversas provincias degentibus: in qua, quia multa contra ecclesiasticum canonem praesumebantur, praecepit et monuit, ut indignus, et non diligenter examinatus, non efficiatur episcopus, et ne sacerdotium detur illis, quorum fides, baptismus et vita nescitur: et ne neophyti, sive laici, inconsiderate diaconi aut presbyteri ordinentur, cum dicat Apostolus: Manus nemini cito imposueris (I Tim. V). Item praenominatus papa aliam Italicis episcopis scripsit epistolam (epist. 2), in qua se eis Jovinianum Epicurum sociosque ejus damnasse notificat, 129.1192B| qui virginitatis praemium annihilabant, et jejunia condemnabant. XLI.--S. ANASTASIUS. ( Anno Christi 398.) Anastasius, natione Romanus, ex patre Maximo, sedit annos tres, dies decem. Hic ordinavit episcopos undecim, presbyteros novem, diaconos quinque. Hic Germaniae et Burgundiae regionis episcopis epistolam scripsit, in qua eorum consultis ratione certa respondet; videlicet apostolica auctoritate mandat et prohibet (de Cons. dist. 2, c. Apostolica), ne, cum in ecclesia sancta Evangelia recitantur, sacerdotes et caeteri sedere praesumant; sed venerabiliter curvi Dominica verba intente audiant, et fideliter adorent. Similiter prohibet transmarinum 129.1192C| hominem ad honorem clericatus admitti (dist. 98, c. Trasmarinos), nisi quinque aut eo amplius episcoporum chirographis designatum: qui multa per subreptionem evenire solent, ideo et haec summopere cavenda sunt. Item Manichaeos, qui tunc erant, non recipiendos, nec cum eis ullatenus participandum esse mandat, priusquam ad rectam convertantur fidem. Hic obiit V Kalendi Maii. XLII.--S. INNOCENTIUS. ( Anno Christi 402.) Innocentius, natione Albanus, ex patre Innocentio, sedit annos quindecim, menses duos, dies viginti et unum. Hic decretalem epistolam Decentio Eugubino episcopo scripsit (epist. 1), in qua eum de multis consulentem catholice instruit, ita incipiens: 129.1192D| Si instituta ecclesiastica, ita ut a beatis apostolis sunt tradita, integra vellent servare Domini sacerdotes; nulla diversitas, nulla varietas in ipsis ordinibus et consecrationibus haberetur. Sed dum unusquisque, non quod traditum, sed quod sibi visum fuit, hoc existimat esse tenendum; inde diversa in diversis locis vel ecclesiis, aut teneri, aut celebrari videntur, ac fit scandalum populis. Qui dum nesciunt traditiones antiquas humana praesumptione corruptas, putant sibi aut ecclesiis ecclesias non convenire, aut ab apostolis vel apostolicis viris contrarietatem inductam. Propter hoc oportet omnes sequi quod Romana Ecclesia custodit, a qua eos principium accepisse non est ambiguum. Ostendit igitur quid in singulis, unde 129.1193A| eum consuluerunt, facere debeant. 1. Videlicet mandat pacem post confecta mysteria dandam esse (de Cons. dist. 2, c. Pacem) ut per hoc constet populum ad omnia, quae in mysteriis aguntur, praebuisse consensum. 2. Item praecepit ut prius oblationes in missa commendentur, postea vero eorum nomina, quorum oblationes sunt, recitentur. 3. Item de consignandis infantibus, dicit manifestum esse, non ab alio quam ab episcopo fieri licere: quia, licet presbyteri sint sacerdotes, pontificatus tamen apicem non habent (de Cons. dist. 4, c. Presbyteros). 4. Sabbato vero esse jejunandum ratione evidenti demonstrat (de Cons. dist. 3, c. Sabbato): quia si sexta feria propter passionem Domini jejunamus, 129.1193B| Sabbatum praetermittere non debemus, quia inter tristitiam passionis et laetitiam resurrectionis videtur inclusum: et apostolos constat biduo isto in moerore fuisse, quod non est dubium in tantum eos jejunasse biduo memorato, ut traditio Ecclesiae habeat isto biduo sacramenta penitus non celebrari. Quae forma utique per singulas est tenenda hebdomadas, propter id, quod commemoratio diei illius semper est celebranda. Quod si putatur semel et uno Sabbato jejunandum, ergo et Dominica et quinta feria semel in Pascha utique erit celebranda. 5. De fermento autem quod a papa confectum Romae per titulos Dominica die per acolytos mittebatur, quia ipsa die presbyteri propter plebem sibi creditam cum ipso convenire non poterant, diem alibi per 129.1193C| parochias non esse faciendum, quia sacramenta non longe sunt portanda. 6. De his vero baptizatis, qui postea daemonio, aut vitio aliquo, aut peccato interveniente arripiuntur, dicit, nec a presbytero, nec a diacono debere nec posse consignari, nisi episcopus praeceperit: quia manus imponendae non sunt, nisi episcopus auctoritatem dederit id efficiendi, propterea quia longe positus difficulter saepe ad episcopum deduci potest. 7. De poenitentibus autem (de Cons. dist. 3, c. De poenitentibus), qui ex gravioribus commissis, sive ex levioribus, poenitentiam gerunt, juxta Romanae Ecclesiae consuetudinem quinta feria ante Pascha remittendum eis esse demonstrat, si nulla interveniat aegritudo. Si vero quis in aegritudinem inciderit, et 129.1193D| usque ad desperationem devenerit, ei est ante tempus Paschae relaxandum, ne de hoc saeculo absque communione discedat. 8. De hoc vero, quod in Epistola Jacobi legitur: Infirmatur quis in vobis (Jac. V)? etc., dicit non esse dubium de aegrotantibus fidelibus accipiendum esse, et intelligendum, qui sancto oleo chrismatis perungi possunt, quo ab episcopo consecrato, non solum sacerdotibus, sed omnibus uti Christianis licet in sua suorumque necessitate; et quod presbyteris licere non est dubium, episcopis esse licitum, non est ambiguum (dist. 95, c. Illud). Sed de presbyteris idcirco dictum est, quia episcopi occupationibus aliis impediti ad omnes languidos ire non possunt: ad quos autem volunt ire et 129.1194A| ungere, licenter possunt. Poenitentibus tamen illud infundi non potest, quia genus est sacramenti. Nam quibus reliqua sacramenta negantur, quomodo unum genus putatur posse concedi? Item praescriptus papa aliam Victricio Rothomagensi episcopo scripsit epistolam (epist. 2) propter quosdam, qui eo in tempore ignorantia vel desidia non tenebant ecclesiasticam disciplinam, et plurima non praesumenda praesumebant; in qua mandat et praecipit: 1. Ne extra metropolitani episcopi conscientiam ullus audeat ordinare episcopum (dist. 64, c. Extra). Integrum enim est judicium, quod plurimorum sententiis confirmatur. Nec unus episcopus praesumat ordinare episcopum, ne furtivum beneficium praestitum videatur. Hoc et a Nicaena synodo 129.1194B| constitutum atque definitum. 2. Item, si quis post remissionem peccatorum cingulum militiae secularis habuerit, ad clericatum admitti prohibuit. 3. Item praecepit, ut, si forte causae vel contentiones inter clericos, tam superioris quam inferioris ordinis, exortae fuerint (11, q. 1, c. Si quae causae), juxta Nicaenam synodum congregatis ejusdem provinciae episcopis jurgium terminetur, nec sine praejudicio Romanae Ecclesiae alicui liceat relictis his sacerdotibus, qui in eadem provincia Ecclesiam Dei nutu gubernant, ad alias convolare provincias. Quod si quis forte praesumpserit, eum ab officio clericatus submoveri, et injuriarum reum ab omnibus judicari jussit. Si autem majores causae in medio fuerint devolutae ad sedem apostolicam, sicut synodus statuit, 129.1194C| post episcopale judicium referendas eas esse mandavit. 4. Item in eadem sancivit, sicut et Siricius fecerat, ut clericus viduam mulierem non ducat uxorem, ne hoc praejudicio impeditus ad sacerdotium pervenire non possit. 5. Item, ne laicus, qui ante baptismum, seu postea, mulierem viduam duxit uxorem, postea admittatur ad clerum praecepit, quia eodem vitio videtur exclusus (dist. 34, c. Si quis). In baptismo enim peccata dimittuntur, non tamen acceptae uxoris consortium relaxatur. 6. Item, ne is qui secundam ducit uxorem, clericus fiat, quia scriptum est: « Unius uxoris virum (I Tim. III) » ; et iterum: Sacerdotes mei semel nubant. 7. Item, ut de aliena ecclesia clericum ordinare nullus usurpet, 129.1194D| nisi ejus episcopus precibus exoratus concedat (dist. 34, c. Si quis). Hoc etiam synodus Nicaena constituit (can. 16, 17), ut abjectum ab altero clericum altera ecclesia non recipiat. 8. Item ut venientes a Novatianis, vel Montensibus, per manus impositionem suscipiantur, quia licet ab haereticis, in Christi tamen nomine sunt baptizati, praeter eos qui a nobis ad illos transeuntes baptizati sunt. Hi, si resipiscentes ad nos redierint, sub longa poenitentiae satisfactione admittendi sunt. 9. Item, omnino servari jubet, ut sacerdotes et levitae cum uxoribus suis non coeant (dist. 31, c. Tenere): quia si sacerdos, cui orandi et sacrificandi juge officium est, carnali concupiscentia fuerit contaminatus, 129.1195A| quo pudore sacrificare usurpabit, aut qua conscientia, quo merito exaudiri se posse credit, cum dictum sit: Omnia munda mundis; coinquinatis autem et infidelibus nihil est mundum? (Tit. I.) 10. De monachis autem (16, q. 1, c. De Monachis), qui ad clericatus ordinem pervenerint, jubet, non debere eos a priori proposito deviare: quia sicut in monasterio fuit, ideo quod diu servavit, modo in meliori gradu positus non debet amittere. 11. Item mandat, ne ex curialibus, id est, qui aliquibus publicis functionibus occupati, jure ad curiam retrahi possunt, ad clericatum admittantur (dist. 51, c. Frequenter). 12. De virginibus velatis, si postea publice nupserint, vel clanculo corruptae fuerint, mandavit, non admittendas esse ad agendam poenitentiam, nisi hi, quibus se 129.1195B| junxerant, de mundo recesserint (27, q. 1, c. Quae Christo), quia jam de laicis adulteris haec forma servatur. Sententia autem ista valde severa et timenda nimis, quam multorum casu nostris temporibus necessario mitigari oportuit; alioquin multi salubris poenitentiae solatio destituti forte impoenitenti corde vitam finirent. 13. His autem virginibus, quae nondum velatae sunt (27, q. 1, c. Ne vero), sed in virginitatis tamen proposito se permanere simulaverunt, si forte nupserint, aliquanto tempore poenitentiam agendam esse dicit: quia sponsio earum a Domino tenebatur: quia si viduae, quae a vididuatis proposito discesserunt, juxta Apostolum damnationem habent (I Tim. V), quia primam fidem irritam fecerunt, quanto magis virgines, quae prioris promissionis fidem 129.1195C| frangere conatae sunt? 1. Item praenominatus papa aliam scripsit epistolam Exuperio Tolosano episcopo (epist. 3.--dist. 82, c. Proposuisti), in qua ei rescribit, illos diaconos, aut presbyteros, quos esse incontinentes filii generati prodiderunt, omni honore ecclesiastico esse privandos, sicut et Siricius papa fecerat; nec ad aliquod tale ministerium admittendos esse, quod sola continentia oportet impleri. 2. His autem qui omni tempore incontinentiae voluptatibus dediti, tantum in extremo vitae suae poenitentiam simul et reconciliationem communionis exposcunt; quamvis juxta priorem consuetudinem poenitentia quidem concederetur, sed communio negaretur; cum poenitentia communionem tribui jussit, ut vel in supremis, permittente 129.1195D| Salvatore nostro, a perpetuo exitio vindicentur. 3. De his vero, qui aut tormenta sola exercent, aut etiam capitalem sententiam proferunt, respondet (23, q. 4, c. Quaesitum est), nihil a majoribus definitum esse; ideo quia meminerant has potestates fuisse a Deo concessas, et propter vindictam noxiorum gladium fuisse permissum, et Dei ministrum datum esse in hujusmodi vindicem, et ita se tenere, sicut usque ad ipsum servatum est, ne aut disciplinam evertat, aut contra auctoritatem Domini videatur venire (Rom. XIII). Viros autem cum uxoribus adulteris non convenire (32, q. 5, c. Christiana), sicut et ipsae cum ipsis faciunt, si ipsi adulterium 129.1196A| committant, non alia de causa fieri dicit, nisi quia latentia peccata non habent vindictam. Non enim mulieres viros suos facile de adulterio, sicut viri mulieres accusant: idcirco virorum latente commisso, non facile quisquam eorum ex suspicionibus submovetur; submovebitur autem, si ejus flagitium fuerit detectum. Sed quamvis par sit causa, interdum tamen probatione cessante vindictae ratio conquiescit. 4. Illum vero (23, q. 4, c. Illud), qui preces dictat, et alicujus mortem vel sanguinem de reatu a principibus poscit, immunem esse dicit, ideo quia principes nunquam sine cognitione concedunt; sed ad judices commissa ipsa vel crimina semper remittunt, ut cognita causa vindicent. Quae cum quaesitori fuerint delegata, aut absolutio, aut damnatio pro negotii 129.1196B| qualitate profertur; et dum legum in improbos exercetur auctoritas, erit dictator immunis. 6. Illos vero, qui interveniente repudio, alii se matrimonio copularint, affirmat sine dubio in utraque parte adulteros esse: quia quamvis conjugium desolatum vel dissolutum esse videatur, non possunt tamen adulteri non videri, qui uxore vivente ad aliam copulam festinarunt (Matth. XIX): in tantum, ut etiam hae personae, quibus tales conjunctae sunt, commisisse videantur adulterium. Item Felici Nuceriano episcopo praenominatus papa aliam scripsit decretalem epistolam (epist. 4), in qua ei indigentia clericorum quaerimoniam facienti, cum aliquos murcos mutilos , aliquos digamos habere diceret, respondet, 1. illum, qui volens partem digiti 129.1196C| sui absciderit, juxta canones non posse admitti ad clerum; illum vero, cui aliquo casu contigit, et clericum fieri posse, et inventum abjici non posse asseruit (dist. 55, c. Qui partem); quia in illo voluntas est judicata, in isto vero casus veniam meruit. 2. Digamos autem, sicut et superius scriptum est, omnino abjiciendos esse mandavit. 3. Laicos autem illos (dist. 51, c. Designata), ad clericatus sortem posse admitti non vetuit, qui sic se post baptismum instituerunt, ut eorum opinio in nullo vaciliet, et clericis ac monachis adhaeserint, et concubinam aut pellicem non noverint, et in bonis operibus vigilarint. Illos vero qui militiae servierunt, aut in saecularibus causis agendis versati sunt, aut administrarunt, assumendos esse prohibuit. 129.1196D| Idem praedictus papa in illa epistola, quam Maximo et Severo episcopis destinavit (epist. 5), jubet presbyteros illos, qui in presbyterio filios procreasse dicuntur, debere in medio collocari, discussisque objectionibus quae ipsis presbyteris impinguntur, si convinci poterunt, a sacerdotali officio removeri: quia qui sancti non sunt, sancta tractare non possunt (dist. 81, c. Maximilianus). Laudat etiam in eadem laicum, qui a talibus Ecclesiam pollui non patitur. Idem saepe dictus pontifex, in epistola quam Apulis episcopis, Macedonio videlicet et Marino, scripsit (epist. 6), praecepit, si constiterit clericum pro suis criminibus egisse poenitentiam, ab omni clericatus 129.1197A| officio removendum: ita scilicet, si post poenitentiam ad majorem gradum tendere nititur. Et in eadem arguit episcopos, qui dum aut amicis aut obsequentibus gratiam praestare nituntur, religionem violant, ordinesque corrumpunt; et sic evenit ut indigni quique honores suscipiant ecclesiasticos, et admittantur ad clerum, qui nec inter laicos dignum locum habere merentur. Item in epistola, quam episcopis per Macedoniam constitutis scripsit (epist. 7), dicit: Non oportet grave videri (35, q. 9, c. Grave) cujuscunque judicium retractari; quia veritas exagitata saepius magis splendescit in luce, et pernicies revocata in judicium acrius poenitentia gravius et sine poenitent. condemnatur; et fructus divinus est justitiam saepius recenseri. 129.1197B| Item in illa, quam Florentino Tiburtinensi episcopo misit (epist. 8), mandat terminos a Patribus constitutos transiri non oportere: quia nefas est, si quod alter semper possederit, alter invadat; quod praedictum episcopum memorat fecisse, quia alterius parochiam invaserat. Item in epistola Probo episcopo directa (epist. 9), jubet mulierem de captivitate reversam, marito, qui jam aliud inierat conjugium, restitui: quia fide catholica suffragante illud statuit esse conjugium, quod erat primitus gratia divina fundatum, conventumque mulieris secundae priore superstite nec divortio ejecta, nullo modo posse esse legitimum (34, 1. 1 et 2, c. Cum in). 129.1197C| Item in illa, quam Aurelio Carthaginiensi episcopo scripsit (epist. 12), quantum doleat, se non posse exprimere dicit, quod Ecclesiam, et praecipue episcopos, tanta indignitate et molestia tractari legat et audiat, dum facile manus imponuntur, dum negligenter sacerdos summus eligitur, et clerici ecclesiasticorum dogmatum regula nutriti, vel honorati, inter altaria Christi respuuntur, quasi nefas sit ad primatum venire per ordinem. Nam cum laici et monachi undecunque abrupte ad tanti sacerdotii collegium assumuntur, videntur et illi contemni, de quibus oportuerat eligi; et isti male intromitti, qui praeter ordinem irrumpunt potius quam eligantur. Item idem supradictus papa Alexandro Antiocheno 129.1197D| episcopo scripsit (epist. 1 al. 20) et mandat, ut, si una provincia imperiali judicio dijudicatur, metropolitani tamen episcopi secundum pristinum morem provinciarum solummodo numerentur. Item in eadem eidem praecepit, ne ipse Arianorum clericos cum sacerdotii aut ministerii cujuspiam dignitate suscipiat: quoniam, quamvis baptisma eorum ratum esse permittatur, non Spiritum sanctum tamen eos habere cum illo baptismate indigne suscepto illisque mysteriis arbitramur; nec ejus plenitudinem dare possunt ex opere operantis quae maxime in ordinationibus operatur. Item Martiano episcopo per epistolam (epist. 21) jussit, quatenus eos clericos in communionem suscipiat, 129.1198A| quod Bonosus, antequam damnaretur, ordinasse cognoscitur. Item scribit universis episcopis in Toletana synodo constitutis (epist. 24), et dicit, quod de ordinationibus ab Hispaniae episcopis illicite factis fuerat aliquid secundum majorum traditionem statuendum, nisi perpenderet inde in ecclesiis quamplurimas perturbationes movendas. Et enumeratis illis, quae illicite gesta esse cognoverat, subjungit ita: Quae si singula discutienda mandemus, non modicos motus aut scandala Hispaniensibus provinciis, quibus mederi cupimus, de studio emendationis inducemus. Idcirco remittenda haec potius putamus. Sed providendum esse mandavit, ne deinceps talia committantur. XLIII.--S. ZOSIMUS. ( Anno Christi 417.) 129.1198B| Zosimus, natione Graecus, ex patre Abramio, sedit annum unum, menses tres, dies undecim. Hic ordinavit episcopos octo, presbyteros decem, diaconos tres. Solutus est autem de ergastulo corporis VIII Kalend. Januarii. Hic epistolam Hesitio Hesychio Salonitano episcopo scripsit (epist. 1), in qua de monachis, quorum solitudo quavis frequentia major est, et de laicis ad episcopum festinantibus praecepit ne quis eorum contra Patrum praecepta, qui ecclesiasticis disciplinis per ordinem non fuisset imbutus (dist. 36, c. Qui ecclesiasticis), et temporis approbatione divinis stipendiis sit eruditus, ullatenus ad summum Ecclesiae sacerdotium aspirare praesumeret; 129.1198C| et non solum in eo ambitio inefficax haberetur, verum et ordinatores ejus, ut carerent eo ordine, quem ordinem contra praecepta Patrum crediderant praesumendum (dist. 59, c. Qui ecclesiasticis). XLIV.--S. BONIFACIUS. ( Anno Christi 419.) Bonifacius, natione Romanus, ex patre Jocundo presbytero, sedit annos tres, menses octo, dies septem. Hic in contentione una die cum Eulalio ordinatur. Et fuit ista dissensio in clero menses septem et dies quindecim. Eulalius vero ordinatur in ecclesia Constantiniana, Bonifacius in basilica Julii. Placidia autem Augusta, Ravennae residens cum filio suo Augusto Valentiniano, audiens hoc, quod Romae factum fuerat, Honorio Augusto Mediolani sedenti notificavit. 129.1198D| Unde uterque, missa imperiali auctoritate, ambos de Urbe expelli jusserunt. Sed postea Eulalius omnino expulsus est, et in Campaniam missus; ideo quia Sabbato Paschae contra edictum imperatorum officium pontificis praesumpsit, eo quod ordinatus fuerat in basilica Constantiniana: Bonifacius vero consensu et praecepto imperatorum in Urbem est revocatus, et in sede stabiliter constitutus. Hic ordinavit episcopos triginta sex, presbyteros tredecim, diaconos tres. Defunctus est autem VIII Kalend. Novemb. Hic Gallicanis episcopis epistolam direxit (epist. 2), in qua jubet (3, q. 9, c. Decernimus) pro Maximo episcopo, qui a Valentinae urbis clericis accusatus 129.1199A| multoties judicium subterfugerat, intra provinciam synodum aggregandam: ut, si ille adesse voluerit praesens, si confidit, ab objecta respondeat; si adesse neglexerit, dilationem sententiae de absentia non lucretur: quia manifestum est confiteri eum de crimine, qui indulto et toties delegato judicio purgandi se voluntate non utetur. Praedicti papae temporibus, ipso consentiente et laudante, Honorius Augustus de constitutione Romani pontificis, ut sine ambitione fieret, ita instituit, dicens (In rescripto ad epist. 1 Bonifacii): Denique praedicante beatitudine tua, id ad cunctorum clericorum notitiam volumus pervenire, ut, si quid forte religioni tuae, quod non optamus, humana sorte contigerit, sciant omnes ab ambitionibus esse cessandum; et si 129.1199B| duo contra fas temeritate certante fuerint ordinati, nullum ex his futurum penitus sacerdotem: sed illum solum in sede apostolica permansurum, quem ex numero clericorum nova ordinatione divinum judicium, et universitatis consensus elegerit. Hic etiam constituit, ut nulla femina aut monacha pallam sacratam contingeret, aut lavaret, aut incensum per ecclesiam, nisi ministri, portaret. Prohibuit etiam, ne servus, aut curiae obnoxius, clericus fieret. XLV.--S. COELESTINUS. ( Anno Christi 423.) Coelestinus, natione Romanus, ex patre Prisco, sedit annos octo, menses decem, dies septemdecim. Hic ordinavit episcopos quadraginta sex, presbyteros triginta duos, diaconos duodecim: 129.1199C| migravit autem ad Christum VIII Idus Aprilis. Hic Gallicanis episcopis epistolam direxit (epist. 4), in qua monet eos, ut presbyteros illos, qui indisciplinatas quaestiones in medium afferebant, et veritati adversantia praedicabant, et ecclesiarum dissensioni studebant, corripiant, et non patiantur eos habere liberum pro voluntate sermonem: quia non debet discipulus ad doctorum injuriam sibi vindicare doctrinam. Idem dicit ut episcopi praedictos presbyteros talia eloqui non permittant: quia in talibus causis non caret taciturnitas suspicione, quia occurreret veritas, si falsitas displiceret. Merito namque, inquit, causa nos respicit, si silentio faveamus errori. Item episcopis per Viennensem et Narbonensem 129.1199D| provinciam constitutis aliam destinavit epistolam (epist. 2), in qua mandat, ne ultra quoslibet illum morem patiantur servare, videlicet, ut credentes se sanctae Scripturae fidem non per Spiritum, sed per litteram completuros, stent in ecclesia pallio amicti, et lumbos accincti, sicut lucernas ardentes cum baculo in manibus non tenent: rudes enim fidelium mentes ad talia non debent induci. Item in eadem jubet ne alicui in ultimo postulanti poenitentia denegetur (26, q. 6, c. Agnovimus); quia vera ad Dominum conversio in ultimis positorum mente potius est existimanda quam tempore, hoc asserente propheta: Cum conversus ingemueris, salvus 129.1200A| eris (Ezech. XXXIII). Item prohibet, ne quemlibet, qui ecclesiasticis gradibus per ordinem non fuit initiatus (dist. 59, c. Ordinatos), ad episcopatus officium pervenire patiantur; nec illum, qui virginum incestu pollutus esse asseritur: et qui talem ordinaverit, dignitatem episcopatus, sicut et ipse ordinatus, non obtinebit. Item jubet, ut unaquaeque provincia suo metropolitano sit contenta, et unusquisque contentus sibi concessis limitibus in alterius provincia nihil praesumat: nec emeritis in suis ecclesiis peregrini et extranei praeponantur ad exclusionem eorum qui bene de suorum civium testimonio merentur (dist. 61, c. Ne emeritis). Item jubet, ut nullus invitis detur episcopus (c. Nullus), nisi cleri et plebis et ordinis consensus et desiderium 129.1200B| inquiratur; tunc alter de altera eligatur ecclesia, si de civitatis ipsius clericis, cui est episcopus ordinandus, nullus dignus (quod evenire non credimus) potuerit inveniri. Primum enim illi reprobandi sunt, ut aliqui de alienis clericis merito praeferantur, habeatque unusquisque suae militiae fructum in ecclesia, in qua suam per officia omnia transegit aetatem. Sit facultas clericis renitendi, si se viderint praegravari; et quos sibi ingeri ex transverso cognoverint, non timeant refutare. In eadem etiam jubet, ut ab illicitis abstineatur ordinationibus, ita dicens: Nullus ex laicis, nullus digamus, nullus qui sit aut fuerit viduae maritus, ordinetur, sed irreprehensibilis, et qualem elegit apostolus (I Tim. III). Et inferius dicit: Et si quae sunt factae ordinationes 129.1200C| illicitae, removeantur, quoniam stare non possunt, nec discussionem nostram subterfugere. Item praedictus papa universis episcopis per Apuliam et Calabriam constitutis epistolam destinavit (epist. 3), in qua praecepit, ne ulli sacerdoti suos canones liceat ignorare (dist. 38, c. Nulli), nec quidquam facere quod Patrum possit regulis obviare. Item, ne quis laicum ad ordinem clericatus admittat. Item, quod populus sit docendus (dist. 62, c. Docendus), non sequendus, eosque, si nesciunt quid liceat, quidve non, nos commonere, nec his consensum praebere debemus: Quisquis vero conatus fuerit tentare prohibita, sentiet censuram sedis apostolicae minime defuturam. Quem enim sola admonitionis auctoritate non corrigimus, necesse est ut per severitatem 129.1200D| congruentem regulis vindicemus. XLVI.--S. SIXTUS III. ( Anno Christi 432.) Sixtus tertius, natione Romanus, ex patre Sixto, sedit annos octo, menses octo, dies novemdecim. Hic ordinavit episcopos quinquaginta duos, presbyteros octodecim, diaconos duodecim. Hic, quia Epiphanium quemdam nobilem, quem Bassus excensul ingenuitate et praediis propriis privare nitebatur, apud Valentinianum Augustum adeo juvit, ut utrumque ejus munitus chirographo retineret, a praedicto Basso et Mariniano, cui praedictus pontifex praedium negaverat, quod Crescentius in Sicilia Romanae 129.1201A| Ecclesiae dederat, apud Augustum Valentinianum accusatus, quod Chrysogonam quamdam consecratam stuprasset: et tantum inde Augustus et mater ejus accensi sunt, ut a supradicti pontificis communione, et magna pars populi cum eis se suspenderent. Quapropter Valentinianus Augustus praedicti pontificis auctoritate synodum congregari jussit, in qua, licet aliter evadere posset, fugere volens suspicionem, coram quinquaginta sex episcopis se expurgavit. Nec ideo se expurgavit, sed ut aliis per hoc, qui noluerint, formam et exemplum daret; cum ex scripto et ordine synodali constet, illum debere crimen probare, qui objicit, et qui non probanda detulerit, jacturam se sustinere intelligat. Bassus vero a praedicta synodo est damnatus, et a Valentiniano 129.1201B| Augusto proscriptus. Hic Orientalibus episcopis direxit epistolam (epist. 1), in qua eis rescribit, a quo et qualiter praedictum jurgium contra eum sit excitatum, et quo et quali fine sit terminatum; adjiciens in eadem epistola multa, quibus episcopi de reliquo muniti injustas oppositiones et malignorum accusationes secure rejicere valeant: quae idcirco hic non inserimus, quia superius eadem persaepe adnotata esse meminimus. Praedicti papae temporibus erat Hierosolymae quidam episcopus, nomine Polychronius, qui imprudentia senectutis in superbiam ductus, se universalem pontificem esse affirmabat, qui clericos de quacunque provincia ad se venientes inconsiderate, et non sine pretio levitas et sacerdotes ordinabat, 129.1201C| nec episcopum quemlibet absque digno munere consecrabat: et si ad ecclesiam illius regionis rogaretur consecrandam, non dabat auctoritatis suae faculam, nisi decem auri libras accepisset in remunerationem. Unde Sixtus papa Romae synodum octo episcoporum congregavit, et Euphemium episcopum, qui Polychronium de praedictis infamaverat, ut eadem coram omnibus fateretur, introduxit. Quo facto, tres episcopos, totidemque presbyteros, et duos diaconos electos, Hierosolymam miserunt. Qui congregatis illius regionis episcopis septuaginta sex , et introductis quadraginta testibus, qui juxta Euphemii accusationem omnia comprobarunt vera esse de Polychronio, ipsum Polychronium damnarunt, et Euphemium etiam; ideo 129.1201D| quia ipse pontificem suum accusaverat, qui eum consecraverat. Sed Polychronius postea, propter compassionem et eleemosynam quas civibus suis obsessis erogaverat, revocatus et restitutus est a Sixto in pristinam sedem. XLVII.--S. LEO I. ( Anno Christi 440.) Leo, natione Tuscus, ex patre Quintiano, sedit annos viginti et unum, mensem unum, dies tredecim. Hic ordinavit centum et nonaginta quinque centum et octoginta quinque episcopos, presbyteros autem octoginta et unum. Hic feliciter obiit IV Idus Aprilis. Hic epistolam destinavit universis episcopis 129.1202A| per Campaniam, et in universis provinciis constitutis (epist. 1), in qua multa prohibuit, quae et antecessores suos prohibuisse saepe supra meminimus. Videlicet praecepit, ne illi, qui a dominis suis libertatem consequi minime potuerunt, et qui etiam originali alicui conditioni alligati sunt, ad sacerdotii fastigium provehantur (dist. 54, c. Admittuntur), nisi forte eorum petitio aut voluntas accesserit qui aliquid in eos sibi vindicant potestatis. 2. Jubet etiam apostolicae sedis auctoritate, ab ecclesiasticis officiis et sacerdotali nomine arceri, si qui ex viduarum maritis, aut quibus fuerint numerosa conjugia, sunt admissi. 3. Decernit acriter vindicandum esse in eos clericos (14, q. 4, c. Nec hoc), qui usurariam pecuniam exercent, et in fenore 129.1202B| ditescere quaerunt: commonens etiam illud, ut, sicut non suo, ita non ex alieno nomine aliquis clericorum exercere fenus attentet, quia indecens est crimen suum commodis alienis impendere (dist. 46, c. Sicut). Item in alia, quam universis Italiae episcopis scripsit (epist. 2), ut diligenter Manichaeos studeant circumquaque investigare, et a plebibus sibi commissis separare mandavit. Scripsit etiam omnibus episcopis per Siciliam constitutis epistolam (epist. 4), in qua arguit eos qui in sacramento illo, quod inter caetera Ecclesiae sacramenta ordine exsecutionis principale est, id est in baptismo, a Romanae Ecclesiae consuetudine discrepabant, ita ut baptismi sacramentum numerosius in die Epiphaniae, quam 129.1202C| in Paschali tempore celebrarent; nullam differentiam credentes esse inter diem qua Christus adoratur a magis, et diem qua ipse resurrexit a mortuis; cum proprie in morte Crucifixi, et in resurrectione mortui potentia baptismatis novam creaturam condidit ex veteri, ut in renascentibus et mors Christi operetur et vita (de Cons. d. 4, c. Proprie; et c. Si quis). Trina enim submersio triduanam Christi sepulturam imitatur, et ab aquis elevatio resurgentis est instar de sepulcro. Ipsa ergo qualitas docet celebrandae generaliter gratiae diem legitimum eum esse, in quo orta est et virtus muneris, et species actionis. Additur autem sane huic observantiae etiam Pentecostes ex adventu Spiritus sancti sacra solemnitas, quae de paschalis festi pendet articulo 129.1202D| (de Cons. d. 4, c. Duo tempora). Alios vero dies huic observantiae miscendos esse prohibuit. Scripsit idem praedictus papa Januario Aquilegiensi episcopo epistolam (epist. 3), in qua eum commonet, ne presbyteri, sive diaconi, vel subdiaconi, aut cujuslibet ordinis clerici qui ad catholicam fidem quam jampridem amiserant, rursum reverti ambiunt (2, q. 7, c. Saluberrimum; 1, q. 1, c. Omnis), in catholicam communionem recipiantur, priusquam errores suos, et ipsos auctores erroris, a se damnari sine ulla ambiguitate fateantur: quia inferiorum ordinum culpae ad nullos magis referendae sunt quam ad desides negligentesque rectores, qui multam 129.1203A| saepe nutriunt pestilentiam, dum necessariam dissimulant adhibere medicinam. Item ad Rustici Narbonensis episcopi consultationes respondens, epistolam scripsit (epist. 95), suadens ei, ut sanandis aegris spiritualem adhibeat medicinam, et dicente Scriptura: Noli esse justus multum (Eccle. VII), mitius cum eis agat, qui zelo pudicitiae modum videntur excessisse vindictae, ne diabolus, qui decipit adulteros, de adulterii exsultet ultoribus. Item, quia praedictus episcopus nimia adversitate turbatus vacationem ab episcopatus laboribus peroptabat, et vitam in silentio et otio degere magis, quam in his quae sibi commissa fuerant, permanere dicebat, commonet eum praedictus papa permanere in opere credito, et in labore 129.1203B| percepto, et constanter tenere justitiam, et benigne praestare clementiam. Odio enim (dist. 86, c. Odio) sunt habenda peccata, non homines. Corripiendi sunt tumidi, tolerandi infirmi, et quod in peccantibus severius castigari necesse est, non saevientis plectendum est animo, sed medentis. Item in eadem: 1. Nulla ratio sinit (dist. 62, c. Nulla), ut inter episcopos habeantur, qui nec a clericis sunt electi, nec a plebibus sunt expetiti, nec a provincialibus episcopis cum metropolitani judicio constituti consecrati . Unde, cum saepe quaestio de male accepto honore nascatur; quis ambigat, nequaquam istis esse tribuendum, quod non docetur fuisse donatum? Si qui tamen clerici ab istis pseudoepiscopis in eis ecclesiis ordinati sunt, quae ad proprios episcopos pertinebant, 129.1203C| et ordinatio eorum cum consensu et judicio praesidentium facta est, potest rata haberi, ita ut in ipsis ecclesiis perseverent. Aliter autem consecratio vana est habenda, quae nec loco fundata est, nec auctoritate munita. 2. Item dicit, alienum esse a consuetudine ecclesiastica (dist. 50, c. Alienum), ut, qui in presbyterati honore, aut diaconii gradu fuerint consecrati, hi pro crimine aliquo suo per manus impositionem remedium accipiant poenitendi. 3. Item eamdem legem continentiae dicit esse ministris altaris, quae episcopis atque presbyteris. Item dicit (dist. 31, c. Lex), non omnem mulierem viro junctam, esse viri uxorem, quia nec omnis filius haeres est patris. 4. Nuptiarum autem foedera inter ingenuos dicit esse 129.1203D| legitima, et inter aequales (32, q. 2, c. Non omnis); et cum societas nuptiarum ita ab initio constituta sit (27, q. 2, c. Cum societas), ut praeter sexus conjunctionem haberet in se Christi et Ecclesiae sacramenta (Ephes. V), dubium non est eam mulierem non pertinere ad matrimonium, in qua docetur non fuisse nuptiale mysterium. Itaque si quis filiam suam viro cuilibet concubinam habenti in matrimonium dederit, non ita accipiendum est, quasi conjugato eam dederit; nisi forte illa prior mulier, et ingenua facta, et legitime dotata, et publicis nuptiis honestata videatur. Item, paterno arbitrio viris conjunctae carent culpa, si mulieres, quae prius a viris habebantur, 129.1204A| in matrimonio non fuerint: quia aliud est nupta, aliud concubina. 5. Item, ancillam a toro abjicere (32, q. 3, c. Ancillam), et uxorem certae ingenuitatis accipere, non duplicatio conjugii est, sed profectus honestatis. 6. De his autem, qui in aegritudine poenitentiam accipiunt (de Poenit. d. 7, c. Nemo), et cum convaluerint eam agere nolunt, dicit talium negligentiam sane culpandam esse, sed non poenitus desperandam, ut crebris cohortationibus incitati, quod necessario expetiverunt, fideliter exsequantur. 7. De his autem, qui jam deficientes poenitentiam accipiunt, et ante communionem moriuntur, dicit ita: Horum causa Dei judicio reservanda est, in cujus manu fuit, ut talium obitus usque ad communionis remedium 129.1204B| non differretur (24, q. 2, c. De communione). Nos autem, quibus viventibus non communicavimus, mortuis communicare non possumus. 8. De his autem, qui nimio dolore perurgente rogant sibi dari poenitentiam (de Poenit. d. 1, c. Poenitentia), et cum Presbyter venit, daturus quod petebant, si dolor cessaverit, excusant, et nolunt accipere quod offertur, dicit: Dissimulatio haec potest non de contemptu esse remedii, sed de metu gravius delinquendi. Unde, cum poenitentia studiose petitur, non negetur. 9. De his qui poenitentiam professi sunt, sed in foro litigare coeperint, sic dicit: Aliud quidem est debita justa reposcere (de Poenit. dist. 1, c. Aliud), aliud propria perfectionis amore contemnere; sed illicitorum veniam postulantem oportet etiam a multis licitis 129.1204C| abstinere. Unde, si poenitens habet causam, quam negligere forte non debet, melius expetit ecclesiasticum quam forense judicium. 10. De his vero qui in poenitentia vel postea negotiantur (de Poenit. dist. 5, c. Qualitas), subjungit dicens: Qualitas lucri negotiantem aut excusat, aut arguit, quia est et honestus quaestus et turpis. Verumtamen poenitenti utilius est dispendia pati, quam periculis negotiationis obstringi, quia difficile est vendentis et ementis commercio non intervenire peccatum. 11. (c. Contrarium. ) Contrarium enim est omnino ecclesiasticis regulis, cum Paulus dicat: « Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus (II Tim. II). » Unde non est liber a laqueis diaboli, qui se militia mundana voluerit implicare. 12. Illos qui in adolescentia, aut 129.1204D| metu mortis, aut captivitatis periculo poenitentiam gesserunt, dicit rem venialem fecisse, si postea timore lapsus incontinentiae uxoris copulam elegerunt. In quo tamen dicit, non se regulam constituere, sed quid sit tolerabilius aestimare quia nihil magis congruit, qui poenitentiam gessit, quam castitas perseverans et mentis et corporis. 13. Item propositum monachi, proprio arbitrio ac voluntate susceptum (20, q. 3; c. Propositum), non posse absque peccato deseri, quia quod Deo quis vovit debet et reddere (Psal. XLIX). Unde, si relicta singularitatis professione ad militiam vel ad nuptias devolutus est, publicae poenitentiae satisfactione purgandus 129.1205A| est; si innocens sit militia, et honestum possit esse conjugium, electionem tamen meliorum deseruisse, transmigratio est. 14. Item, puellae quae non parentum coactae imperio (20, q. 1. c. Puellae), sed spontaneo judicio virginitatis propositum atque habitum susceperunt, si postea nuptias eligunt, praevaricantur, etiamsi nondum gratia consecrationis accessit. 15. De his autem quae jam consecratae sunt, si postea nupserint, ambigi non potest crimen magnum admitti, ubi et propositum deseritur et consecratio violatur. 16. De parvulis a Christianis parentibus relictis, si nulla exstant indicia (de Cons. d. 4, c. Si nulla), quibus baptizati esse intelligantur, ne manifeste pereant, agendum est ut renascantur, quia quod 129.1205B| gestum non ostenditur, non sinit ratio ut iteratum videatur. Similiter, si qui ab hostibus parvuli capti sunt, et cum redierint, et ipsi, et caeteri de eorum baptismate incertitudinem habent, conferendum eis videtur quod collatum esse nescitur, quia non temeritas praesumptionis intervenit, ubi est diligentia pietatis. 17. Illos autem qui aliunde veniunt, et baptizatos quidem se sciunt (de Cons. d. 4, c. Hi de quibus), sed cujus fidei essent qui eos baptizarunt, se nescire fatentur, dicit non baptizandos esse, sed per manus impositionem catholicis esse copulandos. 18. Illi autem, qui parvuli baptizati, et a gentilibus capti sunt, si reversi communionem petierint, possunt sola manus impositione purgari, si convivio solo gentilium, et escis immolatitiis usi sunt; si autem 129.1205C| idola adoraverint, aut homicidiis aut fornicationibus contaminati sint, ad communionem eos nisi per poenitentiam publicam admitti non oportet. 1. Item, Anastasio Thessalonicensi primati praedictus papa aliam scripsit epistolam (epist. 82), in qua eum primo arguit, quia Atticum Aegypti metropolitanum injuste afflixerat, et ecclesiastico officio privaverat: ideo, quia vocatus adesse distulerat, infirmitatis tantum excusationem obtendens, et praefectum Illyrici ad miseriae cumulum in eumdem Atticum incitaverat, cum a sede Romana episcopum deponere sibi commissum non fuerat, praedicto papa ita attestante: Vices enim nostras ita credidimus tuae charitati, ut in partem sis vocatus sollicitudinis, non in plenitudinem potestatis. 2. Itaque quia modum 129.1205D| mensurae suae exierat, quid servare totius usurpationis amputato excessu debeat, per singula prudenter informat, ita dicens: Igitur (25, q. 2, c. Igitur) secundum sanctorum canones, metropolitanos episcopos jus traditae sibi antiquitus dignitatis intemeratum habere decernimus, ita ut a praestitutis regulis nulla aut negligentia aut praesumptione discedant. 3. De substituendis autem episcopis hanc servari jussit (dist. 32, c. Omnium), ut nec laicus, nec neophytus, nec secundae conjugis maritus, aut qui viduam habeat, vel habuerit, episcopus ordinetur; et cum de ipsius episcopis electione tractabitur, ille omnibus praeponetur, quem cleri plebisque consensus concorditer postularit, 4. ita ut, si forte in aliam personam 129.1206A| partium se vota diviserint (dist. 63, c. Si forte), metropolitani judicio is alteri praeferatur, qui majoribus et studiis juvatur et meritis: tantum, ut nullus invitis populis et non petentibus ordinetur, ne civitas invita episcopum non optatum aut contemnat aut oderit, et fiat minus religiosa quam convenit, cui non licuerit habere quem voluerit. 5. Metropolitano vero defuncto (dist. 63, c. Metropolitano), cum in ejus locum alius fuerit subrogatus, provinciales episcopi ad civitatem metropolim convenire debebunt, ut omnium clericorum atque civium voluntate discussa, ex presbyteris aut diaconis illius ecclesiae optimus eligatur. Et jussit provinciales de nomine metropolitani, et similiter metropolitanum de persona cujuslibet consecrandi 129.1206B| episcopi, ad primatis referre notitiam, ut ordinatio rite celebranda sua firmetur auctoritate. 6. De conciliis autem episcoporum (dist. 18, c. De conciliis) praecepit, sicut sancti Patres salubriter ordinarunt, ut bis per annos singulos celebrentur. 7. Item, praecepit, ut episcopus, qui civitatis suae mediocritate despecta majorem ambierit (7, q. 1, c. Si quis), et ad ipsam se contulerit, ab aliena pellatur cathedra, sed et carebit et propria. Item, praecepit ut ad exhibendam perfectae continentiae puritatem nec subdiaconis carnale connubium concedatur. 8. Interdixit etiam, ne aliquis alienum clericum invito ipsius episcopo suscipiat (19, q. 2, c. Alienum), et non sollicitet, nisi id inter dantem et accipientem convenerit. 129.1206C| Item beatus et discretissimus papa Nicetae Aquilegiensi episcopo postulanti epistolam destinavit (epist. 77), in qua pro inspectione temporalium necessitatum, curatione adhibita, deliberatione salubri mandavit 1. ut mulieres, quae viris propriis captis, et in captivitatem abductis, aliis interim nupserant (34, q. 1, et 2, c. Cum per), prioribus viris de captivitate regressis reddi debeant, quia scriptum est quod mulier a Deo jungitur viro (Prov. XIX); et: quod Deus junxit, homo non separet (Matth. XIX). Non tamen culpabilis judicandus est, et tanquam alieni juris pervasor habendus, qui personam ejus mariti, qui jam existimabatur non esse, assumpsit. 2. Si vero aliquae mulieres ita posteriorum virorum amore sunt captae ut malint his cohaerere quam ad 129.1206D| legitimum redire consortium, dixit eas merito esse notandas, ita ut etiam ecclesiastica communione priventur: quia de re excusabili contaminationem criminis elegerunt, ostendentes sibimet pro sua incontinentia placuisse, quod justa remissio poterat expiare. 3. De his, qui ad iterandum baptismum, vel metu coacti, vel errore traducti sunt (26, q. 7, c. Tempora), et contra catholicae fidei sacramentum egisse cognoscuntur, ea moderatione statuit cum eis esse agendum, ut per poenitentiae remedium, et per impositionem manus episcopalis, communionis unitatem recipiant. Cum de ordinationibus sacerdotum in partibus Caesariensis episcopi ejusdem provinciae fierent 129.1207A| multa illicita, praedictus papa universis episcopis ejusdem provinciae scripsit (epist. 85), arguens eos (dist. 61, c. Miramur), quod ambientium praesumptio, et popularis tumultus intantum apud eos valebat, ut indignis quibusque pastorale fastigium et Ecclesiae gubernatio crederetur; dicens hoc non esse consulere populis, sed nocere; nec praestare regnum regimen , sed augere discrimen, quia integritas praesidentium salus est subditorum; et ubi est incolumitas obedientiae, ibi sana est forma doctrinae. Principatus autem (1, q. 1, c. Principatus), quem aut seditio extorsit et contulit, aut ambitus occupavit, etiamsi moribus atque non actibus offendit, ipsius tamen initii sui est periculosus perniciosus exemplo; et difficile est ut bono peragantur 129.1207B| exitu, quae malo sunt inchoata principio. Non ergo in cujusquam persona permittendum est, quod in institutis generalibus continetur: nec putandus est honor ille legitimus, qui fuerit contra divinae legis praecepta collatus. Item inferius: Omnis ecclesiastica disciplina dissolvitur, omnis ordo turbatur, dum in Ecclesia, qui nullum subierunt ministerium perverso eligentium judicio indebitum obtinent principatum. Item in eadem inferius: Si qui episcopi talem consecraverint sacerdotem (1, q. 1, et 25, q. 2, c. Si qui), qualem esse non liceat, etiamsi aliquo modo damnum proprii honoris evaserint, ordinationis tamen jus ulterius non habebunt, nec unquam ei sacramento intererunt, quod neglecto divino judicio immerito praestiterunt. 129.1207C| Item, Theodoro Forojuliensi episcopo aliam scripsit epistolam (epist. 89), in qua de his, qui in extremis poenitentiam petunt, eum sic instruit: Sollicitudinis tuae is ordo esse debuerat, ut cum metropolitano tuo primitus de eo quod quaerendum esse videbatur, conferres, sed ut quoquo modo instruatur ambiguitas consulentis, quid de poenitentiae statu ecclesiastica habeat regula, non tacebo (dist. 1, de Poenit., c. Multiplex). Mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus praepositis Ecclesiae tradidit potestatem, ut et petentibus confitentibus actionem poenitentiae darent, et eosdem salubri satisfactione purgatos, ad communionem sacramentorum per januam reconciliationis admitterent. Si quis autem eorum, pro quibus Domino supplicamus, quocunque 129.1207D| interceptus obstaculo a munere indulgentiae praesentis exciderit, et priusquam ad constituta remedia pervenerit, temporalem vitam humana conditione finierit, quod manens in corpore non recepit, consequi exutus carne non poterit. Et inferius: His autem (26, q. 6, c. His qui) qui in tempore necessitatis et periculi urgentis instantia praesidium poenitentiae, et mox reconciliationis implorent, nec satisfactio interdicenda, nec reconciliatio deneganda: quia misericordiae Dei nec mensuras possumus ponere, nec tempora definire, apud quem nullas patitur veniae moras vera conversio, dicente Propheta: « Cum conversus (Ezech. XXXIII), » etc. Si etiam amisso vocis officio, per integra sensus indicia postulant, non negetur illis actio poenitentiae, 129.1208A| nec gratia communionis. Et si aliqua aegritudinis vi ita fuerint aggravati, ut, quod paulo ante poscebatur, sub praesentia sacerdotis significare non valeant testimonia eis fidelium circumstantium prodesse debebunt, ut simul et poenitentiae et reconciliationis beneficium consequantur, servata tamen regula canonum paternorum circa eorum personas, qui in Deum a fide discedendo peccaverint. Idem papa in epistola ad Nicetam Aquilegiensem episcopum directa (epist. 84) dicit: Si quisquam salubribus praeceptis satisfacere detrectaverit, sive ille sit clericus, sive laicus, ab Ecclesiae societate pellatur. Item, in epistola ad Dioscorum Alexandrinum episcopum missa (epist. 79) praecepit ut in solemnitatibus, 129.1208B| quoties basilicam, ad quam itur, praesentia novae plebis impleverit, toties sacrificium subsequens offeratur. Item, in epistola universis Campaniae episcopis missa (epist. 78) interdicit ne a postulantibus poenitentiam professio publice recitanda quaeratur (de Poenit. dist. 1, c. Quamvis); quia sufficit solis sacerdotibus conscientiarum delicta indicare confessione secreta. Sufficit enim illa confessio, quae primum Domino offertur, tunc etiam sacerdoti, qui peccatis poenitentium precator accedit. Item, in illa epistola, quam Galliae regionis episcopis scripsit (epist. 86), affirmat chorepiscopos non alterius potestatis esse quam presbyteri sint. Chore enim villa dicitur: inde chorepiscopi villani 129.1208C| presbyteri intelliguntur, qui nec frontes signare, nec in missa quemquam possunt poenitentem reconciliare. XLVIII.--S. HILARIUS. ( Anno Christi 461.) Hilarius, natione Sardus, ex patre Crispino, sedit annos sex, menses tres, dies decem. Hic ordinavit episcopos viginti duos, presbyteros viginti quinque, diaconos sex. Hic Romae multorum episcoporum synodum congregavit (syn. Romana, cap. 2, 3, 4), in qua omnium collaudatione corroboravit; ne quis. qui uxorem non virginem, et qui secundam duxit, et inscii litterarum, necnon et aliqua membrorum damna perpessi, et hi, qui ex poenitentibus sunt, ad sacros ordines aspirare audeant. Item, et quodcunque 129.1208D| quis commisit illicitum, aut a praedecessoribus suis invenit admissum, si proprium vult vitare periculum, damnabit. Item, generaliter interdixit ne quis unquam successorem sibi subrogare praesumat. Item, in alia epistola, quam Ascanio episcopo destinavit (epist. 3), illos episcopos, qui sine metropolitani consensu consecrati fuerint, stare concessit, ita dicens: Licet hi, qui praeter notitiam atque consensum tuae dilectionis ordinati sunt sacerdotes, cum suis debuerant auctoribus submoveri; ne quid tamen in necessitate tanta decernamus austerum, eos, qui episcopi facti sunt, ita volumus permanere, si apostolicis praeceptionibus et sanctorum Patrum statutis non reperiantur obnoxii, ac deinceps nihil, quod 129.1209A| contra ecclesiasticam disciplinam veniat, sicut hactenus factum est, perpetretur. XLIX.--S. SIMPLICIUS. ( Anno Christi 467.) Simplicius, natione Tiburtinus, et ex patre Castino, sedit annos quindecim, mensem unum, dies octodecim. Hic ordinavit episcopos triginta sex, presbyteros quinquaginta octo, diaconos undecim. Hic obiit VI Nonas Martii. Hic constituit ut presbyteri ad S. Petrum, et ad S. Paulum, et ad S. Laurentium manerent propter baptismum. Hic Joanni Ravennati episcopo epistolam scripsit (epist. 2), in qua eum arguit quod Gregorium violenter episcopum consecraverat, dicens illum privilegium mereri amittere, qui permissa sibi abutitur potestate (11, q. 129.1209B| 3, c. Privilegium). Et inferius in eadem: Denuntiamus autem, quod, si posthac quidquam tale praesumpseris, et aliquem seu episcopum, seu presbyterum, aut diaconum invitum facere forte credideris, ordinationes tibi Ravennatis Ecclesiae, vel Aemiliensis, noveris auferendas. Item, aliam epistolam scripsit (epist. 3) Florentino Florentio , Equitio et Severo episcopis, in qua Gaudentio Aufiniensis Ecclesiae sacerdoti, quia contra statuta canonum et sua praecepta illicitas ordinationes perpetraverat, totam penitus ordinandi potestatem auferri praecepit, et Severum in supradicta ecclesia fungi illo officio injunxit, quo ille abusus esset convictus. Item, praecepit ut ministeria Ecclesiae, quae alienata a praedicto Gaudentio 129.1209C| fuerant, instantia praedicti fratris, id est Severi, praesumptor reparare cogatur (12, q. 2, c. De redditibus). L.--S. FELIX III. ( Anno Christi 483.) Felix, natione Romanus, ex patre Felice presbytero, de titulo Fasciolo, sedit annos octo, menses undecim, dies octodecim. Hic ordinavit episcopos triginta et unum, presbyteros viginti septem, diaconos quinque. Fuit autem hic usque ad tempora Theodorici regis. Hic in epistola, quam destinavit universis episcopis per diversas provincias constitutis (epist. 1), mandavit, episcopos, presbyteros, diaconos, spontaneos seu coactos rebaptizatos, si resipiscunt, usque ad exitus sui diem in poenitentia 129.1209D| oportere jacere, ita ut nec etiam catechumenorum orationi intersint, et communio laica eis tantum in morte reddatur. Caeteros autem (de Cons. dist. 4, c. Eos quos), id est clericos sive monachos, vel monachas, seu laicas, utriusque sexus personas, quos violentia et periculo coactos iterationem baptismi subisse constiterit, vel qui aliquo commento se hujusmodi facinoris maculis dixerint non teneri; in poenitentia per triennium durare decernit, et per manus impositionem ad societatem recipi sacramenti, illo per omnia servato, ut nemo eorum ad ecclesiasticam militiam permittatur accedere. Illud etiam maxime cavendum instituit, ne quis episcoporum 129.1210A| aut presbyterorum in alterius civitate, vel sub manu positum sacerdotis, aut eum qui reconciliatum se esse dixerit, sine episcopi vel presbyteri testimonio et litteris, aut in parochia presbyter aut episcopus in civitate suscipiat. Praedicti papae temporibus Glycerius imperator, quia eo in tempore episcopatus ex parte maxime pretio plus quam merito contingebat, edictum inde instituit dicens: Hoc mansura in aevum lege sanximus, ut quisquis ad episcopatum potentum personarum auxilio suffragante perveniens, saeculariter possideat, quae saeculariter fuerit consecutus, ut finitis unius anni metis noverit se episcopatu esse privandum. Hi vero qui talem consecraverint pari de sacerdotio sorte dejecti, similes poenas temerariae consecrationis exsolvant. Cives quoque 129.1210B| uniuscujusque urbis, quos acclamationes ambientium, non personae dignitas, quae petenda est, sed venalitas plectenda, sollicitat; sciant se patriae, cui tam male consulunt, habitatione pellendos, ac de suis facultatibus eruendos, fiscoque nostro esse permissos. LI.--GELASIUS. ( Anno Christi 492.) Gelasius, natione Afer, ex patre Valerio, sedit annos quatuor, menses octo, dies octodecim. Fuit autem temporibus Theodorici regis et Zenonis Augusti. Hic ordinavit episcopos sexaginta septem, presbyteros triginta duos, diaconos duos. Hic migravit ad Christum XI Kalend. Decembr. Hic generale decretum destinavit ad universos episcopos per Lucaniam, et Brutios et Siciliam constitutos (epist. 1), 129.1210C| de ecclesiasticis institutis moderate pro temporis qualitate disponendis (dist. 55, c. Priscis); quae, ubi nulla rerum vel temporum perurget necessitas, regulariter custodienda praecepit. Sed quia suis in temporibus in multis locis Italiae officia clericalia belli famisque incursio consumpserat, ita ut usquequaque ministrorum servitium deficeret, sic paternorum canonum decreta libravit, ut clericum quemlibet a primo usque ad ultimum gradum infra anni spatium promovendum concederet (dist. 77, c Si quis). Laicum vero infra annum et sex menses, si nihil eorum, quae canonum censura prohibet, eis occurreret. Et his institutis, quae temporum necessitas fieri postulabat, paternorum canonum veterem formam esse instituit, quia non adversus majorum 129.1210D| scita nova lege proponitur, quod de acccidentis defectus remedio providetur. Item, prohibuit ut in baptizandis consignandisque fidelibus nulla pretia exigantur (1, q. 1, c. Baptizandis), et, si qui hoc perpetrasse fuerint deprehensi, proprii honoris periculum sunt subituri. Item jussit, ut presbyteri modum debitum servent (dist. 95, c. Presbyteros), videlicet, non chrisma conficiant, non consignent, nec praesente quolibet episcopo, nisi jubeantur ab ipso, vel orare vel sedere praesumant nec acolythum nec subdiaconum faciant. Diaconos etiam (dist. 93, c. Diaconos) suam mensuram servare praecepit, scilicet, ut absque episcopo vel presbytero 129.1211A| baptizare non audeant, nisi his longe constitutis necessitas extrema compellat: quod et laicis Christianis facere plerumque conceditur. Item, prohibuit ne ipsi in presbyterio sedeant, aut sacri corporis praerogationem sub conspectu episcopi vel presbyteri jus habeant exercendi, licet his absentibus. Item, dicit observantiam, quam sedes apostolica pio devotque proposito tenere studet (de Cons. dist. 1, c. Basilicas), eam quemquam pontificum vel sequentium ordinum, refutare indignum est. Item, jubet ordinationes presbyterorum et diaconorum non fieri nisi certis diebus (dist. 75, c. fin.), id est, quarti et septimi et decimi mensis jejunio, et etiam in Quadragesimae initio, et mediana quadragesimali die Sabbati circa vesperam celebrandas 129.1211B| esse sancivit. Virgines autem (20, q. 1, c. Devotis) nisi in Epiphania, aut Albis Paschalibus, aut apostolorum natalitiis velare prohibuit, nisi ipsae languore correptae implorent, ne de hoc saeculo sine hoc munere exeant. Prohibuit etiam quod nec divina auctoritas delegit, nec forma canonum praestituit, et ita eis ecclesiastica sunt inferenda praesidia, ut nihil committatur illicitum. Item, jubet (dist. 54, c. Generalis), ne quis episcopus, presbyter, aut diaconus, aut aliqui eorum, qui monasteriis praeesse noscuntur, servum aut originarium nolentibus dominis retineat, ecclesiasticae servituti, vel religiosis congregationibus applicet, nisi dominorum voluntate sub testimonio scripturae prius absolvantur; alioquin proprii honoris periculum se subituros esse non ambigant. 129.1211C| Item, de Clericis (14, q. 4, c. Clerici), qui negotiationibus imminent, dicit: Proinde hujusmodi aut ab indignis posthac quaestibus noverint abstinendum, et ab omnibus cujuslibet negotiationis ingeniis, cupiditateque cessandum, aut in quocunque gradu positi sint, mox a clericalibus officiis abstinere cogantur. Item, dicit illis (dist. 35, c. Usque adeo) qui daemoniis aliisque passionibus irretiti sunt, mysteria sacra tractare non liceat. Illos autem, qui se sacris virginibus temere sociant, et post dicatum Deo propositum, incesta sacrilegaque miscent foedera, protinus a sacra communione jubet detrudi, et nisi per publicam probatamque poenitentiam omnino non recipi; sed his de saeculo transeuntibus, si tamen poenituerint, Viaticum dandum esse concessit. Secundas 129.1211D| nuptias laicis quidem non negat: ad clericale venire collegium eosdem penitus vetat. Item, dicit: Quisquis propriam Ecclesiam deserens, ad aliam, nullis existentibus causis, putaverit transeundum, temereque fuerit susceptus et promotus; vel ipse, vel susceptor ejus, reverendorum canonum atque praeceptorum constituta non effugiet, quae de hujusmodi praesumptoribus praefixere servanda. Item, inferius dicit: Quos constiterit indignos meritis sacram mercatos esse pretio dignitatem, convictos oportet arceri, non sine periculo facinus tale perpetrantes, quia dantem simul et accipientem damnatio Simonis, quam sacra lectio testatur, involvit (Act. VIII) Item, arguit eos qui novas basilicas sub defunctorum 129.1212A| nomine absque praecepto sedis apostolicae praesumebant sacrare (de Cons. d. 1, c. De locorum). Quod ideo facit, quia multi eo in tempore etiam in nomine infidelium defunctorum constructiones aedificabant, et sacris processionibus audacter instituebant. Item, valde arguit, et duriter increpat, et sub honoris proprii dispendio jacere affirmat sacerdotes illos qui feminas sacris altaribus ministrare, et cuncta, quae non nisi virorum famulatui sunt deputata, sexum, cui non competit, exhibere faciunt et permittunt. Item, jubet, tam de redditu quam de oblatione fidelium quatuor fieri portiones (12, q. 2, c. Quatuor); quarum una sit pontificis, altera clericorum, tertia pauperum, quarta fabricis est applicanda, et hanc huic operi veraciter praerogatam locorum 129.1212B| doceat instauratio sanctorum manifesta: quia nefas est, si sacris aedibus destitutis, in lucrum suum praesul impendia his designata convertat. Ipsam nihilominus ascriptam pauperibus portionem, quamvis divinis rationibus se dispensasse monstraturus esse videatur; tamen oportet etiam praesenti testificatione praedicari, et bonae famae praeconiis non taceri. Et, ne illa quae praemiserat negligantur, subinfert: Nec clericorum quisquam (2, q. 2, c. Quapropter) se hujus offensae futurum confidat immunem, si in hisque salubriter sequenda deprompsimus, sive episcopum, sive presbyterum, sive diaconum viderit excedentem, si non protinus ad aures nostras deferre curaverit, probationibus duntaxat competenter adhibitis, ut transgressoris ultio fiat, et caeteris interdictio 129.1212C| delinquendi. Item in epistola Siculis episcopis destinata (epist. 2) dicit: Praesulum nostrorum emanavit auctoritas (16, q. 3, c. Praesulum), ut facultates ecclesiae episcopi ad regendam habeant potestatem; ita tamen ut viduarum, pupillorum atque pauperum, necnon et clericorum stipendia distribuere debeant. Item inferius: Si facultates Ecclesiae (13, q. 2, c. Facultates), necnon et dioeceses, quae ab aliquibus possidentur episcopis, jure sibi vindicent, quod tricennalis lex conclusit: quia ita imperatorum emanat auctoritas, ut ultra triginta annos nulli liceat pro eo appellare, quod legum tempus exclusit. Idem papa breviter adnotavit, quid de Scripturis divinis catholica Ecclesia suscipiat, et quid vitare 129.1212D| debeat. Et de Veteri Testamento dicit: Genesis librum unum, Exodi librum unum, Levitici librum unum, Numeri librum unum, Deuteronomii librum unum, Jesu Nave librum unum, Judicum librum unum, Ruth librum unum, Regum libros quatuor, Paralipomenon libros duos, Psalmorum librum unum, Salomonis libros tres, Proverbiorum lib. I. Ecclesiastis librum 1, Cantica canticorum librum 1, Sapientiae librum 1, Ecclesiastici librum 1, Isaiae librum 1, Jeremiae lib. 1, Ezechielis librum 1, Danielis librum 1, Osee librum 1, Amos lib. 1, Michaeae librum 1, Joelis librum 1, Abdiae librum 1, Jonae librum 1, Nahum librum 1, Habacuc librum 1, Sophoniae librum 1, Aggaei librum 1, Zachariae librum 1, 129.1213A| Malachiae librum 1; historiarum vero veterum, Job librum 1, Tobiae librum 1, Esdrae libros duos, Esther librum 1, Judith librum 1, Machabaeorum libros duos. De Scripturis autem Novi Testamenti recipit Evangeliorum libros 4 Matthaei, Marci, Lucae, et Joannis; item Actus apostolorum librum unum: Epistolas vero Pauli quatuordecim, Apocalypsis Joannis librum unum; item canonicas Epistolas septem, Petri apostoli duas, Jacobi unam, Joannis tres, Judae Zelotis apostoli unam. Item sancta Romana Ecclesia non prohibet suscipi sanctam synodum Nicaenam, in qua Arius damnatus est: sanctam synodum Constantinopolitanam, in qua Macedonius item damnatus est: et Ephesinam, in qua Nestorius damnatus est: et Calcedonensem, 129.1213B| in qua Nestoriana et Eutychiana haeresis simul cum Dioscoro ejusque complicibus damnatae sunt, et si qua sunt a sanctis Patribus concilia hactenus instituta, post istorum quatuor auctoritatem custodit et recipit. Haec etiam opuscula sanctorum Patrum in Ecclesia recipiuntur: Opuscula Caecilii, Cypriani martyris et episcopi, Gregorii Nazianzeni, Basilii Cappadoceni episcopi, Athanasii Alexandrini, Joannis Constantinopolitani, Theophili Alexandrini, Cyrilli Alexandrini, Hilarii Pictaviensis, Ambrosii Mediolanensis, Augustini Hipponensis, Hieronymi presbyteri, Prosperi, Leonis papae epistola ad Flavianum episcopum destinata, contra cujus textum quispiam si usque ad unum iota disputavit, et non eam venerabiliter suscepit, anathema sit. Item, opuscula 129.1213C| et tractatus omnium Patrum orthodoxorum, qui in nullo a sancta Romana Ecclesia deviaverint, legenda decrevit. Item, decretales epistolas, quas Romani pontifices scripserunt; item, sanctorum martyrum gesta. Sed quaedam eorum ideo a Romana respuuntur Ecclesia, quia eorum qui scripsere nomina penitus ignorantur. Item Vitas Patrum Pauli et Antonii, et omnium eremitarum; quas tamen vir beatissimus descripsit Hieronymus. Item, Actus Silvestri papae, licet scriptoris nomen ignoretur. Item, scripturam de Inventione sanctae crucis, et aliam scripturam de Inventione capitis Joannis Baptistae recipiendas esse, et cum cautela legendas. Item, de Rufino et Origene ita sentimus, sicut Hieronymus 129.1213D| de ipsis sensit et notavit. Chronicum Eusebii Caesariensis, et ejusdem Ecclesiasticae Historiae libros propter singularem notitiam non usquequaque Ecclesia abjicit. Item Orosii historiam laudat, et opus Sedulii et Juvenci. Ista autem, quae sequuntur, apocrypha esse dicit, et penitus-respuenda: In primis Ariminensem synodum; item, Itinerarium Petri apostoli, quod dicitur Clementis; Actus Andreae apostoli, Thomae apostoli, Petri apostoli, Philippi apostoli, Evangelium Thadaei apostoli, et Jacobi Minoris, et Barnabae et Thomae et Bartholomaei, et Andreae; et Evangelia, quae falsavit Lucianus, et quae falsavit Ysithius; 129.1214A| librum de Infantia Salvatoris, et de Nativitate ejus, et de Maria vel obstetrice; et librum, qui dicitur Pastoris; et illos libros, quos fecit Leutius; et illum librum, qui dicitur Fundamentum; et qui appellatur Thesaurus; et librum de Filiabus Adae; et Actus Theclae et Pauli apostoli; et librum qui dicitur Nepotis, et librum Proverbiorum, Sixti nomine praenotatum; et Revelationem, quae dicitur Pauli apostoli; et illam, quae dicitur Thomae; et illam, quae dicitur Stephani: item, librum qui dicitur Transitus, id est assumptio S. Mariae; et librum de Poenitentia Adae: et de Ogia gigante; et librum, qui dicitur Testamentum Job; et librum, qui dicitur Poenitentia Jamne et Mambre; et qui dicitur Judae apostoli; et qui dicitur canones apostolorum; et qui 129.1214B| dicitur Sortes apostolorum: et qui dicitur Physiologus, ab haereticis conscriptus, et B. Ambrosii nomine signatus; et Historiam Eusebii Pamphili: et Opuscula Tertulliani, et Lactantii, et Africani, et Posthumiani, et Galli, et Montani, et Priscillae, et Maximillae, et Fausti Manichaei, et Commodiani, et alterius Clementis Alexandrini, et Tharsi Cypriani, et Arnobii, et Thonii, et Cassiani presbyteri Galliarum, et Victorini Pictaviensis episcopi, et Fausti Regiensis Galliarum, et Frumentini caeci; Contende f. Comment. de Christo; et epistolam Jesu ad Abagarum, et Abagari ad Jesum: et passionem Quirici, Julittae, et Georgii: et scripturam quae appellatur Salomonis contradictio; phylacteria omnia, quae non angelorum, sed daemonum nominibus conscripta 129.1214C| sunt. Haec, et his similia, quae docuere Simon Magus, Nicolaus, Cerinthus, Marcion, Basilides, Ebion, Paulus etiam Samosatenus, Photinus et Bonosus, et qui simili errore defecerunt: Montanus quoque cum suis obscenissimis sequacibus; Apollinaris, Valentinus, sive Manichaeus, Faustus, Sabellius, Arius, Macedonius, Eunomius, Novatus, Sabatius, Callistus, Donatus, Eustachius, Jubianus, Pelagius, Julianus Edanensis, Coelestinus, Maximianus, Priscillianus, Nestorius Constantinopolitanus, Dioscorus, Eutyches, Petrus, et alius Petrus; e quibus unus Alexandriam, alius Antiochiam maculavit: Acatius Constantinopolitanus cum consortibus suis: necnon et omnes haereses, quas ipsi eorumque discipuli, 129.1214D| sive schismatici, docuerunt, vel conscripserunt, quorum nomina minime retinentur, non solum repudiata, verum etiam ab omni catholica Romana Ecclesia eliminata, atque cum suis auctoribus, auctorumque sequacibus, sub anathematis insolubili vinculo confitetur praedictus papa Gelasius esse damnata. Gelasius praedictus papa ( in tomo de anathematis Vinculo ) multa rationabiliter ponit contra eos qui dicunt hominem anathematis vinculo innodatum jam solvi posse, quia insolubile et perpetuum est vinculum anathematis, ita inter caetera dicens: Qui in errore sunt, sententia erroris obstricti sunt: et 129.1215A| quan diu in eo manent, nullatenus absoluti sunt; sicut nec ipse error, in quo sunt, absolvetur. Error enim ipse nunquam veniam promeretur, sed qui eo veraciter caruerit, atque ab ejus participatione discedit. Quandiu ergo error in eis est, damnationem suam tenet, et nunquam absolvitur, quia error semper poenam meretur. Participes vero ejus, aut semper sunt ejus poenae participes, si in eodem perstare non desinant; aut si ab eodem recesserunt, quantum alieni ab errore facti sunt, et ab ejus participatione discreti, tantum et a poena ejus erunt consequenter alieni. Erranti enim haec eadem poena praefigitur, quandiu manet errans, eadem poena constringitur, quia errans non potest esse sine poena. Erranti poena errati enim haec eadem poena perpetua est, et nunquam solvenda, quandiu 129.1215B| errans esse perstiterit; quia si errans esse destiterit, poena, quae erranti est praefixa, perpetua non erranti, id est, alteri effecto, quam cui praefixa est, non solum potest esse perpetua, sed jam nec esse poena: non est enim ipse, cui praefixa est; erranti enim praefixa est, non, non erranti. Quae enim erranti praefixa est perpetua est, et perpetuo constringit errantem; non errantem, non potest jam tenere. Item inferius: Quod in Acatii sententia rationabiliter intuendum est; in qua si dictum est, Nunquam es resolvendus; non est tamen adjectum: Etiamsi resipueris, etiamsi ab hoc errore discesseris, etiamsi praevaricator esse destiteris. Quapropter in aperto est ita dictum: Nunquam solvendus; sed talis scilicet, qualis et ligatus est, non autem talis effectus, sicut ligatus qui sicut ligandus 129.1215C| non erat, sic absolutus esse docebatur: sicut carebat obligatione cum obligationis causa si causa caruisset, sic utique absolutus existeret, quatenus et ipse non necessitate dictae sententiae videretur quodammodo non posse jam solvi, non nam talis effectus, et obligatione carens fieret absolutus, et circa tales praefixa sententia nullo modo insolubilis redderetur. Sed quia nec ipse quaesivit, nec quaerens abjectus ipse in se insolubilem fecit esse scientiam, qui talis permanere delegit, qualis veraciter non possit absolvi, et voluit talis effici, circa qualem effectum non habet licentiam permanendi. Item inferius in eodem dicit: Inferior quippe sedes potiorem absolvere non potest. Sola ergo potior inferiorem convenienter absolvit. Item in commonitorio Fausti magistri legationis 129.1215D| officio fungentis ita dicit: Veniam sibi dari proponunt. Legatur (22, q. 2, c. Legatur), ex quo est religio Christiana, vel certe detur exemplum in Ecclesia Dei a quibuslibet pontificibus, ab ipsis apostolis, ab ipso denique Salvatore, veniam, nisi corrigentibus, non fuisse concessam: auditum autem ab isto zelo sub isto coelo nec legitur omnino, nec dicitur, quod eorum voce depromitur, Date nobis veniam, ita ut nos dum tamen nos in errore duremus. Item inferius: Mortuos suscitasse legimus Christum (Matth. IX; Marc. V; Joan. XI), in errore mortuos absolvisse non legimus. Et qui hoc certe faciendi solus habuit potestatem, beato Petro principaliter mandat apostolo: Quaecunque ligaveris super terram, ligata erunt et 129.1216A| in coelo: et quae solveris super terram, erunt soluta et in coelo (Matth. XVI). Super terram, inquit: nam in hac legatione defunctum nunquam dixit absolvi. Quod ergo nunquam factum est, vel mente concipere formidamus, scientes, in divino judicio non posse penitus excusari. Item inferius: Nullum fas est nobis cum hominibus alienae communionis inire certamen, divina Scriptura monente: Haereticum hominem post primam et secundam correptionem devita (Tit. III) sciens, quia hujusmodi delinquit homo, et proprio judicio condemnatur. Item, inferius: Remitti culpa de praeterito potest, correctione sine dubio subsequente: nam si deinceps fingitur sinitur mansura perversitas, non est benignitas remittentis, sed consentientis assensio annuntiatio. 129.1216B| Item, praedictus papa in epistola, quam destinavit Anastasio imperatori, dicit (dist. 95, c. 2): Duo sunt quippe, imperator Auguste, quibus principaliter hic mundus regitur: Auctoritas sacra pontificum, et regalis potestas; in quibus tanto gravius est pondus sacerdotum, quanto etiam pro ipsis regibus hominum in divino examine sunt reddituri rationem. Impeti possunt humanis praescriptionibus, quae divino sunt judicio constituta; vinci autem quorumlibet potestate nox possunt. Item scriptum legisti: « Meliora sunt amici vulnera, quam inimici oscula (Prov. XXVII). » LII.--S. ANASTASIUS II. ( Anno Christi 497.) Anastasius, natione Romanus, ex patre Petro, sedit annum unum, menses undecim, dies viginti 129.1216C| duos. Fuit autem temporibus Theodorici regis. Hic ordinavit episcopos sedecim, presbyteros duodecim. Obiit autem XIV Kalend. Decembris. Hic in epistola, quam Anastasio imperatori direxit, inter caetera probat, eos, quos Acacius baptizavit, vel ordinavit etiam post damnationem suam, nullam portionem laesionis attingere, dicens: Nam, secundum Ecclesiae catholicae consuetudinem (dist. 19, c. Secundum), serenitatis tuae pectus agnoscat, quod nullum de his, vel quos baptizavit Acacius, vel quos sacerdotes vel levitas secundum canones ordinavit, ulla ex nomine Acacii portio laesionis attingat, quo forsitan per iniquum tradita sacramenti gratia minus firma videatur. Nam et baptismum, quod procul sit ab Ecclesia, sive ab adultero, sive a fure sit datum, ad percipientem 129.1216D| munus pervenit illibatum: quia vox illa qua declaratur ac dicitur: Hic est qui baptizat in Spiritu sancto et igni (Matth. III), omnem maculam humanae pollutionis excludit. Item ad idem probandum subjungit: Nam et Judas, cum fuerit sacrilegus et fur, quidquid egit inter apostolos, pro dignitate commissa beneficia per indignum data nulla ex hoc detrimenta senserunt. Item ad idem inferius: Quidquid ad hominum provectum quilibet in Ecclesia minister pro officio suo videtur operari, hoc totum continet implendo contineri implente divinitatis effectu, ita et ille ita ille , per quem Christus loquitur, Paulus affirmat: « Ego plantavi, sed Dominus incrementum dedit (I Cor. III). » Et hic, cujus nomen dicimus esse reticendum, 129.1217A| male bona ministrando, sibi tantum nocuit. Nam inviolabile sacramentum, quod per illum datum est, aliis perfectionem suae virtutis obtinuit. Quod si est Quod cum ita sit aliquorum intantum se extendens curiosa suspicio, ut imaginentur prolata prolato a papa Felice judicio, postea inefficaciter in sacramentis, quae Acacius usurpavit, egisse ac perinde eos metuere, qui vel in consecrationibus, vel in baptismate mysteria tradita susceperunt, ne irrita divina beneficia videantur, meminerint in hac quoque parte similiter tractatum praevalere superiorem, quia non sine usurpato hoc nomine sacerdotum adjudicatus hoc egit, in quo virtutem suam obtinentibus mysteriis, in hoc quoque aliis rea sibi persona non nocuit. Nam et ad illum pertinuit, quod tuba Davidica canitur ita: 129.1217B| Verumtamen Deus conquassabit capita inimicorum (Psal. LXXXVII), etc. Nam semper superbia sibi, non aliis ruinam facit. Unde, cum sibi sacerdotis nomen usurpaverit condemnatus, in ipsius verticem superbiae tumor inflictus est; quia non populus, qui in mysteriis ministeriis donum ipsius sciebat sitiebat , exclusus est, sed anima sola, quae peccaverat, judicio justo proprie erit obnoxia: quod ubique numerosa Scripturarum testatur auctoritas instructio . A praedicti vero papae communione, sicut in gestis Romanorum pontificum legitur, multi ex clero Romanorum urbis se suspenderunt; ideo, quia sine consilio eorum Photino Thessalonicensi diacono communicavit, qui erat communionis Acacii: et quia occulte Acacium voluit revocare, sed divino 129.1217C| nutu percussus, ad effectum hoc perducere non potuit. LIII.--S. SYMMACHUS. ( Anno Christi 498.) Symmachus, natione Sardus, ex patre Fortunato, sedit annos quindecim, menses septem, dies viginti septem. Hic ordinavit episcopos centum et octodecim, presbyteros nonaginta, diaconos sedecim. Fuit autem temporibus Theodorici regis, et Anastasii Augusti. Hic et Laurentius uno die in contentione ordinati sunt: Symmachus in Lateranis, Laurentius in ecclesia B. Mariae. Et quia hujus dissensionis seditio apud ipsas partes terminari non potuerat, uterque Ravennam ad regium judicium missi sunt; sed Symmachus Theodorici regis judicio in sedem 129.1217D| reductus est et firmatus eo quod major et dignior pars cleri et plebis suae electioni consenserat: Laurentius autem a Symmacho postea misericordiae intuitu Nuceriae episcopus constituitur. Sed transacto anno a die ordinationis suae quarto, quidam zelo invidiae ducti, adulterii crimine et aliis multis apud regem eum diffamaverunt: ad quod confirmandum falsos testes subornaverunt, et Laurentium revocaverunt, et chrisma eum consecrare effecerunt. Et clerus et populus iterum divisus, alii Symmacho, alii adhaerebant Laurentio; et quasi ad praedictae dissensionis impetum comprimendum, quibusdam Romanis id efficientibus, Petrus Altinae urbis 129.1218A| episcopus a rege Romam, ut sedis apostolicae visitator, mittitur. Inter haec caedes et homicidia undique committebantur. Nam ex communicantibus Symmacho, quicunque clerici et laici, virgines etiam, publice aut occulte in manus persequentium incidebant, occidebantur, aut plagis aut verberibus affligebantur. Solus autem Faustus exconsul ex parte Symmachi et Ecclesiae repugnabat. Hac periculi necessitate Symmachus compulsus, regis consensu synodum congregavit ( synod. Rom. ), cui centum et quindecim episcopi interfuerunt. Qui rege consentiente, et ecclesiastica regula exigente, quia nihil de objectis Symmacho comprobari ab accusantibus eum potuit, ipsum immunem ab objectis et liberum esse unanimiter judicarunt, et Laurentium Nucerinum, 129.1218B| et Petrum Altinatem, velut eos, qui papa vivente sedem romanam invaserant, pariter condemnaverunt. Hic confessor Christi ad ipsum IV Kalend. Augusti migravit. Hic papa frequentes ambitus, atque Ecclesiae nuditatem, vel populi collisionem, quae molesta et iniqua incompetenter episcopatum desiderantium persaepe generavit aviditas, ut exstinguatur futuris praesumptio tam perniciosa temporibus, in synodo constituit, ut si quis presbyter (dist. 79, c. Si quis.), aut diaconus, aut clericus papae incolumi, et eo inconsulto, aut subscriptionem pro Romano pontificatu commodare, aut sacramentum praeripere tentaverit, aut aliquid certo suffragio polliceri, vel de hac causa privatis conventiculis factis deliberare 129.1218C| atque decernere, loci sui dignitate vel communione privetur. Si vero, quod absit, transitus papae inopinatus evenerit (dist. 79, c. Si transitus), ut de successoris sui electione non possit ante decernere, si quidem in unum se totius ecclesiastici ordinis electio inclinaverit, consecretur electus episcopus; si enim, ut fieri assolet, studia coeperint esse diversa eorum, de quibus certamen emerserit, vincat sententia plurimorum; sic tamen, ut sacerdotio careat, qui captus promissione, non recto judicio de electione decreverit. Item praedictus papa in epistola, quam Caesario episcopo scripsit, de multis ejusdem consultationi respondit, ita dicens: 1. Possessiones ergo (16, q, 1, c. Possesiones), quas unusquisque ecclesiae proprio 129.1218D| dedit aut reliquit arbitrio, alienare quibuslibet titulis atque distractionibus, vel quocunque argumento non patimur, nisi forsan aut clericis honorum meritis aut monasteriis, religionis intuitu, aut certe peregrinis, si necessitas largiri suaserit: sic tamen, ut haec ipsa non perpetue, sed temporaliter perfruantur. 2. Item, in eadem commonet, ut illi, qui rerum ecclesiasticarum promissione praemissa ad sacerdotium nituntur accedere, desideriorum talium priventur effectu. 3. Item, raptores viduarum vel virginum (36, q. 2, c. Raptores) ob immanitatem tanti facinoris detestatur illos vehementius persequendo, qui sacras virgines volentes vel invitas suo matrimonio sociare tentaverint, 129.1219A| quos a communione jubet suspendi. 4. Item, viduas (27, q. 1, c. Neque), quae in religioso proposito diurna observatione permanserint, transire ad nuptias prohibet. Similiter et virgines, quas annis plurimis in monasteriis egisse aetatem contigerit. 5. Item ne ullus per ambitum ad episcopatus honorem permittatur accedere (1, q. 1, c. Nullus), et potentes personas minime suffragatrices adhibeat, nec ad decretum sibi faciendum clericos vel cives subscribere, adhibito cujuslibet generis timore, compellat, vel praemiis quibuslibet hortetur (1, q. 6, c. Si quis). Decretum sine testatoris visitatoris praesentia nemo conficiat, cujus testimonium clerus et civium potest unanimitas declarare. Item, idem in alia synodo (Romana V) de oblationibus 129.1219B| fidelium, et de multis praecepta decretalia composuit, ita dicens: Omnibus summopere convenit observare, ut oblationes fidelium a nemine praesumantur, et absque consensu et voluntate episcopi, in cujus dignoscuntur esse parochia, possideri vel haberi tententur, quoniam multi memores sui pro remissione peccatorum suorum, et pro aeternae vitae mercatione, de facultate sua tam rerum mobilium quam immobilium quaedam per scripturas ecclesiis tradiderunt, et Deo creatori suo perpetualiter habenda dederunt. Quae et caetera a diversis minus Deum timentibus eatenus mortifera calliditate tenentur, ut aliorum oblatio illis pertineat ad ruinam, nec intueri corde possunt diem judicii, dum nimiae cupiditatis delectantur ardore: unde tale judicium super eos fiat, ut aut 129.1219C| manifeste haeretici, quia Ecclesiam Dei scindunt, et anathematizati, atque ab Ecclesia Dei extorres habeantur; aut per satisfactionem Ecclesiae ad poenitentiam, et demum, juxta regulas ecclesiasticas ad reconciliationem, et, si digni inventi fuerint, ad commutionem recipiantur, Item: Qui res Ecclesiae delegatas et Domino oblatas absque proprii episcopi jussu possidens, praesumpserit deinceps tenere quocunque in loco, et veritate comperta dissimulaverit, aut renuerit reformare, a liminibus ejusdem limiu. ecclesiae ab episcopo ejusd. loci prius arceatur. Debet esse tamen provisio, ut vindictam admonitio manifesta praecedat, et res usurpatas injuste qui abstulit, aut injuste ablatas retinet, aequitate patrocinante legibus restituat. Quod si neglexerit, et necessitas compulerit, demum praedonem 129.1219D| sacerdotalis districtio maturata percellat. Item, inferius: Valde iniquum et ingens sacrilegium est, ut quaecunque vel pro remedio peccatorum, vel salute aut requie animarum suarum unusquisque venerabili ecclesiae contulerit, aut certe reliquerit, ab his, quibus haec maxime servari convenit, id est, Christianis, et Deum timentibus hominibus, et super omnia a principibus, et primis regionum, in aliud transferri vel converti. Propterea, qui haec non praeviderit, et aliter quam scriptum est, praedia ecclesiis tradita petierit, vel acceperit, vel possederit, vel injuste defenderit, aut retinuerit, nisi se cito correxerit, quo iratus Deus animas perculit, anathemate feriatur, sitque accipienti, et danti, vel et possidenti anathema. 129.1220A| Item, inferius: Generaliter vero (16, q. 1, c. Generaliter), quicunque res ecclesiae confiscare, aut competere, aut pervadere periculosa aut sua infestatione praesumpserit, nisi se citissime per ecclesiae, de qua agitur, satisfactionem correxerit, perpetuo anathemate feriatur. Similiter et hi, qui res ecclesiae jussu vel largitione principum, vel quorumdam potentum, aut quadam invasione, aut tyrannica potestate retinuerint, et filiis vel haeredibus suis haereditarias reliquerint, nisi cito res Dei, a pontifice admoniti, agnita veritate reddiderint, perpetuo anathemate feriantur. Ferro enim abscindenda sunt vulnera, quae fomenta non sentiunt (16, q. 1, c. Ferro). Item, inferius: Omne quod irreprehensibile est., catholica defendit Ecclesia. Non licet ergo imperatori (dist. 10, c. Non 129.1220B| licet), vel cuiquam pietatem custodienti, aliquid contra mandata divina praesumere, nec quidquam, quod evangelicis propheticisque et apostolicis regulis obviat, agere. Injustum enim judicium (11, q. 3, c. Injustum), et diffinitio injusta regio metu vel jussu a judicibus ordinata, non valet, nec quidquam quod contra evangelicam, vel propheticam, aut apostolicam doctrinam constitutionemve eorum, sive sanctorum Patrum, actum fuerit, stabit; et quod ab infidelibus aut haereticis factum fuerit, omnino cassabitur. LIV.--S. HORMISDA. ( Anno Christi 514.) Hormisda, natione Campanus, ex patre Justo, sedit annos novem, dies quatuordecim. Fuit autem 129.1220C| temporibus regis Theodorici et Anastasii Augusti, a consulatu Senatoris, usque ad consulatum Symmachi et Boetii. Hic ordinavit episcopos quinquaginta quinque, presbyteros viginti et unum. Obiit autem catholicae fidei defensor VIII Idus Augusti. Hic consensu et consilio regis Theodorici, legatos suos direxit in Graeciam, dans illis mandatum ut Graecos, propter Petrum Alexandrinum et Achatium Constantinopolitanum, quibus participaverunt, anathematis vinculo obligatos sub satisfactione absolverent. Sed nihil egerunt, quia Anastasius Augustus libello rectae fidei consentire noluit, eo quod et ipse Eutychianus erat. Itaque Romanos legatos ad fidei suae errorem inclinare desiderans, muneribus oblatis eos corrumpere nitebatur. Illi autem, contemptis muneribus, 129.1220D| de haereticorum participatione Romanae sedi satisfactionem debere fieri insistebant. Unde imperator furore accensus, eosdem per posterulam ejectos, et periculosae navi impositos, remisit; praecipiens ut nullam civitatem ingrederentur, ne fidei epistolas saltem in transitu catholicis ostendere possent. Sed quia eas per omnes civitates expositas a complicibus suis postea comperit, commotus in ipsum Romanum pontificem fertur ei scripsisse, ita inter caetera dicens: Jubere nos volumus, non nobis juberi. Sed eodem tempore divinitus fulmine percussus interiit. Sumpsit autem post illum imperium Justinus orthodoxus; quo adjuvante, postmodum Graeci poenitentia de errore Acacii suscepta, ad sedis apostolica 129.1221A| communionem redierunt. Hic clerum constituit, et psalmis erudivit. Hic in epistola, quam universis Hispaniae episcopis destinavit (epist. 4), ut in episcopis ordinandis cura adhibenda sit perspicua, evidenter ostendit dicens: Irreprehensibiles esse convenit, quos praeesse necesse est corrigendis, nec quidquam illi deesse personae, penes quam est religiosae religionis summa et substantia disciplinae. Existimet unusquisque pretium Dominici gregis, ut sciat, quod meritum constituendi debeat esse pastoris. Item: Longa debet vitam suam probatione monstrare, cui gubernacula committuntur Ecclesiae. Item: Emendatiorem convenit esse populo, quem necesse est orare pro populo. Item prohibet ne beneficium per impositionem manus, quae Domini 129.1221B| esse divina esse creditur, pretio comparetur: quia ante oculos esse convenit, qua Simon Magus Spiritum sanctum volens redemptione mercari, apostoli fuerit detestatione percussus (Act. VIII). Item de illo, qui non vendit, sed vendenti consentit, ita subjungit: Quid prodest illi suo errore non pollui, qui consensum praestat erranti? Procul dubio contra mandata committit, et qui habet peccatum proprium, et qui sequitur alienum. Incassum resistit avidus animus cupiditati, si non resistit et timori. Item, in alia epistola, quam presbyteris et diaconibus et archimandritis Coelesyriae direxit, de clericis in adulterio deprehensis, ita dicit: Ecce manifestissime constat, quia secundum quod et tituli antiquorum Patrum a S. Joanne papa transmissi, et 129.1221C| trecentorum et octodecim episcoporum sententia, sed et canones Gallicani continere videntur, clerici in adulterio deprehensi, et aut ipsi confessi, aut ab aliis revicti, ad honorem redire non possunt, et si qui sunt, quibus suprascripta sanctorum Patrum severitas minime placet, sciant se eorum sententias reprehendere vel condemnare: cum hoc facere non sit in eis misericordia; sed est ista benignitas justitiae inimica, videlicet criminosos palpare, et vulnera eorum usque in diem judicii incurata servare. Si autem eos durissimam poenitentiam per plures annos agere videmus, ipsis et saluti eorum consulere, et canonum statuta debemus servare. Cum vero in aliquibus nec compunctio, nec humilitas, nec orandi nec plangendi instantia appareant, possumus agnoscere, si ad honorem 129.1221D| pristinum redierint, cum quanta negligentia et inimica animae securitate permaneant: credentes, quod sic eis non acta digne poenitentia dimisit Deus, quomodo sacerdotes indulsisse videntur. Vere dico, quia illi ipsi, quibuscum periculosa et falsa misericordia indulgere videmus, cum ante tribunal Christi pro tantis peccatis damnandi advenerint, contra nos ipsos causas dicturi sunt, dicentes, quod, dum aut asperitatem linguae eorum expavimus, aut falsa blandimenta et periculosas adulationes eorum libenter accipimus, nos eos, dum illis inutiliter indulgemus in peccatis permanere, aut ipsa peccata etiam augere permiserimus, non recordantes illud, quod in Veteri Testamento scriptum est: quia, uno peccante, contra 129.1222A| omnes ira Dei desaevit (Num. XVI, 22). De talibus B. Cyprianus martyr ita dicit: Qui peccantem verbis adulantibus palpat, peccandi fomitem subministrat, nec reprimit ille delicta, sed fovet. Item, idem papa inferius: Ego me in hoc periculo mittere omnino non audeo, quia nec talia sunt merita mea, ut aliorum peccata in me excipere praesumam, nec tantam eloquentiam habeo, ut ante tribunal Christi contra tantos ac tales sacerdotes, qui canones statuerunt, causas dicere possim. Item, idem subjungit: Si clerici, qui ad uxores proprias redeunt, ab officio suspenduntur, et bigami non ordinantur, sed, si ordinati fuerint, dejiciuntur: quomodo ille, qui adulterium commiserit, iterum ad honorem redire poterit? Non tamen misericordiam, quae dicit: « Nolo mortem peccatoris 129.1222B| (Ezech. XXXIII, 11), » et alia hujusmodi, se negare dicit; sed definitissime credere, quod qui usque ad finem vitae suae poenitentiam egerit, non solum indulgentiam accipiet, sed ad vitam aeternam perveniet. De illis autem clericis, qui ad uxores redeunt, dicit sanctus Faustus in epistola sua: Perdidit gratiam consecrati, qui adhuc vult officium exercere mariti. Item praedictus papa iterum inferius dicit: Valde metuo et contremisco illam damnationem, quam Heli sacerdos propter stultam indulgentiam accipere meruit; qui pro eo, quod filios suos leviter castigavit, et eos nec caedere nec excommunicare voluerat, et ipsi filii uno die occisi sunt, et triginta millia de populo interfecta sunt, et Arca testamenti in captivitatem ducta est, et ipse retro cadens, fractis cervicibus mortuus 129.1222C| est, et nomen ipsius de libro vitae deletum est. Et econtra Phinees zelo Dei commotus, duos adulteros pariter interfecit, et totum populum Dei, Dei iracundia liberavit. Nec hoc ideo dicit, ut similes supradictis corporis mortem mereri debeant, sed caveant ne post corporis mortem ad supplicia perveniant. LV.--S. JOANNES. ( Anno Christi 523.) Joannes, natione Tuscus, ex patre Constantino, sedit annos duos, menses octo, dies sedecim. Fuit autem temporibus Theodorici regis et Justini Augusti catholici. Ordinavit autem episcopos quindecim. Hic pro religione catholica, et pro Theodorici causa negotii Constantinopolim venit; ubi, Justino Augusto patrocinante, Arianorum ecclesias catholicas consecravit. 129.1222D| Hoc audiens Theodoricus, quoniam et ipse erat haereticus, furore accensus, omnem Italiam gladio et igne perdere aestuabat, propter Arianorum ecclesias, quarum in Italia multae erant; quas etiam catholicas usquequaque consecrari Joannes papa praeceperat; et duos viros exsules et catholicos, Symmachum et Boetium, ante reditum papae tenuit et interfecit. Ipsum autem pontificem reversum in custodia Ravennae detinuit, in qua duriter afflictus, tandem defunctus est XV Kalend. Januarii. Sed nonagesimo et octavo die post transitum praedicti papae, et ipse rex haereticus divinitatis fulmine percussus, ubito morte sua Italiam liberavit. Hic Zachariae episcopo epistolam destinavit, in 129.1223A| qua eum, de quibusdam consultus, instruxit, inter caetera dicens: De occultis cordis alieni temere judicare iniquum est, et eum cujus opera non videntur nisi bona, peccatum est ex suspicione reprehendere. Et addit in eadem, quae saepenumero dicta sunt, videlicet, quod oves pastorem accusare, nisi pro fide non debeant: et ipse episcopus, nec vocari aut judicari potest, priusquam quae ablata sint, sibi legibus restituantur; et ideo hic praetermittenda existimamus. LVI.--S. FELIX IV. ( Anno Christi 526.) Felix, natione Samnius, ex patre Castorio, sedit annos quatuor, menses duos, dies duodecim. Hic jussu Theodorici regis ordinatus est, et absque contentione. 129.1223B| Hic ordinavit episcopos undetriginta, presbyteros quinquaginta quinque, diaconos quatuor. Obiit autem Idibus Octobris, Athalarico regnante. Hic autem multis episcopis per diversas provincias constitutis rescripsit, respondens eisdem de ecclesiarum consecratione, et de missarum celebrationibus ita (de Cons. d. 1, c. Sicut non): Non alibi, quam in sacratis Domino locis absque magna necessitate fieri debere liquet omnibus, quibus nota sunt Novi et Veteris Testamenti praecepta, et ponit illa, et illis positis, dicit: Si Judaei hoc faciebant, multo magis nos debemus templa aedificare, et ornare, et sacrare, et non aliis in locis, quam Deo ab episcopis sacratis missas celebrare, nec sacrificia Domino offerre, nisi hoc summa necessitas exigat. Et satius est missam 129.1223C| non cantare, aut non audire, quam in his locis fieri, in quibus fieri non oportet. Solemnitates vero (de Cons. d. 1, c. Solemnitates) dedicationum ecclesiarum, et sacerdotum per singulos annos celebrandas esse asseruit; in eadem dicens, ipsum Dominum exempla dedisse, qui ad festum dedicationis templi venit (Joan. X); et quod octo dierum sint encaenia celebranda, libri Regum dedicatione templi peracta ostendunt (III Reg. VIII). De ecclesiarum vero consecratione ita praecepit: Quotiescunque dubitatur, et nec certa scriptura, nec certi testes existunt, a quibus consecratio sciatur, absque ulla dubitatione scitote eas esse sacrandas: nec talis trepidatio fiat de iteratione faciat deteriorationem ; quoniam non monstratur esse iteratum, quod nescitur factum. LVII.--BONIFACIUS II. ( Anno Christi 530.) 129.1223D| Bonifacius, natione Romanus, ex patre Dehabentino Sigibuldo , sedit annos duos, dies duos et viginti. Fuit autem temporibus Athalarici regis haeretici, et Justini Augusti. Hic facta dissensione in clero et senatu, in contentione ordinatur cum Dioscoro: sed Dioscorus non multo post defunctus est. Unde Bonifacius jam pacifice sedem adeptus, quasi damnans Dioscorum, noluit clerum, qui Dioscoro faverat, nisi de vinculo anathematis, poenitentiae satisfactione praemissa, in communionem suscipere. Qui postea congregata synodo decretum fecit, ut sibi successorem deberet eligere, et scripto et juramento 129.1224A| ipsum decretum muniri jussit. Quod quia contra canones statutum fuerat, a congregatione iterum in synodo episcoporum ratione cassatum est; et chirographum, quod inde factum fuerat, igne consumptum est. Hic Eulalio Alexandrinae Ecclesiae episcopo epistolam scripsit, in qua ei Carthaginiensem Ecclesiam ad Romanae Ecclesiae communionem reversam esse significat, quae a tempore Aurelii ab ipsa discesserat. Aurelius enim praefatae Ecclesiae olim episcopus cum collegis suis, instigante diabolo, superbire temporbus praedecessorum nostrorum, Bonifacii ac Coelestini, contra Romanam Ecclesiam coepit. Hic defunctus est XVI Kalend. Novembr. LVIII.--JOANNES II. ( Anno Christi 531.) 129.1224B| Joannes, natione Romanus, ex patre Projecto, sedit annos duos, menses quatuor, dies sex. Fuit autem Athalarici regis et Justiniani Augusti temporibus. Ordinavit autem episcopos viginti et unum, presbyteros quindecim. Obiit autem VI Kalend. Junii. Hic Valerio episcopo epistolam misit, in qua ostendit, et ratione et auctoritate multorum probavit, Filium minorem quidem esse Patre in assumpti hominis forma, aequalem vero Patri esse in deitatis naturae substantia: et hoc fecit ideo, quia quidam erant apud eum qui negabant Filium Patri esse aequalem. LIX.--S. AGAPETUS. ( Anno Christi 535.) Agapetus, natione Romanus, ex patre Gordiano 129.1224C| presbytero, sedit menses undecim, dies novemdecim. Hic ordinavit episcopos undecim, diaconos quatuor. Hic libellum anathematis in Dioscorum, cui Bonifacius invidiae stimulo ductus presbyteros et etiam episcopos subscribi compulerat, incendio dedit. Justinianus autem Theodato regi fuerat indignatus, eo quod ipse reginam Amalasintam Theodorici regis filiam sibi commendatam occiderat. Unde rex praedictus, timens indignationem Augusti, praedictam papam Constantinopolim ad imperatorem direxit: qui a Justiniano Augusto honorifice susceptus, post longam altercationem Anthimum ejusdem civitatis episcopum, in Christo duas naturas negantem, convicit, et a communione Christianorum suspendit: et isto in exsilium deportato, alium episcopum nomine 129.1224D| Mennam, virum catholicum, in ejus loco consecravit. Post vero aegritudine captus, ibidem idem Constantinopoli X Kalend. Maii est defunctus. Idem papa, antequam veniret in Graeciam, Anthimo epistolam misit, in qua ipsum ab errore suo ad veritatem catholicae fidei redire hortando prudenter commonuit. LX.--S. SILVERIUS. ( Anno Christi 536.) Silverius, natione Campanus, ex patre Ormisda Romae episcopo, sedit annum unum, menses quinque, dies quadraginta. Hic ordinavit episcopos octodecim, presbyteros quatuordecim. Hic sine deliberatione decreti a Theodato tyranno constitutus est 129.1225A| Qui corruptus pecunia, talem clero induxit timorem, ut qui ejus ordinationi non consensisset, sine dubio gladio puniretur. Itaque Silverio sub vi et metu jam ordinato, tandem subscripserunt in ejus confirmationem secundum morem presbyteri. Post menses autem duos, praedictus tyrannus nutu divino exstinguitur. Dolens autem eo in tempore Theodora Augusta Anthimum patriarcham a B. Agapeto fuisse depositum, et in ejus locum Mennam subrogatum, consilio cum Vigilio diacono inito, Silverium litteris obsecravit, ut vel ad se festinanter veniret, aut patriarcham Anthimum in locum revocaret pristinum. Qui dum lectis litteris, quamvis vitae finem per hujus causae occasionem timeret, tamen fiduciam habens in Domino, rescripsit Augustae nunquam se 129.1225B| revocaturum hominem haereticum in sua nequitia damnatum juste. Unde indignata Augusta Belisario patricio jussit ut Silverium occasione quacunque inventa deponeret, et Vigilium archidiaconum, qui Anthimum revocare promiserat, in ejus loco substitueret. Qui (hac tandem occasione inventa, ut Romanam urbem Gothis tradere vellet) eum ad se vocatum, et clero et populo ad primum et secundum velum retentis, stolam et albam fecit ei auferri, et veste monachica indui jussit. Et hoc negotio impietatis audito, hi, qui cum eo venerant, fugerunt: et Vigilius archidiaconus, quasi in sua fide eum suscipiens, in Pontum exsilio relegavit: ubi pane tribulationis et aqua angustiae sustentatus, tandem deficiens, in eodem loco XII Kalend. Julii confessor defunctus 129.1225C| est: ubi aegri multi sanantur. Hic epistolam rescripsit amatori episcopo, in qua et hoc postulanti, qualiter circa se actum fuerat, breviter enarravit, et officium suum non ideo dimisisse, sed congregatis episcopis, quos potuit, illos, qui ipsum deposuerant, se anathematis vinculo obligasse significat, et caeteros, qui deinceps ullum episcoporum ita deciperent, anathema maranatha fieri dixit. Item, Vigilio jam papae constituto epistolam in suam damnationem misit, ita inter caetera dicens (23, q. 4, c. Belisarius): Habeto ergo cum his, qui tibi consentiunt, poenae damnationis sententiam, sublatumque tibi nomen et munus ministerii sacerdotalis agnosce, Spiritus sancti judicio et apostolica a nobis auctoritate damnatus. Sic enim decet (25, q. 2, c. 129.1225D| Sic decet) fidem sanctorum Patrum in Ecclesia servari catholica, ut, quod habuit amittat, qui improbabili temeritate, quod non acceperat, assumpserit. LXI.--VIGILIUS. ( Anno Christi 540.) Vigilius, natione Romanus, ex patre Joanne, consule, sedit annos septemdecim, menses sex, dies viginti quinque. Hic ordinavit episcopos octoginta et unum, presbyteros quadraginta sex, diaconos sedecim. Eo autem tempore, quo Theodora Augusta Vigilium in sede apostolica, sicut ipsa jusserat, constitutum fuisse accepit; ei scripsit, rogans ut ipse ad se veniret, et, quod bona voluntate de Anthimo promiserat, adimpleret. Vigilius autem, quamvis prius insipienter 129.1226A| promiserat, respondit se nunquam ei consentire, ut hominem haereticum, et a sanctissimis Agapeto et Silverio damnatum revocaret. Eo tempore Romani dolentes quod Silverius consilio Vigilii depositus fuerat, videntes modo opportunitatem, duos interemisse eum apud Augustam accusaverunt. Quo audito, Augusta Romam Scribonem misit, qui Vigilium cepit, et in navi positum Constantinopolim duxit. Qui tamen ab imperatore, ut vicarius B. Petri, primo honorifice susceptus est, et biennio jam exacto Augustus et Augusta cautionem manus suae ei ostendentes, de Anthimo revocando, obsecrando et altercando institerunt. Vigilius autem constans ad omnia pati, nullatenus eorum petitioni acquievit, et tandem colaphizatus, quia non Justinianum et Theodoram 129.1226B| piissimos, sed Diocletianum et Lutheriam Eleutheriam se invenisse dixerat, respondit ad singula: Facite ut vultis; digna enim factis recipio. Et volens hujus aerumnae eventum quoquo modo vitare, in ecclesiam S. Euphemiae fugiens, altaris columnam amplexu astrinxit; sed ibi arreptus, extra ecclesiam ducitur, funeque collo ejus alligato, per civitatem usque ad vesperam circumquaque distrahitur, deinde in custodia reservatur; clerici vero, qui cum eo advenerant, dispersi in exsilia relegantur: sed postea Romano clero et senatu rogantibus, redditus et restitutus est Vigilius. Sed in ipso reditu, in Syracusa videlicet urbe, calculi dolore vitam finivit. Hic Eucherio Eutherio episcopo rescriptum direxit, in quo eum instruxit, quid de his tenere debeat, 129.1226C| qui ita abstinentiam simulant, ut esu carnium quemlibet pollui credant; ita post multa praemissa subjungens: Quapropter nec abstinentiam Deo placitam reprobamus, nec eos, qui exsecrantur Domini creaturam, in nostra societate recipimus. Item, de his qui in fine psalmorum subducta una conjunctiva syllaba dicunt: Gloria Patri, Filio et Spiritui sancto: et ita dicendo, perfectae Trinitatis vocabulum minuere conantur, subjungit dicens: Quod si in errore permanserint, socii nobis esse non possunt. De his qui ab Arianis rebaptizati sunt, qualiter sint recipiendi, dicit: Quorum reconciliatio, non per illam impositionem manus, quae per sancti Spiritus invocationem fit, operatur; sed per illam, qua poenitentiae fructus acquiritur, et communionis sanctae com. restitutio 129.1226D| perficitur. Item: De fabrica cujuslibet ecclesiae, si dirupta fuerit, instauranda (de Cons. d. 1, c. De fabrica); et si in eo consecrationis solemnitas debeat iterari, in quo sanctuaria non fuerint, nihil judicavimus officere, si super eam minime aqua exorcizata jactetur, quia consecrationem cujuslibet ecclesiae, in qua Spiritui sancto ara non ponitur, celebrationem celebritatem tantum scimus esse missarum: et ideo, si qua sanctorum basilica a fundamentis etiam fuerit innovata, sine aliqua dubitatione, cum in ea missarum solemnitas fuerit celebrata, totius sanctificatio consecrationis implebitur. Si vero sanctuaria, quae habebat, ablata sint, rursus eorum repositione, et missarum solemnitate, reverentiam sanctificationis accipiet. 129.1227A| Item: Ordinem quoque precum in celebratione missarum nullo nos tempore nulla festivitate habere diversum, sed semper eodem. tenore oblata Deo munera consecrare. Item: Si quis non baptizaverit in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, projiciatur extra ecclesiam. LXII.--PELAGIUS. ( Anno Christi 555.) Pelagius, natione Romanus, ex patre Joanne Vicario, sedit annos undecim, menses decem, dies novemdecim. Hic, dum non essent episcopi qui eum deberent ordinare, ordinatus est a Joanne Perusino, et a Bono Furentino, episcopis, et ab Andrea Ostiensi presbytero. Ab hujus autem communione multi ex utroque ordine religiosi viri se 129.1227B| subtraxerunt: imponentes ei quod in morte Vigilii tantis poenis afflicti se immiscuit. Unde Pelagius accepto libro Evangeliorum, et assumpta cruce, clero et populo in ecclesia B. Petri congregatis, juramento de praedicto crimine satisfecit, et omnium Romanorum assertione firmavit, ut nullus clericus pretio quolibet aut promissione ad sacros ordines proveheretur. Hic Virgilio Vigilio episcopo direxit epistolam, in qua eum pleniter docet, et prudenter instruit, qualiter respondere et convincere debeat haereticos illos qui garriunt Patrem et Filium unum Deum esse non posse. Hic ordinavit episcopos quadraginta novem, presbyteros viginti sex, diaconos novem. 129.1227C| Obiit autem VI Nonas Martias. LXIII.--JOANNES III. ( Anno Christi 559.) Joannes, natione Romanus, ex patre Anastasio, sedit annos duodecim, menses undecim, dies viginti sex. Hic amavit et restituit coemeteria sanctorum Martyrum, et constituit oblationes et luminaria ibidem per singulas Dominicas de Lateranis ministrari. Hujus temporibus Narses a Romanis apud Justinianum et Sophiam Augustam accusatus, Longobardos ad occupandam et possidendam Italiam vocavit: qui non multo tempore post Romae defunctus est. Hic universis Germaniae et Galliae episcopis epistolam decretalem transmisit, in qua, evidentissima ratione et firmissima multorum auctoritate, comprobat 129.1227D| chorepiscopos episcopos non esse, nec aliquid de privilegio pontificali debere agere; et ad hoc probandum introducit Linum et Cletum, quamvis adjutores Petri fuissent, nullam tamen potestatem pontificalem habuisse, sed exteriora tantum ministrasse Et quia sententiam et verba ipsa notavimus, cum de Clementis ordine et actione in principio hujus opusculi scripsimus ad caetera quae instant transire non incongruum esse existimamus. Hic ordinavit episcopos undesexaginta, presbyteros duodetriginta, diaconos duodecim. Obiit autem II Idus Julii. LXIV.--BENEDICTUS. ( Anno Christi 573.) 129.1228A| Benedictus, natione Romanus, ex patre Bonifacio, sedit annos quatuor, mensem unum, dies viginti octo. Scripsit autem iste David episcopo, et illos qui dicebant neminem in veritate posse probare Trinitatem unitatem fieri, cum neque tres unum, neque unum in tribus possit a quoquam approbari, jussit ut ad rectam fidem converti faceret, aut ab Ecclesia repelleret. Et multis modis probavit, et auctoritate multorum firmavit, unitatem substantiae esse in personarum trinitate, et personarum trinitatem esse in substantiae unitate. Hujus temporibus valida fame afflictus est populus Romanus. Hic ordinavit episcopos unum et viginti, presbyteros 129.1228B| quindecim, diaconos quatuor. Obiit autem II Kalend. Augusti LXV.--PELAGIUS II. ( Anno Christi 576.) Pelagius, natione Romanus, ex patre Vinigildo, sedit annos decem, menses duos, dies decem. Hic ordinatus est absque principis jussione, eo quod Longobardi obsiderent civitatem Romanam. Eo tempore tantae pluviae fuerunt, ut omnes dicerent, quod aquae diluvii superinundarent, et talis clades fuit, qualem a saeculis nullus fuisse meminit. Hic Orientalibus episcopis universis, quos Joannes Constantinopolitanus episcopus praesumptive ad synodum convocaverat, scribit (epist. 1) et mandat eis, si nolint cum praedicto Joanne damnari consentiendo 129.1228C| ei, a superba praesumptione recedant, et poenitentiam agere studeant, quia necesse est ea cassari quae contra ordinem et auctoritatem facta esse noscuntur. Scribebat enim se esse episcopum universalem, et ex hac sua praesumptione convocabat synodum generalem, cum generalem synodum convocandi auctoritas apostolicae sedi beati Petri privilegio singulari sit tradita. Item, eosdem dubitantes, quae dicenda esset certa provincia, informat et instruit, dicens: Scitote (6, q. 3, c. Scitote) certam provinciam esse, quae habet decem vel undecim civitates et unum regem, et totidem minores civitates potestates sub se, et unum episcopum, aliosque suffraganeos suffragatores decem vel undecim episcopos judices; ad quorum judicium omnes causae episcoporum 129.1228D| et reliquorum sacerdotum ac civitatum referantur, ut ab his omnibus juste consona voce discernantur. Item, Benigno archiepiscopo de episcoporum transmutatione consulenti transmisit epistolam (epist. 2), in qua eum, qualiter regulariter transmutari, vel non possint, plenissime instruit. Et haec jam supra notavimus. Item, in eadem praedictum archiepiscopum ad justitiam sectandam hortando dicit: Dona iniquorum non probat Altissimus, nec respicit in oblationibus iniquorum, nec in multitudine sacrificiorum eorum peccatis propitiabitur (Eccli. XXXIV, 129.1229A| 23). Item: Qui offert sacrificium de substantia pauperum, quasi in conspectu patris victimat filium (Ibid., 24). Item: Qui baptizatur a mortuo, et iterum tangit mortuum; quid proficit lavatio ejus? sic et homo qui jejunat in peccatis suis, iterum eadem faciens, quid proficit humiliando se? orationem ejus quis exaudiet? (Ibid., 30, 31.) In omni dato hilarem fac vultum tuum, et in exsultatione sanctifica decimas tuas (Eccli. XXXV, 11). Item universis episcopis, et specialiter Campaniae et Italiae episcopis scripsit (epist. 3), et ad monitionem episcoporum, quae saepenumero a praedecessoribus suis posita et superius annotata sunt, videlicet, de accusatoribus et caeteris pleniter posuit, et inter caetera de monachis dicit: Nullusque monachus (2, 129.1229B| q. 7, c. Nullus) talia usquequaque arripiat, nec saecularia aut ecclesiastica negotia perturbare praesumat, quid vox eorum in talibus est mortua. Item episcopis regionum Germaniae et Galliae instrui rogantibus praefationum ordinem quem Ecclesia Romana servaret, rescripsit (epist. 4), ita dicens: Sacrum ordinem Romanum (de Cons. dist. 1, c. Invenimus), sacraque constituta nostrorum antecessorum solerter relegentes, invenimus, has novem praefationes in sacro catalogo solummodo recipiendas, quas longa retro vetustas in Romana Ecclesia hactenus servavit: unam, in Albis Paschalibus, aliam de Ascensione Domini, tertiam de Pentecoste, quartam de Nativitate Domini, quintam de Apparitione Domini, sextam de Apostolis, septimam de sancta Trinitate, octavam de 129.1229C| Cruce, nonam de Jejunio Quadragesimae has tenendas vobis mandamus . Si quis his supradictis dempserit vel addiderit, anathema sit. Hic ordinavit episcopos duodequinquaginta, presbyteros viginti et octo, diaconos octo. Obiit autem VII Idus Februarii. LXVI.--S. GREGORIUS. ( Anno Christi 590.) Gregorius, natione Romanus, ex patre Gordiano, sedit annos tredecim, menses sex, dies decem. Hic fecit homilias quadraginta, et exposuit Job et Ezechielem: composuit dialogum et pastoralem curam. Scripsit etiam numerosa decretalia: quae quia plurima sunt, separatim, et suo in loco, Deo dante, et vita comite, breviter excipiemus. Nunc autem, quia praesentis negotii serie ad praedicti papae ordinem et 129.1229D| actionem adnotanda pervenimus, pauca saltem ponenda esse existimamus. Hic in synodo constituit (Syn. Rom., cap. 2), ne laici pueri ad secreta cubiculi Romani pontificis servitia exhibeant, sed clerici vel monachi: ut is qui est in loco regiminis habeat testes, et tales viri ejus in secreto conversationem videant, qui ex visione sedula exemplum profectus sumant. Constituit etiam (c. 4) ut feretrum, quo Romani pontificis corpus ad sepeliendum ducitur, nullo tegminis velamine veletur. Quod ideo fecit, quia corpora pontificum, cum humi mandanda deferebantur, dalmaticis tegebantur, et eas pro sanctitatis reverentia scindentes, partiebantur. Constituit 129.1230A| etiam (c. 5), et sub vinculo anathematis prohibuit, ne aliquid de ordinationibus, aut ex datione pallii, aut ex traditione chartarum accipiatur: sed si is, qui ordinatus est, post acceptas chartas seu pallium aliquid offerre voluerit, gratiae tantummodo causa id accipiendum esse non negat; quia ejus oblatio nullam culpae maculam ingerit, quae ex accipientis ambitu non procedit. Hic Augustino Anglorum episcopo de multis consulenti ad singula juxta barbariem gentis et novitatem eorum conversionis rescripsit, dicens: Oportuerat quidem, quandiu se agnoscunt affinitate propinquos. ad copulam matrimonii non accedere: sed in tam barbara gente magis placet respectus temperantiae, quam districtio censurae: concedendum est, ut post 129.1230B| quartam generationem jungantur. Ad hoc autem quod quaesivit, si mulier infirmitate detenta non valuerit viro debitum solvere, quid faciat jugalis? Respondit, bonum quidem esse, si sic permaneret, ut abstinentiae vacaret: sed quia hoc magnorum est; ille qui se non poterit continere, nubat magis, non tamen subsidii opem subtrahat ab illa, quam infirmitas praepedit, et non detestabilis culpa excludit. De Presbytero vero a populo accusato dicit: Si certi non fuerint testes qui crimini, illato approbent veritatem, jusjurandum erit in medio; et illum testem proferat de innocentiae suae puritate, cui nuda et aperta sunt omnia, sicque maneat in proprio gradu. Item praecepit ne eis quos pater vel mater juxta septa monasterii in infantiae annis sub regulari tradiderunt 129.1230C| disciplina, egredi liceat, postquam pubertatis anni inoleverint. Illos, qui absque interrogatione subdola ab adulteratis presbyteris baptizati sunt, prohibet rebaptizari. Leprosis autem Christianis corpus et sanguinem Domini concedit dari: cum sanis autem celebrare convivia interdicit. Item, valde fatuum esse judicat, si morbus aut mortalitas quibuslibet in locis irrepserit, illos, quos nondum tetigit, a loco civitatis periculum fugere, quia nemo aufugere Dei manus poterit. De his vero presbyteris qui multis vitiis irretiti, quorum vita in se ipsis sacerdotium maculat, praecepit ut eos apostolica auctoritate redarguendo admoneat, et ad munditiam ecclesiasticam perducat: et si obedierint, salvabunt animas suas, et ipse mercedem habebit: Verumtamen collocutionem 129.1230D| et mensam communem cum eis agere non recuses. Plerumque contingit, ut, quos correctio disciplinae tardos fecit, ad percipiendam veritatis normam, convivarum sedula pastio, et admonitio blanda ad viam perducat justitiae. Idipsum autem et in ipsis proceribus, qui tibi adjutorium praestant, observare debebis. Hic auxit in canone: Diesque nostros in pace dispone, etc. Hujus tempore ad Dominum conversi sunt Angli. Hic jussit ut supra corpus B. Petri missa celebraretur, et in ecclesia B. Pauli eadem fecit. Hic ordinavit episcopos sexaginta duos, presbyteros undequadraginta, diaconos octo. Migravit autem ad Christum IV Idus Martii, LXVII.--SABINIANUS. ( Anno Christi 604.) 129.1231A| Sabinianus, natione Tuscus, de civitate Blera, de patre Bono, sedit annum unum, menses quinque, dies octo. Hic addidit luminaria in ecclesia B. Petri. Hic ordinavit episcopos viginti sex. Obiit autem VIII Kalend. Martii. LXVIII.--BONIFACIUS III. ( Anno Christi 606.) Bonifacius, natione Romanus, ex patre Joanne, sedit menses octo, dies viginti duos. Hic obtinuit apud Phocatem principem ut Ecclesia Romana, sicut omnium Ecclesiarum caput est, ita etiam Constantinopolitanae, quae se omnium Ecclesiarum primam esse jactabat. Hic constituit ut nullus vivente 129.1231B| episcopo de ejus successore agat, sed tertio die depositionis ejus, adunato clero et populo, fiat electio. Hic ordinavit episcopos viginti duos. LXIX.--S. BONIFACIUS IV ( Anno Christi 607.) Bonifacius, natione Marsus, de civitate Valeria, ex patre Joanne medico, sedit annos sex, menses octo, dies duodecim. Hujus temporibus fames valida, et inundationes aquarum gravissimae fuerunt. Hic templum Pantheon quod vocabatur, a Phoca principe petiit, quod et consecravit in honorem S. Mariae virginis et omnium martyrum. Hic ordinavit episcopos triginta sex, diaconos octo. Defunctus est autem X Kalend. Junii. LXX.--S. DEUSDEDIT. ( Anno Christi 614.) 129.1231C| Deusdedit, natione Romanus, ex patre Stephano subdiacono, sedit annos tres, dies triginta. Hic clerum multum dilexit, et sacerdotes, et caeteros clericos ad pristina loca revocavit. Hujus temporibus mense Augusto fuit terraemotus magnus, quem secuta est clades, et gravis percussio scabierum, ita ut nullus mortuum suum posset agnoscere. Gordianus episcopus Hispaniensis Ecclesiae litteris ad praedictum papam directis, de viris et mulieribus qui nescientes pro magno populorum incursu paschali Sabbato filios a fonte baptismi susceperant, ipsum consuluit, si jam ad proprium suum usum redire debeant? Qui in ecclesia Isauriae et Hierosolymae, et in multis aliis ecclesiis talia olim evenisse dicit, et 129.1231D| antecessores suos, Julium, et Innocentium, et Coelestinum cum plurimorum episcoporum conventu talia prohibentes praescripsisse asserit, ut nullo modo jam se in conjugium reciperent mulieres et viri, qui per quamcunque rationem susciperent natos, sed separarent se, ne, suadente diabolo, tale vitium peccati inolescat per mundum, et universorum error accrescat. Addidit ad hoc, dicens: Scitis quia, quomodo sunt septem dona Spiritus sancti, ita sunt septem dona baptismatis, a primo pabulo salis sacrati, et ingressu sanctae Ecclesiae usque ad confirmationem sancti Spiritus per chrisma. Ab hoc ergo Spiritus primo Spiritus sancti dono usque ad 129.1232A| septimum nullus Christianus suam commatrem in conjugium recipere debet: et qui praesumpserit, anathematis vinculo religetur in perpetuum, nisi poenitentiam egerit digne. Mulieres vero, cum separatae fuerint hac pro illicitatione illicita re a propriis viris, totam praecipimus recipere dotem, quam in die nuptiali receperunt, et post expletum annum recipiant alium virum, si voluerint. Similiter et vir uxorem. LXXI.--BONIFACIUS V. ( Anno Christi 617.) Bonifacius, natione Campanus, de civitate Neapoli, sedit annos quinque, menses decem. Hic constituit ut testamentum secundum principis jussionem valeat. Constituit etiam ut nullus violenter de ecclesia auferatur: nec aliquis, nisi presbyter, sanctorum 129.1232B| martyrum reliquias de ecclesia levare praesumat. Fuit vir mitissimus, et amavit clerum. Hic ordinavit episcopos undetriginta, presbyteros viginti sex, diaconos quatuor. Qui defunctus est VIII Kalend. Novembr. LXXII.--HONORIUS. ( Anno Christi 626.) Honorius, natione Campanus, ex patre Petronio consule, sedit annos duodecim, menses undecim, dies octodecim. Hic clerum erudivit. Hic de ordinationibus episcoporum minime differendis ita dicit: Placuit, ut quisque metropolitanus, si ultra tres menses consecrationis suae, ad fidem suam exponendam, palliumque suscipiendum, ad apostolicam sedem non miserit, commissa sibi careat dignitate; sit licentia 129.1232C| metropolitanis aliis, post secundam et tertiam commonitionem, viduatis ecclesiis cum consilio Romani pontificis ordinando episcopum subvenire. Si vero consecrandi episcopi negligentia provenerit, ut ultra tres menses ecclesia viduata consistat, communione privetur, quousque aut loco cedat, aut consecrandum praebere non differat. Quod si ultra quinque menses per suam negligentiam retinuerit viduatam ecclesiam, neque ibi, neque alibi consecrationis donum percipiat, imo metropolitani sui judicio cedat. Item: Quicunque sane metropolitanorum per plateas vel in litaniis uti pallio praesumpserit, et non tantum in praecipuis festivitatibus, et apostolica sede indictis temporibus ad missarum solummodo solemnia, permissa, qua abutitur, careat dignitate: quoniam 129.1232D| jure privilegium meretur amittere, qui audacter usurpat illicita. Item: Episcopos vero qui percutere, detruncare, vel contra canonicam auctoritatem infamare, aut propriis rebus absque legali judicio exspoliari praesumpserit, sive eos a commissis ecclesiis insequendo expellere, communione privetur. Si vero bis vel ter conventus, ei in quem deliquisse dignoscitur, emendando non satisfecerit, anathematis vinculis innodetur. Item: Si quis domum Dei violaverit, et aliqua sine licentia illius, cui commissa dignoscuntur, inde abstulerit, vel ecclesiasticis personis injuriam fecerit, donec conventus et admonitus legitime satisfaciat, 129.1233A| sciat se a communione privatum. Si vero post secundam et tertiam conventionem coram episcopo satisfacere detrectaverit, sacrilegii periculo ab omnibus obnoxius teneatur. Quicunque sanctimonialem, sive quamcunque feminam, in matrimonium vel concubinatum rapuerit, donec eam coram episcopo civitatis parentibus vel civibus restituat, cum omnibus fautoribus suis excommunicatum se esse cognoscat: si vero post secundam et tertiam conventionem, quam rapuit sub satisfactione congrua non reddiderit, tanquam anathematizatus, ab omni Christianorum consortio repellatur. Raptas enim, nec immerito, dicimus, quae sine consensu parentum, vel civitatis episcopi, aut ipsae ultro diffugiunt, aut nolentes ab aliis abducuntur. Si quis homicidium membrorum truncatione, domorum 129.1233B| incendia fecerit, aut fieri jusserit, aut facienti consenserit; quousque de his legaliter, vel amicabiliter coram episcopo civitatis aliisque civibus non emendaverit, ab ecclesia privatum se esse cognoscat. Si ergo post secundam et tertiam conventionem cuncta, in quibus arguitur, non emendaverit, tanquam ethnicus et publicanus ab omni Christianorum collegio separetur. Porro de his qui depraedationes fecerint, aut facere jusserint, vel facienti consenserint, instituimus, ut, si ab episcopo civitatis admoniti minime resipuerint, quadraginta dies pane et aqua contenti, reliquis cibis a potibus sint omnino privati. Quod si hanc excommunicationem suspicati fuerint violasse, satisfaciant episcopo, quod illam non violaverint: sicque demum, si convicti fuerint hanc violasse, non solum, quod 129.1233C| unicuique arguuntur fecisse emendent; sed etiam bis aut ter commoniti, si se non correxerint, ab omni communione privati sint. Si vero post secundam et tertiam commonitionem cuncta, in quibus arguuntur, perfecte non emendaverint, anathematis sententia se noverint obligatos. Item: Hi sane, qui ante audientiam communicare tentaverint, donec per poenitentiam reatum suum defleant, ad communionem nullo modo reducantur, excepto mortis urgente periculo. Qui vero excommunicato scienter communicaverit, et amodo saltem in domo simul oraverit, atque latebras defensionis, ne cominus ad satisfactionem perducatur, praebuerit, donec ab excommunicatore poenitentiam suscipiat, corporis et sanguinis Domini communione se privatum 129.1233D| esse cognoscat. Quicunque ergo intra anni spatium humiliter sive publice causam suam coram suis excommunicatoribus non peregerint, ipsi sibi audientiae aditum clausisse videantur. Quod si obstinato animo sine communione defuncti fuerint, nos illorum causam juxta B. Leonis praedecessoris nostri sententiam divino judicio reservantes, quibus vivis non communicavimus, mortuis communicare non possumus. Item: Curae sit omnibus episcopis excommunicatorum nomina omnino tam vicinis episcopis quam suis parochianis pariter indicare, eaque in celebri loco posita pro foribus ecclesiae cunctis convenientibus inculcare, quatenus in utraque diligentia et excommunicatis ubique ecclesiasticis aditus excludatur, et excusationis 129.1234A| causa omnibus auferatur. Si quis sane venerabilium episcoporum vel sacerdotum in hac re districtissime non vigilaverit, et in aliquo cohibuerit, quo minus ecclesiasticae severitatis invectio circa personas delinquentium conservetur, donec coram provinciali synodo satisfiat, a communione sciat se esse suspensum. Si vero post tertiam conventionem in sua negligentia manserit, canonico judicio subjacebit. Illos autem, qui pro diversis suis excessibus se conveniendos legaliter timent, aliumque ad senioratum confugiunt, et ibi pejora prioribus operantur; jubet ut a nemine suscipiantur, donec sub prioris domini districtione satisfaciant cunctis quibus deliquerant. Si vero prius suscepti fuerint, cum suo susceptore communione priventur. De illis autem qui prolationem sententiae subterfugere 129.1234B| cupientes, a matricularibus ecclesiae vel baptismalibus se subducunt, statuit, ut hi qui intra regionem positi, a publicis ecclesiarum se conventibus ultra tres dies Dominicos voluntarie prolationem sententiae subterfugiendo abstinent, donec sub satisfactione se emendandos astruant, communione priventur. Item: Administratores plane saecularium dignitatum, quos ad ecclesiarum tuitionem, pupillorum et viduarum protectionem, rapaciumque refrenationem constitutos esse cognovimus, quoties ab episcopis et ecclesiasticis viris conventi fuerint, eorum querimonias fideliter audiant, et secundum quod necessitas expetierit, absque negligentia examinent, et diligenti studio emendent. Quod si Dei timorem prae oculis non 129.1234C| habentes negligere post secundam et tertiam commonitionem inventi fuerint, omni se noverint communione usque ad condignam satisfactionem privatos. Item: Qui presbyterum ordinare necessarium ducit, deputet eum ecclesiae, in qua Domino serviens jugiter perseveret. Hic ordinavit episcopos septuaginta et unum, presbyteros tredecim, diaconos undecim. Obiit IV Idus Octobr. LXXIII.--SEVERINUS. ( Anno Christi 638.) Severinus, natione Romanus, ex patre Abieno, sedit menses duos, dies quatuor. Hic ordinavit episcopos quatuor. Obiit autem IV Idus Octobris. LXXIV.--JOANNES IV. ( Anno Christi 639.) 129.1234D| Joannes, natione Dalmaticus, ex patre Venantio scholastico, sedit annum unum, menses novem, dies octodecim. Hic per Dalmatiam et Istriam multum pecuniae misit ad redemptionem captivorum. Hic ordinavit episcopos quatuor. Defunctus est autem IV Idus Octobris. LXXV.--THEODORUS. ( Anno Christi 642.) Theodorus, natione Graecus, ex patre Theodoro episcopo, de civitate Hierusalem, sedit annos sex, menses quinque, dies quatuordecim. Hic ordinavit episcopos quinquaginta sex, presbyteros viginti et 129.1235A| unum, diaconos quatuor. Qui defunctus est pridie dus Maii. LXXVI.--S. MARTINUS. ( Anno Christi 649.) Martinus, de civitate Tudertina provinciae Tusciae, sedit annos sex, mensem unum, dies viginti sex. Hic centum et quinque episcopos in urbe Roma congregavit, cum quibus condemnavit Theodorum quemdam episcopum Pharanitarum, et Cyrum Alexandrinum, et Sergium Constantinopolitanum, et ejus successores Pyrrhum et Paulum, qui novitates contra immaculatam fidem praesumpserunt innectere. Et daemum praedictus papa, quia haeretiticis consentire noluit, ductus est in exsilium, ubi et vitam in Christo finivit IV Idus Novembris. Ordinavit 129.1235B| autem episcopos triginta quatuor, presbyteros undecim, diaconos quinque. LXXVII.--S. EUGENIUS. ( Anno Christi 652.) Eugenius, natione Romanus, ex patre Rufiniano, sedit annos duos, menses novem, dies viginti tres. Hic ordinavit episcopos viginti et unum; defunctus est autem IV Nonas Junii. LXXVIII.--S. VITALIANUS ( Anno Christi 655.) Vitalianus, natione Signiensis, Campaniae provinciae, de patre Anastasio, sedit annos quatuordecim, menses sex. Hic regulam ecclesiasticam atque vigorem, ut mos erat, omnino conservavit. Hic ordinavit episcopos nonaginta septem, presbyteros viginti 129.1235C| duos, diaconum unum. Hujus temporibus Constantinus Augustus Romam venit, ibique omnia, quae ad civitatis ornatum suspensa erant, deponi fecit, et ecclesiam S. Mariae ad Martyres, quae de tegulis aereis erat tecta, discooperuit, et in regiam urbem ipsas tegulas cum aliis diversis, quae deponi fecerat, emisit. Scripsit autem epistolam Paulo Cretensi archiepiscopo, in qua eum arguit, quia Joannem episcopum Lampeon urbis in custodiam duci fecit. Insuper contra canonum jussa, contra legum instituta, existens in custodia, cogebatur ut daret fidejussores. Unde omnia, quae ipse archiepiscopus de jam praedicto episcopo in synodo egit, inania esse decrevit, et ecclesiam suam ei judicio synodi, datis litteris, reddi praecepit. Defunctus est 129.1235D| autem VIII Idus Februarii. LXXIX.--ADEODATUS. ( Anno Christi 669.) Adeodatus, natione Romanus, ex monachis, de patre Joviniano, sedit annos quatuor, menses duos, dies quinque. Hic ordinavit episcopos septem, presbyteros quatuordecim, diaconos duos. Qui defunctus est VIII Idus Junii. Post ejus vero transitum, et pluviae et tonitrua tanta fuerunt, quanta prius fuisse nemo eo in tempore vivens audierat. Unde homines et pecudes ex nimio ictu fulguris interierunt. LXXX.--DONUS. ( Anno Christi 676.) Donus, natione Romanus, ex patre Mauritio, sedit 129.1236A| annum unum, menses quinque, dies decem. Hic ordinavit episcopos sex, diaconos quinque. Post electionem hujus, Augusto mense apparuit stella praefulgida valde in Oriente. Oriebatur autem assidue in galli cantu apparens usque mane, sed emenso trium mensium spatio, suae pulchritudinis radios nunquam parens abscondit, quam in eadem plaga Orientis innumerae multitudinis hominum mors secuta est. Hujus tempore Ecclesia Ravennae, quae prius acephalicum caput contra Romanam Ecclesiam erexerat, denuo fracta cervice superbiae, apostolicae sedi humiliata subjacuit. Obiit autem iste III Idus Aprilis. LXXXI.--S. AGATHO. ( Anno Christi 678.) 129.1236B| Agatho, natione Siculus, sedit annos duos, menses quinque, dies quatuor. Hic ordinavit episcopos octodecim, presbyteros decem, diaconos quatuor. Legati Constantinopolim directi e latere hujus papae, Macarium Antiochenum patriarcham in synodo deposuerunt, quia duas naturas et voluntates in Christo esse negavit. Praedictus papa hoc obtinuit apud imperatores, Constantinum videlicet, et Heraclium, et Tiberium, ut juxta postulationem suam remitteretur quantitas illa, quae solita erat dari pro ordinatione Romani pontificis facienda: sic tamen, ut, si contigerit post ejus transitum vel electionem ordinationem fieri, non debeat ordinari qui electus fuerit, nisi prius decretum generale deferatur in regiam urbem secundum antiquam consuetudinem, 129.1236C| et cum eorum, id est imperatorum, scientia et jussione ordinatio debeat provenire. Hic defunctus est IV Idus Januarii. LXXXII.--S. LEO II. ( Anno Christi 683.) Leo, natione Siculus, ex patre Paulo, sedit menses decem, dies septemdecim. Hic fuit eloquentissimus, Graeca et Latina lingua eruditus. Hic fecit constitutum, ut, qui ordinatus fuerit archiepiscopus, nulla consuetudine pro usu pallii, aut diversis officiis ecclesiae, persolvere debeat. Hic ordinavit episcopos unum et viginti, presbyteros quatuordecim, diaconos tres. Defunctus est autem IV Kalend. Julii. LXXXIII.--BENEDICTUS II. ( Anno Christi 684.) 129.1236D| Benedictus, natione Romanus, ex patre Joanne, sedit menses decem, dies duodecim. Hic suscepit praeceptum Constantini Augusti datum clero et populo, et exercitui Romano, per quod concessam est, ut, cum quis fuerit electus ad regendam Romanam sedem, continuo absque tarditate consecretur pontifex. Obiit vero VIII Maii. LXXXIV.--JOANNES V. ( Anno Christi 685.) Joannes, natione Syrus, ex provincia Antiochia, de patre Cyriaco, sedit annum unum, dies novem. Fuit autem vir valde strenuus, atque scientia praditus, et omnino moderatus. Hic consecratus est a tribus episcopis, Ostiense, Portuense et Veliternense, 129.1237A| sicut et praecessor ejus Leo fuerat. Defunctus est vero IV Nonas Augusti. LXXXV.--CONON. ( Anno Christi 686.) Conon, oriundus patre Traceseo, educatus apud Siciliam, sedit menses undecim. In hujus electione non minima est contentio habita, eo quod clerus archidiaconum, exercitus autem Theodorum presbyterum nitebatur eligere. Sed hac contentione aliquandiu habita, tandem clerus et populus unanimiter hunc denominantes elegerunt. Post aliquot vero dies exercitus videns cleri et populi concordiam, et ipse in praedicti electionis decreto subscripsit. Hic ordinavit episcopos sedecim. Defunctus est autem X Kalend. Octobris. LXXXVI.--SERGIUS. ( Anno Christi 687.) 129.1237B| Sergius, natione Syrus, Antiochiae regionis, ortus ex patre Tiberio, sedit annos tredecim, menses septem, dies viginti tres. Ante hujus electionem populus Romanus, ut fieri assolet, divisus est: nam pars una Theodorum archipresbyterum, alia vero elegit Paschalem archidiaconum. Cum autem isti duo electi contenderent, nec alter eorum alteri cedere vellet, maxima pars cleri, necnon primates judicum, et exercitus Romanae militiae diu pertractantes, qualiter duorum altercantium contentio sopiretur, consilio inito, demum praenominatum Sergium unanimiter elegerunt, et altercantium tumultuatione repressa, in sede eum concorditer statuerunt. 129.1237C| Hic in sacrario B. Petri apostoli capsam argenteam in angulo obscuro jacentem, et ex nigredine nimiae annositatis, nec si esset argentea jam apparentem, Deo ei revelante, reperit. Itaque oratione facta, sigillo fracto, et capsa aperta, invenit in ea crucem diversis ac pretiosis lapidibus perornatam. In qua etiam aperta invenit mirae magnitudinis et ineffabilem portionem salutaris ligni vivificae Crucis repositam: quae ex die illo pro salute humani generis ab omni populo Christiano die Exaltationis S. Crucis in ecclesia Salvatoris adoratur. Hic statuit, ut in fractione corporis et sanguinis Domini a clero et populo Agnus Dei cantetur. Hic ordinavit episcopos viginti septem, presbyteros duodeviginti, 129.1237D| diaconos quatuor. Defunctus est autem Idibus Septembris. LXXXVII.--JOANNES VI. ( Anno Christi 701.) Joannes, natione Graecus, sedit annos tres, menses duos, dies duodecim. Hic captivos, quos in Campania Gisolphus dux gentis Longobardorum ceperat, donariis suis redemit. Hic ordinavit episcopos quindecim, presbyteros novem, diaconos duos. LXXXVIII.--JOANNES VII. ( Anno Christi 705.) Joannes, natione Graecus, de patre Platone, sedit annos duos, menses sex, dies septemdecim. Hic ordinavit episcopos undeviginti. Sepultus est autem XV Kalend. Novembr. LXXXIX.--SISINNIUS. ( Anno Christi 708.) 129.1238A| Sisinnius, natione Syrus, ex patre Joanne, sedit dies viginti. Hic ordinavit episcopum unum. Defunctus est autem repentina morte. XC.--CONSTANTINUS. ( Anno Christi 708.) Constantinus, natione Syrus, ex patre Joanne, sedit annos septem, dies quindecim. Hic ordinavit Felicem archiepiscopum Ravennatem, qui juxta antecessorum suorum consuetudinem scribere noluit, fastu arrogantiae tentus. Qui postea elatione superbiae suae a Justiniano Augusto capi jubetur, oculis privatur, et in exsilium in Ponticam mittitur. Sed, mortuo imperatore, ad sedem propriam revertitur, 129.1238B| et sic humiliatus, ab apostolica sede veniam petiit, et absolutionem promeruit. Praedicti papae temporibus venit Romam Benedictus Mediolanensis archiepiscopus, et certavit pro ecclesia Ticinensi; sed convictus est, eo quod a praefatis temporibus Ticinensis ecclesiae antistitis consecratio ad sedis apostolicae Pontificem pertinebat. Ordinavit autem episcopos sexaginta quatuor, presbyteros decem, diaconos duos. Obiit autem VI Idus Aprilis. XCI.--S. GREGORIUS II. ( Anno Christi 714.) Gregorius, natione Romanus, ex patre Marcello, sedit annos sedecim, menses novem, dies undecim. Hic in Germania per Bonifacium episcopum verbum salutis praedicavit, et gentem illam sedentem in 129.1238C| tenebris doctrina lucis convertit ad Christum. Hujus temporibus Saraceni Franciam occupare conati sunt; sed judicio Dei una die trecenta et sexaginta quinque millia a Francis ceciderunt, ut epistola a Francorum duce pontifici missa continebat. Hic constituit, ut Quadragesimali tempore, quinta videlicet feria jejunium, atque missarum celebratio fieret, quod prius non fiebat. Hujus temporibus Leo imperator ad pejora progressus, compulit omnes Constantinopoli habitantes, ut sanctorum imagines deponerent, et igni consumerent. Cujus errori, quia Germanus non consensit patriarcha, a sede est pulsus, et in ejus loco Anastasius presbyter est ordinatus. Hic in synodo communi omnium praesidentium judicio confirmando dixit (C. Romanum, 129.1238D| tom. III Concil. cap. 1-12): Si quis presbyteram, aut diaconissam, aut monacham, aut nurum, aut consobrinam, aut de propria cognatione, aut quam cognatus habuit, duxerit uxorem, anathema sit. Item: Si quis viduam furatus fuerit in uxorem et virginem, nisi eam desponsaverit, anathema sit. Item: Si quis ariolos, aruspices, vel incantatores observaverit, aut phylacteriis usus fuerit, anathema sit. Hic ordinavit episcopos centum quinquaginta, presbyteros viginti quinque, diaconos quatuor. Qui defunctus est III Idus Februar. XCII.--S. GREGORIUS III. ( Anno Christi 731.) Gregorius, natione Syrus, ex patre Joanne, sedi 129.1239A| annos decem, menses octo, dies viginti. Hic fuit vir valde mitis, et in divinis litteris bene instructus, et Graeca Latinaque lingua pleniter eruditus. Hic in synodo residens, omnes illos anathematis vinculo innodavit, qui antiquae ecclesiasticae consuetudini adversantes, sanctorum imagines venerari contemnerent. Hic ordinavit episcopos octoginta, presbyteros viginti quatuor, diaconos tres. XCIII.--S. ZACHARIAS. ( Anno Christi 742.) Zacharias, natione Graecus, ex patre Polychronio, sedit annos decem, menses tres, dies quatuordecim. Hujus temporibus Karlomannus, filius Karlomanni Caroli Martelli Francorum regis, praesentis vitae gloriam et potestatem relinquens, clericatus jugum 129.1239B| Romae ab ipso papa suscepit. Deinde ad montem Cassinum pervenit, ibique facta juxta morem professione, professionis habitum devote suscepit. Ejusdem papae temporibus Ratechisus rex Longobardorum regalem dignitatem relinquens, a praedicto papa detonsus, monachico habitu cum uxore et filiis induitur. Hic ordinavit episcopos triginta quinque, presbyteros viginti tres, diaconos sex. Hic in synodo constituit ut episcopi cum mulieribus omnino non habitent, et presbyteri vel diaconi subintroductas mulieres nullo modo secum audeant habere, nisi matrem, et illas quae suspiciones effugiunt; alioquin gradus sui priventur honore. Item statuit ut episcopi, presbyteri, diaconi saecularibus indumentis minime utantur, nisi, ut condecet, tunica 129.1239C| sacerdotali: sed neque dum ambulaverint in civitate, aut in via, aut in plateis, sine indumento praesumant ambulare, nisi in itinere longo ambulaverint: quia sacerdos incedens sine operimento sibi congruo, sacerdotium suum deturpat. Quod si praesumpserit, communione privetur, donec, quae statuta sunt, adimplere maturet. Item, ut presbyteri et diaconi non utantur monacha, vel etiam spirituali commatre. Nam qui hujusmodi opus perpetraverit, sciat se anathematis vinculo obligatum, et Dei judicio condemnatum, atque a sacro corpore et sanguine Domini nostri Jesu Christi alienum, statuente apostolica censura. Et quicunque sacerdotum talibus communicare praesumpserit, eorum consortio condemnatus, sacerdotii sui 129.1239D| honore privetur. Si autem hi, qui convicti sunt, admoniti declinaverint, et ab adulterio fuerint divisi, poenitentiae submittantur, ut sacerdos loci providerit. Item de presbyteris, diaconis, seu clericis, qui inter se causam habuerint, nullo modo praesumat publicis auctoritatibus interpellationem facere, nisi suo episcopo: et si forsan episcopus causam habuerit, ad vicinum episcopum confugium faciant, juxta canonum statuta. Et si minime convenerit, ut decidatur inter eos contentio, ad apostolicam veniant sedem. Si quis vero praeter statuta praesumpserit agere, gradus sui honore privetur, et ab ecclesia pellatur, usque dum causa susceperit finem. Item, ut episcopus, aut presbyter, dum ingressus fuerit 129.1240A| ad missarum solemnia celebranda, nullo modo audeat data oratione recedere, ut ab alio episcopo aut presbytero missarum solemnia suppleantur, sed qui initium posuit, suppleat usque in finem. Si quis aliter agere praesumpserit, a Dominico corpore et sanguine sit suspensus. Praedictus papa universis episcopis, cunctis etiam ducibus, comitibus, omnibusque Deum timentibus per Gallias et Francorum provincias constitutis epistolam destinavit, in qua omnes commonuit, ut falsos et schismaticos, homicidas et fornicarios sacerdotes ab ipsis expellerent. XCIV.--STEPHANUS III. ( Anno Christi 752.) Stephanus, natione Romanus, ex patre Constantino, sedit annos quinque, dies viginti tres. Post 129.1240B| obitum Zachariae papae Stephanus quidam presbyter a cuncto populo electus est, et in patriarchium inthronizatus. Qui post biduum subito alienatus obmutuit, et die sequenti defunctus est. Post haec vero omnes unanimiter hunc eligentes, in patriarchium juxta morem introduxerunt: erat enim amator ecclesiarum, traditionem ecclesiasticam firma stabilitate conservans. Hujus temporibus Aistulphus Longobardorum rex, occupatis bonis Ecclesiae, multa Romanis intulit mala, sed plurima minatus est. Unde praedictus papa coactus Pippinum regem Franciae postulatum auxilium adiit, contra quem venit Karlomannus frater regis, quamvis monachus; malignis tamen Aistulphi suasionibus deceptus, ut ejus petitionem in irritum duceret. Sed, Deo id 129.1240C| agente, propositi inefficax exstitit, et ibi idem in Francia in monasterio a fratre statutus, vitam finivit: pontifex vero apud regem voluntatem suae petitionis obtinuit. Hic ordinavit episcopos quindecim, presbyteros duos, diaconos duos. Defunctus est autem VI Kalend. Maii. Praedictus pontifex in quadam epistola de infirmitatis suae liberatione ita inter caetera dicit: Cum jam medici desperarent, fui sicut in oratione in ecclesia B. martyris Dionisii subtus campanas, et vidi ante altare domnum Petrum et domnum Paulum, et nota mente illos recognovi, et tertium B. Dionysium ad dexteram B. Petri subtilem et longiorem. Dixitque domnus Petrus: Hic frater noster postulat sanitatem. Et dixit B. Paulus: Modo sanabitur. 129.1240D| Et appropinquans misit manum suam ad pectus domni Dionysii amicabiliter, respexitque ad domnum Petrum. Et dixit domnus Petrus ad Dionysium hilariter: Tua gratia est sanitas ejus. Et Dionysius veniens ad me ait: Pax tecum, frater, non morieris, donec ad sedem tuam prospere revertaris. Surge, et hoc altare in honore Dei, et veneratione apostolorum Petri et Pauli dedica: moxque sanus factus, implevi quae jussa sunt. XCV.--S. PAULUS. ( Anno Christi 757.) Paulus, natione Romanus, ex patre Constantino, sedit annos decem, mensem unum. In hujus autem electione populus Romanus divisus est. Nam alii 129.1241A| Theophylactum archidiaconum, alii hunc volebant habere pontificem: sed pars illa, quae major ac validior fuit, tandem hunc elegit; et ita caeteris dispersis, iste sedem obtinuit. Hic consecravit episcopos viginti, presbyteros duodecim, diaconos duos. XCVI.--STEPHANUS IV. ( Anno Christi 768.) Stephanus, natione Siculus, ex patre Olivio, sedit annos tres, menses quinque, dies viginti septem. Dum Paulus papa ex hac vita migrasset, continuo Constantinus quidam laicus a germanis fratribus, et illis quos fratres quoquo modo attrahere potuerunt, latrocinio in patriarchium est introductus; ibique repente una die fit clericus, alia vero die subdiaconus et diaconus, a Georgio Praenestino 129.1241B| episcopo consecratus est: et proximo Dominico die cum multitudine armatorum ad ecclesiam B. Petri properans, a praedicto Georgio et aliis duobus episcopis, Albanense videlicet et Portuense, in pontificem ordinatus est, et unius anni et mensis spatio Romanam Ecclesiam hac invasione detinuit: et infra hoc spatium episcopos octo, presbyteros totidem, et diaconos quatuor ordinavit. Sed praedictus Praenestinus episcopus non multo post divina ultione correptus est: nam dextera manus ejus aruit, et contracta est, adeo ut ad os eam erigere non posset; et taliter languens vitam finivit. Constantinus vero decurso anni et mensis spatio, a Romanis et Longobardis repente supervenientibus, interfecto uno ex fratribus suis, capitur. Deinde 129.1241C| praedicto papae Stephano jam electo praesentatur, ibique assistentium judicio deponitur. Postmodum praedictus electus in pontificem ordinatur. Inter haec Theodorus episcopus, Constantini vicedominus, a turba raptus, oculis privatur, lingua truncatur, et Passivus ejusdem Constantini germanus excaecatur, et ipse Constantinus demum capitur, lumine privatur, misere in platea jacere relinquitur. Deinde pro impiae invasionis praesumptione synodo in urbe Romana congregata, primo omne scriptum de ejus actionibus gestum igni mandatur. Deinde statuitur ut omnia quae idem Constantinus in ecclesiasticis sacramentis, aut divino cultu egerat, iterarentur, praeter sacrum baptisma, aut sanctum chrisma. De contumacibus et inobedientibus, et contentioni et 129.1241D| scandalo insistentibus praecepit, si post primam et secundam admonitionem se minime correxerint, ut quasi zizaniorum seminatores ab Ecclesiae gremio abjiciantur. Hic constituit septem cardinales episcopos, qui alternatim in ecclesia B. Petri apostoli hebdomadas celebrarent, et hymnum angelicum in missarum solemniis decantarent. Hic ordinavit episcopos decem, presbyteros quinque, diaconos quatuor. XCVII.--S. ADRIANUS. ( Anno Christi 772.) Adrianus, natione Romanus, ex patre Theodoro, de regione via Lata, sedit annos viginti tres, menses decem, dies septem. Hic vir valde nobilis, 129.1242A| et fortissimus orthodoxae fidei, et patriae suae, et plebis sibi commissae defensor, ad sedandas calumnias, et devastationes, quas Desiderius Longobardorum rex in bonis S. Petri exercuit, Carolum Magnum Francorum regem Romam vocavit. Qui cum quinto anno regni sui illuc venisset, inter caetera, quae ab ipso ibi magnifice gesta sunt, etiam partem aliquam Saxoniae in provincia Westphalia, quam ad fidem Christianitatis convertit, ut ipse jam praedictus papa praecepit, et docuit, secunda feria Paschae in basilica S. Petri apostoli, inter caetera, quae ad manum papae offerebat, Deo in sacrificium obtulit, et in loco Osbrugge vocato episcopatum constituere, et decimis noviter ad fidem conversorum, si sanus et incolumis 129.1242B| remeasset, papa ita dictante, et privilegiis suis confirmante, dotare devovit. Ordinavit autem episcopos centum et octoginta sex, presbyteros viginti quatuor, diaconos sex. Qui defunctus est Kalendis Januarii. Hic episcopis Hispaniarum epistolam destinavit, in qua multis rationibus, multisque multorum auctoritatibus, Christum verum, et non putavium, proprium, et non adoptivum Patris Filium esse comprobavit. XCVIII.--LEO III. ( Anno Christi 795.) Leo, natione Romanus, ex patre Azuppio, sedit annos viginti, menses quinque, dies sedecim. Hic in natali S. Stephani protomartyris electus est, et insequenti die ordinatus est. Hic cum ex more 129.1242C| paratus in litania, quae major dicitur, incederet, ab iniquis Romanorum captus, oculis est privatus, et lingua truncatus, in arctaque custodia reclusus. Sed, Deo cooperante, et B. Petro suffragante, et visum recepit, et lingua ei ad loquendum restituta est, et ex ipsa custodia liberatus Dei auxilio, ad Carolum regem et Romanorum patricium profectus est: a quo et devotissime susceptus est. Quod nefandissimi Romanorum audientes, falsa crimina ei imponere studuerunt, ut regi et omnibus eum ita odiosum efficerent. Sed praedictus pontifex ad sedem suam reversus, paulo post praenominato rege praesente, cunctisque etiam clero et populo praesentibus, non coactus, sed spontaneus de impositis criminibus jurejurando se expurgavit. Post 129.1242D| haec die Natalis Salvatoris nostri ab omnibus praedictus rex, Romanorum imperator Augustus est constitutus, et a papa nominato pontifice coronatus, et ita ejus tempore primum Romanorum imperium pervenit ad Francos. Hic constituit, ut tres dies ante Dominicam Ascensionem litaniae celebrarentur. Hic ordinavit episcopus centum et triginta sex, presbyteros triginta, diaconos undecim. Sepultus est autem II Idus Junii. XCIX.--STEPHANUS V. ( Anno Christi 816.) Stephanus, natione Romanus, ex patre Marino, sedit menses septem. Hic ordinavit episcopos quinque, presbyteros novem, diaconos quatuor. C.--PASCHALIS. ( Anno Christi 816.) 129.1243A| Paschalis, natione Romanus, ex patre Bonoso, sedit annos septem, menses quinque, dies tredecim. Ordinavit autem episcopos, presbyteros et diaconos per diversa loca. Hic de his, qui ob causam frigidae naturae se dicunt non posse ad invicem opera carnis dantes commisceri, requisitus, respondit dicens: Si non possunt, habeant uxorem quasi sororem. Quod si retinaculum jugale volunt recidere, maneant innupti. Nam si huic non potuit naturaliter concordare, quomodo alteri conveniet? Igitur, si vir aliam vult recipere uxorem, manifesta ratio patet, quia, suadente diabolo, fomite odii exosam habuit eam, et idcirco illam dimittere mendacii falsitate molitur. Quod si 129.1243B| mulier causatur, et dicit: Volo mater esse, et filios procreare; eligantur ex utraque parte tres propinqui parentes, qui jurejurando dicant tactis sacrosanctis Evangeliis, quod nunquam hi permistione carnis conjuncti una caro effecti fuissent; tunc videtur mulier secundas posse contrahere nuptias. Humanum dico, propter infirmitatem carnis eorum. Vir autem, qui frigidae naturae est, maneat innuptus. Quod si ille aliam copulam, cui conveniat, requirit, tunc hi, qui juraverunt, sunt perjuri, et rei crimine tenentur. Ex hoc nimirum eorum fraus detegitur, si uterque alias nuptias expetunt. Hic Mediolanensi Ecclesiae de Simoniaca haeresi scripsit epistolam, quae ita incipit: Fraternae mortis crimen incurrit, si quis, cum potest, fratrem a morte 129.1243C| minime defendit. Nos vero, qui excellentiae vestrae summum discrimen audivimus, summi reatus poenam incurrimus, si taceamus, Domino per prophetam intentante: quia profecto sanguinem fundit, qui impiorum iniquitatem tacendo dissimulat. Audivimus enim, quod valde miramur, quod sacri ordines apud vos pecuniis distrahuntur, cum quicunque tale aliquid tentaverint, omnino haeretici comprobentur, Spiritu sancto per Gregorium sic intonante: Quia quisquis per pecuniam ordinatur, ad hoc ut fiat haereticus promovetur: et quisquis contra Simoniacam haeresim neophytorum pro officii sui loco, non exarserit, cum eo non dubitet se habere portionem, qui primus commisit hoc piaculare flagitium. Et quod aeterna morte hoc flagitium sit dignum, Augustinus et Fulgentius 129.1243D| ostendunt, ita dicentes: Firmissime tene, et nullatenus dubita, omnem haereticum et schismaticum, quamvis multas eleemosynas faciat, vel etiam sanguinem suum fundat, cum diabolo et angelis ejus aeterni ignis incendiis mancipandum, nisi ante finem hujus vitae catholicae incorporatus et redintegratus fuerit Ecclesiae. Et turpe nimis est, ut plenissimo jam vigore confirmata Ecclesia tam ferali inimico succumbat, de quo in primordio suae infantiae tanta virtute triumphavit. Si quis autem objecevit, non consecrationes, sed res ipsas quae ex consecratione proveniunt, vendi; videtur quidem aliquid dicere, nihil autem penitus sapere. Nam cum corporalis ecclesiae, aut episcopus, aut abbas, aut aliquis alius sine rebus corporalibus et 129.1244A| exterioribus in nullo proficiat, sicut nec anima sine corpore temporaliter vivit; quisquis eorum alterum vendit, sine quo alterum haberi non provenit, neutrum venditum dereliquit. Quam tamen objectionem sacer penitus canon exterminat, cum procuratorem vel defensorem ecclesiae, vel regulae subjectum adeo per pecunias ordinari prohibeat, ut interventores quoque tanti sceleris anathematis mucrone succidat. Item in eadem paulo inferius: Quod tales episcopos, vel abbates, vel reliquos clericos non devitamus, si eorum missas audimus, vel cum eis oramus, excommunicationem cum eis subimus: quos quidem sacerdotes esse saltem credere, omnino errare est. CI.--EUGENIUS II. ( Anno Christi 824.) 129.1244B| Eugenius, natione Romanus, sedit annos quatuor, menses septem, dies viginti tres. Hujus diebus Romani judices, qui in Francia tenebantur captivi, reversi sunt. CII.--VALENTINUS. ( Anno Christi 827.) Valentinus, natione Romanus, ex patre Leontio, sedit mensem unum, dies decem. CIII.--GREGORIUS IV. ( Anno Christi 827.) Gregorius, natione Romanus, ex patre Joanne, sedit annos sedecim. Hic ordinavit episcopos, presbyteros, diaconos per diversa loca, numero centum et octoginta quinque. Hic civitatem Ostiae, quae vetustate diruta fuerat, a fundamento renovavit, ne 129.1244C| Agareni in eo tempore circumvagantes, Christianis ibidem morantibus nocere possent, et ipsam urbem Gregoriopolim nominari jussit. CIV.--SERGIUS II. ( Anno Christi 844.) Sergius, natione Romanus, ex patre Sergio regionis quartae, sedit annos tres. Hic absque jussione Lotharii imperatoris est ordinatus. Unde, cum ejus consecrationis rumor ad praedicti aures imperatoris pervenit; indignatus de hac praesumptione, filium suum Ludovicum et Drogonem Metensem episcopum cum magno exercitu Romam direxit. Qui post multa damna Romanis illata, ipsos Romanos imperatori fidelitatem jurare fecerunt, et praedictum Sergium post multas contentiones in sede demum 129.1244D| confirmaverunt: qui praedictum filium imperatoris in regem Longobardorum unxit. Hujus pontificis fuit frater, Benedictus nomine, brutus et valde stolidus: qui propter pontificis imbecillitatem, ecclesiasticam et publicam curam usurpavit; ad hoc etiam maximis muneribus primatum et dominium Romae ab imperatore sibi acquisivit; demum vero Albanensem episcopatum usurpare non metuit, et omnia intra et extra Romam sua avaritia et vanitate vastavit. Vigebat etiam istius pontificis et fratris ejus tempore Simoniaca haeresis in tantum, ut etiam venderentur episcopatus: et qui plus dabat, episcopatum accipiebat. Nec erat aliquis episcoporum, aut quisquam virorum ecclesiasticorum, qui zelo Dei ductus, cum 129.1245A| imperatore aut rege ageret ut hoc nefas prohiberetur. Et quia nemo erat Christianorum, per quem hoc malum corrigeretur, misit divina potentia flagellum paganorum ad ulciscenda peccata Christianorum. Nam supervenientes Saraceni innumeros hominum interfecerunt, castella et urbes multas captas accepta praeda igni dederunt: demum regem expugnantes fugaverunt, et, multis captis et interfectis, maxima hominum et omnium rerum praeda onusti reversi sunt. Hic ordinavit episcopos viginti quinque, presbyteros octo, diaconos tres. CV.--LEO IV. ( Anno Christi 847.) Leo, natione Romanus, sedit annos octo, menses sex, dies tres. Hunc Romani omnes unanimiter elegerunt: 129.1245B| et dum in ejus electione nimis gauderent, coeperunt iterum non mediocriter contristari, eo quod sine imperiali auctoritate futurum non audebant consecrare pontificem; et periculum Romanae urbis maxime metuebant, ne iterum, ut olim, ab aliis hostibus fieret obsessa. Hoc timore futuri casus perterriti, eum continuo pontificem non exspectata principis sententia, consecraverunt. Hic secundum antiquam consuetudinem canonica auctoritate constituit, ut, dum sacra missarum solemnia in ecclesia celebrantur, nullus ex laicis in presbyterio stare, vel sedere, aut ingredi praesumat, nisi illi qui ad hanc ministrationem sacri officii constituti videntur. Hujus temporibus Romae in quibusdam cavernis basiliscus ortus est, qui flatu suo ac visione 129.1245C| omnes accedentes necabat, et morti mandabat: quem praedictus pontifex ad ipsum foramen veniens, sua oratione fugavit, et nullum postea ex ipso signum laesionis apparuit. Hic octavam Assumptionis sanctae Dei genitricis Mariae devotissime primum celebravit, et semper celebrandam esse firma institutione mandavit. Hic consilio et auxilio Lotharii imperatoris, urbem, quam circa ecclesiam B. Petri incoeperat, pleniter consummavit, et cum litania eam circumdans, et aqua exorcizata aspergens, sanctificavit, et suo postmodum nomine Leonianam eam vocavit. Hic videns multa suo in tempore contra Deum et salutem animarum impudenter fieri, consilio imperatorum Lotharii et Lodewici Romae synodum habuit 129.1245D| cum sexaginta septem episcopis: cum quibus quadraginta duo capitula Christianorum saluti necessaria edidit, et firmiter firmanda esse praecepit. In primo enim capitulo instituit, ut episcopus juxta Pauli discretionem et admonitionem irreprehensibilis, et boni operis desiderabilis (I Tim. III) consecretur. Secundo, quisque sacerdos caveat ne praemiis consecrationem adipiscatur, ne exemplo Simonis in laqueum incidat diaboli (Act. VIII). Tertio, ut bono opere episcopus existat, et bene speculetur qualiter populum verbo praedicationis instruere debeat. Quarto, ut, si episcopus inveniatur inductus, a 129.1246A| metropolitano admoneatur, et presbyteri, et diaconi, et subdiaconi a suo episcopo, ut doceri possint, admoneantur: et interim tales presbyteri et clerici celebrare divina mysteria et officia suspendantur, ut docti valeant ad debitum ministerium pervenire. Quinto confirmavit, quae Coelestinus et Magnus Leo de episcopis instituerant, videlicet, ut non conveniat episcopum consecrari, nisi a clericis et populo fuerit postulatus: quia nulla ratio sinit ut aliter consecrati inter episcopos habeantur. Et cum in eadem ecclesia dignus non invenitur, tunc primum altera ecclesia eligatur; et quamvis necessitas eveniat, tamen invidiose nullo modo consecretur. Sexto praecepit, ne, juxta Sardicensem synodum, 129.1246B| ultra trium hebdomadarum spatium episcopi a propriis ecclesiis morentur, nisi forte per jussionem metropolitani vel principis ex necessitate contingat: quia absentia episcopi plerumque fit calamitas plebis. Septimo necessario servari praecepit, ut juxta ecclesiam claustra constituantur, in quibus clerici disciplinis ecclesiasticis imbuantur, et omnibus unum sit refectorium ac dormitorium, sive caeterae officinae ad usus clericorum necessariae. Ministri vero post episcopum tales eligantur, quorum vita et doctrina illos potius exornent quam dehonestent. Octavo, ut episcopi diligenter curam habeant in baptismalibus plebibus, et, cum necessitas in eis presbyteros ordinandi occurrerit, ut reverentius observentur, 129.1246C| non sine consensu ibidem habitantium fieri convenit. Nono, ut in congregandis clericis non plures admittantur, quam facultas rerum eis canonice attributa sufficere possit. Decimo, ut sacerdotes constitui non oporteat, nisi ecclesiis, aut speciali monasterio deputentur, ne necessitas in saecularibus domibus illis habitandi occurrat; alioquin a propriis episcopis, aut in episcopio, aut in monasteriis causa habitandi et conversandi pro exercendo officio constituantur, ubi mulieres nullam habeant copiam conversandi. Undecimo, ut sacerdotes divina eloquia sedulo perscrutentur, et populum admoneant, et ludos aliquos ante se fieri non delectentur. Transgressores 129.1246D| quippe admonitione episcopi ulterius agere desinant; sin autem, canonice judicentur. Duodecimo, ut sacerdotes, 2qui ad debita et opportuna officia in ecclesiis indifferenter adesse debent, fenore aliquo, aut venatione, vel aliqua aucupatione, rusticorum ministerio omnino non occupentur, nec sine ornatu sacerdotali extra domos suas appareant, et ea solum, quae Patrum constituta videntur, observent; contrarii denique inventi, aut deinceps desinant, aut canonicae disciplinae subjaceant. Tertiodecimo, ut sacerdotes in saecularibus negotiis pro testimonio, aut conficiendis instrumentis non rogentur, quia eos in talibus rebus esse non convenit. Si enim eventu causae aliquid viderint aut 129.1247A| audierint, ubi nullae saecularium idoneae personae inveniantur, ne veritas occultetur, et malus ut bonus existimetur, in providentia sit episcopi, ut coram se et competentibus judicibus hanc aliter veritatem honorifice attollant. Quartodecimo, ut sacerdos, aut quis alius in ecclesiastico ordine provectus, si in eo scelere inveniatur quo abjiciendus sit, depositus providentia episcopi bene proviso loco constituatur, ubi peccata lugeat, et ulterius non committat. Quintodecimo, ut, si episcopus (dist. 81, c. Si quispiam), presbyter, diaconus, vel subdiaconus de quacunque femina crimine fornicationis suspicatus, post primam et secundam et tertiam admonitionem metropolitani, vel alterius episcopi, aut ejus cui 129.1247B| subjacere videtur, inveniatur fabulari cum ea, aliquove modo conversari, canonice judicetur: quia cui propriam habere uxorem non permittitur, ab omni femina debet se abstinere. Sextodecimo, ut nulli episcoporum liceat res immobiles de subjectis plebibus aliisque piis tollere locis, ne in tali facto pauperes inveniantur; contra agens canonica auctoritate coarctandus existat. Septimodecimo, ut presbyteri omnium ad se currentium in quibuscunque sacris locis oblationes ad missarum solemnia recipiant: quia cum Dei et hominum mediatores existant, in exercendis votis, et relaxandis peccatis, largissimam debent orationem peragere. Octavodecimo, ut episcopus sibi subjecto sacerdoti, 129.1247C| vel alii clerico, nisi ab alio postulatus, dimissorias non faciat: et ne falsae ut verae credantur, et verae ut falsae suspicentur, universalis pontificis, vel imperiali, vel metropolitani bulla eas roborari oportet. Nonodecimo, ut episcopi, universique sacerdotes, quia ad solam Dei laudem, bonorumque operum actionem coustituuntur, debeant tam pro ecclesiasticis, quam pro propriis suis actionibus, excepto publico crimine, habere advocatum non malae famae suspectum, sed bonae opinionis, et laudabilis artis inventum, ne, dum humana lucra intendunt, aeterna praemia perdant. Vigesimo, ut, si quispiam sacerdotum inventus fuerit, qui advocatum in judicio proferre non valeat, 129.1247D| coram plebe propria suus episcopus ipsum sacerdotem discutiat, si bonae an malae conversationis existat, aut cujus rei causa debite advocatum habere non possit: male vero inventus, pro qualitate culpae secundum canonem normam emendari curetur. Vigesimoprimo, ut monasterium, vel oratorium, canonice constructum a dominio constructoris, eo invito, non auferatur; liceatque illi idem presbytero, cui voluerit, pro sacro officio illius dioeceseos, et bonae auctoritatis, dimissorie cum consensu episcopi, ne malus existat; commendare, ita ut ad placitam et justam reverentiam illius episcopi obedienter sacerdos recurrat, alioquin canonicis ultionibus subjaceat. 129.1248A| Vigesimosecundo sancivit, ut, si quispiam comprobatus invasor, dicat pro parte ecclesiae se egisse de privata sibi re pertinente, ab ipso suoque haerede persolvatur invasio. Sacerdos denique in tali culpa pauper inventus, a proprio canonice judicetur episcopo, episcopus a metropolitano ut non ecclesia sibi commissa damnum sustineat de invasione. Vigesimotertio, de monasteriis monachorum. sive sanctimonalium, et de omnibus aliis pro diversis necessitatibus ad eleemosynam constitutis praecepit, ut per episcoporum sollicitudinem, in quorum dioecesi haec existunt, ordinentur ad easdem utilitates, quibus constituta sunt. Vigesimoquarto, disposuit de ecclesiis, quae in diversis regionibus sacerdotibus et solitudine destitutae, 129.1248B| nullo debito officio resonant, ut episcopus, si proprio juri ecclesiae sunt subjectae, ibidem sine intermissione presbyterum constituat; ut, si in saecularium hominum sunt jure constitutae, ab episcopo admoneantur, et si, admoniti, presbyteros infra trium mensium spatium ibidem neglexerunt constituere absque neglectu principis, urgeat episcopus, ut ejus sententia emendetur. Vigesimoquinto, ut ecclesiae quaelibet destructae proprio stipendio restaurentur; non sufficiente vero necessario, a populo plebis auxilientur. Vigesimosexto, ut nulli episcoporum liceat a subjecto sacerdote, vel alio quolibet clerico ex piis locis donationes ultra statuta Patrum exigere, aut superimposita superposita in angariis inferre. 129.1248C| Vigesimoseptimo, ut abbates tales constituantur, qui sui vocabuli ministerium Deo possint indubitanter supplere: ita docti, ut quaecunque fratrum negligentia acciderint, omnino cognoscere possint, et emendare. Vigesimooctavo, ut episcopus in sua dioecesi diligenter perscrutetur illos, qui solo habitu monachi existunt, et ad proprium monasterium redire eos cogat, aut prospectu congruo in aliud mittat, ut regularem vitam servent. Vigesimonono, ut feminae quae habitum religiosum, aut velamen obtentu religionis susceperunt, deinceps viro sociari non permittantur; praevaricatae autem, ad poenitentiam coerceantur. Trigesimo, ut die Dominico nullus audeat mercationes, 129.1248D| nisi in cibariis rebus, aut quaelibet rustica opera facere; alioquin, ut transgressor, ad poenitentiam redigatur. Trigesimoprimo, ut Dominico die personam suspectam et reatu infamem, aut optima satisfactione solvant, aut in custodiis constituant, ut licitis diebus judicetur; nam legibus infirmatur judicium Dominico die depromptum. Trigesimosecundo, ut nulli laicorum liceat in eo loco, ubi presbyteri et caeteri clerici existunt, quod presbyterium nuncupatur, quando missa celebratur consistere: quia, sicuti in ecclesia singula loca videntur exposita, ita virorum pars et mulierum partibus suis debet esse contenta. 129.1249A| Trigesimotertio statuit, ut, sicut hi, qui monasteria elegerunt, a monasteriis egredi non permittuntur: ita hi, qui inviti sine justae offensionis crimine monasteriis sunt intromissi, nisi volentes non teneantur; quia quod non petunt, non observant. Trigesimoquarto, ut magistri et doctores in singulis locis, in quibus necessitas occurrit, constituantur, qui liberales artes assidue doceant: et si tales non inveniuntur, tamen divinae Scripturae magistri et institutores ecclesiastici officii nullatenus desint. Trigesimoquinto, ut sacerdotes admoneant viros ac mulieres, qui festis diebus ad ecclesiam concurrunt, ne ballando, et turpia verba decantande choros teneant ac ducant, similitudinem paganorum peragendo: 129.1249B| quia tales, si cum minoribus peccatis ad ecclesiam veniunt, cum majoribus revertuntur. Si vero non cessant admoniti, a communione modis omnibus suspendantur. Trigesimosexto, ut nulli liceat, excepta causa fornicationis, uxorem relinquere, et aliam sibi copulare: alioquin convenit transgressorem sociari priori conjugio. Si autem vir et uxor solummodo pro religiosa vita divortire inter se consenserint, nullatenus sine conscientia episcopi fiat, ut ab eo singulariter proviso constituantur loco: nam uxore nolente, aut altero eorum, etiam pro tali re matrimonium non solvatur. Trigesimoseptimo, ut nulli liceat uno tempore habere uxorem et concubinam; quia cum domi non 129.1249C| sit lucrum, animae fit detrimentum: alioquin ecclesiastica communione videatur indignus: et si perseveraverit, ab ecclesia penitus amputetur. Trigesimooctavo, ut de propria cognatione, vel quam cognatus habuit, nullus audeat in conjugium copulare: si quis vero fecerit et perseveraverit, sciat se vinculis anathematis innodatum. Trigesimonono, ut nullus absolute presbyter ordinetur, et ut juxta facultatem rerum ecclesiae, et oblationes, vel reditum clerici ordinentur. Quadragesimo, ut presbyteri urbani et suburbani, et rurales omnes, indifferenter ad concilium episcopi veniant, aut canonum correptionibus subjaceant. Quadragesimoprimo, ut laicus, qui presbyterum sine consensu episcopi proprii sua potestate ecclesiae 129.1249D| cuicunque instituerit, a fidelium communione separetur. Presbyteri, si tertio ab episcopo, vel legato ejus, de alterius ecclesia recedere admoniti, obedire noluerint, proprii officii gradum amittant. Ultimo vero capitulo immutabiliter praecepit, ne ullus abbas, aut quilibet alius praesumat presbyteros in ecclesiis statuere, nisi qui et sacerdotis gradus licite dare possunt, et canonice de neglectis presbyteros increpare: sed ab his venerabiliter sacerdotes ad divini ministerium officii expetantur episcopis, quibus singulariter et dioeceses pertinent, et qui canonice debent ipsis ecclesiis providere, et provisas ordinare. Praedictus pontifex in praedicta synodo Anastasium 129.1250A| presbyterum in aliena dioecesi morantem, et saepenumero vocatum, demumque excommunicatum, et tamen ad propriam parochiam redire nolentem, deposuit, et penitus sacerdotali honore privavit. Item in eadem synodo monuit, et apostolica auctoritate praecepit, ut unusquisque episcopus per dioeceses et parochias suas, per se et per sacerdotes suos subjectum sibi populum moneat, ut primitias et decimas incunctanter persolvant: has autem dare nolentes, quousque suppleant, a cibo et potu suspendant. Quod si nec pro hac suspensione supplere curaverint, sancta communione priventur. Item, in eadem irrefragabiliter affirmando instituit, ut nullus episcoporum vel sacerdotum rem sui tituli usurpare aut alienare praesumat: qui autem hoc fecerit, 129.1250B| canonicam sine dubio subeat ultionem. Hic ordinavit episcopos quadraginta tres, presbyteros vero undeviginti, diaconos septem. Obdormivit autem in Domino XVI Kalend. Augusti. CVI.--BENEDICTUS III. ( Anno Christi 855.) Benedictus, natione Romanus, ex patre Petro, sedit annos duos, menses sex, dies decem. Fuit autem temporibus Loduwici filii Lotharii, filii Loduwici imperatoris. Postquam clerus et populus hunc et renitentem elegerunt, et juxta morem in patriarchium deduxerunt, decretum componentes, et manibus propriis roborantes, ut prisca consuetudo poscebat, invictissimis Lothario ac Loduwico Augustis destinaverunt. Sed legati, qui decretum deferebant, in 129.1250C| itinere, corrupti in Anastasium presbyterum a Leone depositum, voluntate illum praeficiendi, declinaverunt, et hoc apud principes praedictos versutia calliditatis effecerunt, quatenus eorum voluntati consentientes Romam legatos, qui Anastasium inthronizarent, dirigerent. Qui cum illuc venerunt, praedictum depositum violenter in patriarchium introduxerunt, et Benedictum ejectum, et pontificali veste denudatum, in arcta custodia servari jusserunt. Sed demum ex communi voto et sententia, triduano jejunio cum oratione et vigiliis celebrato ab omnibus, et etiam ab his qui prius excommunicato presbytero faverant, unanimiter nutu divino in Benedictum convenerunt; et in praesentia et consensu imperialium legatorum, est in pontificem consecratus. 129.1250D| Hic Ratoldo episcopo de parricida ita scripsit: Volumus, ut per duodecim annos sub onere poenitentiae constituatur, ita ut omnibus diebus jejunium celebret usque ad vesperum, et absque carne vinoque ac pisce cibum sumat, exceptis diebus festis ac Dominicis, et a Pascha usque Pentecosten: per quinquennii vero tempus in ecclesiam intrare non praesumat, neque communicet; ante fores ecclesiae tantum perseveret, dum sacra celebrantur officia. Cum autem quinque annorum fuerint adimpleta curricula, ingrediatur ecclesiam, et inter audientes stet cum omni timore atque obedientia. Dum vero ad annum pervenerit decimum, sanctae communionis consors existat, et inter fidelium consortium maneat. Si vero ante constitutum tempus finis vitae 129.1251A| illius advenerit, viaticum ei non negetur, juxta traditiones canonum. CVII.--NICOLAUS I. ( Anno Christi 858.) Nicolaus, natione Romanus, ex patre Theodoro regionario, sedit annos novem, menses septem, dies novemdecim. Hic a Romano clero et populo unanimiter electus, praesente et jubente Caesare Loduwico, est consecratus. Hic Joannem episcopum Ravennatem multa contra canonica instituta praesumentem communione privavit, qui ter ad synodum litteris vocatus, venire contempsit: sed postea misericordia motus, eidem humiliter veniam postulanti communionem reddidit: cui inter caetera in mandatis dedit, ut episcopos per Aemiliam non consecraret, nisi post 129.1251B| electionem ducis, et clerici, et populi, per epistolam apostolicae sedis praesules eos consecrandi licentiam acciperet. Idem pontifex quemdam diaconum apostolicam sedem appellantem, ab episcopo suo invidiose depositum, officio suo restitui jussit: et quia sine certo numero episcoporum, imo sine criminis approbatione, et sine oris professione ipse diaconus fuerat judicatus, omnem illam judicii sententiam cassavit, et ad rectitudinis tramitem apostolica pietate causam reduxit. Hujus pontificis temporibus Lotharius rex uxorem legitimam, nomine Thietbergam, dimisit, et Waldradam concubinam in matrimonium assumpsit. Hujus autem sceleris auctores et defensores erant Theotgaudus Treverensis, primas Belgicae provinciae, 129.1251C| et Guntarius Coloniensis archiepiscopus. Unde praedicti episcopi Romam vocati fiducialiter venerunt, et summo pontifici libellum incesti matrimonii defensionem continentem obtulerunt, dicentes se nihil plus minusve egisse, quam in praedicto libello continebatur. Sed multa in eo continebantur, quibus merito in praedictos archiepiscopos postea depositionis sententia proferebatur, sicut summus pontifex dicit in epistola quam Rhemensi archiepiscopo et caeteris episcopis in regno Caroli regis degentibus destinavit; et in alia, quam scripsit omnibus episcopis qui erant in regno Loduwici. Inquit enim, eos depositos fuisse: primum, quia jussionibus quas de Ingeltrude, et Thietberga, sive Waldrada, fecerat, inobedientes fuerunt. Secundo, quia Ingeltrudam anathematis vinculo 129.1251D| innodatam recipere et absolvere praesumpserunt cum hi, qui ab uno abjiciuntur, ab aliis non sint recipiendi. Tertio, quia scripta apostolica subtrahendo et addendo transmutantes, falsitatis rei manifestissime claruerunt. Quarto, quia adulteris consenserunt, et tantum flagitium defendere tentaverunt, juxta illud: Et cum adulteris portionem tuam ponebas (Psal. XLIX). Quinto, quia de negotio, unde ad Romanam sedem fuerat appellatum, praeter auctoritatem apostolicam judicare ac definire temere praesumpserunt: quod nullatenus licet. Sexto, quia hoc in absentia peregerunt, contra illud: Ne maledicas surdo (Levit. XIX). Surdus namque quodammodo est, qui in absentia positus, quae sibi objiciuntur, non 129.1252A| audit; sicut Thietberga fuit, cui rex securitatem idoneam veniendi tribuere noluit. Septimo, quia profanis gestis subscripserunt, et alios subscribere compulerunt, et tot animarum rei constituti sunt, quot, utpote praeminentes, in hoc verbo vel facto praevaricationis praecipitium submiserunt. Idem summus pontifex in alia epistola, quam Viennensis Ecclesiae archiepiscopo scripsit, de pontificibus, qui aliqua aegritudine occupantur, decreto statuit non esse abjiciendos, nec alios in eorum loco consecrandos, nisi ex hac luce fuerint subtracti: sed de ministerio eorum, quae sunt licita, sacerdotes expleant; in his vero, quae eis non licent, vicinorum episcoporum auxilia subrogentur. Item in eadem praecepit, ne episcopi, qui Dominici gregis 129.1252B| curam susceperunt, a ministratione eorum discedant. Item, nec clerici, qui in adolescentia a daemonibus cognoscuntur oppressi, ad superiorem gradum ascendere permittantur. Item (dist. 50, c. Hi qui), si arbor cadens forte occidit hominem, innoxii sint qui eam inciderint, si nec voluntate nec desiderio eorum homicidium perpetratum est. Si vero aliqua culpa vel neglectu eorum morientis hominis periculum cognoscitur evenisse, abjiciendi sunt gradu, et nullatenus in sacro ordine suscipiendi. Item concessit, ut viri, qui pro illicitis poenitentiam agere videntur, si se continere non possunt, post peractam poenitentiam propter periculum fornicationis uxores accipiant. Idem pontifex in epistola, quam Carolo Moguntinensi 129.1252C| episcopo destinavit, vetuit, ne episcopus plebem sibi commissam juramentis constringeret. Item, ut nulli Christiano liceat de propria consanguinitate sive cognatione uxorem accipere, usque dum generatio cognoscitur, aut memoria retinetur. Item, ut sacerdotes (dist. 50, c. Sacerdotes, et c. Studeat), si in fornicationis laqueum ceciderint, et criminis actus manifestus sive ostensus fuerit, sacerdotii honorem habere canonice non possint: si vero in crimine fornicationis fuerint accusati, et crimen illud non fuerit comprobatum, aut ipsi non manifestaverint; licentiam habeant, si se voluerint, juramento purificare. Similiter et diaconi, si fuerint accusati, peragant. Item feminae sub velamine consecratae, si fuerint fornicatae; velum tamen non deponant, 129.1252D| sed jugo poenitentiae submissae, ad gratiam remissionis studeant pervenire. Item patricidas et fatricidas primo anno extra ecclesiam stare praecepit, secundo in ecclesiam introduci; non tamen communicare: tertio anno corporis et sanguinis Domini communionem eis tribui jussit: carnem cum vino vitent, exceptis diebus festis usque ad nonam jejunent, vinum et pulmentum sumere non praesumant nisi tres dies per hebdomadam: arma non gerant, nisi contra paganos: et nullo vehiculo deducantur, sed pedites, quo debent, proficiscantur. Hujus poenitentiae tempus in arbitrio sit episcopi juxta conversationem illorum, abbreviare. Si uxorem habent, non separentur; sed si vero non habent, et se continere 129.1253A| non valent, legitime accipiant. Si quis cum duabus sororibus, aut cum his, quas sacra Scriptura prohibet, fuerit fornicatus, si dignam egerit poenitentiam, liceat ei uxorem accipere. Similiter et mulieri tali scelere lapsae facere licet. Item, quaerentibus, utrum marito uxorem adulteram juxta mundanam legem interficere liceat, respondit, dicens: Sancta Dei Ecclesia mundanis nunquam constringitur legibus, quae gladium non habet nisi spiritualem, qui non occidit, sed vivificat. Mandavit etiam, ut homicidas post unius anni spatium liceat ecclesiam introire. Item, ut vidua velata, et in eodem habitu permanere professa non praesumat. In alia epistola, quam Luitberto archiepiscopo idem pontifex direxit, praecepit, illum, qui paganum, 129.1253B| non in bello, sed odii meditatione, vel propter avaritiam occiderit, ut homicidam debere poenitere. Item juxta morem Romanae Ecclesiae a Quinquagesima usque in Pascha etiam laicis a carne abstinendum esse praecepit. Item de eo, in cujus lancea alter se interemit, ita praecepit: Si ejus voluntate, qui lanceam tenuit, gestum est, homicidii reus habetur; si autem eo ignorante patratum est, innoxius esse videtur. Item illum, qui causa probandae chordae sagittam emittens filium proprium nolens interemit, jussit poenitere, ut de homicidio non sponte peracto. De eo, qui insaniens aliquem occiderit, dicit: Si ad sanam mentem perveniret, levius poenitere debet, quam si quis sanae mentis hoc faceret. Idem pontifex Constantiensi episcopo Salomoni 129.1253C| (30, q. 1, c. Salomoni) epistolam scripsit, in qua prohibet, ne unus homo accipiat duas commatres spirituales, unam post aliam: quia cum vir et uxor una caro per connubium efficiantur, restat nimirum compatrem constitui illi mulieri, cujus in matrimonio assumpta uxor commater esse videbatur: et idcirco dicit, virum non posse illi mulieri jungi in copula, quae commater erat ejus, cum qua una caro fuerat effectus. Item praecipit, ne mulier, quae viri filium ex alia femina genitum de sacro fonte levavit, propter hoc a viro separetur, quia secundum sacros canones, nisi ex amborum consensu et religionis obtentu non debet conjugem dimittere conjux: habet tamen grave peccatum mulier, quae odio habens maritum, quasi causa pietatis operatur impietatem. 129.1253D| Item de presbytero (15, q. 5, c. Presbyter) vel diacono, quem asserebat Salomon episcopus crimina nolle publice confiteri, sed velle se cum sacramento defendere, et tamen dicebat notum esse episcopo scelus ipsius fore patratum; respondet, non esse episcopo scelus legitime manifestum, si presbyter vel diaconus non fuerit per approbationem testium forte convictus, aut ipse sua fuerit sponte scelus ipsum confessus. Idcirco, priusquam alterum horum eveniat non debere suo privari officio: quia sola spontanea confessio, vel canonicus numerus, et qualitas testium, decernentibus episcopis, et accusatore, quod objecerit, comprobante, clericum proprio gradu privat. 129.1254A| Item dicit, monachum, qui semel sé Deo vovit, et regulam sanctorum Patrum suscepit, non jam a proposito posse reverti. Praedictus pontifex Photium Constantinopolitanum deposuit, quia ex laico consecratus ab excommunicato episcopo, et adhuc Ignatio patriarcha superstite, subito episcopus est consecratus; et quia ante audientiam excommunicatis communicare praesumpserat. Idem pontifex Rothardum episcopum Suessionensem, ab Hincmaro Rhemensi archiepiscopo depositum, sedi suae restituit; quia Romanae sedis appellatio apud praedictum archiepiscopum tempus dilationis impetrare non valuit. Hic ordinavit episcopos sexaginta quinque, presbyteros septem, diaconos quatuor. 129.1254B| Idibus autem Novemb. migravit ad Dominum. CVIII.--ADRIANUS II. ( Anno Christi 867.) Adrianus, natione Romanus, ex patre Thalaro, sedit in episcopatu annos quatuor, menses undecim, dies decem. Hic ab omnibus Romanis unanimiter electus est. Quorum unanimitatem et desiderium audiens Lodewicus imperator, cognoscens etiam, qualiter in eo decretum suis subscriptionibus roborassent, valde gavisus, mox imperialem scripsit epistolam, per quam electam fieri praesulem collaudavit. Hujus temporibus Lodewicus dedit Ecclesiae Corbeiensi et Herifordensi quasdam decimales ecclesias cum ipsis decimis in parochia Osbrugensi Osnabrugensi , 129.1254C| consentiente episcopo et omni clero. Carolus Romanorum imperator et patricius dedit honorificatae Ecclesiae, et honorificandae a Deo Hersveldensi, quasdam decimas in Frisonevelt et Hassega Halberstadensi adjacentes dioecesi, quas Stephanus papa in basilica B. Petri die sancto Paschae sua auctoritate et imperatoris subscriptione, et Hisdegino Halberstadensi episcopo praesente, confirmavit. Carolus quippe omnes decimas in Saxonia constituerat ad regale servitium, et eas rex dare potuit, quo voluit. Hic apostolica auctoritate firmavit, si deinceps quispiam episcopum occidere tentaverit, vel flagellare, aut saltem percutere, ut a Deo et sanctis ejus omnibus sit anathema. Illos autem, qui illicitas et 129.1254D| incestuosas copulas contrahunt, si secundo vel tertio admoniti eas non dissolvunt, et dignam poenitentiam non egerint, a liminibus ecclesiae cum suis sequacibus eliminandos esse decrevit. Item raptores virginum, qui eas legitimo nuptiali jure, vel secundum ritum, vel legem, vel pacem, acquisivisse noscuntur, eadem sententia feriri jussit: quos tandem, nisi a prava intentione recesserint, anathemati submittendos esse modis omnibus judicavit. Item homicidas, et hominum truncatores, si non secundum legem emendaverint, et poenitentiam non egerint, similiter invasores et incendia facientes, atque raptores, pari sententia feriendos esse dixit. Item statuit, ne ulli 129.1255A| liceat clericum attitulare in ecclesia praeter episcopum, ad cujus ordinationem et potestatem dioecesis omnium jure Ecclesiarum, secundum antiquam constitutionem, pro sua cuique pertinente parochia. CIX.--JOANNES VIII. ( Anno Christi 872.) Joannes sedit annos decem, dies duos. Hic decreto suo statuit, ut nulli ducum liceat quemlibet episcopum in praesentiam Romani praesulis introducere, vel census ab eo ad sumptus publicos, seu dona quaelibet exigere; sed nec coram laicis episcopum concessit: clericos et sanctimoniales, pupillos et viduas sub tutela episcoporum esse decrevit, et eos ad saecularia judicia trahi modis omnibus interdixit. Quemlibet autem ducem vel alium contra haec agentem, 129.1255B| excommunicandum esse decrevit; perseverantem vero anathematis vinculo innodandum. Idem inter caetera de decimis sacerdotibus dandis ita praecepit: Quas, scilicet decimas, unumquemque fidelem illi sacerdoti dare censuimus in cujus parochia dum procul dubio constat sub episcopi proprii ditione, quia ad hoc recipiendum ab episcopo suo est constitutus, manere; et ideo nullum alterius dioeceseos sacerdotem aut levitam alteri jure ea novum fors. canonum debita hujusmodi audire impudenter, vel temere quaerere, aut accipere damnationem for. tantum, donationem vel donationem. Cum vero qui aliter dare vel accipere praesumpserit, ecclesiastica communione tandiu judicamus manere, privatum, donec secundum hoc nostrae apostolicae auctoritatis capitulum 129.1255C| studuerit agere. Hujus temporibus Lodewicus imperator ab Adalgiso Beneventano duce constrictus timore vitae, jurejurando firmavit, nunquam se Beneventi fines ultra intraturum, neque ex periculo injuriae tunc sibi illatae vindictam aliquando exacturum. Ab hoc autem juramento postmodum praedictus papa eum Romae absolvit auctoritate Dei et S. Petri, affirmans nihil sibi obesse, quod ob mortis periculum evadendum coactus fecerat, nec sacramentum esse dicendum, quod contra salutem reipublicae, quamvis cum multis exsecrationibus, fuerit prolatum. CX.--MARINUS. ( Anno Christi 882.) 129.1255D| Marinus sedit annum unum, menses quinque. CXI.--ADRIANUS III. ( Anno Christi 884.) Adrianus sedit annum unum, menses quatuor. CXII.--STEPHANUS VI. ( Anno Christi 884.) Stephanus sedit annos sex. Hic Herimanum Coloniensem archiepiscopum, et Adalgarium Hamburgensem archiepiscopum de Bremensi ecclesia contendentes Wormatiam ad synodum venire jussit; 129.1256A| ubi Fulconi Rhemensi episcopo vice sua commissa causam eorum examinari mandavit. CXIII.--FORMOSUS. Formosus Portuensis episcopus, sedit annos quinque, menses sex. Qui Formosus religiosissimus a Romanis vehementer afflictabatur; cujus et hortatu rex Arnulphus Romam advenerat. In cujus ingressu, ulciscendo papae injuriam, multos Romanorum principes obviam sibi properantes decollari praecepit. Causa autem simultatis inter Formosum papam et Romanos haec fuit: Formosi decessore defuncto, Sergius quidam Romanae Ecclesiae diaconus fuit, quem Romanorum pars quaedam papam sibi elegerat: quaedam vero pars non infima natu Formosum nominatum Form. Portuensis 129.1256B| civitatis episcopum, pro vera religione, divinarumque doctrinarum scientia papam sibi fieri anhelabat. Nam dum in eo esset, ut Sergius apostolorum vicarius ordinari debuisset, ea quae Formosi favebat partibus pars, non mediocri cum tumultu et injuria Sergium ab altari expulit, et Formosum papam constituit. Descenditque Sergius in Tusciam, quatenus Adelberti potentissimi marchionis auxilio juvaretur: quod et factum est. Nam Formoso defuncto, atque Arnulpho in propria exstincto reverso , is qui post necem Formosi papa constitutus est, expellitur, Sergiusque papa per Adelbertum constituitur. Quo constituto, ut impius, doctrinarumque divinarum inscius, Formosum extra sepulcrum extrahi, atque in sede 129.1256C| pontificatus sacerdotalibus vestimentis indutam collocari praecepit, cui et ait: Cum Portuensis esses episcopus, cur ambitionis spiritu Romanam universalem sedem usurpasti? His expletis, sacratis exutum vestimentis, digitisque tribus abscissis, in Tiberim jactari praecepit, cunctosque quos ipse ordinaverat, gradu proprio depositos iterum ordinavit. Quod quam male egerit, pater sanctissime, animadvertere poteris; quoniam et hi, qui a Juda Domini nostri Jesu Christi proditore ante proditionem salutem, seu benedictionem apostolicam, perceperunt; ea post proditionem, propriique corporis suspensionem minime sunt privati, nisi quos improba forte defoedarant flagitia. Benedictio siquidem quae ministris Christi impenditur, non per eum, 129.1256D| qui videtur, sacerdotem infunditur: neque enim qui rigat est aliquid, neque qui plantat, sed qui incrementum dat, Deus (I Cor. III). Quantae autem auctoritatis, quantaeque religionis papa Formosus fuerit, hinc colligere possumus; quoniam dum a piscatoribus postmodum esset inventus, atque ad B. Petri apostolorum principis ecclesiam deportatus, sanctorum quaedam imagines hunc in loculo positum venerabiliter salutarunt. Hoc namque a religiosissimis Romanae urbis viris persaepe audivi.
|
CAPUT 74 "Quod principale volitum Dei est divina essentia" Contra Gentiles, lib. 1 cap. 74 n. 1 Ex hoc autem ulterius apparet quod principale divinae voluntatis volitum est eius essentia. Contra Gentiles, lib. 1 cap. 74 n. 2 Bonum enim intellectum est obiectum voluntatis, ut dictum est. Id autem quod a Deo principaliter intelligitur est divina essentia, ut supra probatum est. Divina igitur essentia est id de quo principaliter est divina voluntas. Contra Gentiles, lib. 1 cap. 74 n. 3 Item. Appetibile comparatur ad appetitum sicut movens ad motum, ut supra dictum est. Et similiter se habet volitum ad voluntatem: cum voluntas sit de genere appetitivarum potentiarum. Si igitur voluntatis divinae sit aliud principale volitum quam ipsa Dei essentia, sequetur quod aliquid aliud sit superius divina voluntate, quod ipsam movet. Cuius contrarium ex praedictis patet. Contra Gentiles, lib. 1 cap. 74 n. 4 Praeterea. Principale volitum est unicuique volenti causa volendi: cum enim dicimus, volo ambulare ut saner, causam nos reddere arbitramur; et si quaeratur, quare vis sanari, procedetur in assignatione causarum quousque perveniatur ad finem ultimum, qui est principale volitum, quod est causa volendi per seipsum. Si igitur Deus aliquid aliud principaliter velit quam seipsum, sequetur quod aliquid aliud sit ei causa volendi. Sed suum velle est suum esse, ut ostensum est. Ergo aliquid aliud erit ei causa essendi. Quod est contra rationem primi entis. Contra Gentiles, lib. 1 cap. 74 n. 5 Adhuc. Unicuique volenti principale volitum est suus ultimus finis: nam finis est per se volitus, et per quem alia fiunt volita. Ultimus autem finis est ipse Deus: quia ipse est summum bonum, ut ostensum est. Ipse igitur est principale volitum suae voluntatis. Contra Gentiles, lib. 1 cap. 74 n. 6 Amplius. Unaquaeque virtus ad suum obiectum principale secundum aequalitatem proportionatur: nam virtus rei secundum obiecta mensuratur, ut patet per philosophum, in I caeli et mundi. Voluntas igitur ex aequo proportionatur suo principali obiecto: et similiter intellectus, et etiam sensus. Divinae autem voluntati nihil ex aequo proportionatur nisi eius essentia. Ergo principale obiectum divinae voluntatis est essentia divina. Contra Gentiles, lib. 1 cap. 74 n. 7 Cum autem essentia divina sit Dei intelligere et omnia alia quae in ipso esse dicuntur, manifestum est ulterius quod eodem modo principaliter vult se intelligere, se velle, se esse unum, et quicquid aliud est huiusmodi.
|
Migne "Patrologia Latina Tomus 127" Historia de vitis pontificum Romanorum Historia de vitis pontificum Romanorum (Anastasius bibliothecarius), J. P. Migne 127.1525 I. SANCTUS PETRUS APOSTOLUS. ANNO CHRISTI 45, CLAUD. IMPER. 3. 1 Beatus Petrus, apostolus et princeps apostolorum, Antiochenus, filius Joannis, provinciae Galilaeae, vico Bethsaidae, frater Andreae. Primus sedit cathedram episcopatus in Antiochia annos septem. Hic Petrus ingressus in urbem Romam sub Nerone Caesare, ibique sedit cathedram episcopatus annos viginti quinque, mensem unum, dies octo. Fuit autem temporibus Tiberii Caesaris et Caii, et Tiberii Claudii, et Neronis. Hic scripsit duas Epistolas, quae Catholicae nominantur, et Evangelium Marci, quia Marcus auditor ejus fuit et filius ejus de baptismo. Post omnem quatuor Evangeliorum fontem, quae ad interrogationem et testimonium ejus, hoc est Petri, firmata sunt, dum alius Latine, aliusque Graece, et alius Hebraice consonant, tamen ejus testimonio sunt firmata. Hic martyrio cum Paulo coronatur post passionem Domini annis triginta octo qui sepultus est via Aurelia in templo Apollinis, juxta locum ubi crucifixus est, juxta palatium Neronianum in Vaticano, juxta territorium triumphale, in Kalendas Julias. Hic fecit ordinationes per menses Decembrios: episcopos VI, presbyteros X, diaconos VIII CATALOGUS SUB LIBERIO. Petrus annis viginti quinque, mense uno, diebus novem. Fuit temporibus Tiberii Caesaris, et Caii, et Tiberii Claudii, et Neronis: a consulatu Vinicii et Longini usque Neronis et Veteris Ms. Bucherii habet Nervae et Veri . Passus autem cum Paulo die tertia Kalendas Julias consulibus SS., imperante Nerone. II. SANCTUS LINUS. ANNO CHRISTI 69. NERONIS IMP. 13. 127.1047| 2 Linus, natione Italus, regionis Tusciae, ex patre Herculano, sedit annos quindecim, menses tres, dies duodecim. Fuit autem temporibus Neronis, a Consulatu Saturnini et Scipionis et usque ad Capitonem et Rufum consules. Martyrio coronatur. Hic ex praecepto beati Petri constituit ut mulier in ecclesiam velato capite introiret. Hic fecit ordinationes duas; episcopos XV, presbyteros XVIII. Qui sepultus est juxta corpus beati Petri in Vaticano, sub die nono Kalendas Octobrias. CATALOGUS SUB LIBERIO. Linus annis duodecim mensibus IV, diebus XII. Fuit temporibus Neronis a consulatu Saturnini et Scipionis, usque Capitone et Rufo. III. SANCTUS CLETUS. ANNO CHRISTI 81, VESPASIANI IMP. 10. 127.1059| 3 Cletus, natione Romanus, de regione Vico Patricii, patre Aemiliano, sedit annos duodecim, mensem unum, dies undecim. Fuit autem temporibus Vespasiani et Titi, a consulatu Vespasiani VII et Domitiani V, usque ad Domitianum IX et Rufum consules. Martyrio coronatur. Hic ex praecepto beati Petri XXXV presbyteros ordinavit in urbe Roma, mense decembri; qui etiam sepultus est juxta Corpus B. Petri in Vaticano VI Kalend. Majas, et cessavit episcopatus dies viginti. CATALOGUS SUB LIBERIO. Cletus annis VI, mensibus II, diebus X. Fuit temporibus Vespasiani et Titi, initio Domitiani a consulibus Vespasiano VIII et Domitiano V, usque Domitiano IX et Rufo. IV. SANCTUS CLEMENS. ANNO CHRISTI 93, DOMITIANI IMP. 10. 127.1077| 4 Clemens, natione Romanus, de regione Caeliomonte, ex patre Faustino, sedit annos IX, menses II, dies X. Fuit autem temporibus Galbae et Vespasiani, a consulatu Trajani et Italici usque Vespasianum IX et Titum. Hic 127.1079| dum multos libros zelo fidei Christianae religionis ascriberet, martyrio coronatur. Hic fecit septem regiones dividi notariis fidelibus Ecclesiae, qui gesta martyrum sollicite et curiose unusquisque per regionem suam diligenter perquirerent. Hic fecit duas epistolas, quae Catholicae nominantur. Hic ex praecepto beati Petri suscepit Ecclesiam et pontificatum gubernandum sicut ei fuerat a Domino Jesu Christo cathedra tradita vel commissa. Tamen in epistola quae ad Jacobum scripta est, qualiter ei a beato Petro commissa est Ecclesia, reperies . Ideo Linus et Cletus ante eum conscribuntur, eo quod ab ipso Principe apostolorum ad ministerium sacerdotale exhibendum sunt episcopi ordinati. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembrem: presbyteros X, diaconos II, episcopos per diversa loca XV. Obiit martyr anno Trajani III, qui etiam sepultus est in Graecia, VIII Kalendas Decembris, et cessavit episcopatus dies XXII. CATALOGUS SUB LIBERIO. Clemens annis 9, mensib. 11, diebus 12. Fuit temporibus Galbae et Vespasiani, a consulatu Trachali et Italici, usque Vespasiano VII et Tito. V. SANCTUS ANACLETUS. NNO CHRISTI 103, TRAJANI IMP. 4. 127.1113| 127.1113| 5 Anacletus, natione Graecus, de Athenis, ex patre Antiocho, sedit annos novem, menses duos, dies decem. Fuit autem temporibus Domitiani, a 127.1115| consulatu Domitiani decimo, et Savini usque ad Domitianum XVII et Clementem consules. Hic memoriam beati Petri construxit et composuit, dum presbyter factus fuisset a beato Petro, seu alia loca, ubi episcopi reconderentur sepulturae. Ubi autem et ipse sepultus est juxta corpus beati Petri, III Idus Julii. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembrem, presbyteros quinque, diaconos tres, episcopos per diversa loca numero sex; et cessavit episcopatus dies XIII. CATALOGUS SUB LIBERIO. Anacletus annis XII, mensibus X, diebus III. Fuit temporibus Domitiani a consulibus Domitiano X et Sabino, usque Domitiano XVII et Clemente. VI. SANCTUS EVARISTUS. ANNO CHRISTI 112, TRAJANI IMP. 13. 127.1135| 127.1135| 6 Evaristus, natione Graecus, ex patre Judaeo nomine Juda, de civitate Bethlehem, sedit annos tredecim, menses sex, dies duos. Fuit autem temporibus Domitiani et Nervae Trajani, a consulatu Valentis et Veteris usque ad Gallum et Braduam consules. Martyrio coronatur. Hic titulos in urbe Roma divisit presbyteris, et septem diaconos constituit, qui custodirent episcopum praedicantem propter stylum veritatis. Hic fecit ordinationes tres per mensem Decembris, presbyteros sex, diaconos duos, episcopos per diversa loca quinque. Qui 127.1137| etiam sepultus est juxta corpus beati Petri in Vaticanum, VI Kal. Novembris, et cessavit episcopatus dies XIX CATALOGUS SUB LIBERIO. Evaristus annis XIII, mensibus VII, diebus II, fuit temporibus novissimis Domitiani. et Nervae, et Trajani, a consulatu Valentis et Veri usque Gallo et Bradua. VII. SANCTUS ALEXANDER ANNO CHRISTI 121, ADRIANI IMP. 2. 127.1145| 127.1145| 7 Alexander, natione Romanus, ex patre Alexandro, de regione Caput Tauri, sedit annos octo, menses quinque, dies duos. Fuit autem temporibus Trajani usque ad Helianum et Veterem. Hic passionem Domini miscuit in precationem 127.1147| sacerdotum, quando missae celebrantur. Martyrio coronatur, et cum eo Eventius presbyter et Theodorus diaconus. Hic constituit aquam aspersionis cum sale benedici in habitaculis hominum. Hic fecit ordinationes tres per mensem Decembrem; presbyteros sex, diaconos duos, episcopos per diversa loca numero V. Qui etiam sepultus est via Numentana, ubi decollatus est, ab urbe Roma non longe, milliario VII, quinto Nonas Maii, et cessavit episcopatus dies XXXV CATALOGUS SUB LIBERIO. Alexander annis septem, mensibus duobus, die uno. Fuit temporibus Trajani a consulatu Palmae et Tulli, usque Aeliano et Vetere. VIII. SANCTUS SIXTUS. ANNO CHRISTI 132, ADRIANI IMP. 13. 127.1159| 127.1159| 8 Sixtus, natione Romanus, ex patre Pastore, de regione Via lata, sedit annos decem, menses tres, dies viginti unum. Fuit autem temporibus Adriani usque ad Verum et Anniculum. Martyrio coronatur. Hic constituit ut ministeria sacrata non tangerentur nisi a ministris. Hic constituit ut quicunque episcoporum evocatus fuisset ad sedem apostolicam, et rediens ad parochiam suam, non susciperetur nisi cum litteris patriarchae salutationis plebi, quae est formata. Hic fecit ordinationes tres per mensem Decembris: presbyteros undecim, diaconos quatuor, , episcopos per diversa loca numero quatuor. Qui etiam sepultus est juxta corpus beati petri in Vaticanum III Nonas Aprilis, et cessavit episcopatus dies duos. CATALOGUS SUB LIBERIO. Sixtus annis decem, mensibus tribus, diebus viginti uno. Fuit temporibus Adriani a consulatu Nigri et Aproniani usque Vero III et Ambibulo. IX. SANCTUS TELESPHORUS. ANNO CHRISTI 142, ANTONINI PII IMP. 3. 127.1175| 9 Telesphorus, natione Graecus, ex anachorita, sedit annos undecim, menses tres, dies viginti duos. Fuit autem temporibus Antonini et Marci. Hic constituit ut septem hebdomadas ante Pascha jejunium celebraretur, et Natali Domini noctu missae celebrarentur, cum omni tempore ante horae tertiae cursum nullus praesumeret missam celebrare, qua hora Dominus noster ascendit crucem, et ante sacrificium hymnus diceretur angelicus, hoc est, GLORIA IN EXCELSIS DEO. Martyrio coronatus est. Qui sepultus est juxta corpus beati Petri in Vaticano IV Nonas Januarii. Hic fecit ordinationes quatuor per mensem Decembrem: presbyteros duodecim, diaconos octo; et cessavit episcopatus dies quatuor. CATALOGUS SUB LIBERIO. Telesphorus annis undecim, mensibus tribus, diebus tribus. Fuit temporibus Antonini Macrini a consulatu Titiani et Gallicani usque Caesare et Albino. X. SANCTUS HYGINUS. ANNO CHRISTI 154, ANTONINI PII IMP. 15. 127.1185| 10 Hyginus, natione Graecus, ex philosopho de Athenis, cujus genealogia non invenitur, sedit annos quatuor, menses tres, dies octo. Fuit autem temporibus Veri et Marci, a consulatu Magni et Camerini usque Orfidum et Priscum. Hic clerum composuit, et distribuit gradus. Hic fecit ordinationes tres per mensem Decembrem: presbyteros quindecim, diaconos quinque, episcopos per diversa loca septem. Qui etiam sepultus est juxta corpus beati Petri in Vaticano, tertio Idus Januarii, et cessavit episcopatus dies tres. 127.1187| CATALOGUS SUB LIBERIO. Ex editione Bucherii. Hyginus annis duodecim, mensibus tribus, diebus sex. Fuit temporibus Veri, a consulatu Gallicani et Veteris usque Praesente et Rufino. Idem ex editione Schelestratii, exacta ad ms. Caesareum, etc. Hyginus annis duodecim, mensibus tribus, diebus sex. Fuit temporibus . . . . . Notae Schelestratii in Catalogum Liberianum. Lacunae in Hygino et Aniceto reperiuntur in ms. Caesareo, quae tamen ex secundo catalogo suppleri possunt, utpote cujus auctoris temporibus in ms. codice exstabant, ex quo imperatorum et consulatuum notas colligere licet. Blanchini monitum ad eumdem Catalogum Libertanum et lacunas in illo indicatas. Observant eruditi editores catalogi Liberiani, Bucherius et Schelestratius, lacunas frequentes deprehendi eodem in catalogo ex Hygino ad Callistum; easdemque suppleri posse Schelestratius advertit ex catalogo secundo quem apposuit in sua editione, pertinente ad aetatem Felicis IV et Justiniani. Supplentur autem, ni fallor, multo felicius tum his ex monumentis, tum ex pluribus supra relatis inter Prolegomena. Lacunarum indicia tantum in margine indicavit Bucherius. Plura Schelestratius etiam in textu. Ne priora repetam inutiliter, quae impressa jam sunt, ad fidem exempli Bucheriani, supra in Prolegomenis, dabo lacunarum sedem in contextu, earumque supplementum ex nostra sententia. Hujus autem supplementi probationes habebit lector infra in nostris chronologicis notis ad Anicetum sectione XII. Quod hic subdam de supplendis lacunis catalogi Liberiani in Hygino, praestabo etiam in pontificibus subsequentibus usque ad Callistum: ubi lacunae cum desinant, occasio nulla erit supplendi textum catalogi Liberiani. Lectio Catalogi supplentis Liberianum ejusque lacunas ex infra relatis probationibus in notis chronologicis Blanchini ad Anicetum. Hyginus annis IIII, mensibus III, diebus VIII. Fuit temporibus Antonini a consulatu Magni et Camerini usque Severo et Priscino. XI. SANCTUS ANICETUS. ANNO CHRISTI 167, M. AURELII ET L. VERI 5. 127.1203| 11 Anicetus, natione Syrus, ex patre Joanne de vico Omisa, sedit annos novem, menses tres, dies tres. Fuit autem temporibus Severi et Marci, a consulatu Gallicani et Veteris usque ad Praesentem et Rufinum. Hic constituit ut clerus comam non nutriret secundum praeceptum Apostoli. Hic fecit ordinationes quinque per mensem Decembrem: presbyteros septemdecim, diaconos quatuor, episcopos per diversa loca numero novem. Qui etiam obiit martyr et sepultus est in coemeterio Calixti XII Kal. Maii, et cessavit episcopatus dies septem. CATALOGUS SUB LIBERIO Ex editione Bucherii. Deest hic Anicetus, cui dant annos pene octo. Idem ex editione Schelestratii, exacta ad ms. Caesareum, etc. Anicetus annis. . . . . a consulatu Gallicani et Veteris usque Praesente et Rufino. Lectio catalogi Liberiani, suppletis lacunis, restituta ex aliorum catalogorum subsidio, ut infra ostendit Blanchinus in notis chronologicis ad hunc numerum. Anicetus annis 11, mens. 4, dieb. 3. Fuit temporibus Antonini Pii, a consulatu Gallicani et Veteris usque duobus Augustis. XII. SANCTUS PIUS. ANNO CHRISTI 158, ANTONINI PII IMP. 19. 127.1213| 12. Pius, natione Italus, ex patre Rufino, frater Pastoris, de civitate Aquileia, sedit annos novemdecim, menses quatuor, dies tres. Fuit autem temporibus Antonini Pii, a consulatu Clari et Severi. Sub hujus episcopatu Hermes librum scripsit, in quo mandatum continetur quod ei praecepit angelus Domini, cum veniret ad eum in habitu pastoris, et praecepit ei ut sanctum Pascha die Dominico celebraretur. Hic constituit haereticum venientem ex Judaeorum haeresi suscipi et baptizari; et constitutum de Ecclesia fecit. Hic fecit ordinationes quinque per mensem Decembrem presbyteros 19, diaconos 21, episcopos 127.1215| per diversa loca numero 12. Qui etiam sepultus est juxta corpus beati Petri in Vaticano V Idus Julias, et cessavit episcopatus dies XII. Hic ex rogatu beatae Praxedis dedicavit ecclesiam Thermas Novati in vico Patricii in honorem sororis suae sanctae Potentianae, ubi et multa dona obtulit, ubi saepius sacrificium Domino offerens ministrabat, imo et fontem baptismi construi fecit, manu sua benedixit et consecravit, et multos venientes ad fidem baptizavit in nomine Trinitatis. CATALOGUS SUB LIBERIO. Ex editione Bucherii et Schelestratii. Pius annis viginti, mensibus quatuor, diebus viginti uno. Fuit temporibus Antonini Pii a consulatu Clari et Severi usque duobus Augustis. Sub hujus episcopatu frater ejus Hermes librum scripsit, in quo mandatur contineturque quod ei praecepit angelus cum venit ad eum in habitu pastoris. Lectio catalogi Liberiani, suppletis lacunis, restituenda ex antea deductis in Aniceto supra. Pius annis 8, mensibus 4, diebus 3. Fuit temporibus Antonini a consulatu Rufini et Quadrati usque Orphito et Prisco Additamentum catalogo appositum, ut videtur, ad supplendam lacunam proxime apparentem in loco Aniceti. Sub hujus episcopatu frater hujus Hermes librum scripsit, in quo mandatur contineturque, quod ei praecepit angelus, cum venit ad eum in habitu pastoris. XIII. SANCTUS SOTER. ANNO CHRISTI 175, M. AURELII IMP. 13. 127.1239| 127.1239| 13 Soter, natione Campanus, ex patre Concordio, de civitate Fundis, sedit annos novem, menses tres. Fuit autem temporibus Severi a consulatu Rustici et Aquilini usque ad Cetegum et Clarum. Hic constituit ut nulla monacha pallam sacratam contingeret, nec incensum poneret in sancta Ecclesia. Hic fecit ordinationes tres per mensem Decembrem: presbyteros octo, diaconos novem, episcopos per diversa loca numero undecim. Qui etiam sepultus est in coemeterio Calixti via Appia, X Kalend. Maii, et cessavit episcopatus dies viginti duos. CATALOGUS SUB LIBERIO Ex editione Schelestratii. Soter annis novem mensibus tribus. Fuit temporibus . . . . . Notae Schelestratii ad catalogum Liberianum in Sotere. Lacuna antiquioris catalogi in Sotere suppleri posset ex ms. Caesareo, in quo habetur: Tempore Antonini et Commodi, a consulatu Veri et Herenniani usque Paterno et Bradua. Verum vitio librarii consulatus hic aliunde in ms. irrepsit. 127.1241| Lectio catalogi Liberiani, suppletis lacunis restituenda ex antea deductis in Aniceto. Soter ann. IX, m. III, d. XXI, fuit temporibus Marci Antonini et Veri, a consulatu Rustici et Aquilini usque Claro et Cethego. XIV. SANCTUS ELEUTHERIUS. ANNO CHRISTI 179, M. AURELII IMP. 17. 127.1249| 14 Eleutherius, natione Graecus, ex patre Abundio, de oppido Nicopoli, sedit annos quindecim, menses sex, dies quinque. Fuit autem temporibus Antonini et Commodi usque ad Paternum et Braduam. Hic accepit epistolam a Lucio Britanniae rege, ut Christianus efficeretur per ejus mandatum, et hoc iterum firmavit, ut nulla esca usualis a Christianis repudiaretur, maxime fidelibus, quam Deus creavit, quae tamen rationalis et humana est. Hic fecit ordinationes tres per mensem Decembrem: presbyteros duodecim, diaconos octo, episcopos per diversa loca numero quindecim. Qui etiam sepultus est juxta corpus beati Petri apostoli in Vaticano, VII Kalend. Junii, et cessavit episcopatus dies quinque. CATALOGUS SUB LIBERIO, Juxta edit. Schelest. ex ms. Caesareo. Eleutherus annis . . . fuit temporibus Antonini et Commodi, a consulatu Veri et Herenniani usque Paterno et Bradua Supplementum tacunarum catalogi ex dictis in Anicet Eleutherus annis 15, m. 3, d. 21. Fuit temporibus M. Antonini et Commodi, a consulatu Severi et Herenniani usque Materno et Bradua. XV. SANCTUS VICTOR. ANNO CHRISTI 194, COMMODI IMP. 1 127.1279| 15 Victor, natione Afer, ex patre Felice, sedit annos decem, menses duos, dies decem . Fuit autem temporibus Helii Pertinacis et Severi, a consulatu Commodi quinto et Glabrionis usque ad Lateranum et Rufinum. Hic constituit ut S. Pascha die Dominico celebraretur, sicut et Eleuther. Hic fecit sequentes cleros. Matyrio coronatur. Et constituit ut, necessitate faciente, ibi ubi inventus fuisset, sive in flumine, sive in mari, sive in fontibus, tantum Christiana confessione credulitatis clarificata, quicunque hominum ex gentilitate veniens, ut baptizaretur. Hic fecit ordinationes tres per mensem Decembrem: presbyteros quatuor, diaconos septem, episcopos per diversa loca duodecim. Hic fecit constitutum ad interrogationem sacerdotum de circulo Paschae, cum presbyteris et episcopis facta collatione, et accersito Theophilo episcopo Alexandriae , facta congregatione, ut a quartadecima luna, primi mensis, usque ad vicesimam primam die Dominica custodiatur sanctum Pascha. Hic sepultus est juxta corpus beati Petri in Vaticano V Kalendas Augusti, et cessavit episcopatus dies duodecim.. CATALOGUS SUB LIBERIO. Victor ann. . . . . II, d. X, Fuit temp. . . . . . . . . Commodi . . . . . . Notae Schelestratii ad Catalogum Liberianum. Lacuna Consulum in Victore suppleri potest ex secundo Catalogo. Supplementum lacunarum Catalogi ex dictis in Aniceto. Victor annis XII, d. X. Fuit temporibus Commodi et Severi, a consulatu Commodi, et Glabrionis usque Laterano, et Rufino. XVI. SANCTUS ZEPHERINUS ANNO CHRISTI 203, SEVERI IMP. 9. 127.1305| 16 Zepherinus, natione Romanus, ex patre Abundio, sedit annos septemdecim, menses duos, dies decem. Fuit autem temporibus Antonini et Severi a consulatu Saturnini et Gallicani usque ad Praesentem et Striganum consules. Hic constituit ut in praesentia omnium clericorum et laicorum fidelium sive Levita, sive sacerdos ordinaretur, et fecit constitutum de Ecclesia, ut patenas vitreas ante sacerdotes in Ecclesiam ministri portarent, donec episcopus missas celebraret, ante se sacerdotibus astantibus, et sic missae celebrarentur, excepto quod jus episcopi interesset, ut tantum clerus sustineret omnibus praesentibus bus ex ea consecratione de manu episcopi jam coronam consecratam, et acciperet presbyter tradendam populo. Hic fecit ordinationes quatuor, per mensem Decemb.: presbyteros IX, diaconos VII, episcopos per diversa loca VIII. Qui etiam sepultus est in coemeterio suo, juxta coemeterium Calixti, via Appia, VII Kalend. Septembris, et cessavit episcopatus dies VI. CATALOGUS SUB LIBERIO. Juxta edit. Schel. ex S. Caesareo. Zephyrinus annis . . . . . a Consulatu Saturnini et Galli usque Praesente et Extricano. Supplementum lacunarum catalogi ex dictis in Aniceto. Zephirinus annis XVIII, d. X. Fuit temporibus Severi et Antonini, a consulatu Saturnini et Galli usque Praesente et Extricato. XVII SANCTUS CALIXTUS. ANNO CHRISTI 221, ELAGABALI 2. 127.1317| 17 Calixtus, natione Romanus, ex patre Domitio, de regione Urberavennatio, sedit annos sex, menses duos, dies decem. Fuit autem temporibus Macrini et Heliogabali, a consulatu Antonini et Alexandri. Hic martyrio coronatur. Hic constituit jejunium die Sabbati ter in anno fieri, frumenti, vini et olei secundum prophetiam quarti, septimi, et decimi. Hic fecit basilicam trans Tiberim. Hic fecit ordinationes quinque per mensem Decembrem: presbyteros sedecim, diaconos quatuor, episcopos per diversa loca octo. Qui etiam sepultus est in coemeterio Calepodii, via Aurelia, milliario tertio, pridie Idus Octobris, et fecit aliud coemeterium via Appia, ubi multi sacerdotes et martyres requiescunt, quod appellatur usque in hodiernum diem coemeterium Calixti; et cessavit episcopatus dies sex. CATALOGUS SUB LIBERIO. Callixtus annos 5, menses 2, dies 10. Fuit temporibus Macrini et Henogabali, a consula tu Antonini et Adventi usque Antonino III et Alexandro. XVIII. SANCTUS URBANUS. ANNO CHRISTI 226, ALEXANDRI IMP. 4. 127.1323| 18 Urbanus, natione Romanus, ex patre Pontiano, sedit annos octo, menses undecim, dies duodecim. Hic fecit ministeria sacrata omnia argentea, et patenas argenteas viginti quinque posuit. Hic verus confessor exstitit temporibus Maximini et Africani consulum. Hic sua traditione multos convertit ad baptismum et credulitatem, etiam Valerianum nobilissimum virum, sponsum sanctae Caeciliae, quos etiam usque ad martyrii palmam perduxit, et per ejus monita multi martyrio coronati sunt. Hic fecit ordinationes quinque per mensem Decembrem: presbyteros novem, diaconos quinque, episcopos per diversa loca octo. Qui etiam sepultus est in coemeterio Praetextati, via Appia, VIII Kal. Junias, et cessavit episcopatus dies triginta. CATALOGUS SUB LIBERIO. Urbanus annos 8, menses 11, dies 12. Fuit temporibus Alexandri a consulatu Maximi et Aeliani usque Agricola et Clementino. XIX. SANCTUS ANTERUS, ANNO CHRISTI 237, MAXIMINI IMP. 1. 127.1331| 19 Anteros natione Graecus, ex patre Romulo, sedit annos duodecim, mense uno, diebus duodecim. Martyrio coronatur. Fuit autem temporibus Maximini et Africani consulum. Hic gesta martyrum diligenter a notariis exquisivit, et in Ecclesia recondidit, propter quod a Maximo praefecto martyrio coronatus est. Hic fecit ordinationem unam per mensem Decembris, episcopum unum. Qui etiam sepultus est in coemeterio Calixti, via Appia, III Non. Januarii; et cessavit episcopatus dies tredecim. CATALOGUS SUB LIBERIO. Anteros mense uno, diebus decem: dormit III nonas Januarii, Maximino et Africano consulibus. XX. SANCTUS PONTIANUS. ANNO CHRISTI 233, ALEXANDRI IMP. 10. 127.1337| 20 Pontianus, natione Romanus, ex patre Calpurnio, sedit annos quinque, menses duos, dies duos. Martyrio coronatur. Fuit autem temporibus Alexandri, a consulatu Pompeiani et Feliciani. Eodem tempore Pontianus episcopus et Hippolytus presbyter exsilio sunt deportati ab Alexandro in Sardiniam in insulam Bucinam, Severo et Quintiano consulibus. In eadem insula defunctus est tertio Kalendas Novemb. et in ejus locum ordinatus est Anterus II Kalend. Decembris. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembrem: presbyteros sex, diaconos quinque, episcopos per diversa loca numero sex. Quem beatus Favianus adduxit cum clero per navim, et sepelivit in caemeterio Calixti, via Appia, et cessavit episcopatus a dispositione ejus dies decem. CATALOGUS SUB LIBERIO. Pontianus annos quinque, menses duos, dies septem. Fuit temporibus Alexandri a consulatu Pompeiani et Peligniani. Eo tempore Pontianus episcopus et Hippolytus presbyter exsules sunt deportati in insulam nocivam Sardiniam, Severo et Quintino consulibus: in eadem insula discinctus est IV Kal. Octobris, et loco ejus ordinatus est Anteros XI Kal. Decembris consulibus suprascriptis. XXI. SANCTUS FABIANUS. ANNO CHRISTI 238, MAXIMINI IMP. 2. 127.1341| 21 Favianus, natione Romanus, ex patre Favio sedit annos quatuordecim, menses decem, dies undecim. Martyrio coronatur. Fuit autem temporibus Maximini et Africani usque ad Decium secundum et Quadratum, et passus est IV Kalend. Februarias. Hic regiones divisit diaconibus, et fecit septem subdiaconos, qui septem notariis imminerent, ut gesta martyrum in integro colligerent; et multas fabricas per coemeteria fieri praecepit. Et post passionem ejus, Moyses et Maximus presbyteri, et Nicostratus diaconus comprehensi sunt et in carcerem missi sunt. Eodem tempore supervenit Novatus ex Africa, et separavit de Ecclesia Novatianum, et quosdam confessores, postquam Moyses presbyter in carcere defunctus est, qui fuit ibi menses XI, sicut et multi fuerunt. Hic fecit ordinationes quinque per mensem Decembris: presbyteros viginti duos, diaconos septem, episcopos per diversa loca numero undecim. Qui etiam sepultus est in coemeterio Calixti, via Appia, XIV Kalend. Februarii. Et cessavit episcopatus dies septem. CATALOGUS SUB LIBERIO Fabianus annos quatuordecim, mensem unum, dies decem. Fuit temporibus Maximini, et Gordiani, et Philippi, a consulatu Maximini et Africani, usque Decio II et Grato. Passus XIII Kalend. Februarias. Hic regiones divisit diaconibus, et multas fabricas per coemeteria fieri jussit, post passionem ejus Moyses et Maximus presbyteri, et Nicostratus diaconus comprehensi sunt, et in carcerem sunt missi: eo tempore supervenit Novatus ex Africa, et separavit de Ecclesia Novatianum, et quosdam confessores, postquam Moyses in carcere defunctus est qui fuit ibi menses undecim, dies undecim. XXII. SANCTUS CORNELIUS, ANNO CHRISTI 354, DECII IMP. 2. 127.1353| 22 Cornelius, natione Romanus, ex patre Castino, sedit annos tres, menses duos, dies decem Martyrio coronatur. Sub cujus episcopatu Novatus Novatianum extra Ecclesiam ordinavit, et in Africa Nicostratum. Hoc facto confessores qui se separaverunt a Cornelio cum Maximo presbytero, qui cum Moyse fuit, ad Ecclesiam sunt reversi et facti sunt confessores fideles. Post hoc Cornelius episcopus Centumcellis pulsus est, et ibi scriptam epistolam de sua confirmatione, missam a Cypriano, quam Cyprianus in carcere scripsit, et de Celerino lectore suscepit. Hic temporibus suis rogatus a quadam matrona Lucina, corpora apostolorum Petri et Pauli, de Catacumbis levavit noctu. Primum quidem corpus beati Pauli beata Lucina posuit in praedio suo via Ostiensi ad latus, ubi decollatus est. Beatus vero Cornelius episcopus accepit corpus beati Petri apostoli, et posuit juxta locum ubi crucifixus est, inter corpora sanctorum episcoporum in templo Apollinis in Montem Aureum in Vaticano Palatii Neroniani VI Kalend. Julii. Post hoc eodem tempore audiens Decius quod epistolam accepisset a beato Cypriano Carthaginensi episcopo, misit Centumcellis, et adduxit beatum Cornelium, quem tamen jussit sibi praesentari cum praefecto Urbis in interludo noctu ante templum Palladis. Cui ita dixit: Sic definisti, ut nec deos, nec praecepta principum, nec nostras minas timeas, ut contra Rempublicam litteras accipias et dirigas? Cornelius episcopus respondit dicens: Ego de corona Domini litteras accepi, non contra Rempublicam, sed magis speciale consilium ad animas redimendas. Tunc Decius, iracundia plenus, jussit os beati Cornelii cum plumbatis caedi, et praecepit duci eum ante templum Martis ut adoraret; quod si non fecisset, dicens: Capite truncetur. Post hoc, id est III Nonas Martii, jam ante passionem suam omnia bona Ecclesiae tradidit Stephano archidiacono suo. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembris: presbyteros quatuor, diaconos quatuor, episcopos per diversa loca numero septem. Qui etiam decollatus est in loco supradicto, et martyr effectus est. Cujus corpus noctu collegit beata Lucina cum clericis, et sepelivit in crypta, juxta caemeterium Calixti, via Appia, in praedio suo, VIII Kalend. Septembris. Et cessavit episcopatus dies triginta quinque. CATALOGUS SUB LIBERIO. Cornelius annos duos, menses tres, dies decem, a consulibus Decio IV et Decio II usque 127.1355| Gallo et Volusiano. Sub episcopatu ejus Novatus extra Ecclesiam ordinavit Novatianum in urbe Roma, et Nicostratum in Africa. Hoc facto, confessores qui se separaverunt a Cornelio, cum Maximo presbytero, qui cum Moyse fuit, ad Ecclesiam sunt reversi. Post hoc Centumcellis expulsus, ibi cum gloria dormitionem accepit. XXIII. SANCTUS LUCIUS ANNO CHRISTI 255, GALLI ET VOLUSIANI 2. 127.1383| 23 Lucius, natione Tuscus, de civitate Luca, ex patre Lucino, sedit annos tres, menses octo, dies tres. Martyrio coronatur. Fuit autem temporibus Galli et Volusiani usque ad Valerianum tertium et Gallicanum. Hic exsilio fuit relegatus, postea nutu Dei incolumis ad Ecclesiam reversus est. Hic praecepit ut duo presbyteri et tres diaconi in omni loco episcopum non desererent propter testimonium ecclesiasticum. Qui etiam a Valeriano capite truncatus est III Nonas Martii Hic potestatem dedit omnis Ecclesiae Stephano Archidiacono suo, dum ad passionem pergeret. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembris: presbyteros quatuor, diaconos quatuor, episcopos per diversa loca numero tres. Qui etiam sepultus est in coemeterio Calixti, via Appia, VIII Kalend. Septemb. et cessavit episcopatus dies triginta quinque. CATALOGUS SUB LIBERIO Lucius annos tres, menses octo, dies decem. Fuit temporibus Galli et Volusiani, usque Valeriano III et Gallieno II. Hic exsul fuit, et postea nutu Dei, incolumis ad Ecclesiam reversus est. Decessit III Nonas Martii coss. suprascriptis. XXIV. SANCTUS STEPHANUS. ANNO CHRISTI 257, GALII ET VOLUSIANI 4. 127.1389| 24 Stephanus, natione Romanus, ex patre Julio, sedit annos quatuor, menses duos, dies decem. Martyrio coronatur. Fuit autem temporibus Valeriani et Gallicani et Maximi usque ad Valerianum tertium et Gallicanum secundum. Suis temporibus exsilio est deportatus, postea nutu Dei reversus est ad Ecclesiam incolumis. Et post dies triginta quatuor tentus a Maximiano missus est in carcerem cum novem presbyteris et duobus episcopis, Honorio et Casto, et tribus diaconis, Xisto, Dionysio et Gaio. Ibidem in carcere ad Arcum Stellae fecit 127.1391| synodum, et omnia vasa Ecclesiae archidiacono suo Xisto in potestatem dedit, vel arcam pecuniae, et post dies sex exiens sub custodia ipse simul capite truncatus est. Hic constituit sacerdotes et levitas, ut vestes sacratas in usu quotidiano non uti, nisi in ecclesia tantum. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembrium: presbyteros septem, diaconos quinque, episcopos per diversa loca numero tres. Qui etiam sepultus est in coemeterio Calixti, via Appia, IV Nonas Augusti. Et cessavit episcopatus dies viginti duos. CATALOGUS SUB LIBERIO. Stephanus annos quatuor, menses duos, dies viginti unum. Fuit temporibus Valeriani et Gallieni, a consulatu Volusiani et Maximini, usque Valeriano III et Gallieno II. XXV. SANCTUS SIXTUS II. ANNO CHRISTI 260, VALERIANI ET GALLIENI IMP. 6. 127.1407| 25 Sixtus, natione Graecus, ex philosopho, sedit annos duos, menses undecim, dies sex. Martyrio coronatur. Fuit autem temporibus Valeriani et Decii, quo tempore fuit maxima persecutio. Eodem tempore hic comprehensus a Valeriano, et ductus ut sacrificaret daemoniis, quia contempsit praecepta Valeriani, capite truncatus est, et cum eo alii sex diaconi, Felicissimus, et Agapitus, Januarius et Magnus, Vincentius et Stephanus, sub die sexto Idus Augusti. Et presbyteri praefuerunt a consulatu Maximi et Ravionis usque ad consulatum Tusci et Bassi XIII Kalendas Augusti. Quo tempore saevissima persecutione arguebatur beatus Sixtus sub Decio. Et post passionem beati Sixti post tertia die passus est et beatus Laurentius ejus archidiaconus, quarto Idus Augusti et Claudius subdiaconus, et Severus presbyter, et Crescentius lector, et Romanus ostiarius. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembris: presbyteros quatuor, diaconos septem, episcopos per diversa loca duos. Qui vero sepultus est in coemeterio Calixti, via Appia, Nam exdiaconi supradicti sepulti sunt in coemeterio Praetextati, via Appia. VIII Idus Augusti. Beatus 127.1409| autem Laurentius sepultus est via Tiburtina, in coemeterio Cyriacetis, in agro Verano in crypta, cum aliis multis martyribus, IV Idus Augusti, et cessavit episcopatus dies triginta quinque. CATALOGUS SUB LIBERIO Sixtus annis duobus, mensibus undecim, diebus sex. Coepit a consulatu Maximi et Glabrionis, usque Tusco et Basso, et passus est VIII Idus Augusti . . . a consulatu Tusci et Bassi, usque in diem VIII Kalendas Augusti, Aemiliano et Basso consulibus. XXVI. SANCTUS DIONYSIUS. ANNO CHRISTI 261, VALERIANI ET GALIENI IMP. 7. 127.1417| 26 Dionysius, ex monacho, cujus generationem non potuimus reperire, sedit annos duos, menses tres, dies septem. Fuit autem temporibus Gallieni ex die XI Kalendarum Augustarum, Aemiliano et Basso consulibus, usque in diem VII Kalendarum Januariarum, a consulatu Claudii et Paterni. Hic presbyteris ecclesias divisit, et coemeteria, et parochias dioeceses instituit. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembris: presbyteros duodecim, diaconos sex, episcopos per diversa loca numero octo. Qui etiam sepultus est in coemeterio Calixti, via Appia, VI Kalendas Januarii; et cessavit episcopatus dies quinque. CATALOGUS SUB LIBERIO. Dionysius annis octo, mensibus duobus, diebus quatuor. Fuit temporibus Gallieni ex die XI Kalendarum Augusti, Aemiliano et Basso consulibus, usque in diem septimum Kalendar. Januarii, consulibus Claudio et Paterno. XXVII SANCTUS FELIX. ANNO CHRISTI 272, AURELIANI IMP. 2. 127.1435| 27 Felix, natione Romanus, ex patre Constantio, sedit annos duos, menses decem, dies viginti quinque. Martyrio coronatur. Fuit autem temporibus Claudii Aureliani, a consulatu Claudii et Paterni usque ad consulatum Aureliani et Capitolini. Hic constituit supra sepulcra martyrum missas celebrari. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembrem: presbyteros novem diaconos duos, episcopos per diversa loca numero quinque. Hic fecit basilicam in via Aurelia, ubi et sepultus est, milliario secundo ab urbe Roma, III Kalendas Junii; et cessavit episcopatus dies quinque. CATALOGUS SUB LIBERIO Felix annis V, mensibus XI, diebus XXV. Fuit temporibus Claudii et Aureliani a consulatu Claudii et Paterni usque in consulatum Aureliani II et Capitolini. XXVIII. SANCTUS EUTYCHIANUS. ANNO CHRISTI 275, AURELIANI IMP. 5. 127.1441| 28 Eutychianus, natione Tuscus, ex patre Marino, de civitate Lunae, sedit annos octo, menses decem, dies quatuor. Fuit autem temporibus Aureliani, a consulatu Aurelini tertio et Marcellini usque in diem Idus Decemb., Caro secundo et Carino consulibus. Hic constituit ut fruges super altare tantum, fabae et uvae benedicerentur. Hic temporibus suis per diversa loca trecentos quadraginta duos martyres manu sua sepelivit. Qui hoc constituit ut quicunque fidelium martyrem sepeliret, sine dalmatica aut colobio purpurato nulla ratione sepeliret; quod tamen ad notitiam sibi divulgaretur. Hic fecit ordinationes quinque per mensem Decembris: presbyteros quatuordecim, diaconos quinque, episcopos per diversa loca novem. Martyrio coronatur. Qui etiam sepultus est in coemeterio Calixti, via Appia, octavo Kalendas Augusti, Et cessavit episcopatus dies forte Kal. octo. 127.1441| CATALOGUS SUB LIBERIO. Eutychianus annis octo, mensibus undecim, diebus tribus. Fuit temporibus Aureliani III, et Marcellini, usque in diem IV Idus Decembris, Caro II et Carino consulibus. XXIX. SANCTUS CAIUS. ANNO CHRISTI 283, CARINI ET NUMERIANI 1. 127.1457| 29 Caius, natione Dalmata, ex genere Diocletiani imperatoris, ex patre Gaio, sedit annos undecim, menses quatuor, dies novem. Fuit autem temporibus Cari et Carini, a die XIV Kalend. Januarii, a consulatu Cari secundi et Carini usque in diem X Kalendarum Maiar., Diocletiano quarto et Constantio secundo. Hic constituit ut ordinationes omnes in Ecclesia sic ascenderent: Si quis episcopus esse mereretur, ut esset ostiarius, lector, exorcista, sequens subdiaconus, diaconus, presbyter, et exinde episcopus ordinaretur. Hic regiones divisit diaconibus. Hic fugiens persecutionem Diocletiani in cryptis habitando, martyrio coronatur anno nono. Hic fecit ordinationes quatuor per mensem Decembrem; presbyteros viginti quinque, diaconos octo, episcopos per diversa loca numero quinque, qui post annum undecimum cum Gaviniano fratre suo propter filiam Gavini presbyteri, nomine Susannam, martyrio coronatur. Qui etiam sepultus est in coemeterio Calixti, via Appia, X Kalendas Maii. Et cessavit episcopatus dies undecim CATALOGUS SUB LIBERIO Caius annis duodecim, mensibus quatuor, diebus septem. Fuit temporibus Cari et Carin I ex die XVI Kalend. Januarii, consulibus Caro II et Carino, usque in X Kalendas Maii, Diocletiano VI et Constantio II consulibus. XXX. SANCTUS MARCELLINUS. ANNO CHRISTI 296 DIOCLET. ET MAXIMIANI 13. 127.1467| 127.1467| 30 Marcellinus, natione Romanus, ex patre Projecto, sedit annis octo, mensibus undecim, diebus viginti duobus. Fuit autem temporibus Diocletiani et Maximiani ex die Kalendarum Juliarum a consulatu Diocletiano sexto, et Constantini XI usque ad Diocletianum IX et Maximianum VIII, quo tempore fuit persecutio magna, ut intra triginta dies septemdecim millia hominum promiscui sexus per diversas provincias martyrio coronarentur Christiani. De qua re et ipse Marcellinus ad sacrificium ductus est, ut thurificaret, quod et fecit, et post paucos dies poenitentia ductus, ab eodem Diocletiano pro fide Christi cum Claudio, et Cyrino, et Antonino capite sunt truncati et martyrio coronantur, conjurans beatus Marcellinus Marcellum presbyterum, dum pergeret ad passionem suam, ut praecepta Diocletiani non impleret. Et post hoc factum jacuerunt corpora sancta in platea ad exemplum Christianorum diebus sex triginta ex jussu Diocletiani, et exinde Marcellus presbyter collegit noctu corpora cum presbyteris et diaconibus cum hymnis, et sepelivit via Salaria in coemeterio Priscillae, in cubiculo claro, quod patet usque in hodiernum diem, quod ipse praeparaverat poenitens, dum traheretur ad occisionem in crypta juxta corpus sancti Crescentonis VII Kalendas Maii. Qui etiam fecit ordinationes duas per mensem Decembris: presbyteros quatuor, diaconos duos, episcopos per diversa loca numero quinque. Ab eodem die cessavit episcopatus annis septem, mensibus sex, diebus viginti quinque; persequente Diocletiano Christianos. CATALOGUS SUB LIBERIO. Marcellinus annis octo, mensibus tribus, diebus viginti quinque. Fuit temporibus Diocletiani et Maximiani ex die pridie Kalendas Julias, a consulibus Diocletiano VI et Constantio II usque in consulatum Diocletiani IX et Maximiani VIII, quo tempore fuit persecutio, et cessavit episcopatus annos septem, menses sex, dies viginti quinque. XXXI. SANCTUS MARCELLUS. ANNO CHRISTI 304, CONSTANTII ET GALERII 10. 127.1481| 127.1481| 31 arcellus, natione Romanus, ex patre Benedicto, de regione Via lata, sedit annos quinque, menses sex, dies viginti unum. Fuit autem temporibus Constantii et Galerii et Maxentii, e consulatu Maxentii quarto et Maximi usque ad consulatum. Hic rogavit quamdam matronam, nomine Priscillam, et fecit coemeteria via Salaria, et XXV titulos in urbe Roma constituit, quasi dioeceses, propter baptismum et poenitentiam multorum qui convertebantur ex paganis, et propter sepulturas martyrum. Hic ordinavit viginti sex presbyteros in urbe Roma per mensem Decembris, diaconos duos et episcopos per diversa loca viginti unum. Hic coarctatus est et tentus eo quod Ecclesiam ordinaret, comprehensus a Maxentio, ut negaret se esse episcopum, et sacrificiis se humiliaret daemoniorum: qui semper contemnens, deridens dicta et praecepta Maxentii, damnatus est in catabulo, qui dum multis diebus serviret, in catabulo orationibus et jejuniis Domino servire non cessabat. Mense autem nono nocte venerunt clerici ejus omnes et emerunt eum de catabulo. Matrona autem quaedam, nomine Lucina, quae fecerat cum viro suo Marco annos quindecim et in viduitate sua habebat annos novem decim suscepit beatum Marcellum, quae domum suam nomine beati Marcelli titulum dedicavit, ubi die noctuque hymnis et orationibus Domino Jesu Christo confitebantur. Hoc audito Maxentius misit et tenuit iterum beatum Marcellum, et jussit in eadem ecclesia iterum plancas exsterni, ut ibidem animalia catabuli congregata starent, et ipsis beatus Marcellus deserviret, qui tandem in servitio animalium nudus amictus cilicio defunctus est. Cujus corpus collegit Beata Lucina, et sepelivit in coemeterio Priscillae, via Salaria, XVII Kalendas Febr. et cessavit episcopatus diebus viginti. Lucina vero proscriptione damnata est. CATALOGUS SUB LIBERIO. Marcellus anno I, mensibus VI, diebus XX. Fuit temporibus Maxentii a consulatu Maximiani Herculei X, et Maximiani Galerii VII, usque post consulatum X et VII. XXXII. SANCTUS EUSEBIUS. ANNO CHRISTI 309, CONSTANTINI 4. 127.1495| 127.1495| 32 Eusebius, natione Graecus, ex patre Medico, sedit annos quos, mensem unum, dies viginti quinque. Fuit autem temporibus Constantini. Sub hujus temporibus inventa est crux Domini nostri Jesu Christi V Non. Maii et baptizatus est Judas, qui et Cyriacus. Hic haereticos invenit in urbe Roma, quos vere ad manus impositionem reconciliavit. Hic fecit ordinationem unam per mensem Decembrium: Presbyteros tredecim, diaconos tres, episcopos per diversa loca numero quatuordecim. Qui etiam sepultus est in coemeterio Calixti in crypta, via Appia, VI Nonas Octobris et cessavit episcopatus diebus septem. 127.1495| CATALOGUS SUB LIBERIO. Eusebius menses IV, dies XVI a XIV Kalendas Maii usque in diem XVI Kalendas Septembris. XXXIII. SANCTUS MELCHIADES. ANNO CHRISTI 311, CONSTANTINI 6. 127.1499| 127.1499| 33 Miltiades, natione Afer, sedit annis tribus, mensibus septem, diebus duodecim ex die Nonas Julii a consulatu Maxentii IX usque ad Maximum XI, qui fuit mense Septembris Volusiano et Rufino consulibus. Hic constituit nulla ratione die Dominico, aut quinta feria jejunium quis fidelium ageret, quia hos dies pagani quasi sacrum jejunium celebrabant. Et Manichaei inventi sunt in Urbe ab eodem. Hic fecit ut oblationes consecratae per ecclesias, ex consecratu episcopi dirigerentur, quod declaratur fermentum. Hic fecit ordinationem unam per mensem Decembrem: presbyteros septem, diaconos quinque, episcopos per diversa 127.1501| loca duodecim. Hic sepultus est in coemeterio Calixti, via Appia, in crypta, III O Idus Decembris; et cessavit episcopatus diebus sexdecim. CATALOGUS SUB LIBERIO. Miltiades annis tribus, mensibus sex, diebus octo, a die sexto Nonas Julias a consulatu Maximiano VIII solo, quod fuit mense Septembri, Volusiano et Rufino, usque in III Idus Januarii, Volusiano, et Aniano consulibus. XXXIV. SANCTUS SILVESTER. ANNO CHRISTI 314, CONSTANTINI 9. 127.1511| 34 Silvester, natione Romanus, ex patre Rufino, sedit annis viginti tribus, mensibus decem, diebus duodecim. Fuit autem temporibus Constantini et Volusiani ex die Kalendarum Februariarum usque ad diem Kalendarum Januariarum, Constantio, et Volusiano consulibus. Hic in exsilio fuit in montem Soractem persecutione Constantini concussus, et postmodum rediens cum gloria, baptizavit Constantinum Augustum, quem curavit Dominus per baptismum a lepra, cujus persecutionem primo fugiens, in exsilio fuisse cognoscitur. Hic fecit in urbe Roma ecclesiam in praedio cujusdam presbyteri sui, qui cognominabatur Equitius, quem titulum Romanum constituit, juxta Thermas Domitianas, qui usque in hodiernum diem appellatur titulus Equitii, ubi et haec dona constituit: patenam argenteam, pensantem libras XX, et dono Augusti Constantini. Donavit autem scyphos argenteos duos, qui pensaverunt singuli libras denas; calicem aureum, pensantem libras duas; calices ministeriales quinque, pensantes 127.1513| singuli libras binas; amas argenteas duas, pensantes singulae libras denas; patenam argenteam chrismalem auro clusam pensantem libras quinque; phara coronata X, pensantes sing. lib. octonas; phara aerea XX, pensantes singula libras denas; canthara cerostrata XII aerea, pens. singula libras tricenas; fundum Valerianum in territorio Sabinensi, qui praestat sol. LXXX; fundum statianum in territorio Sabinensi, qui praestat sol. 55; fundum Duas Casas in territorio Sabinensi, qui praestat sol. XL; fundum Percilianum territorio Sabinensi, qui praestat sol. XX; fundum Corbitanum territorio Corano, qui praestat sol. XL; domum in Urbe cum balneo Sicinini regione, quae praestat sol. LXXXV; hortum intra urbem Romam in regione Adduoframantes, qui praestat sol. XV; domum in regione Roffea intra Urbem, quae praestat sol. LVIII et tremis CATALOGUS SUB LIBERIO. Silvester annis viginti uno, mensibus undecim. Fuit temporibus Constantini, a Consulatu Volusiani et Aniani, ex die pridie Kalendas Februarii, usque in diem pridie Kalendarum Januariarum, Constantino et Albino consulibus. 35 Hic fecit constitutum de omni Ecclesia. Etiam hujus temporibus factum est concilium cum ejus consensu in Nicaea Bithyniae, et congregati sunt trecenti decem et octo episcopi catholici, et quorum chirographum cucurrit, alii imbecilles ducenti octo, qui exposuerunt fidem integram, sanctam, catholicam, immaculatam, et damnaverunt Arium, Photinum et Sabellium, vel sequaces eorum. Et in urbe Roma congregavit ipse cum consilio Augusti episcopos ducentos septuaginta septem, et damnavit iterum Calixtum, et Arium, et Fotinum, et Sabellium; et constituit ut presbyterum Arianum resipiscentem non susciperet, nisi episcopus loci designati; et chrisma ab episcopo confici; et privilegium episcopis dedit ut baptizatum consignarent propter haereticam suasionem. Hic et hoc constituit ut baptizatum liniret presbyter chrismate levatum de aqua, propter occasionem transitus mortis. Hic constituit ut nullus laicus crimen clerico inferre audeat. Hic constituit ut diaconi dalmatica uterentur in ecclesia, et pallio linostimo laeva earum tegeretur. Hic constituit ut nullus clericus propter causam quamlibet in curiam introiret, nec ante judicem cinctum causam diceret, nisi in ecclesia. Hic constituit ut sacrificium altaris non in serico neque in panno tincto celebraretur, nisi tantum in linteo ex terreno lino procreato, sicut corpus Domini nostri Jesu Christi in sindone lintea munda sepultum est, sic missa celebraretur. Hic constituit ut si quis desideraret in Ecclesia militare, aut proficere, ut esset lector annos haberet XXX, exorcista dies XXX, acolythus annos XXXV, subdiaconus annos V, custos martyrum annos V, diaconus annos XXX et VII, presbyter annos III, probatus ex omni parte, etiam et ab his qui sunt foris testimonium habere bonum, unius uxoris virum, uxorem a sacerdote benedictam. Et sic ad ordinem episcopatus ascendere, nullum majoris vel prioris locum invadere, nisi ordinem temporum cum pudore cognoscere omnium clericorum votiva grata, nullo omnino clerico vel fideli contradicente. Hic ordinationes presbyterorum et diaconorum fecit septem per mensem Decembris; presbyteros XLII, diaconos XXXVII, episcopos per diversa loca diversis temporibus in urbe Roma numero LXXV. 36 Hujus temporibus fecit Constantinus Augustus basilicas istas, quas et ornavit: basilicam Constantinianam, ubi posuit ista dona: fastigium argenteum battutile, quod habet in fronte Salvatorem sedentem in sella in pedibus V, pens. libras CXX; duodecim apostolos in quinis pedibus, qui pensaverunt singuli 127.1515| libras nonagenas cum coronis argenti purissimi. Item a tergo respiciens in absida Salvatorem sedentem in throno in pedibus quinis ex argento purissimo, qui pens. libras CXL; angelos quatuor ex argento, qui sunt in pedibus quinis costas cum crucibus tenentes, qui pensaverunt singuli libras CV, cum gemmis alavandinis in oculos. Fastigium ipsum ubi stant angeli vel apostoli pensat libras duo millia viginti quinque ex argento dolatico. Farum ex auro purissimo, quod pendet sub fastigio cum delphinis quinquaginta, quae pens. cum catena sua libras XXV; coronas quatuor cum delphinis viginti ex auro purissimo pensantes sing. libras XV; cameram basilicae ex auro trimme in longum, et in latum in pedibus quingentis; altaria septem ex argento battuli pens. sing. libras CC; patenas aureas septem, quae pensant singulae libras XXX; patenas argenteas XIII, pensantes singulas libras XXX; scyphos aureos VII, qui pens. singuli libras decem, scyphum singularem ex metallo corallo, ornatum undique de gemmis prasinis et hyacinthinis, auro interclusum, qui pensat ex omni parte libras viginti et uncias tres; scyphos argenteos viginti, pensantes singulos libras XV; amas ex auro purissimo duas, pensantes sing. libras quinquaginta portantes sing. medemnos tres; amas argenteas viginti, quae pensant singulae libras decem, portantes singulae medemnos singulos; calices minores ex auro purissimo quadraginta, pensantes singulos libras singulas; calices minores ministeriales quinquaginta pensantes singuli libras binas. Ornamenta in basilica: Farum cantharum ex auro purissimo ante altare in quo ardet oleum nardinum pisticum cum delphinis octoginta, qui pensant libras triginta, ubi candelae ardent ex oleo nardino pistico in gremio Ecclesiae. Pharum cantharum argenteum cum delphinis centum et viginti, quod pensat libras quinquaginta, ubi oleum ardet nardinum pisticum; phara canthara argentea in gremio basilicae quadraginta pens. singula libras triginta, ubi ardet oleum quod supra. Parte dextra basilicae. Phara argentea quadraginta pens. singula libras viginti. Phara canthara in laeva basilicae argentea viginti quinque; pens. singula libras viginti; canthara cyrostrata in gremio basilicae argentea quinquaginta, pens. singula libras viginti: singularum librarum metrae tres ex argento purissimo, quae pensant singulae libras CCC, portantes singulae medemnas decem; candelabra aurichalcha septem ante altaria, quae sunt in pedibus X, cum ornatu suo ex argento, interclusa sigillis prophetarum, pens. singula libras triginta. Quae constituit in servitio luminum, id est, massam Garilianam in territorio Suessano, praestantem singulis annis solidos quadringentos; massam Muronicam in territorio suprascripto, praestantem solidos CCCXL; massam Aurianam territorio Laurentino, praestantem solidos quingentos; massam urbanam territorio Antiano praestantem solidos ducentos quadraginta; massam Sentilianam territorio Ardeatino, praestantem solidos ducentos quadraginta; massam Castis territorio Catinae praestantem solidos mille; massam Trapeam territorio Casinensi, praestant. solidos mille sexcentos et quinquaginta; thimiamateria duo ex auro purissimo pens. libras triginta. Donum aromaticum ante altaria annis singulis libras CL. Fontem sanctum, ubi baptizatus est Augustus Constantinus ab eodem episcopo Silvestro. Ipsum sanctum fontem ex metallo porphyretico ex omni parte coopertum, intrinsecus, et foris, et desuper, et quantum aqua continet ex argento purissimo in pedibus V, qui pensavit argenti libras tria millia et octo. In medio fontis columnas porphyreticas, quae portant phialam auream, ubi candela est, pensans ex auro purissimo libras LII, ubi ardet in diebus Paschae balsamum 127.1517| lib. CC; nixum vero ex stippa amianti. In labium fontis baptisterii agnum ex auro purissimo fundentem aquam, qui pensat libras XXX. Ad dexteram Agni Salvatorem ex argento purissimo in pedibus V, pens. libras CLXX; in laeva Agni beatum Joannem Baptistam ex argento in pedibus V, tenentem titulum scriptum, qui hoc habet: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi, pensantem libras centum; cervos ex argento VII, fundentes aquam, qui pensant singuli lib. LXXX; thimiamaterium aureum cum gemmis prasinis et hyacinthinis XLII, pensans libras decem. 37 Donum fontis baptisterii massam Festi praepositi sacri cubiculi, quem donavit Augustus Constantinus praestantem solidos CCC; massam Gaba territorio Gabinensi praestantem solidos CCII; massam Pictas territorio suprascripto praestantem solidos CCV; massam Statibanam territorio Corano praestantem solidos CC; massam intra Siciliam Taurana territorio Parampniensi praestantem solidos quingentos. Intra Romam domos vel hortos praestantes solidos duo millia ducentos. Fundum Bassi, qui praestat solidos centum viginti; massam Laninam praestantem solidos ducentos; fundum Caculas territorio Momentano praestantem solidos quinquaginta; massam Statianam territorio Sabinorum praestantem solidos CCCL; massam Murinas territorio Appiano Albanensi praestantem solidos CCC; massam Virginis territorio Corano praestantem solidos ducentos. Et transmarina infra partem Africae; massam Vineis territorio Micaria praestantem solidos octingentos; massam Capsis territorio Capsitano praestantem solidos sexcentos; massam Varia Sardana territorio Monensi praestantem solidos quingentos; massam Cameras territorio Curalupi praestantem solidos CCCCV; massam Mimas, territorio Numidiae praestantem solidos DCCX, massam Baldarioleario territorio Numidiae praestantem solidos octingentos et decem. Item in Graecia territorio Cretas massam Cefalinam in Creta praestantem solidos quingentos; in Mengaulo massam Amaron praestantem solidos CCXXII 38 Item his temporibus fecit Augustus Constantinus, ex rogatu Silvestri episcopi, basilicam beato Petro apostolo in templo Apollinis. Cujus loculum cum corpore S. Petri recondidit, ipsum loculum undique ex aere cyprio conclusit, quod est immobile. Ad caput pedes quinque, ad pedes pedes quinque, ad latus dextrum pedes quinque, ad latus sinistrum pedes quinque, subtus pedes quinque, supra pedes quinque. Sic inclusit corpus beati Petri apostoli, et recondidit, et ornavit supra ex columnis porphyreticis, et alias columnas vitineas quas de Graecia perduxit. Fecit autem et cameram basilicae ex trimma auri fulgentem, et super corpus beati Petri aes et quod conclusit. Fecit crucem ex auro purissimo, pensantem libras centum quinquaginta. In mensuram loci, ubi scriptum est hoc: Constantinus Augustus et Helena Augusta hanc domum regali simili fulgore coruscans aula circumdat, scriptum ex litteris puris nigellis in cruce. Fecit autem candelabra aurochalca in pedibus X, numero quatuor argento conclusa cum sigillis argenteis; Actus apostolorum, pensum singuli libras CCC; calices aureos tres cum gemmis prasinis et hiacynthinis singuli, qui habent gemmas XLV, pens. singuli libras XII; metretas argenteas II, pens. lib. CC; calices argenteos viginti pens. sing. lib. X; amas aureas duas pens. sing. lib. X; amas argenteas quinque pens. sing. lib. tres; patenam ex auro purissimo unam cum turre et columba ornatam gemmis prasinis et hyacinthinis, quae sunt numero cum margaritis albis CCXV, pens. libras triginta; patenas argenteas quinque 127.1519| pens. sing. libras XV; coronam auream ante corpus, ubi est Phamecantharus cum delphinis quinquaginta, qui pens. lib. XXXV; phara argentea in gremio basilicae XXXII cum delphinis, pens. sing. lib. decem; ad dexteram basilicae phara argentea XXX, pens. sing. lib. VIII; ipsum altare argento et auro clusum cum gemmis prasinis et hiacynthinis et albis CCX ornatum undique, pens. lib. CCCL; thimiamaterium ex auro purissimo cum gemmis undique ornatum num. LI, pens. lib. XV. 39 Item in reditus donum, quod obtulit Constantinus Augustus beato Petro apostolo per dioecesem Orientis in civitate Antiochia: domum Datiani, praestantem solidos ducentos quadraginta, domunculam incaene, praestans solidos viginti et trimisium; Caele in Aphrodisia, praestans solidos viginti; Balneum in cerateas, praestans solidos XLII; Pristinum ubi supra praestans solidos viginti tres. Popina suprapraestans solidos decem; hortum Maronis, praestantem solidos decem; hortum alium ubi supra, praestantem solidos undecim, sub civitate Antiochia; possessio Sibillae donata ab Augusto praestans solidos CCCXXIII, cartas decadas centum et quinquaginta, aromatum lib. CC, nardini olei lib. CC, balsamum lib. XXXV. Sub civitate Alexandria, possessio Timialia, donata Augusto Constantino ab Ambronio, praestans solidos sexcentos et viginti, cartas decadas CCC, olei nardi CCC, balsamum libras quadraginta, aromata lib. CL, storacis Isauricae lib. 1. Possessio Euthimica ducis praestans solidos quingentos. Donavit Augustus Constantinus possessionem Pattinopolim praestans solidos octingentos, cartas decadas CCCC, piper medemnos quinquaginta, crocos libras centum, storace libras centum et quinquaginta, aromata cassia libras CC, olei nardi libras CCC, balsami lib. C, lini saccos centum, casei sillum libras centum et quinquaginta, oleum Cyprium lib. centum, papyrum rucanas libras mundas mille. Possessio quam donavit August. Constant. Hybromias praestans solidos quadringentos quinquaginta, cartas decadas CC, aromata cassiae lib. quinquaginta, olei nardini libras ducentas, balsami libras quinquaginta. In provincia Euphratensi sub civitate Cyro possessionem Armanalanam praestantem solidos CCCLXXX; possessio Mobaris, praestans solidos CCLX. 40 Eodem tempore fecit Augustus Constantinus basilicam beato Paulo apostolo ex suggestione Silvestri episcopi. Cujus corpus sanctum ita recondidit in aere et conclusit, sicut et beati Petri Constantinus Augustus, cui basilicae donum hoc obtulit: sub Tarso Ciliciae in insula Cordionis praestans solidos octingentos. Omnia enim vasa sacrata aurea, argentea aut aerea ita posuit, sicut et in basilicam sancti Petri apostoli, ita et beati Pauli apostoli ordinavit. Sed et crucem auream super locum beati Pauli apostoli posuit pensantem libras centum et quinquaginta. Sub civitate Tyria possessio comitum, praestans solidos quingentos et quinquaginta; possessio Timia, praestans solidos ducentos et quinquaginta; possessio Fronimusa praestans solidos septingentos, oleum nardinum libras septuaginta, aromata libr. quinquaginta, cassia libr. centum. Sub civitate Aegypti possessio Cyprias, praestans solidos septingentos et decem, oleum nardinum libr. septuaginta, balsamum libr. triginta, aromata libr. septuaginta, storace libr. triginta, stacten lib. centum et quinquaginta. Possessio Basilea praestans solidos quingentos et quinquaginta, aromata libr. quinquaginta, oleum nardinum libr. sexaginta, balsamum libr. viginti, crocos libr. septuaginta. Possessio insula Machabeo, praestans solidos quingentos et decem, papyrum mundum racanas quingentas, linum saccos trecentos. 127.1521| 41 Eodem tempore fecit Constantinus Augustus basilicam in palatio Sessoriano, ubi etiam de ligno sanctae crucis Domini nostri Jesu Christi posuit, et auro et gemmis conclusit, ubi etiam et nomen ecclesiae dedicavit, quae cognominatur usque in hodiernum diem Hierusalem. In quo loco constituit donum: candelabra aurea et argentea ante lignum sanctum lucentia secundum numerum Evangeliorum quatuor, quae pensaverunt singula libras triginta; phara canthara argentea quinquaginta, quae pensaverunt singula libras XV; scyphum aureum purissimum, qui pensavit libras X; calices ministeriales aureos quinque, pensantes singulos libras singulas; scyphos argenteos tres, pensantes libras octo; calices ministeriales argenteos decem, pensantem libras binas; patenam auream, pensantem libras decem; patenam argenteam auro clusam cum gemmis, pensantem libras quinquaginta; ipsum sanctum altare aureum, quod pensat libras ducentas et quinquaginta; amas argenteas, pensantes libras viginti. Et omnia agrorum circa palatium ecclesiae dono dedit. Item possessio Sponsas, via Lavicana, praestans solidos ducentos sexaginta et duo; sub civitate Laurentium possessio Patras, praestans solidos centum et viginti; sub civitate Nepesina possessio Anglesis, praestans solidos centum quinquaginta; sub civitate suprascripta possessio Terega, praestans solidos centum quadraginta; sub civitate suprascripta Falisca possessio Herculis, quae donata est Augusto Constantino, et Augustus obtulit ecclesiae Hierusalem, praestans solidos CXL; item sub civitate Falisca possessio Nimphas, praestans solidos centum et quindecim; sub civitate Juder possessio Angulas praestans solidos centum quinquaginta tres. 42 Eodem tempore fecit basilicam sanctae martyris Agnetis ex rogatu Constantiae filiae suae, et baptisterium in eodem loco, ubi et baptizata est soror ejus Constantia cum filia Augusti a Silvestro episcopo, ubi donum constituit hoc: patenam ex auro purissimo pensantem libras viginti; calicem aureum pensantem libras decem; coronam, pharum cantharum cum delphinis triginta ex auro purissimo, pensantem libras quindecim; patenas argenteas duas, pensantes sing. libras viginti; calices argenteos quinque, pensantes singul. libras decem; pharacanthara argentea triginta, pensantia sing. libras octo; pharacanthara aerea aurichalca quadraginta. Cerostrata aurochalca argento clusa sigillata quadraginta; lucernam ex auro purissimo nixorum duodecim super fontem, quae pensabat libr. XV, et donum in reditum circa civitatem Fidenas omnem annum praestans solidos centum et sexaginta Via Salaria sub Pavetinas usque omnem agrum S. Agnes praestantem solidos centum et quinque; agrum Muci, praestantem solidos octuaginta; possessio Vicopisonis, praestans solidos ducentos et quinquaginta; agrum Caculas praestantem solidos centum. 43 Eodem tempore Constantinus Augustus fecit basilicam beato Laurentio martyri, via Tiburtina in agrum Veranum supra Arenarium cryptae, et usque ad corpus B. Laurentii martyris in qua fecit gradum ascensionis et descensionis. In quo loco construxit absidam, et exornavit marmoribus porphyreticis, et de superior loco conclusit de argento, et cancellos ex argento purissimo ornavit, qui pens libras mille, et ante ipsum locum in crypta posuit lucernam ex auro purissimo nixorum decem, pensantem lib. triginta; coronam argenteam cum delphinis quinquaginta, pensantem lib. triginta; candelabra aerea duo in pedibus denis, pensantia sing. libr. trecentas. Ante corpus beati Laurentii martyris argento clusam passionem ipsius, sigillis ornatam cum lucernis byssinis argenteis, pensantes sing. libr. quindecim. Donum quod obtulit: patenam auream, pensantem libr. viginti; patenas argenteas duas, pensantes sing. libr. XXX; scyphum ex auro purissimo pensantem 127.1523| libr. XV; scyphos argenteos duos pensantes sing. libr. decem; calices ministeriales argenteos decem, pensantes sing. libras viginti; amas argenteas duas, pensantes libras X; phara argentea triginta pensantia singula libr. XV; metretum ex auro pensans libras centum quinquaginta, portantem medemnas tres. In eodem loco possession. cujusdam Cyriacetis religiosae feminae, quam fiscus occupaverat tempore persecutionis. Veranum fundum praestan. solidos centum quadraginta; possession. Aqua Turia ad latus praestan. solidos centum quinquaginta tres; possession. Augusti, territorio Sabinensi, praestan. nomine Christianorum solidos CXX; possessio Sufuratarum praestan. solidos sexaginta sex; possession. Micinas Augusti, praestan. solidos centum quinquaginta; possession. Thermulas praestant. solidos sexaginta; possession. Aranas, praestant. solidos septuaginta; possession. Septimiti, praestant. solidos centum triginta. 44 Eisdem temporibus Augustus Constantinus fecit basilicam beatissimis martyribus Marcellino presbytero et Petro exorcistae inter Duas Lauros, et mausoleum, ubi beatissima mater ipsius sepulta est Helena Augusta, in sarcophago porphyretico, via Lavicana, milliario ab urbe Roma tertio. In quo loco et pro amore matris suae et veneratione sanctorum posuit dona voti sui: patenam ex auro purissimo, pensantem libras triginta quinque; candelabra argentea auro clusa quatuor in pedibus XII, pensantia singula libras ducentas; coronam ex auro purissimo, quae est pharus cantharus cum delphinis centum et viginti, pensantem libras XXX; calices aureos tres, pensantes singuli libras decem cum gemmis prasinis et hyacinthinis; amas aureas, duas, pensantes singulas libras XI; altare ex argento purissimo, pensans libras CC. Ante sepulcrum beatae Helenae Augustae fecit ex metallo porphyretico ex sculptis sigillis, pharacanthara viginti ex argento purissimo, pensan. singula libras viginti. Item in basilica sanctorum Petri et Marcellini donum quod dedit tale est: altare argenteum purissimum, pensans libras ducentas; patenas aureas purissimas duas, pensantes libras quindecim; patenas argenteas duas, pensantes singulas libras XV; scyphum aureum majorem, pensantem libras viginti, ubi nomen Augustae designatur; scyphos argenteos quinque, pensantes singuli libras XII; calices ministeriales argenteos viginti, pensantes singuli libras tres; amas argenteas quatuor, pensantes singul. libras XV; annis singulis olei nardi pistici libras noningentas, balsami libras centum, aromata incensum ante corpora sanctorum Marcellini et Petri libras centum. Fundum Laurentium juxta formam cum balneo, et omnem agrum a porta Foforritana via itineraria usque ad viam Latinam, ad montem Albium. Ipse mons Galbius possessio Augustae Helenae praestans solidos mille centum et viginti. Insulam Sardiniam cum possessionibus omnibus ad eamdem pertinentibus, praestantem solidos mille et viginti quatuor; insulam Mosenum cum possessionibus ad eamdem pertinentibus, praestan. solidos octingentos et decem; insulam Attitiae et montem Argentarii praestantem solidos sexcentos. Possessio in territorio Sabinensi, quae cognominatur ad Duas Casas, sub monte Lucretio, praestans solidos ducentos. 45 Eodem tempore fecit basilicam Constantinus ex suggestione Silvestri in civitate Ostiensi, juxta portum urbis Romae, beatorum apostolorum Petri et Pauli, et sancti Joannis Baptistae, ubi et donum obtulit: patenam argenteam, pensantem libras triginta; calices argenteos decem, pensantes libras quinque; amas argenteas duas, pensantes singulas libras decem; phara argentea triginta, pensan. singula libras quinque; scyphos argenteos duos, pensantes singuli libras novem; patenam argenteam chrismalem singularem, pensantem libras decem; pelvim ex argento ad baptismum, pensantem libras viginti; insulam, 127.1525| quae dicitur Assis in territorio Portuensi et Ostias possessiones omnes maritimas usque ad digitum solis, praestantem solidos trecentos; possessionem Graecorum in territorio Ardeatino, praestantem solidos octuaginta; possessio Quiriti territorio Ostiensi, praestans solidos trecentos et undecim; possessio Balneolum territorio Ostiensi, praestans solidos quadraginta duos; possessio Nunsula, praestans solidos triginta. Item quod obtulit Gallicanus basilicae suprascriptorum sanctorum Petri et Pauli, et Joannis Baptistae, id est, coronam argenteam cum delphinis, pensantem libras viginti; calicem argenteum anaglyphum, pensantem libras quindecim; amam argenteam, pensantem libras XVIII; massam Millianam territorio Sabinensi, praestantem solidos centum et quindecim et trimisium; fundum picturas territorio Velliterno, praestantem solidos quadraginta tres; fundum Surorum via Claudia territorio Vegentano, praestantem solidos quinquaginta sex; massam Gargilianam territorio Suessano, praestantem solidos sexcentos quinquaginta quinque. 46 Eodem tempore fecit basilicam Augustus Constantinus in civitate Albanensi, videlicet sancti Joannis Baptistae, ubi et posuit donum hoc: patenam argenteam, pensantem libras XXX; scyphum argenteum deauratum, pensantem libras duodecim; calices ministeriales decem, pensantes sing. libras tres; amas argenteas duas, pensantes sing. libras viginti; possessio lacum Turni, cum adjacentibus campestribus, praestans solidos quadraginta; possessio Molas, praestans solidos quinquaginta; possessio Albanensis, cum lacu Albanensi, praestans solidos ducentos et quinquaginta; massam Muci, praestantem solidos centum septuaginta. Omnia sceneca deserta vel domos intra urbem Albanensi sanctae Ecclesiae donum obtulit Augustus Constantinianae; possessiones Horti, praestantes solidos viginti; possessio Tiberii Caesaris, praestans solidos octuaginta; possessio Maritanas; praestans solidos quinquaginta; massam Nemus, praestantem solidos ducentos et octuaginta; possessio Armatiani in territorio Carano, praestans solidos centum et quinquaginta; possessionem Statilianam, praestant. solidos septuaginta; possessionem Medianae, praestant. solidos triginta. 47 Eodem tempore fecit beatissimus Constantinus Augustus intra urbem Capuam basilicam apostolorum, quam cognominavit Constantinianam, ubi posuit dona haec: patenas argenteas duas, pensan. singulas libras viginti; scyphos argenteos tres, pensantes sing. libras VIII; calices ministeriales XV, pensantes singulos libras duas; amas argenteas duas pensantes singulas libras X; candelabra aerea in pedibus denis pensantia singula libras CLXXX; pharacanthara ex argento triginta. Et donum quod obtulit: possessionem in territorio Menterno; massam Statilianam, praestantem solidos trecentos et quindecim; possessionem in territorio Cagetano praestantem solidos octuaginta quinque; possessionem Paternum territorio Suessano, praestantem solidos centum quinquaginta; possessionem ad centum territorio Capuano, praestantem solidos sexaginta; possessionem in eodem territorio Suessano Gauronicam, praestantem solidos quadraginta; possessionem Leonis praestantem solidos quadraginta. 48 Eodem tempore fecit basilicam beatissimus Constantinus Augustus in urbe Neapolitana, cui obtulit et dona haec: patenas argenteas duas, pensan. sing. libras viginti quinque; scyphos argenteos duos, pensan. sing. libras decem; calices ministeriales XV, pensan. sing. lib. duas; amas argenteas II, pensan. sing. libras quindecim; phara argentea XX, pensan. singula libras octo; phara aerea XX, pensan. sing. libras decem. Fecit autem formam aquaeductus per milliaria octo. Fecit vero et forum in eadem civitate, et donum obtulit hoc: possessionem Machari, 127.1527| praestantem solidos centum et quinquaginta; possessionem et Cymbranam, praestan. solidos centum et quinque; possessionem Hyrclinam praestan. solidos CVIII; possessionem Affilas, praestan. solidos CL; possessionem Ninfulas, praestan. solidos XC; possessionem Insulam cum Castro, praestantem solidos LXXX; hic Silvester fecit ordinationes VI per mensem Decembris: presbyteros XLII, diaconos XXVI, episcopos per diversa loca LXV. Hic sepultus est via Salaria in coemeterio Priscillae milliario ab urbe Roma tertio, XI Kalendas Januarias. Qui vere catholicus
|
<revision> Migne "Patrologia Latina Tomus 121" Milo S. Amandi De vita S. Amandi De vita S. Amandi (Milo S. Amandi), J. P. Migne 121.0967A EPISTOLA MILONIS AD HAIMINUM. 121.0927C| Reverentissimo Patri HAIMINO MILO, devotissimus filiorum, indelebilem aeternae felicitatis jucunditatem. Perfruitus quondam vestrae mansuetudinis benignissimo affatu, eo scilicet tempore, quo susceptus a vobis, vestra immeritus merui jucundari allocutione, ac melliflua perfoveri dulcedine, gratiarum actionem persolvo. Siquidem erga exiguitatem meam tanta vestrae excellentiae benignitas viguit, ut deinceps non cessaret, quod inflammatum erat in corde meo vestri amoris ardere incendium. Et non immerito: quippe melle pleni sincerissimae dilectionis cordis ac corporis gesta eructantes, quae interiora vestri pectoris habebant cubilia, facile obtinuistis, ne de fibris meis ullo unquam tenore vestra labatur 121.0927D| amabilis mentio; sed aeternaliter innovata conservetur et perduret flore immarcescibili. Qua de re fidens in tam laudabili paternitate vestra, ceu filius indidi manibus vestris ineptas meae imprudentiae naenias, praeexercitatem ( sic ) scilicet ingenioli mei in vita beatissimi Amandi; suppliciter obsecrans, ut si in his aliquid fidei Catholicae minus consonans, vel incongruum legi metricae inveneritis, ad certae normam regulae misericorditer, more paterno reducatis, nec me meo dimittatis errori; contestor et obsecro per sanguinem Christi, qui fusus est pro salute populi Christiani. Quod si, misericordia supernae majestatis 121.0928C| praeeunte, aequas textus carminis mei obtinuerit partes; tunc una mecum hujus doni largitori, sancto scilicet Spiritui, gratiarum laudes debita exsultatione persolvite, cujus munere tantum opus quivi utcunque compingere. Rusticitati autem meae veniam dare necesse est, quia rusticatio, ut quidam ait, ab Altissimo creata est. Et quamvis difficilioribus uti potuerim aliquibus in locis verborum ambagibus, ne id facerem sum prohibitus, qui etiam credidi futurum opus istud gratius, si omnium Fratrum pateret auditibus. Faveat ergo excellentia vestra non vitiis meis sed laboribus; ut illud percipiatis in coelestibus quod mortalis non vidit oculus. Valere vos optamus ad omnium fidelium profectum aeternaliter. RESCRIPTUM HAIMINI AD EUMDEM. 121.0928D| Infimus servus Christi Haiminus Miloni suo salutem. Carmen quod mihi, Frater amantissime, porrexisti, avida mente perlegi; sed quia non satis est legisse semel, juvit usque videre. Unde repetens a principio non sine judiciali censura, quod ante summotenus tetigi, totum ex integro legens et inculcans, omnes in eo intentionis meae vires impendi. Nam primo putavi me, fateor, in planum posuisse pedem; sed ut comperi meam exiguitatem non modo poculo fontis irrigari, sed fluctibus eloquentiae obrutum iri, non sine cautela deinceps totum in flumen Fratribus, 121.0929A| qui mecum sunt, quomodo sit navigandum ostendi. Et, quia in eo nec scopulum qui fidei obstet, offendi, nec, quod legi metricae refragetur, inveni, hortor Fratres nostros, qui a talibus studiis non abhorrent, munus hoc libenter suscipere, et obsecro ut satius velint ad simile studium provocari, quam invidiae facibus concremari. Novimus siquidem semper cives civibus invidere, et secundum Salvatoris dictum neminem Prophetam, sive, ut tu solitus es dicere, nullum Poetam acceptum esse in patria sua (Luc. II, 34). Sed quia parvulum occidit invidia, minor esse cognoscitur qui invidet quam ille cui invidetur. Papae! miror opiparum valuisse divitibus praeparare convivium, quem putabam vix posse pauperibus exhibere vel gustum. Plane amantissimi Amandi ego 121.0929B| quidem id meritis imputo, de cujus praeconiis exsultare ac Christum laudare non cesso. Est igitur eloquium suave et carmen salibus dulce, leni lapsu et plano sermone decurrit oratio. Quid amplius? Dicant et judicent sodales ut velint; ego autem arcanum cordis mei pervulgo; quia praeconia tanti Patris, mi dilecte, satis abundeque tuo carmine illustrasti. Noli tamen, obsecro, ab incepto desistere, noli desidiae aut inerti otio succumbere; noli gratiam, quae tibi adjacet, negligere; sed, dum vacat, semper te bonis studiis exerce: et noli quod gratis accepisti aliis denegare; noli solus bonum commune possidere velle. Haec sola pecunia est, quae novit expensione augeri; haec sola est, quae sparsa crescit, et erogata emolumenta capit; haec est etiam, 121.0929C| quae absconsorem suum poenis addicit, et bonum dispensatorem aeterni muneris gloria insignit. Macte nova virtute, vale Milo optime vates, Haiminique tui, dic, miserere Deus. PROOEMIUM OPERIS SEQUENTIS. LIBER PRIMUS. 121.0929| Capitula libri I ab auctore praefixa. 1. Humana Christi nativitas, et quod hunc omnia elementa Dominum fore cognoverint exponitur.--2. Apostolorum electio, passio ac resurrectio et ad coelos Christi ascensio, Spiritus quoque sancti emissio breviter indicatur.--3. Quibus in locis Apostoli evangelium praedicaverint.--4. Commemoratis Apostolorum successoribus B. Amandus subnectitur.--5. Editor operis confitens inscientiam, sancti Spiritus postulat gratiam.--6. Patria parentesque Beati commemorantur.--7. Ubi Sanctus cognatos relinquens, Ogiam petiit.--8. Ubi serpentem validum prece et crucis vexillo fugavit.--9. Responsio ad patrem.--10. Quod ad sepulcrum S. Martini orans caput sibi totondit.--11. Qualiter 121.0931| Bituricas adiit, et de abstinentia et conversatione ipsius.--12. Ubi Romam fidei ardore proficiscitur.--13. Ubi a custode de ecclesia pellitur.--14. Apparente Petro admonetur ad Gallias redire.--15. Reditus Sancti refertur, simulque libellus cum prece finitur. CAPUT PRIMUM. Introductio poetica, a Christo et Apostolis ad S. Amandum. Hujus ortus. 121.0931A|
|
Migne "Patrologia Latina Tomus 124" Canones Canones (Isaacus Lingonensis), J. P. Migne 124.1110A ISAACI PRAEFATIO. 124.1075C| Cum opportunitas ecclesiastica exegerit ut contra delinquentes et errantes pastoralis sententia proferatur, frequenter evenit ut remedia quae summo charitatis et pietatis ardore a patribus anxiis praeparantur, a filiis aegrotantibus ad suam perniciem respuantur. Et quia nec affectum medentium, nec suum, ut expedit, periculum damnationis perpendunt, oblata quaeque fastidiunt, et velut inefficacia, quia sunt domestica, medicamenta contemnunt. Idcirco ego Isaac, indignus Lingonensis episcopus, propter quorumdam minus acquiescentium desidiam, et querelam contra pastoralem sollicitudinem, atque improborum insolentiam, qui omnia quae ad emendationem vel ad suam cautelam dicuntur, a nobis ficta et excogitata 124.1075D| garriunt et inventa, utile duximus, quaedam saluberrimarum capitula sanctionum, quae sanctae Romanae et apostolicae Ecclesiae legatus Bonifacius venerabilis Maguntiacensis archiepiscopus Zachariae papae, una cum orthodoxo Carlomanno Francorum principe, in duobus episcoporum conciliis ad honorem et profectum Ecclesiae Dei conscripsit, quaeque etiam idem 124.1076C| papa Zacharias sub anno incarnationis Dominicae 742, auctoritate apostolica confirmavit, et omnibus Ecclesiae Dei fidelibus irrefragabiliter observanda constituit, revolvere, et ad meam meorumque utilitatem quaedam ex his quae in quaestionem saepissime veniunt, colligere, et in unum corpusculum aggregare: quatenus si nostra calumniaverint, vel sinistra interpretatione labefactare tentaverint, apostolica pariter et regali auctoritate compressi de caetero conticescant, et salutiferis curationibus vel inviti cum causa exegerit acquiescant. De mallis vel placitis saecularibus, quibus temporibus observari non debeant. Volumus omnibus comitibus, omnibusque reipublicae ministris firmiter denuntiare, ut a quarta feria 124.1076D| ante initium Quadragesimae, nec in ipsa quarta feria, usque post in octavas Paschae, mallum vel placitum publicum, nisi de concordia et pacificatione discordantium, tenere non praesumant. Similiter etiam a quarta feria ante nativitatem Domini, usque post consecratos dies observent. Necnon et in jejuniis Quatuor Temporum, et in Rogationibus, et in diebus 124.1077A| Pentecostes, simili observatione eosdem feriatos dies venerari omnimodis studeant. Ut in immunitatibus ecclesiarum mallum vel placitum publicum nemo tenere praesumat. Placuit ut nullus comes, neque aliquis ex judiciaria potestate, mallum aut placitum in immunitatibus vel atriis ecclesiarum tenere, aut quemquam de familia earumdem ecclesiarum quacunque occasione aut temeritate injuriare praesumat. Quod si fecerit, bannum dominicum persolvat, et insuper Deo et ecclesiae quam laesit secundum canonicam institutionem in omnibus satisfaciat. Quam etiam si facere distulerit, tandiu a coetu fidelium arceatur, donec, poenitentia accepta, reatum quem commisit emendet. 124.1077B| De mansis uniuscujusque ecclesiae. Sancitum est ut unicuique ecclesiae unus mansus integer absque aliquo servitio attribuatur, et presbyteri in eis constituti non de decimis, neque de oblationibus fidelium, non de domibus neque de atriis vel hortis juxta ecclesiam positis, neque de praescripto manso, aliquod servitium faciant praeter ecclesiasticum. Et si aliquid amplius habuerint, inde senioribus suis debitum impendant. TITULUS PRIMUS. DE POENITENTIBUS. CAP. I. De poenitentibus non cogendis vinum bibere. Ex libro V Capitularis, cap. 54. 124.1077C| Ut nullus presbyter, aut laicus, poenitentem cogat vinum bibere, aut carnem manducare nisi ad praesens pro ipso unum vel duos denarios juxta qualitatem poenitentiae dederit. CAP. II. De homine publicam poenitentiam agente interfecto. Ex eodem libro, cap. 107. Qui hominem publicam poenitentiam agentem interfecerit, bannum nostrum in triplo componat, et wirgildum proximis ejus solvat. CAP. III. De poenitente cujus crimen pervulgatum est. Ex eodem libro, cap. 117. (Lib. V Capitul., cap. 53.) In concilio Carthaginensi 124.1077D| de hac re praecipitur; ut si cujusquam poenitentis publicum et vulgatissimum crimen est, quod universam commoverit Ecclesiam, ante absidem manus ei imponatur. Et alibi in canonibus vel decretalibus Leonis papae, praecipitur de eadem re, ut absolutio poenitentium per manus impositionem episcoporum supplicationibus fiat. Et reliqua multa talia, et horum similia. CAP. IV. De poenitentibus qui eucharistiam acceperint in infirmitate. Ex eodem libro, cap. 108. (V, 54.) Poenitentes qui in infirmitate viaticum eucharistiae acceperint, non se credant absolutos sine manus impositione, si supervixerint. CAP. V. De poenitentium absolutione, ut per manus impositionem episcoporum, vel sacerdotum precibus fiat. Ex eodem cap. 120. (V, 56.) 124.1078A| Si quis in periculo, vel pace, aut infirmitate poenitentiam acceperit, si continno creditur moriturus, reconcilietur per manus impositionem, et infundatur ori ejus eucharistia. CAP. VI. Ut poenitens, ostensis poenitentiae fructibus, communionem recipiat. Ex eodem cap. 121. (V, 57.) Ut poenitens, ostensis necessarus poenitentiae fructibus, legitimam communionem cum reconciliatoria manus impositione percipiat. CAP. VII. Ut poenitentes, tempore quo poenitentiam petunt, super caput cilicium a sacerdote consequantur. Ex eodem cap. 122. (V, 58.) 124.1078B| Poenitentes tempore quo poenitentiam petunt, impositionem manuum, et cilicium super caput, a sacerdote, sicut ubique constitutum est, consequantur. CAP. VIII. Ut omni tempore jejunii manus poenitentibus a sacerdote imponatur. Ex eodem libro, cap. 123 (V, 59.) Omni tempore jejunii manus poenitentibus a sacerdote imponantur. CAP. IX. Ut lapsi per manus impositionem episcopi absolvantur. Ex eodem, cap. 124. (V, 60.) Ne absolutos lapsos in fide credamus, nisi 124.1078C| per impositionem manus episcopi. CAP. X. Ut poenitentes communicent qui ante reconciliationem moriuntur Ex eodem cap. 125. (V, 61.) Placuit his qui, accepta poenitentia, ante reconciliationem migrant ad Deum, communicari pro eo quod honoraverunt poenitentiam. Qui, si supervixerint, stent in ordine poenitentium: ut legitimam communionem statuto tempore reconciliatione et manus impositione episcopi, vel ejus jussu, presbyteri, recipiant. CAP. XI. Ut criminalia peccata multis jejuniis, et crebris manus impositionibus a sacerdote purgentur. Ex eodem cap. 126. (V, 62.) Criminalia peccata multis jejuniis, et crebris 124.1078D| manus sacerdotum impositionibus, eorumque supplicationibus, juxta canonum statuta, placuit purgari. Ita ut nemo sine manus impositione episcopi, aut ejus jussu alicujus presbyteri, se credat esse a suis facinoribus absolutum. Non est mirandum, si absolutio peccatorum per manus impositionem precibus fit sacerdotum, cum Dominus in veteri lege super caput hostiae manum sacerdotis praeceperit imponi. Etenim sicut tunc per illam hostiam, ita nunc invocatione sancti Spiritus, qui est remissio peccatorum, per manus episcoporum, vel eorum auctoritate reliquorum sacerdotum, impositionem, vel supplicationibus eorum remittuntur peccata. Nam quando Dominus Lazarum suscitavit, ait suis discipulis: Tollite lapidem (Joan. XI) subauditur, 124.1079A| ut mortuus resurgat; dans exemplum, ut sicut ipsi manibus tollunt lapidem, ut mortuus surgat, ita et ipsi, et successores eorum, manus poenitentibus imponant, ut per impositionem manuum suis precibus mortuum de sepulcro, id est, peccatorem de vitiis surgere et relevare faciant. Et sicut illi Lazarum institis, id est funibus, colligatum, jubente Domino, solvunt, qui ait: Solvite eum, et sinite abire: ita isti eorum supplicationibus auxiliante Domino, et comitante Spiritu sancto, qui in his semper operatur, per manus impositionem peccatorum solvant vincula, eosque tempore a sanctis patribus constituto sacra eucharistia communicent, et absolutos ire permittant. CAP. XII. Ut poenitentibus juxta canonicam auctoritatem poenitentia detur, et ante suspensos a communione excubare faciant ad eclesiae officium. Ex eodem cap. 128. (V, 63.) 124.1079B| Ut secundum formam canonum poenitentibus detur poenitentia: et prius eos a communione suspensos ad officium ecclesiarum excubare faciant, et inter reliquos poenitentes ad manus impositionem, crebro recurrere. Expleto autem satisfactionis tempore, sacerdotali prece per manus impositionem, juxta ordinem sacramentorum et canonum, reconcilient poenitentes, et sacra communione confirment. CAP. XIII. De his qui separati a communione fuerint poenitentibus. Ex eodem libro, cap. 129. (V, 64.) 124.1079C| Qui a communione separantur, in locis quibus seclusi fuerant per manus impositionem recipiant communionem. Nec se quisquam a peccatis absolutum sine reconciliatoria manus impositione credat: sed per manus impositionem precibus sacerdotum reconcilietur, sicut auctoritas habet ecclesiastica. CAP. XIV. Ne in confinio mortis poenitens a reconciliatione diutine suspendatur. Ex eodem cap. 130. (V, 65.) Qui poenitentiam in mortis agit periculo, non diutine a reconciliationis gratia differendus est; sed si pro certo mortis urget periculum, poenitentia per manus impositionem accepta, statim et reconciliatio 124.1079D| adhibenda est: ne prius ab humanis rebus aeger abscedat, quam donum reconciliationis accipiat; sicque superstitibus quodammodo doloris videatur esse perpetui, si praecisum ab Ecclesiae membris eum, qui utique reconciliationis non meruit gratiam, raptim e praesenti vita mortis natura subduxerit. Unde juxta papae Leonis edictum ( epist. ad Theodorum Forojul. ): « His qui in tempore necessitatis, et in periculi urgentis instantia, praesidium poenitentiae et mox reconciliationis implorant, nec satisfactio interdicenda est, nec reconciliatio deneganda: quia misericordiae Dei nec mensuras ponere possumus, nec tempora definire. » De his autem qui, accepta poenitentia, antequam reconcilientur ab hac vita recesserint, quamquam diversitas praeceptorum 124.1080A| de hoc capitulo habeatur, illorum tamen nobis sententia placuit, qui multiplici numero de hujusmodi humanius decreverunt, ut et memoria talium in ecclesiis commendetur, et oblatio pro eorum dedicata spiritibus accipiatur. CAP. XV. De poenitentibus qui ex gravioribus levioribusque commissis poenitentiam gerunt. Ex eodem cap. 131. (V, 67.) De poenitentibus, qui sive ex gravioribus commissis, sive ex levioribus, poenitentiam gerunt, si nulla intervenit aegritudo, quinta feria ante Pascha eis remittendum Romanae Ecclesiae consuetudo demonstrat. Caeterum de pondere aestimando delictorum sacerdotis est judicare; ut attendat ad confessionem 124.1080B| poenitentis, et ad fletus atque lacrymas corrigendi, ac tum jubere dimitti, cum viderit congruam satisfactionem. Sane si quis aegritudinem inciderit, atque usque ad desperationem devenerit, ei est ante tempus Paschae relaxandum, ne de saeculo absque communione discedat. CAP. XVI. Ut poenitentes, qui ex gravioribus peccatis poenitentiam gerunt, tribus annis sint inter audientes si veram poenitentiam gesserint. Ex eodem capite 132. (V, 69.) Poenitentes qui ex gravioribus commissis poenitentiam gerunt, si ex corde poeniteant, sicut Nicaena synodus de lapsis constituit (can. 11), tribus annis sint inter audientes, quinque vero vel septem annis subjaceant inter poenitentes manibus sacerdotum, 124.1080C| duobus etiam oblationes non sinantur offerre, sed tantummodo populis in oratione socientur. Non confundantur Deo colla submittere, qui eum non timuerunt abnegare. Quod si, utpote mortales, intra metas praescripti temporis coeperit vitae finis urgere, subveniendum est implorantibus, seu ab episcopo qui poenitentiam dedit, seu ab alio, qui tamen datam esse probaverit, aut similiter a presbytero, jussu aut permissu tamen proprii episcopi, per manus impositionem, absolutione precum sacerdotalium, viaticum abeuntibus de saeculo non negetur. Pueris autem, quibus a puritate vocabulum est, seu clericis, seu laicis, aut etiam similibus puellis, quibus ignorantia suffragatur aetatis, aliquandiu sub manus impositione detentis reddenda communio est. Quod si 124.1080D| ante praefinitum poenitentiae tempus despecti a medicis, aut evidentibus mortis pressi indiciis, recepta communionis gratia convaluerint, servemus in eis quod Nicaeni canones ordinarunt, ut habeantur inter illos qui in oratione sola communicant, donec impleatur spatium temporis eisdem praestitum. CAP. XVII. Ut qui poenitentiam publice gerunt uno anno cum cilicio sint inter audientes. Ex eodem cap. 136. (V, 71.) Qui poenitentiam publicam gerunt, debent uno anno esse cum cilicio inter audientes, vel usque ad magnum diem: et populum, quando intrat ecclesiam, perfusi lacrymis debent veniam postulare, precarique cum humiliter, ut pro eis dignetur orare. 124.1081A| Tribus vero annis subjaceant inter poenitentes manibus sacerdotum in loco retro ostium ecclesiae poenitentibus constituto, et seorsum infra ipsam ecclesiam populo secluso, tamen jam non in terram prostrati, sed vultu et capite humiliato, humiliter et ex corde, ut supra dictum est, veniam postulent, et pro se orare exposcant. Duobus etiam annis oblationes modis omnibus non sinantur offerre, sed populis tantummodo in oratione socientur, ut perfectionem septimo in coena Domini consequantur, id est per episcopi, vel ejus jussu, si ipse abest, aliorum sacerdotum manus impositionem, absolutione sacerdotalium precum communionis catholicae gratiam recepturi. In his vero septem annis multipliciter jejuniis, orationibus, fletibus, et eleemosynarum 124.1081B| prout melius potuerint, exhibitionibus et lacrymis persistant, et ne ulterius eis talia contingant admodum caveant, ut mereantur illam Domini vocem audire inquientem: Vade et amplius noli peccare (Joan. VIII). CAP. XVIII. De poenitentibus transgressoribus. Ex eodem libro, cap. 137. (V, 72.) Ut hi qui frequenti praevaricatione peccant, vel poenitentiam iterant, frequenti sententia, nisi per satisfactionem quae praevaricati sunt emendare nitantur, coerceantur vel condemnentur, ut haec quae voluntarie non diluerunt inviti emendent. Quod si aliquis renuerit, et praeceptis suis sacerdotis inobediens 124.1081C| apparuerit, secundum modum culpae excommunicetur. Si quis autem his ante reconciliationem, et eorum satisfactionem, absque proprii episcopi licentia communicare praesumpserit, simili excommunicationi subjaceat. Sacerdotes autem, ad quos pertinere noscuntur, si eos quolibet munere, aut favore, vel negligentia admonere noluerint, aut per satisfactionem revertentes non susceperint, aut contemnentes de ecclesia non rejecerint, simili sententia plectantur, quosque vel emendationis, vel eorum damnationis sententia promulgetur. CAP. XIX. De negligentioribus poenitentibus. Ex eodem, cap. 139. (V, 74.) Ut negligentiores poenitentes tardius recipiantur. CAP. XX. De eo qui poenitentiam in infirmitate petit. Ex eodem, cap. 40. (V. 75.) 124.1081D| Is qui poenitentiam in infirmitate petit, si casu, dum ad eum sacerdos invitatus venit, oppressus infirmitate obmutuit, vel in phrenesin versus fuerit, dent testimonium qui eum audierunt, et accipiat poenitentiam: et si continuo creditur moriturus, reconcilietur per manus impositionem, et infundatur ori ejus eucharistia. Si supervixerit, commoneatur a supradictis testibus petitioni suae satisfactum, et subdatur statuto poenitentiae tempori, quandiu sacerdos qui poenitentiam dedit probaverit. CAP. XXI. Ut poenitentes non se credant absolutos sine manus impositione. Ex eodem, cap. 41. (V, 76.) 124.1082A| Poenitentes, qui in infirmitate viaticum eucharistiae acceperunt, non se credant absolutos sine manus impositione, si supervixerint. CAP. XXII. De poenitentibus qui antequam leges poenitentiae exsequantur. si casu in itinere aut in mari mortui fuerint. Ex eodem, cap. 42. (V, 77.) Poenitentes, qui antequam leges poenitentiae exsequantur, si casu in itinere vel in mari mortui fuerint, ubi eis sacerdos subvenire non potuerit, memoria eorum et orationibus et oblationibus commendetur. CAP. XXIII. Ut nullus vitam sine communione finiat, nec unctione benedicti olei careat. Ex libro VI, cap. 75. (VI, 75.) 124.1082B| Si in infirmitate deprehensus quis fuerit, vitam sine communione non finiat, nec unctione sacrati olei careat: et si finem perspiciat, sacrosancto corpore Deo anima ejus a sacerdote precibus commendetur. CAP. XXIV. Ut nullus presbyter amplius quam unam ecclesiam sibi vindicet. Ex eodem, cap. 76. (VI, 73.) Quapropter omnibus placuit ut nullus presbyter amplius quam unam ecclesiam sibi vindicet: quia sicut unusquisque saecularis non amplius 124.1082C| quam unam habere debet uxorem, ita unusquisque presbyter non amplius quam unam habere debet ecclesiam. CAP. XXV. De non recipiendis alienis poenitentibus. Ex eodem libro, cap. 131. (VI, 129.) Qui pro delicto suo a communione separantur, placuit ut in quibuscunque locis fuerant exclusi, eisdem locis communionem consequantur. CAP. XXVI. Ut tempus poenitentium in consideratione episcopi consistat. Ex libro VII, cap. 5. (VII, 3.) Penes episcopos erit potestas, modum conversationis poenitentium probantes, vel humanius erga eos agere, vel amplius tempus adjicere. Ante 124.1082D| omnia vero praecedens eorum vita, et posterior inquiratur: et ita eis impartiatur humanitas. CAP. XXVII. De poenitentium conversatione et fide. Ex eodem libro, cap. 6. (VII, 4.) Conversatio poenitentium et fides tempus abbreviat. CAP. XXVIII. De satisfactione poenitentiae. Ex eodem, cap. 20. (VII, 12.) Satisfactio poenitentiae non est tam temporis longitudine, quam cordis compunctione pensanda. CAP. XXIX. De mensura poenitentiae. Ex eodem, cap. 21. (V, 68.) Tempora poenitudinis habita moderatione 124.1083A| et arbitrio sunt constituenda, prout conversorum animos sacerdotes viderint esse devotos: pariter etiam habentes aetatis senilis intuitum, et periculorum quorumque aut aegritudinum respicientes necessitates. CAP. XXX. De arbitrio episcopi erga poenitentes Ex eodem libro, cap. 30. (VII, 18.) Poenitentibus secundum differentiam peccatorum episcopi arbitrio poenitentiae tempora decernantnr. CAP. XXXI. De remissione poenitentiae. Ex eodem, cap. 36. (V, 67.) Poenitentes, quicunque ex gravioribus sive ex levioribus culpis poenitentiam gerunt, si 124.1083B| nulla intervenit aegritudo, quinta feria ante Pascha eis est remittendum. Caeterum de pondere aestimando delictorum sacerdotis est judicare. CAP. XXXII. Quod poenitentibus nulla lucra negotiationis exercere conveniat. Ex eodem, cap. 68. (VII, 44.) Nulla lucra negotiationis poenitentibus exercere convenit, quia difficile est inter vendentis ementisque commercium non intervenire peccatum. CAP. XXXIII. Ut nemo poenitentem alterius parochiae absolvat. Ex eodem, cap. 77. (VII, 49.) Nullus sacerdos in alterius civitate, vel dioecesi, poenitentem, vel sub manu positum sacerdotis, 124.1083C| vel qui reconciliatum se esse dixerit, sine consensu et litteris episcopi, vel presbyteri, in parochia presbyter, aut episcopus in civitate suscipiat. CAP. XXXIV. De his qui, poenitentia accepta, moriuntur. Ex eodem, cap. 138. (VII, 101.) De his qui recedunt de corpore poenitentia accepta, placuit sine reconciliatoria manus impositione eis communicare, quod morientis sufficit consolationi, secundum definitiones Patrum, qui hujusmodi communionem congruenter viaticum nominarunt. Quod si supervixerint, stent in ordine poenitentium, ut, ostensis necessariis poenitentiae 124.1083D| fructibus, legitimam communionem cum reconciliatoria manus impositione recitant. CAP. XXXV. Ut nullus presbyter poenitentes inconsulto episcopo reconciliare audeat. Ex eodem lib., cap. 202. (VII, 143.) Statutum est, et in sanctis canonibus prohibitum, ut nullus presbyter poenitentem publice, inconsulto episcopo, reconciliare praesumat, nisi morte forte periclitantem: sed omnes publice poenitentes quinta feria ante Pascha, quae est coena Domini, ad civitatem in cinere et cilicio in praesentiam episcopi prostrato vultu conveniant, et ibi ab episcopo canonice et ordinabiliter, sicut in Sacramentario et in Romano ordine continetur, reconcilientur 124.1084A| atque dijudicentur, consolenturque et praedicentur quid deinceps agere, quidve vitare debeant instruantur: atque insuper divinis precibus per manus impositionem ab episcopo sanentur. Nullo namque tempore presbytero in publica missa poenitentem reconciliare sine licentia episcopi concessum est. Si quis hoc facere praesumpserit, canonica correctione muletetur. CAP. XXXVI. Qui luget abstinere debeat a conviviis. Ex eodem, cap. 243. (VII, 143.) Qui luget abstinere a conviviis, ac ornamentis et alba veste. CAP. XXXVII. De poenitentibus, qualiter poenitentiam debeant accipere. Ex eodem, cap. 310. (VII, 231.) 124.1084B| Poenitentes, tempore quo poenitentiam petunt, impositionem manus et cilicium a sacerdote consequantur; et si aut comas non deposuerint, aut vestimenta non mutaverint, abjiciantur: et nisi digne poenituerint, non recipiantur. Juvenibus etiam non facile poenitentia committenda est, propter aetatis fragilitatem. Viaticum tamen omnibus in morte positis non denegandum. CAP. XXXVIII. De poenitentibus quae, defunctis viris aliis nubere praesumunt. Ex eodem, cap. 317. (VII, 237.) Poenitens quae, defuncto viro, alio nubere praesumpserit, et quae vel suspecta, vel interdicta 124.1084C| familiaritate cum extraneo se conjunxerit, cum eodem a liminibus ecclesiae arceatur. Haec etiam et de viro in poenitentia posito placuit observari. CAP. XXXIX. De confessionibus fidelium accipiendis, qualiter pro modulo et qualitate sit poenitentiae temporis institutio. Ex eodem, cap. 78. (VII, 294.) Quaerendum namque est, cum accipit cujuslibet fidelis confessionem peccatorum, qualiter primo peccatum perpetratum, aut si postea iteratum, aut frequenter actum sit: si sponte, si coacte, si per ebrietatem, aut quodlibet ingenium factum sit, et cum invenerit unde radix illius peccati processit, tunc congruam adhibeat medicinam. Qualis vero 124.1084D| peccati adhibenda sit medicina, secundum canonum authenticorum et sanctorum Patrum esse debet institutionem, et non secundum placitum hominis, sed secundum Dei voluntatem: nec in hac parte voluntas aut gratia hominis sectanda est, sed voluntas Dei in omnibus exquirenda, quatenus dignis precibus et poenitudine digna placare possit omnipotentis Dei vindictam, quam suo vitio provocavit. TITULUS II. DE HOMICIDIIS. CAP. I. De presbyteris occisis. Ex libro V, cap. 186. (Lib. IV Capitular., cap. 15.) Presbyteri interfecti 124.1085A| episcopo, ad cujus parochiam pertinent, solvantur secundum capitulare gloriosi Caroli genitoris nostri, ita videlicet ut medietatem wirgildi ejus episcopus utilitatibus ecclesiae cui praefuit tribuat, et alteram medietatem in eleemosyna illius juste dispenset, quia nullus nobis ejus haeres proximior videtur, quam ille qui ipsum Domino sociavit. CAP. II. De homicidiis in ecclesiis vel in atriis eorum perpetratis. Ex eodem, cap. 220. (IV, 13.) Si quis aut ex levi causa, aut sine causa, hominem interfecerit in ecclesia, de vita componat. Si vero foris rixati fuerint, et unus alterum in ecclesiam fugerit, et ibi se defendendo eum interfecerit, si hujus facti testes non habuerit, cum duodecim 124.1085B| conjuratoribus legitimis, per sacramentum affirmet se defendendo eum interfecisse: et posthaec DC solidos ad partem ecclesiae quam illo homicidio polluerat, et insuper bannum nostrum solvere cogatur: is vero qui interfectus est absque compositione jaceat, ac deinde interfector secundum judicium canonicum congruam facinoris quod admisit, accipiat poenitentiam. Si servus hoc admiserit, judicio aquae ferventis examinetur, utrum hoc sponte, an se defendendo fecit, et si manus ejus exusta fuerit, interficiatur: si autem non fuerit, dominus illius juxta quod wirgildus illius est ad ecclesiam persolvat, aut eum si voluerit eidem ecclesiae tradat. De ecclesiastico, et fiscalino, et beneficiario servo, volumus ut pro una vice wirgildus ejus pro eo componatur, altera 124.1085C| vice ipse servus ad supplicium tradatur, haereditas tamen liberi hominis, qui propter tale facinus ad mortem fuerit judicatus, ad legitimos haeredes illius perveniat. Si in atrio ecclesiae, cujus porta reliquiis sanctorum consecrata est, hujuscemodi homicidium perpetratum fuerit, simili modo emendetur vel componatur. Si vero porta ecclesiae non est consecrata, eo modo componatur quod in atrio committitur, sicut componi debet quod emunitate violata committitur. CAP. III. De homine publicam poenitentiam agente interfecto. Ex eodem, cap. 234. (V, 18.) Qui hominem publicam poenitentiam agentem interfecerit, bannum nostrum in triplo 124.1085D| componat, et wirgildum proximis ejus persolvat. CAP. IV. De homicidiis prohibendis. Ex eodem, cap. 236. (IV, 20.) Quicunque hominem aut ex levi causa, aut sine causa interfecerit, wirgildum ejus iis ad quos ille pertinet, componat: ipse vero propter talem praesumptionem in exsilium mittatur ad quantum tempus nobis placuerit, res tamen suas non amittat. CAP. V. De occisione clericorum, et sacerdotum, atque monachorum. Ex eodem, cap. 261. (III, 25.) Qui subdiaconum occiderit, CCC solidos componat: qui diaconum, CCCC solidos: qui presbyterum, 124.1086A| DC solidos: qui episcopum, DCCCC: qui monachum, CCCC. solidos culpabilis judicetur. CAP. VI. De eo qui propriam reliquit uxorem, vel sine culpa interficit, et aliam ducit. Ex eodem, cap. 300. (V, 149.) Quicunque, propria uxore derelicta, vel sine culpa interfecta, aliam duxerit, armis depositis publicam agat poenitentiam: et si contumax fuerit, comprehendatur a comite, et ferro vinciatur, et in custodiam mittatur, donec res ad nostram notitiam deducatur. CAP. VII. Ut non sit sanguinis Christianorum temeraria effusio. Ex eodem, cap. 332. (V, 180.) Volumus atque praecipimus nostra auctoritate 124.1086B| denuntiari omnibus, imo et a sacerdotibus praedicari, ne tam temeraria Christianorum sanguinis effusio in regno nostro fieri sinatur; semper illud attendentes quod Dominus post diluvium dixit famulo suo Noe: De manu hominis, et de manu viri et fratris ejus, requiram animam ejus. Quicunque effuderit humanum sanguinem, fundetur sanguis illius, ad imaginem quippe Dei factus est homo (Gen. IX). Et in lege: Qui occiderit hominem morte moriatur (Levit. XXIV). Et Apostolus: Nam principes non sunt timori boni operis, sed mali. Vis autem non timere potestatem? bonum fac, et habebis laudem ex illa. Dei enim minister est tibi in bono. Si autem malum feceris, time, non enim sine causa gladium portat. Dei enim minister est, vindex in iram ei qui malum 124.1086C| agit (Rom. XV). De illo enim specialiter divina auctoritas dicit: Gladium Dei portat ad vindictam malorum, non de quolibet alio. Econtra vero nescimus qua inventione a nonnullis usurpatum est, ut hi qui nullo ministerio publico fulciuntur, propter sua odia, et diversissimas voluntates pessimas, indebitum sibi usurparint in vindicandis proximis et interficiendis hominibus vindictae ministerium. Et quod rex saltem in uno exercere debuerat propter terrorem multorum, ipsi impudenter in multis perpetrare non metuunt propter odium: et putant sibi licere ob inimicitiarum vindictas, quod nolunt ut rex faciat propter Dei vindictam. CAP. VIII. De eo qui occiderit clericum, aut monachum, ut arma relinquat. Ex lib. VI, cap. 90. (VI, 90.) 124.1086D| Qui occiderit monachum aut clericum, arma relinquat, et Deo in monasterio serviat cunctis diebus vitae suae, nunquam ad saeculum reversurus, et septem annorum spatio publicam poenitentiam gerat. CAP. IX. De sacerdotibus et Levitis atque monachis interfectis vel debilitatis. Ex eodem, cap. 98. (VI, 97.) Si quis sacerdotem, vel levitam, aut monachum interfecerit, vel debilitaverit, juxta statuta priorum capitulorum, quae legi Salicae sunt addita, componat, et insuper bannum nostrum, id est LXX 124.1087A| solidos, nobis persolvat, arma relinquat, atque in monasterio diebus vitae suae sub ardua poenitentia Deo serviat, nunquam postmodum saeculo vel saecularibus militaturus, neque uxori copulaturus. CAP. X. Quod homicidae ante Deum deputentur, qui res ecclesiae vastant. Ex eodem, cap. 421. (VI, 324.) Volumus omnes scire quod qui Christi et Ecclesiae pecunias auferunt, resque ejus fraudant, rapiunt, vastant, vel diripiunt, homicidae apud Deum esse deputantur, quia res pauperum, quos Ecclesia pascere debet, diripiunt CAP. XI. De homicidiis infantum. Ex libro VI, cap. 166. (VII, 121.) 124.1087B| Si quis infantem necaverit, ut homicida teneatur. CAP. XII. De homicidis quid agendum sit. Ex eodem libro, cap, 255. (VII, 183.) De homicidis ita jussimus observare, ut quicunque ausu temerario alium sine causa occiderit, vitae periculo feriatur, et pretio se redimere nunquam valeat: et si convenerit, ut ad compositionem quisque descendat, nullus de parentibus aut amicis eum quidquam adjuvet. Quod si fecerit, suum wirgildum omnino componat. CAP. XIII. De his qui prius non habentes odium, sed se defendentes, aliquem occiderint, qualiter corrigendi sint. Ex eodem, cap. 370. (VII, 295.) 124.1087C| Si quis quiete gradiens per viam, aut si etiam in domo sua fuerit, aut in platea civitatis, aut in villa, subito ab alio sit superventus, aut litis commotione, volens se defendere, non habens contra illum ante odium, interfecerit hominem, septem annis secundum canonicam institutionem poeniteat: tres vero a communione privetur, quatuor autem in communione orationum et oblationum susceptus, in sacerdotis pendeat arbitrio, utrum dignus sit corpus Christi accipere, aut usque ad plenitudinem poenitentiae ab eo separari. Abstinentia ciborum in providentia sacerdotis erit, secundum possibilitatem poenitentis, et devotionem, et affectum. CAP. XIV. De mulieribus et viris infantes opprimentibus. Juxta praetitulatum caput. (VII, 297.) 124.1087D| Mulier quae dormiens filium suum oppresserit, et mortuus fuerit, sex annis poeniteat: vir ejus, si in domo illius fuit, quatuor; si vero in uno lecto, simili modo poeniteat, duos in pane et aqua, reliquos quatuor, secundum quod sacerdos viderit, abstinentiam imponat ciborum. TITULUS III. DE ADULTERIIS. CAP. I. De eo qui habet mulierem legitimam; si frater ejus adulteraverit cum ea. Ex libro v, cap. 21. (Lib. V Capitular., cap. 19.) Si quis homo habens 124.1088A| mulierem legitimam, si frater ejus adulteraverit cum ea, ille frater, vel illa femina, qui adulterium perpetraverunt, interim quod vivunt, nunquam habeant amplius conjugium: ille vero cujus uxor fuit, si vult, potestatem habet uxorem accipere aliam. CAP. II. De his qui virginibus Deo sacris se sociant. Ex libro VI, cap. 402. De his qui sacris virginibus se sociant, ita in decretis papae Gelasii cap. 20 continetur: Virginibus sacris temere se quosdam sociare cognovimus, et post dicatum Deo propositum incesta foedera sacrilegaque miscere. Quos protinus aequum est a sacra communione detrudi, et nisi publicam probatamque 124.1088B| egerint poenitentiam, omnino non recipi, aut his certe viaticum de saeculo transeuntibus negatur. Si vero de copulatione sacrarum virginum tam severe feriuntur, quanto severius feriendi sunt qui eas rapiunt? Ideo, sicut praemissum est, necesse est ab omnibus in Christiana religione consistentibus rigore auctoritatis divinae vel humanae hoc malum radicitus amputari. CAP. III. Quod blasphemiam Deo inferat, qui se cum Deo sacrata miscuerit. Ex eodem libro, cap. 403. (VI, 309.) Scire vos convenit quia blasphemiam Deo irrogat, qui cum Deo sacrata, vel cum velata femina se commaculaverit. CAP. IV. Si clericus cum Deo sacrata se commiscuerit. Ex eodem libro, cap. 404. (VI, 310.) 124.1088C| Si clericus cum velata femina, vel cum Deo sacrata se maculaverit, proprio honore privetur. CAP. V. Quod sacrilegi et violatores juxta Apostolum sunt, qui violant sacratarum feminarum corpora. Ex eodem, cap. 405. (VI, 313.) Sciendum est omnibus quia Deo sacratarum feminarum corpora per votum propriae sponsionis, et verba sacerdotis, Deo sacrata templa esse Scripturarum testimoniis comprobantur: et ideo violatores earum sacrilegi, ac juxta Apostolum filii 124.1088D| perditionis esse noscuntur CAP. VI. Quod fornicatio omnibus peccatis periculosior esse perhibetur. Ex eodem, cap. 406. (VI, 312.) Quod pene omnibus peccatis gravior et deterior sit fornicatio, et veraciter dici potest laqueus mortis, et puteus inferni, ac vorago perditionis, eo quod adulteri vel luxuriosi propter cordis inopiam perdunt animas suas. Nam, ut ait Scriptura: Pretium scorti vix unus est panis (Prov. VI); et: Qui se jungit meretrici, unum corpus efficitur (I Cor. VI); et: Qui luxuriatur, mortuus est in corpore vivente (I Tim.). CAP. VII. De saecularibus qui suas uxores derelinquunt. Ex libro VII, cap. 305. (VI, 226.) 124.1089A| Hi vero saeculares, qui conjuga e consortium absque culpa graviore dimittunt, vel etiam dimiserunt, nullas culpas discidii probabiliter proponentes, et propterea sua matrimonia dimittunt, ut aut illicita aut aliena praesumant, si antequam apud episcopos comprovinciales discidii causas dixerint, et priusquam uxores judicio damnentur abjecerint, a communione Ecclesiae, et sancti populi coetu, pro eo quod quo conjugium et fidem maculant, praecidantur. CAP. VIII. De muliere quae duobus fratribus nupserit, et de viro ejus. Ex eodem libro, cap. 371. (VII, 296.) 124.1089B| Mulier quae duobus fratribus nupserit, adjici debet usque ad diem mortis, sed propter humanitatem in extremis suis sacramentis reconciliari oportet: ita tamen ut prius solvatur conjugium, et maneat innupta, et vir ejus absque uxore simili poenitentiae sit subditus. Quod si duo fratres cum una femina fornicati fuerint nescientes ad alterutrum fornicationem, statim ut cognoverint adulterium, qui eam habet uxorem dimittat. Et ille quidem post actam poenitentiam, si uxor defuncta fuerit, potest alteri sociari; illa vivente, nequaquam. Illa vero nunquam ulterius poterit in conjugium assumi, et jugi poenitentiae summissa ad exitum vitae communionis 124.1089C| gratiam percipiat. CAP. IX. De muliere quae adulteravit virum suum: similiter et de viro qui uxorem suam adulteraverit. Ex eodem, cap. 383. (VII, 298.) Mulier habens virum, si adulterium perpetraverit, et occulte ad confessionem venerit, septem annis poeniteat; tres in pane et aqua, caeteros quatuor in providentia erit sacerdotis, qualiter eam viderit posse, et ita ei ciborum abstinentia imponatur. Similiter et vir habens uxorem, si adulterium perpetraverit, faciat, id est, per triennium ut non communicet. Si cujus uxor adulterium perpetraverit, et hoc a viro deprehensum fuerit et publicatum, dimittat uxorem si voluerit propter fornicationem: 124.1089D| illa vero, secundum quod superius insertum est, publice agat poenitentiam: vir vero ejus, illa vivente, nullatenus habeat licentiam aliam ducere uxorem. Quod si voluerit adulteram sibi reconciliare, licentiam habeat: ita tamen ut pariter cum illa poenitentiam agat, et exacta poenitentia ad communionem, sicut superius continetur insertum, utrique accedant. Similis forma et in muliere servabitur. Si enim vir ejus adulteraverit, habet potestatem dimittendi virum propter fornicationem; maneat tamen innupta, quandiu vir ejus vixerit: quia nec ille habet potestatem aliam accipere prima vivente, nec illa primo; habent tamen potestatem semetipsos reconciliare. TITULUS IV. DE INCESTIS. CAP. I. De incestis. Ex libro V, cap. 9. (Lib. V Capitular., cap. 7.) 124.1090A| Si homo incestum commiserit cum Deo sacrata, aut cum matre sua, aut cum matrina sua de fonte aut confirmatione, aut cum matre et filia, aut cum duabus sororibus, cum matris filia, aut cum sororis filia, aut cum nepta, aut cum consobrina aut sobrina, aut cum amita vel matertera, aut cum his quibus canones prohibent copulari, de istis criminibus pecuniam suam perdat, si habuerit. Et si hoc emendare noluerit, nullus eum recipiat, nec cibum donet, et si fecerit, LX solidos domno regi componat, usquedum ipse homo 124.1090B| se correxerit. Et si pecuniam non habuerit, si liber est, mittatur in carcerem usque ad satisfactionem: si autem servus aut libertus est, vapuletur plagis multis. Et si dominus suus eum permiserit amplius in talem lapsum incidere, ipse LX solidos domno regi componat. De reliquis vero propinquis, juxta constituta sanctorum Patrum et juxta decreta canonum judicetur. CAP. II. De incestuosis. Ex eodem lib., cap. 91. De incestuosis, ut canonice examinentur, et nec propter alicujus amicitiam quidam relaxentur, quidam vero constringantur. CAP. III. Item de incestuosis. Ex eodem libro, cap. 165. (V, 98.) 124.1090C| Ut episcopi incestuosos puriter investigare studeant omnino praecipimus. Et si poenitere noluerint, de ecclesia expellantur, donec ad poenitentiam revertantur. CAP. IV. Ut episcopi incestuosos emendent et corrigant. Ex eodem, cap. 303. (V, 152.) Ut episcopi incestuosos homines emendent, et magnam diligentiam habeant ex eis, seu et de viduis infra suam parochiam potestatem habeant ad corrigendum. CAP. V. Ut incesti et parricidae canonice coerceantur. Ex lib. VI, cap. 71. (VI, 71.) 124.1090D| De incestuosis et parricidis ut canonice coerceantur, sicut de illo judicatum est, qui materterae suae filiam stupravit, ut conjugium ultra non repetat, et militiae cingulum derelinquat, et aut monasterium petat, aut si foris remanere voluerit, tempora poenitentiae secundum canones plene exsolvat. CAP. VI. De incestis et criminosis, ac de infirmis et poenitentibus, atque de jejunio quatuor temporum. Ex eodem capite 106. (VI, 105.) Ut de incestis et criminosis maximam curam habeant sacerdotes, ne in suis pereant sceleribus, et animae eorum a districto judice Christo 124.1091A| eis requirantur. Similiter de infirmis ac poenitentibus, ut morientes sine reconciliatione et viatico non deficiant, et ut quatuor temporum jejunia a fidelibus diligenter custodiantur. CAP. VII. De eo qui se incestuoso ordine his personis quibus a regulis prohibitum est conjunxerit. Ex eodem, cap. 400. (VI, 306.) Si quis non eo gradu, sed incestuoso ordine cum his personis quibus a divinis regulis prohibitum est conjunxerit, usquequo poenitentiam sequestratione testentur, utrique communione priventur: et neque in palatio habere militiam, neque in foro agendarum causarum licentiam habebunt. Nam si se quoquomodo praedicto incestu conjunxerint, 124.1091B| episcopi seu presbyteri, in quorum dioecesi vel pago actum fuerit, regi vel judicibus scelus perpetratum denuntient, ut cum ipsis denuntiatum fuerit, se ab eorum communione aut cohabitatione sequestrent. Res autem eorum ad primos parentes usque ad sequestrationem perveniant, sub ea conditione, ut antequam segregentur, per nullum ingenium, neque per parentes, neque per emptionem, neque per auctoritatem regiam, ad proprias perveniant facultates, nisi praefatum scelus sequestrationis separatione et poenitentia fateantur. CAP. VIII. Ex libro legum Theodosii tertio, cap. 12. De incestis. Ex eodem libro, cap. 401. (VI, 307.) 124.1091C| Quod incesti non sint legitimi haeredes, sed infamia sint notatae utraeque personae. CAP. IX. Ut devotam Deo virginem, vel viduam, nullus conjugem accipiat. Ex eodem, cap. 402. (VI, 308.) Ut deinceps, sicut canones ecclesiastici prohibent, nullus Deo devotam virginem, nullus sub religionis habitu consistentem, sive viduitatis continentiam professam, vel sui proximam generis, aut etiam de cujus admistione incestivae notam possit subire infamiae, illicito connubio, aut VI aut consensu accipiat conjugem: quia nec verum poterit esse conjugium, quod a meliori proposito deducitur ad deterius, et sub falsi nominis copula incestiva 124.1091D| pollutione et fornicationis immunditia perpetratur. Hoc vero nefas si agere amodo cujuslibet gentis homines sexus utriusque tentaverint, insistente sacerdote vel judice, etiamsi nullus accusator, ab invicem omnimodis separati exsilio perpetuo relegentur. CAP. X. De incestis quid agendum. Ex libro VI, cap. 257. (VII, 185.) Ut incestum nullus sibi unquam societ conjugium. Quod si contigerit, ab episcopo loci illius separentur, et publicam septem annorum juxta canonicos gradus agant poenitentiam. Qui autem hoc agere noluerint, anathema ab omnibus habeantur. CAP. XI. De his qui cum pecoribus coitu misti sunt, aut more pecudum usque ad affinitatis lineam cum consanguineis incestum commiserunt, sive cum masculis concubuerunt. Ex eodem, cap. 456. (VII, 273.) 124.1092A| In hoc titulo Graeca verba posita sunt, id est περὶ τῶν ἀλογευσαμένων, ἤ καὶ ἀλογευομένων, quod nos Latine possimus dicere, De his qui irrationabiliter versati sunt, sive versantur. In qua sententia sensus duplex est: id est, de his qui cum pecoribus, aut more pecudum cum consanguineis usque ad affinitatis lineam incestum commiserint, aut cum masculis concubuerint, quisquis ex his unum egerit, aut capite puniatur, aut si ei vita concessa fuerit, juxta Ancyrani concilii sententiam, quae in 124.1092B| capitulo 16 continetur, poenitentiam veraciter agat. CAP. XII. Ut incesti a sacerdotibus et Deum timentibus hominibus fideliter perquirantur, et canonice puniantur. Ex eodem, cap. 377. (VI, 292.) De incestis omni studio perquirendum est sacerdotibus per homines veraces, et timorem Dei ante oculos habentes: et si reperti fuerint, statim aut per se emendare studeant, aut cum adjutorio archidiaconi sui episcopi hoc ipsum exstirpare satagant, ne tanto flagitio et scelere et illi polluantur et pereant, et alii in eorum vicinitate omnipotentis Dei iram incurrant. CAP. XIII. Quod incestum committit, qui se consanguineae suae usque ad affinitatis lineam conjungit. Ex eodem, cap. 432. (VII, 335.) 124.1092C| Nullus fidelium usque ad affinitatis lineam, id est usque ad septimam progeniem, consanguineam suam ducat uxorem, vel eam quoquomodo incesti macula polluat. Si quis vero hoc scienter temerare praesumpserit, si liber est, bannum nostrum, id est LX solidos, fisco nostro persolvat, et insuper canonice ut incestus luat, ac publice juxta canonicos gradus poeniteat. Si autem servus vel ecclesiasticus fuerit, publice flagelletur ac decalvetur, et juxta proprii episcopi jussionem poenitentiam publice et canonice gerat. Quod si aliquis tam liber, quam servus, aut ecclesiasticus vel fiscalinus, episcopo proprio, vel suo sacerdoti, aut 124.1092D| archidiacono inobediens vel contumax, sive de hoc, sive de alio quolibet scelere exstiterit, omnes res ejus a comite et a misso episcopi ei contendantur, usque dum episcopo suo obediat, aut canonice poeniteat. Quod si nec se ita correxerit, et ad episcopum et canonicam poenitentiam venire distulerit, a comite comprehendatur, et in carcere sub magna aerumna retrusus teneatur, nec rerum suarum potestatem habeat, quousque episcopus jusserit. Quod si comes, vel ejus ministri haec adimplere distulerint, canonice ab episcopo, vel a suo ministro excommunicetur, et usquedum haec pleniter comes adimpleat, semper communione catholicorum careat, usque dum ipsi episcopo humanius 124.1093A| erga eum aliquid agere placuerit. Si vero, quod non optamus, ipse comes, aut de praedictis causis, aut de ipsa excommunicatione inobediens. aut negligens suo episcopo apparuerit, honore comitatus pariter et communione careat, usque dum ambo in nostram praesentiam veniant, ut nos illum episcopali auctoritate, atque imperiali metu, ita corrigamus, ut caeteri timorem habeant, nec deinceps talia committere ullatenus audeant. CAP. XIV. Ut incesti, quandiu in scelere manent, non fidelium Christianorum, sed tantum aut gentilium, aut catechumenorum, vel energumenorum locum teneant. Ex eodem libro, cap. 404. (VII, 336.) Incesti, dum in ipso detestando atque 124.1093B| nefando scelere manent, non inter fideles Christianos, sed inter gentiles, aut catechumenos, vel energumenos habeantur, id est, cum Christianis non cibum sumant, non potum; non in eodem vasculo edant aut bibant, sed soli hoc faciant: non osculentur, aut salutentur ab eis. Et si suis sacerdotibus inobedientes exstiterint, et a tam nefandissimo scelere segregari, atque ad publicam poenitentiam redire noluerint, inter eos habeantur qui spiritu periclitantur immundo, vel etiam inter eos de quibus ipsa Veritas dicit: Si te non audierit sit tibi sicut ethnicus et publicanus (Matth. XVIII). Nam cum fidelibus non debent orare, nec in ecclesiam intrare, sed ad januam ecclesiae excubare, et intrantibus 124.1093C| in eamdem, atque exeuntibus ex ea, vultu in terram prostrato veniam postulare, et ut pro se orare non dedignentur flagitare, et lacrymis perfuso vultu, contrito corde, atque humiliato spiritu omnibus apparere, usque ad satisfactionem Ecclesiae, et proprii episcopi canonicam reconciliationem manere, et ad pristinum incestum nunquam redire: nec saecularia negotia exercere, nec placitis aut accusationibus vel testimoniis interesse: sed crebris sacerdotum precibus, manusque pontificis proprii impositionibus, elecmosynarum largitionibus, atque caeterorum bonorum omnium exhibitionibus, eos purgari sanarique oportet. CAP. XV. Item, de incestis. Ex eodem libro, cap. 434. (VII, 337.) 124.1093D| Incestos nullo conjugii nomine praevelandos esse censemus. TITULUS V. DE RAPTORIBUS. CAP. I. De raptu viduarum. Ex libro V, cap. 6. (Lib. IV Capitular., cap. 17.) Qui viduam intra primos XXX dies viduitatis, vel invitam vel volentem sibi copulaverit, bannum nostrum, id est LX solidos, in triplo componat, et si invitam eam duxit, legem suam ei componat: illam vero ulterius non attingat. CAP. II. De raptis et earum raptoribus. Ex eodem libro, cap. 223. (I, 103.) 124.1094A| De raptis et de raptoribus, quanquam specialiter decrevimus quid pati debeant qui hoc nefas deinceps facere tentaverint; quid tamen de his sacri canones praecipiant hic inserendum necessarium duximus, quatenus omnibus pateat quantum malum sit, et non solum humana, sed et divina auctoritate constricti, abhinc hoc malum caveatur. CAP. III. De puellis raptis necdum desponsatis. Ex eodem, cap. 224. (I. 104.) De puellis raptis necdum desponsatis in concilio Chalcedonensi, ubi DCXXX Patres adfuerunt, capitulo 28, ita habetur: Eos qui rapiunt puellas sub nomine simul habitandi, cooperantes et conniventes 124.1094B| raptoribus, decrevit sancta synodus, siquidem clerici sunt, decidant gradu proprio; si vero laici, anathematizentur (quibus verbis aperte datur intelligi qualiter hujus mali auctores damnandi sunt, quando participes et conniventes tanto anathemate feriuntur), et juxta canonicam auctoritatem ad conjugia legitima raptas sibi jure vindicare nullatenus possint. CAP. IV. De desponsatis et ab aliis raptis. Ex eodem, cap. 225. (I, 105.) De desponsatis puellis, et ab aliis raptis, ita in concilio Ancyrano, cap. 10, legitur: Desponsatas puellas, et post ab aliis raptas, placuit erui, et eis reddi quibus ante fuerant desponsatae, etiamsi eis a raptoribus vis illata constiterit. Proinde statutum est 124.1094C| a sancto conventu ut raptor publica poenitentia multetur. Raptae vero, si sponsus eam recipere noluerit, et ipse ejusdem criminis consentiens non fuerit, licentia nubendi alii non negetur. Quod si et illa consensit, simili sententia subjaceat. Quod si post haec se conjungere praesumpserint, utrique anathematizentur CAP. V. De raptu alienarum sponsarum. Ex eodem libro, cap. 238. (IV, 22.) Si quis sponsam alienam rapuerit, aut patri ejus, aut ei qui legitimus ejus defensor esse debet, cum sua lege eam reddat. Et quidquid cum ea tulerit, semotim unamquamque rem secundum legem reddat. Et si hoc defensor ejus perpetrari consensit, et ideo raptori nihil quaerere voluerit, comes singula 124.1094D| de unaquaque re freda nostra ab eo exactare faciat, et quanto tempore nobis placuerit in exsilio maneat, et illam feminam ei habere non liceat. CAP. VI. Ut nullus occultas nuptias aut raptum faciat, vel quam propinquus habuit ducat uxorem, sed dotatam et a parentibus traditam, per benedictionem sacerdotum accipiat quam vult habere uxorem. Ex libro VII, cap. 70. (VII, 127.) Sancitum est ut publicae nuptiae ab his qui nubere cupiunt fiant, quia saepe in nuptiis clam factis gravia peccata, tam in sponsis aliorum quam et in propinquis, sive adulterinis conjugiis, et quod pejus est dicere, cum consanguineis, accrescunt vel accumulantur. Ex his autem procreari solent caeci, 124.1095A| claudi, gibbi, et lippi, sive aliis turpibus maculis aspersi. Et hoc ne deinceps fiat omnibus cavendum est. Sed prius conveniendus est sacerdos, in cujus parochia nuptiae fieri debent, in ecclesia coram populo: et ibi inquirere una cum populo ipse sacerdos debet, si ejus propinqua sit an non, aut alterius uxor, vel sponsa, vel adultera. Et si licita et honesta omnia pariter invenerit, tunc per consilium et benedictionem sacerdotis, et consultu aliorum bonorum hominum, eam sponsare et legitime dotare debet. Scribit namque de legitimo matrimonio beatus Augustinus ita: Sit casta in virginitate, et dotata legitime, et a parentibus tradita sponso, et a paranymphis accipienda, et ita secundum legem et Evangelium publicis nuptiis honestata, in conjugio licite sumenda, 124.1095B| et omnibus diebus vitae suae, nisi ex consensu et causa vacandi Domino, nunquam propter hominem separanda. Et si fornicata fuerit, et vir ejus voluerit, dimittenda, sed illa vivente altera non ducenda, quia adulteri regnum Dei non possidebunt, et poenitentia illi accipienda. Nolite vos, viri, habere uxores quarum priores mariti vivunt: adulterina enim sunt ista conjugia. Et hoc, ut diximus, omnino providendum est, ne ejus sit propinqua, quia scriptum est: Omnis homo ad proximam sanguinis sui non accedat, ut revelet turpitudinem ejus (Levit. XVIII). Similiter scriptum est: Cum uxore proximi tui non coibis, nec seminis ejus commistione maculaberis (Levit. XX). Et in decretalibus papae Gregorii legitur: Si quis diaconam, aut monacham, aut commatrem 124.1095C| spiritalem, aut fratris uxorem, aut neptam, aut novercam, aut nurum suam, aut consobrinam, aut de propria cognatione, vel quam cognatus habuerit, duxerit uxorem, anathema sit; et responderunt omnes tertio: Anathema sit. Si quis viduam rapuerit, vel furatus fuerit in uxorem, vel consentientes ei, anathema sit; et responderunt omnes tertio: Anathema sit. Et si quis virginem, nisi desponsaverit eam, rapuerit vel furatus fuerit in uxorem, vel consentientes ei, anathema sit; et responderunt omnes tertio: Anathema sit; Et alibi in canonibus praeceptum est ut nemo usque ad affinitatis lineam ex propinquitate sui sanguinis connubia ducat, neque virginibus sine benedictione sacerdotis quis nubere praesumat. Oppido enim ista omnia cavenda sunt ne 124.1095D| fiant. Sed postquam ista omnia probata fuerint, et nihil impedierint, tunc si virgo fuerit, cum benedictione sacerdotis, sicut in sacramentario continetur, et cum consilio multorum bonorum hominum, publice et non occulte ducenda est uxor, ut boni ab his filii, Domino miserante, procreentur, et non tales, sicut superius dictum est. CAP. VII. De raptoribus viduarum vel virginum, et ut feminae sacris altaribus non ministrent. Ex eodem, cap. 248. Sancitum est ut raptores viduarum, vel virginum, ab Ecclesiae communione pellantur, et ut feminae sacris altaribus non ministrent, vel aliquid 124.1096A| ex his quae virorum sunt officiis deputata praesumant. CAP. VIII. De his qui rapiunt feminas, ut eas non habeant uxores, et qualiter de raptis agendum sit. Ex eodem, cap. 395. (VII, 311.) Placuit ut hi qui rapiunt feminas, vel furantur, aut seducunt, ut eas nullatenus habeant uxores, quamvis eis postmodum conveniat, et eas dotaverint, vel nuptialiter cum consensu parentum suorum acceperint. Si quis autem uxorem habere voluerit, canonice et legaliter eam accipiat, et non rapiat. Qui vero eam rapuerit, vel furatus fuerit, aut seduxerit, nunquam eam uxorem habeat, sed propinquis suis eam legibus reddat, et in triplo plenum bannum dominicum componat, et insuper canonice 124.1096B| publicam poenitentiam gerat. Ad quod omnes una voce clamaverunt dicentes: Ista omnes tenere firmiter volumus, et in perpetuum ab omnibus conservari optamus. TITULUS VI. DE RAPACIBUS. CAP. I. De his qui infra regnum per vim aliquid rapuerint. Ex libro V, capitulo 341. (Lib. V Capitular., cap. 189.) Si quis in exercitu infra regnum, sine jussione dominica, per vim hostilem aliquid praedari voluerit, aut fenum tollere, aut granum, sive pecora majora vel minora, domosque infringere vel incendere, haec ne fiant omnino 124.1096C| prohibemus. Quod si ab aliquo praesumptiose factum fuerit, LX solidos, si liber est, sit culpabilis, et omnia similia restituat, aut duodecim testibus se purget. Si vero servus hoc fecerit, capitali crimini subjaceat, et dominus omnia similia restituat, quia servum suum non correxit, nec custodivit, ut talia non perpetraret. Quod si nos ipsos comedimus, cito deficiemus. Unusquisque tamen custodiat exercitum suum, ne aliqua depraedatio infra regnum fiat. CAP. II. De his qui rapinas infra regnum faciunt. Ex libro VI, cap. 97. (VI, 96.) Si quis infra regnum rapinam fecerit, aut cuiquam nostro fideli ejusque homini aliquid vi 124.1096D| abstulerit, in triplo cui aliquid abstulit legibus componat, et insuper bannum nostrum, id est LX solidos, nobis persolvat. Postmodum vero ante nos a comite adducatur, ut in bastonico retrusus usquedum nobis placuerit poenas luat. Nam si publice actum fuerit, publicam inde agat poenitentiam juxta sanctorum canonum sanctionem. Si vero occulte, sacerdotum consilio ex hoc agat poenitentiam; quoniam raptores, ut ait Apostolus, nisi veram egerint poenitentiam, regnum Dei non possidebunt (I Cor. VI). Qui vero de rebus ecclesiarum aliquid abstulerit, gravius inde judicetur, quia sacrarum rerum ablatio sacrilegium est, et sacrilegus vocatur qui ex eis aliquid aut abstulerit, aut rapuerit. Infames quoque 124.1097A| tales personae usque ad satisfactionem ecclesiae, quam laeserunt, sunt habendae. CAP. III. Ut socios suos nominet apud quem pars rapinae fuerit inventa. Ex eodem cap. 355. (VI, 135.) Apud quem scelus agnoscitur, et pars rapinae fuerit inventa, statim socios suos nominare cogatur. Quod si nominare noluerit, teneatur ad vindictam. Quod si honestior persona est, pro se rationem reddat, et quae ablata vel eversa fuerint, in quadruplum restituat. Quod si certe apud servum rapinae pars reperiatur, centum quinquaginta flagella publice extensus accipiat, et socios suos nominare non differat. CAP. IV. De his qui diripienda indicare reperiuntur. Ex eodem cap. 356. (VI, 136.) 124.1097B| Quicunque ingenuus vel servus aliquid diripiendum indicaverit, ut cujuscunque res evertatur, aut pecora, aut jumenta diripiantur, et hoc certis probationibus publice convictus inveniatur, pro eo quod indicavit, si ingenuus est, ea quae ablata vel eversa sunt in duplo restituat, et nobis bannum nostrum, id est LX solidos componat. Si vero servus vel colonus fuerit, CL flagella, ut supra, publice extensus bene pressa accipiat, et insuper ea quae ablata sunt secundum suam legem restituat. CAP. V. De eo qui facultatem depraedationis dederit. Ex eodem libro, cap. 375. (VI, 288.) 124.1097C| Si quis scelerata factione facultatem depraedationis dederit, vel si quis factam diviserit, comburatur vivus. CAP. VI. Ut hi qui res Ecclesiae invadunt, vastant, vel diripiunt, si monente episcopo non se correxerint, communione priventur. Ex libro VII, cap. 267. (VI, 132.) Si quis cujuscunque munuscula ecclesiae sanctis Scripturarum titulis collata, nefaria calliditate abstulerit, fraudaverit, invaserit, retentaverit, atque suppresserit, et non statim a sacerdote commonitus Deo collata reddiderit, ab Ecclesiae catholicae communione pellatur. CAP. VII. De his qui res ecclesiae traditas invadunt, vel vastant, aut absque proprii episcopi consensu accipiunt. Ex eodem cap. 275. (VII, 199.) 124.1097D| Si quis res ecclesiae debitas, vel proprias sacerdotis, horrendae cupiditatis instinctu occupaverit, retinuerit, aut a potestate ex competitione perceperit, si eas non restituerit, communione privetur. Quod si, agnito jure ecclesiastico, non statim ecclesiae vel sacerdoti reformaverit, aut ut ipsum jus agnoscere possit in judicium electorum venire distulerit, tandiu a communione ecclesiastica suspendatur, quandiu restitutis rebus tam ecclesiam quam sacerdotem reddat indemnem. CAP. VIII. De his qui oblationes defunctorum reinent. Ex eodem cap. 20. (VII, 199.) 124.1098A| Similis etiam his qui oblationes defunctorum ecclesiis vel sacerdotibus legaliter dimissas quolibet modo assignare tardaverint, vel retinere praesumpserint, districtionis ecclesiasticae juxta priores canones forma servetur. Cui etiam sententiae subjacebit quisquis sibi quolibet ordine, quod pro devotione sua ecclesiis dedit, revocare praesumpserit. CAP. IX. De abbatibus, presbyteris, vel reliquis ministris rebus ecclesiasticis non alienandis. Ex eodem cap. 36. Abbatibus, presbyteris, caeterisque ministris, de 124.1098B| rebus ecclesiasticis, vel sacro ministerio traditis, nihil alienare vel obligare absque permissione et subscriptione episcopi sui liceat. Quod si praesumpserint, degradentur communione concessa, et quod temere praesumptum vel alienatum est, ordinatione episcopi revocetur. TITULUS VII. DE SACRILEGIS. CAP. I. Quod praedones ecclesiae sacrilegi sint, sicut Scripturae testimonio comprobatur. Ex libro VI, cap. 385. (Lib. VI Capitular., cap. 295.) Sacrilegi sunt ecclesiae praedones. Unde et in concilio Agathensi sub quarto capitulo decretum habetur ita: Amico quidpiam 124.1098C| rapere furtum est, ecclesiae vero fraudari, vel abstrahi, subripique, sacrilegium. Omnes enim contra legem facientes, resque ecclesiae diripientes, vel ecclesias sacerdotesque contra divinas sanctiones vexantes, sacrilegi vocantur, atque indubitanter infames sacrilegique habendi sunt. CAP. II. Quod ea quae Domino consecrantur ad jus ecclesiasticum pertinent. Ex eodem cap. 386. (VI, 296.) Ea quae Domino offeruntur vel consecrantur ad jus pertinent sacerdotum, et sacrilegi sunt omnes qui ea auferunt, vel in aliud transferunt. CAP. III. Ut si quis dignitatem praesumpserit, quam non meruit, a principe vel justo seniore sacrilegus habeatur. Ex eodem libro, cap. 387. (VI, 297.) 124.1098D| Si quis praesumpserit, quam non meruit, a principe vel seniore justo, dignitatem, sacrilegus habeatur. Homicidae, malefici, fures, sacrilegi, raptores, venefici, adulteri, et qui raptum fecerint, vel falsum testimonium dixerint, seu qui ad sortilegos magosque cucurrerint, nullatenus erunt ad accusationem vel ad testimonium admittendi. CAP. IV. De sacrilegis, quod fures sint teste Scriptura. Ex eodem cap. 395. (VI, 312.) Omnibus sciendum est quod sacrilegi fures sint cuncti qui res ecclesiae diripiunt, vastant, 124.1099A| invadunt, vexantque, aut a jure ecclesiarum, quibus traditae fuerant, injuste alienant. Unde et beatus Augustinus in homilia 48 Evangelii Joannis ita dicit. Ecce inter sanctos est Judas, ecce fur est Judas, et ne contemnas, fur et sacrilegus: non qualiscunque fur, sed fur loculorum, sed dominicorum: loculorum, sed sacrorum. Si crimina discernuntur in furto, non qualiscunque fur. sed peculatus. Peculatus enim dicitur furtum de re publica, et non sic judicatur furtum rei privatae, quomodo publicae: quanto vehementius judicandus est sacrilegus fur, non undecunque tollere, sed de Ecclesia tollere? Qui aliquid de Ecclesia aufert vel furatur, Judae perdito comparatur. Nota quod aliquid de ecclesia tollere furtum 124.1099B| esse beatus Augustinus asseverat, et patratorem tanti furti furem sacrilegum appellet, nec non et Judae perdito aequiparet. Et post pauca: Quare, inquit, loculos habuit, cui angeli ministraverunt? nisi quia Ecclesia ipsius loculos habitura erat? Ecce quibus tanti doctoris documentis instruimur, quia quod in capite praecessit, in corpore ejus, quod est Ecclesia, videtur impletum. Porro Christum et Ecclesiam unam personam esse non nescimus; et ideo quae Ecclesiae sunt, Christi sunt, et quae Ecclesiae offeruntur, Christo offeruntur, et quae ab Ecclesia tolluntur, procul dubio Christo tolluntur. Ergo futurum erat ut Ecclesia Christi nummos haberet: si nummos, utique et praedia, et mancipia, et diversarum specierum innumera ornamenta. Et quia illicitum 124.1099C| sit ea quae conferuntur Ecclesiae auferri, beati Hieronymi scribentis in expositione Matthaei evangelistae verba testantur. Omnes, inquit, qui stipe templi, et his quae conferuntur in usus Ecclesiae, abutuntur in aliis rebus, quibus suam expleant voluntatem, similes sunt scribarum et sacerdotum redimentium mendacium et sanguinem Salvatoris. CAP. V. Quod quidquid offertur Domino sanctum sanctorum sit, et ad jus pertineat sacerdotum. Ex eodem cap. 396. (VI, 303.) Nulli liceat ignorare quod omne quod Domino consecratur, sive homo fuerit, sive animal, sive ager, vel quidquid semel Deo fuerit consecratum, sanctum sanctorum erit Domino et ad jus 124.1099D| pertinet sacerdotum. Propter quod inexcusabilis erit omnis qui ea quae Domino et Ecclesiae competunt, aufert, vastat, invadit, vel diripit, usque ad emendationem, Ecclesiaeque satisfactionem, quod sit sacrilegus, et non tantum sacrilegus, sed etiam fur sacrilegus. CAP. VI. De his sacrilegis qui Ecclesiae ejusque sacerdotibus injurias inferunt. Ex eodem libro, cap. 397. (VI, 304.) Si quis in hoc genus sacrilegii proruperit, ut in ecclesias earumque res irruens, sacerdotibus et ministris, vel ipso cultui aut loco aliquid importet injuriae, vel inferat ad divini cultus injuriam, convictos sive confessos reos capitali sententia 124.1100A| noverit vindicandos. Nec exspectetur ut episcopus injuriae propriae ultionem deposcat, cui sanctitas ignoscendi solam gloriam dereliquit: sitque cunctis non solum liberum, sed etiam laudabile, factas atroces sacerdotibus aut ministris injurias, veluti publicum crimen, persequi, ac de talibus reis ultionem mereri. CAP. VII. Quod omnia quae Domino offeruntur procul dubio et consecrantur. Ex eodem libro, cap. 398. (VI, 305.) Omnia quae Domino offeruntur procul dubio et consecrantur: et non solum sacrificia, quae a sacerdotibus super altare Domino consecrantur, oblationes fidelium dicuntur: sed quaecunque ei a fidelibus offeruntur, sive in mancipiis, sive in agris, 124.1100B| vineis, silvis, pratis, aquis, aquarumque decursibus, artificiis, libris, utensilibus, petris, aedificiis, vestimentis, pellibus, lanificiis, pecoribus, pascuis, membranis, mobilibus et immobilibus, vel quaecunque de his rebus, quae ad laudem Dei fiunt, vel supplementum sanctae Dei Ecclesiae, ejusque sacerdotibus, atque ornatum praestare possunt, Domino Ecclesiaeque suae a quibuscunque ultro offeruntur, Domino indubitanter consecrantur, et ad jus pertinent sacerdotum. Et quia Christum et Ecclesiam unam personam esse veraciter agnoscimus, quaecunque Ecclesiae sunt, Christi sunt; et quae Ecclesiae, vel in supradictis, vel in quibuscunque speciebus, sive pollicitationibus, sive pignoribus, sive scriptis, sive 124.1100C| corporalibus rebus offeruntur, Christo offeruntur. Et quae ab Ecclesia ejus quocunque commento alienantur, vel tolluntur, sive alienando, sive vastando, sive invadendo, sive minorando, sive diripiendo, Christo tolluntur. Et si ab amico quidpiam rapere furtum est, praecipue Christo Domino nostro, qui est rex regum, et Dominus dominantium, aliquid auferre vel alienare, subripere vel vastare, sacrilegium est. Omnes namque Ecclesiae praedones manifestissime sunt sacrilegi, et nullus sacrilegus, nisi per puram probatamque atque publicam poenitentiam, et per Ecclesiae satisfactionem, episcoporumque per manus impositionem juxta canonicas sanctiones reconciliationem, regnum Dei possidebit. Et non solum a regno Dei fit alienus, sed etiam a liminibus sanctae 124.1100D| Ecclesiae, et praecipue ab illius, quam laesit, usque ad praedictam satisfactionem extorris efficitur. Talium vero scelerum patratoribus, nisi post praedictam satisfactionem, nec vivis, nec mortuis communicare debemus. Quia qui rapit pecuniam proximi sui iniquitatem facit: qui non solum sacrilegi, sed etiam fures sacrilegi, et lupi atque homicidae, pauperumque necatores sunt, et insuper anathematis vinculo damnati coram Deo et sanctis ejus efficiuntur. CAP. VIII. Ut omnes agnoscant quantum matum sit Deo sacratas, vel reliquas incestare. Ex eodem libro, cap. 425. (VI, 319.) Jubemus omnes scire, omnibusque populis a sacerdotibus praedicari, quantum malum et 124.1101A| quam maximum flagitium sit, cum Deo devotis feminis viduis vel virginibus, sive cum velatis, sive cum Deo devotis, maximeque cum sanctimonialibus et sacratis Deo virginibus vel viduis, tam in monasteriis, quam extra monasteria, commisceri. Nam hoc peccatum duplex esse non dubium est. Verbi gratia dicamus, cujus vindictae reus sit puer ante Dominum suum, qui uxorem domini sui adulterio violaverit: quanto magis ille, qui sponsam Christi Creatoris coeli et terrae putredine sua libidinis commaculaverit? dicente beato Paulo apostolo: An nescitis quia iniqui regnum Dei non possidebunt? Nolite errare, quia neque fornicarii, neque idolis servientes, neque adulteri, neque molles, neque masculorum concubitores, neque maledici, neque rapaces, regnum Dei possidebunt 124.1101B| (II Cor. VI). CAP. IX. Ut capitali sententia multentur qui sacrilegia, adulteria, praedationes aut devastationes exercuerint. Ex eodem capite 422. (VI, 325.) Sub poena capitali sacrilegia, adulteria, praedationes, vastationesque in regno nostro a quibuscunque fieri prohibemus. Ita ut si voluntarie quis ex his unum fecerit, de vita componat, et omnes res ejus, tam mobiles quam immobiles, fisco nostro socientur, vel Ecclesiae cujus res vastaverit, vel alienaverit, aut abstulerit, tradantur. Maximum enim sacrilegium est oblationes fidelium, quae sunt res ecclesiarum, auferre, vastare, alienare, invadere, vel subripere. Nam, ut ait Scriptura, neque sacrilegi, 124.1101C| neque adulteri, neque praedones, vel vastatores, regnum Dei possidebunt. Et si hi qui res fratrum diripiunt, a regno Dei alieni sunt, quid super his fieri putatis, qui res Deo dicatas diripiunt vel auferunt? Nam quanto gravius quis in hoc saeculo peccat, tanto gravius in inferno torquebitur. CAP. X. De plebe adversus sacrilegos custodienda. Ex libro VII, cap. 55. (VII, 37.) Ante tribunal Domini de reatu negligentiae se non poterit excusare, qui plebem suam contra sacrilegae persuasionis auctores noluerit custodire. TITULUS VIII. DE JURAMENTIS. CAP. I. De sacramentis leviter non jurandis. Ex libro V, cap. 349. (Lib. V Capitular., cap. 197.) 124.1101D| Volumus ut sacramenta cito non fiant: sed unusquisque judex prius causam veraciter cognoscat, ut eum veritas latere non possit, ne facile ad sacramentum veniant. CAP. II. De perjuriis cavendis. Ex libro VI, cap. 278. (III, 10.) Praecipimus ut perjuria caveantur, nec admittantur testes ad juramentum antequam discutiantur: et si aliter discuti non possint, separentur ab invicem, et singulariter inquirantur. Et non licet soli accusatori testes eligere absente suo causatore. Et omnino nullus nisi jejunus ad juramentum vel ad 124.1102A| testimonium admittatur. Si vero aliquis refutatur, dicat ille qui eum refutat, et probet quare illum recipere nolit. Et de ipso pago non de altero testes eligantur, nisi forte longius extra comitatum causa sit inquirenda. Et si quis convictus fuerit perjurii, perdat manum, aut redimat. TITULUS IX. DE EXCOMMUNICATIS. CAP. I. Cum excommunicatis non licere communicare. Ex libro V, cap. 25. (Lib. V Capitular., cap. 23.) Cum excommunicatis non licere communicare, nec cum his qui per domos conveniunt devitantes orationes Ecclesiae, simul orandum est. Ab alia ecclesia non suscipiatur qui in 124.1102B| aliena minime congregatur. CAP. II. De eo qui excommunicatus pro suo neglectu fuerit. Ex eodem libro, cap. 238. (V, 28.) Si quis excommunicatus pro suo neglectu fuerit, et tempore excommunicationis suae ante audientiam communicare praesumpserit, ipse in se damnationis judicetur protulisse sententiam. CAP. III. De his qui cum excommunicato communicaverint. Ex eodem libro, cap. 75. (I, 36.) Ut qui cum excommunicato praesumptiose communicaverit excommunicetur et ipse. CAP. IV. De his qui episcoporum vocationem vel correptionem contempserint. Ex libro VI, cap. 88. (VI, 88.) 124.1102C| Si quis saecularium tam majoris ordinis, quam et inferioris, peccatum egerit, et vocatus sui episcopi auctoritate ad emendationem ac poenitentiam venire distulerit, tandiu sit ab Ecclesia extorris, et catholicorum consortio sequestratus, quousque quod commisit emendet, ac reatum suum usque ad satisfactionem canonice diluat, atque reconciliatione proprii episcopi divinis precibus indulgentiam consequatur, et per veniam Ecclesiae gremio, a cujus utero deviaverat, peracta satisfactione ab eodem melioratus episcopo canonice reddatur. CAP. V. De his qui episcopo aliquam injuriam vel dehonorationem fecerint. Ex eodem libro, cap. 99. (VI, 98.) 124.1102D| Si quis episcopo aliquam injuriam aut injustam dehonorationem fecerit, de vita componat, et omnia quae habere visus fuerit Ecclesiae cujus episcopus praeesse dignoscitur, integerrime socientur; et nobis in triplo bannum nostrum, id est LX solidos, persolvat, aut ipse in servitio fisco nostro serviturus semper societur, usque se redimere in triplo justa wirgildum suum potuerit. Sancta vero Ecclesia in sacerdotibus constat. Idcirco magna poena plectendi sunt, qui episcopis vel reliquis sacerdotibus injuriam vel contumeliam fecerint. Nam detractio sacerdotum ad Christum pertinet, cujus vice legatione in Ecclesia funguntur. CAP. VI. De non parvipendenda excommunicatione sacerdotum. Ex eodem cap. 248. (VI, 224.) 124.1103A| Placuit ut fideles ne parvipendant excommunicationem sacerdotum illorum: quoniam si hoc fecerint, juste segregabuntur a coetu Christianorum. CAP. VII. Ut quicunque synodalem excommunicationem trangressus fuerit, in alia synodo spem recuperationis non habeat. Ex lib. VII, cap. 9. (VII, 6.) Si quis episcopus damnatus a synodo, vel presbyter aut diaconus a suo episcopo, ausi fuerint de sacro ministerio aliquid contingere, sive episcopus juxta praecedentem consuetudinem, sive 124.1103B| presbyter aut diaconus, nullo modo liceat ei, nec in alia synodo restitutionis spem, aut locum habere satisfactionis, sed et communicantes ei omnes abjici de Ecclesia: et maxime si postquam didicerint hoc factum esse, communicare tentaverint. CAP. VIII. Quod excommunicati a sacerdote, antequam canonice reconcilientur, non possint majores natu accusare. Ex eodem cap. 180. (VI, 128.) Ut excommunicatus a sacerdote, quandiu in ipsa est excommunicatione, majores natu accusare non praesumat. Quod si praesumpserit, non recipiatur, sed aut majori excommunicatione subjaceat, aut ab Ecclesia pellatur. CAP. IX. De modis excommunicationis tam de clericis, quam de laicis. Ex libro V, capite 63. (V, 42.) 124.1103C| Si quis presbyter ab episcopo suo degradatus, vel excommunicatus fuerit, et ipse per contemptum postea aliquid de suo officio sine commeatu facere praesumpserit, et postea ab episcopo correptus et excommunicatus fuerit, qui cum ipso communicaverit scienter sciat se esse excommunicatum similiter. Quicunque clericus, aut laicus, vel femina, incestum commiserit, et ab episcopo suo correptus se emendare noluerit, et ab ipso excommunicatus fuerit, qui postea cum ipso communicaverit, similiter excommunicetur. Et ut sciatis qualis sit modus istius excommunicationis, in ecclesiam non debet intrare, nec cum ullo Christiano cibum vel 124.1103D| potum sumere, nec ejus munera quisquam accipere debet, vel osculum porrigere, nec oratione se jungere, nec salutare, antequam ab episcopo suo sit reconciliatus. Quod si aliquis se reclamaverit quod injuste sit excommunicatus, licentiam habeat ad metropolitanum episcopum venire, ut ibidem secundum canonicam institutionem dijudicetur, et interim suam excommunicationem custodiat. Quod si aliquis ista omnia contempserit, et episcopus hoc emendare minime potuerit, regis judicio condemnetur. CAP. X. Item de eadem re. Ex eodem libro, capite 64. Haec vero per singula capitula in statutis Nicaeni 124.1104A| concilii legere potestis, seu in aliis sanctorum Patrum synodalibus edictis, et in Antiocheno concilio, quod hi qui damnati sunt a synodo, vel a suo episcopo, et postea ministrare praesumunt, praecipitur ut nullus audeat eis communicare. Si quis vero eis communicat, simili sententia subjaceat, sicut et damnatus. TITULUS X. DE STABILITATE SACERDOTUM IN TITULIS PROPRIIS. CAP. I. Ut clericus in ecclesia in qua praetitulatus est permaneat. Ex libro V, capite 28 (Lib. V Capitular., cap. 26.) Clericum permanere oportet in ecclesia cui initio ab episcopo praetitulatus 124.1104B| ac sortitus est, et ad quam confugit quasi ad potiorem. Hoc autem refutantem revocari debere ad suam ecclesiam in qua primitus ordinatus est, et ibi tantummodo ministrare. Si quis hanc definitionem transgressus fuerit, decrevit sancta synodus a proprio gradu decidere. CAP. II. Ut in titulis in quibus presbyteri consecrantur, ante suam promotionem stabilitatem promittant. Ex eodem capite 75. (V, 108.) Ut presbyteri, qui in titulis consecrantur, secundum canones, antequam ordinentur, promissionem stabilitatis loci illius faciant. TITULUS XI. INCIPIUNT ALIA CAPITULA EX QUINTO, SEXTO ET SEPTIMO LIBRO CAPITULARIS COLLECTA, SATIS ECCLESIASTICIS UTILITATIBUS CONGRUA. CAP. I. De eo qui filiastrum aut filiastram ante episcopum tenuerit. Ex libro V, capitulo 7. (Lib. V Capitul., cap. 5.) 124.1104C| Si quis filiastrum aut filiastram ante episcopum ad confirmationem tenuerit, separetur ab uxore sua, et alteram non accipiat. Similiter et mulier alterum non accipiat. CAP. II. De eo qui filiastram suam contra voluntatem ipsius dederit ingenuo vel servo. Ex eodem libro, cap. 19. (V, 17.) Si quis homo filiastram suam contra voluntatem ipsius, et matris, et parentum, dederit 124.1104D| viro ingenuo, aut ecclesiastico, vel servo, et illa noluerit habere illum, et reliquerit eum, potestatem habeant parentes illius dare illi alium maritum. CAP. III. De presbytero suspicioso. Ex eodem cap. 36. Sacerdos si suspiciosus aut incredibilis suo episcopo, aut reliquis suis consacerdotibus, sive bonis et justis de suo populo vel de sua plebe hominibus fuerit, ne in crimine, aut in praedicta suspicione remaneat, cum tribus aut quinque vel septem bonis ac vicinis consacerdotibus, exemplo Leonis papae, qui duodecim episcopos in sua purgatione habuit, vel eo amplius, si suo episcopo visum fuerit aut, necesse propter tumultum populi id esse perspexerit, 124.1105A| et cum aliis bonis et justis hominibus, se sacramento coram populo super quatuor Evangelia purgatum Ecclesiae reddat. Si quis autem scire desiderat quales testes ad accusationem sacerdotum recipi debeant, et quid de accusatore faciendum sit, pleniter in canonibus reperiri poterit. CAP. IV. Ut presbyteri chrisma diligenter custodiant. Ex eodem libro, cap. 165. (V, 80.) Presbyteri sub sigillo custodiant chrisma, et nulli sub praetextu medicinae vel maleficii donare praesumant. Quod si fecerint, honore priventur. CAP. V. Item unde supra in eodem. Cap. 104. Ut presbyter qui sanctum chrisma donaverit ad 124.1105B| judicium subvertendum, postquam de gradu suo depositus fuerit, manum amittat. CAP. VI. Ut malum ebrietatis omnino vitetur. Ex eodem cap. 161. (V, 96.) Magnum malum ebrietatis, unde omnia vitia pullulant, modis omnibus cavere praecipimus. Qui autem hoc vitare noluerit, excommunicandum cum esse decrevimus usque ad emendationem congruam. CAP. VII. De ecclesia aedificanda. Ex eodem libro, cap. 382 (V, 229.) Nemo ecclesiam aedificet antequam civitatis episcopus veniat, et ibidem crucem figat publice, et ante praefiniat qui aedificare vult, quid ad luminaria, et ad custodiam, et ad stipendia custodum 124.1105C| sufficiat, et facta donatione sic domum aedificet. CAP. VIII. De non judicando quemquam absque legitimo accusatore. Ex eodem cap. 298. (V, 244.) Judicis non est quemlibet judicare, vel condemnare, absque legitimo accusatore, quoniam et Dominus Judam furem esse sciebat: sed quia non est accusatus, ideo non est ejectus. CAP. IX. Quod laicis non sit de religione praesumendum. Ex eodem libro, cap. 403. (V, 249.) Laicis quamvis religiosis, nulla tamen de ecclesiasticis facultatibus, vel de Deo dicatis 124.1105D| hominibus, aliquid disponendi attribuatur facultas. CAP. X. Si quis episcopus, presbyter, diaconus, vel subdiaconus, ad bellum processerit, deponatur. Ex libro VI, cap. 61. (VI, 61.) Si quis episcopus, presbyter, diaconus, vel subdiaconus, ad bellum processerit, et arma bellica indutus fuerit ad bellicandum, ab omni officio deponatur, intantum ut nec laicam communionem habeat. CAP. XI. De his qui volunt aquam consecratam in Sabbato sancto accipere. Ex eodem libro, cap. 82. (VI, 77.) Quod in Sabbato sancto Paschae, vel in 124.1106A| Sabbato Pentecostes, si qui velint aquam consecratam ad aspersionem in domos suas accipere, ante chrismatis accipiant infusionem. CAP. XII. De confirmatione episcoporum a plebe sollicite quaerenda. Ex eodem cap. 73 (VI, 82.) Ut omnes maximam curam habeant, ne sine confirmatione episcopi quis vitam finiat, animaque periclitetur. CAP. XIII. De viro et muliere in matrimonio copulatis, et postea dicente ea non posse eum nubere cum ea. Ex eodem cap. 91. (VI, 55.) Si vir et mulier conjunxerint se in matrimonio, et postea dixerit mulier de viro non posse nubere cum ea, si potuerit probare quod verum sit, 124.1106B| accipiat alium, eo quod juxta Apostolum non potuit illi reddere vir suus debitum (I Cor. VII). CAP. XIV. De raptoribus et raptis virginibus et viduis. Ex eodem cap. 96. (VI, 95.) Si quis alterius sponsam, virginem aut viduam necdum desponsatam rapuerit vel furatus fuerit, placuit ut, sive eam postea sponsaverit, sive dotaverit, sive non, sive cum parentum ejus voluntate quocunque commento ipsam accipere vel tenere potuerit, nunquam illam uxorem habeat: sed raptori aut furi auferatur, et proximis suis alio viro tempore congruo, si ipsa hoc malum non consenserit, nuptura legibusque acceptura reddatur. Raptor vero 124.1106C| sive fur, omnesque ei consentientes, publica poenitentia juxta canonicam auctoritatem multentur: et proximis illius quidquid injuste in tam nefando scelere egerint in triplo componant, et unamquamque rem semotim legibus in triplo restituant. Ipsa autem quae rapitur, si aut primo, aut postmodum, tam nefario sceleri libens consenserit, nunquam postea nubat, sed publica poenitentia multetur, et sub tali custodia ponatur, ut ei nullatenus luxuriari cum quodam liceat. Taliter enim memorata flagitia puniantur, ut omnes cognoscant quoniam nec saeculi leges tam nefandis conjunctionibus consentiant, nec sacri canones concilium ullum praebeant. CAP. XV. De his qui in domo sua oratorium fecerint. Ex eodem libro, cap. 102. (V, 101.) 124.1106D| Qui in domo sua oratorium habuerit, orare ibidem potest, missas tamen in eo celebrare non audeat, nec agere cuiquam permittat sine permissu et dedicatione episcopi illius loci. Quod si fecerit, domus illius fisci viribus addicatur. Comes vero, qui hoc cognovit, et non prohibuit, publica poenitentia multetur, vel honore privetur. CAP. XVI. De expositis infantibus ac collectione eorum. Ex eodem cap. 154 (VI, 142.) Si expositus ante ecclesiam cujusquam fuerit miseratione collectus, contestationis ponat epistolam: et si is qui collectus est intra decem dies 124.1107A| quaesitus agnitusque non fuerit, securus habeat qui collegit. Sane qui post praedictum tempus ejus calumniator exstiterit, ut homicida, ecclesiastica districtione damnabitur, sicut Patrum sanxit auctoritas. CAP. XVII. De quorum baptismate absque dissimulatione dubitatur, ut rebaptizentur praeceptum est. Ex eodem cap. 184. (VI, 181.) De quibus dubium est utrum sint baptizati an non, omnimodis absque ullo scrupulo baptizentur: his tamen verbis praemissis, Non te rebaptizo, sed si nondum baptizatus es, baptizo te in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. CAP. XVIII. Quot sint dies purificationis mulieris. Ex eodem cap. 207. (VI, 204.) 124.1107B| Cum enixa fuerit mulier, post quot dies debeat ecclesiam intrare, Testamenti Veteris praeceptione didicimus, ut pro masculo diebus XXXIII, pro femina LXVI debeat abstinere. Quod tamen, ait sanctus Gregorius, sciendum est quia in mysterio accipitur. Nam si hora eadem qua genuerit actura gratias intret ecclesiam, nullo peccati pondere gravatur. Voluptas etenim carnis, non dolor, in culpa est. In carnis autem commistione voluptas est, in prolis vero prolatione gemitus. Unde et ipsi primo matrimonio dicitur: In doloribus paries (Gen. III). Si itaque ipsam mulierem prohibemus ecclesiam intrare, ipsam ei poenam suam culpam deputamus. CAP. XIX. De conservanda fide inter virum et uxorem. Ex eodem cap. 424. (VI, 327.) 124.1107C| Scire omnes volumus, sicut et saepius a dominis episcopis, et a reliquis Dei servis admoniti sumus, quod viti uxoribus suis, et uxores similiter viris suis, veraciter fidem et dilectionem servare debent, et non in aliquo ab his declinare: et quod non liceat conjugatis, neque pellicem, neque concubinam habere. CAP. XX. De sacerdotibus qui ministerium suum adimplere non valent. Ex libro VII, cap. 137 (VII, 100.) Sacerdotes qui rite non sapiunt adimplere ministerium suum, nec discere juxta praeceptum episcoporum suorum pro viribus satagunt, vel 124.1107D| contemptores canonum existunt, ab officio proprio sunt removendi, quosque hoc pleniter emendatum habeant. CAP. XXI. Ut nullus judex neque presbyterum, neque diaconum, aut clericum, sine conscientia episcopi sui distringat. Ex eodem cap. 139. (VI, 154.) Ut nullus judex neque presbyterum, neque diaconum, aut clericum, aut juniorem ecclesiae sine conscientia pontificis per se distringat, aut condemnare praesumat. Quod si fecerit, ab ecclesia cui injuriam fecit quam irrogare dignoscitur tandiu sit sequestratus, donec reatum suum cognoscat, et emendet. CAP. XXII. Ut presbyteri in ecclesiis inconsulto episcopo non constituantur. vel de ecclesiis expellantur. Ex eodem cap. 145. (VII, 120.) 124.1108A| Sancitum est ut sine auctoritate vel consensu episcoporum presbyteri in quibuslibet ecclesiis nec constituantur, nec expellantur. Et si quis deinceps hoc facere tentaverit, synodali sententia districte feriatur. CAP. XXIII. Ut illicitus accessus feminarum ad altare non fiat, nec ullae feminae vasa sacra, aut corpus et sanguinem Domini contrectare praesumant. Ex eodem libro, cap. 190. (VII, 134.) Statutum est ut illicitus feminarum acessus ad altare non fiat, quia contra omnem auctoritatem divinam et canonicam institutionem est, feminas 124.1108B| sanctis altaribus se ultro ingerere, aut sacrata vasa impudenter contingere, sive indumenta sacerdotalia presbyteris ministrare, aut corpus et sanguinem Domini contingere, populisque porrigere: quod omni ratione caret, et ne ulterius fiat omnimodis prohibitum est. Et quaecunque feminae deinceps hoc facere praesumpserint, judicio canonico usque ad satisfactionem subdantur. Quod autem mulieres ingredi ad altare non debeant, in concilio Calchedonensi, et in decretis Gelasii papae copiosissime invenitur. CAP. XXIV. De violatoribus sepulcrorum. Ex eodem capite 192. (VII, 136.) Qui sepulcra violaverint puniantur, tam 124.1108C| ingenui, quam servi. Si major persona in hoc scelere fuerit deprehensa, amissa medietate bonorum suorum, perpetua notetur infamia: si clericus, depositus omni honore clericali, perenni exsilio deputetur. Si judex hoc persequi aut implere distulerit, facultatibus et honore privetur. CAP. XXV. De clericis, si ebrietatem non vitaverint, aut excommunicentur, aut verberentur. Ex eodem cap. 270. Ante omnia clericis vitetur ebrietas, quae omnium vitiorum fomes ac nutrix est, nec quis potest liberum corporis sui ac mentis habere judicium. Qui est captus vino a sensu probatur esse alienus, et proclivius ad judicium mens labefacta ducitur: ac plerumque solet 124.1108D| peccatum aut crimen dum nescit incurrere. Ignorantia vero talis non potest effugere poenam, quam ex voluntaria amentia manasse constiterit. Itaque quemcunque ebrium fuisse constiterit, ut ordo patitur, aut XL dierum spatio a communione statuimus submovendum, aut corporali subdendum esse supplicio. CAP. XXVI. Ut testes, priusquam de causa interrogentur, sacramento constringantur. Ex eodem cap. 283. (VII, 207.) Testes priusquam de causa interrogentur, sacramento debere constringi, ut jurent se nihil nisi ei veritatem esse dicturos. Hoc etiam jubemus ut honestioribus magis quam vilioribus testibus fides potius admittatur. Unius autem testimonium, quamlibet 124.1109A| splendida et idonea videatur esse persona, nullatenus audiendum. CAP. XXVII. Ut mancipia, quae Judaei emerint aut circumciderint, ab eorum potestate auferantur. Ex eodem cap. 286. (VII, 209.) Si quis Judaeorum Christianum servum, vel cujuslibet alterius sectae, emerit vel circumciderit, a Judaei ipsius potestate sublatus in libertate permaneat. CAP. XXVIII. De vagis et levibus sacerdotibus ac clericis. Ex eodem cap. 296. (VII, 217.) Hoc etiam placuit, ut vagus atque instabilis clericus, sive etiam in diaconali ministerio, vel presbyterali officio constitutus, si episcopi, a quo 124.1109B| ordinatus est, praeceptis non obedierit, ut in delegata sibi ecclesia officium dependat assiduum, quousque in vitio permanet, communione et honore privetur. CAP. XXIX. De castitate eorum qui conjugio sunt copulati. Ex eodem libro, cap. 389. (VII, 305) Sciendum est omnibus et firmiter retinendum, quod hi qui uxores ducere voluerint, sicut eas castas et incorruptas cupiunt invenire, sic ad eas casti et incorrupti debent accedere, easque cum benedictione sacerdotis, sicut in Sacramentario continetur, accipere: sed prius eas dotali titulo debent colligare. CAP. XXX. De his qui a chorepiscopo confirmati sunt. Ex eodem libro, cap. 402. (VII, 317.) 124.1109C| Si quis non ab episcopo, sed a chorepiscopo, qui non est episcopus, sed vicarius episcopi, priusquam, prohibiti essent, fuerit confirmatus, reiterari aliis benedictionibus debet. Nam chorepiscopi, ante apostolicam atque synodalem prohibitionem, non ex numero apostolorum, sed ex CLX discipulorum, ut sacri canones testantur, ordine erant, quos nunquam Spiritum paracletum tradidisse novimus. Sed quia olim, ut dictum est, jam dicti chorepiscopi prohibiti sunt, ideo modo nihil sunt, nec Spiritum paracletum 124.1110A| ullo unquam tempore tradere potuerunt, nec modo possunt. CAP. XXXI. Item de chorepiscopis. Ex eodem libro, cap. 423. (VII, 328.) Placuit ut sicut Leonis papae et omnium episcoporum nostrorum, atque reliquorum fidelium generali et synodali consultu decrevimus, nullus chorepiscopus per manus impositionem Spiritum sanctum tradere, aut sacerdotes, vel Levitas, aut subdiaconos sacrare, vel virgines velare, aut sanctum chrisma conficere vel ecclesias vel altaria sacrare, aut benedictionem in publica missa populis tribuere praesumat. Quae omnia summis pontificibus, id est cathedralibus episcopis debentur, et non chorepiscopis, 124.1110B| vel presbyteris, quorum formam juxta sanctorum decreta chorepiscopi gerunt. Si autem hi aliquid ex his agere tentaverint, irrita erunt quae ab eis geruntur, et ipsi omni ecclesiastico honore funditus priventur. CAP. XXXII. De his qui seipsos necant. Ex eodem cap. 443. (VII, 144.) Quicunque se propria voluntate aut in aquam jactaverit, aut collum ligaverit, aut de arbore praecipitaverit, aut ferro percusserit, aut cuilibet voluntariae se morti tradiderit, istorum oblatio non recipiatur. CAP. XXXIII. Qualiter haec statuta servanda sint: et de his qui haec contempserint, sive clericis, sive laicis, quid agendum sit. Ex eodem cap. 476 (VII, 375.) 124.1110C| Has omnes constitutiones ecclesiasticas, quas summatim breviterque perstrinximus, sicut plenius in canonibus continetur, manere perenni stabilitate sancimus. Si quis ergo clericus, aut laicus, harum sanctionum inobediens esse voluerit, si clericus fuerit, excommunicationi subjaceat; si vero laicus, et honestioris loci persona, medietatem facultatum suarum amittat fisci viribus profuturam: si vere minoris loci persona est, amissione rerum suarum multatus in exsilio deputetur.
|
LEO PP. XIII LITTERAE APOSTOLICAE Dilecte Fili Noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem. Quos nuper coetus Episcopi aliquot Hispaniarum, te praeside, Matriti celebrarunt ut opportunissima ad movendam apud vos catholicorum actionem praesidia animadverterent, de iis Nos certiores efficit dilectus Filius Noster a publicis negotiis. Has Nos congressiones libentiore quadam voluntate cognovimus, quippe professi saepe numero publiceque sumus nihil Nobis magis esse curae quam ut catholici in Hispania viri arctissima inter se concordia cohaereant. Illud enimvero laudati coetus perspicue demonstrant Hispanos Praesules non modo de concordiae necessitate Nobiscum consentire, verum etiam ad voluntatum coniunctionem in fidelibus restaurandam omni studio contendere. Quod sane complures Episcopi ad consilia conferenda convenerint, id esse fructus expers in christiana plebe non potest, eo praesertim ex capite quod suas cuique opiniones variasque de rebus minime necessariis sententias omnino abiiciendas esse suadeat, si prospicere Religionis rationibus, quae multum in praesens periclitantur, cum efficacitate velimus. Quamobrem vehementer optamus ut Hispaniae Episcopi constanti stabilique animo insistant denunciam palam ac publice servandam catholicis universis concordiam. Sequetur enim sine dubitatione ut pastoralia praescripta maiori populum virtute percellant, atque ea, quae animo spectatis, leviore negotio adipiscamini. Supradictis autem in conventibus prolatum a quibusdam consilium comperimus peculiares coetus in quaque dioecesi condendi, qui consociationi Matriti constitutae, tanquam capiti, congruat. Iam eiusmodi sententiam sapienter opportuneque conceptam laude persequi placet: valere namque posse censemus ad creandum stabiliendumque catholicorum omnium in Hispania consensum. Quare plane confidimus universos istius gentis Episcopos eidem consilio et opinione et re fore adstipulaturos. Huius tamen exequendi negotii, praescriptorumque decernendorum, quibus regendae consociationes erunt, praecipuas partes deberi tibi volumus, qui summum dignitatis locum in Hispaniae Episcopis obtines. Valde quidem Nobis et agendi studio, et rerum usu et fideli coniunctione commendaris: quo fit ut nullum ad haec incitamentum desideres. Modestiam vero tuam attollendam impellendamque arbitramur, idque libenter praestamus, enixe cohortantes ut magno erectoque animo operi tam claro praesis, hoc nihil dubitans eos tibi omnes adiumentum laturos qui dignitatis exsistunt socii. Quod si humanae conscius infirmitatis divinam requirendam opem ad laudatum facinus putas, Nos etiam adspirantem propitie Deum tibi deprecamur, auspicemque coelestium gratiarum Apostolicam Benedictionem tibi coeterisque Hispaniarum Episcopis ac fidelibus peramanter impertimur. Datum Romae apud S. Petrum die XXII Aprilis anno MCMIII, Pontificatus Nostri vicesimo sexto. LEO PP. XIII (1) Dilecto Filio Nostro Cyriaco Mariae Tit. S. Petri in Monte Aureo S. R. E. Presb. Card. Sancha y Hervas Archiepiscopo Toletanorum.
|
XI. Fertur autem praeter alia haec quoque actio sancti Pambon, quod Pior, qui se in vita exercebat monastica, ad ejus cellam aliquando accedens, proprium panem detulit. Cum eum autem Pambon reprehendisset, dicens: Cur hoc fecisti? respondit Pior: Ne te gravarem. Itaque tacitus eum dimisit. Post aliquantum autem temporis accedens magnus Pambon ad cellam Pior, panem suum secum madefactum attulit. Ab eo autem rogatus, quanam de causa panem attulisset madefactum, respondit Pambon: Ideo madefeci, ne ego quoque te gravarem. Ammonius, qui fuit magni Pambo discipulus, simul cum tribus fratribus et duabus sororibus, cum pervenissent ad summum pietatis ac religionis, venerunt in solitudinem, et seorsum fecerunt utrumque monasterium, virorum scilicet et mulierum, ita ut satis magnum intercederet spatium. Quoniam autem insigniter doctus erat virorum optimus Ammonius, quaedam civitas desideravit eum habere episcopum. Qui cum accessissent ad beatum Timotheum episcopum, rogarunt eum ut eis episcopum ordinaret Ammonium. Ille autem dicit: Adducite eum ad me, et ego eum vobis ordinabo. Cum ergo cum magno auxilio ivissent ad eum comprehendendum, is conversus est in fugam. Cum vidisset autem se jam esse comprehensum, stans eos rogabat. Cum ii autem non parerent, juravit senex se rem non suscipere, neque posse egredi e solitudine. Ubi autem non cedebant, ipsis videntibus, arrepto forfice sinistram aurem sibi abscidit ad imum usque, eis dicens: Nunc intelligite fieri non posse ut ego fian quod me cogitis, cum lex prohibeat ne ad sacerdotium provehatur is cui sunt aures amputatae. Cum sic ergo eum dimisissent, recesserunt, et ad episcopum venientes haec ei renuntiarunt. Is autem eis dicit: Haec lex in usu sit apud Judaeos. Mihi autem si vel truncatum naribus adduxeritis qui sit bonis moribus, ego eum ordinabo. Euntes ergo eum rursus rogabant. Cum ipse autem non pareret, aggressi sunt eum vel vi adducere. Is autem eis juravit, dicens: Si me coegeritis, etiam linguam meam exscindam. Eo itaque post haec dimisso, recesserunt. Hujus Ammonii fertur hoc miraculum. Nunquam, inquiunt, si quando turpis voluptatis carunculae insurrectio ejus corpus invasit corpori suo pepercit; sed ferrum candens suis membris admovebat, adeo ut esset totus ulceratus. Ejus autem mensa talis fuit a juventute usque ad mortem, quod crudis scilicet vesceretur; nihil enim unquam comedebat quod igni fuisset admotum, praeter panem. Vetus autem et Novum Testamentum dicebat memoriter; et in doctorum virorum Origenis et Didymi, et Pierii et Stephani scriptis ita erat versatus, ut sexagies centena millia versuum percurrerit, ut de eo ferunt testimonium magni quoque Patres in solitudine. Hujus autem feruntur etiam prophetiae. Tantum autem valebat in consolandis fratribus qui erant in solitudine, quantum ullus alius. Hoc ei suo suffragio tribuebat Evagrius, qui erat vir discernendi vi praeditus, se nullum hominem vidisse qui esset magis impatibilis, et alienus ab omnibus animi perturbationibus ( Caute lege ) Hic in Graeco textu quaedam sequuntur, quae versa habes apud Heraclidem, cap. 2. In hoc monte Nitriae fuit vir admirabilis, qui vocabatur Benjamin, qui recte et ex virtute vitam egit annis octoginta. Qui cum summe virtutem exercuisset, dignatus fuit gratia curationum, adeo ut cuicunque manus imposuisset, aut quod benedixerat oleum dedisset, qui laborabat liberaretur ab omni aegritudine. Hic qui tanta gratia dignus fuerat habitus, octo mensibus ante obitum fuit hydropicus, et ejus corpus usque adeo intumuit, ut propter dolores inveniretur alius Job nostri temporis. Cum nos autem assumpsisset Dioscorus episcopus, qui tunc erat presbyter montis Nitriae, me inquam et beatum Evagrium 717 dicit nobis: Adeste, videte novum Job qui in tanto corporis morbo et tanto tumore immensam habet patientiam cum gratiarum actione. Accedentes ergo vidimus tantam molem ejus corporis, ut parvum ejus digitum non possemus complecti digitis duarum manuum. Cum autem morbi gravitatem non possemus fixis oculis intueri, nostros oculos avertebamus. Tunc dicit nobis beatus ille Benjamin: Orate, filii, ne meus internus homo sit hydropicus. Hoc enim corpus neque cum bene se haberet, mihi quidquam profuit, neque cum male, me laesit. Illis ergo octo mensibus facta est illi sella latissima, in qua sedebat assidue, ut qui non posset in lecto accumbere, propter ea quae sunt corpori necessaria. Cum autem laboraret hoc morbo immedicabili, medebatur aliis qui tenebantur quibusvis aegritudinibus: Necessarium itaque duxi, morbum hujus sancti exponere, ne nobis alienum videatur, si viris justis aliquis casus accidat. Egregio ergo illo viro mortuo, sublatum est limen ostii et postes, ut posset corpus efferri ex cella. Tanta erat moles corporis beati et inclyti patris Benjamin. Quidam Apollonius nomine ἀπὸ πραγματευτῶν, id est, a negotiatoribus, cum mundo renuntiasset, et montem Nitriae habitasset, et nec artem discere posset, nec litteras, quod aetate esset provectus, viginti annis quibus vixit in monte, hanc habuit exercitationem. Suis pecuniis et suis laboribus emens Alexandriae vasa medica omne genus, universae fraternitati ea suppeditabat ad morbos: et licebat eum videre a prima luce usque ad horam nonam discurrentem obeundo monasteria, et ostium ingredientem, et visentem num quis decumberet. Portabat autem uvam passam, mala punica, ova, panem siligineum, et ea quibus opus habent aegroti. Hanc sibi conferentem invenit vitae rationem usque ad senium Christi servus. Qui cum esset moriturus, alteri sibi simili sua reliquit frivola, rogans eum ut idem obiret ministerium. Nam cum quinque millia monachorum illum montem habitent, tali quoque opus est curatione, quod sit locus desertus. Alii Paeesius et Isaias nomine fuerunt fratres, patre mercatore Hispanico, qui quidem cum pater eorum esset mortuus, diviserunt facultates quas habebant in mobilibus: in nummis quidem quinque millia, in vestibus autem et servis quae inventa fuerant. Ii inter se deliberarunt, et sibi consulentes, dicebant: Quodnam vitae iter ingrediemur, o frater? Si exerceamus mercaturam quam pater noster exercuit, nos relinquemus aliis nostros labores, et forte incidemus in pericula vel latronum vel maris. Age ergo, frater, vitam aggrediamur monasticam, ut et patris nostri lucremur facultates, et nostras animas non perdamus. Placuit ergo utrisque scopus vitae solitariae, sed inventi sunt alius in alio discrepantes. Cum itaque pecunias divisissent, et reliqua omnia, hunc quidem sibi scopum proposuerunt, ut Deo placerent, sed diverso vitae instituto. Unus enim omnia dispergens, dedit monasteriis, et ecclesiis, et custodiis, et cum artem didicisset, ex qua sibi panem pararet, exercitationi operam dabat et orationi. Alter autem ejus nihil dispersit, sed facto sibi monasterio, et paucis assumptis fratribus, quemlibet excipiebat hospitem, quemlibet curabat aegrotum, quemvis senem retinebat, cuivis pauperi dabat; Sabbato et Dominica, tres aut quatuor mensas statuens, eos qui erant egeni excipiebat. Hoc modo vitam suam consumpsit. Ambobus autem mortuis, diversae beatitudines utrisque dabantur a fratribus, utpote quod essent inventi ambo virtute perfecti: et aliis quidem placebat vita ejus, qui renuntiaverat; aliis vero ea quae communicabat omnibus egentibus. Cum ergo inter fratres incidisset contentio, propter horum beatorum diversum vitae institutum, et maxime propter laudes diversas, vadunt ad beatum Pambo, et ad eum referunt, ut de hac re respondeat, volentes scire utranam sit melior vitae ratio. Is autem eis dicit: Utrique sunt perfecti apud Deum. Alter quidem functus est munere Abrahae, qui omnes excipiebat; alter vero suscepit firmissimum et constantissimum zelum Eliae prophetae, ut Deo placeret. Et cum alii quidem ei dicerent: Quomodo fieri potest, dic, quaesumus, nobis pedes tuos attingentibus, ut hi sint aequales. Cumque alii exercitatorem praeferrent et dicerent: Praeceptum implevit evangelicum, ut qui omnia vendiderit et dederit pauperibus, noctu et diu perseverans in orationibus, crucem ferens, et sequens Servatorem; contra autem alii de altero contenderent, dicentes: Hic, obsecramus te, tot et talia viscera ostendit in omnes egentes, ut exiret et sederet in viis regiis, et qui erant afflicti colligeret, et opem ferret; 718 neque solum suam recreavit animam, sed etiam aliorum, aegrotos curans, et eis dans auxilium. Et dicit beatus Pambo: Rursus vobis dicam: ambo sunt pares apud Dominum, unicuique autem vestrum de iis satisfaciam. Hic si non usque adeo se exercuisset, non fuisset dignus ut illum bonitati illius compararem. Ille rursus qui recreabat ac reficiebat hospites, et egenis ministrabat, ostensus est Domino pro viribus aequalis. Ipse enim dixit: Ego non veni ministrari, sed ministrare (Matth. XX). Hic ergo minister etsi videbatur habere onus ex labore, attamen ex ipso quoque habuit recreationem. Exspectate autem paululum, ut a Deo quoque de his habeam revelationem, et postea scietis cum veneritis. Intermissis ergo aliquot diebus redierunt, de his Magnum illum rogantes. Senex autem respondit illis, dicens: Ante Deum vobis loquor; vidi utrosque simul stantes in paradiso. Quidam aetate junior, nomine Macarius, decem et octo annos natus, cum luderet cum suis aequalibus ad lacum qui dicitur Maria, pascens pecora caedem fecit involuntariam. Is cum nemini hoc dixisset, venit in solitudinem, et eo processit metu et Dei et hominum, ut non senserit se tribus annis mansisse sine tecto in solitudine. Est autem illa terra arida, idque sciunt omnes, tam qui auditione acceperunt, quam qui ex ipsa norunt experientia. Hic ipse Macarius sibi postea aedificavit cellulam; et cum in ea vixisset alios viginti et quinque annos, tanta gratia dignus est habitus, ut solitudine delectatus despiceret daemones. Ego cum eo versatus longo tempore, ab eo didici quomodo affecta esset ejus ratio ob peccatum caedis. Dicebat autem, tantum abesse ut doleret, ut etiam gratias ageret de crimine caedis. Fuit enim caedes involuntaria mihi causa salutis. Dicebat autem, ex Scripturis afferens testimonium caedis, quae a magno Dei servo Moyse facta fuit in Aegypto, quod nisi propter caedem, et metum Pharaonis, non dignus habitus fuisset Moyses visione Domini, et tanto dono, et conscriptione sanctorum eloquiorum Spiritus. Nam cum effugisset ex Aegypto, pervenit in montem Sina. Haec autem dico non muniens viam ad caedem aliquam; sed potius ostendens esse etiam virtutes quae oriuntur ex casu, quando non vult quis sua sponte ad bonum accedere. Ex virtutibus enim aliae quidem sunt quae ex voluntate et ex nostro animi instituto proficiscuntur; aliae vero quae ex casu nascuntur. Ex veteribus sanctis fuit quidam alius, optimus Christi athleta, nomine Nathanael. Eum ego non offendi in carne; dormierat enim quindecim annis ante meum adventum in montem. Cum autem in eos incidissem qui cum hoc sancto se exercuerant, et fuerant ei tempore aequales, de viri virtute lubenter sum eos sciscitatus. Mihi autem ejus quoque cellam ostenderunt, in qua nullus adhuc habitat, quod sit terrae habitatae propinquior. Ille enim beatus tunc eam condidit, quando rari fuerant anachoretae. Narravit autem mihi egregiam ejus exercitationem; nempe quod tantam habuerit in cella tolerantiam, ut nunquam dimotus sit a proposito. Cum ab initio fuisset illusus a daemone, qui omnes illudit, qui eum labi fecerat in socordiam et animi moerorem, et eum e cella exegerat (visus est enim esse tristis et animo angi in prima cella), illinc itaque recedens, aedificavit aliam propinquiorem pago. Postquam ergo perfecit cellam, et in ea habitavit tres vel quatuor menses, accedit noctu daemon tauream tenens sicut lictores, prae se ferens speciem militis pannis induti, et taurea edens strepitus. Cui succensus, dixit beatus Nathanael: Quis tu es qui haec facis in meo hospitio? Daemon autem respondit: Ego sum qui te ex tua prima cella exegi, et nunc veni ut te ex hac quoque fugem. Cum ergo cognovisset beatus Nathanael se fuisse illusum, reversus est ad primam cellam; et spatio triginta septem annorum non est egressus extra fores, contendens cum daemone, qui tot et tanta ei fecerat ut eum cogeret ex cella egredi, ut ne ea narrare quidem liceat. Atque inter caetera quidem hoc machinatus est bonorum mimicus, nempe ut eum probro ac dedecore afficeret, ad ejus abrumpendum institutum. Cum septem sancti episcopi sanctum invisissent, aut ex Dei providentia, aut ex suggestione illius tentationis, eum propemodum deturbavit a proposito. Cum enim episcopi postquam eum invisissent, orassent, et post orationem exirent, ne gressum quidem unum pedis eos comitatus est vir egregius, ne daret locum inimico bonorum. Ei ergo dicunt diaconi episcoporum: Superbe te geris, o abbas, qui non deducis episcopos. Is vero dicit eis: Ego et dominos meos episcopos colo, et omnem clerum honoro; sumque ego peccator omnium hominum peripsema: his autem omnibus et toti vitae, quod in me est, proposito sum 719 mortuus. Ego enim habeo scopum occultum, quem scit Dominus qui novit occulta mei cordis, cur eos non sum comitatus. Cum ergo hic quoque actus non successisset daemoni, rursus talem suscipit figuram. Novem mensibus ante dormitionem athletae transformatus est in puerum duodecim annos natum, tanquam agentem asinum panem in sporta ferentem. Qui puer cum sero vespere esset prope cellam, simulabat cecidisse asinum, et se clamare: Abba Nathanael, miserere mei, et porrige mihi manum. Ille autem audivit utique vocem pueri; et aperto ostio cellae, stans intus ei dicebat: Quis es, et quid vis tibi faciam? Respondet daemon: Ego sum hujus monachi minister, et fero panes, quoniam est agape tui noti fratris; et cras illucescente Sabbato opus est oblationibus. Rogo ergo te ne me despicias, ne devorer ab hyaenis. Sunt enim hyaenae in his locis. Stans ergo mutus beatus Nathanael, prae ingenti ejus misericordia caligabat conturbatus visceribus, et reputabat apud se quid faceret, dicens: Aut futurum est ut transgrediar mandatum, aut a proposito excidam. Postea pia apud se reputans cognitione, dixit: Melius est ne labefactem tot annorum propositum ad ignominia afficiendum et vincendum diabolum. Cum itaque Dominum rogasset, dicit puero qui cum eo loquebatur: Audi, puer, aut quicunque sis. Credo in Deum quem colo, qui dominatur cuivis spiritui, quod si auxilio revera egeas, Deus tibi mittet auxilium; et neque hyaenae, neque aliquid aliud tibi male faciet; sin autem es tentatio, hoc quoque Deus mihi exhinc jam revelabit, et clauso cellae ostio est ingressus. Pudore autem affectus daemon quod sic quoque esset victus, resolutus est in turbinem, onagrisque exsultantibus ac fugientibus et strepitum edentibus assimilatus, sic evanuit. Hoc fuit certamen beati Nathanael, et hae sunt virtutes ejus exercitationis, et pugna invicta adversus adversarium; et hic ejus celebris vitae finis. Sanctorum et immortalium Patrum, Macarii Aegyptii et Macarii Alexandrini (Ruff., l. II, c. 28, 29) egregiorum et invictorum athletarum, honestae vitae certamina, quae sunt multa et magna, et incredulis prope incredibilia, et narrare vereor et scriptis mandare, ne forte mei tanquam mendacis fiat mentio. Quod autem Deus perdat omnes qui loquuntur mendacium (Psal. V), licet aperte videre sancto Spiritu pronuntiante. Cum ego ergo per Dei gratiam non mentiar, hominum fidelissime Lause, ne sis quoque ipse incredulus de Patrum certaminibus; sed gloriare potius in aemulatione exercitationis eorum qui vere sunt Macarii, hoc est beati. Atque primus quidem Christi athleta, nomine Macarius, erat genere Aegyptius; secundus autem aetate, sed in iis quae sunt monachorum praecipua, primas partes obtinens, qui ipse quoque vocabatur Macarius, erat Alexandrinus, qui vendebat bellaria Et primum quidem narrabo virtutes Macarii Aegyptii, qui vixit nonaginta annos integros. Ex his in solitudine annos sexaginta. Cum triginta annos natus ascendisset, essetque aetate junior, tam toleranter tulit labores exercitationis totum decennium, ut magna quadam et insigni dignus haberetur discretione, adeo ut vocaretur παιδαριογέρων, id est, in puerili aetate senex, quoniam citius quam pro aetate profecerat virtutibus. Cum enim esset quadraginta annos natus, et potestatem accepit contra spiritus, et gratiam curationum, et spiritum futurorum praedictionis: dignus quoque est habitus honorando sacerdotio. Cum eo habitarunt duo discipuli in intima solitudine, quae vocatur Scete: ex quibus unus quidem erat ei minister, qui semper prope ipsum inveniebatur, propter eos qui veniebant ut curarentur; alter autem seorsum sedebat in cella. Procedente autem tempore, cum sanctus perspicaci oculo praevidisset, dicit suo ministro, Joanni nomine, qui postea factus est presbyter in loco sancti Macarii (presbyteratu enim dignus fuerat habitus magnus Macarius): Audi me, frater Joannes, et fer aequo animo meam admonitionem, eaque tibi proderit. Tentaris enim, inquit, et te tentat spiritus avaritiae. Sic enim vidi: et scio quod si meam aequo animo tuleris adhortationem, in Dei timore consummaberis et in ejus opere, et in isto loco, et laudaberis, et ad tuum tabernaculum non appropinquabit flagellum. Quod si non audieris, in te veniet finis Giezi (IV Reg. V), cujus vitio laboras. Contigit autem ut sancto quidem non obedierit post ejus mortem, sed obedierit ei qui Judae alligavit laqueum propter avaritiam. Et post alios quindecim aut viginti annos, cum bona pauperum sibi usurpasset, ita laboravit elephantia, ut non inveniretur integer locus in ejus corpore, in quo quis posset figere digitum. Haec est prophetia sancti Macarii. Ac de cibo quidem et potione supervacaneum est dicere, cum nec apud eos socordiores monachos qui sunt extra inveniri 720 possit ingluvies, aut ulla citra delectum et discrimen vivendi ratio alia ab iis qui sunt in illis locis, cum propter inopiam rerum necessariarum, tum etiam propter zelum qui est in Deum, unoquoque contendente vincere proximum diversis vitae institutis. De alia autem exercitatione coelestis hujus viri, Macarii inquam, dicebatur hic sanctus esse assidue in exstasi, et majori tempore cum Deo versari quam hujus mundi rebus occupari; cujus etiam feruntur diversa miracula. Aegyptius quidam libidinosus (Ruff. l. II, c. 28), captus amore cujusdam mulieris ingenuae, quae viro nupserat, cum non posset eam inescare propter pudicitiam et castitatem erga conjugem virginitatis, convenit improbus praestigiatorem, dicens: Aut eam incita ut me amet, aut arte tua effice ut ejus maritus eam dimittat. Cum ergo praestigiator satis ab eo accepisset, usus est suis praestigiis et incantationibus; et cum non posset ejus animum movere ut ei assentiretur, efficit ut videretur equa iis qui eam intuebantur. Cum ergo foris venisset ejus maritus, aspexit uxorem suam in forma equae; cumque in suo lecto cubuisset, alienum ei videbatur quod in suo cubili equa jaceret. Flet ergo ejus maritus, et lamentatur quod rem non inveniat; et quod existimans se alloqui bestiam, responsum non assequatur, praeterquam quod solummodo eam videbat irasci. Unde magis angebatur animo, cum intelligeret eam esse suam uxorem, curiosis autem hominum artibus esse mutatam in equam. His de causis accersit vici presbyteros, et domum adducit, et eis eam ostendit; sed nec ii cognoverunt calamitatem quae ei acciderat. Tribus ergo diebus neque fenum comedit ut equa, neque panem ut homo, utroque alimento privata. Tandem ut Deus glorificaretur, et videretur virtus sancti Macarii, ascendit in cor mariti ejus ducere eam in solitudinem ad sanctum virum; et cum eam capistro ligasset ut equam, duxit in solitudinem. Dum autem appropinquassent, steterunt fratres prope cellam sancti Macarii cum ejus marito contendentes, et dicentes: Cur huc adduxisti hanc equam? Is autem dicit: Ut misericordiam consequatur sancti oratione. Illi vero dicunt ad eum: Quid mali habet? Ille eis dicit: Quam videtis equam, ea misera erat uxor mea; neque scio quemadmodum mutata sit in equam, et jam sunt tres dies ex quo nihil comedit. Ii autem cum haec audiissent, referunt ad servum Dei Macarium eo jam intus pro illa orante; ei enim Deus revelaverat, ipsis ad eum venientibus; et ideo orabat ut sibi declararetur causa propter quam hoc evenerat. Respondit autem sanctus Macarius fratribus qui ei renuntiaverunt quemdam illuc equum adduxisse, dicens: Equi vos estis, qui habetis equorum oculos; illa enim est femina ita ut est creata, non transformata, sed sic solum apparens oculis eorum qui sunt decepti. Quae cum esset adducta, aquamque benedixisset, et in ejus nudae caput infudisset, super ejus caput est precatus; statimque effecit ut omnibus videntibus videretur femina. Cum autem jussisset ei cibum afferri, fecit ut comederet, et eam sic curatam dimisit cum suo marito, Deo agentes gratias. Eam autem admonuit vir Dei, sic dicens: Nunquam ecclesiam deseras, nunquam abstineas a communione Christi sacramentorum. Haec enim tibi acciderunt, quod jam quinque hebdomadis non accessisti ad intemerata nostri Servatoris sacramenta. Alia est actio magnae ejus exercitationis. Magno vitae suae tempore a cella sua in dimidium usque stadium fodiens cuniculum, summam effecit speluncam; et si quando complures ei essent molesti, occulte e sua cella egrediens, ibat in speluncam, neque quisquam eum inveniebat. Narravit autem nobis quidam ex studiosis ejus discipulis, quod recedens usque ad speluncam per cuniculum, dicebat viginti quatuor orationes; et rediens, totidem. De eo exiit fama, quod mortuum suscitavit (Ruff., l. II, c. 28); ut persuaderet haeretico qui non confitebatur esse resurrectionem corporum. Et fuit constans haec fama in solitudine. Ad hunc sanctum adductus est aliquando a matre propria lamentante adolescens qui vexabatur a daemone, a duobus adolescentibus ex utraque parte constrictus. Hunc autem ita vexabat daemon. Trium modiorum panes postquam comedisset, et amphorae unius Cilicensis aquam bibisset, utraque eructans, cibos resolvebat in vaporem. Ab eo enim, non secus ac igne consumebantur quae comederat et biberat. Est enim ordo quoque daemonum qui dicitur igneus. Sunt enim daemonum quoque sicut hominum differentiae, non mutata essentia, verum voluntate distincta. Hic ergo adolescens cum ei mater non suppeditaret, saepe sua comedebat excrementa, et lotium bibebat. Flente ergo ejus matre, et alienam sui filii moerente calamitatem, et sanctum valde obtestante et rogante, illum accipiens invictus Christi athleta Macarius, supplex pro eo Deum oravit. Post unum autem aut alterum diem, remisit daemon vexationem. Tunc ergo dicit matri adolescentis sanctus Macarius: 721 Quantum vis ut filius tuus comedat? Illa autem respondit, dicens: Rogo te, jube eum solum comedere decem libras panis. Eam autem increpans, ut quae nimium dixerat, dixit: O mulier, cur hoc dixisti? Cumque septem dies orasset cum jejunio, expulso ab eo pernicioso daemone ingluviei, constituit ei vescendi rationem ad tres usque libras panis, quas deberet ipse comedere si operaretur. Cum hoc modo Dei gratia puerum emundasset, eum matri reddidit. Has res admirabiles et praeter opinionem fecit Deus per sanctum Macarium, cujus immortalis anima nunc est cum angelis. Eum ego non conveni, obierat enim anno antequam ego ingrederer in solitudinem. Conveni autem eum qui erat ejus socius in fidei operibus, et idem venerabile nomen quod ipse habebat. Dico autem sanctum Macarium Alexandrinum, qui erat presbyter earum quae dicuntur Cellarum. In quibus Cellis ego novem annos habitans, ex quibus tres annos mecum vixit ille Macarius, in quiete sedens, ejus quidem optimae vivendi rationis alia quidem vidi opera et signa, alia vero didici ab iis qui cum eo vixerunt. Is cum apud magnum virum et Patrem Antonium electos palmae ramos vidisset, quos ipse laboraverat, petiit ab eo unum manipulum ramorum palmae. Dixit autem ei Antonius: Scriptum est: Non concupisces res proximi tui (Deut. VII). Et cum id solum dixisset, rami omnes statim tanquam ab igne torrefacti sunt. Quod quidem cum vidisset Antonius, dixit Macario: Ecce Spiritus sanctus requievit super te, erisque mihi deinceps haeres mearum virtutum. Hinc rursus eum invenit diabolus in solitudine, corpore valde defatigato, et dicit ad eum: Ecce accepisti gratiam Antonii; cur non uteris auctoritate, et a Deo petis cibum et vires ad iter ingrediendum? Is autem dicit ad eum: Virtus mea et laus mea Dominus, tu autem ne tentaveris servum Dei. Facit ergo diabolus ut ei phantasma appareat, camelus onera bajulans et errans per solitudinem, habens omnia ad usum necessaria. Qui cum vidisset Macarium, prope eum assedit. Is autem suspicatus esse phantasma, sicut erat, constitit ad orandum; is vero protinus a terra fuit absorptus. Aliquando rursus venit hic Macarius Alexandrinus ad magnum Macarium qui erat in Scete. Et cum ambo essent Nilum transmissuri, accidit ut ipsi maximum pontonem ingrederentur; in quem ingressi sunt duo tribuni cum magno fastu et apparatu, ut qui intus haberent rhedam totam aeneam, et equos frenis aureis, et quosdam eos stipantes milites, satellites, et pueros torquibus et aureis zonis ornatos. Postquam ergo tribuni viderunt ipsos veteribus pannis indutos, et sedentes in angulo, humilem illam et tenuem vivendi rationem beatam judicabant; unus autem ex ipsis tribunis dixit ad ipsos: Beati estis vos qui mundum illuditis. Respondens autem Macarius, qui erat urbanus, dixit eis: Nos quidem mundum illusimus, vos autem illusit mundus. Scias autem te non tua sponte hoc dixisse, sed prophetice: ambo enim vocamur Macarii, hoc est, beati. Is autem ejus sermone compunctus, cum domum venisset, vestes exuens, delegit vitam agere solitariam, multas faciens eleemosynas. Rursus cum aliquando cupiisset vesci uvis recentibus perbellisque ad se missis, ostendens continentiam, eas misit ad alium fratrem laborantem, quipse quoque uvas desiderabat. Qui cum eas accepisset, et magna affectus esset laetitia, suam celare volens continentiam, eas misit ad alium fratrem laborantem, qui ipse quoque eum cibum appeteret. Cum ille quoque accepisset, rursus hoc ipsum fecit, etsi ipse valde vesci cuperet. Postquam autem ad multos fratres deinde venerunt uvae, cum nullus eis vesci voluisset, postremus qui eas acceperat, eas rursus misit ad Macarium, tanquam magnum ei donum largiens. Qui cum rem curiose inquisiisset, admiratus, et Deo actis gratiis ob tantam eorum continentiam, ne ipse quidem ex iis tandem comedit. Atque haec quidem est magni Macarii exercitatio, quam ego et multi accurate apud ipsum didicimus. Si quod opus exercitationis aliquem unquam fecisse audiit, omnino id ardenter effecit. Cum ab aliquibus audiisset, Tabennesiotas per totam quadragesimam nulla re vesci quae igni esset admota, statuit hic sanctus septem annis nihil comedere quod per ignem transisset, et toto illo septennio nihil gustavit praeter cruda olera vel si quae forte invenisset legumina humectata. Cum hoc ergo recte vixisset, aspernatus est hanc vivendi rationem. Audiit autem ab aliquo alio hic monachorum optimus, quod quidam monachus comedebat libram panis. Quem aemulatus, fregit quod habebat buccellatum, et immisit in lagenam, statuens solummodo tantum comedere, quantum manus ejus sursum ferret. Magna est autem haec in tractando corpore asperitas. Festive enim nobis narrabat: Plura quidem frusta apprehendebam 722; sed non sinebat efferre ob angustiam foraminis. Publicanus enim meus mihi non permittebat omnino vesci. Totos ergo tres annos hanc exercuit continentiam, quatuor vel quinque uncias comedens, et aquam quae eis responderet; olei autem sextarium toto anno consumebat in alimentum. Alia athletae exercitatio. Statuit indomitus hic vir somnum superare. Etenim utilitatis gratia hoc ipse narravit: Totis viginti diebus et noctibus non sum tectum ingressus, ut somnum vincerem, cum interdiu quidem aestu arderem, noctu vero algore rigerem. Quod nisi, inquiebat, tectum essem ingressus, et somno usus essem, ita mihi erat arefactum cerebrum, ut deinceps ageret in exstasim; et quod ad me quidem attinet, vici somnum; quod autem ad naturam opus habentem, ei cessi. Ei aliquando molestiam exhibuit spiritus fornicationis ; et tunc condemnavit seipsum sedere nudum sex menses in palude Scetes, quae est in vasta solitudine, in qua possunt culices vel sauciare pelles aprorum, ut qui sint aeque magni ut vespae, adeo ut in toto ejus corpore infixerint aculeos; ut nonnulli existimaverint eum esse leprosum. Reversus ergo in suam cellulam post sex menses, ex voce cognitum est eum esse dominum Macarium. Is cupiit aliquando, ut ipse nobis narravit, quod in hortis erat, ingredi monimentum, quod dicitur κηποτάφιον Janne et Mambre, magorum qui erant tempore Pharaonis, ut id videret, vel etiam ut conveniret eos qui illic sunt daemones. Dicebatur enim plurimos, eosque ferocissimos, in eo loco ab illis collocatos esse daemones per infamis artis eorum excellentiam. Hoc autem monimentum factum est a Janne et Mambre fratribus, qui propter magicae artis excellentiam primas partes habebant illo tempore apud Pharaonem. Ut qui ergo illo vitae suae tempore maximam in Aegypto haberent potestatem, construxerunt illud opus ex lapidibus quadratis, et suum illic fecerunt monimentum; et cum multis illic auri deposuissent, et omne genus arbores plantassent, maximum quoque puteum aquae foderunt; est enim locus humidus. Haec autem omnia fecerunt, sperantes post suum hinc discessum frui deliciis in illo paradiso. Tandem ergo quoniam nesciebat viam quae ad eum ducit hortum, Dei servus Macarius, conjectura quadam sequebatur astra, et sicut nautae qui transmittunt maria, totam pervasit sanctus solitudinem; et eum aliquot etiam accepisset arundines, unam statuit in unoquoque milliari, ut per ea signa remearet. Cum ergo intra novem dies totam illam pervasisset solitudinem, et esset prope illum hortum, succedente nocte parum dormiit. Immanis vero daemon qui semper adversatur Christi athletis, cum collegisset omnes illas arundines, dormiente Macario, et circiter ad unum lapidem a monimento ad ejus caput posuisset, recessit; postquam ergo surrexit, invenit colligatas arundines quas ipse fixerat signi causa. Fortasse autem hoc quoque fuit Dei permissio ad majorem ejus exercitationem, ut non speraret in arundinibus, sed in Dei gratia, quae per columnam nubis deduxit Israel quadraginta annis in terribili illa solitudine. Dicebat autem Macarius: Cum propius accessi ad illud monimentum, ex eo egressi mihi occurrerunt ad septuaginta daemones variis formis praediti; alii quidem clamantes, alii vero exsilientes, alii vero cum magno fremitu in me stridentes dentibus, alii vero tanquam corvi volantes, audebant meo vultui insultare, dicentes: Quid vis, Macari, tentatio monachorum? quid ad nos accessisti? an non nos quoque aliquem ex monachis vexavimus? Quae nostra sunt, tu cum tuis similibus illic habes, nempe solitudinem, et illinc nostros cognatos fugavistis. Nihil est nobis tecum commune. Quid loca nostra invadis? Tanquam anachoreta, contentus esto solitudine. Qui hunc locum aedificarunt, eum nobis assignarunt; non potes hic manere. Quid quaeris ingredi in hanc possessionem, in quam nullus ex vivis hominibus est ingressus, ex quo fratribus qui hoc condiderunt sunt a nobis hic factae exsequiae. Et cum multa adhuc turbarent et insultarent daemones, dixit eis sanctus Macarius: Ingrediar tantum, et videbo, et hinc recedam. Dixerunt autem daemones: Hoc nobis promitte in tua conscientia. Dicit autem Christi servus, Hoc faciam. Daemones autem evanuerunt. Ingrediente autem eo in paradisum, ei occurrit diabolus cum stricta rhomphaea, ei minitans. Ad quem hanc vocem respondit sanctus Macarius: Tu venis ad me in stricta rhomphaea; et ego contra te ingrediar in nomine Domini sabaoth, in acie Dei Israel. Ingressus autem, contemplatus sum omnia, in quibus inveni etiam cadum aeneum catena ferrea pendentem ex puteo, jam tempore consumptum, et fructum malorum punicorum quae nihil intus habebant, fuerant enim arefacta a sole, et plurima aurea donaria. Cum sanctus ergo 723 illinc recessisset absque tumultu et citra ullam perturbationem, reversus est per viginti dies in suam cellam. Cum autem defecissent panes et aqua quam portabat, in magna erat afflictione. Viginti enim diebus ingrediens per solitudinem, ut existimo, nihil omnino gustavit, ut etiam res ostendit. Fortasse autem tentabatur quoque intolerantia. Et cum jam parum abesset quin collaberetur, visa est ei quaedam puellae speciem prae se ferens, ut ipse narrabat, munda linea veste induta et tenens urnam aqua stillantem: quam dicebat Macarius abfuisse ab eo circiter unum stadium. Qui tres dies ingressus est eam videns cum urna tanquam stantem, et eum provocantem, non valentem eam assequi: spe autem bibendi, trium dierum laborem fortiter sustinuit. Postquam apparuit multitudo bubalarum, ex quibus una stetit ex adverso ejus habens vitulum; sunt enim multae in illis locis. Et ut dicebat nobis Macarius, uber ejus lacte fluebat, et desuper sonuit vox ei dicens: Macari, accede ad bubalam, et lactare. Cum ergo, inquit, ad eam accessissem et lactatus essem, mihi suffecit. Ut autem majorem gratiam ostenderet Dominus, docens meam parvitatem, jubet bubalam me sequi usque ad cellam. Illa vero parens jussui secuta est, me quidem lactans, suum autem non admittens vitulum. Aliquando rursus cum puteum foderet hic vir virtute praeditus, ad recreandos monachos (is autem erat prope folia et sarmenta illic posita) morsus est ab aspide (est autem venenatum et exitiosum animal), ambas fauces aspidis apprehendens sanctus ambabus manibus, eam discerpsit, dicens: Cum te non misisset Dominus meus, quomodo ad me ausus es accedere? Cum ipse rursus magnus audiisset Macarius quod haberent praeclarum vitae institutum Tabennesiotae, veste mutata, et assumpto mundano habitu operarii, spatio quindecim dierum pervenit Thebaidem, ingressus per solitudinem. Et cum venisset in monasterium Tabennesiotarum, quaesiit eorum archimandritam, nomine Pachomium, virum probatissimum, qui et gratiam habebat propheticam (De eo infra, cap. 38), cui quidem sancto tunc revelatus non fuerat magnus Macarius. Cum ergo eum convenisset, dicit ei Macarius: Oro te, suscipe me, quaeso, in tuum monasterium, ut fiam monachus. Dicit ei magnus Pachomius: Non potes deinceps fieri monachus qui sis tam provectus aetate, non potes te exercere: sunt fratres qui se exercent a juventute, et laborem tolerant. Tu autem in hac aetate non potes ferre tentationes exercitationis. Offenderis, et exibis, et nobis maledices. Neque eum accepit nec primo die, nec secundo usque ad septem dies. Ille vero fuit constans, manens jejunus. Postea autem dicit ei senex Macarius: Suscipe me, abba, et nisi jejunavero et fecero ea quae ipsi opera, jube me ejici ex monasterio. Persuadet fratribus magnus Pachomius ut eum admittant. Est autem unius monasterii conventus, mille quadringenti viri usque in hodiernum diem. Ingressus est ergo. Cum autem praeteriisset aliquantum temporis, advenit quadragesima; et vidit senex Macarius unumquemque suscepisse diversas vivendi rationes: alium quidem comedere vespere, alium vero post duos dies, alium post quinque; alium stare per totam noctem, interdiu vero sedere ad opus. Ipse autem cum aliquot palmae ramos sibi madefecisset, stetit in uno angulo, et donec quadraginta dies impleti essent, et advenisset Pascha, non sumpsit panem, non aquam, non genu flexit, non sedit, non accubuit, nihil aliud gustavit praeter pauca cruda crambes folia, quae sumebat die Dominico, ut videretur comedere, et non incideret in arrogantem de se persuasionem; et si quando egrediebatur ad aliquid necessarium, cito rursus ingrediens, stabat ad opus, os non aperiens, sed stans silentio, nihil aliud faciens praeterquam silentium in corde exercens, et faciens orationem, et ramos palmae operans quos habebat in manibus. Cum autem haec vidissent omnes exercitatores illius monasterii, seditionem excitarunt adversus suum praefectum: Undenam nobis adduxisti hunc hominem sine carne ad nostri condemnationem? Aut eum binc ejice, aut, ut scias, nos omnes hinc recedimus. Cum haec autem a fratribus audiisset magnus Pachomius, de eo est sciscitatus. Et cum didicisset ejus vitae agendae rationem, Deum rogavit ut ei revelaretur quisnam sit. Revelatum est autem ei eum esse Macarium monachum. Tunc ejus manum prehendit magnus Pachomius, et eum foras educit; et cum deduxisset in domum oratorii ubi est ara, et esset amplexus, ei dicit: Adesdum, venerande senex. Tu es Macarius, et me id celasti. Multis abhinc annis cupii te videre cum de te audirem. Ago tibi gratias, quod filios meos subegeris, ne se jactent et magnifice circumspiciant propter suam exercitationem. Rogo ergo te, recede in locum tuum, nos enim satis aedificasti, et ora pro nobis. Tunc ab ipso rogatus, et eum omnibus fratribus orantibus, sic recessit. 724 Aliquando rursus narravit nobis hic vir impatibilis: Quando recte gessissem omnem vitae monasticae agendae rationem, tunc veni ad aliud spiritale desiderium. Statui enim quinque dies solum mentem meam ita componere, ut a Deo avelli non posset, et nihil aliud omnino cogitaret. Et cum id apud me statuissem, clausi meam cellam et aulam extrinsecus, ut nulli darem responsum. Et steti incipiens a secunda et menti meae praecipiens, et ei dicens: Vide ne descendas de coelis. Habes angelos, archangelos, omnes supernas potestates, cherubim et seraphim, Deum horum omnium effectorem. Illic versare, ne sub coelos descenderis, ne incideris in mundanas cogitationes. Cum duos autem, inquit, dies et duas noctes perseverassem, ita irritavi daemonem, ut ipse fieret flamma ignis, et combureret omnia quae habebam in cella, adeo ut etiam storea, supra quam stabam, igne arderet, et sic me quoque existimarem totum conflagrare. Tandem timore affectus tertio die destiti ab hoc proposito, cum non possem amplius mentem meam tenere indivulsam, sed descendi ad hujus mundi contemplationem; Deo fortasse permittente, ne hoc mihi reputaretur in superbiam. Ego ad eum accessi aliquando, et inveni extra ejus cellam jacentem quemdam cujusdam vici presbyterum, cujus caput ita erat exesum a morbo qui dicitur cancer, ut etiam ipsum os totum appareret in vertice. Is accessit ad ipsum ut curaretur, nec eum admittebat ad colloquium. Rogavi autem eum, dicens: Miserere hujus miseri, et saltem da ei responsum. Is vero mihi respondit, dicens: Est indignus qui curetur, missa est enim ad eum haec a Domino disciplina. Quod si velis eum curari, persuade ei ut deinceps abstineat a ministerio sanctorum sacramentorum. Ego autem ei dico: Quamobrem, quaeso? Is vero dicit: Fornicans sacrum peregit ministerium, et ideo castigatur. Nunc ergo si metu desistat ab eo quod ausus est facere per contemptum, Deus ipsum curabit. Postquam ergo dixi ei qui affligebatur, jurejurando est pollicitus se non amplius sacerdotis partes obiturum. Tunc eum accepit, et dixit ei: Credisne esse Deum quem nihil latet? Respondet ille: Maxime, rogo te. Deinde ei dicit Macarius: Non potuisti Deo illudere? Dicit ille: Non potui, domine mi. Dicit ei Macarius: Si agnoscis tuum peccatum, et Dei disciplinam propter quam haec subiisti, corrigitor in posterum. Qui confessus est peccatum, et spopondit se non amplius peccaturum, neque altari ministraturum, sed sortem laicam amplexurum. Deinde sic sanctus ei manus imposuit, et paucis diebus fuit curatus, capillique ei creverunt et sanus domum rediit Deum glorificans; egit autem magno quoque Macario gratias. Hic sanctus habebat diversas cellas; unam quidem in Scete, quae est interior in solitudine, et unam in Libya, et unam in Celliis, et unam in monte Nitriae. Et aliae quidem carebant ostio, in quibus dicebatur sedere in quadragesima in tenebris, alia autem erat angustior, in qua non poterat pedem extendere; alia autem latior, in qua conveniebat eos qui ad ipsum ventitabant. Hic curavit tantam multitudinem eorum qui vexabantur a daemonibus, ut ea non cadat in numerum. Cum nos autem Illic essemus, virgo nobilis et dives deducta est ad eum e Thessalonica in finibus Achaiae, quae multis annis laborarat paralysi. Hanc ante cellam suam projectam, misericordia commotus, viginti diebus ungens oleo sancto suis manibus, et orans, sanam remisit in suam civitatem. Quae cum pedibus suis recessisset, ad sanctos copiosam misit oblationem. Me autem praesente adductus est ad eum puer qui vexabatur a spiritu. Ei autem manum imponens in capite, et sinistram supra cor, tandiu oravit donec fecisset ipsum pendere in aere. Tanquam uter ergo puer inflatus, adeo intumuit, ut esset maximi ponderis. Et cum repente exclamasset, per omnes sensus aquam emisit; et cum rursus desiisset, rediit ad eam in qua prius erat mensuram. Et tradidit eum patri, cum duxisset oleo sancto; et cum aquam infudisset praecepit ne quadraginta diebus carnes gustaret, nec vinum; et sic eum curavit. Eum aliquando subierunt cogitationes vanae gloriae, quae cum e cella ejiciebant, et suggerebant ut honesto consilio et justa de causa Romam pergeret, pro beneficio eorum qui aegrotabant; valde enim in eum operabatur gratia adversus spiritus. Postquam autem longo tempore non obediit, valde agitabatur. Cadens vero in limine cellae, foras pedes emisit, et dicit: Trahite et vellite, o daemones, si potestis. Ego enim non abeo meis pedibus, jurans fore ut jaceat usque ad vesperam, et nisi eum excutiant, non esse auditurum. Cum autem diu procubuisset, surrexit; cum nox autem adventasset, ei rursus exhibuere negotium. Et cum duorum modiorum sportam implesset arena, et imposuisset humeris, pervadebat totam solitudinem. Huic occurrit Theosebius Cosmetor, genere Antiochenus, et ei dicit: Quid portas, abba? Cede mihi onus, et ne vexeris. Ille autem dixit: Vexo eum qui me 725 vexat; nam cum sim remissus et ignavus, suggerit mihi peregrinationes. Cum autem diu promovisset, ingressus est cellam contrito corpore. Narravit autem nobis Dei quoque servus Paphnutius, praeclari hujus sancti discipulus, quod cum quodam die sederet in aula sanctus Macarius, et Deum alloqueretur, hyaena acceptum suum catulum, qui erat caecus, attulit ad sanctum Macarium; et cum capite pulsasset ostium aulae, ingressa est, eo adhuc sedente, et projecit catulum ad ejus pedes. Cum autem accepisset catulum sanctus Macarius, et spuisset in ejus oculos, oravit, et statim vidit. Et cum mater eum lactasset et accepisset, ita exiit. Die autem sequenti pellem magnae ovis attulit ad sanctum Macarium; et cum sanctus vidisset pellem, haec dixit hyaenae: Undenam hanc habuisses, nisi ovem alicujus devorasses? Quod ergo proficiscitur ab injuria, ego a te non accipio. Hyaena autem humi inclinato capite, genu flectebat ad pedes sancti, et ponebat pellem. Ipse autem ei dicebat; Dixi me non accepturum, nisi juraveris te non amplius offensuram pauperes, comedendo eorum oves. Illa vero ad hoc quoque capite suo annuit, ut quae sancto assentiretur Macario. Tunc accepit pellem ab hyaena. Beata autem Christi ancilla Melania dixit mihi, se illam pellem accepisse a Macario illo, quod appellabatur munus hyaenae. Quid vero mirum est apud viros mundo crucifixos, si hyaena beneficio affecta, ad Dei gloriam, et honorem servorum ejus, id sentiens ad eum munera attulerit? nam qui in Daniele propheta mansuefecit leones, huic quoque hyaenae largitus est intelligentiam. De eo autem dictum est quod ex quo fuit baptizatus, humi non spuerit, cum essent sexaginta anni ex quo fuerat baptizatus. Annos enim natus quadraginta baptismum susceperat. Forma autem ejus erat hujusmodi: oportet enim me quoque tibi hoc significare, Christi serve, ut qui hoc sciam optime, cum mea parvitas ei fuerit tempore aequalis. Erat autem ejus forma satis minuta ac mutila et rara, pilos solum habens in labro. Quinetiam in suprema parte habebat paucos. Nam propter ingentes labores exercitationis, ne pili quidem menti barbae ei enati sunt. Ad hunc sanctum Macarium cum quodam die venissem, et essem animo valde anxius, dico illi: Abba Macari, quid faciam, quoniam me affligunt cogitationes, mihi dicentes: Nihil facis, recede hinc. Respondet mihi dicens sanctus Pater Macarius: Dic tu tuis cogitationibus: Propter Christum custodio parietes. Haec, o studiose et amantissime Christi serve, ex multis et magnis signis et certaminibus inclyti et virtute praediti Macarii significavi. Hic Macarius nobis narravit (erat enim presbyter) se observasse tempore communionis Christi sacramentorum, se Marco exercitatori nunquam dedisse oblationem, sed ei angelum dedisse ex ara; solum autem se vidisse digitum manus ejus qui dabat.
|
In nómine Patris et Filii et Spíritus Sancti. Amen
|
Migne "Patrologia Latina Tomus 113" Documenta Catholica Omnia pdf Liber Ruth Liber Ruth (Anselmus Laudunensis et schola; Glossa ordinaria), J. P. Migne 113.0538C CAPUT PRIMUM. 113.0531D| VERS. 1.-- Facta est. Propter paucitatem spiritualium doctorum quibus judicandi datur auctoritas, facta est fames verbi Dei, quando lex etiam per Judaicas traditiones corrupta est. Abiitque homo, (RAB.) Christus, scilicet, in Bethleem 113.0532D| Juda natus peregrinationem hujus mundi visitavit, cum uxore sua, id est, Ecclesia, et cum duobus liberis, duobus scilicet ordinibus prophetarum et apostolorum qui sanguine Christi a peccati servitute sunt liberati. Abiit homo. (RAB.) Quem quidam Decalogum legis 113.0533A| intelligunt, et uxorem ejus synagogam, et duos filios, regalem honorem et sacerdotalem: qui non solum in gente Judaeorum, sed et proselytorum copulam sibi acquirebant, sicut in tempore David, et Salomonis et aliorum factum est. VERS. 2.-- Mahalon. Qui de fenestra vel a principio. Hic est chorus prophetarum per quos de fenestra primum fidei lumen in orbem processit: qui etiam veri luminis, id est Christi, primi praedicatores fuerunt. Chelion, consummatio. Hi sunt apostoli qui aenigmata prophetarum ad consummationem pleni intellectus perduxerunt. Hi merito Ephrathaei et de Bethlehem Juda orti sunt: qui coelesti pane satiati per praedicationem Evangelii fructum praedicationis 113.0533B| collegerunt. Ephrathaeus enim frugifer, Bethlehem domus panis, Juda confessio interpretatur, unde: Vos date illis manum. Item, Euntes praedicate Evangelium regni Dei. Et alibi: Elegi vos de mundo ut eatis, et fructum faciatis (Marc. VI, XVI; Joan. XVI). VERS. 4.-- Ruth. Videns vel festinans, vel deficiens interpretatur: in qua obedientia et credulitas gentium designatur, de quibus dicitur: Populus quem non cognovi, servivit mihi, etc. Et alibi: Aethiopia praeveniet manus ejus Deo (Psal. LXVI). Vocabantur ergo duo populi per sanctos praedicatores ad consortium fidei et electorum Dei, ut ex diversis gregibus fieret unum ovile. VERS. 5.-- Mortui sunt. Post perfectionem pii laboris, 113.0533C| scilicet de exsilio hujus mundi ad coelestia regna migraverunt, ut expleto mandato Decalogi acciperent denarium beatitudinis. VERS. 7.-- Egressa est, etc., utraque. Studiose satagit Ecclesia, ut plebes quas Apostoli et prophetae tempore suo instruxerunt, perducat ad unitatem fidei et societatem Christianae religionis: quae Scriptura referente didicit, quia justus non derelinquetur, nec semen ejus quaerens panem, qui de coelo descendit (Psal. XXXVI). VERS. 8.-- Ite in domum. Ecclesia non indiscrete agit, nec indiscrete quemquam recipit, unde: Nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, si ex Deo sunt (I Joan. IV). Possunt haec synagogae convenire, quae retrahit ad fidem Christi venientes, et maxime 113.0533D| illud, ut superata a veritate infirmam se cognoscit effoetandi: Revertimini, filiae meae. VERS. 11.-- Num ultra. (RAB.) Vox synagogae veritatem confitentis et supervenientem culpam non tacentis quae a viro, id est, David relicta: et a filiis, id est, regibus et principibus privata, sterilem se esse et infirmam ad concipiendum filios Deo confitetur post adventum Christi. VERS. 14.-- Elevata. Per has mulieres, quarum una dolens et lugens a socru recedit, altera obstinato animo adhaeret, credentes significantur: quorum alii percepta gratia baptismi et societate fieri, ad errores pristinos relabuntur, quos significat Orpha: quae ad Deos suos reversa est; alii vero definito consilio, 113.0534A| perceptam gratiam consequuntur, quos significaRuth. VERS. 16.-- Quocunque. Sic Ecclesia de gentibus vocata, relicta patria, id est idololatria omissa, carnali conversatione et desideriis, profitetur Deum suum esse in quem crediderunt sancti, et ituram quo caro Christi ascendit, et pro ejus nomine in hoc saeculo pati usque ad mortem, et cum populo sanctorum et prophetarum et patriarcharum; unde: Laetamini gentes cum plebe ejus (Rom. XV). VERS. 18.-- Videns. Gentilis populus obstinato animo praedicatores sequitur in terram sanctam, et in civitatem Dei Bethlehem, ubi praeparatur ad suscipiendum sponsum de stirpe Abrahae natum, in quo benedicentur omnes gentes vel tribus terrae. 113.0534B| VERS. 20.-- Ne vocetis. Agnoscit synagoga calamitatem suam, quam post adventum Christi merito patitur: et refugit pulchra vocari, quia tempora prosperitatis suae finiri conspicit. Quando primum. Id est quando lex incarnationis suae ordinem ad mysterium passionis Christi convertit. Messis enim hordeacea tempus Dominicae passionis exprimit, quae mense novorum, id est, primo mense contigit. Bene ergo tempore illo ad Bethlehem veniunt, quando lex Christum quem docet in Bethlehem natum, in pascha, id est in mense novorum, praedicat occisum. Sancta quoque Ecclesia toto conatu laborat, ut quas ad fidem convocat, incarnationis, passionis, resurrectionis merito imbuat. 113.0534C| Messis hordeacea Judaeorum exprimit credulitatem: qui peracto sacramento passionis, praedicantibus apostolis, primum ad fidem veniunt. Qui alibi quinque panibus hordeaceis pasti a Domino leguntur. CAPUT II. VERS. 3.-- Accidit. Quia sancta Ecclesia ad Christum pertinet, cujus sponsa et corpus est. De quo dicitur: Fortitudo mea et laus mea Dominus (Psal. CXVII). Et alibi- Dominus fortis et potens. Dominus potens in praelio (Psal. XXIII). Ipse est cognatus Elimelech, qui de Bethlehem et de stirpe David natus, testimonium habet a lege et prophetis. Hic verba salutis et pacis familiae suae attulit, in cujus nativitate cecinerunt angeli, Gloria in excelsis Deo, et in 113.0534D| terra, etc. (Luc. II). Cui venienti in Jerusalem obvia turba clamavit, dicens: Benedictus qui venit in nomine Domini (Matth. XXI). VERS. 7.-- Et rogavit. Quia sancta Ecclesia perseverat in agro divinae lectionis post messores et praedicatores, mysteria Scripturarum colligens, ut in sinu mentis suae testimonia et exempla virtutum recordat. Vel ager ille est coelestis studii disciplina messis intelligentia spiritualis; messores, praedicatores; spicae remanentes, sententiae Scripturarum, quae multum per mysterium occultatae, quasi pleniores remanent ad exercitium meditantis. Plebs ergo gentilis ecclesiasticam disciplinam ardenter appetit, ut ad meditationem divinae legis et sanctorum 113.0535A| societatem admittatur, et sanctorum documentis vel exemplis reficiatur. VERS. 8.-- Ne vadas. Quasi dicat: Ne recedas a statu fidei, ne sequaris errores haereticorum vel schismaticorum: sed magis jungere animabus sanctis, ut metas Scripturas sanctas, meditando, et opere implendo; et haustum divinae sapientiae de libris duorum Testamentorum (unde pueri, id est, sancti bibunt), et ipsa bibas. VERS. 10.-- Quae cadens in faciem. Gratias refert Ecclesia gentium Salvatori, qui eam respicere dignatus est. Cui ille respondit: placere sibi, quod mortuo viro suo, id est, diabolo, parentes idololatras reliquit, et terram nativitatis, id est, carnalia desideria, et populo sanctorum se sociavit, qui sibi antea 113.0535B| ignotus fuit cum sequeretur cupiditatem veteris hominis. VERS. 13.-- Inveniam, etc. Nota humilitatem gentilis Ecclesiae, quae se cognoscit imparem tantae gratiae, nec audet se aequiparare primitivae Ecclesiae; unde dicit: Nam et catelli edunt de micis, etc. Et alibi: Domine, non sum dignus ut intres sul tectum meum, sed tantum dic verbo et sanabitur puer meus (Matth. VIII). VERS. 14.-- Quando hora. Hora vescendi fuit quando dictum est apostolis: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XVI). A Domino enim dictum est: In viam gentium ne abieritis (Matth. X). 113.0535C| Intinge buccellam. Lege, scilicet quae diu meditata perseverans in priorem populum Pharisaeorum conditionibus vel traditionibus corrupta nativum saporem perdidit. In hac tingit Ecclesia buccellam, id est, mysterium incarnationis Christi dicit esse in Testamento Veteri, et ideo firmius credit, quia ante longe praefiguratum cognoscit. VERS. 16.-- De vestris. Nota humilitatem patrisfamilias, qui non solum spicas relictas testimoniorum colligi permittit, sed etiam manipulos scientiae ultronea largitate impertitur. De vestris manibus projicite, etc. Quia gentilis populi infirmitatem non despicit, nec pristinos errores improperat, sed studii sagacitate ad aedificationem perducit. 113.0535D| VERS. 17.-- Quasi ephi. Cum in lectione per sanctae Trinitatis confessionem discit catholicam fidem. In ephi mensura, quae tres modios continet, signatur una divinitatis substantia, et trium personarum proprietas. VERS. 18.-- Quos portans. Quia fidem suam matri Ecclesiae ostendit. Vel Ecclesia synagogae gratiam quam sponsi sui munere percepit, ostendit, ut eam provocaret ad fidem. Dedit ei. Eructavit cor meum verbum bonum, scilicet de plenitudine cordis cibum praedicationis. Benedictus. Synagoga, praedicante Ecclesia gentium, bonitatem et potentiam Domini cognoscit, et fortitudinem sui protectoris: et tandem veritate cogente 113.0536A| nomen Domini benedicit, quod servavit gratiam mortuis quam praebuit vivis. VERS. 20.-- Propinquus. Cognoscit propinquum mater Ecclesia per gratuita beneficia populo gentium collata, et audito nomine recordatur beneficiorum antiquorum; unde: Memor fui dierum antiquorum, meditatus sum in omnibus operibus tuis (Psal. CXLII). VERS. 21.-- Praecepit mihi. Quia Christus omnibus ad se venientibus praecipit, ut magis cum fidelibus suis jungantur ad messem spiritualis segetis, quam cum alienis, cui persuasioni consentit socrus, dicens: Melius est filia; hoc ut bonum et utile non potest negare Synagoga. VERS. 23.-- Donec triticum. Hoc est, tandiu adhaeret doctoribus in meditatione Scripturarum, donec 113.0536B| Veteris et Novi Testamenti notitiam in cella cordis reconderet: unde pastum animae sufficientem haberet. CAPUT III. VERS. 2.-- Aream. Synagogam Judaeorum ubi legis hordeum conditum est: hanc Christus ventilat, quando in area Evangelium praedicans, singulorum consilia et voluntates erga se triturat; unde: Jesus autem non credebat semetipsum eis, eo quod ipse nosset omnes, et non erat opus ei ut quis testimonium perhiberet de homine (Joan. II). VERS. 3.-- Non te. Quia fides gentium Ecclesiae non ante apparuit, quam Christus mysterium incarnationis suae implevit, quando corporaliter inter homines vivens cibo ac potu usus est, et tandem coenans 113.0536C| cum discipulis suis corporis et sanguinis sui sacramenta communicavit eis. Impleto autem mysterio dispensationis, Christi Ecclesia de gentibus ad fidem fiducialiter accessit. VERS. 4.-- Discooperies, etc. Quod dicit: Agnosce Christum pro te passum, et veni devota mente, discute operimentum litterae Veteris Testamenti in quo tegitur sacramentum incarnationis Christi; et cum cognoveris inde tibi salutem promissam, humiliter ad auxilium ejus confuge, ut ibi permaneas omni tempore. VERS. 7.-- Acervum. Testimonia Scripturarum; unde: Filius hominis vadit sicut scriptum est de illo (Matth. XXVI). Vel juxta turmas fidelium animarum 113.0536D| quas morte sua ab inferis revocavit. Ad hunc lectum properavit Ecclesia et discooperto pallio, etc. VERS. 12.-- Sed est alius me propinquior. Joannes Baptista qui Christus putabatur, sed sponsi nomen non usurpavit, sed Christo reservavit, dicens: Qui habet sponsam sponsus est, etc. Hic propinquior, quia in mundo prior natus. Vel iste propinquus, est legis decalogus qui propinquior Synagogae quam Evangelium videbatur, quia specialiter illi populo datus et tempore prior est. VERS. 14.-- Surrexit itaque antequam. Quia antequam Judaei doctrina legis imbuti naturae suae jura cognoscerent, Ecclesia gentium inertiae suae somnium excutiens diluculo nascentis fidei resurrexit, et ad Christi gratiam properavit. CAPUT IV. 113.0537A| VERS. 1.-- Declina. Quia Christus Judaeis vidit legem constitutam temporaliter: et ad se declinare jussit: quia eam ad dispensationis suae mysterium testificandum inclinavit. Aliter: vidit propinquum praeterire, cum praecursoris sui adventum quem more humanae vitae properare conspexit, et ad officium praecursoris misericorditer convertit. Locutus. Convenienter legisperitis partem agri Noemi ad emendum obtulit, cum partem plebis quae apparente jam gratia remansit, ad salvandum, magistris Synagogae ostendit, ut infirmitatem suam agnoscerent, et quod ipsi nequirent, vero medico faciendum committerent, unde leprosis dicitur: Ite, ostendite vos sacerdotibus (Luc. XVII), et cum irent 113.0537B| mundati sunt. VERS. 5.-- Ut suscites. Significat non aliam possessionem plebis quam copulationem Ecclesiae in conjugium Christi, qui suscitavit antiquum nomen filii Dei quod in initio habuerunt sancti; unde: Videntes filii Dei, etc., et Lucas dicit: Adam filium Dei, quem etiam in Ecclesia gentium per gratiam Dei suscitavit; unde: Dedit eis potestatem filios Dei fieri, etc. Hoc nomen in nationibus, legis decalogus suscitare non potuit. Si autem hoc ad Joannem Baptistam retuleris, invenies eum cedentem juri propinquitatis, et dicentem: Ego baptizo in aqua: medius autem vestrum stetit quem vos nescitis: cujus non sum dignus solvere corrigia calceamenti ejus. 113.0537C| Et alibi: Ego non sum Christus: sed missus sum ante eum. Qui habet sponsam, sponsus est. Cedit quoque lex Evangelio: Lex enim subintravit ut abundaret delictum. Ubi autem abundavit delictum, superabundavit et gratia. Reprobatio quidem fit praecedentis mandati propter infirmitatem ejus: introductio vero melioris spei per quam proximamus ad Deum fit per Jesum Christum. VERS. 8.-- Solvere. Calceamentum velamen est mysteriorum. Lex vero de pede suo calceamentum solvit, et Christo dedit, quia sacramenta per magistros populi manifestare non potuit, sed Christo hoc faciendum reservavit. Joannes ergo non sibi, sed Christo calceamentum vindicavit, quia soli Christo sponsam competere intellexit; unde ait: Non sum 113.0537D| dignus solvere corrigiam calceamenti ejus VERS.9.-- Testes. Sic Christus ex utroque Testamento testes habet sufficientes, quod populum gentium quem decalogus jam finitus spiritualiter fecundare non potuit, ipse semine verbi Dei fecundavit omnia possidens, quae priores et posteriores habuerunt sancti. VERS. 11.-- Et majores. (ISID.) Decem majorum natu benedictio ostendit in nomine Jesu omnes gentes esse benedicendas. Iota enim apud Graecos decem significat, quae in nomine Jesu prima littera est. Faciat Dominus hanc. Imprecatur prospera Ecclesiae 113.0538A| gentium, ut gratiam fecunditatis, quam habuerunt Israelitarum primi parentes, percipiat. Rachel. Spe internae contemplationis habens internam intelligentiam veritatis. Unde, Rachel bona facie, et pulchra specie, quam amat omnis pie studiosus, et propter hanc servit Laban, qui interpretatur dealbatio, quam comparat gratiae Dei qui dicit: Quod si fuerunt peccata vestra sicut Phoenicium, tanquam nix dealbabuntur (Isa. I). Liam. Actio hujus vitae in qua vivimus laboriosa est ex fide, et incerta, quo exitu perveniat ad utilitatem eorum quibus consulere volumus. Ipsa est Lia prior uxor Jacob, quae infirmis oculis fuisse memoratur. VERS. 12.-- Phares, etc. Qui gentilis populi gratiam 113.0538B| tenuit, et in partu fratrem qui prior manum emiserat praecessit, Israel enim in opere legis prius manum emisit, et eam prophetarum et ipsius Christi cruore pollutam retraxit. Postea vero populus gentium prorupit, ut essent primi novissimi, et novissimi primi (Matth. XX). Thamar quoque commutans vel amaritudo interpretatur. Ecclesia enim gentium et nomine et habitu, quae fuit in idololatria foeda et amara, in poenitentia fit dulcis et pulchra VERS. 13.-- Ut conciperet et pareret. Semper Ecclesia Spiritus sancti munere fecundatur, et aliis ad lucem perpetuam decedentibus alii succedent, ut Christianum nomen in aeternum maneat et mater sanctissima de nova progenie in senectute sua consolationem habeat. Decedentibus quoque patriarchis 113.0538C| et prophetis successerunt evangelistae et apostoli, unde: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. VERS. 15.-- De nuru enim. Nurus synagogae gentilis Ecclesia est quae nupsit Christo de synagoga nato. Quem scilicet per legem gignere non potuit per prophetiae mysterium susceptum, sub velamine figuratum portabat occultum, et nutricis fungebatur officio, quia matris carebat privilegio. Multo tibi melior, etc. Multitudinem scilicet eorum qui in veteri testamento legis doctrinam nutriebant, qui scilicet non crediderunt verbo Domini et immolaverunt filios suos et filias suas daemoniis, et tandem Christum occiderunt et apostolos persecuti sunt. VERS. 16.-- Et nutricis. Spiritualis prosapia generationis demonstratur. Obed enim Servilis interpretatur. 113.0538D| Isai, in sole sacrificium vel incensum; David, manu fortis vel desiderabilis. Qui enim strenue Deo servit, sacrificium illi gratum et suavissimum odoris incensum per opera virtutum et orationis studium impendit. Sicque roboratus fide et devotione desiderabilis est, et Deo placet. VERS. 17.-- Vicinae. Coelorum virtutes, qui gaudent in fecunditate Ecclesiae, et vocant nomen ejus Obed, id est, serviens, quem superno regi secum servire desiderant. VERS. 18.-- Hae sunt. Decem sunt generationes filii Judae usque ad David. Unde cognoscis quia totius divinae legis intentio ad Christum tendit, qui natus est de semine David, ut illius adventum praedicet 113.0539A| et legis perfectionem in eo manifestet: Finis enim legis Christus ad justitiam omni credenti (Rom. X). Ante legem ergo Jacob de incarnatione Christi ait: Non auferetur sceptrum de Juda, et dux de femore ejus, donec veniat qui mittendus est. Ad David 113.0540A| autem, quia Christus de semine Juda, dictum est: De fructu ventris tui ponam super sedem tuam. Patet ergo etiam prophetarum et patriarcharum oraculum pertinere ad dispensationem Domini nostri Jesu Christi.
|
E d i c t u m « E x c o m m u n i c a m u s » 1 2 3 1 _____________________________________ Incipiunt capitula contra Patarenos edita. Excommunicamus et anathematizamus universos hereticos, Cataros, Patarenos, Pauperes de Lugduno, Passaginos, Joseppinos, Arnaldistas, Speronistas, et alios quibuscumque nominibus censeantur, facies quidem habentes diversas, sed caudas ad invicem colligatas, quia de vanitate conveniunt in id ipsum. Dampnati vero per Ecclesiam seculari judicio relinquantur animadversione debita puniendi, clericis prius a suis ordinibus degradatis. Si qui autem de predictis, postquam fuerint deprehensi, redire n <v>oluerint ad agendam condignam penitentiam, in perpetuo carcere detrudantur. Credentes autem eorum erroribus hereticos similiter judicamus. Item receptatores, defensores et fautores hereticorum excommunicationis sententie decernimus subjacere, firmiter statuentes ut, si postquam quilibet talium fuerit excommunicatione notatus, a sua super hoc non cessaverit presumptione cessare, ipso jure sit factus infamis, nec ad publica officia seu consilia, nec ad eligendos aliquos ad hujusmodi nec ad testimonium admittatur. Sit etiam intestabilis, ut nec testamenti habeat factionem, nec ad hereditatis successionem accedat. Nullus preterea ipsi super quocumque negotio, sed ipse aliis respondere cogatur. Quod si forte judex extiterit, ejus sententia nullam obtineat firmitatem nec cause alique ad ejus audientiam perferantur. Si fuerit advocatus, ejus patrocinium nullatenus admittatur. Si tabellio, instrumenta confecta per ipsum nullius penitus sint momenti, sed cum auctore dampnato dampnentur. Et in similibus idem precipimus observari. Si vero clericus fuerit, ab omni officio et beneficio deponatur. Si qui autem tales, postquam ab Ecclesia fuerint denotati, evitare contempserint, excommunicationis sententia percellantur, alias animadversione debita puniendi. Qui autem inventi fuerint sola suspicione notabiles, nisi juxta considerationem suspicionis qualitatemque persone, propriam innocentiam congrua purgatione monstraverint, anathematis gladio feriantur, et usque ad satisfactionem condignam ab omnibus evitentur, ita quod, si per annum in excommunicatione perstiterint, extunc velut heretici condempnantur. Item proclamationes aut appellationes hujusmodi personarum minime audiantur. Item judices, advocati et notarii nulli eorum officium suum impendant, alioquin eodem officio perpetuo sint privati. Item clerici non exhibeant hujusmodi pestilentibus ecclesiastica sacramenta, nec elymosinas aut oblationes eorum accipiant; similiter Hospitalarii et Templarii ac quilibet regulares, alioquin suo priventur officio, ad quod nunquam restituantur, absque indulto sedis apostolice speciali. Item quicumque tales presumpserint ecclesiastice tradere sepulture, usque ad satisfactionem idoneam excommunicationis sententie se noverint subjacere, nec absolutionis beneficium mereantur, nisi propriis manibus publice extumulent et prohiciant hujusmodi corpora dampnatorum, et locus ille perpetuo careat sepultura. Item firmiter inhibemus ne cuiquam laice persone liceat publice vel privatim de fide catholica disputare. Qui vero contra fecerit, excommunicationis laqueo innodetur. Item si quis hereticos sciverit vel aliquos occulta conventicula celebrantes, seu a communi conversatione fidelium vita et moribus dissidentes, eos studeat indicare confessori suo vel alii, per quem credat ad prelati sui notitiam pervenire; alioquin excommunicationis sententia percellatur. Filii autem hereticorum, receptatorum, defensorum eorum, usque ad secundam generationem, ad nullum ecclesiasticum officium seu beneficium admittantur. Quod si secus actum fuerit, decernimus irritum et inane. ______________
|
Liber I Prohemium Johannis Boccaccii de Certaldo De casibus virorum illustrium. ad insignem militem Maghinardum de Cavalcantibus, preclarum regni Sycilie marescallum, liber primus incipit feliciter. Prohemium. Exquirenti michi quid ex labore studiorum meorum possem forsan rei publice utilitatis addere, occurrere preter creditum multa; maiori tamen conatu in mentem sese ingessere principum atque presidentium quorumcunque obscene libidines, violentie truces, perdita ocia, avaritie inexplebiles, cruenta odia, ultiones armate precipitesque et longe plura scelesta facinora. Que cum ductu scelestium viderem nullo coercita freno evolantia undique, et inde honestatem omnem fedari publicam, iustitie sacratissimas leges solvi, labefactari virtutes omnes, et – quod infandum est – detestandis exemplis in mores impios ignare multitudinis ingenia trahi, ratus eo me a fortuna deductum quo appetebat intentio, festinus arripui calamum scripturus in tales. Nam, quid satius est quam vires omnes exponere, ut in frugem melioris vite retrahantur errantes, a desidibus sopitis letalis somnus excutiatur, vitia reprimantur et extollantur virtutes? Nec me terruit maiorum nostrorum in hos ingentia vidisse volumina, et illa novisse stili suavitate et pondere sententiarum meis literulis preponenda plurimum, cum meminerim non nunquam rudem voculam excivisse non nullos quos tonitrua movisse non poterant. Bona igitur pace talium, quo inpellit dicendi impetus tendam, si forsan saxea hec corda tenui spiritu oris mei in salutem suam mollire saltem paululum queam. Sane cum tales, obscenis sueti voluptatibus, difficiles animos demonstrationibus prestare consueverint, et lepiditate hystoriarum capi non nunquam, exemplis agendum ratus sum eis describere quid Deus omnipotens, seu – ut eorum loquar more – Fortuna, in elatos possit et fecerit. Et, ne in tempus aut sexum cadat obiectio, a mundi primordio in nostrum usque evum, consternatos duces illustresque alios, tam viros quam mulieres, passim disiectos, in medium succincte deducere mens est. Absit tamen ut omnes dixerim! Quis enim mortalium tanti foret ut infinito posset labori sufficere? Sed ex claris quosdam clariores excerpsisse sat erit, ut, dum segnes fluxosque principes et Dei iudicio quassatos in solum reges viderint, Dei potentiam, fragilitatem suam, et Fortune lubricum noscant, et letis modum ponere discant, et aliorum periculo sue possint utilitati consulere. Porro, ne continua hystoriarum series legenti possit fastidium aliquod inferre, morsus in vitia et ad virtutem suasiones inseruisse quandoque tam delectabile quam utile arbitratus adnectam. Cui tam audaci ceptui ac successui Eum, quem penes potestas est omnis, supplex precor favens assit, et in sui nominis gloriam quod scripsisse dederit Ipse conservet. I. De Adam et Eva parentibus primis.. Maiorum nostrorum dum flebiles casus, ut satis dignum principem infortuniis assummerem ex deiectorum multitudine, animo volverem, et ecce senes astitere duo, tam grandi annositate graves, ut vix artus tremulos posse trahere viderentur. Quorum sic alter: – Uti primi vir et uxor auctore Deo celum hausimus, sic Inimico suadente homini Fortune lubricum primi experti sumus: et ideo preter nos nemo decentius quod queris dabit principium. – Ego intueri decrepitos, mirari homines extra nature officinam productos, mortalium parentes omnium et paradisi ante obitum incolas stupens cepi, ac inde libens preferendos assumpsi. Fuit igitur ex limo terre Dei digito primus in terris compactus Adam et divino afflatu vivus et etatis integre homo factus et ex agro qui postea Damascenus, datis nominibus animalibus ceteris, Creatoris ductu in paradisum delitiarum translatus est. Ex cuius primam quietem summentis latere artificio summi Patris Eva matura viro producta, ei non ad sollicitudinem, ut hodierne sunt coniuges, verum ad solatium iuncta est. Qui, tam celebris tanque sublimis loci possessores facti, unica tantum coerciti lege, sibi invicem complacentes, circumvagari, intueri cuncta, secum loci delitias meditari eisque frui cepere letantes. Erat ibi videre solum distinctum mille florum coloribus et viriditate perpetua gaudere; proceras in celum arbores, placidas umbras eterna fronde prestantes, inter quas illa vite stabat egregia et spectabilis sapientie boni malique; fluvios insuper ex fonte purissimo atque vivo mira scaturigine undis argenteis pleno alveo effluentes, et tinnitu quodam suavi facilique flexu cuncta rigantes; invisa mortalibus nemora, levi aura percita et inaudita avium garrulitate sonora. Quid multa? Sol ibi maior, luna candidior, sydera clariora et inviolata serenitas; ibi res noxia nulla, securitas integra et tranquillitas sempiterna. Huius tam exoptande regionis habitantibus primis, loco circumstrepentis turbe regnantibus, collocutor et socius Deus erat, cuius profecto presentia letantur omnia; officia longissimi ordinis ministrorum, quibus utuntur ut plurimum presides, supplebat ultro natura rerum, desideriorum omnium conscia, seu forsan celestes ministri paulo ante creati; vestes ostro conspicuas, gemmis insignes et auro, splendor verus et indeficiens nudorum ambiens corpora prestabat. Ergo – ne longius per infinita commoda vager – grandis, imo incomparabilis parentum nostrorum felicitas fuit. Sed expecta paululum: uti permaxima erat, sic repente in extremam fere miseriam versa est. Nam dum novi tam mundo quam loco incole, cura soluti, leta fruerentur amenitate, invidia motus affuit Hostis, falsaque suggestione in ardorem superande legis imposite mentem mulieris illexit; et illa viri. O ceca rerum cupiditas! Hi quibus rerum omnium dante Deo erat imperium, dum se etiam per inobedientiam Deo similes arbitrantur effici, misere ceperunt esse mortales. Hoc tam detestandum facinus malorum omnium radix et humani generis exitium fuit. Per hoc, quasi reseratis postibus, victricia vitia orbem intravere terrarum, nuda egestas et sollicitudines anxie, pallentes morbi, et suo gravis pondere miseranda senectus, servitus, exilium, labor indeficiens et – ut multa in unum colligam – Fortune ludibrium; ac cum his mors hominum certa, et in nichilum fere redigens cuncta sub sole nascentia. Hi vero, qui peccantes secum posteritatem omnem suam damnaverant, patrato scelere, abeunte luce qua erant amicti, propriam advertentes ignominiam, cum petiissent latibula, obiurgati primo, demum splendida pulsi patria, inter inertes glebas et agresti solo consitas devenere vepres, et fame conciti sudore victum querere, immite celum nunc algore nunc estu nunc peste pati, coruscationes crebras, tonitrua, ignita fulmina, ventorum impetus, ferarum serpentium aviumque aculeos atque rabiem, mille rerum pericula et ipsam sibi quesitam mortem pavescere incepere. Hinc suspiria lacrimeque, voces querule et penitentia sera et cupido pacis inanis, loca letitie quietisque occuparant perdite. Quas insuper eis fuisse mentes suspicer, cernentibus ex duobus filiis alterum alterius mactatum nequitia, cadaver exanime, immobile corpus, tabido respersum cruore et insensibile; quas lacrimas, quos dolores, quos horrores et pavores illo usque incognitos arbitrer? Inde alium transfugam, exulem, vagabundum, et postremo inter vepreta lustraque ferarum delitescentem, nepotis sagitta confossum? Quanto equidem res novior, tanto illis durior et amarior toleratu credenda est. Ultimo, cum canos occupasse tempora, egritudines annositatemque hebetasse corporeas vires sensissent, qui immortales arbitrantur producti, in mortem suo devenere crimine. Nam multis iam exenclatis laboribus, visis nongentis et triginta duobus vicibus orbem revirescere totidemque senescere, magnam filiorum atque nepotum cohortem relinquens, in Ebron, descensurus ad inferos, subtractus est Adam ibidemque sepultus;eademque lege Eva senio fessa defecit. II. Adversus inobedientiam.. Si cetera desint exempla, unum istud ad evacuandam mentis proterviam suffecisse debuerat his qui, elata in celum cervice, arbitrantur pedibus calcare sydera. Quid enim? Dum insatiabilem cupiditatum voraginem complere tendimus, dum celum subigere stulta cordis opinione temptamus, dum in ipsum Deum nostre imbecillitatis obliti consurgimus, exitiale precipitium ante pedum nostrorum vestigium non videmus. Pro dolor! Si Adam, divina manu compositus, rerum dominus, immortalis homo, Deoque familiaris et incola paradisi, ob inobedientiam unam tam gravi pena multatus est, quid de te, homo natus de muliere, faciendum sit extimas, qui, vilipensis iussionibus sacris, superstitionibus ambitionibus rapinis fraudibus et mille peccandi generibus die omni, dum opere nequis, cogitatione saltem, in Redemptorem tuum nephande commictis? Miramur miseri rerum periturarum revolutiones assiduas et levibus pii correctoris torqueri flagellis conquerimur, audentesque improbi dicimus Patrem optimum mandatorum mole debilium cervices onerasse nimia. O stolidi! An ut Chimeram liciam subigamus, ut Colcis aureum vellus eripiamus, ut Minotaurum agonibus superemus, aut quos Euristeus labores iniungebat Alcidi. perficiamus, imperat Deus? Absit! Levia quippe iubentur, si inertia deprimatur et amor improbus. Quid enim decentius quam Deum verum et unicum credere, eundemque pre ceteris venerari, et tota mentis affectione diligere? Quid parentes colere et amicos equa secum caritate servare? Quid sanctius aut facilius quam ab alienis substantiis, ab ineptis amoribus, ab humano sanguine, a mendacio et huiuscemodi abstinere; crucem insuper suam summere et Eius imitari vestigia, qui pro salute nostra se cruci permisit affigi? Hec Dei iussa sunt; que si non precipiantur, toto ad ea capessenda studio deberemus vacasse ut, qui ratione animalia superamus cetera, moribus obedientia pietate gratitudine et quadam vite facetia etiam superiores essemus. Aperiamus ergo gravatos in vitium oculos, volentesque turgida flectamus colla, et tumore posito, sacrum patiamur obedientie iugum, ut, dum Illi ultro pauculos hos nostre mortalitatis dies dicamus, alacres in sempiterna gloria, quam parentum inobedientia abstulit, Eius merito eternos mereamur suscipere. III. De Nembroth.. Eripuit unda vindex humanorum scelerum veterum infelicitatum memoriam; et ob id ut a primo parente in longum evolem saltum oportunitas cogit; nec ubi prius pedes figam invenio quam eum apud qui rudibus populis primus imperare ausus est. Is enim, uti convenienter locum primum tenuit primus homo, secundum tenebit – et merito – qui primus regnavit in terris. Cum igitur resedisset in Ararath arca iustorum servatrix, cepissetque paulatim restaurari genus humanum, ex Chus, nepote Noe, Nembroth natus est gigas, qui, ob immanem tam corporis proceritatem quam membrorum inexhaustum robur, venantium principatum sortitus, superba sua suasione ab eius evi hominibus in celum coniuratum est. Verum, ut appareret consilii cepti vanitas, ducem suum secuti, in Senaar regione, ab Eufrate fluvio circundata, stulto labori dari operam ceptum est, ut turris scilicet excessura altitudine nubes, ne amplius undis delerentur, edificaretur, ea in amplitudine quam excogitata celsitudo videbatur appetere. Quis non credet facile Nembroth non tantum feliciorem hominum, sed se deum in terris alterum arbitratum, dum cerneret obsequiosam sibi multitudinem tam ingentem, imo fere genus omne mortalium in fundamentum excogitati operis eviscerare terram, et, pene quesitis inferis, multitudinis fervore turrim surgere, solum linquentem in ethera? Quis etiam evo nostro non illum potentissimum atque gloriosissimum, cui tot sint vires ut edificium simile possit extollere, credat? Stat equidem huius etiam his diebus – ut hi referunt qui viderunt – spectaculum ingens et admirabile. Aiunt enim, longo terrarum tractu interposito – cum serpentum timore noxiorum, quorum ferax locus est, nemo ausus sit accedere propius – non turris ad instar sed surgentis ex planitie montis, molem fere usque ad nubes ascendentem vidisse, quam cocto latere interlito bitumine constructam testantur etiam habitantes antiqui. Quod tam ingens nec ante nec post visum simile edificium, maxima imperantis superbia surgens, dum iam fere nubes actingeret, factum est ut eius repente, seu ventorum impetu seu divine manus inpulsu, non absque maxima obsequentium clade, pars ex sublimi corrueret. Quid referam? Quod sapienti frenum in agendis imposuisset, stolido fuit irritamentum. Reintegratis ergo a Nembroth adversus Deum viribus, non solum quod excussum ira Dei creditur resarcitum est, verum ad excelsiora processum, quasi non ad evitandas undas in posterum, sed ad surripiendum Opifici rerum celum straretur iter. Tunc, ut satis divinum appareret opus – mirabile dictu – factum est ut fabricantes, qui uno loquebantur ydiomate, quasi ex composito inter se omnes loquerentur variis. Credibile satis est eos, eventus novitate, cum rege suo quasi mente alienatos fuisse diu. Tandem cum ydiomate mente mutata, an motu proprio an instinctu divino factum sit nescio, sed a cunctis omisso turris processu, in tot multitudo pregrandis et unica partes divisa est, quot linguarum in se varietates habebat; nec aliter quam si foret natalis soli pertesum, Nembroth rege suo relicto et ex se creatis ducibus, sedes quisque pro se novas petiturus, separatim in partes orbis varias abiere. Sic qui paulo ante rex numerosissimo populo imperaverat, variante Fortuna vices, privatus fere solusque consedit in regno, spectator non minus imperfecti operis quam possessor. Quo dum nedum orbi sed Deo inicere pavorem putat, ab ipsa loci solitudine – ut arbitror – pavefactus evanuit; seu – ut placet aliquibus – superstitiosi dogmatis magister effectus, imperaturus particule secessit in Persas. IV. In superbos.. Ite nunc, insolentes animi, et in superbis in celum scopulis celsas arces erigite, ferreis muris vallo et fossa cingite, adamantinis obserate foribus, et vigiles armatos imponite, quasi iniquitatibus vestris et adversus rerum motus tutum refugium fabricetis. O miseri, o ceca obfuscati caligine, qui, dum vos ipsos ignoratis, elatos in Deum extollitis oculos! Compungimini, flectite illos in terram, revocate mentem, declinate eos: et inspicite quas in scrobes vos damnanda insania trahat. Videbitis, inscii, videbitis inter multiplicia superbientium monimenta – ut Luciferi casum taceam – turrim illam Babel, molem inauditam, operi et fortitudini cuius fere totum insistebat genus humanum, non hostium viribus, non tormentorum inpulsu, non fabricantium defectu, non materiei aut fundamentorum inclinatione, sed nutu Dei minimo concussom deiectam quassatam, nequeuntibus arte seu ingenio architectis obsistere. Hinc assummite, hinc advertite quantum spei in vestris possitis apponere, heu, memores quia nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilant qui custodiunt illam. An non inspicitis quia si aries, si falarica mortalium, si balista muris nequest admoveri, exigentibus meritis, ex adytis terre terremotus cuncutiet, ex nubibus fulmen eiciet, aut introrsum dolosus satelles consurget qui cum principe suo hostibus arcem tradet? Mille sunt Deo manus, mille tela et artes totidem, et immensa potentia ad puniendos nocuos; et si parvum illi fuit tanti edificii culmen eicere, et demum immutare sermones, quid illum adversus vestra gurgustiola posse putatis? Ergo, si sapitis, tumorem ponite, in Deum spem erigite: ipse enim solus est qui potest salvos facere; ipse est qui «humilia respicit in celo et in terra»; ipse est qui «deposuit potentes de sede et exaltavit humiles»; ipse est qui despicit superbos, «humilibus autem dat gratiam». Si in stabili vultis consistere sede, non montium vertices, non edificia celsa, non armorum vires, non corporum, non regum potentia querenda est: hanc sola prestat humilitas, quam nulla potest procella revellere, nullus sevientis spiritus prostrare impetus; quin imo, adeo divinitati grata est, ut, inter tempestatum motus assiduos et confragosas atque reciprocas inter se dissidentium fluctuum illisiones, floridior et victrix semper emergat, et quascunque turbines superet conculcet et deprimat. V. De Saturno.. Non incongrue Saturnum ex se genitos devorantem celebres olim finxere poete, volentes sub hoc tam rudi cortice Saturnus summatur pro tempore, in quo quecunque gignuntur ab eo procul dubio consumuntur. Nam, si cuivis rei producte consumptor pepercerit ignis, si ferrum conterens, si delens aqua, si terra vorans, tempus preterlabens non relinquet inesse; quin imo, quadam occulta taciturnitate et insensibili dente dum fluit minuit et extenuat, adeo ut quod quandoque fuerat, tanquam non fuerit, in nichilum redeat. Quot iam dudum imperatores incliti, quot illustres phylosophi, quot insignes poete, quot etiam plurimi summa cum difficultate suis seculis meruere laudes, quorum – ne reliqua dicam – nomen etiam in tempore consumptum est adeo ut nulla penitus ex eis sit memoria apud nostros? Innumerabiles, arbitror! Inter quos non erit absurdum credere fere omnes evanuisse priores: et idcirco lector discretus mirabitur minus si hoc in principio a Fortuna deiectos rariores inveniet. Longum quippe fuit inter Adam et Nembroth seculorum spatium, eo quod ex mediis nil memorabile fere vetustas ostendat quod ad presens potissime opus pertineat. Longum est inter Nembroth et Cadmum, ex quo sumus evestigio inituri sermonem, eo quod etsi Vixosis vetustissimi Egyptiorum regis et Tanai Scitharum, qui bella movere priores, nomina sint, reliqua labentes anni abrasere, adeo ut Latinis et michi potissime nil ulterius notum sit. Similiter et Zoroastris, Bactrianorum regis, quem magice artes a se reperte iuvisse nequivere quin esset, regno perdito, cesus et postrema gloria Nini. Sic et de regibus Sogdomorum quos, liberi quondam et florentes potentia cum essent, Assyriorum tributarios factos tantummodo legisse meminimus. Et pestilentias etiam Deo iubente per Moysen illatas novimus Pharaoni, eiusque submersum exercitum, sed que eius regalis fastigii gloria fuerit, quod ad Fortune mutationem monstrandam oportunum est, vidisse non recolo. Sunt preteres et Ogigii et Deucalionis diluvia, Phetontis incendia, Ysidis fuga, Apis laceratio, et Erysichthonis fames, exiliumque Gelanoris ab Argis, et Danai ab Egypthiis post nepotum excidium transfretatio; nec non Pandionis, Phylomena perdita, miseranda senectus; et Therei nephanda libido, scelestum stuprum et nati Ytis occisi lacrimabile malum; et alia multa, tam greca quam barbara, in tantum longevitate semesa ut ex illis, nisi ariolari velim, de residuo nil fere amplius quam dictum sit dixisse potuerim. Coactus ergo, non dicam in saltus sed in volatus longissimos, usque ad Cadmum, Thebanorum.regem, cetera omictendo, deveniam. VI. De Cadmo Thebanorum rege.. Satis vulgatum apud veteres est Agenoris, regis Tyri seu Phenicum, Europam filiam furtim a love cretense surreptam; et ob hoc dolore coercitum, hunc eundem Cadmo filio imperasse illam perquireret, mandato superaddita lege ne absque repeteret patriam. Qui, cum naves conscendisset una cum selectis sociis, tanquam sue virtuti dissonum perscrutari vestigia rapte sororis, indictum a patre exilium libens sumpsit, et sedes sibi sociisque petens, in Greciam navigio appulsus, suscepto ab Apolline delphico de futuris responso, bovem – a qua Boetia provincia dicta – secutus, eo deductus est ubi, sedatis accolarum insultibus repressisque Spartanorum obstaculis, civitatem condidit Thebasque nominavit a Thebis, maiorum suorum sub fervente sole veteri civitate, cuius illico a suis rex dictus est. Et cum iam non solum regno, sed fulgore quodam scientie, qua apud Libetridem fontem excogitaverat literarum caracteres, et doctrinam rudibus indoctisque populis dederat, felix videretur exilio, ad procreandam sibi prolem Hermionam, eius regionis egregiam forma ac nobilitate feminam, sumpsit uxorem, ex qua cum quatuor suscepisset filias – Semelem scilicet Autonoem Ynoem et Agavem – que decore atque venustate fuere spectabiles, et, inclitis iuvenibus tradite coniuges, sibi peperere nepotes, vidit ergo regius iuvenis – ut omictamus splendorem patrium – se ex exule regem, et quam ipse condiderat civitatem auctam et leta prosperitate florentem, coniugio insuper ac prole conspicuum: equidem bona omnia inter potiora Fortune munera credita; sed nondum finis. Semeles enim – ut aiunt – dilecta Iovi pregnans et icta fulmine abhominabili morte et adulterio infectam regiam linquens periit, Bacho eidem ex utero dempto. Hinc Atheon, Autonoes ex Aristeo filius, spectabilis iuvenis, in silvis Gargaphiis – ut aiunt – a propriis canibus fere in oculis suis membratim excerptus est. Sic inde celebrantibus matronis thebano ritu orgia Bachi, Agavem agitatam Furiis in Pentheum filium, quem conceperat ex Echione marito, sacra ridentem cursu sese intulisse rabido incautumque seu telo seu clava misere cecidisse audivit. Dura equidem toleratu etiam in miseriis nato. Sane cum Cadmus, ex quacumque factus miserior, vitam non opinione sua, sed forsan divina dispositione, ad miseriora reservat, et ecce Athamas, cui iam apud Thebanos regis erat cognomen et honor, in furiam lapsus, Ynoen coniugem leenam putans, parvulosque filios arbitratus leunculos, clamore ingenti edito, Learcum vi ex ulnis matris evulsum totis viribus illisit saxo. Mater autem mesta, dum sibi timeret de reliquo et sequentem virum fugeret una cum Melicerte, ex abrupto montis vertice in mare se precipitem dedit et cum filio absorpta deperiit. Et sie, tam ex filiabus quam ex nepotibus, quorum auxiliis senectutem suam substentari et nomen inclitum in clariorem famam deduci apud posteros existimabat, in calamitatem fere deductus extremam, iam senex, longe magis quietis egens quam habilis ad tolerandum exilium, seu civium factione seu Anphionis opere, qui post eum Thebarum regnum obtinuit, ultimo fam senio gravis, cum Hermiona pulsus regno, apud Yllirios gemebundus latebras petiit, quos apud ignota fe. re morte subtractus est. Et sic qui clarus Phenices reliquerat, et penes Boetios solio in regio fulgens vixerat, obscurus et bis exul apud Yllirios diem clausit. VII. Concursus infelicium.. Ut iam per varias successiones dilatatum genus humanum omne fere terre compleverat spatium, sic et Fortuna revolutionibus crebris multorum miseria se ministram periturarum rerum monstraverat. Nam, prout hactenus insignium infortuniorum rarirate secula multa inter deiectum unum et alterum necessitate preterlabi dimiseram, sic iam agmine flentium circundari me video: nam, dum unum quererem, repente affuere quam plures. Stabat enim ante alios Oetha, Colcorum rex, ob insignem eius magnificentiam seu divitiarum nondum visum splendorem, a barbaris Solis creditus filius; et querula voce execrabatur in Colcos thessali Iasonis adventum, eo quod eius perfidia raptum aureum sit vellus, Egyaleus filius nece flebili oppressus, et in insanam libidinem atque fugam Medea deducta, et suum senium ex fulgore precipuo in detestabiles tenebras devolutum. Huic proximus erat Minos, multitudine titulorum spectabilis atque dedecorum. Nam ante alia natalium splendor erat, quia, etsi ex Asterio Cretensium rege et Europa Agenoris natus sit, ob insignem iustitiam et legum primam traditionem Cretensibus, Iovis semper est habitus filius. Erat insuper tam solii quam dyadematis regii fulgor, et clarissimum eo evo coniugium Pasiphis, scilicet Solis filie, ex qua, si fausta fuisset, satis conspicua proles suscepta: Androgeus Adriana Phedraque. Sed uti Androgei a Megarensibus et Atheniensibus indigne interempti mors doloris inexperti causa fuit, sic dolor irritati animi illi incentivum memorande victorie. Nam, indicto bello, non solum Megarenses et Athenienses vicit, verum Nyso, Megarensium rege, fraude filie, occiso, illos sibi cum Atheniensibus vectigales fecit, iussitque Cretam quot annis pueros ingenuos micti, quos loco premii statuebat agonis super Androgei morte ad sui solamen inventi. O instabilis mortalium gloria! Ex medio quippe tui, lacrimis oppletus, querebatur Minos nubem surrexisse, caligine sua cuncta fedantem: videlicet compertum predilecte coniugis adulterium indice partu, solutas Athenas a iugo virtute victoris Thesei, filiarum cum victore fugam, et eiusdem, dum Dedalum sequeretur, mortem apud Syculos a Crotali filiabus illatam. Erat et Sisara presens ingemiscensque se, Cananeorum regis prefectum illustrem, cum ingenti exercitu a Delbora et Baracho fusum, seque, nuper Israelitis formidabilem, pavidum et cuncta timentem a Ialin muliere Cenelidarum, apud quam fugiendo diverterat, lacte potato in somnium solutum altissimum apposito temporibus clavo ictu unico ignominiose peremptum. Quid reges principesque Madianitarum sequentes cum gemitu, a parva Gedeonis manu deletos; quid Iabin, qui primo Israelitas subegerat, ab eis inde fugatum cesumque recenseam? In longum nimis evaderem. Aderat preteres omnium mestior Yocasta, Thebarum regina summaque cum maiestate malorum obvia: que ut de se scriberem maximis viribus obtinuit. VIII. De Yocasta regina Thebarum.. Erat equidem satis semel intrasse Thebas, sed ut iterum reintrarem Yocaste grande infortunium potuit. Hec enim, ex claro progenita sanguine, Layo, Thebanorum regi, primo sue etatis flore coniugio iuncta, summa cum alacritate ex viro concepisse filium percepit. Cuius dum tumesceret uterus, consuluit de nascitura prole Layus Apollinem, audiensque se nascituri manu periturum, confestim qui nasceretur feris obici iussit. Quod quam egre Yocasta tulerit, et potissime dum se masculum peperisse nosceret, permictam considerare matronis. Verum Phorbanti, pastori regio, datus qui natus est, ut ex utero portaretur ad feras, in futuram afflicte genitricis miseriam, quam in patre non potuit infans pietatem in pastore repperit. Qui dum etati innocue compateretur, suo arbitrio regium est moderatus imperium, et pedibus perforatum gladio parvulum vimine suspendit in arborem, vagientemque reliquit quasi moriturum inedia. Nec mora et ecce pastor advenit exterus, qui concisis vinculis iam tumidum pedibus – ex quo illi post inditum nomen Edipus est – suscepit in ulnis, miratus execratusque sevitiam suspendentis; quem paulo post Corinthio uni largitus est, a quo celeri passu ad Meropem, Polibi Corinthiorum regis uxorem, carentem liberis, clam delatus est. Que una cum viro tanquam a superis missum loco suscepere filii et habuere, dum passus est. O inexcogitati rerum eventus! Qui a matre summa cum tristitia ut abiceretur datus est, ab incognita femina summa cum letitia est susceptus; qui a patre abdicatus mortique damnatus est, ab alienigena in hereditatem regni adoptatus est et alitus; qui in silvis relictus ut moreretur, in regiam est deportatus ut viveret; qui nuper pendebat ex arbore nudus, regali circumvolutus pallio regiis baiulatur ab ulnis; qui nunc silvas plangoribus replebat amaris, auribus regias dulcesque consolationes assummit; et qui a pastore pedibus perforatus fuerat, summa cum cura medetur a rege. Sed quid multa? Cum in robustam atque formosam iuventutem evasisset, moribus et animo imbutus regio, audissetque se non Polibi filium, sed ex silvis sublatum, in desiderium cognoscendi patrem incidit, Poliboque egre patiente relicto, in Cyrram veniens ab oraculo accepit se patrem reperturum in Phocide matremque demum in coniugem assumpturum. Qui, stupefactus responso, tandem devenit in Phocidem; ibique orta inter exteros civesque seditione, dum Layus summopere componere curaret in certamen ruentes immixtus turbe et incognitus, ab Edipo gladio percussus occubuit. Thebas deinde veniens, nec cognitus interemptor Lay, ob meritum – ut placet aliquibus – occise Spingos, vel – ut alii dicunt – quia Polibi regis credebatur filius, Yocaste adhuc cesum virum flenti coniugio iunctus est; quam ipse, veritus ne Meropem summeret quam iam matrem arbitrabatur, libenter accepit: et sic quod caute vitare existimat ignarus ingreditur. Letus demum regnans, filios quatuor suscepit ex matre. Yocasta autem, cum filium virumque delesset ex animo, regnans luxuque regio sibi indulgens, se tam viro quam suscepta prole felicem arbitrabatur. Sed ecce ingens civitati pestis exorta est, cuius dum suo ritu causam et expiationis modum inquirunt, a Thiresia vate negatum est eam posse desistere ni patris occisor matrisque incestator deponeretur a regno, et monitu superum hunc esse ostendebat Edipum. Quod non ante creditum est quam a Yocasta paululum, et a sene quodam Corinthio, qui eum, mortuo Polibo, vocabat ad regnum, redderetur certior. Hinc omnis non solum turbata letitia, sed tantus exortus est dolor, ut lugente ignominiosas nuptias suas Yocasta, Edipus mori cupiens, insignibus regni depositis, oculos sibi manibus eruit, seque perpetue nocti damnavit. Quam mestitiam risere filii: qui risus mestum adeo exacerbavit, ut in eorum exterminium fere dum vixit semper superos fatigaret precibus. Qui dum votis eius se faciles exhibent, factum est ut regnandi cupido eque filios ambos intraret, et, non convenientibus eis, in seditionem regni totis irent viribus; que tandem hac lege pacata est: ut successive per annum ex eis regnaret unus, altero interim in exilium abeunte. Que in furorem longe damnasiorem erupit. Nam non concedente Ethyocle Polinici petenti, iuxta compositum, anno exacto, regnum, in exitiale ambobus bellum ventum est, Adrastoque rege argivo, socero Polinicis duce, cum parte Grecie adversus Thebas itum est, et inde maxima utriusque partis clade persepe pugnatum. Essent forte qui crederent Edipum audientem e specu bellorum varios apparatus, clangores tubarum, hinnitum equorum, populorum et pugnantium strepitum, ululatus mulierum, et omnia multiplici turbine atque tumultu misceri, in tenebris, quasi voti compotem, gaudere. Ipse autem difficile credam quod ulle iniurie amorem patris in filios possint infringere; et hinc filios mutuis vulneribus occisos, non absque maxima cordis amaritudine, suscepisse putandum est, precesque preteritas et indulgentes deos querelis habundanti fletu damnasse. Heu dementes! Sic filios gignimus ut, etiam si iuste illos damnemus, instantibus eorum miseriis odisse non possumus. Yocasta autem in preteritum memoriam retrahens, et prospectans abiecisse filium, occisum flevisse Layum, in virum genitum suscepisse, illum regnum liquisse, et oculos evulsisse, et tandem qualitercunque genitos suos filios et dilectos alterum regem obsessum, alterum obsidentem et exulem, et demum vastatis longe lateque agris desolato imperio in se infestis gladiis irruisse suisque cecidisse vulneribus, tot dolorum tot lacrimarum tot miseriarum inpatiens, ense sumpto quo manibus infelicis Edipi Layus occubuerat, eius in aciem se precipitem dedit, tristemque animam cum sanguine per vulnus emisit: et sic calamitatibus finem infaustum posuit. Sunt tamen quibus placeat eam has miserias terminasse laqueo. Sed qualitercunque contigerit, flos spectabilis iuventutis Yocaste in fenum conversus exaruit, et glorie regie splendor in fumum versus evanuit. Sic nulla stabilitate firmata letitia, in certas conversa lacrimas, ad Herebum fatigatam eiecit animam. Edipus vero, patre regno luminibus filiisque et ultimo matre eademque coniuge privatus, ad solatium senectutis instantis, Creontis imperio catenis honustus in exilium pulsus est. Quo vel quomodo quassatam laboribus animam expiraverit legisse non memini. IX. Thiestis et Atrei iurgium.. Sumpseram calamum et petenti Theseo obsequium daturus eram, et ecce festinans Pelopis infausta proles, Thiestes, venit clamans: – Siste, queso, ne scripseris: Edipo seu Yocasta memoratu non indignior ego sum. Si tibi tantus ardor est animo ut scelestos aut infelices homines uno plus testimonio futuris linquere cures, ego quid post terga relinquor? –. Steti; et ipse secutus est: – Orbi toto suis sceleribus impie factionis homo Atreus notissimus est: hunc ego fratrem, cum hostis esset, arbitratus sum. Heu michi, eo agente quam dignas querelas habeo! Nam, ut avorum et iuventutis mee fulgores omictam, ad inauditam illo tunc usque miseriam veniam. Hic enim miserum me fraude ab exilio, quod ipse violentus indixerat, quasi preteritorum malorum penitens, se velle fratrem regni participem fingens, in patriam suasionibus revocavit plurimis. In quam postquam summa cum Micenarum letitia in casses ignarus veniens incidi, quasi optata preda potitus hilaris, ut sinam fictos amplexus, nepharia oscula, lacrimas pre letitia quibus ab eo susceptus sum, et amicabilia verba ob reditum meum, diis inquit se velle lita· re patriis: nesciebam quas hostias illis iam atrox mente dicasset; permisi libens iturus et ipse si permisisset, esto mei meorumque in mea simplicitate pre nimio gaudio oblitus essem, rata cordi eius credens que ficto monstrabat ore. Sed dum michi quietem suadet, it ipse immanis cum sociis scelerum ad scelestas aras, ibique non satellitis manu – diffidebat quidem, avidus nimium, et quis eum preter fuisset tam impius? – cultro iniecto vulnere vario in specu domus abditissimo, trium innocentum filiorum meorum sanguinem fudit et animas. O fedum apud Tracas inferis, nedum apud Spartanos diis domesticis, sacrum! Nec hoc illi sat fuit; quin imo, quasi convivium fratri celebre paraturus, undis prunisquei mollitos filiorum artus epulanti patri in mensa comedendos apposuit. Quod utrum fuerit infandum, nolo verbis meis fidem adhibeas: testis est sol, rerum spectator omnium, qui stigia nebula obvoluto capite, tam impium facinus abhorrens, contractis equis in ortus rediit suos, noctemque quam expulerat orbe festinam revocavit Danais. Nec in hoc sceleris finis: aureas pateras gemmasque in poculum aptas, innocentum natorum dissoluto sanguine spumantes, sitienti genitori iussit apponi. Ignarus igitur membra filiorum comedi et sanguinem bibi, nec ante cognovi quam nepharius homo occisorum ora vocanti michi filios obiceret. Sinam exilium meum; sinam penas exilii, que fere intolerabilia infelicitatis genera sunt; sinam que post hec supervenerunt, lacrimas, calamitates erumnasque; et hoc unum inducam: miser carnem scilicet devorasse natorum, et hiulco gucture hausisse sanguinem, ut considerate videas numquid alius me merito infelicior dici possit, et truculentior hoste fratre. Iam finem verbis faciebat Thiestes, cum ex transverso aspectu ferox ardensque Atreus veniens astitit clamansque inquit: – Quid hic accusator egregius, quid impudicus senex sua scelera refundit in alios? Ego infelix sum: hic scelestus homo! Et ne per cuncta discurram, si nescis, sumpsi uxorem Meropem, etate et forma valentem, cuius pudicitiam mentemque integram suasionibus et blanditiis suis exornator iste facinorum corrupit violavitque, inde genialem thorum, filiosque ex mea suscepit, quos ego simplex et de fratre nil suspicans meos existimabam. Sed quid hoc forte miraris? Hic, voluptuosus sus et luxurioso semper extuans igne, sciens volensque pudicitie Pelopee filie non pepercit, ex qua satis constat Egystum suscepisse filium in totius Tantalei generis cladem. Horreas nunc, si potes, in matris Edipi infelicis errorem! Sed plura supersunt. Micenarum regnum, duorum capax et iam duobus divisum, dum sibi soli insidiis occupare conatur, omnem iusti sibi exilii adinvenit causam. Que inaudita facinora etiam intolerabilia ut purgarem, dum forte vires non sufficerent ad artes quas ipse, doli fabricator eximius, docuerat et quas agendo premonstraverat, ipse in tantum infortunium meum divertendum censui; ea feci quibus ipse causam dedit: filios edendos dedi – fateor – quos ipse michi diu ante dedisset, nisi suos suspicatus fuisset. Ergo infelix ego ante uxoris adulterio; infelix fraude fratris; infelix expiationis desiderio, quod mortalium mentium communis est morbus; infelix quis in nepotes seu privignos sevire oportuerit. Volui ultionem equa lance cum offensione pensare. Meum violaverat thorum: suam violavi mensam; in meo utero suos genuerat filios: in suo alvo condendos existimavi. Non poteram aliter nephastos ortus in pristinum, tanquam non fuissent, revocare locum. Fraude regnum occupare disposuit: at ego fraude illum, cui non sufficiebat cum libertate exilium, in carcerem catenasque conieci. Arte quidem ludende sunt artes. Ex his tamen omnibus infelicissimum me, illum omni fera immaniorem existimo. Insurgebat acrior adversus hec irritatus senex; ast ego, tam inhumana tam bestialia audisse fastidiens, data repulsa, Theseo calamum prestaturus assumpsi. X. De Theseo, rege Athenarum.. Athene civitas, phylosophorum poetarum et oratorum olim egregia altrix, alter Grecie oculus, infinitis atque conspicuis insignita titulis, clarissimos habuit reges, inter quos veterum ex prole succedens fere omnium splendidior Theseus, Egei filius, regnum sortitus est. Hic, cum ex puero evasisset in adolescentiam validam, tantam sue indolis fessis bello civibus spem prebuit, ut futurus crederetur qualis postea visus est. Nam fere adhuc illi aurea lanugo genas crispata texerat, cum apud Marathonem taurum cuncta vastantem frustrantemque durate iuventutis attice vires mira virtute superavit, Iovique mactavit in hostiam. Hinc ex Argonautis factus cum Iasone, preda rediit honustus et gloria. Inde cuin Hercule petiit Amazonas, quarum postquam impetus repressere belloque illas attrivere gravi, triunphans Ypolitem reginam traxit in predam. Nec illi minus splendoris attulit quam periculi in nuptiis Perithoi superasse centauros, cum prestantia insolentes calentesque vino et epulis Perithoi sponsam sibi conarentur eripere. Et – quod perpetua laude dignum fuit – Athenienses Cretensium vectigales, superato in agone atque occiso Minotauro, immunes effecit; eosque variis actos casibus dispersosque in patriam avitam collegit; ac illis morem formamque vivendi civis exhibuit atque princeps. Inde Thebas fortitudine mira compescuit, Creontemque, ob novum superbientem imperium et officia funeralia ducibus argivis ob filium Menesteum bello cesum prohibentem, feda strage suorum facta, prostravit. Quis queat satis plene magna eius enumerare facinora, quibus plurimum nomini attico atque suo splendide lucis iniunxit? Nam, etsi nil aliud egerit quam in unum dispersas Athenarum collegisse reliquias, ex quibus oriturum erat non solum totius Grecie eximium decus, sed orbis universi inextinguibile phylosophie lumen, inter quoscunque mavis clarissimos plurimum inclite gloria quesivisse videretur. Dum igitur post tot insignia resideret avito in solio, sensim in eius ruinam artes Fortuna submisit. Nam, cum temporis in processu, ira percitus, Ypolitem reginam, ex qua Ypolitum ante susceperat interemisset, et sublata rebus mortalibus esset quam duxerat Perithous, cum artissima essent amicitia iuncti, successu rerum elati, in hoc convenerant: nullas scilicet se sumpturos uxores nisi ex Iovis filiabus assummerent. Quo instante proposito, iuventute fervens Theseus minus caute in palestra ludentem Helenam virgunculam, Iovis et Lede filiam, apud Laconas rapuerat, et – ut placet aliquibus – Athenas deduxerat. Quam, eo eunte in Cretam, Eletra, mater eius, Polluci Castorique fratribus reposcentibus intactam restituit. Placet tamen aliis eundem in Egyptum cum Helena delatum, Protheoque ibidem regi commendasse servandam, et a Protheo fratribus restitutam. Sed nil minus ad factum. Eo enim redeunte a Creta victore, cum Adrianam apud Naxos insulam vinolentam et mersam somno liquisset, Phedram, quam Ypoliti nomine abstulerat, sibi sumpsit uxorem. Sed Perithous, in proposito manens, ad rapiendam Proserpinam, Iovis et Cereris filiam, apud inferum mare, Orco, Molossorum regi nuptam, illum accersivit in socium. Quod infausto temptantes omine, a Cerbero, Orci immanissimo cane, Perithous occisus; et ipse, perculsus nimium amici sinistro casu, etiam detentus est. Quod non parvam ignominie notam pristine claritati adiecit; et, quod turpius, non erat potens suis viribus remeare ad superos, ni fortuitu Hercules, ex Hyspania Gerionis victor remeans, tricipite Cerbero superato, eum libertati restituisset. Qui, dum Athenas remeasset, forte a laboribus quieturus, regiam omnem urbemque turbatam novo tristique eventu repperit. Fuerat namque Phedra, Theseo absente, ob Ypoliti pulchram atque venustam rusticitatem tanto succensa fervore, ut illum impudicis precibus in suam sollicitasset libidinem. Qui cum ob insitam menti perpetuam castitatem renuisset, irata, non aliter quam si sibi vim inferre voluisset Ypolitus, clamore ingenti fidem et adiutorium imploravit civium. Sed abierat Ypolitus, cum rediens Theseus, uxorique accusanti quam oportuerit citius credens, furore repentino frendens iuvenem ad supplicium perquiri rapique iussit. Ypolitus autem, veteris ire in matrem memor, pavescens, curru citato fugam arripuit, et dum concitos equos flagello in cursum regeret, ecce forte ex pelago exiverant pascentes in litore phoce, quibus equorum strepitu commotis et impetuose in undas redeuntibus equi territi, omisso litore etiam obsistente Ypolito, se per aspreta et obruta locorum distractis habenis tulere precipites, iuvenemque reluctantem e curru soluto revulsum, et suo infortunio nescio quibus vinculis implicitum, per scabrosos dumos et aggeres rapido cursu trahentes, non solum morti dedere, verum illius corpus omne membratim a scopulis obviis spinetisque enervatum, huc et illuc in frusta decerptum reliquere. Erat quippe durum et luctuosum etiam hostibus, nedum patri suisque, trucidati per invia loca cadaveris spectaculum. Sunt tamen nec levis auctoritatis homines, qui negent Ypolitum hoc infortunio mortuum, sed ab amicis occultatum repente, et eum mortuum fama vulgatum, et demum vigilantia et arte Esculapii sanitati redditum. Attamen, ut qui tristis amici casu suo carcere dolens et turpi nece filii miser erat, alio insuper feriretur ictu, semisopitos infauste Phedre ignes dilectissimi iuvenis infortunium et pietas non solum suscitavere, sed in longe maiores extulere flammas. Nam cum audisset vidissetque Ypoliti miserabilem eventum, sera penitentia perpetrati criminis ducta, acri agitata furia mori desideravit, seque ultro eius manibus devovit inferias cuius formositatem parum discreta summe dilexerat; consilioque precipiti infestata Theseo, misere insaniam suam lugenti, quod egerat ipsa crimen patefecit cum gemitu; nec adhuc desierat a verbis, et Ypoliti ense eo quem fugiendo reliquerat se transfodit, et sic dolum in amantem contextum seva morte piavit. Exhorruit Theseus advertens; et qui patria tractus affectione filii, extimatione sua nocentis, casum mortemque deflebat, a maioribus lacrimis innocentiam ingemiscens inpulsus, suam inexcogitatam credulitatem damnabat. Parte ex alia eius in gremio dilecte coniugis, esto merite, sanguis fusus, ad alias invitabat. Nec alacrior visus est inter Centaurorum victoriam et iugo liberatas Athenas, quam miser inter immeriti filii et male merite coniugis funus. Sed graviora supersunt. In destitutum et tot circundatum doloribus surrexere Athenienses ingrati, eumque qui illos in patriam revocarat, qui liberos fecerat, qui formam illis civilitatis tradiderat, ignominiose sublato illi regimine, e patria in perpetuum expulere exilium. Quid ergo avorum stemata, quid virtute fulgores quesiti, quid potentia, quid regnum adversus novercantem Fortunam potuere? Urgenti quidem omnia cedunt; et si comitentur in miseriam pulsos – quod raro contingit, cum omnia nubila Fortuna subvertat – potius recordatione talium miseria augetur, quam emolumenti aliquid afferatur. Theseus autem – ut quandoque suis erumnis finem ponamus – lugubris atque senex apud Cyros, minorem insulam, privatus infelicis vite diem clausit extremum. XI. Adversus nimiam credulitatem.. Etsi minime decent quoscunque, more frondium, quibuscunque flatibus flexibiles esse, his potissime indecorum, imo mortiferum est, quos penes tam grandis potestas est ut quod velint facile exequantur. Nam, etsi quandoque leserit obstinata non credendi durities, leviter credidisse persepe multis fuit exitio. Quid – obsecro – stultius quam quibuscunque fabellis aures cordis habere patulas, et tanquam certissimis ominibus adhibere fidem, cum quot homines videamus tot inter se variantia inesse cernamus studia? Et cum ita sit, omnesne putabis uno eodemque animo verba proferre? Nil profecto hac existimatione stolidius. Circumspecti quidem viri atque constantis est negligere neminem, sed unumquenque pro meritis pendere, et, ne possit de incognitis precipiti sententia falli, se in se ipsum colligere, et, quasi especula mentis librato iudicio, intueri quis verba faciens, quod ob meritum, quis in quem facta, quo in loco, quo in tempore, iratus an quietus animo, hostis an amicus, infamis aut honestus homo sit. Debuerat Theseus, vir aliter prudens, exquisisse secum mores nati et ingenium; sic et mulierum perniciosissimum esse genus longa experientia cognovisse. Vidisset facile filium silvas nemora montesque sublimes incolere, sagitta aut pede volucri feras sequi, avibus insidiari laqueis, et celibe vita contentum mulieres omnes eque despicere, cuncta coniugia fugere et celo vivere teste: accusationi de se facte adversa omnia. Parte altera advertisset muliebre genus effrene infidum mobile mendax, et insatiabili libidine semper urens; et si reliquas castissimas extimasset, Cretenses extimasse non poterat, Pasiphis memor et Adriane: et sic concepisset in meritam quod in innocuum absque premeditatione concepit. O sacra pietas! Quid dementius quam versipelli de simplicitate, patricide de innocentia, assentatori de veritate, mecho de pudicitia fidem exhibuisse? Durum est quenquam adversus professionem animi sui rite aliquid agere, aut absque latenti fraude temptare: et idcirco, quia tractant fabrilia fabri, pro qualitate credendum est homini. Risisse sepissime memini dum viderem in publico principes caterva satellitum stipatos incedere; domi, clausis ianuis vigiles hostiarios habere, neminem preter inermem et examinatum introducere; in mensa poculorum et epularum pregustatores tenere, ne forsan aliquid nocuum saluti corporee immicti queat; aures vero atque animum quibuscunque loquentibus habere propatulum, quasi non aculeos non insidias non venena ingerant verba. O potentum solertia inanis! Nullos usquam etiam parvi oppidi cives simul veneno sublatos audivimus, nullos populos, quantulacunque parva cautela previsos, pari cede deletos comperimus. Mellita verba et bilinguium suasiones iniecte credulis ruinas urbium et incendia crebra, regionum populationes, et regnorum subversiones, sino exitia, stulte credentium suscitasse fere per omne trivium flebiles clamitant tragedie. Et si nil aliud repentina credulitas afferat, quasi in momento inpellit retrahit oblectat turbat lenit irritat nunc in spem, in desperationem illico cogit, et uti mare nunc austro nunc borea pulsum repulsumque, miserum agitat credentis animum. Nec est qui custodes apponat auribus aut verborum pregustatores instituat. Aiunt, qui animalium investigavere naturas, species esse serpentum qui nature instinctu in somno suum esse quandoque cognoscentes exitium, ne venantium modulationibus sopiantur, alteram aurium solo infigunt, alteram versa cauda vigilantes obturant: homines, miseri, quibus plus ceteris animalibus intellectus datum est, sibi ab oblectationibus previdere non curant. Heu! quid dixi? Non curant? Imo, in contrarium agentes, gnatonicos appetunt et scrutantur, et obviam eunt coniurantibus in necem sue rationis blanditiis. Nos autem, cum repentina credulitas sit mater erroris, noverca consilii, simultatum causa, precipitium obsequentis et semper penitentie proxima, si viri erimus, si oculati, si cauti venerandarum legum auctoritatem imitabimur, que in tantam festinantiam abhorrent credulitatis, ut ex consulto suis executoribus iubeant nil temere credant, nil ex abrupto agant, et ante iudicium semper, si possint, partem aliam audiant, ne properantes, dum Theseum redarguimus, iure eius in infortunium meriti incurramus. XII. Conventus dolentium.. In precipitem credulitatem iam dixeram, et ad perquirendos deiectos animum verteram, cum non vocata turba plorantium ingens affuit. Et ante alios, facie unguibus rigata sevis, discerpto crine et lugubri veste lacrimas habunde fundentem, Altheam novi, Thosea Plexippumque fratres a filio Meleagro occisos, eumque in ignem stipite fatali iniecto consumptum, seque ob id interemisse querentem. Erat et insuper Hercules, vultu incedens horrido, atra et incomposita barba, irsuto crine et Nemei leonis amictus spolio, clavam dextera gerens; et omnia clamore dissono complens, aiebat se pre ceteris meritum, qui orbis pestes et monstra virtute inclita subegisset omnia, et Euristei regis iussa operibus superasset, unica tantum superatus a peste: a cupidine scilicet, cuius inpulsu captive Yolis in sinu requiescens, ea iubente crines composuisset, et barbam liquoribusque sabeis unxisset, purpuras induisset, digitos gemmis ornasset, et – quod turpissimum etiam effeminato homini est – ut placeret, inter mulierculas colo nevisset: quibus tam abiectis operibus cuncta precedentia suo maculasset infortunio. Hic equidem traxisset calamum, ni cogitassem incongruum eius gloriam, quam illustrium poetarum omnium clamor conatur ut super astra efferat, literulis fedare meis. Eum sequebantur Narcissus, Biblis et Mirra, eiusdem cupidinis ignes ignominiososque sue turpitudinis deplorantes exitus. Aderat et Orpheus, tam perditam Euridicem suam quam duram inferorum legem et Bachantium mulierum atrocitatem – si hanc hystoriam potius quam fabulam credere velimus – perdite deflens. Sic Marpesia et Orythia, claris olim victoriis minus prospere temptatam adversus Grecos militiam metientes, se infelicissimas aiebant. Quis omnium queat venientium, nedum gesta, sed nomina explicare? Longus erat ordo, et confuse plurium querele, tollentes ne satis possem que dicebantur assummere. A qua cura Priamus rex una cum Hecuba, miseriores omnium venientes, me absolvere. In eos equidem oculos mentemque omnem reflexi, et quoniam insigne toto orbi revolutionum Fortune spectaculum fuerunt, non omictendos esse ratus sum. XIII. De Priamo, Troianorum rege, et Hecuba.. Origo preclarissima fuit, ante alia, Priamo: nam ab illo Dardano tusco, quem Iovis ex Eletra filium antiquitas finxit, prosapie initium habuisse clarum est. Cui tantum Fortuna favit, ut parvulus adhuc, fugato et – ut alii volunt – medio in tumultu capte civitatis occiso, patre, et urbe diruta, captus ab Hercule, ab eodem incolis regnoque redemptus restitueretur avito, et reedificata civitate imperioque solidato, in eodem fere Asye totius convenirent divitie et splendores. Huiuscemodi fulgoribus Hecuba, Cipsei Tracum regis filia, formositate atque pudicitia coevas antecellens ceteras, coniugio eius superaddita est; et ne quid ad voluptatem opulentissimo regi deesset, ex coniuge XVIIII filios utriusque sexus suscepisse testantur veteres. Inter quos insigne probitatis inextinguibile decus Hector fuit, ut omiserim Troilum Deyphebumque. Ex pelicibus autem XXXI suscepit, inter quos spectabiles atque mirande virtutis iuvenes fuere non nulli. Nurus illi inclite plures, ex quibus etiam potuit vidisse nepotes. Regnum fuit eius habundantissimum atque populosum et leta pace tranquillum; nec erat quod illi succederet preter votum. Verum, quanto celsius quis extollitur, tanto magis letali casui, dum sibi non cavet, vicinus efficitur: quod quidem in Priamo atque suis Fortuna miserabili declaravit exitu. Qui splendens dum Asyam omnem sub pedibus arbitratur suis, et se felicitatemque suam metitur successibus, clam elate mentis desiderium suscepit adversum. Nam Hesionam, quam ex memoria delesse videbatur Fortuna, tenuis ab ampla coram reducta, visum illi est nil beatitudini sue deesse si a fronte ruborem sublate sororis posset abstergere. O in quam maximam ignis scintillula, modico spiritu inpellente, deducitur! Non advertebat secundis obumbratus Priamus, dum cogitabat parvam abolere maculam, posse permaxima suscitare incendia. Dum igitur stat periclitandi sententia, legatis a Thelamone, cui sorte contigerat, repetitur Hesiona, que cum tanquam iure belli quesita merito negaretur, Priami indignationis furor augetur et cum classe mictitur Paris. Qui, ne frivolum ignem, quem in somniis – dum eum gestaret utero – Hecube parere visum est, faceret, dum apud Laconas pacem fingeret et legationis vices agere demonstraret, Helenam absente Menelao lascivientem venustate sua gestibusque succendit, raptamque in Troiam detulit, nec aliter susceptus a Priamo est quam egregie ultionis executor. Hec, ut eius fere extrema letitia, sic prima malorum labes fuit et irreparabilis exitii causa. Nam, dum illam sepius repetitam reddere Priamus negligit, omnem in se Greciam coniuratam retheo in litore vidit, et circa menia urbis regie longe lateque populantem igne ferroque cuncta vastantem advertit; nec brevi spatio, quin imo in decennium usque perseverantem; et ad ultimum sui exitium regnique totius desolationem vidisse potuit ambientem. Quam antequam cerneret, ab amarissimis incussionibus agitari se sensit; et auxiliariorum regum mortes, ut populorum taceam strages, potuit senex infelix ex arce superbi Ylionis spectare, Hectorem, in cuius virtute spes omnis salutis publice ac bellice rei cura residebat, Achillis confodi manu et – quod madentes oculi spectare nequiverunt – in exitum eiusdem cadaver victoris alligatum curru per mortuorum tabem surgentemque pulverem circa menia cuncta fedans cruore distrahi, et in diem duodecimam insepultum fere canibus derelinqui. Quis ob hoc claritatem preteritam non dicat inexpiabili nube confusam? Sed non hoc solo hac in cede lacessitus est telo: qui iuvenis olim regibus vectigalia imperare solitus est, senex in castra hostium ire per noctem, orare supplex filii occisorem ut pensatum precarissimis donis exanime tabidumque iam corpus concederet coactus est. Hecubam sino, cuius satis possunt apparere lacrime. Prime cladi secunda subsequitur: ab eodem hoste, ab eadem manu Troylus, altera miseri patris spes, peremptus est, quem etsi non meritis paribus, amaris tamen lacrimis deflevit occisum. Hos post et Paridem, simili functum fato, dato non ea dextera, cruentum frigidumque multis cum lacrimis tumulavit. Et ne per cuncta passim transvadam, cum iam subtractum Palladium, demptos Teucri regis cineres, deductos ante gustatum Xantum Rhesi niveos equos, et spem pacis et salutis ablatam vidisset, noctu fraude Grecos intrasse Ylium crepitantibus igne tectis cunctisque tumultu repletis hostili audivit; in qua quantum meroris, quantum clamoris, quantum occisionis civium, cum nec sexui greca arma parcerent nec etati, ex turri regia prospexisse potuit! Vincebant enim noctem culminum ardentium flamme. Nec eum latuisse verisimile est Andromacam atque Cassandram crinibus turpiter tractas in victorum servitium. Ultimo, cum iam cuncta cepisset hostis, revulsis postibus fractisque repagulis regie domus, ad se, qui ad domesticas confugerat aras, Polytem filium fugientem aspexit, eiusque senis suffragium anxie implorantem. Quem postquam ab insequente Pyrro infesto gladio trucidatum vidit, se frustra seniles paratus conantem, cede nati respersum, eodem percussus ferro, proprio sanguine aras quas ipse sacraverat se fedantem advertit, quarum in conspectu cadens fessam annis pariter et miseriis superbam animam per immane vulnus emisit. Hecuba autem, uti honores splendorem et gloriam tam generis quam regalis fastigii dum etate floreret tulit, sic dolores tenebras et ignominias omnes et Fortune sevientis iniurias una cum Priamo iam anus perpessa est; cui si mori cum quo vixerat etiam post tot miserias datum fuisset, etsi miserrima, multum tamen infortunii evitasset. Hec quidem, non tam annositate longeva, quam lacrimarum assiduitate ob crebra natorum et immatura funera et novissime viri orbationem desolationemque regni totius confecta, vidit, prostratis rebus omnibus, Polixenam, dilectissimam sibi, forma preclaram et etate tenellam virginem, inferias Achillis, e Neoptholemo iugulari. Inde Astianactem, Hectoris filium, saxo illidi; et si que forsan Ylionis reliquie moriente Priamo subsistebant, omnes equari solo, tit non iam Ylion sed ubi fuit ruinarum cumulus videretur. Hinc Eneam, Creusa perdita, cum Ascanio filio sumptis navibus ad sedes alias occupandas cum parte populorum fugam arripere; sic et Antenorem; seque cui tot filii tot nurus tot serve nuper erant, mestam et gemebundam atque solam, et ob senium despectam etiam hostibus, in solitudine relictam, absque spe subsidii aliqua, aut refugio, vel unius servuli aut consolatoris obsequio, et impediente nemine, fumantes ruinas posse prospicere. Nec illi erumnarum tam ingentium fuit iste finis; nam eidem inter tot angustias – ut asserunt aliqui – Polidorus filius venit in mentem: ad quem visendum apud Tracas cum pergeret, eum avaritie inpulsu a Polimestore genero trucidatum et harenis infossum cognovit in litore. Qui dolor ultimus tanta cum vi effetum pectus invasit, ut in rabiem illam raperet, latrantemque canum more per arva consumeret. Esto sint qui illam in servitutem, cum Cassandra et Andromaca aliisque, a Grecis tractam affirment; et inter eos insanam clausisse diem. Hic igitur tam generosorum tanque sublimium regum finis fuit; et quod multa congesserant secula, dies una deiecit in cinerem et fabellam. XIV. Contra superbos.. Quid inquient, queso, non formidabunt, hi quorum spes omnis caducis in rebus affixa est? Quid stematibus robore et formositate superbus, si trahi Hectorem et iacere Paridem viderit? Nonne et hi, iuvenes et nobiles et integra valitudine fortes formosique, occubuere? Quid elatus filiorum fratrum consanguineorum et affinium, atque necessariorum stipatus caterva, dum Priamum sua in regia proprio in sanguine palpitantem leget? Quis illo conspicua natorum numerositate fecundior? Quis affinitatum amplior? Quis amicorum aut servorum copiosior fuit in terris? Nemo equidem; et tamen victus est et orbatus occubuit. Quid dives ingenti pondere auri, suppellectili splendida atque latis arvis habundans, si Priamum, propria in arce confossum, inter ruinas tumulatum patrie sentiet? Nonne et huic fuere thesauri, cui, iam fere decenni bello fatigato, levissimum visum est hosti auro trucidati nati cadaver pensare, ac illud post omnem funebrem pompam sepulcri loco auro circundare? Equidem nescio quid dicturus; sane tamen video, si saxeus non sit, supercilium ponere, inanem gloriam abicere, stultam fiduciam, labores et cogitationes damnare suas, et angulari lapidi inherere, in quo solo fortitudo certa et stabilitas inconcussa est et vita perpetua. XV. De Agamenone Micenarum rege.. Grande quippe argumentum instantis Fortune, si inspicere velint qua mavis causa elati, Priamus est; et vix, si hystorias evolvas omnes, comperies simile. Sane, ut eiusdem latius circumvolutiones monstremus, Agamenonem, inclitum Grecorum imperatorem, qui sibi ex casu Priami sublimem et prefulgidum triunphum presagierat, ceteris regibus derelictis, deducamus in medium. Is quidem a Tantalo quem Iovis filium, eius quem deum credidit decepta vetustas, per Pelopem et Phylistenem duxit originem; et Atreo Thiesteque patruis mortuis, Micenarum rex factus, Clitemestre, Iovis – ut placet aliquibus – ex Leda filie, seu – ut verius puto – Tindari regis Oebalie, coniugio et prole ausit regiam claritatem. Ceterum, cum apud Cretam Atrei thesauros cum fratre divideret, certior factus Helenam fratris coniugem a Paride raptam, Grecos omnes laboribus et inpendio convenire conatus est. Cumque frustra repetita foret Helena, et in Troianos Greci omnes coniurassent unanimes, ipsum tanquam militaris discipline precipuum et iubar totius Grecie singulare, imminentis belli ducem prefecere. Equidem si considerentur reges, si populi, si classis magnitudo et temporis longitudo ducatus, forsan sit difficile reperire quenquam unquam vel usquam prefecturam adeo illustrem gessisse. Hanc tam claram, etsi paululum depositio eius et Palamedis suffectio turbaverit, Palamede sublato, in ampliorem fulgorem Fortuna restituit reassumptum; nec non et superatus arte seu viribus hostis, et asyatica preda ditatus, exercitus eum fere ad inextinguibilem evexere gloriam. Sed rerum exitus expectandus est. Ylione quippe deleto et victoria Paridis iniuria expiata et Ulixi et Aiacis questione sopita, cum reges et populos apud Tenedum coegisset, in naves triunphum spectabilem ducturus, datis vento velis, classem eduxit in altum. Et ecce repente turbari nubibus et murmure celum, impetuosorum ventorum rabies exoriri, mare inflatum horrido turbine circumvolvi ceptum est. Hinc disiuncta classis, turbati remiges, ablata cum malis vela, et semoti ab officiis naute; nec mora illidi naves invicem, undis concuti vel assummi, scopulis infringi, atque quo magis poterat ventorum impetus vehi cepere; quam ob rem in incertum cursum tenuere plurime. Quid multa? Inter nauticum clamorem, precationes deorum in cassum, turbatis omnibus et luce perdita, disgregate non quo ceperant abiere; plures Nauplii dolo, mortis indigne filii dolore tracti, in Capharei scopulos periere; non nullas absorbsere lybice Sirtes; quedam inter sparsas Egeo mari Cicladas devolute sunt; alie summum ad eurum sumpsere equor, et quo tendebant omnes pauce devenere. Sic, ex superstitibus tempestatis, Menelaus una cum Helena in Egyptum apud Polibum regem transvectus est. Menesteus, Athenarum rex, nausea fatigatus, cum Melos appulisset, clausit diem. Diomedes in oras Yllirici constitit, sub Gargano monte conpulsus. Ulixes, per altiora devectus, quorsum appulerit non satis certum est, esto ad Calipsonis insulas dicat Homerus. Agamenon – ut de reliquis sileam – fere solus ad exitium suum Micenas pervenit, anxius, ex victore victus, et deiectus ex triunphante, ubi festos quos speraverat dies miser vertit in lacrimas. Nam, cum regnum pene omne ab Egysto, Thiestis olim filio, occupatum comperisset et genialem thorum adulterio turpi pollutum, satis advertit se, dum alienas ruinas expeteret et rubores expiare fraternos, in suos misere incidisse, longeque sibi in patria plus superesse belli quam detulisset ad Frigios. O inter natorum funera, reinas Troie fumosque, felix Priamus si fessa laboribus vita te ad hunc usque protulisset terminum, ut vidisse potuisses – quod Hectoris virtus, quod regum Asye nequivere vires – in vindictam tue desolationis procellosum mare, rabidos ventos, scopulos et proximorum manus arma sumpsisse! Quid tandem? Dum, incertus sui, Agamenon ficto vultu iubet parari convivia, Clitemestra, seu instigante dolore eo quod Cassandram sibi superinduxisset Agamenon, seu timore pene adulterii perpetrati, seu amore suadentis adulteri, in mortem eius conspirans dolos excogitat. Illique in cena, ut placet aliquibus, et – ut aliis – e lecto surgenti nudoque vestimentum exhibuit in quo capitis nullus erat introitus; quem dum quereret, reliqua induta parte, impeditus nec videns, in manibus expectantis Egysti concessus et hortante Clitemestra occisus, et ab occisore regia omnis regnumque occupatum est. Sic qui in terris Martem, in undis Neptunum virtute superasse sua videbatur, ab infausta coniuge et Egysto sacerdote superatus est; et qui in remotis alios vicerat, in propria victus est domo; qui regibus imperaverat, coniugis nequitiam evitasse non potuit; et cui cesserat Troia, Egystus non cessit adulter: tantum fraus scelestumque facinus virtuti prevaluit. XVI. Paupertati applaudet.. Quid – queso – aliud summa secum ferunt imperia preter mordaces curas, pavores noxios, multorum invidiam, casus altissimos, et persepe flebiles exitus atque ignominiosos, auro purpura gemmis et inani quadam gloria tectos? Hec inter, suscipientium periculo maximo, blandus se cupido inserit, et laxatas epulis et letitia mentes venenis suis inficit facile; que, quot flammas, quot excidia, quot occisiones intulerint, si Troia satis ostendisse non potuit, Agamenon insuper truncatus ostendat. O male cognita pluribus humilis et appetenda paupertas! Tu sola, dum nature leges observas, nocuas solertias subigis, caducos vilipendis honores, discursus hominum varios transfretationes nauticas et sudores rides armorum, et dum supervacanea despicis, estivos soles nuda facile pateris, hyemales brumas summa patientia superas, umbris contenta nemorum, et rudi pluvias evitasse sub tecto; si fames instet adversa, longe fortiori pectore perfers quam habundantiam qui potant gemmis et auro; te lubricus amor, te delitiosa lascivia, te Venus sordida aut non sequitur aut fugit; tu per caveas et lupanaria coram lenonibus, per silvas et nemora coram latronibus, per villas et compita coram invidis, insidiarum secura discurris: tibi stabilitas, tibi immunitas, tibi, si qua est quies in mundanis, concessa est. Tu artificiosa, tu ingeniosa, tu studiorum omnium laudabilium mater egregia es. Te Fortuna despicit, quam tu versa vice contemnis. Quid dotes tuas enumerare fatigor? Infinite sunt, et omnes virtute conspicue. Si tecum xenocraticel cenasset Agamenon, vix credam in eum quid ausus desidiosus fuisset Egystus. Si tecum domum per noctes vigilans Clitemestra curasset, nulli dubium quin casta potius viri reditum exoptasset quam timuisset adultera. O quam pulchrum, sanctumque plurimum tecum parvis insistere laribus, rura diligere, solitudines colere, superflua vilipendere, sub arborum umbra secus argenteos rivulos meditari celestia! Petant igitur, volentes, sublimia; me cum Diogene tuo, cum Curtiis et Fabritiis securum silvestris et parvula servet domus. Sane dum in vota mea verba profundo, perfidiam dilecte mulieris Sanson exclamitans adest; et ut a desideriis to meis desistam, et in se calamum vertam exposcit. Cuius virtute si leo prostratus est, superatus est populus, et templum corruit ingens, nonne dignum est ut et eius precibus meus annuat calamus? Est equidem; et ideo in ipsius infortunium veniendum est. XVII. De Sansone.. Prenuntiante per angelum Deo ex Manue,l israelita quodam, et pulcherrima eius uxore Sanson progenitus est. Qui, cum nazareus esset, comam Dei iussu servans, et sibi a sicera cavens et vino, in floridam iuventutem atque prevalidam et admirabilem cunctis excrevit. Cuius fortitudinis apparuere insignia prima dum· ad virginem a se dilectam desponsandam in Philistinos, acres tunc populos, illi ire contingeret, et leonem ex adyto in se elevata fronte venientem impavidus expectavit, occidit, et tacuit. Ingentis animi nobile argumentum magnalia a se facta imputare Deo, et ni oportunitas instet, nunquam in propatulo reserare. Tandem illud idem iter dum faceret, et in ore cranei oppresse a se nuper belue mellis favum forte repperisset et comedisset, cognatis ex coniuge, appositis solventi muneribus, problema proposuit inenodabile fere, cuius occultum cum aperuisset blanditiis coniugis, advertit liquido eius opere illud ab affinibus solutum esse. Ob quod meritum coniugalis amor versus in odium est, et altera sumpta, illius populi ex affine factus est hostis. Et cum iam ceree messes proximam maturitatem ostenderent, novum et inusitatum ultionis genus commentus, facibus caudis vulpium alligatis, et hostium agris immissis, sata et arbusta exussisset omnia, irritassetque facinore Philisteos, ab eis Israelitis in satisfactionem tanti sceleris vinctus postulatus est. Qui, dum ligatus funibus traderetur, eis brachiorum tractu confractis, maxillam asini in conspectu forte iacentem arripuit, qua, loco ingentis clave usus, Philisteos illum trahentes cecidit atque fudit; et obtenta victoria sitiens, scaturientem divino opere fontem ex maxilla videns, potans refocillatus est. Hoc illi apud suos in cumulum virtutis excessit, iudexque – summi magistratus nomen – apud Israelitas illo tunc ab eisdem habitus est. Nec defuerunt qui leonem a se occisum Nemeum dicerent, et Herculem arbitrarentur Sansonem: quod etsi non affirmem, contradixisse nescio quid resultet. Is, ergo, dum frustratos taliter Philisteos flocci penderet, in Gazam eorum oppidum tendens, apud meretricem cuius forsan pelicatu lasciviens utebatur divertit, noctuque surgens firmatas ob se capiendum a principibus civitatis seris et ferreis vectibus atque clavibus portarum fores, eas e cardinibus demptas in verticem montis Ebron humeris to transportavit, et abiit. Sed guid tanta? Magna hec erant, imo permaxima ad glorie apicem obtinendum, quam hac in vita felicitatem arbitramur inscii: sed rerum finis expectandus in omnibus. Qui leones inermis exenterare, qui maxilla hostes conterere, qui revulsas ex cardinibus valvas in montium vertices portare potuerat, lubricum Fortune ludum sistere non potuit. Nam dum sibi nimium confideret, et meretriculam – nomine Dalilam – apud hostes degentem adamaret perdite, ab ea corrupta pecunia post lusiones aliquas paucis lacrimulis exortum est in quibus tanti roboris permaneret causa. O bone deus! A coniuge paulo ante deceptus, a fictis lacrimis verbisque meretricule victus iterum decipiendum se tradidit homo ferox. Verum erenata malitiis mulier, postquam ab hostibus instructa dormienti crines quos ipse a nativitate sua intactos servaverat abstulit, illum etiam fere effeminatum in manibus hostium illudendum concessit. Cui e vestigio debilitato effodere oculos, et intrusum carceribus defatigari iumentorum more ad molas manuarias coegere. Sic adversa credulitas, sic amantis pietas, sic mulieris egit inclita fides, ut quem non poterant homines, non vincula, non ferrum vincere, a mulieribus lacrimulis vinceretur, et agente Fortuna, ubi hostibus suis terrori erat, verteretur in ludum. Grandis equidem – ni fallor – descensus iste; quem vir, aliter ingentis animi, diu tolerasse non potuit. Nam cum illi iam lapsu temporis coma excrevisset iterum, restituteque vires viderentur perdite, congregati Philistei celebremque diem et publicum sacrum Dagon deo suo agentes, iam epulis mensisque remotis, iusserunt ut eis coram duceretur infelix, ludo diem solemnem hilarem redditurus. Qui a puero ductus, postquam paululum se ludens exercuerat, ridentibus cunctis cecum hominem Israelitarum iudicem coram ludere, quasi fessus, duce puero, columnis duabus, quibus omne fere fani fastigium insidebat quieturus adhesit, indignansque secum ambas tempore sumpto ulnis amplectens clamitans inquit: – Cum Sansone omnis suus pereat hostis –. Inde miro illas robore in se traxit, quas in ruinam omne continuo edificium secutum est, cum Sansone opprimens qui eum ludentes aderant. Quo in casu tria milia virorum mole oppressa gravi periere. Et sic qui principatum Israelitarum viginti tenuerat annis, despectus orbusque vitam non ferens, mortem sibi conscivit et hostibus. XVIII. In mulieres.. Blandum et exitiale malum mulier, paucis ad salutem ante cognitum quam expertum. He quidem, quodammodo Dei vilipenso iudicio, non ad societatis gradum reassummendum, a quo suo deiecte merito sunt, quin imo dum ad imperium conantur, malitia quadam innata, in miseros fere omnes coniuravere viros. Et si faciem roseo colore ac vivido fulgidam, oculos longos graves atque ceruleos, auream crispamque cesariem, os cinnameum, exstensum nasum, eburneum collum, recte ex rotundis surgens humeris, pectus duplici quadam duritie atque rotunda tumorositate levatum, extensa brachia, manus tenues, protensos digitos, et gracile corpus, parvumque pedem, plurimum in suum propositum posse cognoscant, tota tamen solertia in id vigilant, ut, his quodammodo a natura concessis aliis superadditis industria sua quesitis, habeant quod intendunt. Seque ante alia invicem consulunt, et quod videtur nature forte vitio superfluum resecant arte, et defectus mira sagacitate resarciunt. Nam nimia macilentia tenuem virginem mellitis cibis et offis in grossitiem trahere, pinguem ieiuniis aut acetis iunceam reddere, curvam adversa contractione dirigere, humeros superbos reprimere, demissos extollere, colla distrahere, brevem longare, claudam etiam rectam reddere satagunt. Quid manuum tumorositates, quid faciei lentigines, quid oculorum maculas quid aliarum partium defectus dixerim? Quibus omnibus, Hippocrate non vocato, medentur doctissime. Sic fuscos aquis aureos reddere crines; porrectos calamistro crispos et anulatos facere; frontem minus latam subtractione pilorum ampliare; supercilia extensa iunctaque forcipe disiungere, et in tenuem deducere girum et perpetua nigredine tingere; dentes casu sublatos reformare ebore, fuscatos pigmentis gummisque in albedinem revocare pristinam; exili vitro quos aliter carpere novacula nequivere pilos e facie tollere; cutisque grossitiem radentes minuere; decoloratam faciem et pallentia pingere labia; seque suis artibus tales facere novere ut, quas incompositas ante putasses deformes, cultas ipsam Venerem arbitrareris. Quid si addidisse velim quibus in modis crines flavos componant, dum hos circumvolvunt capiti, illos in nodum cogunt, alios in cincinnulos vertunt; quibus pingant floribus; quibus ornent corollis, quibus aureis gemmeisque infulis aut coronis seu tenuissimis in auram paululum dimissis velis insigniant? Quid si vestes descripsisse? Ad regum purpuras devenere, auro pretiosisque lapidibus insignes; rituque bec Allobrogas, Heduos illa, ista Cyprios, alia Egyptios aut Grecos fingit vel Arabes, cum ytalo non sufficiat incessisse habitu, non sufficiet calamus, non papyrus. Demum astutia muliebri mentes hominum terebrantes, sensere acutius quis incedendi modus, quando pectoris delitie, quando cruris paululum ostendendum sit; qua oculi parte prospiciendi sint homines, qua lubrica gesticulatione trahendi; quis faciem deceat risus, et – quod optime noverunt – dum tempus est, id nolle quod velint ostendere. Sed quid earum artes nescius explicare conor? Ante celi sydera vel maris to harenas dinumeres. Hec tamen palam omnia: que sint in conclavi mellita verba, que blanditie, que lascivie, que si oportuerint lacrime, que illis plurimum obsequiose sunt, honestius tacuisse arbitror quam narrasse. His igitur tot et talibus, seu ab eorum aliquo, sepissime capiuntur spectatores egregii, quibus plus cure oblectatio voluptatis est quam virtutis labor. Qui dum advertentes quas ipsi confecimus catenas confringere nequeamus, in exitium sepissime ruimus. Hei michi! Satis ad perniciem erat humani generis rudis forma, nisi tot superadderentur ministeria. Ea forsan captus est primus homo: his captus est Paris, captus Thiestes et Pyrrus; his decipulis grandis pre ceteris Hercules in excusationem mortalium ceterorum occupatus est, adeo ut non solum Deyaniram, predilectissimam sibi, verum se ipsum amplissimamque famam suam oblivisceretur omnino, seque sic dilecte puelle iussis obsequentem redderet, ut, fortitudinis omnia argumenta deposita, nens muliebre officium exerceret. His Sanson, populi Dei iudex, deceptus est tonsus orbatus atque detentus in gremio adamate puelle eiusque fraude ab hostibus suis est, et puerorum etiam factus ludibrium. Tantum igitur in tantis hominibus morsicantes oculi venustas forme et artificiosa puellarum lepiditas potuere. Et quod turpius est, non ea in etate in qua plurimum solent cupidinis excandescere flamme, verum eis iam senescentibus correpti sunt. O mortalium predulce malum, mulier, quid concupisci potest quod nolis? Quid vis quin audeas? Quid audes quin perficias? Ergo in tam validas humane libertatis hostes vellem iuvenes, reseratis mentium oculis, dum formarum muliebrium arbitri ad spectacula presidemus, troianum intueremur incendium, Agamenonis necem, Herculis desidiam et Sansonis orbitatem; et earum insuper meditaremur ingenium artes et laqueos; et mentis prospiceremus acie quot et que nepharia etiam vulturibus abhorrenda, sub illa oris colorata pigmentis pellicula, sub vestibus aureis atque purpureis abscondantur; insuper qui simus et ad quid nati utinam sano intueremur animo, liberique et indignantes, animali tam indomito recusaremus subicere colla. Et si dicta movere nequeant, saltem efferati mores earum timorem inicerent, et cautiores nos earum in amplexibus facerent. Avarissimum quippe animal est femina, iracundum, instabile, infidele, libidinosum, truculentum, vanis potius quam certis avidum. Si mentior, acta patent: auro Dalila Sansonem tradidit hostibus; Euridices cupiditate monilis Anphioraum latitantem detexit; Danes Iovem, in aurum versum, per tegulas effluentem adversus virgineam honestatem, suscepit in gremio; Aragnes se a Pallade victam suspendio confessa est; Amata ob Enee victoriam laqueum induit; Phyllis amore Demophontis inpatiens se suspendit. Cui se Nysus, Megarensium rex, tutius credidisse debuerat quam Sylle? Hec fervens libidine hosti patrem cum patria tradidit. Qua in parte securior quam in coniugis sinu esse debuerat Agamenon? Hec urens semivinctum adultero perimendum concessit. Sino Semiramidis inclitam ob pruriginem legem; Herculem Ioles blanda seduxit; Egyptia Salomonem; Antonium Cleopatra; Poppeia non semel tantum relictis viris adhesit adulteris. Quotiens insuper, quo promptior apparebat pecunia, ibi Sempronie verti illico animus compertus est; Medea patrem spoliavit, fratrem discerpsit, propriis filiis non pepercit; Prognes non Ytim filium tantum occidit, sed coctum patri comedendum apposuit. Eamus igitur – ne plura referam – iuvenes cecique nos laqueis mulierum inseramus; tam pio animali tam fido tam benigno animas nostras commictamus, consilia reseremus et credamus substantias. Si sint qui dicant sibi nec Sansonis esse vires et Herculem captum, prole posteritatem generis esse servandam, nec omnes esse tam execrabiles mulieres, non inficiar; meminisse tamen hos volo, si Antheum sternere, Diomedem perimere, triplicem superare Gerionem, aut Cerberum trahere nequeamus, mente etiam constanti atque virili ipsum Herculem lascivientem superare, et laborantem equare possumus (et a tenellis virgunculis superatum hac in peste legisse potuimus). Preterea non potuere Ulixem Circis pocula decepisse, Sirenarum cantus tenuisse nec maris exterruisse pericula. Nemo alios rite vicit qui se ante vicisse non potuit. Si ergo quam mente geris effrenatam conculcabis libidinem, frustra explicabunt retia, frustra mulieres apponent laqueos. Que quidem, etsi prolis gratia appetende sint – quod ego absit ut negem – non tamen eis subiacendum est. Si homines sumus, cur nobis sint care monstrandum, nec quoquo modo dividendum nedum illis concedendum in nos imperium est (ut effeminati quidam in maximam suam perniciem fecere quandoque) nullis lacrimis, nullis earum querelis credendum, ab astutiis earundem tanquam a capitali hoste cavendum est. Nec animo teneo sic omnes perversas esse: quis dubitet quin in tam maxima multitudine reperiantur alique pie, modeste ac sanctissime et dignissime reverentia summa mulieres? Sino christianas, ex quibus plurime grandi mentis integritate, virginitate, simplicitate, castitate, constantia aliisque meritis floruere: sed et gentiles alique summis preconiis meruere laudes. Que siquando reperiantur, amande colende et pro viribus extollende sunt, ultra quam homines. Nam sicuti magis quam in Briareo in pigmeo miranda esset virtus herculea, sic in muliere quam in homine commendanda est. Sed quoniam rarissime sunt, ne dum Lucretiam querimus, in Calphurniama aut Semproniam incidamus, omnes fugiendas censeo, debito posteritati concesso. XIX. Miseri quidam.. Nondum satis in muliebrem libidinem et stultitiam amantium perdite pro votis scripseram, et ecce flentium auditus est clamor. Quos inter Pyrrus Achilleides, fere primus post devios cursus equoris, Troia capta, et actam pyrraticam et concessam Heleno Andromacam et deductam Hermionam, se fraude Maccarei sacerdotis in templo Apollinis delphici ab Horeste querebatur occisum. Post hunc et Evander archas sparsa canitie scerpta barba, scissa veste tremula voce gemens senectutem suam cede Pallantis unici filii sui destitutam execrabatur; sic et plurimi succedebant. Sane quoniam ad laborem, non tamen ferrei nati sumus, sentiens me defatigatum scribendo, quiescendum paululum ratus sum et quasi ceptum opus divisurus per libros sim, primum hic volam sumpsisse finem suum; non equidem quod aliqualis, considerato totius libri processu, inter precedentia et consequentia quantum ad intentionem summariam diversitas videatur que oportune per libros distinguenda sit; sed ut morem viatorum sequamur qui, etiamsi per late patentia plana iter faciant, nunc insigni lapide, nunc vetere quercu, quandoque sacello aliquo, non nunquam limpido fonte rivulo aut flumine, quod continuum est distinctis signant spatium; ut tam preteritum quam futurum facilius metiantur laborem, et eventus suos clarius quibus velint queant ostendere. Sic et nos quod equo poterat absque discriminatione passu procedere, quotiescunque fessi ad insignem aliquem qualicunque de causa veniemus, quasi ibidem morulam contracturi, signum imprimentes, illius libri finem esse dicemus, ut, talibus metis impositis, possint lectores et spe oblectari propinquiori et facilius meminisse quod velint. Iohannis Boccaccii de Certaldo De casibus virorum illustrium liber primus explicit. Incipit secundus eiusdem feliciter.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 10 "HilPic.LiCoArV 10 Hilarius Pictaviensis315-367 Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin Liber contra Arianos vel Auxentium" Dilectissimis fratribus in fide paterna manentibus, et Arianam haeresim detestantibus, episcopis, et omnibus plebibus, Hilarius conservus vester in Domino aeternam salutem. 1. Pacem veram frustra tentat Hilarius componere. --Speciosum quidem nomen est pacis, et pulcra est opinio unitatis: sed quis ambigat eam solam Ecclesiae atque Evangeliorum unitatem pacem esse, quae Christi est? Quam ad Apostolos post passionis suae gloriam est locutus (Joan. XX, 19), quam ad aeterni mandati sui pignus commendavit abiturus, hanc nos, Fratres dilectissimi, et amissam quaerere, et turbatam componere, et repertam tenere curavimus. Sed hujus ipsius nos fieri vel participes vel auctores, nec temporis nostri peccata meruerunt, nec imminentis antichristi praevii ministrique sunt passi: qui pace sua, id est, impietatis suae unitate se jactant, agentes se non ut episcopos Christi, sed antichristi sacerdotes. 2. Antichristi plures. --Ac ne maledicis verborum in eos uti conviciis arguamur, causam perditionis publicae, ne cuiquam ignorata sit, non tacemus. Antichristos plures esse, etiam apostolo Joanne praedicante, cognovimus (I Joan. II, 18). Quisquis enim Christum, qualis ab apostolis est praedicatus, negavit, antichristus est. Nominis antichristi proprietas est, Christo esse contrarium. Hoc nunc sub opinione falsae pietatis efficitur, hoc sub specie praedicationis evangelicae laboratur, ut Dominus Jesus Christus, dum praedicari creditur, denegetur. 3. Ecclesia subsidiis humanis fundata non fuit. --Ac primum miserari licet nostrae aetatis laborem, et praesentium temporum stultas opiniones congemiscere, quibus patrocinari Deo humana creduntur, et ad tuendam Christi Ecclesiam ambitione saeculari ( Ms. Carn. saeculi) laboratur. Oro vos, episcopi qui hoc esse vos creditis, quibusnam suffragiis ad praedicandum Evangelium apostoli usi sunt? quibus adjuti potestatibus Christum praedicaverunt, gentesque fere omnes ex idolis ad Deum transtulerunt? Anne aliquam sibi assumebant e palatio dignitatem, hymnum Deo in carcere inter catenas et post flagella cantantes; edictisque regis Paulus, cum in theatro spectaculum ipse esset, Christo Ecclesiam congregabat? Nerone se, credo, aut Vespasiano, aut Decio patrocinantibus tuebatur? quorum in nos odiis confessio divinae praedicationis effloruit. Illi manu atque opere se alentes, intra coenacula secretaque coeuntes, vicos et castella gentesque fere omnes terra ac mari contra senatusconsulta et regum edicta peragrantes, claves, credo, regni coelorum non habebant? Aut non manifesta se tum Dei virtus contra odia humana porrexit, cum tanto magis Christus praedicaretur, quanto magis praedicari inhiberetur? 4. Fidei vis illata improbatur. --At nunc, proh dolor! divinam fidem suffragia terrena commendant, inopsque virtutis 595 suae Christus, dum ambitio nomini suo conciliatur, arguitur. Terret exsiliis et carceribus Ecclesia: credique sibi cogit, quae exsiliis et carceribus est credita. Pendet ad dignationem communicantium, quae persequentium est consecrata terrore. Fugat sacerdotes, quae fugatis est sacerdotibus propagata. Diligi se gloriatur a mundo, quae Christi esse non potuit, nisi eam mundus odisset. Haec de comparatione traditae nobis olim Ecclesiae, nuncque deperditae, res ipsa quae in oculis omnium est atque ore, clamavit. 5. Antichristi tempus jam adesse. --Quid autem illud sit, quod ignorandum ultra non sit breviter exponam. Secundum placitam Deo plenitudinem coarctata sunt tempora. Circumscripta enim ratio eorum coelestibus libris docetur: ac necesse est in ipsam nos aetatem antichristi incidisse, cujus, secundum Apostolum (II Cor. XI, 14), ministris in lucis se angelum transformantibus, ab omnium fere sensu et conscientia is qui est Christus aboletur. Ut enim erroris affirmatio certa sit, incerta veri opinio antefertur: sitque antichristo jam pervium, Christum eum esse se fallere, de quo nunc usque dissensum sit. Hinc illae variae opiniones, hinc sub unius Christi fide praedicatio plurimorum, hinc nuper Arii spiritus ex angelo diaboli in lucis angelum transfiguratus: cujus haereditas omnis ad Valentem, Ursacium, Auxentium, Germinium, Gaium successit atque defluxit. Nam ipsi nunc Christum novum, per quem antichristus subreperet, intulerunt. 6. Auxentii, Valentis, etc., de Christo opiniones. Plebi nondum nocet haeresis latens. --Volunt enim hunc suum Christum non ejus divinitatis esse cujus et Pater est; sed esse potentem et praestantem caeteris aliis 596 creaturis creaturam, eumque per voluntatem Dei ex nihilo substitisse: et eum ante omnia quidem saecula, et ante omne omnino tempus natum ex Deo Deum esse; sed non ex substantia Dei esse, neque divinae in eo nativitatis, majestatisque ejus, quae Dei est intelligendam veritatem; ne quam verus sit Deus qui pater est, tam verus sit Deus qui filius est: ut id, quod unum esse Filius et Pater in Evangeliis praedicantur (Joan. X, 30), in voluntatis tantum sit et charitatis societate, non in divinitatis veritate. Quae si in Filio non eadem est ipsa illa quae Dei est, ut in confessione fidei Deus unus sit; cur Deum Filium, cur ante tempora et saecula confitentur, nisi quia Dei nomen sancto cuique per indulgentiam aeternitatis est destinatum? Aut regenerati omnes non vere Dei filii sunt, aut angeli omnes, per Christum utique conditi, non ante omnia tempora et ante omnia omnino saecula sunt creati? Verum ad antichristum minori invidia introducendum, miserisque credendum, tribuunt Christo Dei nomen; quia hoc et hominibus sit tributum: fatentur vere Dei filium; quia sacramento baptismi vere Dei filius unusquisque perficitur: ante tempora et saecula confitentur; quod de angelis atque diabolo est non negandum. Ita Domino Christo sola illa tribuuntur, quae sunt vel angelorum propria, vel nostra. Caeterum, quod Deo Christo legitimum et verum est, Christus Deus verus, id est, eadem esse Filii quae Patris divinitas denegatur. Et hujus quidem usque adhuc impietatis fraude perficitur, ut jam sub antichristi sacerdotibus Christi populus non occidat, dum hoc putant illi fidei esse, quod vocis est. Audiunt Deum Christum; 597 putant esse quod dicitur. Audiunt filium Dei; putant in Dei nativitate inesse Dei veritatem. Audiunt ante tempora; putant idipsum ante tempora esse, quod semper est. Sanctiores aures plebis, quam corda sunt sacerdotum. Si Deum verum Ariani praedicant Christum, Deum sine fraude confessi sunt: quod si Deum dicunt, et negant verum; tribuunt nomen, et adimunt veritatem. 7. Hilarii cum Auxentio Mediolani gesta. Auxentius consubstantialitatem confitetur. --Quamquam igitur impiissimis eorum blasphemiis plenae omnes ecclesiarum chartae, plenique jam libri sint: quid proxime tamen acciderit, non tacendum est. Cum edicto gravi sanctus ( Carn. ms. sanctissimus) rex perturbari ecclesiam Mediolanensium, quae Deum verum Christum et unius cum Patre divinitatis et substantiae confitetur, sub unitatis specie et voluntate jussisset; etiam importuna interpellatione suggessi, Auxentium blasphemum esse, et omnino hostem Christi habendum: idque adjeci, eum aliter credere, quam rex ipse, aut alii omnes haberent. Quibus rex permotus; audiri nos a Quaestore et Magistro praecepit, considentibus una nobiscum episcopis fere decem. Primumque, ut in foro solet, de persona calumniatus est, damnatum quondam me a Saturnino, audiri ut episcopum non oportere. Non est nunc temporis, quid ad haec responsum sit, enarrare: sed qui tum audiebant, de fide potius, ut regi placuerat, agitandum esse decernunt. Cumque jam in arcto esset negandi periculum; credere se Auxentius Christum Deum verum, et unius cum Deo patre divinitatis et substantiae est professus. Placuit igitur hoc scribi, et ne memoriis audientium quae dicta essent elaberentur, continuo libellum regi per Quaestorem offero, quo quid convenisset, contineretur: et ne quid mentiri arguar, ejusdem exempla subjeci. Placet omnibus Auxentium haec ipsa profiteri frequenter: qui ut ipsum scriberet, est coactus. Qui diu consilia sua versans, callidissime fidem regis eludit: dat scripturam stylo antichristi compositam. 8. Scripto eludit fidem quam confessus erat. --Nam primum ea, quae Nicaeae Thraciae omnium impietas resolvisset, sancta 598 esse testatur: vim scilicet illatam episcopis, fidem esse verae confessionis affirmans. Negat quoque se scire Arium: cum in Alexandria in Ariana ecclesia, cui Gregorius praeerat, presbyter esse coepisset. Sed de Ariminensi synodo, quae ab omnibus est religiose dissoluta, nihil dicamus: tantum diaboli commenta pandenda sunt. Cum placuisset igitur scribi Deum verum esse Christum, et unius cum patre divinitatis atque substantiae esse: ponitur talis ab eo, ut a callidissimo diabolo, sententia, quae significaret Christum ante omnia tempora natum Deum verum filium: ut secundum Arianos veritas ad filium, non ad Deum referretur. Et ut longe major differentia hujus significationis exsisteret, subjicitur, Ex vero Deo Patre: ut in Patre veritas Dei esset, in Christo veritas tantum filii scriberetur. Dehinc procedente sermone, una ab Auxentio divinitas praedicatur, et in ea non confitetur et Filium: ut in solo Patre, non etiam in Filio, esset sola una divinitas. 9. Quasi recte sentiens divulgatur. Hilarius fraudem retegens jubetur exire. --Spargitur vero per populos Auxentium verum Deum Christum, et unius cum Patre divinitatis ac substantiae scripsisse, neque ab expositae per me fidei dissidere sententia: post quae ad communionem ejus rex pro fidei sinceritate advenit. Sed cum hoc mysterium impietatis diu occultatum jam non taceretur, diceremque fingi omnia, fidem denegari, Deum atque homines illudi; jubeor de Mediolano proficisci, cum consistendi mihi in ea invito rege nulla esset libertas. 10. Haec igitur, Fratres, quibus Dei judicium in metu est, ita gesta esse significo. Auxentius quod negare timuit, noluit confiteri: nam expositionis ipsius exempla subjeci. Si idem scripsit, arguite fallentem: si vero aliud ( Ms. Carn. aliter) scripsit quam professus est, intelligite jam Christum per eum alium, id est, antichristum praedicari. Lusit quidem ille verbis, quibus possit fallere et electos; sed patet impietatis tantae professio. 11. Auxentii perfidia exponitur. --Negat se duos deos praedicare, quia non duo patres sunt. Quis secundum haec non videt, unius Dei confessionem idcirco tantum Patri propriam esse, quia solus esset? 599 Unde et ille satanae stylus exstitit: Novimus unum solum verum Deum patrem. Et post malevolas significationes, Similem, inquit, secundum Scripturas Filium genitori suo patri. Si usquam in sanctis voluminibus hoc scriptum est, habet innocentiae professionem. Si vero veritate divinitatis Filius et Pater unum sunt, quid similitudinis imperfecta opinio antefertur? Imago quidem Dei Christus est (Vid. lib. in Constant. n. 20): sed et hominem imaginem Dei esse non dubium est, cum ad imaginem et similitudinem Dei Adam factus sit. Quid tu, haeres Arii, Christo tantum nostra concedis? Quid Regem, quid Comites, quid Dei Ecclesiam, patris tui, id est, satanae arte circumvenis? Christum Deum dicis: quid fallis in nomine? Nega Moysen Pharaoni deum dictum (Exod. VII, 1). Christum filium et primogenitum Dei loqueris: nega primogenitum filium Israel Deo esse (Esai. I, 2). Christum ante tempora natum asseris (Vid. l. XII de Trin. n. 35): et creatum nega diabolum ante tempora et saecula substitisse. Christum similem Patri memoras: nega ad imaginem et similitudinem Dei hominem esse coepisse. Solum Christo quod est denegas, ne Deus verus et unius cum Patre divinitatis atque substantiae sit. Et solitus es una cum magistris tuis me haereticum arguere: expone, quibus potes litteris, impietatis meae causam, et blasphemiarum mearum titulum propone. Mihi autem antichristus est ille, qui unius divinitatis esse Filium cum Patre non confitetur: quique non ita unum verum Deum Patrem praedicat, ut veritas quoque divinitatis non intelligatur in Filio. Si unius divinitatis Christus et Deus sunt, cur hoc non simpliciter scripsisti? Si tibi non sunt, cur hoc non simpliciter denegasti? 12. Ecclesiae parietum ne nimius sit amor. --Arcanum igitur tam pestiferi mysterii optassem, Fratres, ipse potius quam per litteras revelare, et omnes blasphemias Auxentii verbis singulis explicare. Verum quia id non licet, saltem unusquisque quod sibi liceat intelligat. Multa alia proferre Ecclesiae me pudor inhibet, et committere epistolae Arianorum blasphemiarum dedecora pertimesco. Unum moneo: cavete antichristum 600: male enim vos parietum amor cepit, male Ecclesiam Dei in tectis aedificiisque veneramini, male sub his pacis nomen ingeritis (haec citat Facundus, Spicil. t. III, p. 118). Anne ambiguum est, in his antichristum esse sessurum? Montes mihi, et sylvae, et lacus, et carceres, et voragines sunt tutiores: in his enim prophetae, aut manentes, aut demersi, Dei spiritu prophetabant. Absistite itaque ab Auxentio satanae angelo, hoste Christi, vastatore perdito, fidei negatore: quam sic est regi professus, ut falleret; sic fefellit, ut blasphemaret. Congreget nunc ille quas volet in me synodos, et haereticum me, ut saepe jam fecit, publico titulo proscribat, et quantam volet iram in me potentium moliatur: mihi certe ille numquam aliud quam diabolus erit, quia Arianus est: neque pax aliquorum umquam optabitur, nisi eorum, qui secundum patrum nostrorum apud Nicaeam tractatum, anathematizatis Arianis, Christum Deum verum praedicabunt. EXEMPLUM BLASPHEMIAE AUXENTII. Beatissimis et gloriosissimis imperatoribus Valentiniano et Valenti Augustis, Auxentius episcopus ecclesiae catholicae Mediolanensium. 13. Auxentius haereticus appellatus. -- « Ego quidem, piissimi Imperatores, aestimo non oportere sexcentorum episcoporum unitatem post tantos labores ex contentione paucorum hominum refricari ab abjectis ante annos decem, sicut et scripta manifestant. Sed si aliqui ex plebe, qui numquam communicaverant, nec his qui ante me fuerunt episcopis, nunc amplius excitati ab Hilario et Eusebio, perturbantes quosdam, haereticum me vocaverunt: jussit vero pietas vestra cognoscere de his viros laudabiles, Quaestorem et Magistrum: et sicut praedixi, non eos personam habere accusatorum aut judicare qui semel depositi sunt (dico autem Hilarium et qui ei consentiunt): tamen obediens Serenitati vestrae, 601 processi manifestare falsa dicentibus, et blasphemantibus, et vocantibus me Arianum, et quasi non confitentem Christum filium Dei Deum esse. 14. Fidem suam exponit. -- « Exposui amicis pietatis vestrae meam confessionem, primum satisfaciens, quia numquam scivi Arium, non vidi oculis, non cognovi ejus doctrinam: sed ex infantia, quemadmodum doctus sum, sicut accepi de sanctis Scripturis, credidi, et credo in unum solum verum Deum patrem omnipotentem, invisibilem, impassibilem, immortalem: et in filium ejus unigenitum Dominum nostrum Jesum Christum, ante omnia saecula et ante omne principium natum ex Patre DEUM VERUM FILIUM ex vero Deo patre, secundum quod scriptum est in Evangelio: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3). Per ipsum enim omnia facta sunt, visibilia et invisibilia. Qui descendit de coelis voluntate Patris propter nostram salutem, natus de Spiritu sancto et Maria Virgine secundum carnem, sicut scriptum est, et crucifixum sub Pontio Pilato, sepultum, tertia die resurrexisse, adscendisse in coelis, sedere ad dexteram Patris, venturum judicare vivos et mortuos. Et in Spiritum sanctum paracletum, quem misit Dominus et Deus noster salvator Jesus 602 Christus discipulis, Spiritum veritatis. Sic credidi, et credo, sicuti et adscendens in coelos unicus filius Dei tradidit discipulis, dicens: Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). 15. Ariminensi fidei adhaeret. -- « Duos autem deos numquam praedicavi: nec enim sunt duo patres, ut duo dii dicantur, nec duo filii; sed unus filius ex uno patre, solus a solo, Deus ex Deo, sicut scriptum est: Unus Pater Deus ex quo omnia, et unus Dominus Jesus Christus per quem omnia (I Cor. VIII, 6): propter quod et unam deitatem praedicamus. Omnes ergo haereses, quae adversus catholicam fidem veniunt, semper quidem congregati episcopi catholici condemnaverunt et anathematizaverunt, specialiter autem convenientes Arimino, et inde condemnavimus. Catholicam autem et Evangeliorum, quam tradiderunt Apostoli, hanc fideliter custodivimus. Ut autem pietas vestra verius cognosceret ea, quae gesta sunt in concilio Ariminensi, transmisi, et peto ut ea libenter legi praecipiatis: sic enim cognoscet Serenitas vestra, quia qui jam dudum depositi sunt, hoc est, Hilarius et Eusebius, contendunt ubique schismata facere. Quae enim bene de sanctis Scripturis catholicae fidei exposita sunt, pietas vestra pervidet haec retractari non oportere. »
|
PIUS PP. X EPISTOLA QUAE NUPER* DILECTO FILIO NOSTRO PETRO S. R. E. PRESB. CARD. COUILLIÉ, ARCHIEPISCOPO LUGDUNENSI Dilecte fili Noster, salutem et apostolicam benedictionem. — Quae nuper facta sunt Romae hostiliter et contumeliose in Ecclesiam sanctam, cum foederatae improborum manus annuam memoriam hominis flagitiosissimi celebrarent, ea certe animo Nostro, tot iam curis afflicto, magnam aegritudinis accessionem importarunt. Vidimus enim, inimicis Crucis Christi datam in hac sacra Urbe licentiam, ut maiestatem Romani Pontificatus sanctitatemque religionis catholicae incredibili conviciorum petulantia luce palam appeterent, idque, quod maximo dolore fuit, cum gravi offensione adolescentiae et plebis imperitae. Sed tamen miserentis Dei beneficio, qui acerbitates rerum tempestivis mitigare solatiis et de malis bona solet quaerere, per eos ipsos dies factum est, ut, commotis indignitate rei animis catholicorum, undique ad Nos afferrentur pietatis atque obsequi! praeclara testimonia: quibus non parum eam Nostram aegritudinem levari sensimus. Ad id officii Nobis tribuendum nemo te diligentior fuit, dilecte fili Noster, qui per litteras amantissimas non solum tuo, sed etiam dioecesis tuae nomine, summam Nobis fidem es pollicitus; tametsi eam vos cum omni Gallia catholica egregie praestatis, tot tantaque incommoda perferentes pro Ecclesia, constantia mirabili. Nobis autem vestrum hoc studium Nos consolandi sane fuit iucundum, itemque fausta omina, quibus Nos in proximum diem nominalem estis prosecuta Quare, agentes ex animo gratias, tibi, dilecte fili Noster, et Clero populoque tuo apostolicam benedictionem, auspicem coelestium munerum ac testem praecipue benevolentiae Nostrae, peramanter impertimus. Datum Romae, apud S. Petrum die XIV Martii MCMX, Pontificatus Nostri anno septimo. PIUS PP. X
|
Haec capitula quae sequuntur Hetto Basileensis Ecclesiae antistes, et abbas coenobii quod. Augiadicitur, presbyteris suae dioecesis ordinavit: quibus monstrentur qualiter se ipsos ac plebem sibi commissam caste et juste regere, atque in religione confirmare debeant. I. Primo omnium discutienda est fides sacerdotum, qualiter credant, et alios credere doceant; ubi et exempla proponenda sunt, quatenus a creatura Creator, quantulumcunque possit intelligi. II. Secundo jubendum, ut Oratio Dominica, in qua omnia necessaria humanae vitae comprehenduntur, et Symbolum apostolorum, in quo fides catholica ex integro comprehenditur, ab omnibus discatur tam latine, quam barbarice: ut quod ore profitentur, corde credatur et intelligatur. III. Tertio, intimandum est ut ad salutationes sacerdotales (0763B)congruae responsiones discantur, ubi non solum clerici, et Deo dicatae, sacerdotali responsionem offerant, sed omnis plebs devota consona voce respondere debet. IV. Quarto, ut fides Athanasii a sacerdotibus discatur; et ex cordedie Dominico ad horam recitetur. V. Quinto, ut sciant quid sit sacramentum baptismatis, et confirmationis, et quale sit mysterium corporis et sanguinis Domini: quomodo in eisdem mysteriis visibilis creatura videtur, et tamen invisibilis salus ad aeternitatem animae subministratur, quae in sola fide continetur. VI. (0763C)Sexto, quae ipsis sacerdotibus necessaria sunt ad discendum, id est sacramentarium, lectionarium, antiphonarium, baptisterium, computus, canon poenitentialis, Psalterium, homiliae per circulum anni Dominicis diebus, et singulis festivitatibus aptae. Ex quibus omnibus si unum defuerit, sacerdotis nomen vix in eo constabit: quia valde periculosae sunt evangelicae minae, quibus dicitur: Si caecus caeco ducatum praestet, ambo in foveam cadunt (Matth. XV). VII. Septimo, ut sciant tempora legitima ad baptizandum in anno; id est sabbato sancto Paschae: ut illa trina mersio in baptismate imitetur triduanam mortem Domini, clarificatam resurrectione. Et idcirco (0763D)usque ad octavum diem ipsa regeneratio sacra ab (0764A)omni populo Christiano celebrabitur. Aliud vero tempus baptismatis sabbato sancto Pentecostes celebrandum est. Si vero necessitas contigerit, omni tempore subveniendum est, quia necessitas vix habet legem: et ut vas ad fontem baptismatis, quod ad reliquos usus, nullatenus assumatur. VIII. Octavo, pronuntiandum est ut sciant tempora feriandi per annum; id est, omnem Dominicam a mane usque ad vesperam, ne judaismo capiantur. Feriandi vero per annum isti sunt dies, ut supra orsi sumus: Natalis Domini, sancti Stephani, sancti Joannis evangelistae, Innocentium, octava Domini, Theophania, Purificatio sanctae Mariae, sanctum Pascha, sicut superiori capitulo comprehensum est: (0764B)Rogationes tribus diebus, Ascensio Domini, sabbatum sanctum Pentecostes, sancti Joannis Baptistae, duodecim apostolorum, maxime tamen sanctorum Petri et Pauli, qui Europam sua praedicatione illuminaverunt: Assumptio sanctae Mariae, Dedicatio basilicae sancti Michaelis archangeli, dedicatio cujuscunque oratorii, seu cujuslibet sancti, in cujus honore eadem ecclesia fundata est, quod vicinis tantum circummorantibus indicendum est, non generaliter omnibus. Indictum vero jejunium, quando a palatio, vel a domo fuerit denuntiatum, ab omnibus generaliter observetur. Reliquae vero festivitates per annum, sancti Remedii, sancti Mauricii, sancti Martini, non sunt cogendae ad feriandum, nec tamen prohibendum, si plebes hoc caste et zelo Dei cupiunt (0764C)exercere. IX. Nono, jubendum est iisdem sacerdotibus ut non permittant secum mulieres habitare extraneas juxta Nicaenum concilium, nisi eas tantum in quibus suspicio nulla malae famae oboriri potest. X. Decimo, ut tabernas non ingrediantur, nec sedendo domi, nec in itinere occupati. Si vero necesse habent ibidem aliquid emendi, missos suos dirigant, et oblata in aliam domum conferant, et cum gratiarum actione fideliter percipiant. XI. (0764D)Undecimo, ut placita saecularia non observent, (0765A)nec fidejussores existant: nec canes ad venandum, nec accipitres, vel falcones, nec sparvarios, nec ullius ludi, aut spectaculi licentiam habeant: sufficit enim eis quod in Psalmo legitur: In lege Domini esse eorum voluntatem, et in lege ejus meditari die ac nocte (Psal. I); et quod in Apostolo praecipitur: Nemo militans Deo, implicet se negotiis saecularibus, ut ei placeat, cui se probavit (II Tim. II, 4). XII. Duodecimo, ut sciant quia nemo per pecunias ordinandus est, nec per munera ecclesiam debet occupare: quia si factum fuerit, et ipse, et ordinator ejus deponendi sunt; quia manifestum est, eos, qui talia agunt, Simoniaca haerese aegrotare: et talem non per ostium in ovile ovium juxta Evangelii verba, (0765B)sed ascendentem aliunde furum esse et latronem. Et non solum ipsi, qui hoc faciunt, sed et qui consentiunt facientibus, excommunicandi sunt. XIII. Tertio decimo, ut nullus vagantem ex alia parochia audeat recipere, aut secum commorandi, aut missam celebrandi, nisi permissione nostra: nec ullius ecclesiae aut plebis gubernacula suscipiendi, nisi praeveniente conscientia nostra;qui secus fecerit, excommunicabitur. XIV. Quarto decimo, ut in tuguriis, ecclesiis non consecratis, vel in domibus, nisi forte visitandi gratia in infirmitate detentis, missarum mysteria non celebrent. Quod si fecerint, propter inobedientiam (0765C)degradandos se sciant. XV. Quinto decimo, quod decima, quae a fidelibus datur, Dei censonuncupanda est, et Deo ex integro reddenda. Cujus tertia pars secundum canonem Toletanum, episcoporum debet esse. Nos vero hac potestate uti nolumus, sed tantum quartam partem, juxta constituta Romanorum pontificum, et observantiam sanctae Romanae Ecclesiae, de eadem habere volumus; quod si quis contentiosus inde repertus fuerit, sive ille clericus, sive diaconus sit, communione privabitur, et synodali censura judicabitur. XVI. Sexto decimo, ut unusquisque hoc provideat ut (0765D)mulieres ad altare non accedant, nec ipsae Deo dicatae in nullo ministerio altaris intermisceantur. Quod si pallae altaris lavandae sunt, a clericis abstrahantur, et ad cancellos feminis tradantur, et ibidem repetantur. Similiter etpresbyteri, cum oblata ab eisdem mulieribus offeruntur, ibidem accipiantur, et ad altare deferantur. XVII. Septimo decimo, ut ipsi sacerdotes verbo et (0766A)exemplo praedicent, ut nullus usuras accipiat, nec sesculpa, nec speciem pro specie. Quia valde infidelis et rebellis Dei jussionibus est, qui hoc agit: quod omnibus Christianis aeque interdictum esse dignoscitur, maxime tamen sacerdotibus, qui forma et exemplum fidei omnibus esse debent. XVIII. Decimo octavo, ut nullus ordinatus, sive ordinandus migret de sua parochia ad aliam, nec ad limina apostolorum causa orationis, ecclesiae suae cura delicta, nec ad palatium causa interpellandi: nec a communione suspensus ab alio communionem recipiendi, sine permissione et praescientia episcopi sui: quod si fecerit, nihil valet hujusmodi communio, aut ordinatio, aut demigratio. Et hoc omnibus (0766B)fidelibus denuntiandum: ut, qui causa orationis ad limina beatorum apostolorum pergere cupiunt, domi confiteantur peccata sua et sic proficiscantur: quia a proprio episcopo suo, aut sacerdote ligandi aut exsolvendi sunt, non ab extraneo. XIX. Nono decimo, ut aliud in ecclesia non legatur aut cantetur, nisi ea quae auctoritatis divinae sunt, et Patrum orthodoxorum sanxit auctoritas. Nec falsaangelorum nomina colant, sed ea tantum quae prophetica, et Evangelica docet Scriptura: id est, Michael, Raphael. Nec diversa sentiant in judiciis poenitentium, cum unus minus, alter vero majus, alteri adulando, alteri detrahendo placere velit: sed considerata qualitate (0766C)personae juxta modum culpae agatur censura vindictae. XX. Vigesimo, admonendi sunt ut perpendant quidquid a fidelibus datur, redemptio peccatorum est: ideo non glorientur talibus sumptibus uti, sed magis emineant, quod in Veteri Testamento sacerdotibus dictum est: Iniquitatem populi eos debere portare (Num. XVIII, I, 23). Et ideo cum magno timore solliciti sint, quorum donis participantur: quia magnum periculum est fieri vitae alianae, qui nescit tenere moderamina vitae suae. XXI. Vigesimo primo, ut sciant et intelligant quid sit incesti crimen: et hoc unusquisque in sua parochia (0766D)provideat, ne fiat; et si factum fuerit, quantum celerrime potuerit, emendetur; id est, nullus sibi accipiat de propinquintate usque in quinto genu. Quod si ignoranter factum fuerit, non facile credatur, sed judicio Dei examinetur: et non separentur in quarto genu, sed in poenitentia cunctis diebus conjunctionis suae perseverent. Similiter et vir duas uxores inter se simili ratione conjunctas, aut uxor duos viros inter se eodem modo conjunctos, aut cumpater, aut (0767A)commater, filiolus, aut filiola spiritualis de fonte, aut de confirmatione, aut Deo dicata, aut alterius uxor vivente marito, aut alterius maritus vivente uxore. His talibus nulla ratione in matrimonium licitum est conjungi. In primo vero genu, vel secundo, si inventi fuerint scelus perpetrasse fornicationis, matrimonii jura ulterius se sciant funditus perdidisse. In tertio vero genu si inventi fuerint tali crimine pollutos esse, digna poenitentia eos subsequatur et tamen matrimonii jura eis non vicissim, sed ad alios non negentur. Ubi vero mancipia non unius, sed diversae potestatis juncta fuerint, nisi consentientibus utrisque dominis, hujusmodi copulatio rata non erit. Quidquid vero negligendo sentitur, et virtute, qua potuerit, non emendetur; nam hujus (0767B)copulae auctor erit, qui huic negligendo consentit. Plura sunt, quae ad incesti crimen scribi poterant, sicut in matre et filia, et noverca, et pene innumera, quae menti ad scribendum non occurrunt. Hujusmodi tamen et his similibus personis copula maritalis in sempiternum subtrahitur. XXII. Vigesimo secundo, admonendi sunt ut sciant populis denuntiare quae sint opera misericordiae cum fructibus suis, quae evangelica et apostolica pagina complectitur, quibus pervenitur ad vitam: quaeve opera iniquitatis cum fructibus suis multiplicibus, quibus calle sinistro ad aeternum tenditur interitum. Et ut perjurii crimen omnimodo devitent: quia non (0767C)solum in Evangelio vel reliquiis sanctorum crimen (0768A)perjurii, sed in veritate, quae Deus est (si mentitur) perpetrare dignoscitur. XXIII. Vigesimo tertio, admonendi sunt ut sciant quia in Ecclesiis quibus praesunt sponsi facti sunt: et ideo omni vigilantia qualiter eas decorent, et eis incessanter deserviant, totius vitae suae vigilantiam impendant. XXIV. Vigesimo quarto, ut horas canonicas, tam nocturnas quam diurnas, nullatenus praetermittant. Quia sicut Romana Ecclesia psallit, ita omnibus ejusdem propositi viam tendentibusfaciendum est. Et non solum Novi Testamenti documenta sunt eamdem (0768B)formulam observandi, sed etiam Veteris Testamenti, patet ratio: quia Propheta spiritu Sancto instinctus profert: Septies in die laudem dixi tibi: et, media nocte surgebam ad confitendum tibi (Psal. CXVIII, 62, 164). XXV. Vigesimo quinto, ut plebibus denuntient, qui filios, et filias spirituales quos in baptismate suscipiunt, et eis fidejussores et sponsores existunt, et pro eis diabolo, cui antea mancipati fuerant, abrenuntiant, et ideo, usque cum adulti fuerint, et eis fidei suae sponsionem et abrenuntiationis exposuerint et reddiderint, in sua providentia habeant. Et quod illi pro eis spoponderant, ab eis eadem responsa ex integro (0768C)exigant. (no
|
<revision> <comment>Paginam instituit, scribens ' Ezechiel propheta cum Joachim rege Judæ captivus ductus est in Babylonem : ibique iis qui cum eo capti fuerant, prophetavit, pænitentibus quòd ad Jeremiæ vaticinium se ultro adversariis tradidissent, et viderent adhuc urbem Jerosolymam stare, quam ille casuram esse prædixerat. Tricesimo autem ætatis suæ anno et captivitatis quinto exorsus est ad concaptivos loqui. Et eodem tempore, licet posterior, hic in Chaldæa, Jeremias in Judæa prophetaverunt. Sermo ejus nec satis disertus, nec admodum rusticus est : sed ex utroque medie temperatus. Sacerdos et ipse fuit sicut Jeremias : principia voluminis et finem magnis habens obscuritatibus involuta. Sed et vulgata ejus editio non multum distat ab Hebraico. Unde non satis miror quid causæ extiterit, ut si eosdem in universis libris habemus interpretes : in aliis eadem, in aliis diversa transtulerint. Legite igitur et hunc juxta translationem nostram : quoniam per cola scriptus et commata, manifestiorem legentibus sensum tribuit. Si autem amici mei et hunc subsannaverint, dicite eis quòd nemo eos compellat ut scribant. Sed vereor ne illud eis eveniat, quod Græce significantius dicitur, ut vocentur φαγολοίδοροι, quod est, manducantes sannas.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 31 "Orosiu.DeArLi 31 Orosius385-420 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin " De arbitrii libertate 588 1. Possibilitatis non est, neque praesumptionis meae, beatissimi sacerdotes, sed arctissimae ac pene extremae, ut ipsi agnoscitis, necessitatis: ut ego nunc videar. Quod quidem ut facerem, injuria coactus sum: non solum defensor fidei meae, sed etiam perfidiae manifestator alienae. Sicut enim purgationi propriae studere debeo, propter conscientiam autem dico non meam, sed alterius: ita et deprehensos in grege ovium lupos ostentare ad digitum cogor, propter fidem et zelum: zelum autem non meum dico, sed Christi: sed neque ego cum sim minimus omnium, aliquid temeritate praesumo. Mihi necessitas est injuriam manifestare quam passus sum: cunctis pateat qui fecerunt. Dei enim et voluntas et ordinatio est, ut malum quod per patientiam tolerabatur, necessarie proderetur, et per contentionem furoris eorum ipsis dignam mercedem 589 quam oportuit erroris sui recipientibus, non solum pessimorum denotatio fieret dogmatum: sed corripiendarum manifestatio personarum. Patres enim et qui jam quieverunt martyres et concordes, Cyprianus, Hilarius et Ambrosius, et quibus etiam nunc permanere adhuc in carne necessarium est, qui sunt columnae et firmamenta Ecclesiae catholicae, Aurelius Augustinus et Hieronymus, multa jam adversus hanc nefariam haeresim, absque designatione nominum haereticorum, scriptis probatissimis ediderunt: quamquam et haec venenatissimorum dogmatum abominatio habet etiam nunc viventes mortuos, mortuosque viventes. Nam Origenes et Priscillianus, et Jovinianus, olim apud se mortui, in his vivunt: et non solum vivunt, verum etiam loquuntur: nunc vero Pelagius, et Coelestius, si in his perseveraverint viventes mortui, ecce adversus Ecclesiam, quod miserum est, et quod multo miserius est, in Ecclesia palam sibilant, impiique serpentes vibrantibus infecta linguis ora lambentes, dum sanctam et munitissimam sedem, cui subtiliter irrepsere, obsident, cunctos fideles, ne ad illud firmissimum quondam in Sion refugium convolemus, exterrent. 2. Contra hunc serpentem, suffocantemque halitum, multa utique beatissimi quos supra memoravimus viri, et multifaria suaveolentia Scripturarum unguenta conficiunt: et ad reficienda aestuantium corda populorum, fragrantissimum thymiama cum oblatione orationis incendunt. Sed hoc parum est, incerto propemodum auctore contendere, et contraria substituendo contrariis, infectum pestifero halitu aerem temperare: nisi ipsi in medium protrahantur proteranturque serpentes. Qui, cum tuendi solius capitis causa, reliquum concisioni atque injuriae corpus exponunt, nihil damni arbitrantes, ea tantum sui parte a periculo libera, quae multimodas venenatasque in se obtinet linguas, si etiam membris omnibus amputentur, nobis sufficere videtur, temperando saltem putori satisfacere, ipsos autem a penetralibus non movere, quasi ullus exhalationis fetidae finis sit, nisi auctore finito: et inter haec illud Salomonis testimonium nunc occurrit: Unus aedificans, alius destruens, quis eorum proficiet nisi labor (Eccli. XXXIV, 28)? Stat etiam immanissimus superbia Goliath, carnali potentia tumidus, omnia se per se posse confidens: caput, manus, totum insuper corpus plurimo apparatu vestitus, habens 590 post se armigerum suum: qui etsi ipse non dimicat, cuncta tamen aeris et ferri suffragia subministrat. Et non mirum est, si competenter hunc locum providens Scriptura pronuntiat: ubi ait, Philistiim stabant super montem ex hac parte (I Reg. XVII, 3). Ab Ecclesia siquidem, haereseos impugnator expellitur, et nutriri in sinu Ecclesiae haereticus invenitur: et propter hoc per Spiritum sanctum inde Israel stare pronuntiatur, hinc hostis. Et hoc saepe. Nam et rex David usque ad impium filium pius pater ab Hierusalem deposito regis habitu fugatur: ubi protinus Absalon tyrannus ingreditur. Stat ergo Goliath, proh dolor! ex hac parte, id est, in Ecclesia, et non solum stat, verum et provocat: simulque per dies plurimos sanctum Israel manifesti timoris exprobrat. 3. Ne, quaeso, beatissimi sacerdotes, quisquam me arbitretur sub praetextu speciei Goliath, David nomine gloriari, vos me participem certaminis vestri esse voluistis, ut auxiliator, non auctor accederem. Latebam siquidem in Bethlehem, ignotus, advena, pauper. Quid miser ego sic loquor, iterum forsitan jactantiae notandus? Quoniam quidem et ipse David, et talis et inde processit. Latebam ergo in Bethlehem, traditus a patre Augustino, ut timorem Domini discerem, sedens ad pedes Hieronymi: inde Hierusalem vobis accersentibus vocatus adveni. Dehinc in conventum vestrum una vobiscum, Joanne episcopo praecipiente, consedi. Illico a pusillitate mea postulastis universi, ut si quid super hac haeresi, quam Pelagius et Coelestius seminarunt, in Africa gestum esse cognoscerem, fideliter ac simpliciter indicarem. Exposui coronae vestrae breviter, ut potui, Coelestium jam ad honorem presbyteri subrepentem, apud Carthaginem plurimis episcopis judicantibus proditum, auditum, convictum, confessum, detestatumque ab Ecclesia, ex Africa profugisse: contra librum vero Pelagii beatum Augustinum, discipulis ipsius Pelagii prodentibus ac petentibus, plenissime respondere, exstare etiam in manibus meis epistolam supra memorati episcopi, quam nuper ad Siciliam ordinasset, in qua multas quaestiones haereticorum retulit. Quam etiam ibidem ut legerem, praecepistis: et legi. Ad haec Joannes episcopus, ut Pelagius coram intromitteretur, expetiit. Cui et propter paternitatis ipsius reverentiam, et propter actionis utilitatem, 591 dum praesentem ab episcopo rectius crederetis confutandum, intromittendi conniventia praestita est. 4. Intromissum Pelagium unanimiter omnes interrogastis: « An haec quibus Augustinus episcopus respondisset se docuisse cognosceret. » Illico ille respondit: « Et quis est mihi Augustinus? « Cumque universi acclamarent: « blasphemantem in episcopum, ex cujus ore Dominus universae Africae unitatis indulserit sanitatem, non solum a conventu illo, verum ab omni Ecclesia pellendum; » episcopus Joannes illico eum, hominem videlicet laicum, in consessu presbyterorum reum haereseos, manifeste in medio catholicorum sedere praecepit; et deinde ait: « Augustinus ego sum, » ut scilicet persona quasi praesentis assumpta, liberius ex auctoritate ejus qui laedebatur ignosceret, et dolentium animos temperaret. Cui mox a nobis dictum est: « Si Augustini personam sumis, Augustini sententiam sequere. » Tunc idem episcopus nobis omnibus ait: « Haec quae leguntur, in alios dicta sunt, aut de Pelagio suggerendum putas? Si in ipsum autem Pelagium quid dicatis expromite. » Ego autem vobis annuentibus dixi: Pelagius mihi dixit, docere se, hominem posse esse sine peccato, et mandata Dei facile custodire, si velit. » Respondit Pelagius, audientibus vobis: « Hoc et dixisse me et dicere, negare non possum. » Ego illico prosecutus sum: « Hoc in Coelestio Africana synodus detestata est; hoc Augustinus episcopus scriptis suis, sicut audistis, exhorruit; hoc in ipsius nunc Pelagii scriptis sua responsione condemnat; hoc et beatus Hieronymus, cujus eloquium universus Occidens, sicut ros in vellus, exspectat. Multi enim jam haeretici cum dogmatibus suis, ipso oppugnante, supplosi sunt, et in epistola sua, quam nuper ad Ctesiphontem edidit, condemnavit. Similiter et in libro, quem nunc scribit, collata in modum dialogi altercatione confutat. Hoc est enim lubricum in Antichristo draconem tenere, ne possit effugere. » 5. Porro autem episcopus Joannes nihil horum audiens, a nobis exigere conabatur, ut accusatores nos, ipso judice, fateremur. Responsum 592 saepissime est ab universis: « Nos accusatores hujus non sumus, sed quid fratres tui, patres nostri senserint et decreverint super hac haeresi, quam nunc laicus vulgo praedicat, intimamus: ne Ecclesiam tuam praesertim, ad cujus sinum convolavimus, te ignorante, conturbet. » At ille, cum saepe nos docendi simulatione in aliquam professionis speciem tentaret inducere, dicebat: « Quia ad Abraham dictum esset a Domino: Ambula coram me et esto sine macula (Gen. XVII, 1); et Zachariam et Elizabeth pronuntiatos esse justos ambos ante Dominum incedentes in omnibus justificationibus Domini sine querela (Luc. I, 6): » quod quidem ab Origene dictum, ab eo proferri compluribus nobis notum erat. Cui responsum per me est: « Nos filii Ecclesiae catholicae sumus. Non exigas a nobis, pater, ut doctores super doctores esse audeamus, aut judices super judices. Patres quos universa per orbem Ecclesia probat, quorum communioni nos adhaerere gaudetis, damnabilia haec esse dogmata decreverunt. Illis probantibus, nos obedire dignum est. Cur interrogas filios quid sentiant, cum patres audias quid decernant? » 6. At quod ille diu disputans, et nostris, propter imperitiam ignoti nobis interpretis, quem saepissime viri primarii et religiosi, Posserius et Avitus presbyteri, et Dominus ex Duce, vel prave interpretantem, vel plura supprimentem, vel alia ex aliis suggerentem confutaverunt: nostris, ut dixi, actionibus vel interpolatis plerumque vel tacitis, episcopus Joannes ait: « Si sine adjutorio Dei hoc hominem posse diceret, pessimum et damnabile erat. Nunc autem cum adjiciat, posse hominem esse sine peccato, non sine adjutorio Dei, vos quid dicitis? An forte vos Dei adjutorium denegatis? » Cui respondi ego: « Testibus et testificantibus etiam nunc nobis et supra memoratis viris, anathema ei, qui negat adjutorium Dei. Ego certe non nego: praecipue cum e contrario in haereticos confutarim. » Deinde cum intellecto judice, et interprete prodito, clamaremus, « Latinum esse haereticum, nos Latinos, haeresim, Latinis magis partibus notam, Latinis judicibus disserendam, a se pene impudenter adjudicandum, » cum quidem nos accusatores non essemus, et unus, et 593 suspectus ingererer, dici a pluribus necessarium fuit: « Non potest quisquam idem et haereticus esse et advocatus et judex. » Multisque aliis actitatis, Joannes episcopus novissimam sententiam protulit, confirmans tandem postulationem intentionemque nostram, ut ad beatum Innocentium, papam Romanum, fratres et epistolae mitterentur, universi quod ille decerneret secuturi; sed ut haereticus Pelagius imposito sibi catenus silentio conticesceret, et ut nostri ab insultatione convicti Joannis confusique temperarent. Universi in hanc sententiam consensimus: gratiarum actione celebrata, pace facta, et consummata ad pacis testimonium oratione discessimus. 7. Nunc autem post dies quadraginta et septem, cum primo Encaeniorum die, ut solitus eram quando aderam, ad obsequium Joannis episcopi cucurrissem, statim ab eo notam falsi criminis pro gratia salutationis accepi. Ait enim mihi: « Quare ad me venis, homo, qui blasphemasti? » Volens, ne, credo, intelligi: Noli me tangere, quia mundus sum et absque peccato (Isai., LXV, 5). At ego nihil mihi conscius, interrogavi: « Quando, aut quo audiente, aut cujusmodi illud est dictum, quod blasphemiae possit ascribi? » Episcopus respondit: « Ego te audivi dixisse: quia nec cum Dei adjutorio possit esse homo sine peccato. » Ego quidem, beatissimi sacerdotes, sicut et vos testes estis, et universa fraternitas, et praeterea sancti viri, qui huic testimonio amore veritatis assistunt, statim testificatus sum, dicens: « Quia ejusmodi verbum, quod nunc a me dictum episcopus intenderit, numquam de ore meo antea processisset: » quamquam hanc incontinentiam miserae falsitatis ruminare saepius crebra expositione, non tam me probasse, quam alium videar prodidisse. Concedo enim ut qualecumque dictum illud est, dixerim, quomodo Latinum expers Latinitatis Graecus audivit? Aut si audivit sacrilegum verbum, cur non statim coarguit blasphemantem, vel, ut levius ageret, quasi incautum filium pius pater de cohibenda licentia periculosi sermonis admonuit? Sed contrario, post plurimam magni temporis oblivionem, ipse per se accusationem intulit, ipse testimonium perhibuit, ipse judicium promulgavit, omnium scelerum officia in suae personae auctoritate suscipiens, praesertim Evangelica lectione instructus, Dominum nostrum Jesum nisi testimonio principis non fuisse damnatum. Et alio mihi latere fratres mei assistebant: ex alio falsi fratres. Deinde in consessu codem, 594 ex una mecum parte consederant Avitus et Vitalis presbyteri, ex alia nescio quis ignotus interpres, et deinde probati et saeculo et Deo viri Passerius presbyter et Dominus ex Duce: qui ambo ut pro experientia ac fide sua adesse interpretes dignarentur, ipso conveniente episcopo Joanne a corona vestra conrogati deductique convenerant. Medius quoque vobis ipse fuit, quem in illa tunc circumstantia non minus audisse, quam vidisse mirandum est, quomodo sermo dimissus tantus adversarios collegas auditoresque praeterierit, et inscias aures gnari auditoris intraverit. 8. Sed ego calore veritatis impulsus, satis urgeor. Excedo professionis modum. Concedendum est magis, ut interpres errasse dicendo, quam episcopus audiendo finxisse videatur, et nunc ad vicem mercedis quam haereticis praestitit exigendae, falsos in adjutorium sui testes quaerere: quippe cum mirari jam nemo debeat conquiri et existere falsos testes in Hierusalem a sacerdotibus atque senioribus; hoc sanguis Stephani clamat; hoc Dominicae crucis vexilla significant; hoc etiam nunc excitata per eos persecutio manifestat. Sed haec utrum ab episcopo temere credita, an malitiose ficta, an ignare subaudita videantur, Christo judici discutienda commendo. Absit a me umquam, ut ego pauper, peccator, ignotus, episcopum et praecipue Hierosolymae, audeam ad episcopos provocare. Mea mihi apud eminentissimam Trinitatem omnipotentiae Dei, et apud universos servos ejus catholicos, simplicitas et probatio, sat est. Testem invoco Deum super animam meam, beatissimi sacerdotes, scribentibus vobis haec eadem mecumque testantibus, nullam me in illo conventu vestro ore meo protulisse blasphemiam, neque hujuscemodi verba quae mihi ab episcopo Joanne sunt objecta dixisse: hoc est, « etiam cum Dei adjutorio non posse esse hominem sine peccato. » Satisfactum etiam contentioni opinionis ignarae a nobis ideo volo, ne forte a vobis quidem non auditum, a me tamen dictum putantes, testimonio laboretis ambiguo: vulgo autem rumorique propterea, ne dum episcopum mentiri posse non crederet, alia innocentem credulitate aestimaret peccare. Et inde quis 595 ignoret auctores, vel in accusatione Susannae, vel in lapidatione Nabuthae? 9. Et ne forte quis nesciat, in Hierosolymam numquam ad effundendum sanguinem Christianum, vel argenti suffragia, vel flagella militum defuisse, nunc quoniam ab hoc qualicumque verbo esse me liberum reor, liberum fide vestra, liberum conscientia mea, ipsius verbi ambiguitate discussa conabor exquirere, hi qui ita nos respondisse asserunt, qualiter ipsi interrogasse videantur. Forsitan per modum interrogationis ipsorum arcanum dogmatis denudabitur ut reciprocis feriendo vulneribus, emissorem suum remissa certius tela castigent. Ait enim a nobis esse responsum, « nec cum Dei adjutorio potest homo esse sine peccato. » Hoc si quisquam hominum ita dicendum putet, ut sub infirmitate hominis Deum non posse confirmet, et omnipotentiae Dei aliquid impossibile suspicetur, in omni creatura coelestium et terrestrium et infernorum, hunc non tantum sententia mea dixerim blasphemum, anathema detestandum, sed etiam vel in exemplum Nadab et Abiu divino igne damnandum (Levit. X), vel, juxta perditionem Datan et Abyron (Deut. XI), hiatu terrae receptum vivum ad inferna mergendum. Utrique siquidem praesumptione cordis Dei potentiae derogarunt, vel illi dum ignem alienum, quasi hoc indigeret Deus, offerunt, vel isti dum resistentes Moysi in terram repromissionis introduci se posse diffidunt. Deus omnia potest, et quae vult, semper potest. Quam potens in faciendo de nihilo, tam facilis in perficiendo de facto. Ipsi enim subest, cum velit, posse (Sap. XII). Hoc indulta secundum spiritum gratia confitetur, hoc secundum litteram lex conscripta testatur, hoc in universis lex naturalis intelligit, hoc ordinatissimus mundi motus ostendit. Quis enim gentilium hoc audeat dicere, cui in prospectu semper sunt coeli terraeque ac maris elementa distincta? quis Judaeorum hoc suspicari queat, ad quem traditae per Moysen legis scientia quantulacumque pervenerit, cum scriptum et agnoscat et credat, nuda discissis Rubri maris fluctibus profunda patuisse, et tutum iter in pelago pediti praebuisse terreno (Exod. XIV, 18); divisumque Jordanem resupinis in fontem refluxisse gurgitibus (Josue, III); 596 vel mortalem, in corpore, Heliam evectum flammei currus igne, nec laesum (IV Reg. II); vel praeparatis onustum escis Abacuc, ut jejuno Al. jejunio inter esurientes feras justo prandium ministraret (Dan. XIV), ut vulgata narrat editio, in momento diei a Judaea in Babyloniam translatum fuisse protinus ac relatum? Quis hoc Christianus in cor suum, vel in atomo cogitationis admittat? qui sciat Lazarum quatriduanum mortuum, fetentibus membris, ac liquida jam intra semet pelle fluitantibus, domini devoto prosiluisse servitio (Joan. XI); qui legerit caecum a nativitate, eumdemque jam aetatem habentem, vel factis subito vel refectis viguisse luminibus (Joan. IX); qui probaverit ventos, fluctus ac tempestates, simulque invicem elementa rixantia Dominicae increpationis audito mansuetasse praecepto (Matth. VIII); qui credat Petrum carnali sarcina gravem, et ter dominum continuo negaturum, super tumidos fluctus pendulis incessisse vestigiis (Matth. XIV)? 10. Itaque universos homines arbitror, vel qui excellenti fide et sapientia praediti sunt, vel qui se aliter habent, hoc, quod Deus omnia potest, venerari, credere, confiteri. Ideo enim generaliter ab universa creatura dicitur omnipotens, quia omnia potest. Et hoc, est Deus solus, qui ait: Haec apud homines impossibilia sunt (Luc. XVIII, 27). Atque alibi docet, dicens: Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5). Potest ergo omnia in homine: qui utique potest omnia. Porro autem quid superbit terra et cinis, ut dicat, homo potest, cum Deus possit? Clamat Apostolus: Gratia ejus sum quod sum, et gratia ejus egena in me non fuit, sed abundantius illis omnibus laboravi: non ego autem, sed gratia Dei mecum (I Cor. XV, 10). Quid, incaute praesumptor aspicis, quia dixerit, mecum? Attende quia praemiserit, non ego. Quapropter in haec duo verba, non ego, et mecum, gratia Dei media est: cujus est vere et velle et perficere pro bona voluntate (Philipp. II, 13), et tamen voluntate hominis. Unde et ille confisus est, ut diceret, mecum: quia dixerat, non ego. In voluntate ergo hominis gratia divinae virtutis operatur, quae et hoc ipsum velle donavit. Ita conscientia hominis profitetur ut dicat, non ego: gratia Dei largitur, ut mecum, 597 clamat Apostolus: Gratia Dei sum quod sum (I Cor. XV, 10). Meminerat enim Domini praedicantis: Nemo venit ad me, nisi quem Pater attraxerit (Joan. VI, 44). Et rursum alibi: Ego autem vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Et in alio loco de Spiritu sancto sic ait: Expedit vobis, ut ego eam: nam si non abiero, non veniet Consolator ille ad vos. Si autem iero, mittam eum ad vos (Joan. XVI, 7). 11. Infelix, o homo, secundum veritatem sententiae Dei! Pater te attrahit, Filius tecum est, et Spiritus consolatur, et in hac tanta divinae majestatis circumstantia audes dicere: « Gratia quidem Dei adjuvante, sed mea possibilitate sum quod sum? » Asseris enim nunc post hanc sociam antiquo errori emendationem: « Potest homo sine peccato esse cum Dei adjutorio: » quamquam in libro tuo, quem testimoniorum titulatione signasti, haec ipsa sententia, hoc modo conscripta sit, « posse hominem sine peccato esse, et facile Dei mandata custodire, si velit. » Nulla ibi gratia Dei, nullum adjutorium nominatum est, quamlibet crebro dicas de gratia Dei, non ideo negavi, quia non dixi, sed ideo dixisse accipiendus sum, quia non negavi. Quasi vero et Susanna ideo de adulterio confessa credenda sit, quia arguentibus aliis non negavit: aut testimonium falsorum testium Dominus Jesus, quia tacuit, approbavit. Quod si apud vos, non negasse, dixisse est: et tacuisse, clamasse est: frustra David postulat: Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiae labiis meis (Psal. CXL, 3); frustra et ego me non dixisse in quo arguor, testibus et testificatione confirmo, si alter audire potuit, quod meus sermo non dixit. Sed concedo, ut quod nequaquam dixeris, pro dicto accipiendum putes. Quid agimus ex eo quod invenientes ex sensu diversitatem sermonis, juncturis discordibus non cohaerent, quod ipsa quoque pagina discrepantia in se verba non recipit? Scribis enim: « Posse hominem sine peccato esse: et facile Dei mandata custodire, si velit. » Et quemadmodum beatissimus pater Hieronymus de hac eadem sententia in epistola, quam ad Ctesiphontem scribit, exposuit. Novissime quasi ex gravissimo somno expergiscens adjicis, « Non sine adjutorio 598 Dei? In hoc enim repugnat tibi ipsa veritas, et reclamat. Quid per fastidiosum tumorem, nauseantemque verecundiam non necessarium tibi in ore tuo adjutorium Dei detines, qui facilia tibi cuncta arbitraris? Summis labiis me honoras, cor autem tuum longe est a me (Isa. XXIX, 13). Non est opus duobus in operatione, quod uni facile est: frustraque se gratia divinitatis interserit, ubi fatetur se homo quod facile possit, si velit. Tu volenti facilia esse mandata dixisti: at ego etiam illud assero, quod et difficilia dicas compleri. Tamen quoquo modo per hominem posse promittas, dominum exprobras invidiae, qui adjuncto adjutorio suo tentet ascribere, quod solus per voluntatem homo potuisset implere. Aut tolle homini, si velit, et gratiae ascribe, quod possit: aut quia homini tribuis posse cum velit, remove simulatam gratiae palpatamque, nec cohaerentem participationem, et nudam ex abundantia cordis profitere blasphemiam. 12. Sed mearum ista partium non sunt latius indagare: praesertim unde beatissimi patres, Augustinus et Hieronymus, plenissimam convictae haereseos probationem occidentalibus provinciis tradiderunt. Ad propositam supra redeam quaestionem, ad quam non fiducia suscitatus ingenii, sed injuria motus accessi. Dicis, posse in hoc saeculo esse hominem sine peccato cum Dei adjutorio. Tu dicis, potest homo: ego dico, potest Deus. Tres in camino pueros aestuans introrsum flamma non laesit (Dan. III). Quis eorum quod contra naturam factum est, potuit, utrumne ipsi, an quartus in medio eorum similis filio Dei? Leprosus exclamat: Domine, si vis, potes me mundare (Matth. VIII, 2), possibilitate voluntatem manifestans, voluntatem possibilitate confirmans. Ipse est enim solus, cui cum velit, posse subsistit. Accesserunt ad eum caeci, ut illuminarentur, orantes: quibus ait Jesus: Creditis, quod possum hoc facere (Ibid., 28)? Dominus Christus summo praemio fidei dignum judicat, si quis haec Filium Dei posse crediderit, et Britannicus noster, mox ut voluerit, se posse confidit? Fideli paralytico Dominus dicit: Constans esto, fili, dimissa sunt tibi peccata tua (Matth. IX, 20): et nunc novus magister ministerque mensarum, 599 remissionem peccatorum de sua magis ausus est possibilitate praesumere, nec de Domino exspectat audire? Scribae non intelligentes veritatem, murmurant et dicunt: Quis potest dimittere peccata, nisi solus Deus (Marc. II, 7)? Et hic abolita esse judicat, quae Deum nesciat dimisisse. 13. Ecce inflatus spiritu carnis tuae, tamquam super nihil sit, libero superbus arbitrio, gloriaris et dicis: Peccator sum quia volo, pecco dum volo; cum autem rursum voluero, possum esse sine peccato. Quod dicis, pecco cum volo, verum est: quia et quod opere non feceris, cogitatione fecisti: rursus cum volo, non pecco, durum quidem ac difficile, nec per omnia subest, sed tamen aliquando fieri posse non dubium est: at vero posse esse sine peccato, qui aliquando peccaverit, impossibile est absque sola gratia baptismi, ubi ex persona Domini dicitur: Remissa sunt tibi peccata tua. Quod suadeor credere: quia permittor audire. Possum ergo esse sine peccato, in hac dumtaxat corruptione qua vivimus, non suscipio, non praesumo, non audio. Si enim David orat ad Dominum: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci (Psal. L, 6): et secundum Apocalypsim Joannis, judicandi sunt mortui ex his, quae coram Deo peccaverunt, ex his quae scripta sunt in libris, recipientes secundum opera sua (Apoc. XX, 2). Cur meum circa me praesumo judicium, si me scio etiam de ipso judicandum? Aut si libri illi sacri numquam nisi in judicio aperiendi, pariter vitae nostrae bona malaque suscipiunt, examen judicii in pondere praebituri, quomodo sine examine in hac vita et ante mortem abolitos esse cognoscimus, quos non solum post mortem, verum etiam post resurrectionem legimus proferendos? Ego in potestate habui peccare: liberari a peccato in potestate non habeo. Precari meum est, absolvi non meum. Ubi vero peccato me dedi, servus factus sum accusatoris, reus judicis. Possum propter assiduarum precum praemissa suffragia de bono judice spem ferre: innocentem sine timore conscientiam ante promulgationem sententiae vindicare non possum. Dicit enim Apostolus: Nolite ante tempus 600 quid judicare, donec veniat Dominus, qui et illuminabit occulta tenebrarum, et manifestabit consilia cordium: et tunc laus erit unicuique a Deo (I Cor. IV, 5). Alioquin si in potestate hominis est, ut liberum se ipse faciat a peccato suo: aut non est judex Christus, aut frustra est. 14. Sed dicis: Ego dixi hominem sine peccato, secundum hunc sensum: Peccator cum ingemuerit, tunc salvus erit, hoc est, tunc ad salutem incipiet pertinere: tamen sine peccato statim non erit. Dominus enim, cum intrasset domum Zachaei credentis, ait: Hodie salus domui huic facta est (Luc. XIX, 9). Numquid si unus credidit, statim universa domus familias sine peccato fuit, cui tunc utique major domus credenti initium salutis intravit? Nam et David cum peccasset ingemuit. Et quamvis meruisset audire dimissum sibi esse delictum, multo tamen postea idipsum exsilio, et plurimo expiavit opprobrio: ut manifeste et poena in praesenti reddita et remissio in futurum reddenda videatur: et per hoc Deus multum misericordiae ingemiscenti donaverit peccatori, ut peccatum quod morte dignum erat, temporaria castigatione purgaret. Ananiae de Paulo dicitur, querelam de persecutione ejus cum timore facienti: Ego monstrabo illi quanta patietur propter nomen meum (Act. IX, 16): ut cum Paulus ibi solveretur, ubi ligasset persequendo Christum, mox patiendo pro Christo, tribulatus usque ad mortem in resurrectione glorificatus existeret. Ita fit quia misericordia et veritas praeeunt semper faciem Dei (Psal. LXXXVIII, 15), ut si in tempore ab ingemiscente voluntarium sacrificium, ut veritas in misericordia fiat, contribulati spiritus et contriti cordis offertur, in fine misericordia judicio praeferatur. 15. Dominus Christus venturus in gloria Dei Patris et creditur et speratur, judicaturus vivos et mortuos, a cujus aspectu, ut Scriptura testatur, fugiet coelum et terra (Apoc. XX, 11): et existunt homines, qui nec, propter ignorantiam, ut non dicam, propter conscientiam, judicio superventuro subjectos esse se judicent, nec adventum Domini illustrationemque fulgoris ejus, elementis ardentibus, et mundo pereunte, trepident (II Pet. III, 10). Quos ex illis fore timeo, de quibus praemonet Dominus: Multi enim dicent 601 in illa die (homines scilicet de illa carnali arrogantia, qua homines seducebant, et non tam coram Deo, quam adhuc apud semetipsos justi): Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in nomine tuo virtutes magnas fecimus? Et tunc ego jurabo illis, et dicam: Non novi vos; discedite a me, operarii iniquitatis (Matth. VII, 22, 23). Dicitur per prophetam David in persona Christi: Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo, aut quis requiescet in monte tuo sancto? Qui ingreditur sine macula, et operatur justitiam (Psal. XIV, 1, 2). Hoc est revera dicere: qui potest esse, et est sine peccato. Nam et ipse de se Dominus ait: Venit princeps mundi hujus, et nihil in me invenit suum (Joan. XIV, 30). Quid enim est diabolus? Haud dubium quin peccatum. Ab initio enim diabolus mendax est (I Joan. III, 8; Joan. VIII, 44): et contra Dominus meus est, qui loquitur veritatem in corde suo, et non egit dolum in lingua sua (Psal. XIV. 3). Angelus magnus et fortis, Scriptura testante, clamat in coelo: Quis est dignus aperire librum, et solvere signa ejus? Nec quisquam poterat, neque in coelo, neque in terra, neque sub terra aperire librum, neque perspicere eum (Apoc. V, 2, 3). Flet multum Joannes et luget, quod ex universitate rationalium creaturarum nemo dignus repertus esset, qui aperiret librum, ut videret eum. Flentem Joannem unus e senioribus consolatur et dicit: Noli flere, Joannes; Ecce vicit Leo ex tribu Juda, radix David, aperire librum et solvere signa ejus (Apoc., V, 5). Quis, rogo, iste liber est, quem de manu viventis in saecula nullus fuit dignus accipere, nisi qui ingreditur sine macula et operatur justitiam (Psal. XIV, 2)? Parum est quia sine macula, parum quia agnus, nisi et occisus, nisi puritatem vitae passionis testimonio coronasset, habens septem cornua et oculos septem, qui sunt septem spiritus Dei (Apoc. V, 6): nec dubium, quin spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et virtutis, spiritus scientiae et pietatis, spiritus timoris Domini (Isai. XI, 2, 3). Quis ergo iste est liber? ut credo, judicii. Pater enim non judicat quemquam, sed omne judicium Filio dedit (Joan. V, 22). 16. Proh dolor! cogor dicere, quod horrui cogitasse. Ecce nunc et Pelagius, qui ausus est profiteri, se esse sine macula atque peccato, consequenter arbitratur 602 dignum se ad accipiendum librum atque judicium: proximumque est ut dicat sibi: Ego potestatem habeo ponendi animam meam, et iterum sumendi eam, et praeparat se in throno Christi futurum esse consortem. Miser homo! qui non potius intelligit praeparare se Antichristi adventui praecursorem, qui, cum fuerit revelatus, extollit se super omne quod dicitur, aut quod colitur Deus (II Thess. II, 3, 4): juxta hunc qui se jam comparat in coaequationem unici Filii Dei. Agnus Dei, Filius Dei, ut accipiat librum de manu Patris, praefert stigmata passionis, non judicans perpetratam nisi in morte atque in surrectione victoriam; et ἀναμάρτητος meus venire sibi posse perfectionem vitae immaculatae manducanti, bibenti, dormientique confirmat? Dominum nostrum Jesum post quadraginta dierum jejunium ter diabolus tentans, terque superatus reliquit, et non reliquit in perpetuum, sed ad tempus (Luc. IV, 13) acrior usque ad mortem crucis Apostolo praevaricante rediturus, et ἀπαθὴς noster, victis sane, ut sibi videtur, cum auctore tentationibus, non posse se ultra tentari, perturbarique confidit? Agnus ille perfectus, ille qui non solum peccatum non habet, sed etiam tollit peccatum mundi, et qui habet cornua septem in capite, non ita ventilare sufficiat tentatorem quin redeat, et noster hic mutilus, laevis in fronte, μονόφθαλμος, non necessarium sibi aestimat munimen in capite, qui possibilitatem praesumit in carne? Miser, qui secundum Evangelium (Joan. XV, 22, 24) magis forte si caecus esset, peccatum non haberet! Sed forsitan, quia septem oculi septem spiritus sunt, abundare se his omnibus jactat, et quasi interiorem hominem suum congestis septiformis gratiae vigere virtutibus: praesertim qui sibi totidem dogmatum suorum titulis gloriatur. Unde fieri potest, ut judicio suo se arbitretur spiritu sapientiae refertum, praecipue cum dicat, facilia Dei esse mandata; spiritu intellectus sufficientem maxime, qui praenoscat et praedicat omnes peccatores simul cum impiis in aeternum ignem esse damnandos; spiritu consilii divitem, qui moneat malum nec cogitandum; spiritu virtutis potentem, quo affirmet posse esse hominem sine peccato; spiritu scientiae inflatum, 603 quo sperat, nisi qui scientiam legis habuerit, sine peccato esse non posse: spiritu pietatis exuberantem, quo doceat, inimicum velut amicum diligendum, oblitus quia ipse dixerit: « Inimico omnimodis non credendum: » spiritu timoris Dei cohonestatum, qui post multam crapulam novissime expergefactus adjunxit: « posse hominem sine peccato esse, non sine adjutorio Dei, » et per hos praesumptionem, ut arbitror, gradus non reformidat ascendere, usque in id elatus; ut dicat, quia in similitudinem Christi perfecta sui potentia plenus, in toto super eum descenderit Spiritus sanctus et manserit: cum tamen hoc illi soli a Patre Deo datum sit, cui etiam dedit nomen, quod est super omne nomen (Philipp. II, 9), qui solus sine peccato est et ingreditur sine macula, apud quem manet ipsum sanctitatis unguentum. Nos autem in odore unguentorum ejus currimus, et interim super nos aurae vitalis afflatu dulcia vitae spiramina Domino praecedente captamus (Cant. I, 3). 17. Sed dicis: Cur tanta me lacessis injuria? Cur tam arrogantibus verbis invidia gravas? Egone me servus comparare audeam Domino meo? Egone terra et cinis conferam Verbo Dei? Egone morti obnoxius, dici debeam victori mortis aequalis? Bene quidem, o condemnata nequitia, dans testimonium Deo, humiliaris in verbis, sed aliter sensus tuus clamat in paganis. Dicis « hominem posse esse sine peccato. » Iterum ac saepius repeto. Homo, qui hoc potest, Christus est. Aut praesume nomen, aut depone fiduciam. Deus illud uni tantum donavit, et hoc non nisi primogenito in multis fratribus (Rom. VIII, 9). Sic catholica fide traditur, sic tenemus. Sane Dominus noster admonuit infideles: Ego veni in nomine Patris mei, et non me recepistis. Veniet alius in nomine suo: forsitan ipsum recipietis (Joan. V, 43). Aut nobiscum illum, cui credimus peccatores, unum sine peccato eumdemque unigenitum sequere, aut si tu es ille alius, confitere. Ipse est Dominus Jesus; qui, morte devicta et diabolo triumphato, ascendens in altum, captivam duxit captivitatem, dedit dona hominibus (Psal. LXVII, 19). De ejus plenitudine nos omnes accepimus (Joan. I, 16), sicut Apostolus docet: Unicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram 604 donationis Christi (Ephes. IV, 7). Et ad Romanos idem magister gentium scribit: Dico enim per gratiam, quae data est mihi, omnibus qui sunt inter vos non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Et unicuique sicut Deus divisit mensuram fidei (Rom. XII, 13). Deinde ad Corinthios praedicat: Divisiones vero gratiarum sunt: idem autem spiritus. Et divisiones operationum sunt: idem autem Dominus. Et divisiones ministrationum sunt (I Cor. XII, 4-6), gratiarum atque virtutum. Subjicit, Haec autem omnia operatur unus atque idem spiritus, dividens singulis prout vult (Ibid. 11). Deinde per comparationem membrorum in corpore hominis, manifestat corpus unitatis Ecclesiae disparibus operum modis, in unam perfectionis convenire concordiam, probans nullum penitus esse membrorum, quod non egeat alterius ope atque compage, ipso Domino capite constituto, in quo omnes sensus ac thesauri sapientiae et scientiae sunt absconditi (Coloss. II, 3). Unde et nobis dedit sensum, per quem sciremus, quod est Verbum in Christo Jesu (I Joan. V, 20), in quo est omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Coloss. II, 9): in quem, juxta testimonium Joannis (Joan. I, 32), descendens Spiritus sanctus et permanens in ipso, esse Dominum declaravit. Itaque si nemo habet, nisi quia a te petit (Matth. V, 42), et nemo nisi secundum divisionem mensuramque accepit, et qui acceptum habet, ad ipsum custodiendum alieno eget auxilio, qua, rogo, amentia sibi de plenitudine promittit, qui in singularitate non sufficit? De Domino Evangelista testatur: Erat autem lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9). Dicit vero Dominus apostolis suis: Vos estis lux hujus mundi (Matth. V, 14). Ibi in solo Domino lux tota, quia vera: hic in cunctis apostolis lux quidem, sed de luce quae tota est. Et cum hoc in apostolis ita est, in quorum electione universum Ecclesiae corpus assumptum est, quid nos, nos, inquam, et singuli, quid post eos videri possumus, nisi secundum apostolum Petrum homines ignari, credentes tantum per fidem evangelico propheticoque sermoni, tamquam lucernae lucenti in caliginoso loco (II Pet. I, 19)? Quum illustrati, etiam ipsi persuademur: ut praeparatae in operibus bonis sint lucernae ardentes in manibus nostris (Luc. XII, 35). quae multimodis tentationibus fatigatae, et defectu 605 semper proprio et verbere periclitantur alieno. Unde et Dominus in Evangelio ait: Et si ipsa lux, quae in nobis est, tenebrae sunt: ipsae tenebrae quantae erunt (Matth. VI, 23)? 18. Sed concedo, ut hoc, quantulumcumque lumen est, indeficienti usque in finem vigore permaneat, id est, donum illud, quod sortitus est specialis gratiae, non amittat (alioquin plenitudo lucis assistit in toto, caligo non remanet: caliginem autem dico insipientiae, de peccati sordibus accidentem), quid si competens ratio est, ut quantum de luce defuerit, tantum de caligine supersit? Porro autem difficillimum est, ut offendiculum caligo non habeat. Necesse est homini in quantitate luminis, et in reliquiis caliginis constituto, volenti bonum et non effugienti malum, et subsistere adjutorium, et non deesse peccatum. Quod si cuiquam obscure dictum videtur, accipiat exemplum conversationis humanae. Duo singuli habent dona diversa: unus ut sit humilis in silentio, alter ut sit suadibilis in docendo. Ille cui silentium cordi est, si forte poscatur rationem de fide reddere, putasne, nullam assumit in humilitate fallaciam? Aut facile arbitraris, ut simplex scurrilitate careat, laetus verbo, sollicitus iracundia, patiens negligentia, mitis pigritia, doctus jactantia, submissus invidia, extra illam quae est omnium bonorum operum caligo generalis, vanae gloriae concupiscentiam. Quod si hoc pie sancteque intelligitur, unusquisque nostrum assumat comparationem, ut magis semetipsum in melioris praelatione condemnet, quam in minoris despectatione justificet. Ita demum invicem membra sociabit, praecipue si, una charitate veluti pelle ossa circumdante, nervisque junctis indigentia sui, conscius homo, hanc ipsam quam habet gratiam, donum intelligat esse, non meritum: et magis ex eo unde accepit glorietur in Domino, quam unde non acceperit irascatur. Nos enim cum essemus naturaliter filii irae propter delictum nostrum, facti sumus misericordiae propter clementiam Domini, nihil digni nisi damnatione (Ephes. II, 3, 4). Non ingeramus Domino de non accepto querelam, sed de accepto gratiam repensemus, gloriamque soli illi creatori redemptorique nostro Domino Jesu Christo tribuamus, quem posuit Deus propitiatorem 606 in sanguine suo (Rom. III, 25), ut in nomine ejus omne genu curvetur, coelestium et terrestrium et infernorum (Philipp. II, 10); quem in illa praedicta potestate judicantem omnis caro videat, et cui omnis lingua fateatur. Unde et Apostolus ait: Ideo contendimus sive absentes, sive praesentes, placere ei. Omnes enim nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum, sive malum (II Cor. V, 9, 10). Et alibi: Omnes enim stabimus ante tribunal Dei (Rom. XIV, 10). Paulus apostolus dixit etiam se staturum ante tribunal Dei, et propria corporis prout gessit cum caeteris redditurum: contra autem Pelagius confidenter audet dicere: Ita consummo universam in carne perfectionem, ut de judicis bonitate nihil sperem. Justi in illa die judicis operum suorum glorias audientes, adhuc tamen velut ignorantes, interrogabunt: Domine, quando te vidimus, et haec fecimus tibi (Matth. XXV, 37)? et hic noster scientissimus legis agnoscit, quo die, qua hora, quo momento, ultimam sedem ultra quam non sit alia plenissimae sanctitatis, intrabit. 19. Aut forsitan reclamat et loquitur: « Recte mihi haec amentia, ut non dicam, superbiae ingererentur opprobria, si dicerem, sine adjutorio Dei hominem posse esse sine peccato: nunc autem cum adjutorium adjicio, nihil difficile assero. An tu fortassis Dei adjutorium negas? » Concedo paulisper calumniae tuae, ut dum quod in te convincere volo, in me videar detegere, inveniamur simul, et ego in mei defensione purgatior, et tu in tua confusione manifestior. Mea semper haec est fidelis atque indubitata sententia, Deum adjutorium suum non solum in corpore suo, quod est Ecclesia, cui specialia ob credentium fidem gratiae suae dona largitur, verum etiam universis in hoc mundo gentibus propter longanimem sui aeternamque clementiam subministrare, non ut tu asseris cum discipulo tuo Coelestio, cui jam apud Africanam synodum occulta illa impiorum dogmatum natura contusa est, in solo naturali bono, et in libero arbitrio generaliter universis unam gratiam contributam: sed speciatim quotidie per tempora, per dies, per momenta, per ἄτομας et cunctis et singulis ministrare. Dicit enim Scriptura: Qui facit solem suum 607 oriri super bonos et malos (Matth. V, 45). At tu forte respondes: Ordinem suum composita bene natura custodit, ac per hoc Deus elementariis semel cursibus constitutis, facit inde quae facit. Quid ergo de illa sententiae parte, quae sequitur, opinaris: Dat pluviam super justos et injustos (Ibid.)? Utique qui dat, cum vult dat, et ubi vult dat: vel dispensando dispositam constitutionem, vel effundendo propriam largitatem. Ac ne secundum amentiam impietatis tuae etiam hoc evacuare mediteris, audi prophetam super hac veritate testantem: Qui advocat aquas maris, et effundit eas super faciem terrae, Dominus nomen est illi (Amos V, 8). Quid vero dicam de spe vera generis humani, quia omnis qui arat, in spe arat (I Cor. IX, 10). Sperare autem, non est possibilitatis propriae, sed largitatis alienae. Cum autem quis seminaverit, jactamque sementem in sinu terrae cultor absconderit, non habet ultra quod faciat, nisi ut oculos tendat ad coelum, oret non terram cui commisit, sed Deum cui credidit, ut labores ejus vel matutino vel serotino imbre fecundet. Et, ut spiritali testimonio etiam ad communes usus perfruar, neque qui plantat, neque qui rigat, quidquam sunt; sed, qui incrementum dat, Deus (I Cor. III, 7). Quantum ergo de Dei adjutorio gaudeam, per id metire, quod ministrari singula etiam gentibus probo: ut manifestum nobis esset, quem usque in finem cavere, et quem sine cessatione invocare debeamus. 20. Diabolus interrogatur a Domino: Unde ades? At ille respondit: Circumiens terram et peragrans quae sub coelo sunt, adsum (Job. I, 7). Rogo te, sollicitudo ista diaboli, bonae voluntatis, an malae est? Fatearis necesse est, Omnino malae. Hoc enim et sequens expostulatio ejus ostendit. Manifestatio ista diaboli tempore Job facta est, scilicet tempore Moysi. Certe tunc nulla Judaea, nulla Hierusalem, nulla per orbem Ecclesia erat. Adhuc universa gentilitas Dei notitiam non habebat, et jam tamen diabolus circumiens terram, omnia quae sub coelo sunt peragrabat: atque ad seducendum et dispergendum humanum genus incessabili malitiae suae sollicitudine ferebatur. Itaque cum videas, hominibus ignaris tantam diaboli incubuisse nequitiam in disperdendum, nullam hinc credis Dei in custodiendo gratiam 608 praefuisse? Aut forte frustra dictum putas: Domini est terra et plenitudo ejus, orbis terrarum et universi qui habitant in ea (Psal. XXIII, 1)? At vero ut adesse adjutorium Dei, et per singulos manifestius probes: en ipse diabolus, dum testatur de universitate, de uno interrogatur. Animadvertisti, inquit Deus, in puerum meum Job, quia non est quisquam similis illi super terram (Job. I, 8)? Novit speciatim unumquemque Dominus, novit et diabolus. Ille potestate naturae, iste labore nequitiae. Iste ut tentet, ille ut probet. Job, contradicente adversario, a creatore laudatur. Vult Dominus opus judicare hominis, quod ipse operatur in eo: at vero de adjutorio etiam diabolus confitetur. Dicit enim: Nonne tu circumsepivisti quae sunt extra domum, et intra domum ejus (Ibid. 10)? Expetente inimico, famulum suum Deus spoliat per tentationem, non nudat: aufert substantiam et dat gratiam: Ecce, inquit, omnia quaecumque habet do in manu tua, sed ipsum noli tangere (Ibid., 12). Parum est. Invidus furit, mortem conatur inducere, sed e contrario dispensatione Dei movetur, gratia non aufertur: expetita praedoni praeda praemitur, rursus praedae suae custos adhibetur. Dicitur enim ad eum: Ecce trado et eum tibi, tantum animam ejus custodi (Job. II, 6). Nemo ex hoc aestimet diabolum ad seducendam in corpore tantummodo animam laborare, nisi etiam ab ipso corpore vellendam: si non saucium infirmumque hominem miserentis Dei tutela muniret, et obvia cunctis insidiarum ejus conatibus semper occurreret. 21. Habes, ut arbitror, etiam in Gentibus sufficientem cooperantis gratiae probationem: accipe manifestam quoque significantiam, de illo praecipue dono, quod Ecclesiae et corpori suo peculiare largitur. Paulus apostolus ad Corinthios scribit: Gratias ago Deo meo semper pro vobis, in gratia Dei quae data est vobis in Christo Jesu: quia in omnibus divites facti estis in illo, in omni verbo, et in omni scientia, sicut testimonium Christi confirmatum est in vobis: ita ut nihil vobis desit in ulla gratia (I Cor. I, 4-7). Et iterum: Justificati igitur ex fide, pacem habeamus ad Deum, per Dominum nostrum Jesum Christum: per quem et accessum habemus fidei Dei 609 in gratia ista, per quam stamus, et gloriamur (Rom. V, 1, 2). Unde et Petrus apostolus admonet, dicens: Recipientes finem fidei vestrae, salutem animarum. De qua salute exquisierunt atque scrutati sunt prophetae, qui de futura in nos gratia Dei prophetaverunt (I Pet. I, 9, 10.) Ex quo evidentissime declaratum est, nemini hominum deesse Dei adjutorium: praesertim cum et seductor insistat, et insit infirmitas. Confusa evacuataque est calumnia caeci arguentis, qui ait: Forte tu Dei adjutorium negas? Sed quoniam de Job fecimus mentionem, dicamus quod et superiori testimonio recensitum est, Domino dicente: Homo sine crimine, verax Dei cultor, abstinens se ab omni malo (Job. II, 3). Solet enim a vobis saepissime dictitari, ad probandum hominem sine peccato posse esse, quia fuerit, hoc est, quia et Job, testimonio Dei, homo sine crimine est dictus et verax. Et Zacharias sine querela in Evangelio probatus ostenditur. Dixit Dominus de Job: Homo sine crimine (Luc. I, 6), numquid dixit sine peccato? Peccatum enim cogitatio concipit, crimen vero non nisi actus ostendit. Esse etiam sine querela eorum cognitioni judicioque ascribitur, quibus in promptu est, in facie quidem mansuetudinem aspicere, sed cordis bella nescire. Unde et Paulus confidenter jubet, dicens: Oportet enim episcopum sine crimine esse (Tit. I, 6). Et alibi generale dat testimonium Corinthiis atque asserit: Ita ut non indigeatis ulla gratia, exspectantes revelationem Domini nostri Jesu Christi: qui et confirmabit vos usque in finem, sine crimine (I Cor. I, 7, 8). Ecce Paulus quos testimonio suo usque in finem confirmat esse sine crimine, mox eosdem in eadem epistola corripit, scribens: Jam quidem omnino delictum est in vobis, quod judicia habeatis inter vos (I Cor. VI, 7). Sub uno titulo iisdemque personis, ecce sine crimine, ecce delictum: unde declarat, non statim sine delicto asseri, quem videas sine crimine nominari. Dixit enim et Dominus Jesus: Venit Joannes non manducans neque bibens (Luc. VII, 33). Et iterum scriptum est: Esca illius erat locusta, et mel silvestre (Math. III, 4). Numquid ex alterutro aut Joannes non manducasse, aut Dominus fefellisse credendus est? Sed e contrario in utroque veritas est: 610 quia et Joannes in substantiam carnis escae aliquid sumpserit, et rursum vere dixerit Dominus in Joannem, nec cum caeteris, nec id manducasse, quod caeteros: probans se Scripturasque sanctas, occultata saepe scientia Dei, hominum manifestare sententias. Quamobrem obsequenter accipitur, quotiescumque Scriptura commemorat, et justum et sine querela pro captu temporis et secundum illud ultimum judicium Dei, cui universorum conscientia subjicitur, et lingua omnium confitetur. 22. Denique liquido intellige, quia justificatio Job, passionumque ejus in carnem permissio, provido consilio Dei confusionem diaboli arrogantis operata est: ut dum homo de honore creatoris, ipso Domino probante laudatur, infidelitatis notam declinans angelus puniretur. Rursus autem ne famulo suo graviorem plagam faceret, dum sanaret, et per curam carnis, animae vulnus infligeret, hoc est, ne beatus Job, tanta tentatione superata, duplicatisque omnibus et restitutis, in superbiam elatus, et judicium incideret diaboli, admonetur ab occultis suis, ut etsi a foris de justitia laudaretur, intus tamen ei se sciret subditum esse debere a quo custodiretur. Dicit enim ad eum Dominus: Quis est hic qui celat me consilium, continens sermones in corde, et me putat latere? Accinge tamquam vir lumbos tuos. Interrogabo: tu autem responde mihi. Ubi eras cum fundarem terram, indica mihi, si nosti scientiam (Job. XXXVIII, 2--4, sec. LXX). Et post multam docendi correptionem, vel corripiendi doctrinam: respondens Job Domino dixit: Quid ergo judicor commonitus et increpatus a Domino, audiens talia cum nihil sim (Job. XXXIX, 33, sec. LXX). Talis et Zacharias, homo sine querela, dignus honore hominum, dignus testimonio Scripturarum, quem aliqua jam, ut arbitror, ex hoc inflatio titillabat, incipiebatque plus credere famae quam conscientiae, per corripientem angelum nota infidelitatis arguitur, et temporario silentio castigatur. Unde et Paulus dicit: Itaque qui se existimat stare, videat ne cadat (I Cor. X, 12). Et quasi forma hominum de se ipse pronuntiat dicens: Castigo corpus meum et in servitutem redigo: ne forte, cum aliis praedicaverim, ipse reprobus 611 efficiar (I Cor. IX, 27.) Ita sine crimine dici quemquam et sine querela: non est perfectionis testimonium, sed conversationis exemplum. 23. De immaculato autem ubicumque Scriptura pronuntiat, sicut David ait: Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini (Psal. CXVIII, 1), sana doctrina traditum reor, quia vere beati sint, qui sunt immaculati in via, hoc est, perfecta fide in veritate gradientes: non declinantes haeretica pravitate, neque in dexteram, neque in sinistram. Via Christus est, qui per Spiritum sanctum ducit ad Patrem (Joan. XIV, 6). Igitur qui sine macula atque lepra, nec conviolatus ab his quorum sermo serpit et cancer (II Tim. II, 17), venerandae gloriam Trinitatis audit, credit, intelligit, beatus in fide immaculatusque consistit. Ex quo etiam dicitur ad Abraham: Ambula coram me, et esto sine macula (Gen. XVII, 1). Necessario enim Abraham, qui credidit Deo, et reputatum est ei ad justitiam (Rom. IV, 3, 22), ut sit, in eo quod credidit, vidit et gavisus est (Joan. VIII, 36), perfectus esse ac sine macula commonetur, multarum gentium pater constitutus in fide (Gen. XVII, 5; Rom. IV, 18), et fidelium sinus, in requie ut simus omnes, qui speramus in Deo cum fideli Abraham. Beati immaculati in via, scriptum est: per fidem enim ambulamus, non per speciem (II Cor. V, 7). At vero si vis de immaculato qualem David orans quaerit audire, vanam possibilitatis tuae depone fiduciam, et prostratus in precibus cum propheta oratione conjungere, flens pariter ac dicens: Dilecta quis intelligit? Ab occultis meis munda me, Domine, et ab alienis parce servo tuo. Si enim mihi non fuerint dominati, tunc immaculatus ero (Psal. XVIII, 13, 14). Infelix ego homo, delicta quae nondum intelligo, quando vitabo? Petrus diligit Christum, nec umquam a dilectione declinat: testimonio dilectionis Domini, nunc petra fundamenti Ecclesiae constituitur (Matth. XVI, 18), nunc Satanae vocabulo depravatur (Ibid., 23). Unum atque idem semper operanti, nunc dicitur: Non revelavit hoc tibi caro et sanguis, sed Pater meus, qui est in coelis (Ibid., 17); nunc rursus ingeritur: Non sapis quae Dei sint, sed quae sunt hominum (Ibid., 23). Apostolus diligendo electus est, diligendo confusus: habens pro nimio amore peccatum. Siquidem annuntianti de passione sua Domino amoris impatientia dixerat: 612 Propitius tibi esto, Domine, non erit illud tibi (Matth. XVI, 22). 24. O miseriam miserorum! Si Petrus in aliquo Christum amando peccavit, delicta quis intelligit (Psal. XVIII, 13)? Clamat propheta et clamat in Spiritu sancto: clamat ille, de quo dixerat Dominus: Manus mea auxiliabitur ei, et brachium meum confortabit eum, et nihil proficiet inimicus in eo (Psal. LXXXVIII, 22, 23): et quid clamet, attende: Ab occultis meis munda me, Domine (Psal. XVIII, 23). David ille electus secundum cor (I Reg. XIII, 14), ille quem promisit Deus facturum omnes voluntates suas (Ibid. et Act. XIII, 22), ille quem unxit in regem, ille quem prophetici spiritus sanctificatione donavit, stupens in obreptione peccaminum, clamat ad Dominum, ut ab occultis suis mundetur implorat, et dicitur ei a Domino, in alio loco: Non aedificabis domum nomini meo, eo quod sis vir bellator, et sanguinem fuderis (I Paral. XXVIII, 3); quasi vero sordium abolitione cunctarum ita emundare eum nequiverit, ut dignum digno operi praepararet. David usque ad mortem non emundatur, sed praelato in Templi constructione sibi filio se ipse condemnat: et Goliath cum armigero suo calumniatur mihi, cur Dominus non faciat in eo, quod numquam fecit in saeculo? Dicit Ecclesiastes: Nihil sub sole novum, nec valet quisquam dicere, ecce hoc recens est, jam enim praecessit in saeculis quae fuerunt ante nos (Eccle. I, 10): et novorum dogmatum instructor affirmat, potest fieri, quod numquam factum est. Non requiras utrum fuerit, quod posse esse non ambigis. Aedificari voluit Deus templum nomini suo, et hoc, ut non nisi innocens et bene immaculatus exstrueret. Duo ad hoc reges cunctis viribus eliguntur, uterque ad adjutorium: de custodia utrique promittitur. Ad David siquidem dicit Deus: Veritas mea et misericordia mea cum eo (Psal. LXXXVIII, 25). De Salomone vero testatur: Ipsum elegi mihi in filium, et ego ero ei in patrem (I Paral. XXVIII, 6). Ex his duobus templum Domini unus praeparat, alter aedificat: praeparat senex, perficit puer. Dignum est enim ut sanctum Domini templum sanctus aedificet. Praeparat, ut dixi, senex, sed quasi postquam peccare cessavit: perficit puer, sed tamen pene cum adhuc peccare non coepit. Ille ante peccavit: hic postea. Ille multo peccato aedificare non meruit: iste multum peccando quod aedificaverat, dereliquit. Et inter haec mirabiliter 613 sibi ordinatio sancta disposuit: ut inter duas aetates, quod perpetuum in homine esse non poterat, pro captu temporis inveniret. Uterque aliquando non peccavit, tamen uterque sine peccato esse non potuit: Ut sit Deus verax, omnis autem homo mendax (Rom. III, 4; Psal. CXV, 11), sicut scriptum est: Vani filii hominum, mendaces filii hominum in stateris (Psal. LXVIII, 10). 25. Habentes utique gratiam et adjutorium Dei, tamen sine peccato esse, nec obtinere David, nec Salomon valuit custodire, et Joviniani filius, ut omnipotens Deus, pro ipso discipulisque ejus tantum rerum ordinem mutet, sperat, quod si factum forte non fuerit, Deum impossibilitatis accuset? « Potest, inquit, homo esse sine peccato: tamen cum Dei adjutorio. » Quid faciam? Tolerabo interim pannum novum vestimento veteri colligatum, donec emendationis miserae falsitatem pejor scissura patefaciat. Concedo enim, ut contra ducem veritatis loquentis, cum dixerit: Potest homo, si velit, dixisse videatur: potest homo cum adjutorio Dei. Nunc demum mihi veluti ad exordium propositionis sermo revocandus est: et, paulisper injuriae dolore seposito, cum reverentia disputandi ad celsitudinem capitis recurrendum. Caput enim nostrum est Christus Jesus, quem, sicut Apostolus ait, proposuit Deus propitiationem per fidem in sanguine ipsius ad ostensionem justitiae, propter remissionem praecedentium delictorum, in sustentationem Dei et ostensionem justitiae ejus in hoc tempore, ut sit ipse justus et justificans eum, qui ex fide est Jesu (Rom. III, 25, 26). Itaque propitiator per fidem in sanguine suo positus ad ostensionem formamque justitiae, ipse est Mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus (I Tim. II, 5). De quo Joannes usque ad ipsam pene inaccessibilem lucem introductus exclamat: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum, omnia per ipsum facta sunt (Joan. I, 1-3). Ac post paululum exposita divini operis veritate subjungit: Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis: et vidimus honorem ejus, gloriam tamquam unici nati a Patre, plenum gloria et veritate (Ibid. 14). Qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus (I Pet. II, 22), qui tamquam agnus coram tondente, sic non aperiens os suum (Isai. LIII, 7), cum flagellatus, crucifixus et mortuus est, 614 qui aculeum mortis edomuit, qui a mortuis resurrexit, qui captivam ducens captivitatem (Psal. LXVII, 19; Ephes. IV, 18), ascendit in coelos. Hic est unigenitus in Patre, primogenitus in multis fratribus (Rom. VIII, 29): in quo est omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Coloss. II, 9). Hic ergo Dominus Christus, hic, inquam, Filius Dei, in virtute Patris et gloria: quae in principio condidit, et redemit in medio, etiam in novissimo judicabit. 26. Itaque post conditionem universae, quae secundum voluntatem ejus exstitit creationis, compositionis modum rebus imposuit, ut quod rationale factum fuerat, ratione subsisteret: et quod libero donarat arbitrio, ne in licentiam perditionis excurreret, praecepti lege restrinxit: ut cum creatura creatorem et domini donum agnosceret, et praecepti stabilitatem: in subjectione lapsus libertatem prospiciens, ad hoc tantum ipsa libertate uti vellet, ut per eam servitium quo regeretur eligeret, digno habitus judicio, ut ex prudenti servitute defensionem, ita ex libera voluntate mercedem, confirmante Apostolo, qui ait: Si enim volens hoc ago, mercedem habeo (I Cor. IX, 17). Duo luminaria magna omnipotens Deus dixit et facta sunt, praecepitque ut dividant diem ac noctem et sint in signa, et tempora, et dies, et annos (Gen. I, 14). Numquid haec semel decreta distinctio, non usque in praesentem permanet diem? Et tamen haec ipsa, quae sic ordinato motu feruntur, creatori mutare cum velit, potentia inerat, si ratio non teneret: quoniam in omnibus potentiae Dei ratio conjuncta est. Si enim esset apud creatorem mutatio operum, qualiter a creatura exspectari posset observatio mandatorum? Jussum a Deo est, ut germinet terra herbam (Ibid. 11), fenum lignumque fructiferum, hoc etiam nunc annuis vicibus incessabili parturitione custodit. Et tamen iratus saepissime Deus terrae, fructus, negata imbrium ubertate, diminuit, et quod auferre in totum potuit, maluit castigare, ut et correctionem plaga ostenderet, et ordinem natura servaret. Fecit Deus hominem de limo terrae, et vitalis spiritus insufflatione viventem posuit in paradiso deliciarum (Ibid. 17): libero insuper donavit arbitrio circumdatumque mandato medio immortalitatis et mortis: quamvis asserant tui, qui abundantiora de pectore tuo 615 venena suxerunt, mortalem eum fuisse factum, nihilque eidem damni ex transgressione contigisse praecepti. At vero praevaricante homine, terra maledicitur, laboribus ac doloribus homo ipse coonustatur, ut in sudore faciei panem acquirat jubetur: nota mortis circumscribitur, donec in terram, de qua sumptus est, revertatur (Gen. III, 17-19). Ejicitur Adam de paradiso (Ibid. 23), generat filios trahentes secum seminis infidelis originale peccatum: peccat humanum genus, Deum quoque poenituit quod hominem fecisset in terra (Gen. VI, 6). 27. O Domine, sustine paulisper stultitiam meam, donec qui sapiens et prudens videtur, erubescat et sentiat imprudentiam! Peccante uno homine, ex quo in universam successionem dira contagia transierunt, regnumque in universos mortis invaluit, poenitet te, irasceris, doles: et, usquequo Verbum caro factum, passione, cruce, ac morte opus habeat, commoveris. Forte satius fuerat unum deleri illico peccatorem, ut mox alius secunda plasmatione substitueretur, quo ab omni sorde libera et immaculata propago descenderet. At haec te, Deus omnipotens, quia non fecisse agnoscimus, non potuisse credimus? O Petre! supra quam petram Christus suam fundavit Ecclesiam (Matth. XVI, 18); et, o Paule! qui fundamentum posuisti, praeter quod aliud nemo potest ponere, qui est Christus Jesus (I Cor. III, 11); beati apostoli, columnae et firmamenta veritatis, vos saltem huic qui consiliarius Deo est et mediator, sacris respondete sermonibus! Ait Petrus: Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, per quem vocati estis in haereditatem incorruptibilem, et incontaminabilem, conservatam in coelis, vos, qui in virtute Dei custodimini per fidem in salutem paratam revelari in tempore novissimo (I Pet. I, 3-5). Deinde Paulus, vas electionis, profert thesauros salutares, et ait: Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione spirituali in coelestibus in Christo, sicut elegit nos in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus sancti et immaculati in conspectu ejus in charitate, qua praedestinavit nos in adoptionem filiorum per Jesum Christum in ipsum, secundum propositum voluntatis suae in laudem gloriae suae, in qua gratificavit nos in dilecto Filio suo, in quo habemus redemptionem per sanguinem ejus, remissionem 616 peccatorum, secundum divitias gratiae ejus, quae superabundavit in nobis in omni sapientia et prudentia: ut notum nobis faceret sacramentum voluntatis suae secundum bonum placitum ejus; quod disposuit in eo, in dispensationem plenitudinis temporum, restaurare omnia in Christo, quae in caetis sunt et quae in terra (Ephes. I, 3-10). 28. Dicit Petrus: in salutem paratam revelari in tempore novissimo; testatur et Paulus, quod proposuit in eo in dispensationem plenitudinis temporum instaurare omnia in Christo; et nunc nobis nescio quis quasi rana e coeno emergit et personat: « Quid mihi est exspectare tempus, exspectare judicium? Deus si potest, semper potest: si semper potest, personarum acceptor non est. » Potest ergo, et modo potest, et in te vere personarum acceptor probandus, si quod in omnibus potest, et utique acturus in tempore suo est, in te solo ante tempus faceret, quod neque in Moyse fecit, cui unum tantummodo in hac vita peccatum exprobravit, et tamen ante mortem remisit: quem ob hanc culpam mori jussit, ne terram repromissionis intraret. Audiat ergo Salomonem, super ordinatione temporum et Dei constitutione testantem: Omnia tempus habent et suis spatiis transeunt universa sub coelo: Tempus nascendi, et tempus moriendi. Tempus plantandi, et tempus evellendi quod plantatum est. Tempus occidendi, et tempus sanandi (Eccle. III, 1-3). Deinde alio loco dicit: Vidi sub sole in loco judicii impietatem, et in loco justitiae iniquitatem, et dixi in corde meo: Justum et impium judicabit Deus: et tempus omnis rei tunc erit (Ibid., 16, 17). Quamobrem, o homo vacue! si quam fiduciam habes, patienter exspecta ordinem Dei, quem dignatus est et ipse Dominus exspectare qui fecit: factus sub lege (Gal. IV, 4), qui fecerat legem. Audi ipsum tibi dicentem: Non est vestrum scire tempora, quae Pater posuit in sua potestate (Act. I, 7). Aut si vis apertius accipere testimonium, quia cum utique possit Deus, tamen pro ipsa sui ordinatione non faciat, dicit ad Petrum: An putas non posse me modo rogare Patrem meum, et exhibebit mihi plus quam duodecim legiones angelorum? Sed quomodo complebuntur Scripturae, 617 quia sic oportet fieri (Matth. XXVI, 53, 54)? Vides ergo quia operator temporis temperat virtutes: et ratio dispositionis, miscet potentiae patientiam. Deinde ait Dominus: Reconde gladium in theca. Fieri enim non potest, ut calicem quem dedit mihi Pater, non bibam illum (Joan. XVIII, 11). Et tamen Deus nihil non potest: nec est quidquam quod non faciat nisi forte quod nolit, non oporteat, non proponat. Loquitur Paulus ad Thessalonicenses, significans de adventu Antichristi: Non retinetis, quod cum adhuc essem apud vos, haec dicebam vobis? Et nunc quid detineat scitis: ut reveletur in suo tempore (II Thess. I, 5, 6). Tanta vis est decreti Dei, et tam irrevolubilis status constitutorum in suis quibusque causis temporum, ut propter electos suos dies saeculi abbreviari dixerit Dominus (Matt. XXIV, 22), non auferri: ut faceret temporum statutorum pro majestate plenitudinem, pro pietate brevitatem: simulque et compendium misericordia caperet, et numerum mundus impleret; et tu vis, jam? (ecce ego cum dolore misericordiae loquor); tu, inquam, vis, o homo similis mei, ut tibi homines in hoc praesenti tempore, quod numquam antea dictum in sacris voluminibus invenitur, quemquam sine peccato esse respondeant, et si in hoc forte consenserint, de die momentoque subscribant: novam calumniae machinam instruens, ut quod non fieri dicimus, non posse fieri dixisse videamur, et in quo praecipue operantem in dispositionem quam statuit omnipotentiam praedicamus, ne impatienter infamare impotentiam judicemur? Vanum, quaeso te, furorem abjice, quoniam hoc ipsum ad peccatum proficit, de quo abstergendo possibilitatem temporis, non clementiam judicis cogitasse. Hactenus de potentia Dei, quam praedicamus et colimus, et de praefinitione temporum, quae profundissimo ipsius sunt statuta consilio, dixisse sufficiat, de qua, etsi plura quae sunt sanctorum scripta non essent, daemonum saltem responsio sola sufficeret, qui propria damnati conscientia vociferantur ad Dominum: Quid tibi et nobis, fili Dei? Quid venisti ante tempus perdere nos (Matth. VIII, 29)? Quos cum intelligas de constitutione judicii confidentes, cape certissimum ipsius contra te exemplum. Si illos in oppressione miserit homines comprehensos: 618 ultimo tunc judicio intelligis esse damnatos. Accipe et te ipsum hic imperturbabili emendatione purgandum. Sin autem, ut legitur, patientia Dei adhuc illis liberum indulget arbitrium: adhuc et te crede tentandum. 29. Nunc ad aliam strictim transeo quaestionem, quam tu adversus omnes catholicos vibrare saepius diceris. Nam etiam in epistola tua illa lucubratissima haec ipsa intelligere vix potuimus. Ita ista, inquam, ad Demetriadem, puellam (ut audio) sacram et sanctam, homo verecundissimus scribere non erubuisti: docens, ut credo, reverentiam castitatis sub stropha Joseph luxuriantis dominae suae, ubi dixisti, « Contempta frequentur domina, propiores adolescenti tendit insidias, secretum ac sine testibus manu impudens apprehendit: » inopportunam historiam obscenissimo sermone contexens: quamquam hoc quod neque apte, neque decore dicitur, tibi imputare non debeamus, cui neque natales dederunt, ut honestioribus studiis erudireris, neque naturaliter provenit, ut saperes, sed illis dictatoribus tuis, qui miserum sensum miserrimo sermone conscribunt, et te legendum cachinnis quasi titulum confusionis exponunt. Inter haec ergo hujusmodi sensum in eadem epistola indigestis sermonibus eructasti, « quod plerique nostrorum dicerent, Deum malam hominibus condidisse naturam. » Quod etiam ille Phinees tuus pedetentim nobis tentavit intendere: unde breviter primum profiteor, deinde respondeo: Ante tribunal Christi in dextera inter agnos Dei non sit dignus assistere, nec mereatur videre Dominum in regione vivorum, nec in gloria resurrectionis vita Jesu manifestetur in mortali corpore ejus (II Cor. IV, 11), qui dicit Deum aliquam malam vel hominis vel cujusque rei condidisse naturam, vel qui liberum in aliquo tollit, arbitrium: cum scriptum legerit: omnia quaecumque fecit Deus, bona valde (Gen. I, 31). Et de libero hominis arbitrio scriptum est: Deus creavit hominem inexterminabilem (Sap. II, 23): et reliquit eum in manu consilii sui (Eccli. XV, 14). Caece et maligne, aliter enim tibi loqui nequeo, sensum Dominicae auctoritatis, sensum propriae fragilitatis, sensum communis intelligentiae non habenti. Nos naturam hominis infirmam dicimus esse, non malam. Nam si mala esset, bonum omnino non caperet: nunc vero cum genuino affectu concupiscat bonum, 619 et adhaereat bono, malumque omnino fugiat, ubi in ea mala dicenda est esse substantia? Dominus clamat: Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma (Matth. XXVI, 43). Clamat Abraham: Ego autem terra et cinis (Gen. XVIII, 27). Clamat Job: Homo putredo, et filius hominis vermis (Job. XXV, 6). Clamat Esaias: O miser ego, quoniam compunctus sum, quia cum sim homo, et immunda labia habeam, in medio quoque populi immunda labia habentis habito (Isai. VI, 5)! Clamat Hieremias: Anima in angustiis, et spiritus anxius clamat ad te: Vide, Domine, et miserere (Baruch. III, 1, 2). Clamat Abacuc: Custodivi, et expavit venter meus, a voce orationum intra me turbata est habitudo mea (Hab. III, 1 sec. LXX). Clamat David: Exaudi me in tua justitia, et non intres in judicium cum servo tuo, quia non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens (Psal. CXLIII, 1, 2). Clamant omnes apostoli infirmitatis timore turbati: Domine, libera nos, perimus (Matth. VIII, 23). Clamat Joannes: Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non est (I Joan. 1, 8). Clamat Jacobus: In multis enim offendimus omnes (Jacob. III, 2). Clamat Paulus: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum (Rom. VII, 24, 25). Et ut generaliter universorum clamet infirmitas, clamat Spiritus sanctus in sanctis: Omnis caro fenum et gloria hominis sicut flos feni. Fenum aruit, flos decidit: verbum autem Domini manet in aeternum (Isai. XI, 6-8). 30. Contra has tam splendidas, perspicuasque divinorum nubes testimoniorum, audiat laborans in gemitu suo mundus universus Pelagium reclamantem: atque humili veritati non solum verborum impudentia, sed etiam cauteribus resistentem. Ait enim in epistola, quam supra nominavimus: « Verum econtrario remisso ac fastidioso animo ac nequam ore nos Domino reclamamus et dicimus: Durum est, arduum est, non possumus, homines sumus, fragili carne circumdamur. Et, o caecam insaniam! et, o profanam temeritatem! duplicis ignorantiae accusamus scientiae Dominum: ut 620 videatur nescire, quod fecit: nescire, quod jussit. Et quasi oblitus fragilitatis humanae, cujus auctor ipse est, imposuerit homini quod ferre non possit. » Quid rogo hac praesumptione feralius? Quid hac increpatione perversius? Exprobras Ecclesiae catholicae, cujus nos viscera sumus, quod quasi dicere desperando videatur, quod Deus, auctor hominis, imposuerit homini, quod ferre non possit: cujus tamen fidelissima est et ore et humilitate professio: Deum et primo omnia possibilia praecepisse, et nemine tamen possibilia complente, propter quod subditus sit omnis mundus Deo, postea pondus praecepti substituta gratiae indulgentia sublevasse. Verumtamen tu, serve nequam et maligne, qui quod tibi dominus tuus remisit, conservis tuis conaris exigere (Matth. XVIII, 29-32): tuum primum sensum discutio, et meum postea, si videtur, explano. Tu qui non posse ferre onus legis dixisse quosdam arguis, ergo tu ipsum ferre posse confidis? O miser, qui secundum quod scriptum est, dicis in corde tuo: Dives sum et ditatus, et nullius rei egeo, et nescis quia tu es miser et miserabilis et pauper, et caecus et nudus (Apoc. III, 17). Numquid ad te locutus est Christus: Amen dico tibi, non tibi revelavit caro et sanguis, sed Pater meus qui est in coelis (Matth. XVI, 17)? Numquid tibi dixit: Tu vocaberis Cephas (Joan. I, 42)? Numquid tibi spopondit: Super hanc petram fundabo Ecclesiam meam (Matth. XVI, 18)? Attende enim quid Petrus apostolus, Spiritu sancto docente, commoneat qui ait: Et nunc ergo vos quid tentatis Deum, imponere jugum collo discentium, quod neque nos ipsi, neque patres nostri potuimus portare? sed gratia Domini nostri Jesu Christi credimus nos posse salvos fieri, sicut et illi (Act. XV, 10, 11). Petrus apostolus dicit: quia ille vere Deum tentet, qui nunc homini onus legis moliatur imponere: contra autem tu objicis et minaris, quod ille criminetur injustitiae Deum, qui per confessionem propriae infirmitatis, ad gratiam spiritus a littera occidente confugiat. Samuel, Helias, Helisaeus, Esaias, Hieremias, Daniel, Zacharias, omnes sancti, vel judices, vel reges, vel prophetae, patres sine dubio nostri sunt, et neminem patrum Petrus affirmat, sed 621 neque semetipsos, hoc est, apostolos, cum essent Judaei, onus legis ferre potuisse, sed fide Christi secundum spem gratiae fuisse salvatos. 31. An forte secundum te omnes isti sancti patres Dei adjutorium non habebant? Ecce Petrus increpat illos, qui grave jugum collo discentium ponere conabantur: tu econtrario in scandalum Petri increpas eos, qui ad fidelem Dei misericordiam confugiunt: et se per semetipsos onus legis ferre diffidunt. Sed tibi specialis inde portandi oneris fortasse fiducia est, quod balneis epulisque nutritus latos humeros gestas robustamque cervicem: praeferens etiam in fronte pinguedinem, sicut scriptum est: Tetendit enim adversus Deum manum suam et contra omnipotentem roboratus est. Cucurrit adversum eum erecto collo, et pingui cervice armatus est. Operuit faciem ejus crassitudo, et de lateribus ejus arvina dependet (Job. XV, 25-27). At illi tales esse non possunt, quibus semper in corde loquitur Christus: Contendite per angustam viam introire: lata est enim, quae ducit ad mortem (Matth. VII, 13; Luc. XIII, 24). Et Paulus apostolus monet: Curam carnis ne feceritis in concupiscentiis (Rom. XIII, 14). Est in me veritas Christi (II Cor. XI, 10; Rom. IX, 1, 2), quia multum doleo pro vobis. Juxta sententiam enim beati patris mei Augustini, « Non est sani fiducia, sed insani. » De uno praecepto eodemque primo, te, si dignaris, interrogo. In lege Dominus per Moysen jubet, quod et in Evangeliis Christus affirmat: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex totis viribus tuis: et secundum simile huic: Diliges proximum tuum tamquam te ipsum (Deut. VI, 5; Matth. XXII, 37-39). Rogo te, responde non mihi, sed Deo: non voce, sed conscientia, si ita ex toto corde Deum diligis, ut nullam umquam in eo cogitationem, quae absque timore et dilectione Dei intelligi possit, admittas: si ita in tota anima sequeris, ut suscepta semel cruce in nullam penitus oblectationem habitae ad tempus jucunditatis succedas: si ita in totis visceribus tuis calore charitatis ardes, ut nulla penitus per augmenta necessitatis infirma concupiscentiis aut desideriis acquiescas. Deinde cum scriptum sit: 622 Omne quod non sit ex fide peccatum sit (Rom. XIV, 23): et sive nobilium locorum episcopos videris, sive potentes saeculi viros, sive divites sub religione videas, utrum omnino nihil vel adulationi, vel timori, vel spei acceptione personarum captus indulgeas, nec quidquam in quo te cor tuum reprehendat, et conscientia remordeat, vel si nulla verba tempori potius quam veritati accommodata respondeas. Illud etiam consulo, utrum aeque omnes Christianos sicut te ipsum diligas. Nos enim sub uno capite, quod est Christus: et sub una Ecclesia, quae est Christus, omnes fratres sumus, et unum corpus in Christo. Utrum ergo sicut te ipsum diligas omnes qui misericordiam Dei sperant, quos tamen noveris, confitere. Non enim te de ignotis consulo: quos ex eo te diligere arbitraris, quod quia non noveris, non odisti. Sed quid ego haec a confessione tua exigo, cum conversationem tuam vulgus agnoscat? Tu perfectus sine infirmitate, tu omnem legis sarcinam ferre possibilis, tu, inquam, homo inflate, sed vacue: audi, si dignaris Dominum Salvatorem, te, si tamen hoc poteris, ad sancta revocantem: Amen dico vobis, quisquis non receperit regnum Dei, velut infans, non intrabit illud (Marc. X, 15). Infans nihil in se habet, nisi quod diligit blandientem, et quod panem suum non in sudore suo, sed in precibus sperans alimoniam vitae, simplici petitione consequitur, quam fiduciali opere non meretur: qua tu comparatione commonitus, convertere ad infantiam, ut revertaris ad vitam. 32. Et quoniam superius dixeram, de possibilitate oneris sustinendi, tuum primum sensum discutio: et meum postea si videatur, explano. Mea sententia est, quia et in hoc quoque peccamus, qui cum infirmi sumus, de infirmitate conquerimur, hanc esse intentionem legis arguentis, ut propter illa, quae perperam fiunt, confugiatur ad gratiam Domini miserantis, velut paedagogo concludente in eamdem fidem, quae postea revelata est: ubi et remittantur quae male fiunt, et eadem gratia juvante non fiant. Proficiscentium est enim via, quamvis bene proficiscentes dicantur perfecti viatores: 623 illa est autem perfectio summa, cui nihil addatur, cum id quo tenditur, coeperit possideri. 33. Jam vero illud quod eis dicitur, « ipse tu sine peccato es? » revera non pertinet ad eam rem, de qua vertitur quaestio: sed quod dicit « negligentiae suae potius imputari, quod non est sine peccato, » bene quidem dicit, sed dignetur inde et orare Dominum, ne illi haec iniqua negligentia dominetur. Quam rogabat quidam quando dicebat: Itinera mea dirige secundum verbum tuum, et ne dominetur mihi omnis iniquitas (Psal. CXVIII, 135): ne dum suae diligentiae quasi propriis viribus fidit, neque hic ad veram justitiam, neque illic, ubi sine dubio perfecta desideranda est et speranda, perveniat. 34. Et illud quod eis a quibusdam dicitur, nusquam esse scriptum his omnino verbis, posse esse hominem sine peccato, facile refellit: quia non tibi est quaestio, quibus verbis dicatur quaeque sententia. Non tamen fortasse sine causa, cum aliquoties in Scripturis inveniatur, homines dictos esse sine querela (Luc. I, 6): non invenitur, qui dictus sit sine peccato: nisi unus solus, de quo aperte dictum est, eum qui non noverat peccatum (II Cor. V, 20). Et eo loco ubi de sacerdotibus sanctis agebatur. Etenim expertus est omnia, secundum similitudinem sine peccato (Heb. IV, 15): in illa scilicet carne, quae habebat similitudinem carnis peccati, quamvis non esset caro peccati. Jam illud quomodo accipiendum sit: Omnis qui natus est ex Deo non peccat, et non potest peccare, quia semen ejus in ipso manet (I Joan. III, 9): cum ipse apostolus Joannes, quasi non sit natus ex Deo, aut eis loqueretur, qui nondum essent nati ex Deo, aperte posuerit. Si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est (I Joan. I, 8): in libris quos ad Marcellium de hac re scripsi, sicut potui explicare curavi. Et illud quod dictum est, Non potest peccare, pro eo dictum est, ac si diceretur, non debet peccare: non improbanda mihi videtur hujus assertio. Quis enim insanus dicat debere peccari, cum ideo sit peccatum, quia non debet fieri? 35. Sane quod apostolus Jacobus ait: Linguam autem 624 nullus hominum domare potest (Jacob. III, 8): non mihi videtur ita intelligendum, « quasi per exprobrationem dictum, tamquam diceretur: Ergone linguam nullus hominum domare potest? Tamquam objurgans et dicens: Domare feras potestis, linguam non potestis? Quasi facilius sit linguam domare, quam feras. » Non puto quod iste sit sensus in hoc loco. Si enim id sentiri vellet de facilitate domandae linguae, caetera sequerentur in bestiarum comparatione. Nunc vero sequitur: « Inquietum malum, plena veneno mortifero » utique nocentiore, quam bestiarum atque serpentum. Nam illud carnem interficit: hoc vero animam. Os enim quod mentitur, occidit animam (Sap. I, 11). Non ergo quasi id esset facilius, quam mansuefactio bestiarum sanctus Jacobus illam sententiam pronuntiavit, aut ea voce voluit pronuntiari: sed potius ostendens, quantum sit in homine linguae malum, ut a nullo homine domari possit, cum ab hominibus domentur et bestiae. Neque hoc ideo dixit, ut hujus in nos mali dominationem per negligentiam permanere patiamur: sed ut ad domandam linguam divinae gratiae poscamus auxilium. Non enim ait: Linguam nullus domare potest, sed nullus hominum: ut cum domatur, Dei misericordia, Dei adjutorio, Dei gratia, fieri fateamur: conetur ergo anima domare linguam, et dum conatur, poscat auxilium: et oret lingua, ut dometur lingua, donante illo qui dixit ad suos: Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis (Matth. X, 20). Itaque praecepto facere commonemur: quod conantes et nostris viribus non valentes, adjutorium divinum precemur. 36. Proinde et ipse cum exaggerasset linguae malum, inter haec dicens: Non oportet fratres mei haec ita fieri (Jac. III, 10): continuo monuit, consummatis his, quae hinc dicebat, quo adjutorio ista non fierent, quae dixit fieri non oportere. Quis sapiens, inquit, et disciplinatus inter vos? Ostendat ex bona conversatione operationem suam in mansuetudine sapientiae. Quod si zelum amarum habetis et contentiones in cordibus vestris, nolite gloriari et mendaces esse adversum veritatem. Non est ista sapientia desursum descendens, sed terrena, animalis, diabolica. Ubi enim zelus et 625 contentio, ibi inconstantia et omne opus pravum. Quae autem desursum est sapientia, primum quidem pudica est, deinde pacifica, modesta, suadibilis, plena misericordiae et fructibus bonis, non judicans, sine aemulatione (Ibid., 13-17). Haec est sapientia, quae linguam domat, desursum descendens, non ab humano corde prosiliens. An et istam quisque abrogare audet gratiae Dei, et tam superba vanitate ponet in hominis potestate? Cur ergo oratur, ut accipiatur, si ab homine est, ut habeatur? An et huic orationi contradicitur, ne fiat injuria libero arbitrio? Quod si sibi sufficit possibilitate naturae ad implenda omnia praecepta justitiae, contradicatur ergo et eidem apostolo Jacobo admonenti et dicenti: Si quis autem vestrum indiget sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter, et non improperat, et dabitur ei. Postulet autem in fide nihil haesitans (Jac. I, 5, 6). Haec est fides ad quam praecepta compellunt: ut lex imperet, fides impetret, In multis offendimus omnes (Jac. III, 2). Non enim et hoc iste Apostolus alio modo pronuntiavit, sicut et illud quod ait: « Linguam nullus hominum domare potest. » 37. Nec illud quisquam istis pro impossibilitate non peccandi similiter objecerit quod dictum est: Sapientia carnis inimica est Deo. Legi enim Dei non est subjecta, nec enim potest: qui autem in carne sunt, Deo placere non possunt (Rom. VIII, 7, 8). Sapientiam quippe carnis dixit, non sapientiam desursum descendentem: et in carne esse non eos, qui nondum de corpore exierunt, sed eos, qui secundum carnem vivunt, significatos esse, manifestum est. Non autem ibi est quaestio, quae versatur. Illud est quod exspecto ab isto audire: si qui secundum spiritum vivunt, et ob hoc etiam hic adhuc viventes jam quodammodo in carne non sunt, utrum gratia Dei vivant secundum spiritum, an sibi sufficiant, jam data cum crearentur possibilitate naturae in sua propria voluntate: cum plenitudo legis non sit nisi charitas (Rom. VIII, 10), et charitas Dei diffusa sit in cordibus nostris (Rom. V, 5), non per nosmetipsos, sed per Spiritum sanctum qui datus est nobis. Tractat etiam iste de peccatis ignorantiae, et dicit « hominem praevigilare debere ne ignoret, ideoque esse culpandam ignorantiam, quia id homo nescit negligentia sua quod adhibita diligentia 626 scire debuisset: » dum tamen omnia potius disputet, quam ut oret, dicat: Da mihi intellectum, ut discam mandata tua (Psal. CXVIII, 75). Aliud enim est non curasse scire, quae negligentiae peccata etiam per sacrificia quaedam legis videbantur expiari: Aliud intelligere velle, nec posse, et facere contra legem, non intelligendo quae fieri velit: Unde admonemur petere a Deo sapientiam, qui dat omnibus affluenter (Jac. I, 5): utique his omnibus, qui sic petunt, et tantum petunt, quomodo et quantum res tanta petenda est. 38. « Divinitus tamen expianda esse peccata commissa, et pro eis Dominum exorandum » fatetur, propter veniam scilicet promerendam: quia id quod factum est, facere infectum multum ab isto laudata potentia illa naturae et voluntas hominis, etiam ipso fatente, non potest. Quare hac necessitate restat ut oret ignosci: ut autem adjuvetur ne peccet, nusquam dixit, non hic legi. Mirum de hac re omnino silentium, cum oratio Dominica utrumque petendum esse commoneat: et ut dimittantur nobis debita nostra, et ut non inducamur in tentationem (Matth. VI, 12, 13). Illud ut praeterita expientur: hoc ut futura vitentur. Quod licet non fiat, nisi voluntas adsit: tamen ut fiat, voluntas sola non sufficit. Ideo pro hac re, nec superflua, nec impudens Domino immolatur oratio. Nam quid stultius, quam orare ut facias, quod in potestate habeas? 39. Jam nunc videte quod ad rem maxime pertinet, quomodo humanam naturam tamquam omnino sine vitio ullo sit, conatur ostendere: et contra apertissimas Scripturas Dei luctetur sapientia verbi, qua evacuatur crux Christi (I Cor. I, 17). Sed plane illa non evacuabitur, ista potius sapientia subvertetur. Nam cum hoc ostenderimus, aderit fortasse misericordia Dei, ut et ipsum haec dixisse poeniteat. « Primo, inquit, de eo disputandum est: quod per peccatum debilitata dicitur et immutata natura. Unde ante omnia quaerendum puto, inquit, quid sit peccatum: substantia aliqua, an omni substantia carens nomen, quo non res, non existentia, non corpus aliquod, sed perperam facti actus exprimitur. » Deinde adjungit: « Credo ita est. Et si ita est, inquit, quomodo potuit humanam debilitare vel mutare naturam, quod substantia caret? » Videte, quaeso, quomodo nesciens nitatur evertere 627 medicinalium eloquiorum saluberrimas voces: Ego dixi, Domine, miserere mei, sana animam meam, quia peccavi tibi (Psal. XL, 5). Quid sanatur, si nihil est vulneratum, nihil sauciatum, nihil debilitatum atque vitiatum? Porro si est quod sanetur, unde vitiatum est? Audis confitentem, quid desideras disputantem? Sana, inquit, animam meam. Ab illo quaere unde vitiatum sit, quod sanari rogat: et audi quod sequitur: quoniam peccavi tibi. Hunc iste interroget, ab isto quaerat, quod quaerendum putat, et dicat: O tu, qui clamas, sana animam meam, quoniam peccavi, quid est peccatum? Substantia aliqua, an omni substantia carens nomen, quo non res, non existentia, non corpus aliquod, sed tantum perperam facti actus exprimitur? Respondit ille: « Ita est, ut dicis. Non est peccatum aliqua substantia, sed tantum hoc nomine perperam facti actus exprimitur. » Et contra iste. Quid ergo clamas, sana animam meam quoniam peccavi tibi? Quomodo potuit vitiari anima tua? Medico indiget: quia sana non est. Omnia quidem bona quae habet in formatione, vita, sensu, mente, a summo Deo habet, creatore et artifice suo, vitium vero quod ista naturalia bona contenebrat et infirmat, ut illuminatione et curatione opus habeat, non ab inculpabili artifice contractum est, sed ex originali peccato quod commissum est libero arbitrio; ac per hoc natura poenalis ad vindictam justissimam pertinet. Si enim jam sumus in Christo nova creatura (II Cor. V, 17): tamen eramus natura filii irae sicut et caeteri. Deus autem qui dives est in misericordia propter multam dilectionem, qua dilexit nos cum essemus mortui peccatis, convivificavit nos Christo: cujus gratia sumus salvi facti. (Ephes. II, 2-5). 40. Haec igitur gratia Christi, sine qua nec infantes nec aetate grandes salvi fieri possunt, non meritis redditur, sed gratis datur: propter quod et gratia nominatur: Justificati, inquit, gratis, per sanguinem ipsius (Rom. III, 24). Unde hi qui non per illam liberantur, sive quia audire nondum potuerunt, sive quia obedire noluerunt, sive etiam cum per aetatem audire non possent, lavacrum regenerationis quod accipere possent, per quod salvi fierent, 628 non acceperunt, juste utique damnantur: quia sine peccato non sunt, vel quod originaliter traxerunt: vel quod malis moribus addiderunt. Omnes enim peccaverunt, sive in Adam, sive in seipsis: et egent gloria Dei (Ibid., 23). 41. Universa igitur massa poenas debet. Et si omnibus debitum damnationis supplicium redderetur, non injuste proculdubio redderetur. Qui ergo inde per gratiam liberantur: non vasa meritorum suorum, sed vasa misericordiae nominantur. Cujus misericordiae? nisi illius qui Christum Jesum misit in hunc mundum peccatores salvos facere (I Tim. I, 15), quos praescivit et praedestinavit, et vocavit, et justificavit, et glorificavit (Rom. VIII, 29, 30). Quis igitur usque adeo dementissime insaniat, ut non agat ineffabiles gratias misericordiae, quos voluit, liberantis, qui recte nullo modo possent culpare justitiam, universos omnino damnantis: Hoc si secundum Scripturas sapiamus, non cogimur contra Christianam gratiam disputare, et ea dicere, quibus demonstrare conemur naturam humanam neque in parvulis medico indigere, quia sana est, et in majoribus sibi ipsam ad justitiam si velit, posse sufficere. Acute ipsi videntur haec dicere: sed in sapientia Verbi, qua evacuatur crux Christi (I Cor. I, 17). Non est ista sapientia desursum descendens (Jac. III, 15). Nolo quod sequitur dicere, ne amicis nostris quorum fortissima et a cerrima ingenia, non in perversum, sed in directum currere volumus, facere existimemur injuriam. 42. Quanto igitur majore zelo accensus est libri hujus quem misistis conditor, adversus eos qui peccatis suis patrocinium de natura humanae infirmitatis perquirunt: tanto et multo ardentiore zelo nos oportet accendi, ne evacuetur crux Christi: Evacuatur autem, si aliquo modo praeter illius sacramentum ad justitiam vitamque aeternam perveniri posse dicatur, quod in libro isto agitur, nolo dicere ab sciente, ne illum qui eum scripsit, ne Christianum quidem habendum judicem, sed quidem magis credo a nesciente, magnis sane viribus, sed eas sanas volo, non quales phrenetici habere consueverunt. Nam prius distinguit, « aliud esse quaerere an possit aliquid esse quod ad solam possibilitatem pertinet: aliud, utrumne sit. » Hanc distinctionem veram esse nemo ambigit: consequens enim est, 629 ut quod est, esse potuerit: non est autem consequens, ut, quod esse potest, etiam sit. Quia enim Dominus Lazarum suscitavit, sine dubio, potuit: quia vero Judam non suscitavit, numquid dicendum est, non potuit? Potuit ergo, sed noluit. Nam si voluisset, etiam hoc eadem potestate fecisset: quia et Filius, quos vult vivificat (Joan. V, 21). Sed hac distinctione vera atque manifesta quo tendat, et quid efficere conetur, advertite. « Nos, inquit, de sola possibilitate tractamus: de qua nisi quid certum constiterit, transgredi ad aliud gravissimum esse atque extra ordinem dicimus. » Hoc versat multis modis et sermone diuturno; ne quis eum aliud, quam de non peccandi possibilitate quaerere existimet. Unde inter multa quibus id agit, etiam hoc dicit. « Idem iterum repeto. Ego dico posse esse hominem sine peccato. Tu quid dicis? Non posse esse hominem sine peccato? De posse, et non posse: non de esse, et non esse contendimus. » Deinde nonnulla eorum, quae adversus eos de Scripturis proferri solent, ad istam quaestionem non pertinere, in qua quaeritur, possitne an non possit homo esse sine peccato, jam commemorat: « Nam nullus, inquit, mundus est a sorde (Job. XIV, 4, sec. LXX), et non est homo, qui non peccet (III Reg. VIII, 46), et non est justus in terra (Eccle. VII, 21), et non est, qui faciat bonum (Psal. XIII, 1), et caetera his similia, inquit, ad non esse, non ad non posse proficiunt. Hujusmodi enim exemplis ostenditur, quales homines quidam tempore aliquo fuerint: non quod aliud esse non potuerint. Unde et jure inveniuntur esse culpabiles. Nam si idcirco tales fuerunt, quia aliud esse non potuerunt, culpa carent. » 43. Videte quid dixerit. Ego autem dico parvulum natum in eo loco, ubi ei non potuit per baptismum subveniri morte praeventum, idcirco talem fuisse, id est, sine lavacro regenerationis exisse, quia esse aliud non potuit. Absolvat ergo eum et aperiat ei contra sententiam Domini regnum coelorum (Joan. III, 1). Sed non eum absolvit Apostolus, qui ait: Per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors, et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt (Rom. V, 12). Recte ergo ea damnatione, 630 quae per universam massam currit, non admittitur, in regnum coelorum: quamvis Christianus non solum non fuerit, sed nec esse potuerit. 44. Sed « non damnatur, inquiunt, quia in Adam peccasse omnes, non propter peccatum nascendi origine attractum, sed propter imitationem » dictum est. Si ergo ideo dicitur Adam auctor omnium, qui subsecuti sunt, peccatorum, quia primus in hominibus peccator fuit: cur non potius Abel, quam Christus, ponitur caput hominum justorum, quia primus in hominibus fuit justus? Sed de infante non loquor. Juvenis vel senex in ea regione defunctus est, ubi non potuit Christi nomen audire, potuit fieri justus per naturam et liberum arbitrium, an non potuit? Si potuisse dicunt, ecce quod est crucem Christi evacuare, si sine illa quemquam per naturalem legem et voluntatis arbitrium justificari posse contendere (I Cor. I, 17). Dicamus et hic, ergo Christus gratis mortuus est (Gal. II, 21). Hoc enim omnes possent, etiamsi mortuus ille non esset. Et, si justi essent, quia vellent, essent: non, quia justi esse non possent: Si autem sine Christi gratia justificari omnino non potuit, etiam justum, si audet, absolvat secundum verba sua: « quia idcirco talis fuit, quod alius esse non potuit, culpa caruit. 45. Sed objicit sibi quasi ab alio dictum, et ait: « Potest quidem esse, sed per Dei gratiam. » Deinde, velut respondendo, subjungit: « Ago humanitati tuae gratias, quod assertionem meam, quam dudum oppugnabas, non modo non oppugnare aut non confiteri solum contentus non es, verum etiam non refugis comprobare. Nam dicere, potest quidem, sed per illum, aut per illud, quid aliud est, quam non solum consentire quod posset esse, verum etiam quomodo vel qualiter posset ostendere? Nullus itaque magis alius rei possibilitatem approbat, quam qui ejus etiam qualitatem fatetur, quia nec absque re qualitas esse potest. » His dictis: iterum sibi objicit. « Sed tu, inquies, hoc in loco Dei gratiam, quandoquidem eam non commemoras, videris abnuere. » Deinde respondet: « Egone abnuo, qui rem confitendo, confitear necesse, et per quod effici res potest: an tu, qui rem negando, et quidquid illud est, per quod res efficitur, procul dubio negas? » Oblitus est jam se illi respondere, qui rem non negat, cujus objectionem paulo ante proposuerat, dicentis: « Potest 631 quidem esse, sed per Dei gratiam. » Quomodo ergo illam, pro qua iste multum laborat, possibilitatem negat, qui etiam dicit: « Potest esse, sed per Dei gratiam? » Verumtamen quia isto dimisso, qui rem jam confitetur, agit adhuc adversus eos, qui negant esse possibile hominem esse sine peccato, quid ad nos? Contra quos vult agat, dum tamen hoc confiteatur, quod impietate sceleratissima negatur, sine gratia Dei hominem sine peccato esse non posse. Dicit ergo, « Sive per gratiam, sive per adjutorium, sive per misericordiam, et quidquid illud est, per quod esse homo absque peccato potest, confitetur, quisquis rem ipsam fatetur. » 46. Fateor dilectioni vestrae cum ista legerem, laetitia repente perfusus sum, quod Dei gratiam non negaret, per quam solam homo justificari potest, hoc enim in disputationibus talium maxime detestor et horreo, sed pergens legere caetera, primo ex datis similitudinibus coepi habere suspectum. Ait enim: « Nunc si dixero, homo disputare potest, avis volare, lepus currere, et non etiam per quae haec effici possint commemoravero, id est, linguam, alas, pedes: num ego officiorum qualitates negavi, qui officia ipsa confessus sum? » Videtur certe haec eum commemorasse, quae natura valent, creata sunt enim haec membra hujusmodi naturis, lingua, alae, pedes, non tale aliquid posuit, quale de gratia intelligi volumus, sine qua homo non justificatur: ubi de sanandis, non de instituendis naturis agitur. Hinc jam ego sollicitus coepi legere et caetera, et me non falso comperi suspicatum: quo priusquam veniam, videte quid dixerit. Cum tractaret quaestionem de differentia peccatorum, et objiceret sibi, « quod quaedam saepe irruant, non posse cuncta vitari; » negavit debere « argui, ne levi quidem correptione, si vitari omnino non possunt: » Scripturas utique non advertens novi Testamenti ubi didicimus , sicut Apostolus ait: Numquid dicet figmentum ei qui se finxit, quid me fecisti sic (Rom. IX, 20)? Infirmitatis ei querela propriae virtutis ambitio est, quoniam occulte adjutorium Dei fastidit, qui peculiarem fortitudinem quaerit. Et hic diabolus est, qui dicit, viribus faciam. Ego autem secundum Apostolum, 632 gloriabor semper in infirmitatibus meis (II Cor. XII, 9): ut semper dicat cor meum Deo: In velamento alarum tuarum exsultabo, adhaesit anima mea post te: me suscepit dextera tua (Psal. LXII, 8). Unde et scriptum est: Postulationes vestrae innotescant coram Deo: et pax Dei quae superat omnem mentem, custodiat corda et corpora vestra in Christo Jesu (Philipp. IV, 6, 7). Habeo itaque infirmitatem: et gaudeo in cognitione infirmitatis meae. Cum enim infirmor, tunc potens sum (II Cor. XII, 10): potentem invocando Deum, qui me exaudit infirmum, qui nobis fidelissime repromisit: Ego autem vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Peculiare opus infirmitatis est, in omni loco semper orare, ut omnipotens Deus, qui spopondit non deserere, etiam juvare non cesset. Ecce enim Scriptura clamat infirmis: Quaerite Dominum et confirmamini: quaerite faciem ejus semper (Psal. CIV, 4). Cui respondet vera et pia confessio: Ecce sicut oculi servorum in manibus dominorum suorum: ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum donec misereatur nostri (Psal. CXXII, 2). Magna et certa est de perfectione fiducia, cum omnipotens facit quod optat infirmus. Rursusque magna et certa est de confirmatione securitas, cum omnipotens servat, nec perdit infirmos, sicut scriptum est: Ei autem qui potest omnia abundantius facere quam petimus et intelligimus, secundum virtutem qua operatur in nobis: ipsi gloria in Christo Jesu (Ephes. III, 20, 21). Quamobrem admonet Apostolus: Quae sursum sunt sapite, non quae super terram: mortui enim estis et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Cum Christus apparuerit vita vestra, tunc et vos apparebitis cum ipso, in gloria (Coloss. III, 2-4). 47. Vitae fructus est sanctitas: sanctitas vero est, esse sine peccato. Si ergo incorruptionis gloria abscondita est ab omnibus hominibus in hoc tempore, tu quomodo hoc eodem tempore ipsa incorruptione posse te superindui gloriaris? Sicut enim corruptionis principium fuit homini declinare in peccatum, ita incorruptionis initium erit, non habere peccatum. Quis ergo illud ante judicium Dei abscondit, aut de sinu Christi abstulit, et tibi tradidit? An forte quia non meretur eam 633 in futuro de manu Domini intelligis? Haec praesummus instruit Paulus, et dicit: Cum autem mortale hoc induerit immortalitatem: tunc fiet sermo qui scriptus est, Absorpta est mors in victoriam. Ubi est mors victoria tua? Ubi est mors stimulus tuus? Stimulus autem mortis peccatum est (I Cor. XV, 54-56). Per quod ostendit Apostolus, nullo modo eatenus quemquam insultare posse morti atque peccato, donec mortalitatem immortalitas, et corruptionem incorruptio consequatur: et ubi infirmitate deleta virtus perfecta succedit, ubi non erit masculus et femina, sed erunt omnes similes angelis Dei. Porro autem si quis jam in tantum cumulum sanctitatis excrescit, ut vivens in hac carne, vel masculum se esse, vel feminam nesciat, si jam plenissima sui puritate percepta, nec habens vestimenta sordida, similis est angelis Dei, et si jam illa quae promissa est sanctis in speciem solis claritate circumdatur, digne hanc perfectionem non voce, sed habitu profitetur. Verumtamen praesumptio ista perditio est: quin potius hujusmodi homini expedit, ut non suum cor, sed Paulum, magistrum gentium, audiat et sequatur, simulque oret cum eo, cui oranti respondeat Dominus: Sufficit tibi gratia mea: virtus autem in infirmitate perficitur (II Cor. XII, 9). 48. Itaque quod solum et in quo solo liberum arbitrium preficit: praebeat se unusquisque nostrum Deo terram voluntariam: Dei autem agricultura sumus: Dei aedificatio sumus (I Cor. III, 9). Mittat in agrum suum semen verbum, credat in corde, ipse plantet, ipse riget, ipse fecundet, ipse tribuat incrementum, qui est verus agricola. Quod solum tamen in nobis potest voluntaria devotio, ad continendam in se radicem seminis et nutriendos uberes partus fideliter subministret, semperque orationibus suis agricolam suum, ne inimicus zizania superseminare possit, exsuscitet. Haec sit ejus in opere Dei cooperatio, cum spe non dubia et charitate sincera. Ait enim Dominus Jesus: Ego sum vitis, vos estis palmites (Joan. XV, 5): quodcumque habet, de vite habet. Non enim, inquit Apostolus, tu radicem portas, sed radix te (Rom. XI, 18). Quid se ergo extollit 634 in fructibus, qui videntur in eo, cum totum pertineat ad vitem, non solum ut possit, verum etiam ut sit? Alioquin excidetur et in ignem mittetur (Matth. III, 10). Non enim palmes, sed vitis potest: et quod vitis potest, palmes ostendit. Sufficit ergo unicuique ut habeat. At vero unde et ubi habeat, et humiliter agnoscat, et patienter expetat: ne dum non habet, et habere se credit, idipsum quod habet auferatur ab eo. Primum hominem peccantem de paradiso ejecit Deus, deinde in cruce credentem primum in paradisum Christus induxit. Merito ergo quamdiu in paradiso non sum, et in terra peregrinationis Adae maneo, sine peccato me esse non credo. Si autem in paradisum gratia Dei traductus fuero: ibi perfectione mea, et morte superata, peccatoque deleto, aeternam in conspectu Dei potentiae ejus gloriam praedicabo. Haec ergo ut potui, beatissimi sacerdotes, causa fidei et simplicitatis exposui. Non mihi succenseant, qui laeserunt, si in aliquo per comparationes nominum titulantur. De quaestionibus vero aequanimiter ferant, magisque, si timorem Dei habent, gaudeant responsum fuisse quod verum est. Ego, teste Jesu Christo, odisse me fateor haeresim, non haereticum: sed, sicut justum est, interim propter haeresim, haereticum vito: quia et prohibui, et corripui. Detestetur et damnet, ore pariter ac manu, et cunctis fraternitatis vinculo haerebit: quia scriptum est: Invicem onera vestra portate: et sic adimplebitis legem Christi (Matth. XIII, 12).
|
Migne "Patrologia Latina Tomus 133" Epistola Epistola (Odo Cantuariensis), J. P. Migne 133.0945B Epistola 133.0945A| Orthodoxae fidei famulitio ancillatis, eisdemque ecclesiastico antistantibus proposito quaquaversum orbis, tam instantibus quamque futuris, ODO Dorobernicarum opilio ovillarum in sanctae humilitatis consortione collegium et in concessu inexhaustae beatitudinis tripudium. Sagax humanae curiositatis industria dum jugiter aggeratim sibi provideat labilia, adeo plerumque protelatur philanthropia, ut intransmeabiles naturae metas insolenter praeteriens undecunque et jam inficiando conquirendum fore praeordinet. Etenim ex quo paradisi terrestris primicola viperina minus praesensit eludia, dilatoque mortis compendio debita moleste coepit afflictari solertia, insopibili fere mundialis enormitas grassatur parcimonia, unde et obstinatioris 133.0945B| parcitatis silvescente propagine, fasque nefasque interdum non admodum discrete compaginat. Enimvero nobis inenacuabili inenervabili veritatis testudine galeatis congruit normalibus agenda rubricare methodiis, eatenus praecipue ut coenulenti flocci pendentes lucra commercii, propheticis concentibus studeamus aptari. Mihi autem dicentes, Adhaerere Deo bonum est: qua in re ex diametro connectatur; non ei famulari non bonum est. Siquidem quorsum hae velint evadere minutiae, hujusce miscello brachilexii contignabo. Innumeras Anglorum imperium sustinuisse olim discordias, quibus et antiquorum vulnere domicilia patrum, et multa religiositatis unione fuscata, theorici cultus absolvere seminia, 133.0946A| neminem ejusdem prosapiei phisilegam nescire profiteor. Igitur venerabilissimas beati confessoris Christi Wilfredi reliquias indecenti sentinosae voraginis situ marcidas, imo quod dictu quoque meticulosum est, praelatorum horripilatione neglectas, cum inde favente Deo scilicet et loco sepulcri ejus quidam transtulissent, reverenter excepi, atque intra ambitum metropolitanae, cui gratia Dei praesideo, Ecclesiae collocavi. Praesertim cogente illo evangelistae testimonio, meo videlicet apologetico. Quia ubicunque fuerit corpus, congregabuntur et aquilae (Matth. XXIV, 28). Itaque tantae tamque Deo dignae affinitatis delectatus vicinitate, et editiore eas entheca decusare, et excerptis de libro vitae ejus flosculis, novo opere pretium duxi carmine venustare. 133.0946B| Illud quoque astruendum in calice, ne qui me caperato gangit suscendum f., suscipiendum supercilio impidissimo f, limpidissimo Dei nutui absurde nitatur refragari, dum fit in terra nihil sine causa. Quando quidem imperitate vitat illud comicum: Auribus teneo lupum. Porro acerbae ternicositatis injectaque deperationis angelogias intrito universalitatis epithemate et ambrosio dictionalitatis collemate indulcabo, ringens cum giganticida Domino: Ego in Domino speravi. Omnis sperans in Domino exsultabit et laetabitur in misericordia ejus. Ego igitur exsultabo et laetabor in misericordia ejus (Psal. XXX, 7 seqq.).
|
Flavii Aurelii Cassiodori Variarum libri XII L i b e r t e r t i u s ____________________________ I. ALARICO REGI VVISIGOTHARUM THEODERICUS REX. 1 Quamvis fortitudini vestrae confidentiam tribuat parentum vestrorum innumerabilis multitudo, quamvis Attilam potentem reminiscamini VVisigotharum viribus inclinatum, tamen quia populorum ferocium corda longa pace mollescunt, cavete subito in aleam mittere quos constat tantis temporibus exercitia non habere. 2 Terribilis est hominibus conflictus, si non sit assiduus et nisi usu praesumatur, concertandi subito fiducia non habetur. absit ut vobis aliquid indignatio caeca subripiat. moderatio provida est, quae gentes servat: furor autem instantia plerumque praecipitat et tunc utile solum est ad arma concurrere, cum locum apud adversarium iustitia non potest invenire. 3 Quapropter sustinete, donec ad Francorum regem legatos nostros dirigere debeamus, ut litem vestram amicorum debeant amputare iudicia. inter duos enim nobis affinitate coniunctos non optamus aliquid tale fieri, unde unum minorem contingat forsitan inveniri. non vos parentum fusus sanguis inflammat, non graviter urit occupata provincia: adhuc de verbis parva contentio est: facillime transigitis, si non per arma vestros animos irritetis. obiciamus quamvis cognato cum nostris coniuratis eximias gentes iustitiamque, quae reges efficit fortiores: cito convertit animos, qui contra se tales sentit armatos. 4 Et ideo salutationis honorificentiam praelocuti legatos nostros illum atque illum ad vos credidimus esse dirigendos, qui vobis et mandata nostra sufficienter insinuent et usque ad fratrem nostrum Gundibadum vel alios reges cum vestra voluntate deproperent, ne videamini eorum inmissione laborare, qui maligne gaudent alieno certamine. avertant enim divina, ut supra vos iniquitas illa praevaleat. commune malum vestrum iudicamus inimicum. nam ille me iure sustinebit adversum, qui vobis nititur esse contrarius. II. GUNDIBADO REGI BURGUNDIONUM THEODERICUS REX. 1 Grave malum est inter caras regiasque personas voluntates sibimet videre contrarias et dissimulando spectare, ut de uno aliquid dolendum possit emergere. non sine invidia nostra geritur, si nobis patientibus affinium clade dimicetur. habetis omnes per me pignora magnae gratiae: non est unus ab alio segregatus: si quid in vobis delinquitis, meo graviter dolore peccatis. 2 Nostrum est regios iuvenes obiecta ratione moderari, quia illi, si nobis vere sentiunt displicere quod male cupiunt, audaciam suae voluntatis retinere non possunt. verentur senes, quamvis sint florida aetate ferventes. sciant nos adversarios esse contrarietatibus suis et illud velle persequi, ne ab utrisque possit excedi. decet enim nos aspera verba dicere, ne affines nostri ad extremum debeant pervenire. 3 Et ideo illum et illum legatos ad fraternitatem tuam credidimus destinandos, ut, si filio nostro Alarico visum fuerit, ad regem Francorum cum coniuratis nobis gentibus dirigere debeamus, quatenus causa, quae inter eos vertitur, amicis mediis rationabiliter abscidatur. convenit enim tales tantosque reges non inter se lamentabiles rixas quaerere, ut de suis et nos possint casibus sauciare. 4 Quapropter fraternitas vestra adhibito mecum studio eorum nitatur reparare concordiam: quia nemo potest credere sine nostro voto illos ad haec proelia pervenisse, nisi omnino clareat, ne ad conflictum veniant, nostra potius esse certamina. aliqua vero a praesentium gerulis litterarum sermone vobis commisimus intimanda, ut sic prudentia vestra cuncta componat, quemadmodum consuevit deo iuvante perficere, unde solet diligentissime cogitare. III. EPISTULA UNIFORMIS TALIS AD ERULORUM REGEM: AD GUARNORUM REGEM: AD THORINGORUM REGEM THEODERICUS REX. 1 Superbiam divinitati semper exosam persequi debet generalitatis assensus. nam qui vult opinabilem gentem voluntaria iniquitate subvertere, non disponit ceteris iusta servare. pessima consuetudo est despicere veritatem. credit sibi omnia cedere, si elatum contigerit in abominabili certamine superare. 2 Et ideo vos, quos conscia virtus erigit et consideratio detestabilis praesumptionis accendit, legatos vestros una cum meis et fratris nostri Gundibadi regis ad Francorum regem Luduin destinate, ut aut se de VVisigotharum conflictu considerata aequitate suspendat et leges gentium quaerat aut omnium patiatur incursum, qui tantorum arbitrium iudicat esse temnendum. quid quaerit ultra, cui offertur absoluta iustitia? dicam plane quod sentio: qui sine lege vult agere, cunctorum disponit regna quassare. 3 Sed melius inter initia perniciosa reprimatur assumptio, ut sine labore perficiatur omnium, quod certamen esse poterat singulorum. recolite namque Eurici senioris affectum, quantis vos iuvit saepe muneribus, quotiens a vobis proximarum gentium imminentia bella suspendit. reddite filio eius gratiam, quam tamen agnoscitis vestris utilitatibus attributam. nam si tanto regno aliquid praevaluerit, vos aggredi sine dubitatione praesumit. 4 Quapropter excellentiam vestram epistulari sermone salutantes per legatos nostros illum et illum praesentium portitores verbo vobis aliqua dicenda commisimus, ut vos, qui nostrum sequimini deo iuvante dispositum, unus complectatur assensus et foris hoc agatis, ne in vestris provinciis dimicare possitis. IIII. LUDUIN REGI FRANCORUM THEODERICUS REX. 1 Ideo inter reges affinitatis iura divina coalescere voluerunt, ut per eorum placabilem animum proveniat quies optata populorum. hoc enim sacrum est, quod nulla permittitur commotione violari. nam quibus obsidibus habeatur fides, si non credatur affectibus? sociantur proximitate domini, ut nationes divisae simili debeant voluntate gloriari et quasi per alveos quosdam concordiae adunata se possint gentium vota coniungere? 2 Quae cum ita sint, miramur animos vestros sic causis mediocribus excitatos, ut cum filio nostro rege Alarico durissimum velitis subire conflictum, ut multi, qui vos metuunt, de vestra concertatione laetentur. ambo estis summarum gentium reges, ambo aetate florentes. non leviter regna vestra quassatis, si data partibus libertate confligitis. virtus vestra patriae non fiat inopinata calamitas, quia grandis invidia est regum in causis levibus gravis ruina populorum. 3 Dicam libere, dicam affectuose quod sentio: impatiens sensus est ad primam legationem arma protinus commovere. a parentibus quod quaeritur, electis iudicibus expetatur. nam inter tales viros et illis gratum est dare, quos medios volueritis efficere. quid de nobis vos ipsi aestimare poteritis, si nos intentiones vestras reliquisse cognoscitis? absit ille conflictus, ubi unus ex vobis dolere poterit inclinatus. abicite ferrum, qui in meum pugnare vultis opprobrium. 4 Iure patris vobis interminor et amantis. ille nos et amicos nostros patietur adversos, qui talia monita, quod non opinamur, crediderit esse temnenda. quapropter ad excellentiam vestram illum et illum legatos nostros magnopere credidimus dirigendos, per quos etiam ad fratrem vestrum, filium nostrum regem Alaricum scripta nostra direximus, ut nullatenus inter vos scandala seminet aliena malignitas: sed in pace perseverantes, quae sunt mediis amicis placabiliter finire debeatis. 5 Per eos etiam et verbo vobis aliqua dicenda mandamus, ut gentes, quae sub parentibus vestris longa pace floruerunt, subita non debeant concussione vastari. illi enim credere debetis, quem vestris utilitatibus arridere cognoscitis, quoniam qui vult alterum in praecipites casus mittere, eum certum est fideliter non monere. V. INPORTUNO V. I. PATRICIO THEODERICUS REX. 1 Si te aut nobilitas sola decoraret aut meritorum tantum laude polleres, conferendas forsitan dignitates dilatione probabili libraremus, ne magna vilescerent, cum simul omnia funderentur. nunc autem cum te universa facto agmine comitentur nec desit uni quod praedicatur in plurimis, convenit iustitiae nostrae, ut, cum tu copiosa bona protuleris, uberrime te repleat munificentia principalis. 2 Non enim crescendi vobis hic ordo qui multis est: paulatim provehi mediocris probatur esse virtutis, dum morosius agnoscitur quod sub lenitate praeparatur. saltu quodam se tendit vestra prosperitas solaque a vobis perfectio quaeritur, cum vobiscum multa nascantur. elaboratae sunt enim longa aetate vestri generis dignitates, quae notissimo quodam habitaculo lares in vestra posuere familia. 3 Nam, ut prisca saecula transeamus, quae affatim viros visa sunt proferre praecipuos, gemino radias patris ac patrui decore conspicuus: qui non solum ornamentum familiae suae, sed ipsi decus senatui praestitere: modernis saeculis moribus ornabantur antiquis: bonitate praediti, constantia gloriosi, in amicitiam proni, ad odia sumenda difficiles. ita, quod maximum felicitatis genus est, cum multae probarentur esse potentiae, invidiam illos persequentium contigit non habere. 4 Pendebant quin immo circa eos anxia vota civitatis, crescens supra privatos publicus amor. eorum senatus animum, eorum sequebatur turba propositum: et necesse erat Romam velle quod cuncti videbantur optare, miroque prosperitatis eventu firmum circa eos custodiebat arbitrium voluntas vaga populorum, quod inter ceteras dignitates munus iudicamus esse praecipuum. nam si paucorum amor iuste iam gloria est, tantae civitatis affectus quod potest habere praeconium? proinde sicut omnia ingrata videntur obscura, sic generaliter dilecta praeclara sunt. 5 Tot igitur parentum laude decoratus tu etiam morum luce conspicuus sume post consulares fasces emeritos patriciatus insignia, tuarum munus plenarium dignitatum et cani honoris infulis adultam cinge caesariem, qui meritorum laude aetatis praeiudicia superasti. cur enim tardo evenirent praemia, cui tot generis suffragabantur exempla? eligitur quippe in te nascendi laus, vivendi gloria: et cum multa trahas ab antiquis, meruisti placere de propriis. 6 Ab ipso quippe vitae principio, quod inter adulantium greges rarum solet esse, nobilibus studuisti fidem virtutibus exhibere. atque ideo instituti tui firma vestigium, ut qui primaevus gloriam consecutus es, florentibus annis gloriosis honoribus augearis. inspice denique, quanta tuorum praecipua laude decoreris. culpae genus est non te fecisse quod summum est. de maturitate quippe tua multo debent venire meliora, qui in aetate tenera te novimus fecisse praedicanda. confidimus enim nec tui generis institutum nec nostrum circa te errare posse iudicium. VI. SENATUI URBIS ROMAE THEODERICUS REX. 1 Gratum quidem nobis est, patres conscripti, personae novas ad honorum celsa perducere. delectat peregrini germinis viros gremio Libertatis inserere, ut variis frondescat senatus aula virtutibus. ornat enim talis multitudo conventum et laetam reddit faciem publicam honorata frequentia. sed multo nobis probatur acceptius, quotiens dignitatibus reddimus qui de ipsa curiae claritate nascuntur, quia non sunt de vobis examina nostra sollicita, dum praeiudicata bona transfunditis qui merita cum luce praestatis. origo ipsa iam gloria est: laus nobilitati connascitur. idem vobis est dignitatis quod vitae principium. senatus enim honor amplissimus vobiscum gignitur, ad quem vix maturis aetatibus pervenitur. 2 Haec licet de vobis omnibus veraciter iudicemus, ut ordinis genium complectatur gratia senatorum, maxime serenitatis nostrae luminibus Deciorum sanguis irradiat, qui tot annis continuis similis splendet claritate virtutis: et quamvis rara sit gloria, non agnoscitur in tam longo stemmate variata. saeculis suis producit nobilis vena primarios: nescit inde aliquid nasci mediocre: tot probati quot geniti, et, quod difficile provenit, electa frequentia. en pullulat ex uno germine quadrifarium decus, honor civium, gloria generis, augmentum senatus, qui quamvis fulgeant communione meritorum, invenies tamen quem possis laudare de propriis. 3 Respicite certe iuvenem per formae gratiam, mentis pulchritudine plus placentem. refert facie sanguinis decus, proditur animi natura per vultum et serenitate corporis nubila quoque mentis abstergit. verum haec naturae bona litterarum decoravit insignibus, ut cote magnarum artium detersus mentis penetralibus plus luceret. in libris veterum Decios cognovit antiquos nobilemque progeniem gloriosae mortis beneficio viventem. 4 Felicissimus profecto studiorum labor, cui priscorum carmen contigit discere per parentes et de avita laude primordia teneri pectoris erudire. libet referre quam magno tunc spectaculo totius scholae in eum convertebatur aspectus: quasi cam audiret parentem, illa mox intendebat heredem quaerens, at quae auctorem cognoverat dicere, per huius posset similitudines approbare. 5 Nam sicut indigna posteritas laudes antiqui generis abnegat, ita praeclara de patribus egregie dicta confirmat. creditum est de his omne quod legitur, dum praeconia veterum praesens docuit vena virtutum, in auditorii officina ingeniorum flamma recalente. his quidem formabatur exemplis, sed domesticis felicius producebatur imperiis. 6 Subtracto enim solacio maritali onus regendi mater gloriosa suscepit, quam nec ampla patrimonii cura nec tot filiorum potuit turbare custodia. aluit nutrimentis, auxit patrimoniis, ornavit honoribus et quot edidit familiae iuvenes, tot reddidit curiae consulares. haec igitur rimator morum noster sensus inspexit, qui etiam bonum domesticae virtutis inquirit, ut inter privata laudatis publica debeat ornamenta largiri. 7 Atque ideo, patres conscripti, illustri et magnifico viro Importuno patriciatus culmen indulsimus, ut vester coetus, sicut pullulat sorte nascendi, ita et fascibus possit augeri. impendite parenti gratiam, adunate sententias: vestra est indoles, quam probamus. habetis certe quod vobis ingeniosa laude tribuatis, si amore necessitudinum publicum faciatis esse iudicium et quod pro naturae caritate dependitur, collatum nostris iussionibus aestimetur. VII. IANUARIO VIRO VENERABILI EPISCOPO SALONITANO THEODERICUS REX. 1 Omnes quidem iustitiam colere et observare praecipimus, sed eos maxime qui divinis honoribus eriguntur, ut supernae gratiae fiant proximi, dum a terrena fuerint cupiditate longinqui. Iohannes itaque flebili nos allegatione pulsavit sanctitatem vestram a se sexaginta orcas olei ad implenda luminaria suscepisse, quarum pretium sibi postulat oportere restitui. bonum quidem votum, si tamen non ibi aliquid misceatur adversum. 2 Nam licet ubique deceat iustitiam custodiri, in illis rebus maxime necessaria est, quae divinis obtutibus offeruntur, ne putemus ignorare deum, unde accipiat, si fraudatis oblationibus adquiescat. et ideo, si veram querimoniam cognoscitis supplicantis, consideratione iustitiae, quam sancta lege praedicatis, facite quae iure debentur sine tarditate restitui: quatenus nullus ingemiscat illata sibi per vos fuisse dispendia, quos decet potius praestare iuvamina. quapropter studete, ut, qui non soletis pro rebus magnis excedere, nunc non videamini, quod absit, in parvitate peccare. VIII. VENANTIO V. S. CORRECTORI LUCANIAE ET BRUTTIORUM THEODERICUS REX. 1 Iustitiae ratio persuadet ab unoquoque postulari quod ei constat iniungi et pecunias publicas instanter quaerere, ne debitorem neglectus debeat ingravare. nam si remissio in ammonitionibus veniat, cunctos necesse est contemptus involvat. et quodam modo nascitur de pietate crudelitas, si quem neglegis ammonere, postea cogaris exigere. utilis ergo cura est praedicere, quando et occasio subtrahitur delictis et locus emundatur illicitis. 2 Quapropter illustris viri comitis sacrarum largitionum suggestione comperimus pridem tibi secundum morem veterem exactionem binorum et ternorum fuisse delegatam. unde te praesentibus commonemus affatibus, ut secundum canonicariae fidem tempora debeas constituta complere, ne, quicquid dispendii assis publicus sustinuerit, de proprio exsolvere tu cogaris, a quo nec tantae iussioni est habita reverentia nec fides suae promissionis impleta. VIIII. POSSESSORIBUS DEFENSORIBUS ET CURIALIBUS EST UNIS CONSISTENTIBUS THEODERICUS REX. 1 Propositi quidem nostri est nova construere, sed amplius vetusta servare, quia non minorem laudem de inventis quam de rebus possumus adquirere custoditis. proinde moderna sine priorum imminutione desideramus erigere: quicquid enim per alienum venit incommodum, nostrae iustitiae non probatur acceptum. 2 In municipio itaque vestro sine usu iacere comperimus columnas et lapides vetustatis invidia demolitos: et quia indecore iacentia servare nil proficit, ad ornatum debent surgere redivivum quam dolorem monstrare ex memoria praecedentium saeculorum. 3 Atque ideo praesenti auctoritate decernimus, ut, si vera fides est suggerentium nec aliquid publico nunc ornatui probatur accommodum, supra memoratas platonias vel columnas ad Ravennatem civitatem contradat modis omnibus devehendas: ut conlapsis metallis oblitterata facies reddatur iterum de arte pulcherrima et quae situ fuerant obscura, antiqui nitoris possint recipere qualitatem. X. FESTO V. I. PATRICIO THEODERICUS REX. 1 Decet prudentiam vestram in augendis fabricis regalibus obtemperare dispositis, quia nobilissimi civis est patriae suae augmenta cogitare, maxime cum sit studii nostri illa decernere, quibus cunctos notum est sine suis dispendiis oboedire. 2 Atque ideo magnitudini tuae praesenti ammonitione declaramus, ut marmora, quae de domo Pinciana constat esse deposita, ad Ravennatem urbem per catabolenses vestra ordinatione dirigantur. subvectum vero direximus de praesenti, ne aut mora nostris ordinationibus proveniret aut laborantes aliqua detrimenta sentirent. XI. ARGOLICO V. I. PRAEFECTO URBIS THEODERICUS REX. 1 Optamus cunctum diem plenum beneficiis nostris excurrere: optamus ubique praestita nostra radiare, quia in aevum vivit quod munificentia principalis indulserit. quid enim tam regium quam fecisse felicem et eo usque praestare, quo se erectus stupeat attigisse? beneficia siquidem sunt, quae regna sublimant et libertatis dominus iugiter potest crescere, si sibi subiectos studeat ampliare. hoc mansuetudinis nostrae glorioso proposito, quoniam generalitatem patrio fovemus affectu, per indictionem quartam praefecturae urbanae infulas tibi copiosa liberalitate largimur, ut paternis honoribus successio clara laetetur et sub nobis possit proficere quicquid meruit ad nostra saecula pervenire. 2 Circuminspice itaque quam magnum sit primordiis tuis canam Romam potuisse committi, ut in illo amplissimo coetu iudicis videaris eminere suggestu, ubi est arduum vel ipsum obtinere collegium. stude ergo, ut a meritis tuis exigere possis quod nos praestitisse cognoscis. avara fuge, iusta sequere, modesta dilige, iracunda contemne. 3 Quid erit suavius quam in illa turba summorum nobile protulisse iudicium, ubi tot patriciorum corda provocantur ad gratiam, ubi bonum factum celebretur ore sapientum? nusquam maiore laude virtus agitur, quam si recte Roma tractetur. quas divitias aestimes aptiores quam in oculis senatus conscientiae pretiosam gerere puritatem et ante ipsum Libertatis gremium nullis vitiis esse captivum? 4 Viderimus, reliqui fasces qua gloria censeantur: urbanus praesul dignitas est honorum. non patitur claritas illa committere, quod possit nobilis turba nescire. locatus in medium cunctorum ad se trahit aspectum et totius vitae iudicium promulgat fama populorum. haec te et animo concipere et rebus evidentibus explicare credibile apud nos faciunt studia litterarum, ubi cognovisti omne quod deceat et ad usum vitae gloriosae animum, doctorum nimirum institutione, formasti. 5 Fugiat ergo doctrina delictum. indocilis est animi ad vitia trahi: aedificatus libris locum non relinquit iniuriis, ubi in teneris annis adquiritur, quod matura aetate servetur. ad tramitem recti hortentur te tuorum facta seniorum, ammoneat lectionis auctoritas, deinde iudicii nostri electio gloriosa, ut maiora sumere de nobis possis, cum te ea quae commisimus implere cognoveris. XII. SENATUI ROMANO THEODERICUS REX. 1 Amamus, patres conscripti, dignitates eximias de nostra benignitate nascentes. publici enim decoris mater est mens regentis et quale fuerit dominantis arbitrium, talem parit libertatis aspectum. facilius est quippe, si dicere fas est, errare naturam quam dissimilem sui princeps possit formare rem publicam. hinc est quod cupimus, ut perpetuis honoribus fulgeatis, quia quicquid de vobis fama loquitur, nostris institutionibus applicatur. nam cum omnia celsa mereamini, nostram invidiam tangit, si quid vobis fortasse defuerit. 2 Proinde, quod felicibus sanciatur auspiciis, illustrem Argolicum praefecturae urbanae dignitate promovemus, ut et ille augeatur fascibus et vobis tanti iudicis minime subtrahatur ornatus. scitis enim saepe ex hac familia viros enituisse praecipuos. recordamini provecti avum praefecti dogmatis honore ditatum, cuius innoxiam facundiam fora mirata sunt. studuit vero, cum abundaret eloquio, sciens dicendi peritum debere esse puritate conspicuum. his meritis ad honorum celsa perductus, largitiones sacras protexit fida custodia, implens etiam doctrina quam susceperat magisterii dignitatem, ita in utroque laudatus, ut in singulis crederetur esse praecipuus. 3 Accedit etiam provecti nobilissimus pater, qui comitivae privatarum infulas nullius calumniae acerbitate profanavit, qui affectans famae commoda, pecuniae neglexit augmenta et, quod rarum virtutis exemplum est, his egit temporibus continentem, quibus crimen avaritia non habebat. principis enim propositum facit aut neglegere iudices aut amare virtutes. tot igitur originis documenta praemittens credamus bona de nobili: quia laudabilis vena servat originem et fideliter posteris tradit, quae in se gloriosa transmissione promeruit. favete ergo, patres conscripti, vestris dignitatibus consecrato, ut ad maiora virtutum desideria concitetis quos nos munerum provocamus exemplis. XIII. SUNHIVADO V. S. THEODERICUS REX. 1 Laborum tuorum longa servitia et exploratae fidei multa documenta hoc nobis iudicium tradunt, ut qui tuos animos moderatus es, nunc alienis moribus praeferaris et praestes provinciae disciplinam, qui privatus amasti continentiam. is enim potest alios bene regere, qui se studuit sub decore tractare. Samnitarum itaque supplicatione permoti hoc remedio laborantibus credidimus subvenire, si spectabilitatem tuam iuberemus ad finienda iurgia proficisci. 2 Unde nunc enitere, ut tam bono iudicio laudabili respondeas instituto, aptumque te nostris praebe mandatis, qui hactenus propria sponte placuisti. intra provinciam itaque Samnii si quod negotium Romano cum Gothis est aut Gotho emersit aliquod cum Romanis, legum consideratione definies, nec permittimus discreto iure vivere quos uno voto volumus vindicare. censebis ergo in commune, quae sunt amica iustitiae, quia nescit personas respicere qui meram cogitat aequitatem. XIIII. AURIGENI VIRO VENERABILI EPISCOPO THEODERICUS REX. 1 Quamvis iudicio vestro credamus omnia facinora displicere, maxime a vobis confidimus exsecrandum quod matrimonii genialis impugnat affectum. quibus enim animis a continentibus accipitur, quod etiam laicorum detestatione damnatur? Iulianus itaque nobis lacrimabili aditione conquestus est uxorem suam vel res a vestris hominibus iniusta usurpatione pervasas. unde si veram petitionem supplicantis agnoscitis nec se rationabiliter pulsatus absolvit, in auctorem facti sine aliqua tarditate resecate. malum enim cum perseverat, augetur, et remediale bonum est in peccatum accelerata correctio. XV. THEODAHADO V. S. THEODERICUS REX. 1 Iniuvia quidem nostra est laesa iustitia, quia violationes earum rerum merito ad nos trahimus quas amamus. unde illud maxime inultum esse non patimur, quod in contemptum nostrae iussionis constat admissum. quae enim praesumptio plectenda non audeat, si sacrae iussionis reverenda contemnat? ideoque illum, quem dudum ad viri illustris Sonae iudicium decrevimus convenire isque se inveterata calliditate subitraxit, examini vestro committimus audiendum, ut finem detis iurgio plectibili machinatione dilatato. praestate itaque audientiae curam, ut iustitiae vobis crescat opinio, quando pro remedio causantium committuntur vobis ambigua iurgiorum. XVI. GEMELLO V. S. THEODERICUS REX. 1 Firmum est iudicium cuius tenetur exemplum, nec locus ambiguitati relinquitur ubi experimenta probabilia suffragantur. exploravimus efficaciam tuam per diversos industriae gradus, sed uni parem meruisti gratiam, variis actionibus aequaliter approbatus. 2 Hinc est quod praesenti tempore in Gallias nobis deo auxiliante subiectas vicarium te praefectorum nostra mittit auctoritas. unde perpende qualia de te videamur habere iudicia, quando ad illos populos mitteris corrigendos, quos nostris laudibus specialiter credimus adquisitos. cara est principi gloria et necesse est de illis amplius esse sollicitum, unde sibi triumphorum venisse sentit augmentum. 3 Age igitur mandata, si cupis in te proficere nostra iudicia. turbulenta non ames: avara declina, ut talem te iudicem provincia fessa suscipiat, qualem Romanum principem transmisisse cognoscat. desiderat viros egregios coacta cladibus suis. effice ut victam fuisse delectet. nihil tale sentiat, quale patiebatur, cum Romam quaereret. abscedat omnis de calamitate tristitia: serenetur tandem nubilus vultus. nunc illam gaudere convenit, cum ad sua vota pervenit. XVII. UNIVERSIS PROVINCIALIBUS GALLIARUM THEODERICUS REX. 1 Libenter parendum est Romanae consuetudini, cui estis post longa tempora restituti, quia ibi regressus est gratus, ubi provectum vestros constat habuisse maiores. atque ideo in antiquam libertatem deo praestante revocati vestimini moribus togatis, exuite barbariem, abicite mentium crudelitatem, quia sub aequitate nostri temporis non vos decet vivere moribus alienis. 2 Proinde de necessitatibus vestris innata nobis mansuetudine cogitantes, quod feliciter dictum sit, spectabilem virum Gemellum, vicarium praefectorum, fide nobis et industria comprobatum ad componendam provinciam credidimus dirigendum: sperantes in nullo eum posse delinquere, qui nobis peccantes graviter intellegit displicere. 3 Quapropter ordinationibus eius ex nostris iussionibus oboedite, quia eum credimus vobis profutura decernere. recipite paulatim iuridicos mores. non sit novitas molesta, quae proba est. quid enim potest esse felicius quam homines de solis legibus confidere et casus reliquos non timere? iura publica certissima sunt humanae vitae solacia, infirmorum auxilia, potentum frena. 4 Amate unde et securitas venit et conscientia proficit. gentilitas enim vivit ad libitum: ubi magis mortem reperit propriam, qui potest habere quod placeat. vos iam securi ostentate divitias: parentum bona longo situ recondita prodantur in lucem: quia tantum quis nobilior erit quantum et moribus probis et luculenta facultate reluxerit. 5 Ideo enim vobis vicarium praefecturae direximus, ut cum tanta dignitate et civilem videamur regulam destinasse. fruemini quod tantum audiebatis. intellegite homines non tam corporea vi quam ratione praeferri et illos merito crescere qui possunt aliis iusta praestare. XVIII. GEMELLO V. S. THEODERICUS REX. 1 Merentur bona, qui nostram visi sunt elegisse clementiam, ut eos veraciter iudicasse per augmenta propria possimus ostendere. quod si talibus viris publica decet prospici largitate, quanto magis eos sua dignum est possidere, quod commune munus probatur esse iustitiae? 2 Spectabilis itaque Magnus, hostium conversatione damnata quod natus est reminiscens, ad Romanum repatriavit imperium: cuius absentia contigisse dicitur ut eius potuisset perire substantia. atque ideo praesenti iussione sancimus, quatenus tam in agris quam mancipiis urbanis aut rusticis, vel quicquid sibi competens quolibet modo nunc amissum potuerit comprobare, sine aliqua recuperet tarditate, retinens ex nostra auctoritate dominii ius omne quod habuit: nec quaestionem eum de rebus sibi antiqua possessione competentibus volumus sustinere, cui propositi nostri est etiam nova praestare. XVIIII. COMMONITORIUM. DANIELI THEODERICUS REX. 1 Decet ut palatio nostro servientibus iustis commodis consulamus, quia fructuosus esse debet publicus labor, ut, quamvis obsequia nobis gratuita iure debeantur, servitia tamen per moderata compendia provocemus. et ideo artis tuae peritia delectati, quam in excavandis atque ornandis marmoribus diligenter exerces, praesenti auctoritate concedimus, ut, te rationabiliter ordinante, dispensentur arcae quae in Ravennati urbe ad recondenda funera distrahuntur, quarum beneficio cadavera in supernis humata sunt, lugentium non parva consolatio, quando animae tantum de mundi conversatione discedunt, corpora vero dulces quondam superstites non relinquunt. 2 Hinc quibusdam veniunt dolores ad pretium, et miserabili sorte votorum crescit mercantibus de humana morte compendium. ita tamen, ut non sit iniqua sub hac occasione taxatio, ne cogantur miseri inter acerba luctuum gravia plorare dispendia facultatum et nefanda devotione constricti aut urgeantur patrimonia pro mortuis perdere aut dilecta corpora vilissimis foveis potius dolentes abicere. sit modus in voluntate poscentium, quando ipsa miseratio pro ementibus facit. nam minus debet laedi, cui amplius pro pietatis officio videtur imponi. XX. TRIVVILAE SAIONI ET FERROCINCTO APPARITORI THEODERICUS REX. 1 Inter gloriosas rei publicae curas, quas perpeti cogitatione deo auxiliante revolvimus, cordi nostri est levamen humilium, ut contra potentiam superborum nostrae pietatis erigamus obstaculum, nec liceat quicquam apud nos audaciae, cuius est propositi superba calcare. 2 Castorii igitur flebili calamitate permoti, quem exitialis hactenus diversorum pressit invidia, occasionem praebuit salutaribus constitutis, ut plus valeret nostrae pietatis auxilium quam iniqua calliditas improborum. atque ideo praesenti vobis auctoritate decernimus, ut, si praefectus vir magnificus Faustus ea quae Castorius possidebat vel titulis ingravavit vel privata usurpatione detinuit, mox ei praedium cum alio eiusdem meriti vobis imminentibus a pervasore reddatur, ut crudelibus damnis afflicto pietatis nostrae remedio consulamus. 3 Si quis autem in hac praesumptione medius invenitur, ut ad ea quae iussa sunt idoneus nequeat reperiri, ad nos deducite vinculis illigatum, ut poena possit satisfieri cuius facultas non sufficit ultioni. tali igitur confusione iam iniquae mentis impetus conquiescat, ne non tam Castorium quam nostrum votum persecutus esse videatur. 4 Quod si posthac qualibet occasione saepe memoratum Castorium notus ille artifex nocere temptaverit, quinquaginta librarum auri multa protinus feriatur sitque maior cruciatibus poena respicere illaesum, quem videre desideravit afflictum. en factum quod cunctas protinus temperet ac corrigat potestates: praetorii praefectus bacchari non est in humilis laesione permissus et cui a nobis assurgitur, officiendi potestas miseris abrogatur. hinc omnes intellegant, quo amore delectemur aequitatis, ut et potentiam iudicum nostrorum velimus imminuere, quatenus bona conscientiae possimus augere. XXI. FAUSTO V. I. THEODERICUS REX. 1 Humanae consuetudinis mos est, ut variata plus capiant et quamvis in usum habeantur eximia, fastidium praestet omne quod satiat. proinde sacris moenibus iugiter immoranti disponendae utilitatis propriae causa indutias tibi postulas debere concedi, non quod habitatio tam clara pertaedeat, sed quo dulcior fiat renovata regressio. atque ideo illustri magnitudini tuae secedendi ad provinciam quattuor mensium indutias pietas nostra largitur: ita ut expletis eisdem ad penates proprios redire festines, quatenus habitatio Romana, quam multiplici volumus densare conventu, subtractis incolis terrarum opinatissima non rarescat. hoc etiam et vobis iudicamus aptissimum, quando senator Romanus alibi possit dolere tardatus. ubi enim illa gratia parentum? ubi tanta moenium possit respici pulchritudo? piaculi genus est absentem sibi Romam diutius facere, qui in ea possunt constitutis laribus habitare. XXII. ARTEMIDORO V. I. THEODERICUS REX. 1 Congruit comitatum nostrum viris nos decorare nobilibus, ut et illorum expleatur votum et obsequium nostrum ornent merita personarum. proinde magnitudinem tuam ad conspectus nostros, quos tibi non ambigimus esse gratissimos, his oraculis evocamus, ut qui longa nobiscum aetate versatus es, praesentiae nostrae dulcedine capiaris. festinat enim ad principem, qui vel solum potest videre propitium: nam cui licet habere nostra colloquia, munera credit esse divina. quapropter non tardamus desiderium, cuius optamus aspectum. venire te gaudentem credimus, quem alacriter sustinemus. XXIII. COLOSSEO V. I. COMITI THEODERICUS REX. 1 Iuvat probatis ordinanda mandare, siquidem et de talibus iudicium gaudet eligentis et eorum secura substantia est, quae committitur approbatis. nam ut optamus esse qui placeat, ita curamus ut qui placuerit enitescat. 2 Proinde prosperis initiatus auspiciis ad Sirmiensem Pannoniam, quondam sedem Gothorum, proficiscere inlustris cinguli dignitate praecinctus commissamque tibi provinciam armis protege, iure compone, ut antiquos defensores recipere laeta possit, quae se nostris parentibus feliciter paruisse cognoscit. 3 Nosti qua te nobis conversationis sinceritate commendes. sola tibi placendi via est, si quae gerimus imiteris. aequitatem fove, innocentiam animi virtute defende, ut inter nationum consuetudinem perversam Gothorum possis demonstrare iustitiam: qui sic semper fuerunt in laudum medio constituti, ut et Romanorum prudentiam caperent et virtutem gentium possiderent. remove consuetudines abominanter inolitas: is verbis ibi potius, non armis causa tractetur: non sit coniunctum negotium perdere cum perire: abiurator alieni furtum, non animam reddat: ne plus intentio civilis rapiat quam bella consumant: scuta in hostes erigant, non parentes. 4 Et ne quem forte ad mortem videatur praecipitare paupertas, redde pro talibus gloriosum plane damnum, lecturus a nobis gratiae uberrimum fructum, si civile ibi potueris plantare propositum et nostris vere iudicibus dignum, si dispendium iudex subeat, ut vitam periturus adquirat. quapropter consuetudo nostra feris mentibus inseratur, donec truculentus animus belle vivere consuescat. XXIIII. UNIVERSIS BARBARIS ET ROMANIS PER PANNONIAM CONSTITUTIS THEODERICUS REX. 1 Institutum suum providentia nostra non deserit, cum subiectis semper intenta profutura disponit, ut ad maiorem devotionem concitentur qui sui curam nos habuisse cognoscunt. 2 Hinc est quod Colosseo viro illustri nomine viribusque praepotenti gubernationem vestram defensionemque commisimus, ut qui suae multa dedit hactenus experimenta virtutis, augeatur potius in futuris. atque ideo parientiam vestram saepius approbatam nunc quoque eidem praesenti monstrate, quatenus in his quae pro regni nostri utilitate rationabiliter agenda praeceperit, devotione probabili compleantur: quia fidem constantia probat et ille integritatem propriae asserit mentis, qui iugibus persistit obsequiis. 3 Illud praeterea vos credidimus ammonendos, ut non in vos, sed in hostem saevire cupiatis. res parva non vos ducat ad extrema discrimina: adquiescite iustitiae, qua mundus laetatur. 4 Cur ad monomachiam recurratis, qui venalem iudicem non habetis? deponite ferrum, qui non habetis inimicum. pessime contra parentes erigitis brachium, pro quibus constat gloriose moriendum. quid opus est homini lingua, si causam manus agat armata? aut pax esse unde creditur, si sub civilitate pugnetur? imitamini certe Gothos nostros, qui foris proelia, intus norunt exercere modestiam. sic vos volumus vivere, quemadmodum parentes nostros cernitis domino praestante floruisse. XXV. SIMEONIO V. C. COMITI THEODERICUS REX. 1 Amamus publicis actionibus personas inserere morum probitate conspicuas, ut per obsequia fidelium nobis crescat utilitatis augmentum. proinde sinceritatem animi tui per praeclara documenta noscentes siliquatici titulum, quem fidae dominicatus iure dederamus discussioni indictionis primae, secundae vel tertiae per provinciam Dalmaticam, ordinatio tibi nostra committit: ut quolibet fraudis vestigio damnum publicum te fuerit explorante repertum, procul dubio nostris aerariis inferatur: quia non tantum lucra quaerimus, quantum mores subiectorum deprehendere festinamus. 2 Praeterea ferrarias praedictae Dalmatiae cuniculo te venitatis iubemus inquirere, ubi rigorem ferri parturit terrena mollities et igne decoquitur, ut in duritiam transferatur. hinc auxiliante deo patriae defensio venit: hinc agrorum utilitas procuratur et in usus humanae vitae multiplici commoditate porrigitur. auro ipsi imperat et servire cogit locupletes pauperibus constanter armatis. convenit itaque hanc speciem diligenti indagatione rimari, per quam et nobis generantur lucra et hostibus procurantur exitia. esto ergo de antefata discussione sollicitus et in publicis utilitatibus temperatus, ut nostrum rationabile compendium crescendi tibi procurare possit augmentum. XXVI. OSUIN V. I. COMITI THEODERICUS REX. 1 Quamvis prudentiae tuae sit utilitati publicae deputatis ferre praesidium. tamen ammonitio nostra se cumulat, ut securius fiat. ubi se reverentia nostrae iussionis accommodat. Simeonium itaque virum clarissimum, cuius fides olim nobis est cognita vel devotio comprobata, ad ordinationem siliquatici nec non ferrariarum ad provinciam Dalmatiam nostra ordinatione direximus. cui expetita solacia non negetis, ut sublimitas tua nobis commendatior fiat, cum actibus se publicis praebere festinat. XXVII. IOHANNI V. S. CONSULARI CAMPANIAE THEODERICUS REX. 1 Propositum est pietatis regiae locum iniustis odiis amputare et potestatis armatae supercilium cohibere reverentia iussionum. infesta est siquidem humilibus superioris offensa, cum ad laudem trahitur, si vindicta de mediocribus adquiratur. proinde diu varia persecutione iactatus ad pietatis nostrae remedia haud irrite convolasti, asserens eminentissimam praefecturam tibimet esse terrori, ne privata odia in te satiarentur per publicam disciplinam. 2 Sed nos, qui donatas dignitates iustitiae parere cupimus, non dolori, contra illicitas praesumptiones nostra te tuitione vallamus, ut regiae maiestatis obiectu ferventium furor animorum in suis cautibus elidatur et de se magis poenam sumat protervia, dum cohibetur innoxia. tamdiu enim iudex dicitur, quamdiu et iustus putatur, quia nomen, quod ab aequitate sumitur, per superbiam non tenetur. 3 Restat nunc, ut assumptum impleas consularitatis officium et te utilitatibus publicis, quas tuos egisse constiterit decessores, sedulus ac devotus impendas quantumque a nobis protegeris, tantum modestiae parere festines. nam si gaudio perfrueris, quod a laesione tua praefectos praetorio remotos esse cognoscis, qui sub illo esse monstraris, quid te male agentem passurum esse cognoscis? XXVIII. CASSIODORO V. I. PATRICIO THEODERICUS REX. 1 Gratus nobis est eorum semper aspectus qui nostris animis gloriosis actionibus insederunt, quoniam perpetuum obsidem dederunt amoris sui qui apud nos probati sunt studere virtuti. proinde magnitudinem tuam glorioso nobis servitio probatam ad comitatum iussis praesentibus evocamus, ut et ornatus de te regalibus crescat obsequiis et tu nostris conspectibus augearis. 2 Convenit enim te etiam requiri, qui nostra fecisti eximie tempora praedicari. ornasti de conscientiae integritate palatia: dedisti populis altam quietem. hinc omnibus factus notior, quia qui voluit te positum in potestate nescivit: praesentati autem tribunalibus iudicem sine damni aliquo terrore viderunt: pretiosior factus cunctis, quia nullo praemio vendebaris. quis talem non desideret videre, cui nos publice constat gratiam rettulisse? nam qui alterum reprimere conati sumus, te etiam palatio teste laudavimus. tende gradus, accelera festinus adventum. alacrem venire convenit, qui se a principe sustineri posse cognoscit. XXVIIII. ARGOLICO V. I. PRAEFECTO URBIS THEODERICUS REX. 1 Quis nesciat nostrum esse commodum supplicantis quaestum et illud bonis principibus crescere, quod benigna possunt largitate praestare? hoc sunt enim regia dona, quod semina: sparsa in segetem coalescunt, in unum coacta depereunt. optamus ergo munera multis collata dividere, ut possint ubique nostra beneficia pullulare. 2 Atque ideo viri illustris et magnifici patricii Paulini actorum supplicatione suscepta, quae habetur in subditis, horrea longi temporis vetustate destructa, quibus illud atque illud vocabulum praefixit antiquitas, si nunc usui publico minime necessaria esse monstrantur nec aliqua ibidem est species quae ad fiscum pertinet congregata, praefato viro cum omnibus ad se pertinentibus absoluta liberalitate concedimus, ut aedificandi et ad posteros transmittendi assumpta licentia suis utilitatibus profutura disponat, quia confert magis rei publicae munus quisquis diruta maluerit suscipere reparanda, in ea praesertim urbe, ubi cuncta dignum est constructa relucere, ne inter tot decora moenium deformis appareat ruina saxorum. in aliis quippe civitatibus minus nitentia sustinentur: in ea vero nec mediocre aliquid patimur, quae mundi principaliter ore laudatur. XXX. ARGOLICO V. I. PRAEFECTO URBIS THEODERICUS REX. 1 Romanae civitatis cura nostris sensibus semper invigilat. quid est enim dignius, quod tractare debeamus, quam eius reparationem exigere, quae ornatum constat nostrae rei publicae continere? proinde illustris sublimitas tua spectabilem virum Iohannem nos direxisse cognoscat propter splendidas Romanae cloacas civitatis, quae tantum visentibus conferunt stuporem, ut aliarum civitatum possint miracula superare. 2 Videas illic fluvios quasi montibus concavis clausos per ingentia signina decurrere: videas structis navibus per aquas rapidas non minima sollicitudine navigari, ne praecipitato torrenti marina possint naufragia sustinere. hinc, Roma, singularis quanta in te sit potest colligi magnitudo. quae enim urbium audeat tuis culminibus contendere, quando nec ima tua possunt similitudinem reperire? et ideo supra dicto Iohanni officii vestri solacia vos praebere censemus, quoniam ordinationes nostras publicas volumus implere personas, privatas manus amoventes, quae audacius merguntur illicitis. XXXI. SENATUI URBIS ROMAE THEODERICUS REX. 1 Quamvis universae rei publicae nostrae infatigabilem curam desideremus impendere et deo favente ad statum studeamus pristinum cuncta revocare, tamen Romanae civitatis sollicitiora nos augmenta constringunt, ubi quicquid decoris impenditur, generalibus gaudiis exhibetur. pervenit itaque ad nostram conscientiam suggestione multorum, quae prava non potest dissimulare commissa, plura in praeiudicio urbis Romanae detestabiles praesumptores assumere, ut cui nos summum adhibere desideramus studium, dolum patiatur iniustum. 2 Quapropter ordinationes nostras ad vestram facimus notitiam pervenire, quibus amplius credimus civitatis vestrae dispendia displicere. dicitur ergo commodi cura privati aquam formarum, quam summo deceret studio communiri, ad aquae molas exercendas vel hortos rigandos fuisse derivatam: turpe et miserabile hoc in illa urbe fieri, quod per agros vix deceret assumi. 3 Et quia non possumus admissi qualitatem ultra iura corrigere, ne, dum fabricis prodesse volumus, legum culmina destruamus, si huius nefandissimae rei dominus tricennii praescriptione munitur, accepto pretio competenti suum vendat errorem, ut, quod laesionem publicis praestat fabricis, non praesumatur ulterius, ne quod nunc sub largitate corrigimus, postea severissime vindicemus. 4 Si vero tale aliquid moderna praesumptione temptatum est, sine dubitatione tollatur. unius enim desiderio prava generalis debet utilitas anteferri, cui vel in causis iustis raro poterit obviari. mancipia vero formarum servitio principum provisione deputata in privatorum cognovimus transisse dominium. aes praeterea, non minimum pondus, et quod est facillimum direptioni, mollissimum plumbum, de ornatu moenium referuntur esse sublata, quae auctores suos saeculis consecrarunt. aes enim Ionos Thessaliae rex, plumbum Mida regnator Phrygiae reppererunt. et quam miserum est, ut unde famam providentiae alii susceperunt, nos opinionem neglegentiae incurrisse videamur? templa etiam et loca publica, quae petentibus multis ad reparationem contulimus, subversioni fuisse potius mancipata. 5 Et quoniam malarum rerum emendatio nos delectat, ne concessa videatur ex taciturnitate licentia, Iohannem virum spectabilem electum nostra iustitia ad haec, quae supra memoravimus, direximus inquirenda, ut cuncta suo ordine discussa nobis relationis obsequio lucidentur, quatenus, quid de singulis rebus aut de praesumptoribus earum fieri oporteat, more nostrae iustitiae censeamus. adhibete nunc studia, praestate solacia, ut inquisitionem, quam debueratis petere, grata videamini mente complere. XXXII. GEMELLO V. S. THEODERICUS REX. 1 Constat apud nos fidelium non perire servitia, sed in tristibus impensa recipere in meliore fortuna. Arelatensibus itaque, qui nostris partibus perdurantes gloriosae obsidionis penuriam pertulerunt, per indictionem quartam fiscalia tributa nostra relaxat humanitas, ita ut futuro tempore ad solitam redeant functionem, quatenus et nos bene meritis vicissitudinem reddidisse videamur et ab illis, cum res poposcerit, solita devotio non negetur. 2 Satientur in libertate qui pro nobis in angustiis esurire maluerunt: sint laeti qui tristitiam fideliter pertulerunt. non decet statim de tributis esse sollicitum, qui casum vix potuit declinare postremum. a quietis ista, non obsessis inquirimus. quid enim a domino agri exigas, quem eum non coluisse cognoscas? pretiosum vectigal iam nobis dederunt fidei suae. iniustum est ut viles pecunias exigantur qui gloriosas conscientias obtulerunt. XXXIII. ARGOLICO V. I. PRAEFECTO URBIS THEODERICUS REX. 1 Gratum nobis est vota nostra circa sacri ordinis augmenta proficere. laetamur tales viros emergere, qui senatoria mereantur luce radiare, ut laude conspicuis deferatur gratia dignitatis. curia namque disciplinis veterum patet: nec ei iudicari potest extraneus, qui bonarum artium est alumnus. atque ideo illustris magnificentia tua in clarissimo Armentario atque Superbo eius filio ea faciat exhiberi, quae circa referendos curiae cana dictat antiquitas. 2 Hic est enim praefatus Armentarius, qui et parentum bono et suo nobis commendatur ingenio, exigens meritis quam sperat precibus dignitatem. nam quid dignius, si et senatorio vestiatur honore togata professio, ut in illa turba doctorum audeat liberam proferre sententiam, nec frenetur imperitiae terrore, quem hortantur ad vocem iura facundiae? 3 Gloriosa est denique scientia litterarum, quia quod primum est in homine, mores purgat: quod secundum, verborum gratiam sumministrat: ita utroque beneficio mirabilis ornat et tacitos et loquentes. ducantur ergo ad penetralia Libertatis laudati merito suo, ornati nostro iudicio, habituri sine dubio gratissimum senatum, quorum ars est facere de irato benivolum, de suspecto placatum, de austero mitem, de adversante propitium. quid ergo patribus imponere non possit, qui flectere animum iudicantis evaluit? XXXIIII. MASSILIENSIBUS THEODERICUS REX. 1 Propositi nostri est probatas fortitudine et moderatione personas ad ordinationem vestram defensionemque dirigere, ut et provincialium ratio sublevetur et utilitas publica bonis praesidentibus augeatur. 2 Proinde comitem Marabadum nobis aequitate compertum ad Massiliensem civitatem credidimus dirigendum, ut quicquid ad securitatem vel civilitatem vestram pertinet, deo iuvante perficiat memorque gratiae nostrae curam possit habere iustitiae, minoribus solacium ferat, insolentibus severitatem suae districtionis obiciat, nullum denique opprimi iniqua praesumptione patiatur, sed omnes cogat ad iustum, unde semper floret imperium. 3 Quapropter designato viro in his, quae vobis pro publica utilitate praeceperit, libentibus animis oboedite, ut fides vestra, quae iam prioribus monstratur exemplis, subsequentibus quoque declaretur indiciis, quia gratius est obsequium quod devotione perpeti custoditur. nos autem reddere cogitamus locum vicissitudini, qui impensa servitia non possumus oblivisci. XXXV. ROMULO THEODERICUS REX. 1 Liberalitatem nostram firmam decet tenere constantiam, quia inconcussum esse debet principis votum nec pro studio malignorum convelli, quod nostra noscitur praeceptione firmari. atque ideo praesenti iussione censemus, ut, quicquid ex nostra ordinatione patricium Liberium tibi matrique tuae per pittacium constiterit deputasse, in suo robore debeat permanere, nec a quoquam metuas irrationabilem quaestionem, qui nostri beneficii possides firmitatem. XXXVI. ARIGERNO V. I. COMITI THEODERICUS REX. 1 Pietatis nostrae propositum est miserandis fletibus audientiam non negare, maxime cum moris nostri sit ad leges cuncta remittere, ut et conquerens mereatur effectum et pulsatus nullum se queratur sustinuisse praeiudicium. proinde Firminus contra magnificum virum patricium Venantium se dicit habere negotium et frequenter ab eo eius propositiones fuisse contemptas. 2 Et quia in causis semper est suspecta potentia, dum velle creditur quod posse iudicatur, antefatum servata reverentia a te praecipimus ammoneri, ut sub sponsione legitima instructam personam ad comitatum nostrum dirigere se promittat, qui apud delegatos motu nostro iudices eius intentionibus valeat praebere responsum: actor hic poenam suae recepturus audaciae, si contra magnificum virum habuerit falsitatis eventum. XXXVII. PETRO EPISCOPO THEODERICUS REX. 1 Si in alienis causis beatitudinem tuam convenit adhiberi, ut per vos iurgantium strepitus conquiescat, quanto magis ad vos remitti debet quod vos spectat auctores? atque ideo sanctitas vestra a Germano nos aditos flebili allegatione cognoscat, qui se filium legitimum asserit quondam Thomatis, dicens partem facultatis patris sui a vobis detineri sibimet legibus competentem. 2 Quae petitio si veritate fulcitur et genitoris eius substantiam probatis iure competere supplicanti, considerata iustitia, quam monetis, sine observationis longae dispendio debita tribuantur, quoniam causarum vestrarum qualitas vobis debet iudicibus terminari, a quo expectanda est magis quam vobis. imponenda iustitia. quod si hanc causam sub aequitate vestrum minime definit arbitrium, noveritis supplicis querelam ad nostram audientiam perducendam. vos enim docetis voces pauperum non debere neglegi, quas potest iustitia comitari. XXXVIII. VVANDIL THEODERICUS REX. 1 Quamvis pietatis nostrae constet esse votum, ut ubique civilia, ubique moderata peragantur, maxime tamen optamus bene geri in regionibus Gallicanis, ubi et recens vastatio non portat iniuriam et ipsa initia bene plantare debent nostri nominis famam. principis siquidem opinionem longe lateque disseminat subiectorum custodita securitas, et ubi exercitus dirigitur, non gravandi, sed defendendi potius existimentur. 2 Atque ideo praesenti auctoritate delegamus, ut in Avinione, qua resides, nulla fieri violenta patiaris. vivat noster exercitus civiliter cum Romanis: prosit eis destinata defensio nec aliquid illos a nostris sinatis pati, quos ab hostili nitimur oppressione liberari. XXXVIIII. FELICI V. I. CONSULI THEODERICUS REX. 1 Aequitatis ratio persuadet, ut exercentibus laetitiam publicam consuetudinem servemus antiquam, praesertim a consule venientem, cuius constat esse propositi, ut debeat ex liberalitate laudari, ne videatur aliud dignitas promittere et aliud senatorem velle complere. quocirca sub opinione munifici parcum non decet inveniri, quia inumbrat famam publicam in consule tenacitatis obscuritas. 2 Quapropter illustris magnitudo tua a Mediolanensibus aurigis nos aditos esse cognoscat illa sibi vestris temporibus fuisse subtracta, quae mos priscus indulserat, cum praestante tempore munificentia sit pro lege. proinde si nullo mendacio asserta vitiantur, sublimitatem vestram sequi convenit vetustatem, quae suo quodam privilegio velut debita quae donantur exposcit. nec licet negari, quod te cognoscis sub antiquitate largiri. XL. UNIVERSIS PROVINCIALIBUS IN GALLIIS CONSTITUTIS THEODERICUS REX. 1 Quamvis sensum nostrae pietatis turba multiplex cogitationis intraret et diversas regni partes consueta sedulitate respiceret, festine tamen remedia vestrae utilitatis aspeximus, quoniam apud conscientiam nostram laesionis genus est profutura tardare nec possumus aestimare iucundum, quod ingrata fuerit dilatione suspensum. nam aegrescentibus morbis laesio debacchari permittitur, cum medicina differtur. 2 Vobis itaque hostili feritate vastatis pro qualitate laesionis per indictionem quartam relaxatam agnoscite tributariam functionem, quia non gratulamur exigere, quod tristis noscitur solutor offerre. ita tamen ut de illis, quae constat intacta, exercituales iuventur expensae: quia in totum devotio deserere non debet quos pro se laborare cognoscit. invalidus est siquidem ieiunus defensor nec animus ministrat audaciam, cum virtus corporeo fuerit robore destituta. XLI. GEMELLO V. S. THEODERICUS REX. 1 Tolerabile fit omne quod aequabili ordinatione disponitur, quia divisum onus sub communione subiectos certum est non gravare: pars enim extrema ad unumquemque redit, cum summa universos incluserit. 2 Tritici itaque speciem, quam ob exercituales expensas nostra providentia de Italia destinavit, ne fatigata provincia huius praebitione laederetur, ad castella supra Druentiam constituta de Massiliensibus horreis constat esse portandam. 3 Quapropter iubemus ut studium devehendi supradictae speciei commune subeatur, quatenus celeriter possit fieri, quod universitatis studio videtur assumi. XLII. UNIVERSIS PROVINCIALIBUS IN GALLIIS CONSTITUTIS THEODERICUS REX. 1 Non occurritur sub principe benigno remedia postulare subiectos, quoniam supplicationem praecedit humanitas et miro modo posteriora fiunt vota quam praestita. nuper siquidem moti iustitia iusseramus, ut pars aliqua illaesa provinciae Gothis nostris alimonia reperta praestaret. 2 Sed quia licet principem semper humaniora censere, dum varietatis non habet vitium, quod pro beneficio fuerit immutatum, sed ut nec minima possessores illatione gravarentur, ex Italia destinavimus exercituales expensas, ut ad defensionem vestram directus exercitus nostris humanitatibus aleretur solumque auxilium provinciae de tam magna congregatione sentirent. 3 Ducibus etiam ac praepositis sufficientem transmisimus pecuniae quantitatem, ut eorum praebendae, quae non potuerunt convehi, ibi debuissent sine alicuius dispendio comparari, quia delectui vestro nec illa volumus imponere, quae vos potuistis, ut arbitramur, offerre. XLIII. UNIGIS SPATHARIO THEODERICUS REX. 1 Delectamur iure Romano vivere quos armis cupimus vindicare, nec minor nobis est cura rerum moralium quam potest esse bellorum. quid enim proficit barbaros removisse confusos, nisi vivatur ex legibus? 2 Quapropter cum deo propitio Gallias exercitus noster intravit, si qua mancipia servitium declinantia ad alios se, quam quibus videbantur competere, contulerunt, prioribus dominis iubemus sine aliqua dubietate restitui, quia confundi non decent iura imperante iustitia nec potest abiecto favere servitio libertatis defensor. 3 Aliorum forte regum proelia captarum civitatum aut praedas appetunt aut ruinas: nobis propositum est deo iuvante sic vincere, ut subiecti se doleant nostrum dominium tardius adquisisse. XLIIII. UNIVERSIS POSSESSORIBUS ARELATENSIBUS THEODERICUS REX. 1 Quamvis primum sit laesos incolas refovere et in hominibus magis signum pietatis ostendere, tamen utrumque humanitas nostra coniungit, ut et largitatis remedio civibus consulamus et ad cultum reducere antiqua moenia festinemus. sic enim fiet, ut fortuna urbis, quae in civibus erigitur, fabricarum quoque decore monstretur. 2 Pro reparatione itaque murorum Arelatensium vel turrium vetustarum certam pecuniae direximus quantitatem. 3 Victualia quoque, quae vestras relevare videantur expensas, fecimus praeparari, ut vobis destinentur, cum tempus navigationis arriserit. relevate nunc animos et de nostra promissione recreati futurae copiae spem tenentes divino favore habetote fiduciam, quia non minus est quod nostris verbis quam quod horreis continetur. XLV. ARIGERNO V. I. COMITI THEODERICUS REX. 1 Iustitiae nostrae convenit, ut de indultis beneficiis calumnias fieri non sinamus, et quicquid prava interpretatione tegitur, fugata mendacii nube revelemus. defensores itaque sacrosanctae ecclesiae Romanae conquesti sunt beatae recordationis quondam Simplicium domum in sacratissima Urbe positam ab Eufraxio acolutho instrumentis factis sollemniter comparasse, quam per annorum longa curricula ecclesiam Romanam quieto iure suggerunt possedisse et in usus alios transtulisse securitate dominii. 2 Nunc autem existere Samareae superstitionis improba fronte duratum, qui synagogam ibidem fuisse iniquis conatibus mentiatur, cum ad humanos usus habitacula longe aliter formata doceantur, quam potest esse memorata constructio. quapropter magnitudo tua conscientiae suae probata iustitia causam diligenti examinatione discutiat et, si vera cognoverit quae veniunt in querelam, considerata aequitate definiat. nam si humanis actibus sunt calumniae summovendae, quanto magis emendanda credimus quae contumeliam divinitatis tangere iudicamus! XLVI. ADEODATO THEODERICUS REX. 1 Materia est gloriae principalis delinquentis reatus, qua nisi culparum occasiones esnergerent, locum pietas non haberet. quid enim salubris ordinatio gerat, si morum probitas cuncta componat? arida siccitas beneficium madentis pluviae exoptat. salutiferis medentium manibus nisi infirma valitudo non indiget. sic dum imbecillitati succumbitur, convenienter remedia tribuuntur. quapropter casibus asperis praestandum est sub iustitiae laude moderamen, ut nec vindictam sinamus superare peccata nec culpam insultare patiamur legibus impunitam. 2 Datis itaque precibus allegasti viri spectabilis Venantii Lucaniae at Bruttiorum praesulis odiorum te acerbitate compressum, custodiae longo situ laborantem, in confessionem raptus adultae puellae Valerianae fuisse compulsum, ut gratius fuerit spem citae mortis expetere quam tormentorum crudelia sustinere. inter supremas enim angustias anhelantis votum est perire quam vivere, quia detestabilis sensus poenarum excludit dulcissimae salutis affectum. illud etiam, quod minime iustitia pateretur, adiciens defensorum tibi patrocinia saepius postulanti fuisse subtracta, cum adversarii florentes ingenio etiam innocentem te possent legum laqueis obligare. 3 Quae supplicatio cum efficaciter animum nostrae pietatis intraret paulatimque ad misericordiae iura deflecteret, occurrit Bruttiorum praesulis missa relatio, quae privatam allegationem tragoediae suae voce compressit, negando credi contra fidem publicam fallaciter supplicanti. 4 Ideoque asperitatem poenae nostra lenitate mollimus, statuentes ut ex die prolati oraculi sex mensium patiaris exilium, ita ut nulli post constituta nostra sub qualibet interpretatione tibi liceat obicere crimen infamiae, quando fas est principi maculosas notas vitiatae opinionis abstergere, sed hoc exacto tempore patriae rebusque omnibus reformatus, ius tibi sit liberum omne quod primitus, quia nulla te ingemiscere probri adustione censemus, quem temporali volumus exilio detineri: poenam trium librarum auri nihilominus comminantes, si quis aut obviando aut aliter intellegendo praesens nostrum violare temptaverit constitutum. 5 Sed quoniam haec statuta ad innocentes nolumus usque protendi, ne sua cuique minime videatur ignorantia profuisse, praesenti auctoritate eos a formidine liberamus, quos utpote nescientes in eadem causa quolibet loco vel tempore interfuisse constiterit. similis enim videtur absentis, qui conscientiam non habet criminosi. XLVII. FAUSTO PPO THEODERICUS REX. 1 In partem pietatis recidit mitigata districtio et sub beneficio punit qui poenam debitam considerata moderatione palpaverit. Iovinum curialem, quem corrector Lucaniae Bruttiorumque humani nobis suggerit sanguinis effusione pollutum (ob hoc cum mutuae contentionis ardoribus excitatus rixam verborum usque ad nefarium collegae deduxit in ritum, sed conscius facti sui intra ecclesiae saepta refugiens declinare se credidit praescriptam legibus ultionem) Vulcanae insulae perpetua relegatione damnamus, ut et sacrato templo reverentiam habuisse videamur nec vindictam criminosus evadat in totum, qui innocenti non credidit esse parcendum. 2 Careat proinde patrio foco cum exitiabili victurus incendio, ubi viscera terrae non deficiunt, cum tot saeculis iugiter consumantur. flamma siquidem ista terrena, quae alicuius corporis imminutione nutritur, si non absumit, extinguitur: ardet continue inter undas medias montis quantitas indefecta nec imminuit, quod resolvi posse sentitur: scilicet quia naturae inextricabilis potentia tantum crementi cautibus reponit, quantum illi vorax ignis ademerit. nam quemadmodum saxa incolumia permanerent, si semper inadiuvata decoquerent? 3 Potentia siquidem divina sic de contrariis rebus miraculum facit esse perpetuum, ut palam consumpta occultissimis instauret augmentis, quae vult temporibus stare diuturnis. verum cum et alii montes motibus vaporatis exaestuent, nullus simili appellatione censetur: aestimandum, quia gravius succenditur, qui Vulcani nomine nuncupatur. 4 Mittatur ergo reus capitis in locum praedictum vivus: careat quo utimur mundo, de quo alterum crudeliter fugavit exitio, quando superstes recipit quod eventu mortis inflixit: salamandrae secuturus exemplum, quae plerumque degit in ignibus. tanto enim naturali frigore constringitur, ut flammis ardentibus temperetur. subtile ac parvum animal, lumbricis associum, flavo colore vestitum. vitam praestat soli, quae mortalia cuncta consumit. 5 Memorant autem aevi pristini servatores hanc insulam ante aliquot annos undarum rupto terrore imitus erupisse, cum Hannibal apud Prusiam Bithyniae regem veneno secum ipse pugnavit, ne tantus dux ad Romanorum ludibria perveniret. plus inde mirabile, ut mons tanta flammarum congregatione succensus marinis fluctibus haberetur absconditus et ardor ibi indesinenter viveret, quem tanta unda videbatur obruere. XLVIII. UNIVERSIS GOTHIS ET ROMANIS CIRCA VERRUCAS CASTELLUM CONSISTENTIBUS THEODERICUS REX. 1 Laetitia debet esse cunctorum provida iussio dominantum, quando illud, quod vos debuistis expetere, nos videtis offerre. quid est enim gratius quam humanis rebus cautelam semper adhibere, quae aut fit necessaria aut non gravat esse superfluam? et ideo Leodefrido saioni nostro praesenti delegavimus iussione, ut eius instantia in Verruca castello vobis domicilia construatis, quod a positione sui congruum nomen accepit. 2 Est enim in mediis campis tumulus saxeus in rotunditate consurgens, qui proceris lateribus, silvis erasus, totus mons quasi una turris efficitur, cuius ima graciliora sunt quam cacumina et in mollissimi fungi modo supernus extenditur, cum in inferiore parte tenuetur. agger sine pugna, obsessio secura, ubi nec adversarius quicquam praesumat nec inclusus aliquid expavescat. huic Athesis inter fluvios honorus amoeni gurgitis puritate praeterfluit causam praestans muniminis et decoris: castrum paene in mundo singulare, tenens claustra provinciae, quod ideo magis probatur esse praecipuum, quia feris gentibus constat obiectum. 3 Hoc opinabile munimen, mirabilem securitatem cui desiderium non sit habitare, quam vel externos delectat invisere? et quamquam deo iuvante nostris temporibus provinciam securam credamus, tamen prudentiae nihilominus est cavere etiam quae non putantur emergere. 4 Munitio coaptanda semper in otio est, qua tunc male quaeritur, quando necessaria iudicatur. mergi, quibus nomen ex facto est, cohabitatores piscium, aquatiles volucres futuras tempestates naturaliter praevidentes sicca petunt, stagna derelinquunt. delphini fluctus pelagi metuentes vadosis litoribus immorantur. echini, qui sunt mella carnalia, costatilis teneritudo, croceae deliciae divitis maris, dum futuras tempestates agnoverint, loca mutare cupientes, quia illis pro levitate corporis nandi nulla fiducia est, lapillos, quibus pares possunt esse, complexi, quadam anchorarum ponderatione librati scopulos petunt, quos fluctibus vexandos esse non credunt. 5 Aves ipsae adventu hiemis patrias mutant. ferae pro qualitate temporis cubilia quaerunt. hominum sollicitudo non debet providere quod potest in adversitate requirere? non est in mundo unum: humanae res mutabilitate quatiuntur. et ideo providentia dicitur, ut quae sunt futura tractentur. XLVIIII. HONORATIS POSSESSORIBUS DEFENSORIBUS ET CURIALIBUS CATINENSIS CIVITATIS THEODERICUS REX. 1 Optabilis nobis est et grata devotio, quae bonam praecesserit iussionem, et merito acceptum redditur, si quid, quod possumus imperare, poscatur. felicitas enim regnantis est famulantes amare quod expedit, quando labor nobis cogitationis aufertur, dum subiecti sibi profutura disponunt. 2 Atque ideo suggestionis vestrae tenore comperto, quam caritate civica in communiendis moenibus suscepistis, absolutam huius rei vobis censemus esse licentiam: nec quicquam de hac re vereamini, unde gratiae nostrae expectare praemia mox debetis. vestra enim munitio nostra est nihilominus fortitudo: et quicquid vos ab incerto eripit, famam nostrae defensionis extendit. 3 Saxa ergo, quae suggeritis de amphitheatro longa vetustate collapsa nec aliquid ornatui publico iam prodesse nisi solas turpes ruinas ostendere, licentiam vobis eorum in usus dumtaxat publicos damus, ut in murorum faciem surgat, quod non potest prodesse, si iaceat. quocirca perficite confidenter, quicquid cautio ad munimen, quicquid ornatus expetit ad decorem, tantum nobis scituri gratum fore quod facitis, quantum exinde gratia vestrae se civitatis extulerit. L. PROVINCIAL1BUS NORICIS THEODERICUS REX. 1 Grate suscipienda est ordinatio, quae dantem iuvat et accipientem pro temporis necessitate laetificat. nam quis putare possit onus, ubi magis meretur in commutatione compendium? 2 Et ideo praesentibus decernimus constitutis, ut Alamannorum boves, qui videntur pretiosiores propter corporis granditatem, sed itineris longinquitate defecti sunt, commutari vobiscum liceat, minores quidem membris, sed idoneos ad laborem, ut et illorum profectio sanioribus animalibus adiuvetur et vestri agri armentis grandioribus instruantur. 3 Ita fit ut illi adquirant viribus robustos, vos forma conspicuos et, quod raro solet emergere, in una mercatione utrique videamini desiderata compendia percepisse. LI. FAUSTO PPO THEODERICUS REX. 1 Quantum histrionibus rara constantia honestumque votum, tanto pretiosior est, cum in eis probabilis monstratur affectus. carum est enim homini repperisse, ubi aliquid se laudabile non putaverat invenire. dudum siquidem Thomati aurigae ex Orientis partibus advenienti annonas rationabiles consideratio nostra largita est, donec eius artem probaremus et animum. sed quoniam in hoc agone primatum noscitur obtinere eiusque voluntas patria derelicta nostri sedes fovere delegit imperii, menstrua eum duximus largitate solidandum, ne adhuc ambiguum redderemus, quem Italiae dominatum elegisse cognovimus. 2 Is enim frequenter victor per diversorum ora volitavit, plus vectus favore quam curribus. suscepit partem populi protinus inclinatam et quos ipse fecerat tristes, laboravit iterum reddere laetiores, modo agitatores arte superans, modo equorum velocitate transcendens. frequentia palmarum eum faciebat dici maleficum, inter quos magnum praeconium videtur esse ad talia crimina pervenire. necesse est enim ad perversitatem magicam referri, quando victoria equorum meritis non potest applicari. 3 Spectaculum expellens gravissimos mores, invitans levissimas contentiones, evacuator honestatis, fons irriguus iurgiorum, quod vetustas quidem habuit sacrum, sed contentiosa posteritas fecit ease ludibrium. primus enim hoc apud Elidem Asiae civitatem Oenomaus fertur edidisse: quod post Romulus in raptu Sabinarum necdum fundatis aedificiis ruraliter ostentavit Italiae. 4 Sed mundi dominus ad potentiam suam opus extollens mirandam etiam Romanis fabricam in vallem Murciam tetendit Augustus, ut immensa moles firmiter praecincta montibus contineret, ubi magnarum rerum indicia clauderentur. bis sena quippe ostia ad duodecim signa posuerunt. haec ab hermulis funibus demissis subita aequalitate panduntur, docentes totum illic, ut putabant, consilio geri, ubi imago capitis cognoscitur operari. 5 Colores autem in vicem temporum quadrifaria divisione funduntur: prasinus virenti verno, venetus nubilae hiemi, russeus aestati flammeae, albus pruinoso autumno dicatus est, ut quasi per duodecim signa digrediens annus integer signaretur. sic factum, ut naturae ministeria spectaculorum composita imaginatione luderentur. 6 Biga quasi lunae, quadriga solis imitatione reperta est. equi desultorii, per quos circensium ministri missus denuntiant exituros, luciferi praecursorias velocitates imitantur. sic accidit ut, dum se colere putarent astra, religionem suam ludicra similitudine profanarent. 7 Alba linea non longe ab ostiis in utrumque podium quasi regula directa perducitur, ut quadrigis progredientibus inde certamen oriretur, ne, dum se praepropere conantur elidere, spectandi voluptatem viderentur populis abrogare. septem metis certamen omne peragitur in similitudinem hebdomadis reciprocae. ipsae vero metae secundum zodiacos decanos ternas obtinent summitates, quas ad instar solis quadrigae celeres pervagantur. 8 Eoae Orientis et Occidentis terminos designant. euripus marie vitrei reddit imaginem, unde illuc delphini aequorei aquas influunt. obeliscorum quoque prolixitates ad caeli altitudinem sublevantur, sed potior Soli, inferior Lunae dicatus est, ubi sacra priscorum Chaldaeicis signis quasi litteris indicantur. spina infelicium captivorum sortem designat, ubi duces Romanorum supra dorsa hostium ambulantes laborum suorum gaudia perceperunt. 9 Mappa vero, quae signum videtur dare circensibus, tali casu fluxit in morem. cum Nero prandium protenderet et celeritatem, ut assolet, avidus spectandi populus flagitaret, ille mappam, qua tergendis manibus utebatur, iussit abici per fenestram, ut libertatem daret certaminis postulati. hinc tractum est, ut ostensa mappa certa videatur esse promissio circensium futurorum. 10 Circus a circuitu dicitur, circenses quasi circuenses: propterea quod apud antiquitatem rudem, quae necdum spectacula in ornatum deduxerat fabricarum, inter enses et flumina locis virentibus agerentur. nec vacat quod XXIIII missibus condicio huius certaminis expeditur, profecto ut diei noctisque horae tali numero clauderentur. nec illud putetur irritum quod metarum circuitus ovorum ereptionibus exprimatur, quando actus ipse multis superstitionibus gravidus ovi exemplo geniturum se aliqua profiteretur. et ideo datur intellegi volitantes atque inconstantissimos inde mores nasci, quos avium matribus aptaverunt. 11 Cetera circi Romani longum est sermone decurrere, dum omnia videantur ad causas singulas pertinere. hoc tamen dicimus omnimodis stupendum, quod illic supra cetera spectacula fervor animorum inconsulta gravitate rapiatur. transit prasinus, pars populi maeret: praecedit venetus et ocius turba civitatis affligitur. nihil proficientes ferventer insultant: nihil patientes graviter vulnerantur et ad inanes contentiones sic disceditur, tamquam de statu periclitantis patriae laboretur. 12 Quod merito creditur dicatum numerosae superstitioni, ubi ab honestis moribus sic constat excedi. haec nos fovemus necessitate imminentium populorum, quibus votum est ad talia convenire, dum cogitationes serias delectantur abicere. 13 Paucos enim ratio capit, raros probabilis oblectat intentio: ad illud potius turba ducitur, quod ad remissionem curarum constat inventum. nam quicquid aestimat voluptuosum, hoe et ad beatitudinem temporum iudicat applicandum. quapropter largiamur expensas, non semper ex iudicio demus. expedit interdum desipere, ut populi possimus desiderata gaudia continere. LII. CONSULARI V. I. THEODERICUS REX. 1 Sicut invidiosa nimis interpellantium suggestione comperimus, inter Leontium atque Paschasium spectabiles viros finalis orta contentio est, ita ut terminos casarum suarum non legibus, sed viribus crederent vindicandos. unde miramur tanta animositate fuisse litigatum, quod aut terminis testibus aut iugis montium aut fluminum ripis aut arcaturis constructis aliisque signis evidentibus constat esse definitum. 2 Quid isti facerent, si in Aegyptiacis partibus possiderent, ubi Nili fluminis superveniente diluvio indicia finium vastissimus gurges abradit et indiscreta terrae facies redditur, ubi omnia limus tegere comprobatur? quapropter nec tunc ad arma concurrere debuissent, si excitata lis nulla satisfactione superata discederet. hoc enim per geometricas formas et gromaticam disciplinam ita diligenter agnoscitur, quemadmodum litteris omnia sermo conclusus est. 3 Geometriam quippe, ut est hominum genus nimis acutissimum atque sollicitum, Chaldaei primum invenisse memorantur, qui rationem ipsius disciplinae generaliter colligentes et in astronomicis rebus et in musicis et in mechanicis et in architectis et in medicinam et ad artem logisticam, vel quicquid potest formis generalibus contineri, aptam esse docuerunt, ut sine ea nihil horum possit ad agnitionem verissimam pervenire. 4 Hanc post Aegyptii, non dissimiliter animi calore ferventes, propter augmenta Nilotica, quae singulis annis votiva inundatione patiuntur, ad dimensionem terrae et recuperandas formas finium transtulerunt, ut fieret arte distinctum, quod litigiosae confusioni videbatur obnoxium. 5 Quapropter agrimensorem peritissimum, cui ab arte nomen est, vestra nihilominus adhibeat magnitudo, ut iam omnia, quae manifesta ratione distincta sunt, per evidentia debeat documenta monstrare. nam si hoc egit illa disciplina mirabilis, ut indeterminatos agros ratione certa distingueret, quanto magis iste monstrare debet omnia, quae iam probantur suis finibus terminata? 6 Augusti siquidem temporibus orbis Romanus agris divisus censuque descriptus est, ut possessio sua nulli haberetur incerta, quam pro tributorum susceperat quantitate solvenda. 7 Hoc auctor Heron metricus redegit ad dogma conscriptum, quatenus studiosus legendo possit agnoscere, quod deberet oculis absolute monstrare. videant artis huius periti, quid de ipsis publica sentit auctoritas. nam disciplinae illae toto orbe celebratae non habent hunc honorem. arithmeticam indicas, auditoriis vacat. geometria, cum tantum de caelestibus disputat, tantum studiosis exponitur. astronomia et musica discuntur ad scientiam solam. 8 Agrimensori vero finium lis orta committitur, ut contentionum protervitas abscidatur. iudex est utique artis suae, forum ipsius agri deserti sunt: fanaticum credis, quem tortuosis semitibus ambulare conspexeris. indicia siquidem rerum inter silvas asperas et dumeta perquirit, non ambulat iure communi, via illi est lectio sua, ostendit quod dicit, probat quod didicit, gressibus suis concertantium iura discernit et more vastissimi fluminis aliis spatia tollit, aliis rura concedit. 9 Quapropter auctoritate nostra suffulti talem eligite, post quem partes erubescant impudenti fronte litigare, quatenus possessorum iura confusa esse non debeant, quibus est necessarium rebus propriis adhibere culturam. LIII. APRONIANO ILLUSTRI VIRO COMITI PRIVATARUM THEODERICUS REX. 1 Magnitudinis vestrae relatione comperimus aquilegum Romam venisse de partibus Africanis, ubi ars ipsa pro locorum siccitate magno studio semper excolitur, qui aridis locis aquas dare possit imatiles, ut beneficio suo habitari faciat loca nimia sterilitate siccata. 2 Hoc nobis gratum fuisse cognosce, quatenus industria illa maiorum libris exposita nostris temporibus venerit approbanda. signis quippe virentium herbarum ac proceritate arborum vicinitatem colligit decenter undarum. terris enim, quibus dulcis umor non longe subest, ubertas quorundam germinum semper arridet, ut est iuncus aquatilis, canna levis, validus rubus, salix laeta, populus virens et reliqua arborum genera, quae tamen ultra naturam suam felici proceritate luxuriant. 3 Sunt et alia huius artis indicia: cum nocte adveniente lana sicca in terram ponitur iam provisam et rudi caccabo tecta relinquitur, tunc, si aquae proximitas arriserit, mane umida reperitur. sole autem declarato intuentur etiam magistri loca solliciti et ubi supra terram volitare spissitudinem minutissimarum conspexerint omnino muscarum, tunc promittunt laetificale quod quaeritur inveniri. addunt etiam in columnae speciem conspici quendam tenuissimum fumum, qui quanta fuerit altitudine porrectus ad summum, tantum in imum latices latere cognoscunt, ut hoc sit mirabile, quod per haec aliaque signa diversa mensura definita praedicitur, quanta profunditate quaesita monstretur. praedicunt etiam sapores aquarum, ut nec aspera dispendioso labore debeat quaeri, nec dulcis necessariaque inhonora contemni. 4 Hanc scientiam sequentibus pulchre tradiderunt apud Graecos ille, apud Latinos Marcellus: qui son solum de subterraneis fluentis, sed de ipso quoque ore fontium sollicite tractaverunt. dicunt enim aquas, quae ad orientem austrumque prorumpunt, dulces atque perspicuas esse et pro sua levitate saluberrimas inveniri, in septentrionem vero atque occidentem quaecumque manant, probari quidem nimis frigidas, sed crassitudine suae gravitatis incommodas. 5 Atque ideo, si memorato illi viderit sapientia vestra et lectione codicum et usu rerum quae sunt praedicta constare, conpetentibus annonis de publico deputatis peregrinationem eius inopiamque relevabis: accepturus mercedes, ubi artis suae dona praestiterit. 6 Nam quamvis Romana civitas aquis abundet irriguis sitque fontibus gaudens et formarum inundatione ditissima, reperiuntur tamen plurima suburbana quae hanc videantur desiderare peritiam, et merito continetur, qui vel pro parte necessarius esse cognoscitur. huic tamen mechanicus omnino iungendus est, ut undas, quas iste repperit, ille levet et arte subire faciat, quod ascendere non praevalet per naturam. habeatur ergo et iste inter reliquarum artium magistros, ne quid desiderabile putetur fuisse, quod sub nobis non potuit Romana civitas continere.
|
I. Diploma Dagoberti I, quo abbatiam S. Mauricii, seu monasterium Thielogiense tradit Trevirensi S. Petri ecclesiae ( ann. 622). In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Amen. Dagobertus, divina ordinante clementia, Francorum rex. Prudenti consideratione agitur, ut dispositionum, vel commutationum sanctarum memoriae litterarum constitutio tradatur, quoniam per repraesentationem scripti oblivionis nebula tollitur, et mala machinantium pravitas destruitur. Quapropter comperiat omnis sanctae Dei Ecclesiae fidelium, praesentium scilicet et futurorum, solertia, quoniam vir apostolicus Pater noster, dominus Modoaldus, archiepiscopus Trevirensis, adiit culmen serenitatis nostrae, supplicans ut quandam abbatiam sancti Mauritii martyris, quae vocatur monasterium Thielogiense, a nobis constructam, ac juxta fluvium Sarrae, in ducatu Austriae Mosellanicae nuncupato constitutam, ad ecclesiam sancti Petri principis apostolorum, quae constructa constat in civitate Treverensi, ubi principalis episcopatus sui sedes esse dignoscitur, ad honorem Dei sanctorumque ejus ibidem quiescentium traderemus; statimque nos congruae ejus suasioni volentes ob reverentiam sui gratanter satisfacere, decrevimus ita fieri. Dedimus quoque eandem abbatiam cum universa integritate sua, ad praefatae sedis ecclesiam, in beatae memoriae Chilperici regis, avi nostri, nec non Clotarii genitoris nostri, paternorumque nostrorum, videlicet Chilperici et Clotarii, Christianissimorum regum, animaeque nostrae perpetuam commemorationem, cum ecclesiis, vineis, campis, hominibus, viis, quaesitis et inquirendis, mobilibus et immobilibus, et cum universis appenditiis et adjacentiis suis. Et praefatis ecclesiis, et Patri fratrum praedictae cellae sancti Mauritii super Sarrae flumen constructae, protectorem, rectorem et advocatum, illustrem dominum dominum Clodulphum, Austriae Mosellanicae ducem, Arnulphi ducis filium, sanguine regio natum, constituimus. Haec itaque universa per hoc praesens nostrae auctoritatis praeceptum, ad saepe memoratam sedem aeternaliter pertinenia donamus, tradimus, ea scilicet ratione, ut praefatus episcopus successoresque illius, similem perpetuis temporibus ex praelibata abbatia habeant potestatem, veluti de caeteris ejusdem episcopatus causis, juxta utilitatem ipsius ecclesiae cuncta, prout illis placuerit, secure disponere, quatenus rectores ejusdem sedis, cum omni clero eorum regimini subacto, tam pro nobis quam pro antedictis praedecessoribus nostris, et protectore constituto, Dei misericordiam semper exorare delectet. Haec donationis nostrae auctoritas, nullo unquam successore nostro irrumpente, solidissimam in Dei nomine per omnia mundi volventis saecula obtineat stabilitatem; quam munimine nostro roboratam, manu nostra, cum duce Clodulpho, subtus eam firmavimus, quod et fecit Cunibertus, archiepiscopus Coloniensis, annulorum nostrorum impressionibus jussimus sigillari. Datum Kal. Maii, anno dominicae Incarnationis DCXXII. Actum Metis, in palatio regali, in Dei nomine faeliciter. Dagobertus, Francorum rex. Cunibertus, archiepiscopus Coloniensis. Clodulphus, Austriae Mosellanicae dux. II. Diploma Dagoberti I, quo res ecclesiae B. Petri Trevirensis confirmat; cellam S. Hilarii, seu S. Maximini jubet in hujus ecclesiae jure permanere; et utrique advocatum dat Arnulphum, Austriae Mosellanicae ducem ( ann. 623). In nomine Domini, amen. Dagobertus, rex Francorum, illustribus duci Austriae Mosellanicae Arnulpho, ac caeteris ducibus, comitibus, domesticis, vel omnibus agentibus tam ultra quam citra Rhenum, Ligerim, Mosellam, tam absentibus quam praesentibus. Illud ad augmentum vel stabilitatem regni nostri sine dubio in Dei nostri nomine credimus permanere, si sacerdotum petitionibus, vel ecclesiarum rectis postulationibus, id quod nostris auribus patefecerunt, perducamus ad effectum. Ideoque, vir apostolicus Pater noster Modoaldus, archiepiscopus Trevirensis, praeceptum praedecessorum nostrorum, anteriorum regum, parentum nostrorum, Sigiberti, Theodeberti, Theodorici, imo bonae memoriae ac recordationis Lotarii, gloriosi regis, genitoris nostri, eorum manibus roboratum, obtulit obtutibus nostris, in quo erat insertum, quod non solum idem genitor noster, verum etiam praefati reges praedecessores ejus, videlicet Francorum reges, quascunque res boni ac sancti viri, pro divinae contemplationis intuitu, ad partem sancti Petri Trevirensis ecclesiae delegaverunt, suorumque auctoritatibus sigillorum confirmaverunt, quatenus eorum regnum superno auxilio tueretur, et postmodum in aethereo regno, cum Christo, fine beato gauderent. Pro rei firmitate idem praefatus praesul Modoaldus deprecatus fuit sublimitatem nostram, ut, paternum ac praedecessorum morem sequentes, hujuscemodi auctoritatis praeceptum, ob amorem Dei et reverentiam sancti Petri, de eisdem rebus fieri juberemus. Cujus petitioni libenter assensum praebuimus, et hoc nostrae auctoritatis praeceptum erga ipsam ecclesiam, pro divini cultus amore et animae nostrae remedio, fieri decrevimus. Per quod praecipimus ac jubemus omneis res, vel facultates ad ecclesiam sancti Petri Trevericae urbis pertinentes, scilicet cellam sancti Hylarii, quae modo appellatur cella sancti Maximini, quae est in praedio sancti Petri constructa, castella, vicos, villas, vineas, sylvas, homines, vel quicquid, largiente clementia divina, deinceps ad eam augmentandam ecclesiam, circa Rhenum, Ligerim, vel Mosellae fluvium in regno nostro insistentia, omnia super jure et potestate sancti Petri Treverensis ecclesiae, ejusque pontificis perpetualiter mancipatura permanere. Pro qua re melius observanda, ac ut praefatarum ecclesiarum res prospere serventur, videlicet beati Petri ac beati Maximini, ne deinceps a grassatoribus quidquam molestiae inferatur, praefatae ecclesiae beati Petri Trevericae urbis, et fratribus antedictae cellae beati Hylarii, quae modo appellatur cella sancti Maximini, quae est in praedio sancti Petri constructa, protectorem, rectorem et advocatum damus illustrem dominum, dominum Arnulphum, sanguine regio natum, parentem nostrum ac instructorem, Austriae Mosellanicae ducem, cui haec omnia fideliter observare praecipimus. Propterea pari modo statuimus ut nullus ex ducibus , publicis judicibus, vel aliquis ex judiciaria potestate, in monasterio, circa ecclesias, cellas, vicos, agros, homines, vel loca alia, impedimenta ponat, sed liceat memorato praesuli suisque successoribus omnia praefata in integrum perpetuo tempore, pro remedio animae nostrae seu parentum nostrorum, sicut in praecepto genitoris nostri piissimi continetur, quieto ordine possidere et nostro fideliter parere imperio ac nostri domini Arnulphi . Sed ut hoc nostrae auctoritatis praeceptum pleniorem in Dei nomine obtineat vigorem, et a fidelibus sanctae Dei Ecclesiae matris, videlicet praesentibus et futuris temporibus, verius credatur, et diligentius a successoribus nostris conservetur, illud propria manu, cum principibus nostris, subterfirmavimus, et annulorum nostrorum impressionibus signari jussimus. Data IV Kal. Augusti, anno ab incarnato Domino DCXXIII. Dagobertus, rex Francorum. Cunibertus, archiepiscopus Coloniensis. Atto, episcopus Metensis. Principius, episcopus Spirensis. Arnulphus, dux Austriae Mosellanicae. Pipinus, majordomus, dux Hasbaniae . III. Diploma Dagoberti I, quo res ecclesiae B. Petri Trevirensis confirmat; cellam B. Eucharii, seu S. Mathiae jubet in hujus ecclesiae jure permanere, et utrique advocatum dat Arnulfum, Austriae Mosellanicae ducem ( ann. 623). In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Amen. Dagobertus, divina favente et ordinante providentia, rex Francorum. Expedit cuilibet auctoritati personae, tum maxime primatibus, regiis, humilibus ac moderatis, sub religione degentium precibus obtemperare, et eorum quietem et pacem pro facultate fovere, et post munire. Igitur noverit omnium fidelium nostrorum tam praesentium quam futurorum sagacitas, quod vir venerabilis et apostolicus Pater noster dominus Modoaldus, sanctae Trevirens. Ecclesiae archiepiscopus, nostris obtulit obtutibus praeceptum anteriorum regum Francorum, in quo erat insertum, quod praedecessores, reges videlicet Francorum, omnes res quascunque boni et sancti viri, pro divinae contemplationis intuitu, ad partem sancti Petri Treverensis ecclesiae delegaverunt, suorum decretorum auctoritatibus confirmaverunt, et duces probos in protectores et advocatos dederunt, quatenus eorum regnum superno auxilio tueretur, et postmodum, cum Christo rege regum, regnarent in coelis. Pro rei veritate et firmitate praefatus praesul Modoaldus postulavit celsitudinem nostram, ut, paternum ac praedecessorum regum mores sequentes, hujuscemodi auctoritatis praeceptum, ob amorem Dei et reverentiam sancti Petri, de eisdem rebus fieri juberemus, ac eis protectorem, seu advocatum, daremus. Cui petitioni libenter consensum praebuimus, et hoc nostrae auctoritatis et protectionis praeceptum erga ipsam ecclesiam, pro divini cultus amore et animae nostrae remedio fieri decrevimus. Per quod praecipimus atque jubemus omnes facultates vel res ad ecclesiam sancti Petri Trevericae urbis pertinentes, scilicet, cellam sancti Eucharii, quae modo appellatur cella sancti Mathiae apostoli, quae est in territorio sancti Petri, principis apostolorum, constructa, castella, vicos, villas, vineas, sylvas, homines, vel quaeque, largiente clementia divina deinceps ad augmentandam eandem ecclesiam, circa Rhenum, Ligerim, vel Mosellam fluvios in regno nostro insistentia, omnia super jure et potestate sancti Petri Treverensis ecclesiae, ejusque pontificis, perpetualiter mancipatura permanere. Pro qua re melius observanda, ac ut praefatarum ecclesiarum res prospere serventur, videlicet ne beati Petri et beati Eucharii ecclesiis deinceps a grassatoribus quidquam molestiae inferatur, praefatae ecclesiae beati Petri Trevericae urbis, et fratribus antedictae cellae beati Eucharii, quae modo appellatur cella sancti Mathiae apostoli, quae est in praedio sancti Petri constructa, protectorem, rectorem et advocatum damus illustrem dominum dominum Arnulphum, sanguine regio natum, ac instructorem nostrum, Austriae Mosellanicae ducem, cui haec omnia fideliter observare praecipimus. Praeterea pari modo statuimus ut nullus ex ducibus, publicis judicibus, vel aliquis ex judiciaria potestate, in monasterio, circa ecclesias, cellas, vicos, agros, homines, vel loca alia, impedimenta ponat, sed liceat memorato praesuli suisque successoribus, omnia praefata in integrum, tempore perpetuo, pro remedio animae nostrae, seu parentum nostrorum, sicut in praecepto piissimorum antecessorum nostrorum continetur, quieto ordine possidere, et nostro fideliter parere imperio ac domini Arnulphi. Sed, ut hoc itaque nostrae auctoritatis praeceptum pleniorem in Dei nomine obtineat vigorem, et a fidelibus sanctae Dei Ecclesiae, nostris videlicet praesentibus et futuris temporibus verius credatur, et diligentius a successoribus nostris observetur, illud propria manu, cum principibus nostris, subterfirmavimus, et annulorum nostrorum impressionibus signari jussimus. Data III idus Novembris, anno ab incarnato Domino DCXXIII. Dagobertus, rex Francorum. Cunibertus, archiepiscopus Coloniensis. Atto, episcopus Metensis. Pipinus, episcopus Spirensis. Arnulphus, dux Austriae Mosellanicae. Pipinus, dux Hasbaniae, majordomus. IV. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo basilicae Wormatiensi tradit res juris sui in pago Laudenburgensi; et ejusdem possessiones confirmat, cum immunitatibus (ann. 627). Dagobertus ( Dagebertus ), rex Francorum. Cunctos nosse volumus, qualiter nos de remedio animae nostrae et de futura retributione cogitantes, omnino proposuimus in animo ( signo ) nostro, ecclesias Dei de allodiis nostris cohaeredes facere, et loca sanctorum augmentare. De hoc tulimus bonum consilium procerum nostrorum, Pippini, qui est majordomus, Arnolfi, Metensis episcopi, Huniberti, Coloniensis archiepiscopi ( episcopi ), et inde misericordiam Domini consequi, et ejus sanctorum suffragia promereri confidimus. Ideo omnes Dei fideles et nostri, praesentes et futuri, recognoscite ( cognoscite ) qualiter omnes ( omnis ) res juris nostri in pago Laudemburgensi ( Lobedungowe ), et quidquid ad nostram urbem ambulare visum est, et omne quod ad fiscum nostrum hactenus pertinebat, excepto stipe et comitatu, ex eo nihil ( nichil ex eo ) dimittentes, tradimus totum ex integro, magnum et parvum, ad basilicam sancti Petri (add. et Pauli ) apostoli, (add. vel caeterorum dominorum ) quae est in Wormacia civitate constructa, cui praeest dominus ( domnus ) vir apostolicus Amandus. Hoc est quod tradimus: civitatem nostram Laudemburg ( Lobedunburg, palatium nostrum (omitt. nostrum ), aedificia, mancipia, vineas, terras cultas et incultas, agros, prata, campos, omne ( omnem ) sylvaticum in sylvis Otenwalt, cum omni utensilitate in omni pago Laudemburgensi ( Lobedungowe ), et undique in intraha ( Jutraha ) in pascuis, materiamina, aquas aquarumve decursus, piscationibus, quaesitis et inquirendis, omne ( omnem ) theloneum, mercatum, et quidquid dici aut nominari potest, sicut prius ad nostrum usum ambulare videbatur, sic inantea ad praescriptam basilicam, pro aeternae mercedis augmento possidendum donavimus, et sub integra communitate ( immunitate ) omnia ad eandem basilicam pertinentia praeceptione nostra a novo confirmamus, sicuti ( sicut ) priori anno communitatis ( immunitatis ) tuitionem dedimus omnes ( et omnes ) villas, facultates seu abbatias, et quidquid ad ipsam civitatem Wormatiam aspicere videtur, ut nullus judex publicus, nec ( nec ad ) causas audiendo, nec freda exigendo, nec homines ipsius ecclesiae, tam ingenuos quam et servientes distringendo, nullum impedimentum audeat ( audeant ) facere, nisi pro parte ( ad partem ) ipsius ecclesiae, vel ipse pontifex Amandus aut successores hoc habent ( habentur ) concessum atque indultum, quieto ordine possidere atque dominari ( dominare ), quod partibus fisci nostri fuit consuetudo reddendi. Et, ut haec authoritas firmior sit, manu nostra subscriptionibus subditis illam decrevimus roborare. Dagobertus ( Dagebertus ), rex Francorum. Godefridus ( Odefridus ) recognovit. Datum (omitt. Datum ) sub die ij ( XI ) Kalend. Octobris, anno regni nostri VI. Actum Moguntiae palatio nostro, feliciter satis. V. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo confirmat partitionem bonorum inter Ursinum et germanum ejus Beppolenum ( ann. 628). Dagobercthus rex Franc. vir inluster. Quotienscumque petitionebus fedilium personarum, in quo nostris fuerint patefacti, eas per singola libenter volumus obaudire, et effectui in Dei nomine mancipari. Adque ideo, vir inluster et fedelis, Deo propicio, noster Ursinus clementiae regni nostri petiit, ut de id quod una cum germano suo Beppoleno in divisionis paginam, tam ex successione geneturi suo Chrodoleno, quam germano suo Chaimedes quondam, loca quorum vocabola sunt, Ferrarias, Leubaredo villare et Eudoncovilla, seu reliqua facultatem, vel villas illas quod in Roteneco de alode materna per pactionis titulum ad eodem nuscuntur pervenisse: hoc est, cum terris, aedificiis, mancipiis, viniis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursebus, movilebus et immovilebus, vel reliquis rebus seu adjacentiis ad . . , . trium aut quatuor litterarum spatium pertenentibus, ut dictum est, ad parte sua pervenisset, et hoc ad praesens ricto ordine essent domenati. Unde et pactione pleniore loca, vel de reliquas res, mano praefato germano suo Beppoleno subscripta, vel bonorum roboracion. . . . desunt circiter syllabae quatuor se pre manebus habere adfirmat, idemque et vindicionis, quod ab aliquibus homenebus in suprascripta loca porciones alequas visus est con. . . rasse Sic in tab. aeri incisa. Mabillonius legit comparasse prae manebus, habere adfirmat: petiit predictus vir ut nostram ex hoc circa ipsum plinius deberit confirmari praeceptio. Cujus postolacione pro rei tucius firmitatem noluemus denegari, praecepientis enim ut quidquid ei constat aequo ordene. . . spatium unius litterae in dicta loca vel reliquas res ad parte sua per inspecta pactione econtra supradicto germano suo justi in divisione percipisse, et quod per ipsas vindicionis in praefata loca possedire dinuscetur, ut ad praesens ricto tramete possedire videtur, nostram in Dei nomen generaliter auctoretatem firmatur, et ipsi hoc teneat spatium quatuor syllabarum . . . ndat et suisque posteris perpetualiter ad possedendum relinquat. Et ut haec auctoretas perpetuis temporebus firma stabeletate debeat perdurare, manus nostre subscriptionebus subter eam decrevimus roborare. Burgundofaro optol. Dagobercthus rex subs. VI. Praeceptum Dagoberti I, regis Francorum, quo jubet ut Desiderius episcopatum Caturcensem suscipiat ( ann. 629). Dagobertus, rex Francorum, episcopis et ducibus cunctoque populo Galliarum finibus constituto. Condecet clementiae principatus nostri vox nostri deest apud Labb. , sagaci indagatione prosequere et pervigili cura tractare, ut electio vel dispositio nostra, Dei in omnibus voluntati debeat concordare, et dum nobis regiones et regna in potestate ad regendum, largiente Domino, noscuntur esse conatae, illis committantur privilegia dignitatum, quos vita laudabilis et morum probitas vel generositatis nobilitas attollat. Et quoniam virum illustrem Desiderium, thesaurarium nostrum, cognovimus religionis observantiam ab ipso pueritiae suae tempore in omnibus custodire, et sub habitu saeculari Christi militem gerere, ac mores angelicos et sacerdotalem conversationem habere, ut non solum in contiguis, sed etiam in longinquis regionibus fama bonitatis ejus evulgata crebrescat, ideo credimus eum merito ad sacerdotium provehere, quem, sicut diximus, ornatis moribus, videmus jugiter ad coelestem patriam anhelare; et dum civium abbatumque Cadurcorum consensus hoc omnimodis exposcit ut eum episcopum habeant, et nostra devotio similiter consentit, absque dubio credimus nutu Dei id fieri, ut dum satis nobis est in palatio nostro necessarius, ipsi nobis quodammodo violentiam inferamus, et eum ab aeditibus propriis profectui publico Labb., ut eum ab aedibus nostris profectui vestro procuremus. Sed dum nobis, sicut diximus, eum ab aeditibus nostris auferimus, quibus regiones et regna a Deo sunt commissa, quamvis nobis inferamus dispendium, tales debemus procurare pastores, qui secundum Deum et juxta apostolica dicta plebes sibi ac nobis Melius apud Labb., a nobis commissas debeant regere, unde nobis merces amplior possit adcrescere. Quamobrem, juxta civium petitionem, nostram quoque concordantem in omnibus voluntatem, decernimus ac jubemus, ut, adjuvante Domino, adclamante laudem ipsius clero vel populo, vir illustris et verus Dei cultor Desiderius pontifex in urbe Cadurca debeat consecrari, et nostra civiumque voluntas, quod decrevit in omnibus in Dei nomine perficiatur, et pontificali benedictione sublimetur, dummodo, Christo propitio, vera hac religione profitemur, quod vita et conversatio ejus digna et probata ab universis habetur, in tantum ut pro nobis et pro universis ordinibus Ecclesiae debeat exorare, et acceptabiles Deo hostias studeat offerre, quia ex hoc vitam nobis longiori aevo, auctore Domino, credimus propagandam, si ille in sacerdotio elegitur et sublimatur, qui pro nobis vel pro vobis, sibique commissis, securus ante tribunal Christi preces offerat, et in futuro judicio, ut culpas excuset precator Labb., peccatorum assistat. Qua de re, praesenti auctoritate decernimus ut saepedictus Desiderius episcopatum in Cadurca urbe praesentaliter suscipiat, et, Christo propitio, ejus temporibus teneat. Et ut haec deliberatio nostrae voluntatis firmior habeatur, manus nostrae subscriptione subter eam decrevimus roborare. Chrodobertus obtulit. Dagobertus rex subscripsit. Data sub die VI Idus Aprilis Labb. sub die Idus Aprilis , anno octavo Dagoberti regis. VII. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo Mercatum sancti Dionysii instituit ( ann. 629). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster, Leuthone, Vulfione, Raucone comitibus, et omnibus agentibus nostris, vicariis, centenariis et ceteris ministris reipublice nostre. Cognoscat solicitudo et prudentia vestra qualiter voluimus et constituimus in honore domni et gloriosi patroni nostri Dionysii, mercatum construendo ad missa ipsa quae evenit septimo Idus Octobris, semel in anno, de omnes negotiantes in regno nostro consistentes, vel de ultra mare venientes, in illa strada que vadit ad Parisius civitate, in loco qui dicitur Pasellus sancti Martini. Et sciatis nostri missi ex hoc mercato et omnes civitates in regno nostro, maxime ad Rothomo porto et Wicus porto qui veniunt de ultra mare, pro vina et melle, vel garantia emendum; et isto et altero anno, seu ante, sit ipse theloneus indultus usque ad tertium annum. Et inde in postea, de unaquaque quarrada de melle persolvant partibus sancti Dionysii solidos duos; et unaquaque quarrada de garantia similiter solidos duos; et illi Saxones et Vicarii, et Rothomenses, et ceteri pagenses de alias civitates, persolvant de illos navigios, de unaquaque quarrada, denarios duodecim, et vultaticos et passionaticos, per omnes successiones et generationes illorum, secundum antiquam consuetudinem. Jubemus etiam ut ipse mercadus per quatuor septimanas extendatur, ut illi negotiatores de Longobardia, sive Hyspanica, et de Provencia, ac de alias regiones, illuc advenire possent. Et volumus atque expresse precipimus ut nullus negociator in propago Parisiaco audeat negociare, nisi in illo mercado quem in honore sancti Dionysii constituimus vel ordinamus; et si quislibet hoc fecerit, bannum nostrum pro hoc persolvat, ad partem sancti Dionysii. Precipimus denique et expresse vobis mandamus, et omnes agentes seu juniores vel successores vestros presentes et venturos, ut nullo unquam impedimento pars sancti Dionysii de ipso mercado habeat ex parte nostra et vestra, neque intra ipsa civitate Parisius, neque ad foras in ipso pago de ipsos theloneos, vel navigios, portaticos, pontaticos, rivaticos, rotaticos, vultaticos, themonaticos, chespetaticos, pulveraticos, foraticos, mestaticos, laudaticos, saumaticos, salutaticos, omnia et ex omnibus, quicquid ad partem nostram vel fisco publico, de ipso mercado ex ipsa mercimonia exactare potuerit, pars sancti Dionysii vel sui agentes imperpetuo habeant per hanc nostram indulgentiam et auctoritatem. Et ut hec nostra preceptio ad ipso sancto loco nostris et futuris temporibus firmior habeatur, manus nostre subscriptionibus eam subter decrevimus roborare, et de anulo nostro sigillare jussimus. Dagobertus rex subscripsi. Dado obtulit. Datum sub die III Kal. Augusti, anno secundo regni Dagoberti, Compendio, feliciter in Dei nomine. Amen. VIII. Diploma Dagoberti I, Francorum regis, quo jabet a Sigiberto, patruele suo, Othoni restitui arcem in Alpibus sitam , ( Ann. 630). Anno salutis sexcentesimo trigesimo, Lothario secundo Galliarum rege octavo, genitore nostro, defectionis imperii occidentalis centesimo quinquagesimo nono, Heraclo Orientali imperatore decimo nono, Honorioque Romano pontifice sexagesimo nono, die quarto mensis Maii. Nos Dagobertus magnus, Austrasie Burgudionumque rex, ex precibus matris nostrae Berentrudae, Francorum reginae, visis tamen prius tabulis antiquissimis a Romanis imperatoribus confectis, fidelitate semper conservata, nec non nobilissimi sanguinis patricii Fabia gente orti prospecta origine, restituimus, damus et confirmamus arcem in Alpibus Curiensibus Rhaetiae sitam in Praevalia, quae appellatur Castrum-Altum vici Praevani, cum omnibus censibus et juribus ad eam pertinentibus, etiam cum decimis a Julio monte usque Oscelam oppidum lacus Larii dictae Praevaliae, strenuo equestris ordinis Othoni a praepositis nostro militum profectori contra Ariovaldum, Longobardorum regem decimum sextum. Ita tibi, Sigeberto, dilecto patruele nostro, Alemaniae primo duci, jubemus, mandamus et sic volumus ut restituas supradictam arcem supranominato Othoni nostro a praepositis, cum omnibus rebus quae pertinebant ad ipsam, cum fuerit ei direpta, et eum constitues vasallum omnium rerum ante a majoribus retentarum. In quorum, etc. Datum in arce nostra Isenburg. IX. Indiculus Dagoberti I, Francorum regis, ut consecratio Desiderii in episcopum Caturcensem, in solemnitate Paschae fiat ( Ann. 630). Domino sancto et apostolico domno meo Patri Sulpitio Papae, Dagobertus rex. Dum et vestrae sanctitati bene credimus esse compertum, qualiter fidelis noster vir illustris ( Labb. vere illustris), Desiderius, thesaurarius noster ( Labb. deest noster), nobis ex adolescentiae suae tempore fideliter deservivit, et nos devotissimam ac monasticam conversationem ejus habemus bene compertam; ideo nos cognoscite taliter decrevisse, ut in civitate Caturca, ubi germanus ejus, domnus Rusticus, episcopus praeivit, in locum ipsius honorem episcopatus in Dei nomine debeat accipere, quia, divina inspirante potentia, talis nostra devotio manet, ut eos quos moribus ornatos et sanctis operibus deditos perspicimus, sicut est iste fidelissimus Dei et noster Desiderius, hos ad episcopale culmen provehere debeamus; quia sic decet regiam celsitudinem ut quos cognoscit in Dei timore conversari, et fidem catholicam integre custodire, vel evangelica praecepta omnimodis observare, ad tale officium studeat promovere. Proinde dum vos arcem metropolitani scimus tenere ( Labb., archimetropolitani scimus tenere locum), praesentes apices, cum debito salutationis officio, almitati vestrae studuimus destinare, petentes ut ad eum benedicendum properare debeatis, et litteras ad comprovinciales fratres vestros dirigatis, ut et illi adesse debeant, ut canonice et juxta apostolicam institutionem, sub nostri praesentia, in sancta paschali solemnitate, pontificali benedictione debeat confirmari ( Labb., debeat esse consecratus). Illud etiam ante omnia supplicamus, ut nos in sanctis ac Deo placitis orationibus vestris Domino commendetis, et ad explendum quod vobis injungimus negotium nullam moram faciatis. Quem indiculum manus nostrae subscriptione, ut mos est, decrevimus roborare. Dagobertus rex subscripsit X. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, de multis ecclesiis a se in honorem sancti Dionysii constructis, et principali Dionysii ecclesiae subditis ( Ann. 631). Dagobertus, Dei gratia rex Francorum, vir illustris, archiepiscopis, episcopis, actuariis. Non immemores beneficiorum, quae summi regis largitio meritis beatissimi Dionysii specialis patroni et protectoris nostri contulit, prae oculis quoque habentes humanae fragilitatis conditionem, imo corde et mente gerentes praecordialem erga eundem beatum Dionysium amorem, ejusque amoris debitam executionem inter plurima quae contulimus ecclesiae ipsius in qua sepeliri optamus, multas in regno nostro ecclesias construximus, quas in honore et nomine ipsius dedicatas, principali ecclesiae ipsius subjici fecimus. Quarum unam apud castrum Doe in confinio Pictavensi et in diocesi Andegavensi sitam aedificavimus, et nomini ejusdem beatissimi martyris consecratam, praedictae principali ecclesiae ipsius subdidimus, cum aliis duabus ecclesiis infra idem castrum constructis, una in honore sancti Baptistae Joannis, altera vero in veneratione beati Leodegarii, duas quoque villas in eadem diocesi Andegavensi sitas, Sisiacum videlicet et Albiniacum, cum duabus ecclesiis in eisdem villis constructis, et in honore et in memoria praefati martyris praecellentissimi dedicatas. Concessimus quoque beato Dionysio quidquid eisdem quinque ecclesiis adjacet cum omnium reditu cunctarum rerum; unde hoc nostrae altitudinis preceptum fieri et praedicto sancto Dionysio fratribusque ibidem Domino servientibus dari jussimus, quatinus jam dictas ecclesias perpetualiter teneant atque possideant absque ullius contradictione. Et ut omnia immutabiliter per omnia tempora conserventur, manu propria praesentem nostram auctoritatem superfirmavimus, et annulo nostro insigniri jussimus. Dagoberti gloriosissimi regis, Ludovici filii Dagoberti, Arnulphi Mercensis episcopi, Nomomensis episcopi peritissimi Aurifalo. Data per manum Dadonis regiae dignitatis cancellarii. Actum Parisius faeliciter in Dei nomine. Data IV Idus Aprilis, indictione XII, anno IV, regnante Dagoberto rege. XI. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo jus asyli confert monasterio S. Dionysii ( ann. 632). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster. Omnibus episcopis, abbatebus, comitebus, centenariis, vicariis, et caeteris agentibus nostris. Quicquid de utilitate sanctae Dei Ecclesiae, et honestate in praesente ordenamus, et ad effectum perducemus, hoc nobis valde necessarium esse contra visibiles et invisibiles hostes confidemus. Ideoque nos in Dei nomine palacio nostro Clepiaco in synodo generali resedentes pertractavimus, una cum veneravilibus episcopis, abbatebus, comitebus, et caeteris fidelibus nostris, qualiter honor et laus ecclesiae beatorum marterum, videlicet peculiaris patroni nostri domni Dionysii, sociorum ejus Rustici et Eleutherii, haberetur et observaretur; id est, ut quisquis fugitevorum pro quolibet scelere ad praefatam baselicam beatorum marterum fugiens, Tricenam pontem advenerit, vel ex parte Parisius veniens, Montem-Marterum praeterierit, sive de palacio nostro egrediens publicam viam quae pergit ad Luveram transierit, sicut nos Deus liberavit per ipsos sanctos marteres de manibus inimicorum nostrorum, et furore domini genitoris nostri, ita omnes quicumque ivi confugerint liverentur et salventur. Si autem Deus omnipotens per intercessionem ipsorum sanctorum, brutum animal, videlicet cervum, manifeste inibi in ipso sacro loco liveravit, multo magis dignum est homines rationaviles, quocumque delicto facinoris, sive contra nos vel succedentes reges Francorum, vel contra quemlibet alium fidelem sanctae Dei Ecclesiae aliquod crimen commiserint, relaxentur et liverentur. Contestamur namque et obtestamus omnes successores nostros reges sive principes, per sanctam et individuam Trinitatem, et per adventum justi Judicis ut honor et reverentia sanctae matris ecclesiae, ubi domnus et patronus noster sanctissimus Dionysius requiescit, in omnibus conservetur, sicut Romae ecclesia beatorum apostolorum Petri et Pauli per privilegium Constantini imperatoris obtenere dignoscitur. Si quis vero haec non observaverit, et hic et in futuro anathema sit. Ut autem haec nostra authoritas pleniorem et firmiorem in Dei nomene obteneat vigorem, manu propria nos et sancta synodus nostra, subter eam decrevimus rovorari. Landericus obtulit. Dagobertus rex subscripsit. Laudomerus episc. consensit et subscripsit. Crodobertus episc. consen. et subscripsit. Acterius, episc. peccator, subscr. In Christi nomine Eligius episc. subs. Rannemundus episcopus subscripsit. In Christi nomine Sylvinus episcopus subscr. Dado, episcopus Rothomagensis Ecclesiae, consensit et subscripsit. Lorado episcopus consensit. Mauric. episcopus consensit. Palladius, peccator episcopus, subscripsit. Aegynayvi subscripsit. Clarus in Dei nomine subscripsit. Ermenricus, vir illuster, subscripsit. Hubertus consentiens subscr. Dado peccator consensit. Data sub die septima Kalend. Junias, anno quinto regni. Clipiaco in Dei nomine feliciter. Amen. XII. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo res omnes ad ecclesiam beati Petri Trevirensis pertinentes declarat et confirmat ( ann. 632). Dagobertus, rex Francorum, viris illustribus, ducibus, comitibus, domesticis, et omnibus agentibus tam ultra quam citra Rhenum, vel ultra Ligerim, tam absentibus quam praesentibus. Illud ad augmentum vel stabilitatem regni nostri sine dubio, in Dei nomine, credimus permanere, si sacerdotum vel Ecclesiarum Dei rectis petitionibus annuentes, id quod nostris auribus patefecerint, perducimus ad effectum. Ideoque vir apostolicus Pater noster, domnus Modoaldus, archiepiscopus Ecclesiae Trevericae, praeceptum afferens ad nos, praeceptionibus praedecessorum anteriorum regum parentum nostrorum, Sigeberti, Theodoberti, Theoderici, imo bonae recordationis Hlotharii, gloriosi regis, genitoris nostri, manibus robaratum, in quo erat insertum, quod non solum idem genitor noster, verum etiam praefati praedecessores ejus, reges videlicet Francorum, omnes res quascunque boni sancti viri, pro divinae contemplationis intuitu, ad partem sancti Petri, Trevirensis Ecclesiae, delegaverunt, suorum praeceptorum autoritate confirmarunt, quatenus eorum regnum superno auxilio tueretur, et postmodum ipsi in aetherio regno, cum Christo fine carente, gaudere possent. Itaque, pro rei firmitate, idem praefatus praesul Modoaldus, deprecatus fuit sublimitatem nostram, ut, paternum ac praedecessorum morem sequentes, hujusce modi nostrae auctoritatis praeceptum, ob amorem Dei et reverentiam sancti Petri de eisdem rebus juberemus fieri; cujus petitioni libenter assensum praebuimus, et hoc nostrae auctoritatis praeceptum erga ipsam ecclesiam pro divini cultus amore et animae nostrae remedio, fieri decrevimus; per quod praecipimus atque jubemus ut omnes res vel facultates ad ecclesiam sancti Petri Trevericae urbis pertinentes, scilicet cellam sancti Hilarii, quae nunc appellatur sancti Maximini, quae est in praedio sancti Petri constructa, et cellam sancti Paulini et sancti Eucharii, et monasterium sanctae Mariae, quod idem praefatus pontifex Modoaldus in territorio sancti Petri nuper a fundamento construxit, et vocatur Horrea, basilicam sancti Martini, sitam in pago Maiginensi, et caeteras basilicas, castella, vicos, villas, vineas, sylvas, homines, vel quicquid, largiente divina clementia, deinceps ad eandem augmentandam ecclesiam tribuetur, circa Rhenum et Ligerim fluvium, in regno nostro consistentia, omnia sub jure et potestate sancti Petri, Trevirensis ecclesiae, ejusque pontificis, perpetualiter mancipata permaneant. Praeterea pari modo etiam statuimus ut nullus ex publicis judicibus, vel aliquis ex judiciaria potestate in monasteria, ecclesias, castella, vicos vel agros, loca, seu reliquas possessiones praedictae ecclesiae, tam ultra quam citra Rhenum vel Ligerim fluvium, in pagis vel territoriis quae infra potestatem regni nostri, memorata possidet ecclesia, vel quae deinceps in jure ipsius sancti loci voluerit divina potestas augeri, ad causas audiendas, vel freda aut tributa aut conjectos aliquos exigendos, aut mansiones vel paratas faciendas aut fidejussores tollendos, aut homines ipsius ecclesiae distringendos, vel injustas exactiones inquirendas, vel teloneum exigendum, nostris et futuris temporibus aggredi audeant, vel ea quae supra memorata sunt, nequaquam penitus exigere praesumant; sed liceat memorato praesuli suisque successoribus, omnia praefata monasteria, villas, vicos et castella, cum suis adjacentibus, integre perpetuo tempore, pro remedio animae nostrae seu parentum nostrorum, sicut in praecepto piissimi genitoris nostri continetur, quieto ordine possidere, et nostro fideliter parere imperio. Sed ut hoc nostrae auctoritatis praeceptum pleniorem in Dei nomine obtineat vigorem, et a fidelibus sanctae Dei Ecclesiae, nostris videlicet praesentibus et futuris temporibus, verius credatur, et diligentius a successoribus nostris conservetur, manu id propria cum luidis nostris subterfirmavimus, et annuli nostri impressione signare jussimus. Dagobertus, rex Francorum, . . . Cunnibertus, gratia Dei, Coloniensis archiepiscopus. Abbo, Metensis episcopus. Principius, Spirensis episcopus. Pipinius, major-domus. XIII. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo donat Sigiranno locum Longoretum ad monasterium construendum, et Milepecum ad construendam basilicam ( ann. 632). Cum per universum mundum fides Christiana Samm., Christianae religionis ab apostolis sacris eroganda, doctoribus, prodigiis et miraculorum signis praeeuntibus Samm., premitibus , Christi praemisso nomine divulgaretur, innumera multitudo populi totius conditionis ad sacramentum baptismi, purificandi noxa veteris culpae confluebant; Clodovicus ergo, Francorum rex, praedicatione sancti Remigii Samm., sancti Remigii, Rem. episcopi, divino afflatu spiramine, ab eodem, primus Francorum regum, baptismi baptismi lavacrum sacrae purificationis suscepit, a quo nempe ego Dagobertus, filius Clotarii regis, filii Chilperici, filii Clotarii, filii Childeberti Samm., filius Clotarii regis ab eodem Clodoveo , ab eodem Clodovico, primo nostrorum fide Christi imbuto, quintus, vitam sanguinis trahens, fidei Christi ac individuae Trinitatis verus cultor, cujus nutu nec etiam astra resistunt, vel quidquid coelo subsistit famulatur, coelestis patriae cohabitationem potiorem ducens, sacra loca pignoribus sanctorum praemissa, et a sanctis apostolorum imitatoribus aedificata; a Deo mihi Chop., nutu concessis rebus augmentare, et etiam in quibus non fuerunt locis Christi memoriam non impiger Chop., non fuerit locis Christi memoria impiger , fundata extruere cupio. Est etenim locus non longe a confinibus Pictavensis seu Turonensis pagi, uberrimus pascuis pecorum ac jumentorum Chop. add. innumeris , irrigaus decursibus aquarum, atque amenus venationi ferarum, quo fuit mihi animus saepius commorari, qui Chop., quin etiam ob frequentiam regum, delectandi gratia, Longoretus a commanentibus vocatur, quem mihi placet dare Sigiranno mihi genere propinquo, qui ab archidiaconatu Turonensium se feliciore vita frui desiderans, removens sub monachali norma, cum jam sibi junctis fratribus existentem vitam transigere mihi profitetur. Itaque ego Dagobertus, Francorum rex, tranquilla pace, divina praeordinante clementia quietus, cum Clodoveo filio meo, quampluribus praesentibus ex meis magnatibus, hunc supradictum locum in decursu Clasiae Chop., Clasis consitum, ac sanctae Dei genitricis et semper virginis Mariae honore praenotatum Chop., praenotato , cum omni curia et honoribus ipsius curiae pertinentibus, ecclesias cum decimis, videlicet, et earum exequiis, et omni ecclesiastica redditione Chop., jurisdictione , et etiam quidquid vel incultum, vel cultum terrae seu viarum publicarum vectigalibus ac silvarum pascariis, nec non et capite censi ex omnibus Chop., censis et omnibus; Samm., censuque ex omnibus hominibus ad ipsam curiam pertinentibus, omnia nempe quae esse videntur (a decursu Andriae usque transcursum Crosae, circa fines Biturigensis ac Pictavensis confinii, quae omnia meae ditioni ac propriae potestati dominicae Chop. et Samm., dominico consistunt, dono et concedo, ac perpetuo tenore habenda confirmo, regali potentia et dignitate, Sigiranno Sigelaici filio comitis ac Turonum episcopi, quatenus qui saecularibus pompis Biturigensis comitis filius abrenuntians, castitate, custode virtutum, Deo placere gestiens, inibi ex meis propriis rebus ac facultatibus, coenobiale monasterium, ut animo concipit, construere liceat), et cum consortio fratrum, sub regulari monachorum ordine se Deo vivere devoventium Chop., se Deo vovere protectione; Samm., se eo vivere devotentium protectione Dei genitricis quae potior est nostra, devoto Chop., devotio obsequio mysteriorum Dei, pro sua et nostrorum salute invigilare libeat. Hunc ergo locum mihi primordio constructionis Samm., construens praecipuum, parte salutiferi ligni quo Christus passus est, ac parte vestimenti Dei genitricis auro reconditum, seu Joannis Baptistae parte menti, et aliorum sanctorum reliquiis, quas a religiosis viris habemus, cum exorabili obsequio honestissimorum virorum, clericorum videlicet et monachorum laudes Deo decantantium, sacro sacro deest apud Samm. munimine adornamus; quatenus fidelis populus, huc orandi devotus adveniens, sciat suffragia quorum, Deo propitiante, implorare debeat. (Clodoveo etenim filio meo, quem in tranquillitate pacis et quietudinis, regno totius Franciae mihi superstitem statuo, commendo, moneo et praecipio, ut si, crescente numero monachorum in hoc loco consistentium, praeter haec quae damus, aliquid ex nostris rebus seu facultatibus superaddere opus fuerit, paternali amore Chop. et Samm., amore mei , Deo sibi remunerante, impendere non recuset. Et si quisquam ex haeredibus nostris aut collateralibus, vel propinquorum vel extraneorum invidioso furore impatiens, vel in maximo, vel in minimo hoc conturbare ac distrahere praesumpserit), cum diabolo gehennali perempturus igne, aut Sigiranno, seu sequacibus monachis in aevum Samm., eum Deo et sanctae ejus matri Mariae deservientibus, contrarius exstiterit, regalis in eo exspectatur vindicta, et insuper dignus irae Dei, cum his quibus in die judicii dicturus est: Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et ministris ejus; cum duobus filiis Chore, Daton, videlicet et Abiron, hiatu terrae vivus absorbeatur; aut cum Juda traditore coelo et terra perosus, in pulverem redactus, turbinibus ventorum expositus dispereat. Ob firmitatem igitur perpetui tenoris hujus nostri doni, locum quem sibi Sigirannus jam dicit praevidisse Chop., providisse fore aptum ad construendam basilicam in honore sancti Petri, quem etiam Millepecum Chop., Mollepecum vocat, eum omnibus ecclesiis jam constructis, seu construendis, denotari praecipimus, et cum omnibus tam decimis quam pedagiis atque pascariis et vectigalibus, et cunctis exitiis terrarum et silvarum, quidquid inde videlicet, cultui vel incultui esse videtur, ut dictum est, infra metas supradictorum finis, quatenus supervenientes reges se defensores et auctores esse debere recognoscant hujus regalis coenobii, ab omni insectatione persecutorum, si aliquid quispiam, quasi ex nostro dono vel fide Chop., fredo, Samm., feodo vel aliquo fraudulenti ingenio praeripere praesumpserit. Ego nempe Dagobertus et Clodoveus filius meus, regali potentia et dignitate, propriis manibus firmamus, authorizamus et confirmamus hoc donum sanctae Samm., donum devotione sanctae Dei genitricis ac perpetuae virginis Mariae, honore cujus fieri praecipio altare in mea regali domo, ad celebrandum solemne sacrificium, quousque peramplius construatur aedificium. Ann. ab Incarnatione Domini sexcentesimo trigesimo secundo. Vusseodo Sammarth., Vulfoldo episcopali sede Biturigae civitatis residente: indictione VI, epacta XI, luna VII. S. domini Dagoberti. S. Pipini, ducis Regiae domus. S. Ebroini. S. Clodovei, S. Odonis comitis Sammarth., S. Ebroini. S. Dodonis comitis; sic et Labb. S. Bosonis archiclavis, S. Theodorici praecentoris. Sigiranno dictante firmatum est. XIV. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo, inquisitione facta de originibus monasterii S. Maximini (Trevirensis), dona ei privilegia et collata confirmat, et ipse dona nova confert ( ann. 633). In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Omnium Christianorum noverit industria qualiter ego Dagobertus, rex potentissimus, convenienti consitio episcoporum meorum, comitumque, legatos de mea parte ad abbatem Memilianum direxi, mandans ei, ut diligenter inquireret, mihique per seipsum indicaret, quibus auctoribus illud monasterium sancti Maximini constructum, vel cujus imperio a pristinis temporibus esset subjectum. Hanc legationem abbas cum fratribus sollicite percipiens, perlectisque in eodem loco quibusdam vetustissimis chartulis, inventum est ipsum monasterium Constantini imperatoris fuisse regale templum, atque jussu ejus dedicatum fore in honore sancti Joannis evangelistae a sancto Agritio, venerabili episcopo. In quo videlicet templo, ut idem pater monasterii nostrae regalitati certa relatione patefecit, Helena sacra famula petente et favente, supradictus imperator pauperes Christi congregavit, eisque virum Dei Joannem praeposuit, ut in servitio Dei semper vacarent, et pro se orationibus insisterent, et insuper illius loci habitationem aliae personae noluit subdere, nisi suae successorumque imperatorum potestati. His rebus ita esse firmiter intellectis, regio more constituo atque firmissima jussione praecipio, ut nullus unquam proterve illud monasterium, in quo supradictus abbas praeesse videtur, audeat inire, vel ullam inhumanitatem illi violenter inferre. Igitur ut assidue recordatio mei meorumque parentum maneret in praedicto monasterio, ipsorum praebendariorum sancti Maximini victualia sub praememorato imperatore constituta, additis mea ex parte praediis augere curavi, quorum nomina haec sunt: Kannis, Cressiacum, Lunewich, Regiodola, Vallis Poliche, Baudeliacum, Talevant, Loavia. Haec loca ad regiam curtem quae dicitur Decima pertinent: quam curtim, cum omnibus rebus ad eam pertinentibus, hoc est, quidquid praedii visus sum habere a fluvio qui nuncupatur Rubera, usque ad silvam quae dicitur Leder, sancto Maximino praesuli in perpetuam hereditatem contradidi. Insuper, et cum consilio et rogatu meorum principum, catervis inibi Deo deservientibus hanc legem firmiter ac perpetualiter in posterum habendam decrevi, ut centenorum ibidem summa monachorum semper integra maneat et inconvulsa; excepto si imperatorum principumve per saecula succedentium benivolentia praediis augmentetur, vel thesauris. Et si propter paganorum vel infidelium vel Christianorum devastationem, iisdem Christi servitoribus penuria ultra modum ingruerit, et per thesauri effusionem expelli nequiverit, Dei omnipotentis et mei meorumque successorum habeant licentiam allodium cum familia, a fidelibus illis contraditum, dandi et vendendi, antequam Dei destruantur servitia. Et ut istius chartulae confirmatio firma in aevum permaneat, describi eam praecepi, et nostro sigillo eam inde confirmavi. Datum pridie Nonas Aprilis, anno regni nostri XII, Moguntiae feliciter. Amen. Signum Dagoberti regis. Henricus cancellarius ad vicem Ricolfi archicapellani recognovi. XV. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, pro fundatione monasterii Haselacensis ( ann. 633). In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Dagobertus, divina favente clementia, Francorum rex. Omnibus regni sui primatibus, imo cunctis fidem Christianam profitentibus, tam futuris quam presentibus, gratia vobis, et pax ab eo qui est, qui erat, et qui venturus est, omnipotens. Votum quo Deo et sanctis se quis obligaverit, sine macula reatus irritum fieri non poterit; et quanto major et dignior est is cui vovetur, eo ferietur graviori judicio voventis et non reddentis praesumptio. Debemus igitur et volumus nos quoque reddere quod vovimus Domino Deo terribili, et ei qui aufert spiritus principum, terribili apud omnes reges terre (qui qualiter in brachio suo virtutis nos terruerit, et qualiter percutiens et sanans, rursus nos visitaverit, omnibus ad exemplum correctionis notum fieri dignum duximus, precipue, ut quisquis fidelis, audito nostro periculo, ab ecclesiarum Dei vastatione se contineat, et honorem congruum rebus Deo dicatis exhibeat. Primum ergo de divina super nos habita terribiliter examinatione, postea de voto et voti nostri redditione breviter exponemus. Patre meo Clothario, felicis memorie, defuncto, patris regni curam suscepi. Sed juvenili ductus levitate, dominiique cupiditate distractus, regalis officii debitum neglexi, nihil exhibens commisse sollicitudinis vel diligentie, nihil faciens vel judicans mansuetudinis aut zelo justitie. Inter alios excessus meos, ecclesiarum destructor et dissipator esse ceperam, quarum defensor et sublimator esse debueram, nec divine majestatis oculos, nec hominum veritus acclamationem. Tandem Dei benignitas obstinate mentis superbiam conterens, virga correptionis iniquitates meas visitavit, et castigato mihi veniam non denegavit. Nam raptus in sublime, divineque majestati inter choros sanctorum in habitu judicantis sedenti presentatus, a sanctissimis ecclesiarum patronis, pro rebus ecclesiasticis per rapinam distractis a me et consumptis, graviter et constanter sum accusatus, maxime a sanctissima Dei genitrice Maria, et susceptore animarum sancto Michaele archangelo, atque a beatissimis Petro et Paulo, apostolorum principibus. Cumque, conscientia gravatus, non auderem delicta defendere, ex arbitrio presidentis, pene sum addictus, diuque ceso et penis atrocibus confecto, adest predictus archangelus, flammeo gladio super me extento, ultionem de sibi usurpatis bonis, sanctorumque quos prenominavit, et propter acclamationem inopum et pauperum in me volens exercere, quibus materiali gladio infestus eram, judicia non judicans recta. Succurrit mihi tandem specialis meus patronus martir Dyonisius, pro me satisfaciens sancto Michaeli archangelo, qui precibus suis et instantis pene diligentiam, et penitentie mihi tempus obtinuit. Idem ipse quasi modum statuens penitentie, in hoc mihi spem plene posuit indulgentie, si ad honorem Dei et sanctorum predictorum, quos magis offenderam, domum divinis aptam servitiis construerem. Qua promissione letatus, lubens vovi dimissusque a supernis redii.) Igitur sub certa spe indulgentie et remissionis peccatorum nostrorum, reddentes alacri studio votum quod fecimus, monasterium in honorem sancte Trinitatis ac sancte Marie perpetue virginis, in loco qui Hasela dicitur, in meo regno ac diecesi Argentinensi situm construxi, et honorabili Florentio, Dei amico, ac tunc ibidem in solitudine commorante, divini instinctu Spiritus a nobis impetrante, jam dictum monasterium sublimare, et regali munificentia ditare decrevimus. Donamus ergo predicto monasterio, et in perpetuum datum esse volumus, de rebus fisci nostri illic adjacentibus, quidquid ad nos spectat, tam in villis quam mancipiis, silvis, vineis, campis, pratis, pascuis, aquis, aquarumque decursibus, et omnia hec in usum monasterii antedicti et fratrum ibidem Deo servientium seu famulantium, sub canonicali tamen regula degentium, libera donatione redigimus. Tradimus etiam venerabili Dei cultori Florentio, sueque ecclesie, locum ac vallem terminorum Vosagi, quos scilicet pro solitudine seu eremo, nec non pro requie et exspectatione generalis resurrectionis, sibi suisque sequacibus fideliter elegit. Sed ne servitores divini cultus ibidem, videlicet et loco et ecclesia predictis, penuriam aliquam vel aliquem substantie paterentur defectum, regalem nostram habitationem bene ordinatam seu procuratam Kirckhaim cum suburbiis Marley, vallem Corone Virdenheim, villam Vege, castellum situm in monte juxta stratam Tabernensem, usque ad rivulum Mosellum, cum omnibus adjacentibus hubis, silvis, vineis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, ipsis tradidimus. Locum autem ipsum, quem singulari amplectimur dilectione, nunc et deinceps ab omni servitutis oppressione liberum, sub regali volumus esse tuitione, ita videlicet ut nullus judex publicus, nullus ex judiciaria potestate, quidquam potestatis vel negotii in ipsis presumat, nec homines locorum antedictorum adstringere, vel ad causas audiendas, aut freda vel tributa solvenda, postremo nihil penitus ab eis audeat exigere. Ut autem hec nostra traditio, et juris et concesse dignitatis institutio stabilis et inconvulsa jugiter permaneat, chartam hanc inde conscriptam disposuimus, adjectione sigilli nostri appensioneque corroboratam signavimus. (Datum quod fecimus, cum filiis nostris Clodoveo scilicet atque Sigeberto, in dicto Haselacensi monasterio, fratribus ibidem divino famulatui devote insistentibus. Huic traditioni interfuerunt Nanthildis, regina Francorum, nostra legitima, cum filia nostra Rathilde. Affluerunt etiam archiepiscopi, episcopi, abbates, prepositi, duces, marchiones, palatini, comites, et plerique principes regni nostri. Actum est hoc, anno ab Incarnatione Domini sexingentesimo tredecimo, mense Aprilis, die sexta decima, in loco saepe nominato.) XVI. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo ecclesiae in Weissemburgo a se conditae dona confert et privilegia impertitur ( ann. 633). Dagobertus, divina favente clementia, Francorum rex, omnibus regni sui primatibus, imo cunctis fidem Christianam profitentibus, tam futuris quam praesentibus. Votum quo Deo vel sanctis ejus se quis obligaverit, sine macula reatus irritum fieri non poterit; et quanto major et dignior est is cui vovetur, eo ferietur graviori judicio voventis et non reddentis praesumptio. Debemus igitur et volumus nos quoque reddere quod vovimus Domino Deo terribili et ei qui aufert spiritus principum, terribili apud omnes reges terrae; qui qualiter in brachio suae virtutis, et nos terruerit, et qualiter percutiens et sanans, rursus nos visitaverit, omnibus, ad exemplum M. B., exemplem correctionis, notum fieri M. B. add. dignum duximus, praecipue ut quisque fidelis, audito nostro periculo, ab ecclesiarum Dei vastatione se contineat, et honorem congruum rebus Deo dicatis exhibeat. Primum ergo de divina super nos habita terribiliter examinatione, postea M. B., praeterea de voto et voti nostri redditione breviter exponemus. Patre meo Lothario M. B., Chlotario felicis memoriae defuncto, patrii regni curam suscepi, sed vivendi ductus levitate, dominandique cupiditate distractus, regalis officii debitum neglexi, nihil exhibens commissis sollicitudinis vel diligentiae, nihil faciens vel judicans mansuetudinis aut zelo justitiae. Inter alios excessus meos, ecclesiarum Dei destructor et dissipator esse coeperam, quarum defensor et sublimator esse debueram, nec divinae majestatis oculos, nec hominum veritus acclamationem. Tandem Dei benignitas obstinatae mentis superbiam conterens, virga correptionis iniquitates meas visitavit, et castigato mihi veniam non negavit. Nam raptus in sublime, divinaeque majestati inter choros sanctorum in habitu judicantis sedenti praesentatus a sanctissimis ecclesiarum patronis, pro rebus ecclesiasticis per rapinam distractis a me et consumptis graviter et constanter sum accusatus, maxime a sanctissima Dei genitrice Maria et beatissimis Petro et Paulo apostolorum principibus. Cumque conscientia gravatus non auderem delicta defendere, ex arbitrio praesidentis, poenae sum addictus, diuque caeso et poenis atrocibus confecto, occurrit M. B., succurrit mihi tandem specialis patronus meus martyr Dionysius; qui precibus suis instantis poenae dilationem mihi et poenitentiae tempus obtinuit. Idem ipse quasi modum statuens poenitentiae, in hoc mihi spem plenae posuit indulgentiae, si ad honorem Dei et sanctorum praedictorum quos magis offenderam, domum divinis aptam servitiis construerem. Qua promissione libens M. B. add. laetatus vovi, dimissusque a superis redii. Igitur sub certa spe remissionis et indulgentiae peccatorum nostrorum, reddentes alacri studio votum quod fecimus, ecclesiam in honorem sanctae Trinitatis et sanctae Mariae perpetuae virginis, et sanctorum apostolorum Petri et Pauli, in loco qui dicitur Weissemburgo construximus, quam sublimare et regali munificentia ditare decrevimus. Donamus ergo ei, et in perpetuum datum esse volumus, de rebus fisci nostri illic adjacentibus, quicquid ad nos spectat, tam in villis quam mancipiis, sylvis, vineis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, et omnia haec in usum fratrum ibidem sub monastica professione Deo servientium, libera traditione redigimus. Et ut hujus nostrae donationis auctoritas in omne tempus perseveret stabilis et firma, terminos et circumjacentium nomina locorum subnotare curavimus. Versus orientalem plagam extenditur marcha quam tradidimus, usque ad Marchenhofen M. B., Morchenhevenum et ad Aldenherden, et inde ad Geboldeswege, et inde subter vadum M. B., vatum Lutrae M. B., Lutere , et inde Buozdingeshorste M. B., Buezdingershurst , et inde ad limitem qui stat in summitate vallis Invenesdal M. B., Invensdal , et inde ducit ad meridianam plagam super Warspach, et inde ad Bodemlosestompha M. B., Bodemelosemstamph , et inde ad Sebach, et inde ad Kirchdale M. B., Kirchendale , et inde ad Ingoldeshare M. B., Ingeldeshoche , et inde ad sylvosos montes usque ad Bedebur; ad occidentalem vero plagam usque ad Lautenbach M. B., Lutenbach et Bernbach M. B., Berenbach , et inde ad Belebach M. B., Erlibach , et inde ad Gruneburnen M. B., Grünenbrunnen , et inde ad Otterichescheyt M. B., Otterichschritt ; ad septentrionalem plagam usque ad Eichenberg M. B., Eychenberc . Locum autem ipsum quem singulari dilectione amplectimur, nunc et deinceps ab omni servitutis oppressione liberum sub regali volumus esse tuitione, ita videlicet, quod M. B., ut nullus publicus judex, nullus ex judiciaria potestate, quicquam potestatis vel negotii in ipsa marcha, sine patris monasterii licentia, exercere vel habere praesumat, nec homines ipsius loci constringere, vel ad causas audiendas aut freda aut M. B., vel tributa solvenda, postremo nihil penitus ab eis audeat exigere. (Illud etiam pari decrevimus auctoritate, ut nullus pontificum Nemetensis civitatis, vel reliquorum episcoporum, aliquam dominandi ibidem vel quaslibet caussas agendi habeant facultatem, sed sub M. B. deest sub nostrae emunitatis defensione omnia illuc pertinentia pater monasterii cum fratribus suis libere et quiete possideant M. B., possideat . Ad haec monetam in se habentem imagines et litteras, expressamque similitudinem Nemetensis monetae, eidem loco concedimus; parique nostrae auctoritatis donatione ratum et firmum esse volumus, ut homines ejusdem ecclesiae per omnes fines regni nostri libere negotiis suis inserviant, ita videlicet ut nullis M. B., nulli debitum telonei persolvant, et nullus judex seu quaelibet cujuscunque ordinis persona in hujus modi causa violentiam eis aliquam inferre presumant M. B., praesumat . Fratribus autem M. B., aut ibidem Deo servientibus, ut eo devotius et tranquillius sacratae M. B., sanctae conversationis ordinem custodiant, liberam inter se eligendi sibi abbatem donamus potestatem. Cui abbati, omnibusque sibi M. B., ei succedentibus hoc speciale concedimus privilegium dignitatis, ut in ordinem et jus possit promovere ministerialium quemcunque de familia tali honore dignum judicaverit. Omnes etiam ministeriales ejusdem ecclesiae ex dono abbatis M. B., ex dicto abbate accipiant heneficium, solique abbati serviant, nec aliquam potestatem super eos advocatus exercere audeat, nisi forte ex aliqua inobedientia quasi ad M. B. deest ad rebelles ipsos M. B., illos ministeriales constringendos abbas advocatum invitet. Reliqua vero familia, legitimo loco et tempore, ter in anno pro justitia facienda, ad placitum advocati debet M. B., debent convenire, et in servitium advocati, si praesens est, singuli singulos denarios solvere, exceptis his qui sunt in emunitate M. B., immunitate . Quod si in M. B., ex his placitis absens fuerit advocatus, nihil ei ex his denariis debetur, nisi in servitio M. B., servitiis regis esse probetur. Ut autem haec nostra traditio, et juris et concessae dignitatis institutio stabilis et inconvulsa jugiter permaneat, chartam hanc conscriptam, adjectione sigilli nostri roboratam signavimus. Datum quod fecimus in ipso monasterio mense Maii, die undecima, anno regni nostri vicesimo tertio, in Christi nomine feliciter. Amen). XVII. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, de fundatione ecclesiae Crucis Sancti Audoeni ( ann. 633). In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Dagobertus, Clotarii junioris Francorum regis filius, cum post mortem patris gloriosissimae atque excellentissime Suppl. memoriae Francorum, florerem in regno, et omnia circumquaque nostro subjugata silerent dominio, quadam Maii mensis die, una cum optimatibus et primis palatii in Cusiaco silva more . . . . Sic in apog. solito. Sed dum in capienda omnes unanimiter aestuaremus fera, et in persequendum singuli huc illucque discurrerent per saltus opaca, subito donnus Audoenus, archicapellanus noster, in quamdam gratam sed arctam incedit planitiem, in qua, nive inculpatam terrae crucis dominicae reperit effigiem; erat enim et ab heri et nudius tercius multa fuerat coeli serenitas, et sol effrenis curribus suo etiam claro lumine perlustrabat terras. Vidit, substitit, diriguit, et, retrogradis cursibus, ad nos usque festinans retulit. Properamus, ut dixerat. Nos etiam vidimus, miramur, magnum adeo fore prodigium confitemur. Ergo idem donnus Audoenus, ut erat prudentissimus, sciens eundem locum visitari et a Domino frequentari, nostris effusus genibus, ad edifficandum basilicam sibi dari petiit, quem ab Ysara fluvio econtra Gallis-Villa, cum magna saltus ambitione, et longe lateque circumjacentibus terris, usque ad Bellumvillare, et usque in ejusdem fluvii rippam, contra scilicet ripparii curtem, impetrare promeruit ubi in honore sancte Crucis ecclesiam fabricavit, villulam quoque congregavit; ipsam denique, nostra licentia et voluntate, sancto Medardo condonavit, ob amorem fratrum, cum quibus illic, ab ipsis infancie rudimentis, fuerat educatus et liberalibus studiis non mediocriter sed perfecte eruditus. Quam ipso obnoxius orante, ab omnium dominacione, advocatione, bannis, custumiis liberam fecimus. Et ut firmum permaneat, has in testimonium fieri litteras jussimus, et coram episcopis, comitibus, palatinis, nostro insignitas nomine, anuli nostri impressione firmavimus. Signum incliti regis Francorum Dagoberti. S. Flavii, Remor. archiepiscopi. S. Supplicii, Bituricensis archiepiscopi. S. Ambrosii, Gavalitane episcopi. S. Faronis, Meldensis episcopi. S. Amandi, Trejectensium episcopi. S. Eligii, Noviomensis episcopi. S. Lebunii, Carnotensis episcopi. S. Amalarii episcopi. S. Maurini episcopi. S. Erchenaldi majorisdomus. S. Beroaldi, optimatis palacii. S. Aygulfii comitis. S. Bertini militis. S. Verchemarii militis. S. Autharii militis. S. Radonis militis. Ego Audoenus cancellarius scripsi et subscripsi. XVIII. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo donat monasterio Sandionysiano castellum sancti Dionysii ( ann. 633). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster, Mummolo praefecto, Gondoeno, Werpeno, Dructoaldo, Auclino, Charimundo et Chariulpho comitibus, vel omnibus agentibus praesentibus et futuris. In his nos oportet praecipue invigilare, quae ad gloriam Dei et illius Ecclesiae honorem spectant; eaque ad bonum finem deducere, ut exinde salutem nostram adipisci mereamur. Cum igitur mansionem saepius in castello sancti Dionysii haberemus, ibique velut in nostro proprio residentes palatio, diebus festivis curiam nostram solemnem ageremus, et hoc esset impedimento fratribus monachis ibidem Deo famulantibus, placuit nostrae serenitati, ex consultu fidelium nostrorum, ab illo castello recedere, et deinceps eamdem curiam iisdem festivitatibus transferre, non longe tamen ab eodem castello, in nostro videlicet Clipiaco palatio, ut ecclesia patroni nostri magni Dionysii ab omni inquietudine intrepida permanente, nullus saecularis strepitus fratres impediat, quominus valeant jugiter pro nobis Domini misericordiam attentius deprecari. Sano ergo usi consilio, ex consensu archiepiscoporum, episcoporum, abbatum, et regni nostri magnatum et optimatum, statuimus atque ordinavimus, obtestantes per sanctam et individuam Trinitatem, et per adventum justi Judicis, ut ab hac die et deinceps, ob honorem Dei et reverentiam gloriosi protectoris et patroni nostri domni Dionysii, neque nos, neque successores nostri, in praefatis castello et sancto loco, ubi ipse, inquam, domnus Dionysius in corpore requiescit, et nos sepeliri optamus, mansionem ulterius ullo modo faciemus, nec curiam nostram solemnem celebrabimus aut tenebimus in solemnitatibus dierum Paschae, Pentecostes, Natalis et Theophaniae; sed sicut Constantinus Magnus, imperator semper augustus, ac sanctae Ecclesiae catholicae defensor tutissimus, sub quo viguit illa et mirum in modum excrevit, beato Petro arcem Romani imperii cum omni integritate obtulit, ac sancto Sylvestro contulit per sua legitima documenta, ita et nos nostra regali munificentia Deo atque beato Dionysio, speciali protectori nostro, concedimus imperpetuum et donamus hoc castellum cum omnibus adjacentiis et pertinentiis suis, absque ulla reclamatione; sed quidquid exinde fiscus noster sperare poterat ipso sancto loco, fratribus monachis ibidem Deo deservientibus, hoc decreto firmamus, eos per archiepiscopos et episcopos anathematis vinculo subjiciendos et percutiendos, qui aliquid contra nostram hanc auctoritatem et decretum nostrum attemptare praesumpserint. Quod ut perpetuum robur obtineat, manu nostra illud decrevimus roborare, et annuli nostri impressione subtersignari jussimus. Dagobertus rex subscripsit. Dado referendarius obtulit. Datum Clipiaco palatio, anno undecimo regni nostri, in Dei nomine feliciter. Amen. XIX. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo donat monasterio sancti Dionysii villam Vallem et villam Argenterias ( ann. 634). In nomine Domini Dei aeterni et salvatoris nostri Jesu Christi, Dagobertus, rex Francorum, vir illuster. Si locis sanctis et divino cultui mancipatis nostrae liberalitatis munificentiam impendimus, id nobis profecto ad praesentem vitam facilius transiendam, et ad futuram felicius obtinendam prodesse nullo modo dubitamus. Noverit igitur omnium fidelium sanctae Dei Ecclesiae, nostrorumque tam praesentium quam et futurorum solertia, quoniam ob aeternam remunerationem concedimus sancto Dionysio martyrum egregio et fratribus ibidem Deo servientibus, villas quasdam juris nostri, quae sitae sunt in pago Biturico, scilicet villam que vocatur Vallis, quae sita est super fluvium Carum, ac villam quae vocatur Argenterias, sitam super Magneuria fluvium, cum omnibus appenditiis earum; unde hoc nostrae altitudinis praeceptum fieri, et praefato sancto Dionysio et fratribus ibidem Domino deservientibus dari jussimus, quatinus jam dictas villas perpetualiter teneant atque possideant absque ullius contradictione. Et ut hoc per omnia tempora inviolabiliter conservetur, manu propria praesentem nostram auctoritatem superfirmavimus, et annulo nostro insigniri jussimus. S. Dagoberti, gloriosissimi regis. S. Chludouvii, filii Dagoberti. S. Arnulfi, Metensis episcopi. Data per manus Dadonis, regiae dignitatis cancellarii. Hoc actum est Parisius foeliciter in Dei nomine. Amen. Data IV Idus Aprilis, indictione XII, XIII, regnante Dagoberto rege. XX. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo praedium Wallare in silva Fania confert Landelino, cum plurimis appenditiis, ad exstruendum ibi monasterium ( ann. 634). In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, amen. Regiae majestatis excellentiam latere non convenit, quod unus est, solus et sempiternus rex regum et Dominus dominantium, a quo etiam omnis potestas est et fuit et erit in aevum, cujus et est totum quod sumus et esse possumus, vivimus et movemur, cui pro viribus ab eo nobis praestitis, astare debemus, et unicae sponsae suae sacrosanctae Ecclesiae cultum et decorem speciali devotione, quo magis efferimur quantum in nobis est, munificentia regali semper ampliare. Quare, ego Dagobertus, rex Austrasiorum, pro anima Lotharii piissimi regis, patris mei, qui quadraginta quinque annis regnavit in Francia, persuasione et monitis salutaribus viri venerabilis Authberti, Cameracensis episcopi, inductus, concedo et dono Landelino Mauroso, ex praedone converso, praedium meum in Fania, Wallare dictum, cum villis, terris, sylvis, pratis, aquis aquarumque decursibus subnotatis, et certis limitibus assignatis, ut ibi monasterium construat in honore sanctorum apostolorum Petri et Pauli, et personas instituat in perpetuum Domino Deo servituras: villam Baviam cum omni territorio suo, aquam ipsam et ipsius decursum, sicut defluit per territorium ipsum, incipiens a loco qui vocatur Railhiez, usque dum descendit in aquam Elpram; sylvam quae dicitur Aetimundi totam, cum omni territorio, decima, pasnagio, justitia et banno, a sylva de Baileporis, usque ad aquam praedictam inter Baviam et Wallare; et ab eadem aqua, totam sylvam, quae dicitur Brolium, et Fania, et Mansilium, et Clarus Voionus, et Wiellemanus; sylvam prope Wilheis, a monte Gomundi et Merdoso Voiono, usque in villam de Wilheis; sylvam Ducionis, in dotem ecclesiae in praedicto praedio meo fabricandae Quidquid infra terminos sylvarum praedictarum commodum vel utilitatem importare poterit qualicumque modo, praedicto Landelino munificentia mea dono in perpetuum possidendum, approbantibus palatii mei principibus et senioribus, Arnulpho et Pipino. Ut autem haec nostra concessio regalis firmitatis perpetuae robur obtineat, praedictam paginam manu mea confirmo, et appositione sigilli mei communiri decerno. Signum domini Dagoberti, regis Austrasiorum. S. Arnulphi Metensis. S. Pipini Neustriensis, seniorum palatii. Anso cancellarius, vice Cuniberti archicancellarii, recognovi. Data Cameraci, XVI Kalendas Maii, anno dominicae Incarnationis sexcentesimo quadragesimo, indictione decima tertia. XXI. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo villam Sarclidas donat pauperibus matriculariis sancti Dionysii ( ann. 635). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster, Wandelberto duci. Quicquid ad alendos pauperes plena devotione conferimus, retributionem mercedis ob hoc in futurum habere confidimus. Igitur cognoscat industria vestra nos villam noncupante Sarclidas Editi habent Sarclitas , super fluvium Joina sitam, in pago Stampinse, quam de domno Ferreolo, Augustidunensis urbis episcopo, vel a Deodato abbate, seu clericorum et ecclesia vel basilica domni Symphoriani, ubi deservire noscuntur, contra alia villa, Amica nomine, quae est in territorio Massiliensi, commutavimus, pro mercedis nostrae compendium ipsas Sarclidas cum omni integritate vel merito suo, ad matricularios domni Dionysii martyris, ubi ipse preciosus domnus in corpore requiescit, qui ad ipsa basilica, vel infra ejus atrio ad matriculas residere videntur, unde quod juxta eisdem in reliquo ampliare voluerit ad eorum substantiam, hoc plena devotione concessimus. Praecipientes ergo ut a praesente die suprascripta curte Sarclidas, cum domibus, mancipiis, vineis, silvis, pratis, pascuis, farinariis, gregibus cum pastoribus, adjacentiis, vel omni integritate et termino suo, sicut ab antedicta sancta ecclesia Augustidunensi, vel domni Symphoriani, fuit cum omni soliditate possessum, dum hoc nos, ut diximus, data alia villa, communi convenientia commutavimus, possideant. Ideo quod ex nostra largitate, pro animae nostrae salute, ad ipsos matricularios domni Dionysii, absque introitu judicum, fuit perenniter, Deo propitiante, concessum, nec abba, nec alia quaelibet persona, rem ipsam de donatione ipsorum matriculariorum quoquo tempore non praesumat auferre, sed per manum abbatis eorum, in quo est ipsorum pauperum victus assidualis, exinde in Dei nomine ministretur, et quicquid de freciis, aut de reliquiis, exinde fiscus augmentare potuerat, ad ipsos pauperes proficiat in augmentis, unde ipsis, vel qui eis successerint, delectet pro regni nostri stabilitate, vel animae nostrae salute crebrius exorare. Et ut haec praeceptio inconvulsis temporibus debeat perdurare, propria manu decrevimus roborare. Ursinus obtulit. Dagobertus rex subscripsit. Datum sub die decima quinta Kal. Augustas, anno decimo quarto regni nostri, Clipiaco, feliciter. Amen. XXII. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo villam Aquaputam donat monasterio sancti Dionysii ( ann. 635). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster. Homo semper et incolumis etiam, et ac si aegritudine positus, pro salute animae suae attentius debet vigilare, ut in futurum valeat mercedem conquirere. Igitur nos, pro Dei intuitu vel remedio animae nostrae, donamus ad monasterium sancti Dionysii, ubi ipse preciosus domnus in corpore requiescit, et ubi nos sepeliri cupimus, donatumque in perpetuum esse volumus, villam nostram, quae vocatur Aquaputa, sitam in pago Parisiaco, cum omni jure et soliditate sua. Quapropter per praesentem cessionem decernimus, quod perpetualiter, Domino protegente, mansurum esse volumus, ut ipsa villa cum omni integritate vel adjacentiis suis, per praesentem auctoritatem, jure firmissimo, perveniat ad praedictum monasterium, vel Dodone abbate, qui ibidem rector praeesse videtur, ita ut in postmodum cum terris, domibus, mancipiis, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, gregis cum pastoribus, adjacentiis, appendiciis, vel reliquis quibuscumque beneficiis, sicut usque hactenus a fisco nostro fuit possessa, ita ex nostra indulgentia, pro animae nostrae salute, vel stabilitate filiorum nostrorum, ad ipsum sanctum locum, vel ad ipsos fratres qui ibidem Deo deserviunt, nostris et futuris temporibus, proficiat in augmentis. Et ut haec cessio firmior habeatur, vel diuturnis temporibus cum successoribus nostris illaesa conservetur, nos eam, prout potuimus, subterfirmavimus, vel de annulo nostro sigillari jussimus. Ursinus obtulit, Dagobertus rex subscripsit. Datum sub die Kalend. Augustas, anno decimo quarto regni nostri, Clipiaco, feliciter. Amen. XXIII. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, de fundatione monasterii Resbacensis, et concessis ipsi immunitatibus ( ann. 635). Dagobertus, rex Francorum, vir inluster, apostolicis Patribus nostris domnis episcopis et illustribus viris, ducibus, itemque magnifico Chanulfo comiti, vel omnibus agentibus, tam praesentibus quam et futuris temporibus ubique in Dei nomine in regno nostro constitutis. Oportet clementia principali inter ceteras petitiones, illud quod pro salute adscribitur, vel pro timore divini nominis postulatur, placabili auditu suscipere, et procul dubio ad effectum perducere; ut fiat in mercede commutatio, cum pro quiete servorum Dei congrua impertitur petitio; quia fides perfecta non dubitat ad altissimi gratiam pertinere, si aliquid secundum suum eloquium praecipue domesticis fidei mente devota impenditur, quia scriptum est: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum. Ergo dum illustris vir Dado, referendarius noster, ejusque germani Ado et Rado, monasterium Jerusalem in honore sancti Petri et Pauli et sancti Antonii, quod vulgo appellatur Resbacis, in Meldensi territorio situm, ad monachos vel peregrinos inhabitandum, ac in Dei nomine solitaria vita fruendum, quod ex nostra etiam largitate meruerunt, devoti, Deo juvante, construxerunt, ideo nos juxta eorum petitionem, pro quiete servorum Dei, praeceptionem vigoris nostri placuit propalare, per quam dum super fiscum nostrum, quod pro remedio animae nostrae indulsimus, videtur esse constructum atque ex parte ditatum, sub quiete tranquillitatis, Domino protegente, ipsi monachi juxta religionis normam perpetim valeant residere, eligimus ut haec series debeat. plenius declarare, quia nihil de canonica auctoritate convellitur, si aliquid, ut diximus, domesticis fidei pro tranquillitate pacis conceditur, nec nobis aliquis detrahendo aestimet in id nova decernere, dum ab antiquis, juxta constitutiones pontificum, per regalem sanctionem, monasteria sanctorum Agaunensium, Lirinensium, Luxoviensium, immoque et monachi domni Marcelli, sub libertatis privilegio videntur consistere. Ergo si qua inibi in villis, mancipiis, vel reliquis quibuscumque rebus atque pecoribus, aut regio munere, aut suprascriptorum virorum, vel cujuslibet est delegatum, aut deinceps fuerit additum, dum super nostra est, ut diximus, largitate constructum, nullus episcoporum, nec praesentes, nec qui fuerint successores, aut eorum ordinatores, vel quaelibet persona, possit quoquo ordine de loco ipso auferre, aut aliquam potestatem sibi in ipso monasterio adoptare, vel aliquid quasi per commutationis titulum minuere, aut de mysterii ornamentis, vel de oblatione in altario illata abstollere, nec ad ipsum monasterium vel cellulas ejus nisi pro lucranda oratione, et episcopus, nisi fuerit cum voluntate ipsius abbatis, vel suae congregationis, absque gravi dispendio eorum accedere praesumat, quo facilius liceat monachis ipsius in Dei nomine regulariter consistentibus, rectam delegationem sub quiete per tempora possidere; et cum abbas ille fuerit de saeculo evocatus, quem ex semetipsis ipsa congregatio elegerit sibi, secundum sanctam regulam seniorem instituat per omnia et ex omnibus, secundum delegationis votum vel hujus seriem auctoritatis suffultum, cui absque ulla inquietudine ibidem cuncta proficiant in augmentum. Adjicientes ut nulli penitus judicum, vel cuilibet hominum, licentia sit de rebus praefati monasterii, absque servorum Dei voluntate, aliquid defraudare, aut temerario spiritu quidquam exinde suis usibus (deputare), ne, quod primitus est, divinam incurrat et nostram offensam . . . . . ( Sic in Editis ) a fisco grave damnum sustineat . . . . . ( Sic in Editis ) et etiam nobis pro integra mercede nostra, vel suprascriptorum virorum pensantes merita placuit addendum, ut tam quae ex nostra largitate, quam quae ex delegatione ipsorum Dadonis vel germanorum suorum, seu genitorum eorum vel quorumlibet, ibidem est aut fuerit devoluta possessio quoquo tempore, nulla publica judiciaria potestas, naec praesens nec succidua ad causas audiendum aut aliquid exactandum ibidem non praesumat ingredi; sed sub omni emunitate hoc ipsum monasterium vel congregatio sua sibimet omnes fredos concessos debeat possidere, vel quidquid exinde fiscus forsitan de eorum hominibus aut de ingenuis aut de servientibus aut in eorum agris commanentibus vel undecunque poterat sperare, ex indulgentia nostra in luminaribus ipsius sancti loci vel stipendia servorum Dei, tam nobis in Dei nomine viventibus, quam per tempora succedentibus, pro mercedis compendio debeant cuncta proficere, ut pro aeterna salute vel felicitate perenni, seu regni constantia, delectet ipsis monachis immensam Dei pietatem jugiter implorare. Quod praeceptum decreti nostri, Christo in omnibus suffragante, ut firmius habeatur, subscriptionem manus nostrae infra studuimus perarari. Dagobertus rex subscripsit. Dado obtulit. Datum sub die Kalendarum Octobris, XIV regni ejus. XXIV. Diploma Dagoberti I, Francorum regis, quo donat monachis Sancti Dionysii villas Tauriacum, Tibernionem, Rubridum, Monarvillam, et Vasconis Vallem ( ann. 635). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster. Obtabile esse oportet, dum in hac caduca vita consistimus, de transituriis rebus pro mercede eterna loca Chartul. reg. loco sanctorum sublevare ad alimoniam et sustentationem servorum Dei, quatenus de caducis rebus mercemur eterna. Igitur nos hoc considerantes, donamus villas juris nostri, id est, Tauryacum, Tybernionem et Rubridum, in pago Aurelianensi sitas, sed et Monarvillam deest et Monarvillam in Chartul. regio , et Wasconisvallem in pago Stampinse, fratribus monachis deservientibus ad basilicam domini Dyonisii, peculiaris patroni nostri ubi praeesse videtur abba Aigulphus, et nos sepeliri optamus, in alimoniam specialiter eorum in perpetuum administrandam. Has praedictas villas, cum omnibus justitiis et dominiis hae tres voces des. in Chart. , terris, domibus, mancipiis, vineis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, vel omnibus adjacentiis, praedicto sancto loco et monachis ibidem Deo servientibus nostra munificentia, speciali donatione in alimoniam concedimus, quatinus ipsi de praedictis villis utentes, pro nobis et prole nostra, cotidiana oratione Deum exorent, ut ille sua nos misericordia protegat, pro cujus amore hec eis contulimus. Et ut hec donatio nostre auctoritatis per succedentia tempora inviolabilem obtineat firmitatem, manus nostrae subscriptione, annuli nostri impressione eam subter decrevimus roborare. Dagobertus rex subscripsit. Dado obtulit. Datum in mense Octobri, anno octavo regni nostri, in Dei nomine, Clipiaco palatio, feliciter. Amen. XXV. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo Molliacum donat monachis sancti Dionysii ( ann. 635). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster. Obtabilem esse oportet dum in hac caduca vita consistimus, de transitoriis rebus pro mercede aeterna loca sanctorum sublevare, ad alimoniam et sustentationem servorum Dei, quatinus de caducis rebus mercemur aeterna. Igitur nos haec considerantes, donamus villam juris nostri que vocatur Malliacus, in pago Bituriaco sitam, a Caro fluvio duobus milibus distans, fratribus monachis deservientibus ad basilicam domni Dionysii martyris, peculiaris patroni nostri, ubi praeesse videtur Aigulphus abba, et nos sepeliri optamus, in alimoniam specialiter eorum in perpetuum administrandam. Igitur praedictam villam cum terris, dominiis, mancipiis, servis et ancillis, sylvis, pratis, pascuis aquis, aquarumve decursibus, vel omnibus adjacentiis, praedicto sancto loco et monachis ibidem servientibus, nostra munificentia, speciali donatione, in alimoniam concedimus; quatinus ipsis bonis de praedicta villa utentes, pro nobis et prole nostra, cotidiana oratione Deum exorent, ut ille sua nos misericordia protegat, pro cujus amore haec eis contulimus. Et ut haec donatio nostrae auctoritatis per succedentia tempora inviolabiliter obtineat firmitatem, manus nostrae subscriptione eam subter decrevimus roborare. Dagobertus rex subscripsit. Dado cancellarius obtulit. Signum Arnulfi, Metensis episcopi. S. Eligii, Noviomensis episcopi. S. Aygulfi, abbatis monasterii domni Dionysii. Datum in mense Octobri, anno quarto decimo regni nostri. Actum, in Dei nomine, Clipiaco palatio, feliciter, amen. XXVI. Fragmentum testamenti Dagoberti I, regis Francorum ( ann. 635). In nomine Trinitatis Domini Dei omnipotentis. Apostolicis Patribus, pontificibus videlicet ac abbatibus, vel reliquis sacerdotibus in regnum nostrum consistentibus, Dagobertus, rex Francorum. Quantum intellectualis sensus humani potest mente sagaci pensare atque solerti indagatione perpendere, nichil amplius valet in hujus seculi luce ac fugitiva gaudia lucrari, quam quod de rebus transitoriis locis venerabilibus quis studeat in alimonia pauperum impendere; quatinus qui fragilitatem nature generaliter patiuntur, priusquam subitanea transpositio eveniat, pro salute anime invigilent, ut non inveniatur quisquam imparatus, vel sine aliquo respectu discedat e seculo. Quin potius dum proprie libertatis jure subsistit ex caducis substantiis in eterna tabernacula vitam studeat mercare perpetuam, ut inter justorum consortio desiderabilem valeat adipisci locum, etc. Itemque post pauca: Itaque nobis sana mente sanoque consilio placuit, et, ut diximus, devotio divina nos ammonuit, ut pro salute nostra vel pro eterna retributione, conscribendum preciperemus testamentum, et pro immutabili benefitio quatuor uno tenore firmavimus, et quicquid ubique per loca sanctorum contulimus, inibi-simili annotatione contexuimus: ex quibus unum Lugduno Gallie direximus, aliud vero Parisius in archivis ecclesie commendavimus. Ut supra dictum est. Deinde subjungitur: Donamus igitur ad basilicam domni Vencentii Parisius, ubi sepulturam quandoquidem Deus jusserit, habere disponimus, donatumque in perpetuo esse decernimus, villam cognominatam Cumbis villam, in pago Parisiaco, quem Ursa, filia Alderici, tenuit. Pari modo ad basilicam beati Petri apostoli Parisius, ubi sancta Genovefa requiescit in corpore, villam Dravernum in Brigeio. (Ad basilicam vero domni Dionysii item Parisius, ubi cum sociis suis requiescit, villam Braunate in Brigeio.) Ad basilicam domne Columbe, vel domni Lupi Senonis, villam Grande Campum in Gastinenense, etc. Quae ibi plura continentur. Ad ultimum vero intulit: Vos autem, boni filii, considerantes primum nature religionem, cujus gratia et bestias ligat, manete fratres, nolite exuere quo onerati estis. Deinde reverimini me Patrem vestrum, qui rogare malo, cum possim jubere, ut statuta nostra inconvulsa servetis, sicuti vestra a successoribus vestris servari mavultis, profecto scientes quod si a nobis sancita contemptui habueritis, quod non arbitror, pari modo et vestra a posteris contempnentur decreta. XXVII. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo plurima dona in Lemovicensi et Bituricensi confinio Sancti Dionysii monasterio confert ( ann. 636). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster. Cum certis et cotidianis manifestetur indiciis esse verum quod omnium materies et conditio nascentium tempore momentaneo revertatur in nichilum, nostrarum salus poscit animarum quatinus quisque quem primi hominis negligentia exulem facit et peregrinum, cotidie totius vitae suae discutiat modum, ac deinde sors extrema cum nondum vitalem rapuerit spiritum, pro meritis locum obtinere se illuc exerceat, unde prius ruit, et ubi post transitum ejus anima ductu angelico est reditura. Eapropter, ego Dagobertus, Francorum rex, a Deo coronatus, cui summi regis permissione, praedecessorum necne nostrorum concessione, Francia obsecundat et famulatur, de salute animae nunc tractando, saniori usus concilio, apud me deliberavi quemlibet Christi militum pro mearum quarumdam donatione rerum adjutorem mihi facere et proximum. Est hic inclitus et preciosus videlicet testis Dionysius, qui olim timore nudus, fidei fervore accinctus, Galliam petiit, et ibi, gentilium pululante perfidia, viriliter resistit, fide constans, sanctae legis praedicando ac patefaciendo doctrinam. Hic etenim proprii cruoris effusione, siquidem a dextris Dei cognoscitur sedere, jugiterque impetrare pro quibus voluerit petere, orbis universus eum summo debet venerari obsequio: multum quidem ego qui in declinando patris iram, ipsius sensi michi non abfuisse gratiam. Quapropter, licet ipse praefatus Dionysius nullo indigeat pro gloria qua cum Deo feliciter potitur, tamen ut michi cum uxore propria et liberis apud aequum judicem fiat fidissimus intercessor, culparum quoque nostrarum in die judicii excusator, coenobitis monasterii illius, in quo corpore eum quiescentem cum gemitibus peccatores adeunt et peccata fatentur, et ubi Leobafarius abba praeesse cernitur, res quasdam in Limozino et Bituricensi sitas confinio, regio hactenus adscriptas dominio, per succedentium temporum curricula decernimus quiete obtinendas. Nomina autem earum, ut certa pateant, omnibus subtitulantes sic recitamus, in primis videlicet, castrum nostrum quod dicitur Patriagus, cum ecclesiis, villis etiam ad ipsum castrum pertinentibus, et cum ecclesiis, tum et cuncta quae sub ejus dominatione hactenus fuisse noscuntur, fratribus monasterii ejusdem Christi martyris Dionysii in jus et dominationem ab hac die ac deinceps transfundimus. Deinde curtem nostram quae vocatur Patriacus, sitam super fluvium Jugie, cum capella nostra in honore sancti Salvatoris consecrata, et cum tribus ecclesiis in eadem villa existentibus, et cum omnibus appendiciis suis. Addimus namque alias villas duas, cum ecclesiis quae sitae sunt super fluvium Vulsie, videlicet Petram-Fictam et Patriacum cum prato dominico, et cum omnibus appendiciis suis, et villam nostram quae dicitur Fornolis, cum servis et ancillis, et Nigromontem cum ecclesia, et Campaniacum cum ecclesia. Damus etiam cellam de Larundo et ecclesiam parochialem, cum omnibus ecclesiis ad ipsum castrum pertinentibus, tam intus quam extra. In Bituricensi etiam pago adjungentes, concedimus villam de Casimansi cum ecclesia, villam de Lanatido cum ecclesia, villam de Giuretis cum ecclesia, villam de Archiniaco cum ecclesia, villam de Maniaco cum ecclesia, villam de Stivaliculis cum ecclesia, et quinque mansis ad eandem ecclesiam pertinentibus, villam de Guierlaico cum ecclesia, villam de Vernido cum ecclesia, villam de duabus casis cum ecclesia, villam de Vicopleno cum ecclesia, villam de Perolio cum ecclesia et campo dominico, villam de Vallo cum ecclesia, villam de Argenteria cum ecclesia, villam de Noto cum ecclesia, villam Umreziaco cum ecclesia, villam de Napsiniaco cum ecclesia; et quaeque pertinere videntur ad easdem villas, cum servis et ancillis, terris, pratis, sylvis, farinariis, aquis aquarumve decursibus. Damus nempe insuper omnem terram quae est inter duas aquas, a Cono flumine usque ad fluvium fontis Moer, cum omnibus ecclesiis: ecclesiam videlicet sancti Marcialis de Salviaco, et ecclesiam de Cursiaco, ecclesiam de Mosayco, et etiam omnes res ad easdem ecclesias pertinentes tam intus quam extra, ad eumdem locum ubi hae duae aquae copulantur, extra capellam nostram, in honore beati Martini consecratam, cum duabus villis ad eandem ecclesiam pertinentibus, scilicet Golaoco, et altera quae dicitur Longavilla, quas domnus Godinus, vir apostolicus, Lugdunensis archiepiscopus, a regia tenebat majestate. Ecce qualia beato Dionysio sibique famulantibus offero. Quae si quis forte, quod absit, nobis in regni solio succedentium, vel quaelibet praepotens persona, illi damna inferendo, in suum reduxerit dominium, prout ego, ipso suffragante salvari spero dans ea, ita ipse invasor, ea retinendo, morte damnetur pessima. Hoc autem donum ut posteris non videatur apocryphum, sed stabile, vel haec carta ut firmior sit per tempora, nostrae manus signo roborari et confirmari statuimus. Signum Dagoberti incliti regis. Signum Palladii archiepiscopi. Signum Landerici episcopi. Signum Laudomeri episcopi. Signum Fraudoberti episcopi. Signum Asterii episcopi. Signum Eligii episcopi. Signum Franemundi episcopi. Signum Sylvini episcopi. Signum Lauradi episcopi. S. Maurini episcopi. S. Clari episcopi. S. Gradoni episcopi. S. Johannis episcopi. S. Burgundophari abbatis. S. Leobafarii abbatis sancti Dionysii. S. Mummoli praefecti. S. Gundoeni comitis. S. Chariulfi comitis. S. Audini comitis. S. Dructoaldi comitis. S. Charimundi comitis. Dado archiepiscopus Rotomagensis Ecclesiae, consentiens subscripsit. Data tertio Kal. August. regni nostri anno XV. Actum est Compendio palatio feliciter. Amen. XXVIII. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo villas Noth et Pascellarium donat monachis sancti Dionysii ( ann. 636). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster. Priusquam homo subitanea morte moriatur, oportet pro salute animae suae vigilare, ne forte, morte sine aliquo respectu praesentem lucem auferente, inveniat aliquem imparatum, et sic perpetuis tenebris atque aeternis eum tradat tormentis; unde, dum proprio libertatis jure subsistit, ex caducis substantiis in aeterna tabernacula quaerere debet vitam mercari perpetuam. Idcirco ego, pro remedio animae meae, monachis basilicae domni Dionysii, peculiaris patroni nostri, in qua ipse preciosus martyr cum sociis suis corpore requiescit, et nos sepeliri optamus; ubi etiam abbas Aigulphus praeesse videtur, concedo villam nomine Noth, et alteram quae vocatur Pascellarius, cum adjacentiis suis, sitas in Bituricensi pago, et mancipia utriusque sexus, cum pratis, campis, sylvis, aquis aquarumve decursibus, sicut hactenus a fisco nostro possessae sunt, ita ex nostra indulgentia, propter adquirendam animae nostrae salutem, vel propter filiorum nostrorum stabilitatem, praesenti et futuro tempore in perpetuum proficiant et habeant, nullusque de filiis nostris, aut regibus Francorum successoribus nostris, nec pontifex, nec abbas ipsius monasterii, nec quaelibet praepotens persona, praedictas villas, quas eidem sancto loco concessimus, auferre praesumat, si iram Dei et offensam domni Dionysii non optat incurrere. Et ut haec preceptio firmior habeatur, vel per tempora conservetur, firmioremque habeat vigorem, manus nostrae subter eam decrevimus roborari subscriptionibus. Signum Dagoberti regis. Signum filii ejus Chloudouvei. Signum Eligii aurificis sui. Signum Dadonis cancellarii sui. Signum Geremari abbatis. Signum Aigulphi abbatis. Datum sub die Kal. Novembris anno decimo quinto regni nostri. Actum Clipiaco palatio faeliciter. Amen. XXIX. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo villam Iticinascoam concedit ecclesiae Sancti Dionysii ( ann. 637). . . . . rcthus rex Francor. Viris inlustribus Vandelberto duci, Raganrico dom. et omnibus agentibus praesentibus et futuris . . . Spatium vacat octo syllabarum aeterna, ac de caduca substantia erogandum locrarii gaudia sempeterna. Igetur nos reipsa considerantis prout in aeternum vel alequantolum mereamur justorum esse consortis, villas . . . Spatium trium syllabarum cognomenante Iticinascoam, in pago Parisiaco, qui fuit Landerico et Gan . . . Spatium unius litterae germanis et addicionebus . . . Spatium quatuor syllabarum vel meretum ad baseleca domni Diunensi martheris peculiaris patroni nostri ubi ipse preciosus domnus in corpore requiescere videtur . . . dem devoti sumus per tempora, bona propitiante Domino, impartire praesencialiter plena devotione visi fuemus concessisse. Jubentes etenim vol . . . reis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, a die praesenti, qualiter ab ipsis . . . dominetur, vel ad fisco nostro praesente nunc tempore in Dei nomine possedetur, ex indulgentia nostra ad ipsa sancta basileca concessa, quae . . . a dicione percipiant specialius . . . . ti pauperis inibi consistentebus, pro regni stabiletate vel remedium animae nostrae, absque illius in postmodum refragatione temporebus debeat profecere, et ut fiat ut dum nos ad clero vel pauperes ac ipso loco sancto consistente . . . au . . . s . . . a vel in aliquantolum . . . omne . . . incommoda generetur. Et ut . . . Spatium quatuor syllabarum. Sic partim supplet Mabill. Et ut . . . tam eu . . . tempora inviolabilem, etc. inviolabelem capeat firmetatem manus nostrae subscriptionebus infra . . . Dagobercthus rex subs. Dado optol. Locus sigilli. . . . . . . . dies quindecim an. decemo regni nostri in Dei . . . Clipiaco fel . . . . . XXX. Diploma Dagoberti I, Francorum regis, quo concedit Amando episcopo locum inter fluvios Eluonem et Scarpum, opportunum ut ibi Deo militantes ordinarentur ( ann. 637). In nomine Domini Jesu Christi. Dagobertus, divina ordinante clementia, rex. Deum nobis fore propitium credimus, si ad reformandum et confirmandum religionis cultum praecipuam curam impendimus, et religioni deservientibus munificentie ac liberalitatis nostre manum aperimus. Proinde tam praesentium quam futurorum solertiam scire volumus, quod venerabilis vite Amandus episcopus, qui, per gratiam Dei, filium nostrum Sigebertum baptisavit, jam quibusdam ecclesiis seu monasteriis ad augmentum divini cultus constructis ac bene dispositis, excellentiam nostram adierit, et ut non deficiens Dominice vinee cultor, confidens autem de nostre largitatis beneficio, locum situm inter duos fluvios, Scarpum et Elnonem, a nostra liberalitate sibi concedi humiliter petierit: qui locus, licet esset, propter multam silve densitatem, ad extirpandum difficilis, tamen labori suo, immo post laborem suum, quieti et usibus Deo militantium, quos ibi se jam pie meditabatur per Dei gratiam ordinaturum, videbatur opportunus. Nos igitur considerantes dignam reverendi pontificis petitionem, tum propter totius regni nostri ac prolis nostrae stabilitatem et pacem, tum propter animarum nostrarum salutem, locum quem petierat, cum utraque aqua et silva circumquaque succressente, prona animi devotione concessimus, et concessionem rata legum sanctione stabilimus. Precipimus igitur, et ex authoritate regia jubemus, ut nulla secularis vel ecclesiastica persona, de loco supradicto, cum aqua et silva, prefato pontifici a nostra liberalitate concesso, ipsi pontifici seu successoribus ejus ullam inquietudinem aut refragationem, vel prejudicium sive violentiam facere tentet; sed potius hoc regalis munificentie beneficium tam ipse pontifex et quos ibi ordinaverit, quam qui ei successerint sine ulla diminoratione, absque ulla calumpnia et contradictione, secure et perpetualiter habeant et possideant. Quod si divina pietas locum ipsum, per industriam hujus amabilis viri ac successorum ejus, et per devotam largitionem bonorum hominum meliorari et amplificari voluerit; quidquid exinde, sive in causis, sive in fredis, sive in pratis, sive in terrarum divisionibus et redibitionibus, sive aliquo modo jus fisci exigere poterat, in integrum tam prefato Patri quam successoribus ejus concedimus. Ipsum vero locum et res ad eum pertinentes, quidquid etiam largitas principum, vel devotio quorumlibet fidelium, deinceps addiderit, sub tuitionis et immunitatis nostre defensione consistere volumus. Et ut hec regalis authoritas firma atque inconcussa perpetuo perseveret, presens preceptum manu propria subterfirmamus, et annuli nostri impressione signamus. Successores etiam nostros, ut in hoc ipsum morem nostrum imitentur, commonemus. Datum Kalendas Maii, indictione septima, anno undecimo regni domini Dagoberti. Actum Parisius civitate feliciter. Amen. XXXI. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo immunitatem ab omni potestate concedit monasterio Sancti Dionysii ( ann. 637). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster, Mummolo prefecto, Gondoeno, Werpeno, Dructoaldo, Audino, Charimundo et Chariulfo, comitibus, vel omnibus agentibus, presentibus et futuris. Oportet clementie principali, inter ceteras petitiones, illud quod pro salute ascribitur et pro divino nomine postulatur, placabili auditu suscipere, et procul dubio ad effectum perducem Leg. perducere, ut in sequenti instrumento , quatinus de caducis rebus presentis seculi eterna conquirantur, juxta preceptum Domini dicentis: Facite vos amicos de mammona iniquitatis. Ergo de mammona iniquitatis, juxta ipsius dictum, nos oportet mercari eterna et celestia, ut dum sacerdotibus Christi impertimur congrua beneficia, retributorem Dominum ex hoc habere mereamur in eterna tabernacula. Igitur venerabilis Aigulfus, abba de basilica peculiaris patroni nostri domni Dionysii martiris, ubi ipse pretiosus domnus in corpore requiescit, clementiam regni nostri supplicavit ut, juxta hoc quod ante hos dies in Compendio in nostro generali placito tractavimus, ita nunc per propriam nostram auctoritatem sub immunitatis nominis nostri denuo pro rei firmitate circa ipsum sanctum locum vel homines qui se, cum substantia eorum vel rebus, ad ipsam sanctam basilicam tradere et devovere voluerint, hoc nos in Dei nomine praestare et confirmare circa ipsum sanctum locum dignaremus. Ideo cognoscat magnitudo seu utilitas vestra, quod ita nos pro reverentia ipsorum sanctorum, vel pro quiete monachorum ibidem Deo famulantium, promptissima voluntate denuo concessisse, et in omnibus confirmasse vestra compareat solertia In altero diplom., visi sumus . Quapropter per hoc preceptum quod specialius decernimus, et imperpetuo volumus esse mansurum, jubemus atque constituimus ut neque vos juniores In altero diplom. legitur nos et nostri, et deest vox juniores seu successores vestri imperpetuo, nec quilibet de judiciaria potestate accinctus in curtes praefate basilice domni Dionysii, ubi et ubi in quascumque regiones vel pagos in regno Deo propitio nostro, quod ad die presente pars ipsius monasterii possidere et dominari videtur, vel quod Deum timentibus hominibus per legitima cartarum instrumenta ibidem fuit concessum, aut in antea erit additum vel delegatum, nec ad causas audiendum, nec ad fidejussores tollendos, nec ad freda vel bannos erigendum, et ad mansiones vel paratas faciendum, nec ullas redibitiones requirendum, infra immunitatem sancti Dionysii egredi vel requirere quoquo tempore non Deest negatio haec in altero dipl. presumatur, nisi In altero diplom. legitur sed quicquid fiscus noster exinde poterat exactare omnia et ex omnibus, pro mercedis nostre augmento, sub integra et firmissima immunitate a die presente concedimus; et si quispiam hanc nostram auctoritatem vel immunitatem et infringere voluerit, et alios ad hoc conduxerit, unusquisque pro semetipso libras triginta ex auro purissimo partibus sancti Dionysii coactus componat, et, ut dictum est, quicquid exinde forsitan fiscus noster ad partem nostram sperare poterat, in luminaribus vel stipendiis monachorum, seu et alimoniis pauperorum In altero diplom., eleemosiniis pauperum ipsius monasterii, perhenniter per nostra oracula ad integrum sit concessum atque indultum, ita ut melius delectet pro stabilitate regni nostri, vel pro quiete, et quibuslibet leudis nostris, Domini misericordiam attentius deprecare. Ut hec auctoritas nostris et futuris temporibus circa ipsum locum sanctum perhenniter firma et inviolata permaneat, per omnia tempora illesa custodiatur atque conservetur et ab omnibus optimatibus nostris et judicibus publicis et privatis melius ac certius credatis, manus nostre subscriptionibus subter eam decrevimus roborare, et de annulo nostro jussimus sigillare. Dagobertus rex subscripsit. Dado obtulit. Datum sub die IIII Kal. Aug. anno secundo regni nostri. Compendio, in Dei nomine feliciter. Amen. XXXII. Diploma alterum ejusdem argumenti, cum accessionibus ( ann. 637). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster, omnibus episcopis, abbatibus, ducibus, comitibus, centenariis et ceteris agentibus nostris presentibus scilicet et futuris. Oportet clementie principali inter ceteras petitiones illud quod pro salute anime ascribitur, et pro divino nomine postulatur, placabili auditu suscipere, et procul dubio ad affectum Dub., effectum perducere, quatenus de caducis rebus presentis seculi eterna vita conquiratur, juxta preceptum Domini dicentis: Facite vobis amicos de mammona iniquitatis. Ergo de mammona iniquitatis, juxta ipsius dictum, nos oportet mercari eterna et celestia, ut dum ecclesie Christi impertimur congrua beneficia, retributorem Dominum ex hoc habere mereamur in eterna tabernacula. Igitur venerabilis Aygulfus aba Dub., abbas de basilica peculiaris patroni nostri domni Dionysii martyris, ubi ipse preciosus domnus in corpore requiescit, clementiam regni nostri supplicavit, ut juxta hoc quod ante hos dies in Compendio in nostro generali placito tractivimus, ita nunc (in universali nostra synodo Parisius congregata) per propriam nostram auctoritatem, sub immunitatis nomine, denuo pro rei firmitate, circa ipsum sanctum locum, vel homines qui se, cum substantia sua vel rebus, ad ipsam sanctam basilicam tradere et devovere voluerunt, hoc nos in Dei nomine prestare et confirmare circa ipsum locum sanctum dignaremur. Ideo cognoscat magnitudo seu utilitas vestra, quod ita nos pro reverentia ipsorum sanctorum, vel pro quiete monachorum ibidem Deo famulantium, promptissima voluntate denuo concessisse, et in omnibus confirmasse visi sumus. Quapropter per hoc preceptum, quod specialius decernimus et in perpetuum volumus esse mansurum, jubemus atque constituimus ut neque nos neque successores nostri In priori diplom. vos et vestri , neque quilibet neque archiepiscopus Dub., quilibet episcopus vel archiepiscopus , (nec quicumque) de judiciaria potestate accinctus (in ipsam sanctam basilicam vel immanentes in ipsa, nisi per voluntatem abbatis et suorum monachorum, ullam unquam habeat potestatem; sed sit nec sancta mater ecclesia, videlicet peculiaris patroni nostri domni et magni Dionysii, libera et absoluta ab omni invasione vel inquietudine omnium hominum, cujuscumque ordinis vel potestatis esse videantur). In curtes vero prefate basilice domni Dionysii, ubi et ubi, in quascunque regiones vel pagos in regno, Deo propitio, nostro, quod a die presente pars ipsius monasterii possidere et dominari videtur, vel quod Deum timentibus Dub., a Deum timentibus hominibus per legitima cartarum instrumenta ibidem fuit concessum, aut inantea erit additum vel delegatum, nec ad causas audiendum, nec ad fidejussores tollendos, nec ad freda vel bannos exigendum, et ad mansiones vel paratas faciendum, nec ullas redibitiones requirendum, infra immunitatem sancti Dionysii ingredi vel requirere quoquo tempore presumatur; sed quicquid exinde fiscus noster poterat exauctare, omnia et ex omnibus, pro mercedis nostre augmento; sub integra et firmissima immunitate a die presenti concedimus (ad ipsum sanctum locum et in perpetuum confirmamus). Si autem quispiam hanc nostram auctoritatem vel immunitatem infringere voluerit et alios ad hoc conduxerit, unusquisque pro semetipso libras XXX ex auro purissimo partibus sancti Dionysii componat; et, ut dictum est, quicquid exinde fiscus noster ad partem nostram sperare poterat, in luminaribus vel stipendiis monachorum seu et in eleemosinis pauperum ipsius monasterii, perenniter per nostra oracula ad integrum sit concessum atque indultum, ita ut eis melius delectet pro stabilitate regni nostri, vel pro quiete, et quibuslibet leudis nostris, Domini misericordiam attentius deprecari. Et ut haec autoritas nostris et futuris temporibus circa ipsum sanctum locum perenniter firma et inviolata permaneat, vel per omnia tempora illesa custodiatur atque conservetur, et ab omnibus optimatibus nostris et judicibus publicis et privatis melius ac certius credatur, manus nostre subscriptionibus subter eam decrevimus roborare, et de annulo nostro jussimus sigillari. Dagobertus rex s. (Palladius eps. s. Taurinus eps. s. Eligius eps. s. Silvinus eps. s. Orado eps. s. Clarus eps. s. Gondoenus comes s. Dado obtuli. Johannes eps. s. Richoaldus eps. s. Atherius eps. s. Laudomerus eps. s. Landericus eps. subscripsit. Acterius eps. s. Mommolus prefectus s.) Data Dub., sub die IV Kal. Augusti, anno decimo Dub., secundo regni nostri, Parisius Dub., Compendio , in Dei nomine, feliciter, amen. XXXIII. Diploma Dagoberti I, Francorum regis, quo Ruilliacum et plurima alia dona confert monasterio sancti Dionysii ( ann. 637). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster. Cum certis et cotidianis manifestetur indiciis esse verum quod omnium materies et conditio nascentium tempore momentaneo revertatur in nichilum, nostrarum salus poscit animarum, quatinus quisque, quem primi hominis negligentia exulem facit et peregrinum, cotidie totius vite sue discutiat modum, ac deinde sors extrema cum nondum vitalem rapuerit spiritum, pro meritis locum obtinere se illuc exerceat Lege exercens unde prius ruit, et ubi post transitum ejus anima ductu angelico est reditura; nam quis ad quamlibet civitatem tensurus, forte negotiationis causa vel necessitate pulsus, aliqua non premittit bona quibus admodum contentus sufficiat, remota omni inopia? Itaque sic et quia Apostolum dixisse liquet: Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes; est memorie commendandum cuique videlicet orthodoxorum, qui Christi se plasma fatetur et templum, ut interim dum vivendi spatia mortis debite prestant lex atque jura, sua eroget pro Christo ac largiatur, et taliter in superna Jerusalem thesaurum thesaurizans, liberam ad eam reversurus possidebit mansionem, ejus quoque spiritui fames in evum denegabitur et sitis. A cujus nempe thalamo michi quia non expedit ut excludar ullo modo: Ego Dagobertus, Francorum rex a Deo coronatus, cui summi regis permissione, predecessorum nec ne nostrorum concessione Francia obsecundat et famulatur, de salute anime nunc tractando, saniori usus consilio, apud me deliberavi quemlibet Christi militum, pro mearum quarumdam donatione rerum, adjutorem michi facere et proximum. Est hic inclitus et preciosus videlicet testis Dionysius, qui olim timore nudus, fidei fervore accinctus, Galliam petiit, et ibi, gentilium pullulante perfidia, viriliter resistit fide constans, sanctae legis predicando ac patefaciendo doctrinam. Hic etenim proprii cruoris effusione qui quidem a dextris Dei cognoscitur sedere, jugiterque impetrare pro quibus voluerit petere, universus orbis cum summo debet venerari obsequio, multum quidem ego, qui in declinando patris iram, ipsius sensi michi affuisse Dub., non abfuisse gratiam. Quapropter, licet ipse prefatus Dionysius nullo indigeat pro gloria qua cum Deo feliciter potitur, tamen ut michi, cum uxore propria et liberis, apud equum judicem fiat fidissimus intercessor, culparum quoque nostrarum in die judicii excusator, cenobitis monasterii illius, in quo corpore eum quiescentem cum gemitibus peccatores adeunt, et peccata fatentur, et ubi abbas Leobafarius preesse cernitur, res quasdam in Bituricensi sitas confinio Dub., confinio, regio , actenus ascriptas dominio, per succedentium temporum curricula decernimus quiete obtinendas. Nomina autem earum, ut certa pateant omnibus, subtitulantes, sic recitamus: inprimis Ruilliacum; et deinde hos vicos, videlicet: villam Fracillo, Montelliacum Dub., Francillo, Montellicum , Avendelliacum, Noziocum, Morilliacum, Talaicum Dub., Talliacum , Sarmasiacum, Paredum, Ger, Pay, Masnile, Cassinoilum, Cantalupum Dub., Masline, Cassionilum, Cantuplum , Jernacum, Vineolas, terram de Planis, terram de Valle, ad quam respicit Arnolliacus Haec desunt ap. Dub. terram que dicitur Mons-Beraldi, terram que dicitur Canehuces, cum omnibus appendiciis suis, silvis scilicet et vineis, pratis, aquis, earumdemque decursibus, et servis et ancillis. Preter hec autem curtem deest ap. Dub. curtem dominicam, cum capella ibi fabricata in honore sancti Salvatoris, apostolorumque ejus Petri et Pauli, atque sanctorum martyrum Dionysii, Rustici et Eleutherii, cum incluso vinee, ac septem farinariis, furnis decem, et portum, mercatum, piscarias quoque quas ibi michi institui precepi, habere concedo. Do etiam duas villas, quarum una dicitur Cirsai, et sita est super fluvium Telum, et altera Goyse, quae proxima est fluvio Arnon, cum omnibus appendiciis suis. Ecce qualia beato Dionysio sibique famulantibus offero. Que si quis forte, quod absit, nobis in regni solio succedentium, vel quelibet prepotens persona, illi damna inferendo, in suum reduxerit dominium, prout ego, ipso suffragante, salvari spero dans ea, ita ipse invasor ea retinendo morte damnetur pessima. Hoc autem donum, ut posteris non videatur apocrifum sed stabile, vel hec carta ut firmior sit per tempora, nostre manus signo roborari et confirmari statuimus. Signum Dagoberti gloriosissimi regis: signum Clodovei filii sui; signum Eligii aurificis sui; signum Dadonis cancellarii sui; signum Geremari Dub., Geremari abbatis ; signum Leobafarii abbatis. Datum sub die Kal. Septembris, anno XXV regni nostri. Actum civitate Aurelianis feliciter, in Dei nomine. Amen. XXXIV. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo villas Acuciacum, Cosdunum, et alias plures, matriculariis ecclesiae sancti Dionysii donat ( ann. 637) Dagobertus, rex Francorum, vir illuster. Homo semper et incolumis, ac etiam et ac si in egritudine positus, pro salute anime sue attentius debet invigilare, ut valeat in futurum lucra mercedum conquirere. Igitur nos, pro Dei intuitu vel remedio anime nostre, villas cognominatas Acuciaco et Cosduno, sitas in Belloacinse pago, immoque Magnino villa et Mediano villare Dub., Magnovillare, Mediovillare , vel Gellis et Averciaco, ad matricularios domni Dionysii, peculiaris patroni nostri, ubi ipse domnus in corpore requiescit, et nos sepeliri cupimus, ad eorum substantiam Dub., concessimus ad substantiam vel transactionem, villas suprascriptas Acuciaco et Cosduno, Magnino villa, Mediano villare Dub., Magnovillare, Mediovillare , vel Gellis et Averciaco, cum omni merito vel termino earum, ipsos matricularios presentialiter perveniant, ita ut in postmodum, cum terris, domibus, mancipiis, vineis, silvis, pratis, pascuis, gregis cum pastoribus, adjacentiis vel reliquis quibuscumque beneficiis, sicut usque hactenus a fisco nostro fuerunt possesse, ita ex nostra indulgentia, pro salute anime nostre acquirenda vel stabilitate filiorum nostrorum, ad ipsos matricularios, qui ad prefatam sanctam basilicam vel infra atrium consistunt, presenti et futuro tempore proficiant in perpetuo, et delegatione, valde jam in egritudine demandavimus fieri, nec de filiis nostris, vel quicumque propter hoc occasionem non habeat, quasi presentem voluntatem nostram adversare aut refragare temptetur, ac etiam nec pontifex, nec abba, hoc ad ipsos fratres auferre non audeat, si iram Dei aut offensam domni Dionysii non optat incurrere. Quod si aliquis hoc convelli conaverit, Domno ipso Deo teste hoc demandavimus Dub., quod, Domino ipso Deo teste, demandavimus fieri, ante tribunal Christi exinde rationem deducat, cum ipsis fratribus, et dum ex xenodochio non occurrimus facere de ipsis villis, vel Saclitas Dub., Sarclitas , quod antea ad ipsos fratres fuit a nobis deputatum, juxta quod in reliquo de ratione basilice alimenta recipiunt, si ratio compensatur, valde victus annualis de hoc eis, Deo donante, poterit sufficere, ut semper pro anima nostra et ipsos matricularios et successores eorum nostra pascat eleemosina, quo potius delectet eis pro nobis semper orare; et dum jam nos isto precepto minime subscribere potuimus, quia in manu nostra trepidabat ille calamus, propterea rogavimus ut dulcissimus filius noster Clodoveus rex, per signaculum nominis sui, ipsam cartam affirmaret, et Dado eam offerat, et optimates nostri eam subscriberent. Signum + gloriosi domni Clodovei regis. Dado Dubl., Ego Dado , jubente antefato domno Dagoberto rege presente, preceptum firmavi vel obtuli. Signum A. viro illustri, Waldeberto senescalco, quod Ragnegiselus sig. Dub., senescallo: signum Ragnegiselli . Signum A. Frannegiselus. Signum vir illuster Austrapio cubiculario. Datum VII decimo Kal. Octobris, anno XVI regni nostri, Clipiaco, in Dei nomine, feliciter. Amen. Dubl. addit.: Ego Ermenulfus scripsi. XXXV. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo villam Esterpiniacum donat basilicae sancti Dionysii ( ann. 637). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster, omnibus agentibus Dub., agentibus nostris presentibus et futuris. Optabilem esse oportet de transitoria Dub., transitoriis promerere eterna, vel de caduca substantia erogandum Dub., eroganda , lucrari gaudia sempiterna. Igitur nos rem ipsam considerantes, prout in eternum vel in aliquantulum mereamur justorum esse consortes, villam cui nomen est Stirpiniacum Dub., Esterpiniacum , sitam in pago Vulcasino, eam cum omni integritate vel meritum Dub., merito ad basilicam domni Dionysii martyris, peculiaris patroni nostri, ubi ipse preciosus domnus in corpore requiescit, et venerabilis vir, Aigulfus abbas, custos preesse videtur, ideo quod ibidem ( Deest. ap. Dub. vox ibidem) devotissimus per tempora bona, propitiante Domino, impertire presentaliter plena devotione visi fuimus concessisse, jubentes etenim Dub., jubentesque specialius ordinamus ut villa antedicta cum omni integritate et soliditate, hoc est, domibus, edificiis, presidiis, mancipiis, colonis, inquilinis, accolabus, libertis, servis tam ibidem oriundis quam aliundis Dub., ex aliunde translatis, rusticis et urbanis, saltis atque subjunctis terris cultis et incultis, vineis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, pecoribus, peculiis, mobile et immobile, omneque genus pecudum et in universum Dub., universa merita, appendiciis, adjacentiis, tam intra terminos quam et extra terminos, omnemque rem adexquisitas Dub., exquisitam , quicquid dici aut nominare Dub., nominari potest, vel quod ab fisco nostro, presente nunc tempore, in Dei nomine possidetur, ex indulgentia nostra sint ad ipsam sanctam basilicam concessa: specialius ordinamus ut in postmodum ad ipsum sanctum locum vel clerum vel pauperes inibi consistentibus, pro regni stabilitate vel remedium anime nostre, absque ullius in postmodum refragatione, ejus temporibus delectet proficere quo fiat, ut dum nos ad clerum vel pauperes ad ipsum sanctum locum consistentibus substantia, vel in aliquantulum deputamus, pro intercessione antedicti domni Dionysii martyris apud Dominum in futuro mercedem, quod agerentur. Et ut hec concessio auctoritatis nostre, tam per presentium quam succedentium tempora inviolabilem capiat firmitatem, manus nostre subscriptionibus inferam, ut diximus, propria annotatione ista ducimus adumbrare. Vir illuster Dagobertus subscripsit. Data sub die Kal. Octobris, anno V regni, Sauriciagore. XXXVI. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo donat monasterio sancti Dionysii villam de Giuretis ( ann. 637). Dagobertus, Dei gratia Francorum rex. Antequam nos vite nostre preveniat dissolutio, et quamdiu jure primi parentis nobis hic peregrina conceditur mansio, quia est nostris profiscuum animabus et salubre, oportet ut sanctas Dei ecclesias presentium bonorum amplificemus largitatem Dub., largitate , quibus nemo potitur permansum, sed labenti tempore quatinus sic noster immortalis spiritus, mortalem cum exuerit hominem, felicem et immarcessibilem obtinere se gaudeat gloriam Dub., tripudiet obtinere se gloriam . Quapropter ego, cum mihi corporalia defecerint juvamina, ut merear collocari in requie perpetua, filii nec non uxor mea, monachis monasterii patroni nostri sancti Dionysii, in quo corpus ejus requiescit, et nos recondi tumulo cupimus termino depositionis, ubi preesse videtur abbas Astulfus Dub., Aygulfus abba , villam Gyuretis Dub., de Giurettis vocitatam, cum adjacentiis suis, jure perpetuo annuimus habendam, que sita est in Bituricensi pago, duobus millibus a Caro fluvio distat. Et si quevis Dub., quis prepotens persona villam depopulando pretioso martyri Dionysio intulerit damna, vel quislibet regum in regni solio nobis succedentium in suum si maluerit revocare dominium, Dei et martyris patiatur iram, cujus donando ditamus ecclesiam. Hoc autem donum, ut multo magis sit firmum, et per futura tempora posteris non videatur apocrifum, cartaque hec firmiorem obtineat vigorem, signo nostre manus roborari atque confirmari decrevimus. Signum Dagoberti regis. Signum Clodovei Dub., Chloudouvii filii sui. Signum Eligii aurificis sui. Signum Dadonis cancellarii sui. Signum Geremari Dub., Geremari abbatis . Signum Aistulfi Dub., Aygulfi abbatis. Datum sub die Kal. Decembris Dub., Septembris , anno XXX regni nostri. Actum Spinogilo villa, feliciter, in Dei nomine, amen. XXXVII. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo jubet filios mancipiorum aut servorum monasterii sancti Dionysii sub lege mancipiorum ecclesiasticorum in perpetuum cum prole sua mancipio subjici ( ann. 637). Dagobertus, rex Francorum, vir illuster, omnibus episcopis, abbatibus, comitibus, ducibus, vicariis, centenariis, auctoribus Dub., actoribus , judicibus, et cunctis in universo Francorum regno principatum agentibus. Si ea que ad reverentiam locorum sanctorum Dei, et testamentum mancipiorum ad ea pertinentium adtinere videntur, regia censura decernimus, juste quidem agere videmur, ac proinde nos habituros eterne remunerationis apud Deum mercedem sine dubio speramus. Quapropter, presentium atque futurorum sagacitas noverit quod, ad petitionem domni Chunaldi, venerabilis abbatis, et fratrum monachorum monasterii sancti ac beatissimi peculiaris patroni nostri domni Dionysii martyris, ubi ipse domnus in corpore requiscit, una cum suis preclaris sociis Rustico et Eleutherio martyribus, de copulationibus mancipiorum, servorum et ancillarum, et eorumdem sanctorum venerabilium martyrum, et aliorum omnium universaliter hominum in toto regno a Deo nobis commisso consistentium, seu etiam nostrorum seu quorumlibet hominum cujuscumque dignitatis, ordinis et potestatis, extiterint, hanc per hoc nostre dignitatis preceptum constituentes, sancimus ut amodo, per omnia seculi presentis futura tempora, quicumque mancipiorum, sive servorum et ancillarum prefatorum martyrum, sive masculus, sive femina, qualicumque pacto, seu legitimo seu furtivo complexu prolem genuerit, ediderit atque propagaverit, ex tunc et semper, absque participe vel divisore quolibet, inrefragabiliter ad supradictorum sanctorum martyrum potestatem cum omni prole sua revocentur atque subdantur lege Dub., et lege mancipiorum ecclesiasticorum, sub prefati abbatis et successorum illius monachorum in jam dicto monasterio Deo servientium ditionem perpetualiter mancipentur. Si quis vero contra hoc mee majestatis decretum presumpserit, et quod amore justitie decernimus infrigerit, et quoquo pacto violaverit, legibus artatus, auri purissimi decem libras, ac argenti probatissimi pondo viginti, ad pensum nostri palatii solvere cogatur, et eorumdem mancipiorum, si liber est, teneatur; si vero servus, idem solvat, et centum quinquaginta ictibus in publico coram judicibus feriatur. Ut vero hoc nostre preceptionis decretum inconcussum permaneat, atque pleniorem vigorem accipiens inviolabiliter per futura tempora conservetur, nostre dignitatis annulo insigniri precepimus. Datum anno X regni domni nostri nostri deest apud Dub. Dagoberti gloriosissimi Francorum regis. Dado, regie dignitatis cancellarius, recognovit, legi et relegi Dub., legit et relegit . XXXVIII. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo confirmatur charta precaria Sigranni, abbatis Anisolensis, et Hadoindi. Cenomanensis episcopi, de monasterio Anisolensi ( ann. 637). Dagobertus, rex Francorum, vir inluster. Si ea quae opportunitatibus ecclesiarum vel sacerdotum pertinent libenter praestamus, vel ad effectum perducimus, retributorem Dominum exinde habere confidimus, et nobis ad mercedem vel stabilitatem regni nostri in Dei nomine pertinere confidimus. Igitur compertum sit omnibus fidelibus nostris praesentibus et futuris, quia miserunt ad nostram clementiam Hadoindus, Cenomannis urbis venerabilis episcopus, et Sigrannus, abbas de monasterio Anisolae, quorum missi nobis innotuerunt, et per epistolas praedictorum virorum adsensum et deprecationem confirmaverunt, dicentes eo quod praedictum monasteriolum Anisolae per titulum precariae supplicasset praedictus Sigrannus abbas, ad suum supra citatum Hadoindum episcopum, in quo etiam monasteriolo domnus Karileffus corpore requiescit, quod et ipse construxit, et in dedicatione ecclesiae domno Innocente, praefatae urbis episcopo, per strumenta cartarum tradidit, quod etiam in beneficium per precariam jam dictus abbas a supradicto Hadoindo adeptum habet. Unde et scriptum precariarum nobis eorum missi ostenderunt, in quibus continebatur qualiter praefatum monasteriolum a memorato episcopo jam dictus abbas petisset, atque ab eo beneficiario jure diebus vitae suae percepisset, et ob rei firmitatem censum ei per singulos annos solvere spopondisset, id est, ad lumen matris ecclesiae IIII lib. de cera, et ad opus fratrum canonicorum in praedicta civitate Deo militantium, in coena Domini, plenum modium de ovis, et plenas buticulas paratas de optimo vino, et ad opus episcopi cambuttam unam et duos subtalares per singulos annos, partibus memorati episcopi, vel rectorum ejus persolvere debuisset. Petentes ergo ad nostram miserunt celsitudinem epistolas ambo et missos, ut super precariam memorati antistitis, gratia firmitatis, fecissemus praeceptum, per quod monasteriolum praedictum memoratus Sigrannus abbas tutum et securum, dum advixerit, tenere et possidere cum omni integritate vel supraposito valeret. Proinde hanc nostram auctoritatem memoratis venerabilibus viris fieri jussimus, per quam praecipimus atque jubemus ut praescriptum monasteriolum, sicut memorato abbati a supra memorato venerabili Hadoindo episcopo sibi beneficiario ordine collatum est, ita deinceps in ejus beneficiaria dominatione permaneat, et suprascriptum censum partibus rectorum ejusdem Cenomannicae sedis, absque ulla dilatione, persolvere studeat; post ejus vero dicessum, ad ejus et potestatem memoratae urbis Cenomannicae matris ecclesiae, a qua in beneficium illud accepisse dinoscitur, absque ullius detentione aut contrarietate revertatur, ut rectores ejusdem sanctae ecclesiae, quidquid de eo jure ecclesiastico disponere voluerint, faciant. Et ut haec auctoritas firmior habeatur, vel per tempora conservetur, manus nostrae subscriptionibus subter eam decrevimus roborare. XXXIX. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo ecclesiae sancti Dionysii donat ecclesiam de Plumbata, et alias ecclesias plurimas, cum appenditiis; ac eidem privilegia concedit ( ann. 637). Novimus a predecessoribus fuisse decretum patribus, ut quecumque fierent posteriorum memorie profutura scripto commendarentur, ne oblivionis caligine supprimerentur. Quapropter ego Dagobertus, Dei gratia Francorum rex, notum volo fieri omnibus, tam futuris quam presentibus, quod ecclesie beatorum martyrum Dionysii, Rustici et Eleutherii de Francia, damus et concedimus, nostrorum consilio optimatum, et assensu domni Ansoaldi, Pictavorum episcopi, et aliorum tam archiepiscoporum quam episcoporum, ecclesiam de Plumbata, ecclesiam scilicet quam in honore beate Marie semper virginis, et sanctorum angelorum, beati confessores Ursinus, Martialis, Lucianus Cacianus et Julianus composuerunt, eandem vero ecclesiam ipsi angeli Deo consecraverunt; ecclesiam dico que est inter duas valles, sita prope aquam que dicitur Vigenna Vigona , supradictis martyribus libere servitio liberam et ab omni servitio absolutam concedimus. Rursum notificamus presentibus et futuris supradictis martyribus, vineas, terras et prata, cum aquis et nemoribus, servis et ancillis, in eodem loco dedisse. Nolo vos preterea latere, quod quicumque, sive liber, sive servus, sive quolibet crimine damnatus, intra metas quo quas ego posui in loco qui dicitur Aula, usque ad alium locum qui dicitur Ternant, sicut indicat supradicta aqua, et terra sancti Martini, et beate Radegundis, quicumque, inquam, sive a duello, sive indigena, latro, fur, homicida, refugium quesierint, liber et immunis a quacumque persecutorum infestatione evadat: preterea manifestum sit omnibus eos qui intra predictum locum manserint nulli nisi soli Deo et monachis ecclesie debere obsequi. Dedimus etiam supradictis martyribus ecclesiam sancti Hylarii de intra Annam Amnem , cum terris et decimis et aquis. Item in eodem loco qui dicitur Cursous Cursona , ecclesias nostras, scilicet ecclesiam sanctorum martyrum Gervasii et Prothasii, et aliam in honore beati Martini, et a fonte qui dicitur Benedicta usque ad locum qui Claustrum vocatur, totam terram et aquam que Voda vocatur, et molendinum de Cumignech, et terram de Bosnay, cum servis et ancillis et decimis. Item terram de Laingniaco Lingniaco , et ecclesiam beati Hylarii, cum terris et pratis et decimis. Dedimus ex alia parte Vienne aque sanctis martyribus quarum vicum aquae Vigennae vicum nostrum Ingrandisse, cum ecclesiis scilicet apostolorum Petri et Pauli et sancti Apoliti martyris, cum terris et decimis, servis et ancillis. Item super eandem Viennam Vigennam , ecclesiam sanctorum apostolorum Petri et Pauli de Dangeo, cum terris et decimis et servis. Item nostrum fiscum de Odriaco, et ecclesiam sancti Sulpicii, cum terris et pratis et decimis et servis, cum vicariis. Item terram de Maleredo, cum pratis et vineis et nemoribus, servis et ancillis et vicariis; et alterum Laingniacum Lingniacum , et ecclesiam beati Remigii. Item in pago Turonensi, Antigniacum et ecclesiam sancti Vincentii super Vigennam, et terram de Selignech, cum terris, decimis et servis. Item in eodem territorio terram de Pleis, cum ecclesia sancti Silvestri, et terram de Buymet. Ut igitur omnis adversariorum calumpnia sopita sileat, et omnis malignorum omnium infestatio damnata abscedat, gratia memorie placuit nobis hoc scriptum sigillo nostro confirmare. XL. Diploma Dagoberti I, regis Francorum, quo, ad preces Auberti, Cameracensis episcopi, dona multa confert oratorio beatae Mariae ( ann. 637). In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, amen. Ammonente ac dicente Filio Dei: Date eleemosinam, et ecce omnia munda sunt vobis; idcirco ego Dagobertus, Austrasiorum rex, pro anima patris mei karissimi Lotharii, Francorum regis augustissimi, monitis salutaribus viri venerabilis et consanguinei mei Auberti, Kamaracensis episc., inductus, concedo et dono piissimis fratribus oratorii beatae Mariae regales fiscos duos, Oenengium, et Karubium, cum omnibus suis appenditiis, id est utriusque sexus slavis et mancipiis, villis, terris, silvis, pratis, aquis aquarumque decursibus, etc.; item villam Buriacam, villam Haidem, et ex parte villas Halogin, et Gleviam, etc.; idem do et trado eccles. sancti Petri Kamerac., in qua sanctissimus pater Vedastus canonicos constituit, fiscum Tilletum, villas Vinciacum et Harnam, cum appenditiis, etc., has donationes approbantibus palatii mei principibus et senioribus Arnulpho et Pipino. Ut autem haec nostra concessio, etc. Signum D. Dagoberti, regis Austrasiorum S. Arnulphi Metensis. S. Pipini Neustriensis, seniorum palatii. S. Ansonis, cancellarii, vice Cuniberti, archicancellar. recogno . . . . Data Kamaraci, XVII Kal. Maias, an D. I. sexcent. quadrag. ind. XIV.
|
C. Manilius tr. pl. magna indignatione nobilitatis legem tulit ut Pompeio Mithridaticum bellum mandaretur. Contio eius bona. Q. Metellus perdomitis Cretensibus liberae in id tempus insulae leges dedit. Cn. Pompeius ad gerendum bellum aduersus Mithridaten profectus cum rege Parthorum, Phraate, amicitiam renouauit. Equestri proelio Mithridaten uicit. Praeterea bellum inter Phraaten, Parthorum regem, et Tigranen, Armeniorum, ac deinde inter filium Tigranen patremque gestum continet.
|
PIUS EPISCOPUS SERVUS SERVORUM DEI AD PERPETUAM REI MEMORIAM CONSTITUTIO APOSTOLICA VERAE CRUCIS* DISMEMBRATIONIS ET ERECTIONIS DIOCESIS PAPANTLENSIS Orbis catholici regimen, inscrutabili divinae Providentiae consilio, Nobis commissum, postulat ut, cum in aliqua regione, vel ob nimiam territorii amphtudinem, vel ob auctum incolarum numerum, vel ob itinerum difficultatem, vel ob alias causas, unus tantum Episcopus spirituali sui gregis bono apte consulere nequeat, ibi novae constituantur dioeceses, ut animarum cura, inter plures divisa Pastores, facilius ac salubrius exerceatur. Quapropter aures benigne porreximus precibus venerabilis fratris Episcopi Verae Crucis in Mexicana Republica, qui, necessitatibus spiritualibus suae dioecesis consulendi causa, a Nobis suppliciter postulavit, ut sua dioecesis in duas partes divideretur, et, reservata antiquae suae sedi Verae Crucis parte sita in regione australi, in regione septentrionali nova dioecesis erigeretur, simulque ut huic parti a dioecesi Verae Crucis seiungendae aliquot adiicerentur paroeciae a Tamaulipana dioecesi distrahendae. Cum vero hae preces a Nostro Apostolico Delegato in Mexicana Republica commendarentur, atque venerabiles fratres Episcopus Tamaulipanus et Metropolitanus Archiepiscopus in eamdem sententiam convenirent; Nos, quibus cordi maxime est spiritualibus christifidelium indigentiis -succurrere, expetito et habito quoque voto S. R. E. Cardinalium S. Congregationi Consistoriali praepositorum, oblatas preces recipere, atque ad exoptatam divisionem devenire novamque dioecesim in septentrionali parte dioecesis Verae Crucis erigere, statuimus. Quapropter, suppleto, quatenus opus sit, quorum intersit, vel sua interesse praesumant, consensu, Apostolicae potestatis plenitudine, novam Cathedralem Ecclesiam, Papantlensem ab urbe Papantla nuncupandam, erigimus, erectamque per praesentes Litteras declaramus. Cuius fines iidem erunt ac fines harum, quae sequutur, paroeciarum, ex quibus nova dioecesis efformatur, nimirum: Papantla, Mizantla, Yiealtepec, Tlapaeoyan, Martínez de la Torre, Espinal, Coijntla, Goxquihui, Gutierrez Zamora, Tuxpan, Temapache, Tihuatlan, Tepetzintla, Tamiahua; quae omnes usque modo ad dioecesim Verae Crucis pertinuerunt. Quibus adiicimus has, quae sequuntur, paroecias hucusque dioecesi Tamaulipanae pertinentes, videlicet: Ozuluama, Tantima, Tamalin, Citlaltepec, Chouila et Ixeatepec, quae propterea a Tamaulipana Ecclesia separantur et novae Papantlensi Ecclesiae uniuntur. Huius ita erectae dioecesis sedes et cathedra erit in civitate Papantla, cui sedi eiusque pro tempore Episcopis concedimus honores, insignia, favores, iura ac privilegia, quibus aliae cathedrales Ecclesiae earumque Antistites in America Latina iure communi vel legitima consuetudine pollent ac fruuntur. Quam cathedralem Ecclesiam suffraganeam constituimus metropolitanae Ecclesiae Angelorum, eiusque pro tempore Episcopos iuri metropolitico eiusdem Angelorum Archiepiscopi subiicimus, reservata tamen Apostolicae Sedi facultate novam decernendi huius ecclesiasticae provinciae huiusque dioecesis dismembrationem, quoties id in Domino expedire visum fuerit. Ad novae dioecesis administrationem et regimen quod attinet, ad Vicarii capitularis, seu Administratoris, sede vacante, electionem, ad clericorum et fidelium iura et onera, aliaque huiusmodi, servanda iubemus quae sacri canones praescribunt. Volumus quoque ut documenta et acta quae respiciunt paroecias ex quibus nova dioecesis constat, a cancellaria cuiusque ex veteribus dioecesibus Verae Crucis ac Tamaulipanae, quamprimum fieri poterit, tradantur cancellariae modo erectae Cathedralis Ecclesiae. Presbyteri autem eidem Ecclesiae adscripti censeantur in cuius finibus legitime exstant. Episcopalem Mensam constituent Curiae Episcopalis emolumenta ac ceterae oblationes, quae a fidelibus praeberi solent. Mandamus insuper ut duo delecti iuvenes, aut in praesens saltem unus, in Pontificium Collegium Pium Latinum Americanum de Urbe, novae dioecesis sumptibus, non intermissa vice, mittantur. Ordinarii autem erit parvum saltem Seminarium, quamprimum fieri poterit, iuxta Codicis dispositiones et normas a Sacra Congregatione de Seminariis traditas, instituere. Praesentes autem Litteras et in eis contenta quaecumque, etiam ex eo quod quilibet, quorum interest vel sua interesse praesumant, auditi non fuerint ac praemissis non consenserint, etiam si expressa, specifica et individua mentione digni sint, nullo unquam tempore de subreptionis, vel obreptionis, aut nullitatis vitio, seu intentionis Nostrae, vel quolibet alio, licet substantiali et inexcogitato defectu notari, impugnari, vel in controversiam vocari posse; sed eas, tamquam ex certa scientia ac potestatis plenitudine factas et emanatas, perpetuo validas exsistere et fore, suosque plenarios et integros effectus sortiri et obtinere, atque ab omnibus ad quos spectat inviolabiliter observari debere, et si secus super his, a quocumque, quavis auctoritate, scienter vel, ignoranter contigerit attentari, irritum prorsus et inane esse et fore volumus et decernimus. Hisce itaque ut supra constitutis, ad eadem omnia exsequenda deputamus Reverendissimum Dominum Titum Crespi, negotiis Sanctae Sedis in Mexicana Republica expediendis praepositum, eidem propterea tribuentes necessarias et opportunas facultates, etiam subdelegandi, ad effectum de quo agitur, quemlibet virum in ecclesiastica dignitate constitutum, onere tamen eidem imposito ad Sacram Congregationem Consistorialem mittendi, intra sex menses a praesentibus Litteris acceptis, authenticum exemplar peractae exsecutionis. Mandamus denique ut harum Litterarum transumptis, etiam impressis, manu tamen ahcuius notam publici subscriptis ac sigillo alicuius in ecclesiastica dignitate constituti munitis, eadem prorsus adhibeatur fides, quae hisce Litteris Nostris tribueretur, si originaliter exhibitae vel ostensae forent. Non obstantibus, quatenus opus sit, regulis in synodalibus, provincialibus, generalibus universalibusque conciliis editis, specialibus vel gene332 Acta Apostolicae Sedis - Commentarium Officiale ralibus constitutionibus et ordinationibus Apostolicis, et quibusvis aliis Romanorum Pontificum praedecessorum Nostrorum dispositionibus, ceterisque contrariis quibuscumque. Nemini ergo bas Litteras Nostras dismembrationis, erectionis, evectionis, decreti, mandati, derogationis et voluntatis infringere vel contraire liceat. Si quis vero, temerario ausu, hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei, ac Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum Eius, se noverit incursurum. Datum Romae apud Sanctum Petrum, anno Domini millesimo nongentesimo vigesimo secundo, die vigesima quarta mensis novembris, Pontificatus Nostri anno primo. C. CARD. DE LAI, Episc. Sabinen., O. CARD. CAGIANO
|
Item de superbia 1 Qualis electus sit David in populo Dei propheta et rex, quantaque misericordiarum et mansuetudinis fuerit praeditus dignitate, puto te, carissime, sacrorum voluminum testimoniis agnovisse. Intendat ergo prudentia tua quomodo ille Deo placitus vir hunc nequissimum vanae gloriae spiritum, ne sibi subreperet, formidavit. Conspiciens enim qualia et quanta bona illi quotidie Dei gratia largiretur, id est, tot victorias alienigenarum, tantam divitiarum affluentiam, vindictam in aemulis, innumerositatem in civibus, mansuetudinem in iudiciis, postremo prophetiam Spiritus Sancti in agnitionem omnium futurorum, timens ne in his tantis bonis aliqua vanae gloriae usum inflaret elatio, orat Deum attentius dicens: Non veniat mihi pes superbiae, et manus peccatoris non moveat me. Ibi ceciderunt omnes qui operantur iniquitatem; expulsi sunt, nec potuerunt stare. 2 Videamus ergo quid est hoc quod dixit: Non veniat mihi pes superbiae. Pes siquidem in homine, quantum ratio indicat, quamvis extremitas corporis sit, tamen quasi fundamentum aliquod initium surgentis status est, a quo etiam veluti fabricata formatae carnis altitudo consurgit. Quod ergo ait: Non veniat mihi pes superbiae, tale est ac si diceret: Non veniat mihi initium superbiae, id est, vana gloria, ex cuius fundamento ruinosa illa superbiae celsitudo producitur. Una enim generatur ex altera, et propinquitas earum vix paucorum discrepatione dignoscitur. Nam ex quocumque bono nimium fuerint homines gloriati, hoc continuo subsequitur, ut ipsum bonum, non largitori Deo, sed suae tribuant potestati. 3 Vana gloria est ergo humanis laudibus delectari. Superbia vero est, bonum pro quo aliquis laudatur sibi hoc applicari, non Deo. Et vana gloria quidem ex aliena aestimatione nutritur, superbia vero ex vana gloria. Cum semel aliorum adsentationibus consenserit homo quod magnus sit, necesse est ut hoc sibi et ipse consentiat. Quam miseriem illud quod est peius adsequitur, quia quidquid apud se, etiam proprio testimonio, roboravit, quamvis falsum sit, nulla id eum umquam poterit extorquere suasio; et ob hoc inemendabilis factus, spretis aliis, se tantum quotidie admiratur, id solum irreprehensibile perfectumque iudicans quod ipse sapuerit. Hoc igitur erat quod Rex David ne illi subreperet exorabat, ne forte aliqua suasione vanae laudis inductus, non hoc divinae gratiae, sed suae potentiae, quia tam magnus erat, adscriberet. 4 Quid autem superbiae spiritu inflatos homines subsequatur, proximis idem propheta verbis adiunxit. Cum enim dixisset: Non veniat mihi pes superbiae, continuo addiddit: Et manus peccatoris non moveat me. Sciebat enim quia omnem superbiam mobilitas statim sequitur peccatorum. Ita re vera est. Nam quisquis superbiae tumore distentus in hoc Dei gloriam imitatur, quod nemo sit illi similis, tamquam vere profanus qui ad iniuriam Dei consurgit, derelictus ab eo in manibus traditur peccatorum, id est, in operibus actuum immundorum, ut ignominiosis passionum flagitiis incurvatus discat se terram esse et cinerem, et quod inflatus in se videre non potuit humiliatus agnoscat. Unde et Salomon ait: Immundus est ante Deum omnis qui exaltat cor suum. 5 Quid autem post haec Rex David secutus sit videamus. Ibi, ait, ceciderunt omnes qui operantur iniquitatem; expulsi sunt, nec potuerunt stare. Evidenter ostendit quia in superbia omnium iniquorum prima ruina est. Idemque etiam alibi scriptum est: Initium peccati superbia. Quod ut apertius demonstretur, angeli illius primi recordemur exitium, qui pro splendore decoris sui Lucifer nominatus ex illo sublimi beatoque angelorum loco, nullo alio nisi hoc solo superbiae vitio, ad inferna dilapsus est, quia, cum inter ceteras supernas virtutes clarioris pulchritudinis lumine praeemineret, non hoc beneficio creatoris sui, sed propria virtute, se credidit obtinere, et tamquam nullius iam egeret auxilio sicut Deus, ita se illi similem iudicavit dicens: Ponam seden meam ab Aquilone, et ero similis altissimo. Haec ergo eum cogitatio sola deiecit, nam mox desertus a Deo, cuius se protectione credidit non egere, infirmus subito et miser effectus, et mutabilitatem naturae suae quam non agnoverat sensit, et Dei munus quod habebat amisit. Post haec etiam videns a Deo hominem factum ex pulvere, in locum beatitudinis quam ipse perdiderat subrogari, instigatus invidia, eodem superbiae illum telo quo ipse est deiectus adpetit. Sibi enim dixerat: Ero similis altissimo. Adae et Evae dixit: Eritis sicut dii. Quod illi concupiscentes, non ob aliam causam, sed tantum ut dii fierent, mandatum Dei transgressi sunt. O quanta est caecitas in appetitu vanae gloriae! Non vidit homo tam apertam fallaciam, in qua illi versa vice similitudo Dei non ex oboedientia eius, sed ex contemptu, promittitur. 6 Ecce hic est primi illius veneni saporatus interitus, qui amarissimo inanis iactantiae melle circumlitus et angelum fefellit et hominem. In hoc et caelestis et terrena cecidit creatura. Ob hoc de sedibus suis, ille de caelo, hic de paradiso expulsi sunt et non potuerunt stare, quia graviter ceciderunt. Quale ergo superbiae malum sit, quod Rex David aperte timuit, subiectis ruinarum causis ipse monstravit. 7 Omnia peccatorum genera, id est, luxuria, avaritia, adulterium, et si quae sunt alia, quamvis et in his omnibus Deus irascatur, tamen aut per angelos aut per homines talium criminum vindictas exequitur. At vero superbia non alium quemquem, sed ipsum per se Deum meretur habere contrarium. Ita enim scriptum est: Superbis autem ipse resistit. Cetera enim vitia vel in eos ipsos qui illa perpetraverint retorquentur, vel in alios homines videntur admitti. Hic vero superbiae tumor proprie nititur contra Deum; et idcirco illum patitur inimicum, quia se in excelsum tendens hic semper adpetit quod illi soli est proprium. 8 Quamvis autem generaliter multis haec superbiae labes infesta sit, non plus tamen aliis metuenda est quam his qui aut spiritaliter ad perfectionem virtutum aut carnaliter ad divitiarum copiam et summos honorum titulos pervenerint. Tantum scilicet in illis maior efficitur, quantum et maior est qui superbit. Nec illa viles quoque aut populares subvertisse contenta est, sed et in illorum qui maximi sunt insidiis adsidet, quorum quantum altior gradus est, tantum altior et ruina. Unde etiam et illud de eodem superbiae spiritu Scriptura commemorat: Et escae, inquit, eius electae. Electos ille viros et sublimes adgreditur. Illis suggerit quia magni sunt, quia nihil indigeant, quia quidquid agunt, cogitant, vel loquuntur, totum id sapientia sit totumque prudentia. Quibus si quid utile, Deo id gubernante, provenerit, suis illud continuo viribus suaeque industriae deputantes, clamant: Ego hoc feci, ego dixi, ego excogitavi, et quasi stupentibus cunctis, praerepta gloria Dei, ad eius se similitudinem proferunt admirandos. Quibus iusto Deus iudicio praesidia sua subducens, tradit illos, sicut ait Apostolus, in reprobum sensum, ut faciant vel cogitent quae non conveniunt, quia, cum in omnibus Dei providentiam adesse cognoscunt, non ut Deum magnificant aut gratias agunt, sed gloriantes in semetipsis evanescunt in cogitationibus suis. Dicentes enim se esse sapientes, stulti sunt. Iactantes se esse stabiles, invictos, potentes: infirmi, victi, et impotentes existunt. 9 Quae cum ita sint, satis manifestissime est compertum quia omni vigilantia omnique cordis industria adpetitus nobis vanae gloriae fugiendus est, ne forte, si virulentum semel vel morbi contagium in penetralibus nostri cordis irrepserit, in omni operum nostrorum prosperitate subtilissima humanarum laudum delectatione succrescens, ex abundantia nequitiae suae deterrimum illum et crudeliorem superbiae proferat partum. Quae cum utraque pestiferis fundatae radicibus humanae mentis arcana suppleverint, undique mutata insidiarum specie improvisis occurrunt. Nam his qui ad spiritalia se studia contulerunt, mox vana gloria illis de ieiunio, de vigiliis, de lectione, de solitudine eremi, de patientia, de taciturnitate blanditur. Et si statim haec prima sollicitatio circumspectae mentis oculo deprehensa non fuerit, dirior illam e vestigio superbia comes adsequitur, quae illis mentiatur, et sanctiores eos melioresque omnibus esse, et in summo perfectionis culmine, propria etiam virtutis stabilitate, quasi numquam casuros stare divendit. 10 His vero, qui adhuc carnalium passionum oblectationibus, quibus subrepunt, . . . . . . † cum semel sibi obtinuerint domicilia mentium humanarum, tunc multiformem ex utraque fomitem pullulant vitiorum. Nam vana gloria generat ex se praesumptionem omnium novitatum, adinventiones falsorum dogmatum, quaestionum torturas, contentiones, haereses, sectas, schismata. Superbia vero parit indignationem, invidiam,contemptum,detractionem, murmurationem, et execrabiliorem his omnibus blasphemiam, quorum malorum causas si quis extirpare in veritate desiderat, origines earum a se prius et radices excidat. Ita namque omnium vitiorum funditus poterunt suboles extirpari, si ipsa quoque eorum semina priusquam germinent evellantur.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 88 "CriAfr.BreCan3 88 Crisconius Africanusfl.750 Parisiis J. P. Migne 1850 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin " INCIPIT PRAEFATIO. Domino vere sancto semperque beato pontifici Liberino, Crisconius Christi famulorum exiguus. Vestri sacerdotii incomparabile decus, quo fidei puritate ac vitae probitate admodum resplendetis, vos non desinit praemonere, utilitatibus dominici gregis, cujus gubernacula suscepistis, et sollicitius militare, et solertissime providere. Ad cujus vestri expletionem officii, industriam nihilominus vestrorum exquiritis subjectorum: quos ita necesse est ut spiritalis alimonia panis eum ipsum dominicum gregem largiflue nutriatis. Unde pervidens mundanis ac divinis legibus humanae vitae regimen consistere, et juris quidem praecepta exorbitantium gressus frenis arctioribus coercere, ecclesiasticas vero sanctiones recte vivendi terminum piis ac fidelibus animis praefixisse: illis floralibus subrelictis, praecipis ut cuncta canonica constituta, quae ab ipsis exordiis militiae Christianae tam SS. apostoli, quam apostolici viri per successiones temporum protulere vobis colligamus in unum, eorumque concordiam facientes, ac titulorum praenotationem interponentes, ea lucidius declaremus. Quod opus, pro tantae rei magnitudine, nostras excedere vires procul dubio intueris, a quo me cum excusare saepissime voluissem, paterna auctoritate institisti, subsidium nobis divinum fidentissime pollicens profuturum. Quo mihi suffugio intercluso, item proposui, hoc Canonum Breviatum a viro reverentissimo Ferrando Carthaginis Ecclesiae diacono jam fuisse digestum, et debere eum nostrae eruditioni sufficere, ne aliud exquirendo, ejus prudentiae deprehendamur in aliquo derogare. Cui nostrae excusationi penitus submovendae itidem objecisti, non ad illius sapientissimi viri reprehensionem hoc te exquirere velle, sed nostram potius scientiolam industriosius capere et elimare. Quibus peractis, jam praecavens Christo in vobis loquenti quamlibet excusationem obtendere, coelesti auxilio praemunitus, obsequi malui imperatis, vestrisque votis, Deo favente, libentissime subservire, illa maxime invitatus ex parte quod antefatus venerabilis vir ad conversationem memoriae eorum hoc effecisse noscitur Breviatum, qui illa ipsa jam bene cognita perceperant, quo per eum cum voluerint quae cupiunt recordentur: indoctorum vero, quorum est maxima multitudo, in eodem opere studium probatur, ut ita dixerim, sequestrasse, dum eos ad inquisitionem earum rerum praemisit quae nec ab omnibus reperiuntur nec repertae sine fastidio perleguntur. Nulli siquidem dubium est quam molestissime perferat lector, dum avidius cujusque rei cognitionem exspectat, et ad librum praemittitur quem aut forte non legit, aut ubi reperiat non novit. Quamobrem, antefati viri laude praelata, necessarium duxi profectui subserviens parvulorum, juxta vestrum imperium, cuncta ecclesiastica, ut dictum est, constituta, quae ad nostram notitiam pervenerunt, in hoc opere sub titulorum serie praenotare, et ea condiscere valentibus et volentibus dubitationis ambagem auferre, ut eorum plena instructio non ex difficultate scriptoris, sed ex desidia jam dependeat lectoris. Quod opus haec etiam Deo praestante utilitas consequetur, ut dum unumquodque canonicum decreti, de quo quaestio fuerit pro tempore agitata, aequissimus judex coram perspexerit multimode esse digestum, probabili examinatione condiscat utrum ex severitate an ex lenitate suum animum debeat moderari. Quam ei instructionem illa maxime consideratio exhibebit, si plurium et maxime auctoratorum ipse qui maluerit constitutis fuerit praemonitus. Unde, quaeso ut in hac ipsa Canonici Breviarii repetitione, sicut eximius noster ille protestatus est doctor, ignoscant scientes, ne offendantur nescientes. Satius est enim offerre habenti, quam non habentem differre. Vestram quin etiam deprecor sanctitatem, ut si in quo forsan pervideris tuo desiderio minime satisfactum, devotionem potius approbes, et genuinae inscientiae veniam dones. Ora pro me, meique semper memento, pontifex Deo digne. NCIPIT LIBER CANONUM. Qui episcopus ordinandus est, ante examinetur, si natura prudens est, si docibilis, si moribus temperatus, si vita castus, si sobrius, si semper suis negotiis vacans, si hominibus affabilis, si litteratus, si in lege Domini instructus, si in Scripturarum sensibus cautus, si in dogmatibus ecclesiasticis exercitatus, et ante omnia si fidei documenta verbis simplicibus asserat. Item Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum Deum esse confirmans, totamque in Deitate Trinitatem coessentialem et consubstantialem et omnipotentem praedicans, si singulam unamquamque in Trinitate personam plenum Deum, et totas tres personas unum Deum; si Incarnationem divinam non in Patre, neque in Spiritu sancto factam, sed in Filio tantum, ut qui erat in divinitate Dei Patris Filius, ipse fieret in nomine hominis matris filius, Deus verus ex patre, et homo verus ex matre, carnem ex matris visceribus habens, et animam humanam rationabilem: simul in eo ambae naturae: item homo, et Deus, unus Filius, unus Christus, unus Dominus Creator omnium quae sunt, et auctor, et Dominus, et rector cum Patre et Spiritu sancto: qui passus sit veram carnis passionem, mortuus vera corporis morte. Item carnis suae resurrectionem, et veram animae resumptionem, in qua veniet judicare vivos et mortuos. Quaerendum etiam ab eo, si Novi et Veteris Testamentorum, item legis et prophetarum et apostolorum unum eumdemque credat auctorem et Deum: si diabolus non per conditionem, sed per arbitrium factus sit malus. Quaerendum etiam ab eo, si credat hujus quam gestamus, et non alterius carnis resurrectionem, si credat judicium futurum, et recepturos singulos pro his quae in hac carne gesserunt vel poenam vel gloriam. Si nuptias non improbat, si secunda matrimonia non damnat, si carnis perceptionem non culpat; si poenitentibus reconciliatis communicet, si in baptismo omnia peccata idem tam illud originale, quam illa quae voluntarie admissa sunt dimittantur; si extra Ecclesiam catholicam nullus salvetur. Cum, his omnibus examinatus, inventus fuerit plene instructus, tunc consessu clericorum et laicorum, et conventu totius provinciae episcoporum, maximeque metropolitani vel auctoritate vel praesentia, ordinetur episcopus; suscepto in nomine Christi episcopatu, non suae delectationi, nec suis motibus, sed Patrum diffinitionibus acquiescat. I. De ordinatione episcopi. In canonibus Apostolorum titulo primo. Episcopus a duobus aut tribus episcopis ordinetur. Concil. Nicaeno titul. 4, De his qui ad episcopatum in provinciis provehuntur. Episcopum convenit maxime quidem ab omnibus qui sunt in provincia episcopis ordinari: si autem hoc difficile fuerit, aut propter instantem necessitatem, aut propter itineris longitudinem, a tribus tamen omnimodis in idipsum convenientibus, et absentibus quoque pari modo decernentibus et per Scripturam consentientibus, tunc ordinatio celebretur. Firmitas autem eorum quae geruntur per unamquamque provinciam metropolitano tribuatur episcopo. Concil. Antiocheno tit. 19, De episcopalibus in provinciis ordinationibus. Episcopus praeter synodum et praesentiam metropolitani nullatenus ordinetur. Hoc autem modis omnibus coram posito, melius quidem est ut omnes simul adsint ejusdem provinciae sacerdotes, quos metropolitanus episcopus advocare debebit; et si quidem omnes occurrerint, optime: quod si hoc difficile fuerit, saltem plures adesse omnimodo convenit, aut certe scriptis ejusdem sententiae comprobari, et ita sub plurimorum vel praesentia, vel decreto, ordinatio celebretur. Quod si secus contra definita factum fuerit, nullas ordinatio vires habeat: si vero juxta definitam regulam fiat, et nonnulli pro contentione propria contradicant, obtineat sententia plurimorum. Concil. Laodic. tit. 12, De episcopalibus ordinationibus. Ut episcopi judicio metropolitanorum et eorum episcoporum qui circumcirca sunt provehantur ad ecclesiasticam potestatem: hi videlicet qui plurimo tempore probantur tam verbo fidei quam rectae conversationis exemplo. Concil. Carthag. tit. 13. Aurelius episcopus dixit: Quid ad haec dicit sanctitas vestra? Ab universis episcopis dictum est, a nobis veterum statuta debere servari. Sicuti et inconsulto primate cujuslibet provinciae tam facile non praesumant multi congregati episcopi episcopum ordinare: nisi si necessitas fuerit, tres episcopi in quocunque loco sint ejus praecepto ordinare debebunt episcopum; et si quis contra suam professionem vel subscriptionem venerit in aliquo, ipse se honore privabit. Item Concil. Carthag., tit. 16. Honoratus et Urbanus episcopi dixerunt: Et illud nobis mandatum est, ut quia proxime fratres nostri Numidiae duo episcopi ordinare praesumpserunt pontificem, non nisi a duodecim censeatis celebrari episcoporum ordinationes. Aurelius episcopus dixit: Forma antiqua servabitur, ut non minus quam tres sufficiant, qui fuerint destinati ad episcopum ordinandum. Propterea, quia in Tripoli forte, et in Arzuge interjacere videntur barbarae gentes: nam in Tripoli, ut asseritur, episcopi sunt quinque tantummodo, et possunt forte de ipso numero vel duo necessitate aliqua occupari: difficile est enim, ut de quolibet numero omnes possint occurrere. Nunquid debet hoc ipsum impedimento esse ecclesiasticae utilitati? nam et in hac ecclesia ad quam dignata est vestra sanctitas convenire, crebro ac pene per diem Dominicam ordinandos habemus: nunquidnam frequenter potero duodecim, vel decem, vel non multominus advocare episcopos; sed facile est mihi duos adjungere meae parvitati vicinos: quapropter cernit me charitas vestra hoc ipsum observari non posse. Item de hoc ipso quod episcopi debeant adjici, si de ordinatione ejus fuerit contradictum. Concil. eodem, titulo 17. Sed et illud est statuendum, ut quando ad eligendum episcopum convenerimus, si qua contradictio fuerit oborta, quia talia tractata sunt apud nos, non praesumant ad purgandum eum qui ordinandus est tres, jam; sed postuletur ad numerum supradictorum si haberi possunt, unus, vel duo, et in eadem plebe cui ordinandus est, discutiantur primo personae contradicentium; postremo etiam illa quae objiciuntur, pertractentur; et cum purgatus fuerit, in conspectu publico ita demum ordinetur. Si hoc cum vestrae sanctitatis animo concordat, roboretur vestrae dignationis responsione. Ab universis episcopis dictum est: Satis placet. II. De ordinatione presbyteri, diaconi et caeterorum. In canonibus Apost., titul. 2. Presbyter ab uno episcopo ordinetur, et diaconus, et caeteri clerici. Ex decretis papae Siricii, tit. 8. Didicimus etiam, licenter ac libere inexploratae vitae homines, quibus etiam fuerint numerosa conjugia, ad praefatas dignitates prout cuicunque libuerit aspirare, quod non tantum illis qui ad haec immoderata ambitione perveniunt, quantum metropolitanis specialiter pontificibus imputamus, qui dum inhibitis ausibus connivent, Dei nostri, quantum in se est, praecepta contemnunt, et ut taceamus quod altius suspicamur, ubi illud est quod Deus noster data per Moysen lege constituit dicens: Sacerdotes mei semel nubant; et alio loco: Sacerdotes uxorem virginem accipiant, non viduam, non repudiatam, non meretricem. Quod secutus Apostolus ex persecutore praedicator, unius uxoris virum, tam sacerdotem, quam diaconum fieri debere mandavit. Quae omnia ita a vestrarum regionum despiciuntur episcopis, quasi in contrarium magis fuerint constituta. Et quia non est nobis de hujusmodi usurpationibus negligendum, ne nos indignantis Domini vox justa corripiat, qui dicit: Videbas furem, et concurrebas cum eo, et ponebas cum adulteris portionem tuam: quid ab universis Ecclesiis post haec sequendum sit, quid vitandum generali pronuntiatione decernimus. Ex decretis papae Innocentii, tit. 32. Ita sane ut in eos tempora a majoribus constituta serventur, nec cito quilibet lector, cito acolytus, cito diaconus, cito sacerdos fiat; quia in minoribus officiis, si diu perduraverint et vita eorum pariter et obsequia comprobantur, ut ad sacerdotium postea emensis stipendiorum meritis veniant, nec praecipiant quod vita probata meretur accipere. Quoniam ergo certa definitione monstratum est, qui debeant admitti, qui vero reprobari: ex his omnibus quos vidit dignatio tua non posse reprobari, eligere debebis, quos clericos facias. Si enim nullam gratiam hominibus aut beneficium praestare velimus, tales invenire possumus, de quorum assumptione, nec incurrere, nec erubescere valeamus. Item de eorum conversatione qui ab infantia Deo se voverunt. Ex decretis papae Siricii, tit. 9. Quicunque itaque se Ecclesiae vovet obsequiis, a sua infantia ante pubertatis annos baptizari, et lectorum debet ministerio sociari: qui ab accessu adolescentiae usque ad tricesimum aetatis annum, si probabiliter vixerit, una tantum et ea quam virginem communi per sacerdotem benedictione perceperit, uxore contentus; acolytus et subdiaconus esse debebit; postque ad diaconii gradum, si se ipse primitus continentia praeeunte dignum probaverit accedat: ubi si intra quinque annos laudabiliter administraverit, congrue presbyterium consequatur: exinde post decennium episcopalem cathedram poterit adipisci; si tamen per haec tempora integritas vitae ac fides ejus fuerit approbata. Item ex decretis papae Zosimi, tit. 3. Haec autem singulis gradibus observanda sunt tempora. Si ab infantia ecclesiasticis ministeriis nomen dederit, et inter lectores usque ad vicesimum aetatis annum continuata observatione perduret; si major jam et grandaevus accesserit: qui tamen post baptismum statim se divinae militiae desiderat mancipari, sive inter lectores, sive inter exorcistas quinquennium teneatur; exinde acolytus vel subdiaconus quatuor annos et sic ad benedictionem diaconatus si meretur, accedat; in quo ordine quinque annis si inculpate se gesserit haerere debebit: exinde suffragantibus stipendiis, per tot gradus datis propriae fidei documentis presbyterii sacerdotium poterit promereri. De quo loco si eum exactior ad bonos mores vita perduxerit, summum pontificatum sperare debebit, hac tamen lege servata, ut neque digamus, neque patiens ad hos gradus possit admitti; sane ut etiam defensores Ecclesiae qui ex laicis fiunt supradicta observatione teneantur; si meruerint esse in ordine clericatus. Item de grandaevis. Ex decretis papae Siricii, titulo decimo. Qui vero jam aetate grandaevus melioris propositi conversatione probatus ex laico ad sacram militiam pervenire festinat, desiderii sui fructum non aliter obtinebit, nisi eo quo baptizatur tempore, statim lectorum, aut exorcistarum numero societur: si tamen eum unam habuisse vel habere, et hanc virginem accepisse constet uxorem. Qui dum initiatus fuerit, expleto biennio, per quinquennium aliud, acolytus et subdiaconus fiat, et sic ad diaconatum, si per haec tempora dignus judicatus fuerit provehatur. Exinde jam accessu temporum presbyterium vel episcopatum, si eum clerici, ac plebis evocarit electio, non immerito sortietur. Ex decret. papae Coelestini, titul. 16. Ordinatos vero quosdam, fratres charissimi, episcopos, qui nullis ecclesiasticis ordinibus ad tantae dignitatis fastigium fuerint instituti, contra Patrum decreta, hujus usurpatione, qui se hoc recognoscit fecisse didicimus, cum ad episcopatum his gradibus quibus frequentissime cautum est, debeat perveniri, ut minoribus initiati officiis ad majora firmentur; debet enim ante esse discipulus quisquis doctor esse desiderat, ut possit docere quod didicit. Omnis vitae institutio hac ad id quo tendit se ratione confirmat. Qui minime litteris operam dederit, praeceptor esse non potest litterarum. Qui non per singula stipendia creverit, ad emeritum stipendii ordinem non potest pervenire: solum sacerdotium, inter ista rogo, vilius est quod facilius tribuitur, cum difficilius impleatur? III. De monachorum promotione. Ex decretis papae Siricii, titul. 13. Monachos quoque, quos tamen morum gravitas, et vitae ac fidei institutio sancta commendat, clericorum officiis adgregari, et optamus et volumus: ita ut qui intra tricesimum annum aetatis sunt in minoribus per gradus singulos crescente tempore promoveantur ordinibus, et sic ad diaconatus vel presbyterii insignia maturae aetatis consecratione perveniant, nec saltu ad episcopatus culmen ascendant, nisi in his eadem quae singulis dignitatibus superius praefiximus tempora fuerint custodita. Ex decretis papae Innocentii, titul. 17. De monachis qui diu morantes in monasteriis, postea ad clericatus ordinem pervenerunt, non debere eos a priori proposito deviare. Aut enim sicut in monasterio fuit, et quod diu servavit in meliori gradu positus amittere non debet, aut si corruptus, postea baptizatus, et in monasterio sedens, et ad clericatus ordinem accedere voluerit, uxorem omnino habere non poterit: quia nec benedici cum sponsa potest jam ante corruptus. Quae forma servatur in clericis; maxime cum vetus regula hoc habet ut quisquis corruptus baptizatus clericus esse voluisset, sponderet se omnino uxorem non ducere. Ex decretis papae Zosimi, titul. 1. Zosimus episcopus urbis Romae, Hesychio episcopo Salonitano. Exegit dilectio tua praeceptum apostolicae sedis, in quo Patrum decreta consentiunt; et significas nonnullos ex monachorum coetu, quorum solitudo quavis frequentia major est, sed et laicos ad sacerdotium festinare. Hoc autem specialiter et sub praedecessoribus nostris et nuper a nobis interdictum constat litteris ad Gallias, Hispaniasque transmissis, in quibus regionibus familiaris est ista praesumptio, quamvis nec Africa super hac admonitione nostra habeatur aliena, ne quis penitus contra Patrum praecepta qui ecclesiasticis disciplinis imbutus per ordinem non fuisset, et temporis approbatione divinis stipendiis cruditus, nequaquam ad summum Ecclesiae sacerdotium aspirare praesumeret; et non solum in eo ambitio inefficax haberetur; verum etiam in ordinatores ejus, ut carerent eo ordine, quem sine ordine contra praecepta Patrum crediderant praesumendum. Et post paululum: Si enim officia saecularia principalem locum non vestibulum actionis ingressis, sed per plurimos gradus examinatis, temporibus deferunt: quis ille tam arrogans, tam imprudens invenitur, ut in coelesti militia quae penitus ponderanda est, et sicut aurum repetitis ignibus explorandum statim dux esse desiderat, cum tiro ante non fuerit, et prius velit docere quam discere? Assuescat in Domini castris in lectorum primitus gradu divini rudimenta servitii, nec illi villescit exorcistam, acolytum, subdiaconum, diaconum per ordinem fieri; nec hoc saltu, sed statutis majorum ordinatione temporibus. Jam vero ad presbyterii fastigium talis accedat, ut et nomen aetas impleat, et meritum probitatis stipendia anteacta testentur. Jure inde summi Pontificis locum sperare debebit. Ex decretis papae Gelasii, titul. 2 et 3 et 16. Priscis igitur pro sui reverentia manentibus constitutis, quae ubi nulla vel rerum, vel temporum perurget angustia, regulariter convenit custodire eatenus Ecclesiis, quae vel cunctis sunt privatae ministris, vel sufficientibus usque adeo dispoliatae servitiis, ut plebibus ad se pertinentibus divina munera supplere non valeant, tam instituendi quam promovendi clericalis obsequii sic spatia dispensanda concedimus. Et si quis etiam de religioso proposito, et disciplinis monasterialibus eruditus ad clericale munus accedat; imprimis ejus vita praeteritis acta temporibus inquiratur: 1o Si nullo gravi facinore probatur infectus; 2o Si secundam non habuit fortassis uxorem; 3o Nec a marito relictam sortitus ostenditur; 4o Si poenitentiam publicam fortassis non gessit; 5o Nec ulla parte corporis vitiatus appareat; 6o Si servili aut originariae non est conditioni obnoxius; 7o Si curiae jam probatur nexibus absolutus; 8o Si assecutus est litteras, sine quibus vix fortassis ostiarium possit implere. Ut si his omnibus quae sunt praedicta fulcitur, continuo lector, vel notarius, aut certe defensor effectus, aut post tres menses existat acolytus. Maxime si huic aetas etiam suffragatur, sexto mense subdiaconi nomen accipiat, ac si modestae conversationis honestaeque voluntatis existit nono mense diaconus, completo anno sit presbyter, cui tamen quod annorum fuerant interstitia collatura, sancti propositi sponte suscepta doceatur praestitisse devotio. Ex decretis ejusdem, titul. 3. Si vero de laicis quispiam ecclesiasticis est aggregandus officiis, tanto sollicitius in singulis quae superius comprehensa sunt, hujusmodi decet examinare personam: quando inter mundanam religiosamque vitam constat esse discriminis, quia utique convenientia Ecclesiae ministeria reparanda sunt, non inconvenientibus meritis generanda; tantoque magis quod sacris aptum possit esse servitiis, in eorum quaerendum est institutis; quantum de tempore quo fuerant haec assequenda decerpitur, ut morum habere doceatur hoc probitas, quod prolixior consuetudo non contulit: ne per occasionem supplendae penuriae clericalis, vitia potius divinis cultibus intulisse judicemur, non legitimae familiae confutemur procurasse compendia: quorum promotionibus super anni metas, sex menses nihilominus subrogamus. Quoniam sicut dictum est, distare convenit inter personam divino cultui deditam, et de laicorum conversione venientem. Quae tamen eatenus indulgenda credidimus, ut illis ecclesiis quibus infestatione bellorum vel nulla penitus, vel exigua remanserunt ministeria, renoventur. Quatenus his Deo propitio restitutis in ecclesiasticis gradibus subrogandis, canonum paternorum vetus forma servetur, nec contra eos ulla ratione praevaleat, quod pro accedentis defectus remedio providetur; non adversus scita majorum nova lege proponitur caeteris Ecclesiis ab hac occasione cessantibus, quas non simili clade vastatas pristinam faciendis ordinationibus convenit tenere sententiam, quo magis hac opportunitate commoti observantiam venerandorum canonum propensius delegamus, singulorum graduum conscientias admonentes, ne in illicitos prorumpere moliantur excessus. Nec fas esse confidat quisquam pontificum bigamos aut conjugia sortientes ab aliis derelicta, sive quoslibet post poenitentiam, vel sine litteris, vel corpore vitiatos, vel conditionatos, aut curiae publicarumque rerum nexibus implicatos, aut passim nulla temporis congruentis examinatione discussos divinis servituros applicare mysteriis; neque pro suo libito jura studeant aliena pervadere, absque sedis apostolicae justa dispositione mandante. Item de hoc, titul. 16. Illitteratos quoque, et nonnulla parte corporis imminutos, sine ullo respectu ad ecclesiasticum didicimus venire servitium, quod simul antiqua traditio, et apostolicae sedis vetus forma non recepit; quia nec litteris carens sacris esse potest aptus officiis, et vitiosum nihil Deo prorsus offerri legalia praecepta sanxerunt. Itaque de caetero modis omnibus haec vitentur, nec quisquam talis suscipiatur in clerum: si qui vero, vel temeritate propria, vel incuria praesidentium tales ante suscepti sunt, in constitutis locis eatenus perseverent, ut nihil unquam promotionis arripiant, satisque habeant hoc ipsum sibi pro nimia miseratione permissum. IV. Ut neophyti non ordinentur. Concil. Nicaeno, tit. 2. Quoniam plura aut per necessitatem, aut alias cogentibus hominibus adversus ecclesiasticam facta sunt regulam, ut homines ex gentili vita nuper accedentes ad fidem, et instructos brevi tempore, mox ad lavacrum spiritale producerent, simulque ut baptizati sunt ad episcopatum, vel presbyterium promoverent, optime placuit, nihil tale de reliquo fieri: nam et tempore opus est ei, qui catechizatur, et post baptisma probatione quam plurima; manifesta est enim apostolica scriptura, quae dicit: Non neophytum ne in superbia elatus in judicium incidat, et laqueum diaboli. Si vero processu temporis, aliquod delictum animae circa personam reperiatur hujusmodi, et a duobus, vel tribus testibus arguatur; a clero talis abstineat. Si quis autem praeter haec fecerit, quasi contra magnum concilium se efferens, ipse de clericatus honore periclitabitur. Concil. Laodicensi, titul. 3. De his qui nuper sunt illuminati baptismate, quod eos in sacerdotali non conveniat ordine promoveri. Concil. Sardicensi, titul. 13. Osius episcopus dixit: Et hoc necessarium arbitror, ut diligentissime tractetis: si forte aut dives, aut scholasticus de foro, aut ex administratione episcopus fuerit postulatus; ut non prius ordinetur, nisi et lectoris munere et officio diaconi, aut presbyteri fuerit perfunctus. Ut per singulos gradus si dignus fuerit ascendat ad culmen episcopatus: potest enim per has promotiones quae habebunt utique prolixum tempus, probari qua fide sit, qua modestia, qua gravitate, et verecundia, et si dignus fuerit probatus, divino sacerdotio illustretur; quia conveniens non est, nec ratio, nec disciplina patitur, ut temere, et leviter ordinetur aut episcopus, aut presbyter, aut diaconus, qui neophytus est, maxime cum et magister gentium Apostolus, nec hoc fieret denuntiasse, et prohibuisse videatur; sed hi quorum per longum tempus examinata sit vita, et merita fuerint comprobata. Ex decret. papae Leonis, tit. 33. In civitatibus, quarum rectores obierint, de substituendis episcopis haec forma servetur, ut is qui ordinandus est, etiamsi bonae vitae testimonio fulciatur, non laicus, non neophytus, nec secundae conjugis sit maritus, aut qui unam quidem habeat vel habuerit, sed quam sibi viduam copularit. Sacerdotum enim tam excellens est electio, ut haec, quae in aliis membris Ecclesiae non vocantur ad culpam, in illis tamen habentur illicita. V. Ut nihil aliud in sacrificium praeter id quod Dominus statuit offeratur. In Canonibus Apostolorum, titul. 3. Si quis episcopus, aut presbyter, praeter ordinationem Domini, alia quaedam in sacrificio offerat super altare, id est aut mel, aut lac, aut pro vino siceram, aut confecta quaedam, aut volatilia, aut animalia aliqua, aut legumina, contra constitutionem Domini faciens, congruo tempore deponatur. Concil. Carthaginensi, titul. 4. Ut in sacramentis corporis et sanguinis Domini nihil amplius offeratur, quam ipse Dominus tradidit, hoc est panem et vinum, aqua mistum: primitiae vero seu mel, et lac, quod uno die solemnissimo in infantum mysterio solet offerri, quamvis in altari offerantur, suam tamen habeant propriam benedictionem, ut a sacramento Dominici corporis, et sanguinis distinguantur; nec amplius in primitiis offeratur quam de uvis, et frumentis. VI. Quae species ad altare non ad sacrificium, sed ad benedictionem simplicem debeant offerri. In Canonibus Apostolorum, titul. 4. Offerri non liceat aliquid ad altare praeter novas spicas, et uvas, et oleum ad luminaria et thymiama, id est, incensum, tempore quo sancta celebratur oblatio. VII. Ut ea quae in ecclesiis offerri non possunt, ad domos sacerdotum a fidelibus deferantur. Ubi supra, tit. 5. Reliqua poma omnia, primitiae, ad domum episcopo et presbyteris dirigantur, nec offerantur in altari. Certum est autem quod episcopus et presbyteri dividant et diaconis et reliquis clericis. VIII. Ut episcopus aut presbyter uxorem suam quam debet caste regere, non relinquat. In Canonibus Apostolorum, titul. 6. Episcopus aut presbyter uxorem propriam nequaquam sub obtentu religionis abjiciat. Si vero rejecerit, excommunicetur; sed si perseveraverit, dejiciatur. IX. Ut sacerdotes et ministri altaris saecularibus curis abstineant. Ubi supra, titul. 7. Episcopus, aut presbyter, aut diaconus, nequaquam saeculares curas assumant; sin aliter, dejiciantur. X. Quo tempore Pascha celebretur. Ubi supra, tit. 8. Si quis episcopus, aut presbyter, aut diaconus sanctum Paschae diem ante vernale aequinoctium cum Judaeis celebraverit, abjiciatur. Concilio Antiocheno, titul. 1. Omnes qui ausi fuerint dissolvere definitionem sancti et magni concilii, quod apud Nicaeam congregatum est sub praesentia piissimi et venerandi principis Constantini, de salutifera solemnitate sacratissimae Paschae, excommunicandos et de Ecclesia pellendos esse censemus: si tamen contentiosius adversus ea quae bene sunt decreta praestiterint et haec quidem de laicis dicta sint. Si quis autem eorum qui praeesse noscuntur Ecclesiae, aut episcopus, aut presbyter, aut diaconus, post hanc definitionem tentaverit ad subversionem populorum, Ecclesiarumque perturbationem, seorsum colligere et cum Judaeis Pascha celebrare: sancta synodus hunc alienum jam hinc ab Ecclesia judicavit; quod non solum sibi, sed et plurimis causa corruptionis et perturbationis exstiterit; nec solum tales a ministerio removet; sed etiam illos qui post damnationem hujusmodi communicare tentaverint: damnatos autem omni quoque extrinsecus honore privari, quem sancta regula et sacerdotium Dei promeruit. XI. Quod ministri altaris, oblatione celebrata, debeant communicare. In Canonibus Apostolorum, tit. 9. Si quis episcopus, aut presbyter, aut diaconus, vel quilibet ex sacerdotali catalogo, facta oblatione, non communicaverit; aut causam dicat, ut si rationabilis fuerit, veniam consequatur; aut si non dixerit, communione privetur, tanquam qui populo causa laesionis exstiterit, dans suspicionem de eo qui sacrificaverit quod recte non obtulit. XII. Quod fideles laici ingredientes ecclesiam communicare debeant. Ubi supra, tit. 10. Omnes fideles qui ingrediuntur Ecclesiam, et Scripturas audiunt, non autem perseverant in oratione, nec sanctam communionem percipiunt, velut inquietudines Ecclesiae commoventes, convenit communione privari. Concil. Antiocheno, tit. 2. Omnes qui ingrediuntur Ecclesiam Dei, et Scripturas sacras audiunt, nec communicant in oratione cum populo, sed pro quadam intemperie se a perceptione sanctae communionis avertunt, ii de Ecclesia removeantur quandiu per confessionem poenitentiae fructus ostendant, et precibus indulgentiam consequantur; cum excommunicatis autem non licere communicare; nec cum his qui per domos conveniunt, devitantes orationes Ecclesiae, simul orandum est; ab alia quoque Ecclesia non suscipiendum qui in alia minime congregatur: si quis autem de episcopis, aut presbyteris, aut diaconis, seu quilibet ex clero, deprehensus fuerit cum excommunicatis orare, etiam iste privetur communione, tanquam qui regulam confundat Ecclesiae. XIII. Quod cum excommunicatis non sit orandum. In Canonibus Apost., titul. 11. Si quis cum excommunicato saltem in domo simul oraverit, iste communione privetur. Concil. Nicaeno, titul. 5. De his qui communione privantur, seu ex clero, seu ex laicorum ordine, ab episcopis per unamquamque provinciam, sententia regularis obtineat, ut hi qui abjiciuntur, ab aliis non recipiantur: requiratur autem ne pusillanimitate aut contentione, vel alio quolibet episcopi vitio videatur a congregatione seclusus. Concil. Antioch., titul. 6. Si quis a proprio episcopo communione privatus est, non ante suscipiatur ab aliis quam suo reconcilietur episcopo, aut certe ad synodum quae congregatur occurrens, pro se satisfaciat, et persuadens concilio sententiam suscipiat alteram: haec autem definitio maneat circa laicos, et presbyteros, et diaconos, omnesque qui sub regula esse monstrantur. XIV. Quod cum damnatis clericis non sit orandum. In Canonibus Apostolorum, tit. 12. Si quis cum damnato clerico veluti cum clerico simul oraverit, iste damnetur. Concil. Antiochensi, tit. 4. Si quis episcopus damnatus a synodo, vel presbyter aut diaconus a suo episcopo, ausi fuerint aliquid de ministerio sacro contingere, sive episcopus, juxta praecedentem consuetudinem, sive presbyter, aut diaconus, nullo modo liceat ei, nec in alia synodo restitutionis spem aut locum habere satisfactionis; sed et communicantes ei omnes abjici de Ecclesia, et maxime si posteaquam didicerint adversus memoratos prolatam fuisse sententiam, eisdem communicare tentaverint. Concil. Carthag., titul. 9. Augustinus episcopus legatus provinciae Numidiae dixit: Hoc statuere dignemini, ut si qui forte merito facinorum suorum ab Ecclesia pulsi sunt, et sive ab aliquo episcopo vel presbytero fuerint in communionem suscepti, etiam ipse pari cum eis crimine teneatur obnoxius, refugiente sui episcopi regulare judicium. Ab universis episcopis dictum est: Omnibus placet. XV. Ut nullus fidelium praeter commendatitias suscipiatur epistolas. In Canonibus Apostolorum, tit. 13. Si quis clericus aut laicus a communione suspensus, seu communicans, ad alteram properet civitatem, et suscipiatur praeter commendatitias epistolas; et qui suscipiunt, et qui susceptus est communione priventur. Excommunicato vero proteletur ipsa correptio, tanquam qui mentitus Ecclesiam Dei seduxerit. Concil. Antioch., titul. 7 et 8. Nullus peregrinorum sine pacificis, id est, commendatitiis suscipiatur epistolis; presbyteri qui sunt in agris, canonicas epistolas dare non possunt, ad solos tantum vicinos episcopos litteras destinabunt: chorepiscopi autem qui sunt irreprehensibiles dare possunt pacificas, id est, generales epistolas. XVI. Ut ab episcopis aliena parochia non pervadatur. In Canonibus Apostolorum, tit. 14. Episcopo non licere alienam parochiam, propria relicta, pervadere, licet cogatur a plurimis, nisi forte quis cum rationabili causa compellat, tanquam qui possit ibidem constitutis plus lucri conferre, et in causa religionis aliquid profecto prospicere; et hoc non a semetipso pertentet, sed multorum episcoporum judicio et maxima supplicatione perficiat. Concil. Antiocheno, tit. 21. Episcopus ab alia parochia nequaquam migret ad aliam, nec sponte sua prorsus insiliens, nec vi coactus a populis, nec ab episcopis necessitate compulsus; maneat autem in Ecclesia quam primitus a Domino sortitus est, nec inde transmigret secundum pristinum de hac re terminum constitutum. Concil. Calchedonensi, tit. 5. De his qui transmigrant de civitate in civitatem, episcopis aut clericis, placuit ut canones qui de hac re a sanctis Patribus statuti sunt habeant propriam firmitatem. XVII. Ut clerici proprias ecclesias non relinquam. In Canonibus Apostolorum, tit. 15. Si quis presbyter, aut diaconus, aut quilibet de numero clericorum, relinquens propriam parochiam, pergat ad alienam, et omnino demigrans praeter episcopi sui conscientiam in aliena parochia commoretur, hunc ulterius ministrare non patimur, praecipue si vocatus ab episcopo redire contempserit in sua inquietudine perseverans; verumtamen tanquam laicus, ubique communicet. Concil. Nicaeno, tit. 15. Propter multam perturbationem et seditiones quae fiunt, placuit consuetudinem penitus amputari, quae praeter regulam in quibusdam partibus videtur admissa. Ita ut de civitate ad civitatem, non episcopus, non presbyter, non diaconus transferatur; si quis autem post definitionem sancti et magni concilii tale aliquid agere tentaverit, et se hujuscemodi negotio manciparit, hoc factum prorsus irritum dicatur, et restituatur ecclesiae cui fuit episcopus, aut presbyter, aut diaconus ordinatus. Concilio Nicaeno, tit. 16. Quicunque temere ac periculose, neque timorem Dei prae oculis habentes, nec agnoscentes ecclesiasticam regulam, discedunt ab Ecclesia, episcopi, presbyteri, aut diaconi, vel quicunque sub regula prorsus existunt, ii nequaquam debent in aliam Ecclesiam recipi, sed omnem necessitatem convenit illis imponi, ut ad suas Ecclesias revertantur: quod si non fecerunt, oportet eos communione privari. Si quis autem ad alium pertinentem audacter invadere, et in sua Ecclesia ordinare tentaverit non consentiente episcopo a quo discessit is qui regulae mancipatur, ordinatio hujuscemodi irrita comprobatur. Concil. Chalcedon., tit. 20. Clericos in Ecclesia ministrantes, sicut jam constituimus, in alterius civitatis Ecclesia statutos fieri non oportet, sed contentos esse in quibus ab initio ministrare meruerunt, exceptis illis qui, proprias amittentes provincias, ex necessitate ad aliam Ecclesiam transierunt. Si quis autem episcopus post hanc definitionem susceperit clericum ad alium episcopum pertinentem, placuit et susceptum et suscipientem communione privari, donec is qui migraverat clericus ad propriam fuerit regressus Ecclesiam. Concil. Antiocheno, tit. 3. Si quis presbyter, aut diaconus, et omnino quilibet ex clericis, parochiam propriam deserens ad aliam properaverit, dein omnino demigrans in alia parochia per multa tempora nititur immorari ulterius, ibidem non ministret, maxime si vocanti suo episcopo, et regredi ad propriam parochiam commonenti obedire contempserit: quod si in hac indisciplinatione perdurat, a ministerio modis omnibus removeatur, ita ut nequaquam locum restitutionis inveniat. Si vero pro hac causa damnatum alter episcopus suscipiat, hic etiam a communi coerceatur synodo, veluti qui ecclesiastica constituta dissolvat. Ex decret. papae Leonis, tit. 38. Si quis autem episcopus civitatis suae mediocritate despecta administrationem loci celebrioris ambierit, et ad majorem se plebem quacunque ratione transtulerit, a cathedra quidem pellatur aliena, sed carebit et propria, ut nec illis praesideat, quos per avaritiam cupivit, nec illis quos per superbiam sprevit. Suis igitur terminis quisque contentus sit, nec supra mensuram juris sui affectet augeri. Ex decretis papae Gelasii, tit. 23. Quisquis propriae desertor Ecclesiae nullis existentibus causis ad aliam putaverit transeundum, temereque susceptus fuerit, et promotus, reverendorum canonum, vel ipse, vel receptor ejus atque provector, constituta non fugiet, quae de hujusmodi praesumptoribus praefixere reservanda. Concil. Carthag., tit. 21. Epigonius episcopus dixit: In multis conciliis statutum est, etiam nunc hoc confirmandum est a vestra prudentia, beatissimi fratres, ut clericum alienum nullus sibi praeripiat episcopus praeter ejus arbitrium cujus fuerit clericus. Dico autem Julianum qui ingratus est Dei beneficiis per meam parvitatem in se collatis, ita temerarium, et audacem exstitisse, ut eum qui a me baptizatus est, cum esset puer egentissimus mihi ab eodem commendatus, cumque multis annis a me aleretur, atque incresceret, hunc baptizatum esse in ecclesia mea per manum parvitatis meae constat; idem in dioecesi Apaliensi lector esse coeperat, imo annis ferme duobus legerat, nescio quo contemptu humilitatis meae: idem Julianus eum arripuit, quem dicit quasi proprium civem sui loci Vazapitani me inconsulto usurpare: nam et diaconum illum ordinavit. Hoc si licet, pateat haec licentia a vobis, beatissimi fratres, si minus tam impudens cohibeatur, ne se misceat communioni cujusquam. Numidius episcopus dixit: Si non postulata, neque consulta tua dignatione id videtur fecisse Julianus, judicant omnes inique factum, atque indigne; quapropter nisi idem Julianus correxerit errorem suum, et cum satisfactione eumdem clericum quem fuerat ausus ordinare revocaverit tuae plebi, contra statuta concilii faciens, contumaciae suae, separatus a nobis, excipiet judicium. Epigonius episcopus dixit: Aetate pater, et ipsa promotione antiquissimus, vir laudabilis frater et collega noster Victor vult hanc petitionem generalem omnibus effici. Concil. Carthag., tit. 22. Aurelius episcopus dixit: Sermonem meum admittite, fratres. Contingit nonnunquam, ut postulentur ab ecclesiis quae praepositis egent, vel presbyteris, vel episcopis, et tamen memor statutorum id sequor, ut conveniam episcopum ejus, atque ei inculcem, quod ejus clericus a qualibet ecclesia postuletur; sed forte in hodierno non reluctati sunt, et nequando contingat ut reluctentur, cum fuerint a me in hanc causam postulati, quem scitis multarum ecclesiarum et ordinandorum curam sustinere. Justum est ergo ut quemlibet consacerdotum conveniamus cum duobus e consortio nostro, vel tribus testibus; sin vero indevotus exstiterit, quid censet charitas vestra faciendum? ego enim cunctarum ecclesiarum dignatione Dei, ut scitis, fratres, sollicitudinem sustineo. Numidius episcopus dixit: Fuit semper haec licentia huic sedi, ut unde vellet, et de cujus nomine fuisset conventus, pro desiderio cujusque ecclesiae ordinaret episcopum Epigonius episcopus dixit: Bonitas sequestrat possibilitatem, minus enim praesumis, frater, cum te bonum et clementem omnibus reddis, habes enim hoc in arbitrio. Satis est ut satisfiat personae uniuscujusque episcopi in prima tantummodo conventione: si autem quod licet huic sedi vindicandum sibi fuerit arbitratus, necesse habes tu omnes ecclesias suffulcire, unde tibi non potestatem damus, sed tuam assignamus, ut liceat voluntati tuae, etiam semper tenere quem voles, ut praepositos plebibus vel ecclesiis constituas, qui postulati fuerint et unde voles. Postumianus episcopus dixit: Deinde qui unum habuerit, nunquid debet illi unus presbyter auferii? Aurelius episcopus dixit: Sed episcopus unus esse potest per quem dignatione divina presbyteri multi constitui possint, unus autem episcopus difficile invenitur constituendus: quapropter si necessarium episcopatui quis habuerit presbyterum, et unum, ut dixisti, frater, habuerit, etiam ipsum ad promotionem dare debebit. Postumianus episcopus dixit: Ergo si habet alios abundantes clericos, debet inibi alia plebs subvenire. Aurelius episcopus dixit: Sane quando tu ecclesiae alteri subveneris, persuadebitur illi qui plures habet clericos, ut unum tibi ordinandum largiatur. XVIII. Ut episcopus qui clericos alterius susceperit communione privetur. In canonibus Apostolorum, titul. 16. Episcopus apud quem demoratos clericos alterius esse constiterit, si contra eos decretam cessationem pro nihilo reputans, tanquam clericos forte susceperit, velut magister inquietudinis, communione privetur. Concil. Sardicens., titul. 16. Osius episcopus dixit: Hoc quoque omnibus placet, ut sive diaconus, sive presbyter, sive quis clericorum, ab episcopo suo communione fuerit privatus, et ad alterum perrexerit episcopum, et scierit ad quem confugit eum ab episcopo suo fuisse abjectum, non oportet ut ei communionem indulgeat; quod si fecerit, sciat se convocatis episcopis causas esse dicturum. Universi dixerunt: Hoc statutum et pacem servabit, et concordiam custodiet. Concil. supradicto, tit. 17. Osius episcopus dixit: Quod me adhuc movet retinere non debeo; si episcopus forte quis iracundus, quod esse non debet, et aspere commovetur adversum presbyterum, sive diaconum suum, et exterminare eum de Ecclesia voluerit, providendum est ne innocens damnetur, aut perdat communionem, et ideo habeat potestatem qui abjectus est ut episcopos finitimos interpellet, et causa ejus audiatur, ac diligentius tractetur, quia non oportet ei negare audientiam roganti; et ille episcopus qui eum juste aut injuste abjecit, patienter accipiat, ut negotium discutiatur, ut vel probetur sententia ejus a plurimis, vel emendetur: tamen priusquam omnia diligenter, et fideliter examinentur, eum qui fuerit communione separatus ante cognitionem nullus debet praesumere ut eum communione societ. Hi vero qui conveniunt ad audiendum, si viderint clericorum esse studium, et superbiam, quia non decet ut episcopus injuriam vel contumeliam patiatur; saevioribus eos verbis castigent, ut obediant honesta praecipienti episcopo, quia sicut ille clericis sincerum debet exhibere amorem charitatis, ita quoque vicissim ministri infucata debent episcopo suo exhibere obsequia. Ex decretis papae Innocentii, tit. 14. Ut de aliena ecclesia clericum ordinare nullus usurpet, nisi ejus episcopi precibus exhortatus concedere voluerit; hoc etiam synodus statuit Nicaena, ut abjectum ab altero clericum, altera ecclesia non recipiat. Ex decretis papae Leonis, tit. 39. Alienum clericum invito episcopo ipsius nemo suscipiat, nemo sollicitet, nisi forte ex placito charitatis: id inter dantem accipientemque conveniat: nam gravis injuriae reus est, qui de fratris ecclesia id quod est utilius, aut pretiosius, audet vel abjicere, vel tenere: itaque si intra provinciam res agitur, transfugam clericum ad ecclesiam suam metropolitanus compellet. Si autem longius recessit, tui praecepti auctoritate revocabitur, ut nec cupiditati, nec ambitioni, occasio relinquatur. XIX. Ut digami non admittantur ad clerum. In Canonibus Apostolorum, tit. 17. Si quis post baptisma secundis fuerit nuptiis copulatus, aut concubinam habuerit, non potest esse episcopus, non presbyter, aut diaconus, aut prorsus ex numero eorum qui ministerio sacro deserviunt. Concil. Laodic., tit. 1. De his qui secundum ecclesiasticam regulam libere, ac legitime secundis nuptiis juncti sunt, nec occulte nuptiarum copulam fecerunt, oportet ut parvo tempore transacto vacent orationibus, et jejuniis, quibus etiam juxta indulgentiam communionem reddi decrevimus. Ex decret. papae Siricii, t.t. 11. Quisquis sane clericus aut viduam, aut certe secundam conjugem duxerit, omni ecclesiasticae dignitatis privilegio mox nudetur, laica tantum sibi communione concessa; quam ita demum poterit possidere, si nihil poste propter quod hanc perdat, admittat. Ex decretis papae Innocentii, tit. 11, 12 et 13. Ut viduam clericus non ducat uxorem, quia scriptum est: Sacerdotes uxorem virginem accipiant, non viduam, non ejectam. Utique qui ad sacerdotium labore suo et vitae probitate contendit, cavere debet ne hoc praejudicio impeditus pervenire non possit. Ut is qui viduam licet laicus duxit uxorem, sive ante baptismum, sive post baptismum, non admittatur ad clerum, quia eodem vitio videtur exclusus. In baptismo enim crimina dimittuntur, non acceptae uxoris consortium relaxatur. Ne is qui secundam duxerit uxorem clericus fiat, quia scriptum est: Unius uxoris virum, et alibi: Sacerdotes mei semel nubant; et iterum: Sacerdotes mei non nubant amplius; ac ne ab aliquibus existimetur ante baptismum, si forte quis accepit uxorem, et ea de saeculo recedente alteram duxerit, in baptismo esse dimissum, satis errat a regula, quia in baptismo peccata dimittuntur, non acceptarum uxorum numerus aboletur, cum utique uxor ex legis praecepto ducatur in tantum, ut et in paradiso, cum parentes humani generis conjungerentur, ab ipso sint Deo benedicti; et Salomon dicat: A Deo praeparabitur viro uxor, quam formam etiam sacerdotes omnes servare usus ipse demonstrat Ecclesiae. Satis enim absurdum est aliquem credere uxorem ante baptismum acceptam, post baptismum non computari, cum benedictio, quae per sacerdotes super nubentes imponitur, non materiam delinquendi dedisse, sed formam tenuisse legis a Deo antiquitus institutae doceatur. Quod si non putatur uxor esse computanda, quae ante baptismum ducta est; ergo nec filii qui ante baptismum geniti sunt pro filiis habentur. Ex decretis papae Innocentii, tit. 29. De digamis autem nec consuli debuit, cum manifesta sit lectio Apostoli, unius uxoris virum ad sacerdotium, sive ad clericatum admitti debere, et hanc ipsam tamen si virginem accepit: nam ea quae habuerit ante virum, licet defunctus, tamen si clerico postea fuerit copulata, clericus qui eam acceperit esse non poterit, quia in lege cautum est non viduam, non abjectam habere posse conjugem sacerdotem. Ex decretis papae Leonis, tit. 2. Qualis vero cum unicuique constiterit natalium honestas et morum esse debeat sacri altaris ministerio sociandus, et Apostolo nos docente, et divina praeceptione didicimus, et canonum regulis, a quibus plerosque fratrum declinasse, et penitus deviasse reperimus. Nam constat ad sacerdotium pervenisse viduarum maritos, quosdam etiam quibus fuerint numerosa conjugia, et ad omnem licentiam vita liberior, ad sacrum ordinem passim patefactis aditibus fuisse permissos; contra illam beati Apostoli vocem, qua talibus exclamat dicens: Unius uxoris virum; et contra illud antiquae legis praeceptum quo dicitur et cavetur: Sacerdos virginem uxorem accipiat, non viduam, non repudiatam. Hos ergo, quicunque tales admissi sunt, ab ecclesiasticis officiis et sacerdotali nomine apostolicae sedis auctoritate jubemus arceri; nec hoc enim sibi poterunt vindicare cujus capaces per hoc quod illis obstiterat non fuerunt. Hujus discussionis curam nobis specialiter vindicantes, ut si qua forsitan de his commissa sunt, corrigantur, nec liceat ultra committi, et ne qua excusatio de ignoratione nascatur: quanquam ignorare nunquam licuerit sacerdotem quid canonum regulis fuerit definitum. XX. Quod si quis viduam, vel ejectam, aut meretricem, acceperit, non admittitur in clerum. In Canonibus Apostol., tit. 18. Si quis viduam vel ejectam acceperit, aut meretricem, aut ancillam, vel aliquam de his quae publicis spectaculis mancipantur, non potest esse episcopus, aut presbyter, aut diaconus, aut ex numero qui ministerio sacro deserviunt. Ex decretis papae Innocentii, tit. 30. De laicis vero religio tua consuluit quod canones ordinari prohibeant: certum est quidem hoc regulas ecclesiasticas continere, sed non ita definitum est, ut de omnibus sit laicis constitutum: neque enim clerici nasci et non fieri possunt, sed designata sunt genera de quibus ad clericatum pervenire non possunt, id est, si quis fidelis militaverit, si quis fidelis causas egerit, hoc est, postulaverit, si quis fidelis administraverit. De curialibus autem manifesta ratio est, quoniam etsi inveniantur hujusmodi viri qui debeant clerici fieri, tamen quoniam saepius ad curiam repetuntur, cavendum ab his est propter tribulationem quae saepe de his Ecclesiae provenit. Cujus sup., tit. 51. Eos qui viduas accepisse suggeruntur uxores, non solum clericos effectos agnovi, verum etiam ad infulas summi sacerdotii pervenisse, quod contra legis esse praecepta nullus ignorat. Nam cum Moyses legislator clamitet: Sacerdos uxorem virginem accipiat, ac, ne in hoc praeceptum aliquid putaretur ambiguum, addidit: Non viduam, neque abjectam, contra quod praeceptum divina auctoritate subnixum nulla defensio mandati alterius opponitur, nisi consuetudo vestra, quae (ut ipsi fatemini) ex ignorantia, ut verecundius dicam, non ex apostolica traditione et ratione integra constitutum est, nos autem omnesque per Orientem Occidentemque Ecclesias noverit vestra dilectio haec penitus non admittere, nec ad ultimum ecclesiastici ordinis locum tales assumere, et, si reperti fuerint, submoveri. XXI. Ut qui duas sorores habuerit non admittatur ad clerum. In Canonibus Apostolorum, tit. 19. Qui duas in conjugio sorores acceperit, vel filiam fratris, clericus esse non poterit. XXII. Clericum fidejussorem esse non oportere. In Canonibus Apostolorum, tit. 20. Clericus fidejussionibus inserviens abjiciatur. XXIII. Quod hi qui non sponte eunuchizati sunt, suscipiantur ad clerum. In Canon. Apost., tit. 21. Eunuchus si per insidias hominum factus est, vel si in persecutione ejus sunt amputata viril a, vel si ita natus est, et est dignus, efficiatur episcopus. Concil. Nicaeno, tit. 1. Si quis a medicis per languorem desectus est, aut a barbaris abscissus, hic in clero permaneat. Si quis autem se sanum abscidit, hunc et in clero constitutum abstineri conveniet, et deinceps nullum debere talium promoveri, sicut autem hoc claret quod de his qui rem hanc affectant, vel audent semetipsos abscidere dictum sit, sic eos quos aut barbari aut domini castraverunt, inveniuntur autem alias dignissimi, tales ad clerum suscepit regula. XXIV. Ut is qui se eunuchizavit clericus non fiat. In Canonibus Apostolorum, tit. 22. Si quis abscidit semetipsum, id est, si quis amputaverit sibi virilia, non fiat clericus, quia suus homicida est, et Dei conditionis inimicus. XXV. Ut clericus qui se eunuchizavit abjiciatur a clero. Eorumdem tit. 23. Si quis, cum clericus fuerit absciderit semetipsum, omnino damnetur, quia suis est homicida. Ex decretis papae Gelasii, tit. 17. De his autem qui semetipsos absciderunt paterni canones evidenter sequenda posuerunt, quorum tenorem sufficiet indidisse; dicunt enim talia perpetrantes mox ut agniti fuerint, ex munere clericali debere secludi; quod modis omnibus custodire nos convenit, quia fas esse nulli suppeditat, praeter illa quidquam quae memorabilis decrevit forma censere. XXVI. Ut laicus qui se eunuchizavit tribus annis communione privetur. In Canonibus Apostolorum, tit. 24. Laicus semetipsum abscindens annis tribus communione privetur, quia suae vitae insidiator exstitit. XXVII. Ut episcopus, presbyter, diaconus, si pro criminibus damnati fuerint, minime communione priventur. Similiter et reliqui Ecclesiae ministri. In Canonibus Apostolorum, tit. 25. Episcopus, aut presbyter, aut diaconus, qui in fornicatione, aut perjurio, aut furto, captus est, deponatur, non tamen communione privetur; dicit enim Scriptura: Non vindicabit Dominus bis in idipsum. Ibid., tit. 26. Similiter et reliqui clerici huic conditioni subjaceant. Ex decret. papae Syricii ad Himmerium episcopum Taraconensem, tit. 7. Plurimos enim sacerdotes Christi atque levitas, post longa consecrationis suae tempora, tam de conjugibus propriis, quam etiam de turpi coitu sobolem didicimus procreasse, et crimen suum hac praescriptione defendere, quia in Veteri Testamento sacerdotibus ac ministris generandi facultas legitur attributa. Dicat nunc mihi quisquis ille est sectator libidinum praeceptorque vitiorum, si aestimat, si in lege Moysi passim sacris ordinibus a Deo nostro laxata sunt frena luxuriae, cur eos quibus committebantur sancta sanctorum praemonet dicens: Sancti estote, quia et ego sanctus sum Dominus Deus vester? Cur etiam procul a suis domibus anno vicis suae in templo habitare jussi sunt sacerdotes: hac videlicet ratione, ne vel cum uxoribus possent carnale exercere commercium, ut conscientiae integritate fulgentes acceptabile Deo munus offerrent, quibus expleto deservitionis suae tempore, uxoris unius solius successionis causa usus fuerat relaxatus, quia non ex alia nisi ex tribu Levi, quisquam ad Dei ministerium fuerat praeceptus admitti: unde et Dominus Jesus cum nos suo illustraret adventu in Evangelio protestatur quia legem venerit adimplere, non solvere: et ideo Ecclesiam, cujus sponsus est forma castitatis, voluit splendoribus radiare, ut in die judicii, cum rursum advenerit, sine macula et ruga eam possit, sicut per Apostolum suum instituit, reperire: quarum sanctionum omnes sacerdotes atque Levitae insolubili lege constringimur, ut a die ordinationis nostrae sobrietati, ac pudicitiae, et corda nostra mancipemus, et corpora, dummodo per omnia Deo nostro in his quae quotidie offerimus sacrificiis placeamus: qui autem in carne sunt, dicente electionis Vase, Deo placere non possunt; vos autem jam non estis in carne, sed in spiritu; si tamen Spiritus Dei habitat in vobis, et ubi poterit nisi in corporibus (sicut legimus) sanctis Dei Spiritus habitare; et quia aliquanti de quibus loquimur, ut tua sanctitas retulit, ignoratione lapsos esse se deflent, his hac conditione misericordiam dicimus non negandam, ut sine ullo honoris augmento in hoc quod detenti sunt quandiu vixerint officio perseverent, si tamen post haec continentes se studuerint exhibere. Ii vero qui illiciti privilegii excusatione nituntur, ut sibi asserunt veteri hoc lege concessum, noverint se ab omni ecclesiastico honore quo indigne usi sunt apostolicae sedis auctoritate dejectos; nec unquam posse veneranda attrectare mysteria, a quibus seipsi dum obscenis cupiditatibus inhiant privaverunt. Et quia exempla praesentia caveri nos praemonent in futurum, quilibet episcopus, presbyter atque diaconus (quod non optamus), si deinceps fuerit talis inventus, jam nunc sibi omnem per nos indulgentiae aditum intelligat obseratum, quia ferro necesse est excidantur vulnera quae fomentorum non senserint medicinam. Ex decretis papae Innocentii Victricio episcopo Rothomagensi, tit. 21. Proposuisti quid de his observari debeat, quos in diaconii ministerio, aut in officio presbyterii, positos incontinentes esse, aut fuisse, generati filii prodiderunt. De his et divinarum legum est disciplina, et beatae recordationis viri Syricii episcopi monita evidentia commemorant, ut incontinentes in officiis talibus positi omni honore ecclesiastico privarentur, nec admittantur ad tale mysterium, quod sola continentia oportet impleri. Est enim vetus admodum sacrae legis auctoritas, jam inde ab initio custodita, quod in templo anno vicissitudinis suae habitare praecepti sunt sacerdotes, ut servientes sacris oblationibus puros, et ab omni labe purgatos sibi vindicent divina mysteria, neque eos ad sacrificium fas sit admitti, qui exercent vel cum uxore carnale consortium, quia scriptum est: Sancti estote, quia et ego sanctus sum Dominus Deus vester. Quibus utique propter sobolis successionem propterea uxoris usus fuerat relaxatus, quia ex alia tribu ad sacerdotium nullus fuerat praeceptus accedere. Quanto magis ii sacerdotes, vel Levitae, pudicitiam ex die ordinationis suae servare debent, quibus vel sacerdotium, vel ministerium sine successione est, nec praeterit dies qua vel a sacrificiis divinis, vel a baptismatis officio vacent? Nam si Paulus ad Corinthios scribit dicens: Abstinete vos ad tempus ut vacetis orationi, et hoc utique laicis praecepit, multo magis sacerdotes, quibus orandi et sacrificandi juge officium est, semper debebunt ab hujusmodi consortio abstinere. Qui si contaminatus fuerit carnali concupiscentia, quo pudore vel sacrificare usurpabit, aut qua conscientia, quove merito, exaudiri se credit, cum dictum sit: Omnia munda mundis, coinquinatis autem et infidelibus nihil mundum. Sed fortasse hoc licere credit, quia scriptum est: Unius uxoris virum, non permanentem in concupiscentia generandi hoc dixit, sed propter continentiam futuram. Neque enim integros corpore non admisit, qui ait: Vellem autem omnes esse sicut et ego, et apertius declarat dicens: Qui autem in carne sunt Deo placere non possunt; et habentem filios, non generantem dixit. Sed ea plane dispar et divisa sententia est: nam si ad aliquos forma illa ecclesiasticae vitae pariter, et disciplinae, quae ab episcopo Syricio ad provincias commeavit, non probabitur pervenisse; his ignorantibus venia remittetur. Ita ut de caetero penitus incipiant abstinere, et ita gradus suos in quibus inventi fuerint, sic retentent, ut eis non liceat ad potiora conscendere. Quibus in beneficio esse debet, quod hunc ipsum locum quem retinent non amittant. Si quis autem scit se formam vivendi missam a Syricio comperisse, neque statim cupiditates libidinis abjecisse, et illi sunt modis omnibus submovendi, qui post admonitionem cognitam praeponendam arbitrati sunt voluptatem. Ex decretis papae Innocentii, tit. 33. Qui zelo fidei ac disciplinae ductus non patitur Ecclesiam pollui ab indignis presbyterum filios asserit procreasse. Quod non licere exponerem, nisi nossem vestram prudentiam legis totius habere notitiam Et ideo, fratres charissimi, libelli qui subjectus est tenore perspecto, eos qui talia perpetrasse dicuntur, jubebitis in medio collocari, discussisque objectionibus quae ipsis presbyteris impinguntur, si convinci potuerint, a sacerdotali removeantur officio, quia qui sancti non sunt sancta tentare non possunt, atque alieni efficiantur a ministerio, quod vivendo illicite polluerunt. Miramur autem haec eorum dissimulare episcopos, aut connivere, aut nescire esse illicita judicentur. Ex decret. papae Leonis, tit. 16. Alienum est a consuetudine ecclesiastica ut qui in presbyterali honore, aut diaconii, fuerint gradu consecrati ii pro crimine aliquo suo per manus impositionem remedium accipiant poenitendi; quod sine dubio ex apostolica traditione descendit, secundum quod scriptum est: Sacerdos si peccaverit, quis orabit pro illo? Unde hujusmodi lapsis ad promerendam misericordiam Dei est exspectanda secessio, ubi illis satisfactio, si fuerit digna, sit etiam fructuosa. Ex decret. papae Gelasii, tit. 18. Comperimus etiam horrendis quibusdam criminibus implicatos, tota discretione submota, non solum de factis atrocibus necessariam poenitudinem non habere, sed nec aliqua correctione penitus succedente ad divinum ministerium honoremque contendere: nonnullos autem in ipsis ordinibus constitutos gravibus delinquentes facinoribus non repelli, cum et Apostolus clamet nemini cito manus imponendas, neque communicandum peccatis alienis, et majorum veneranda constituta pronuntient, hujusmodi etiam si forte subrepserint, tam qui ante peccaverunt, detectos oportere depelli, quam sacrae professionis oblitos praevaricatoresque sancti propositi procul dubio submovendos. Concil. Carthag., tit. 27. Item confirmatum est ut si quando presbyteri vel diaconi in aliqua graviori culpa convicti fuerint, qualiter eos a ministerio necesse sit removeri: non eis manus tanquam poenitentibus, vel tanquam fidelibus laicis, imponantur, neque permittendum ut rebaptizati ad clericatus gradum promoveantur. XXVIII. Qui clerici debeant conjugibus copulari. In Canonibus Apostolorum, tit. 27. Innuptis autem qui ad clerum provecti sunt praecipimus, ut, si voluerint uxores accipiant, sed lectores, cantoresque tantummodo. Concil. Carthag., tit. 16. Item placuit ut episcopi, presbyteri et diaconi non sint conductores, aut procuratores, neque ullo turpi negotio et inhonesto victu quaerant implicari, quia respicere debent scriptum esse: Nullus militans Deo implicat se negotiis saecularibus. Placuit ut lectores, cum ad annos pubertatis venerint, cogantur aut uxores ducere, aut continentiam profiteri. Item placuit ut clericus si commutaverit pecuniam, eamdem accipiat, si speciem, eamdem speciem quantam dederit accipiat; et ut ante XXV annos aetatis nec diaconi ordinentur; et ut lectores populum non salutent. XXIX. Quod episcopus, presbyter et diaconus, peccantes fideles verberare non debeant. In Canonibus Apostolorum, tit. 28. Episcopum, aut presbyterum, aut diaconum percutientem fideles delinquentes, aut infideles inique agentes, et per hujusmodi volentem timeri, dejici ab officio suo praecipimus, quia nusquam nos hoc Dominus docuit; e contrario vero ipse cum percuteretur non repercutiebat, cum pateretur, non comminabatur. XXX. Quod officium pristinum damnati pro criminibus usurpare non debeant. In Canonibus Apostolorum, tit. 29. Si quis episcopus, aut presbyter, aut diaconus, depositus juste super certis criminibus, ausus fuerit attrectare ministerium dudum sibi commissum, hic ab Ecclesia penitus abscindatur. Item quod clericis damnatis non liceat communicare. Concil. Carthag. universali, tit. 29. Item placuit universo concilio, ut qui excommunicatus fuerit pro suo neglectu, sive episcopus, sive quilibet clericus, et tempore excommunicationis suae ante audientiam communionem praesumpserit, ipse in se damnationis judicetur protulisse sententiam. Item universalis Carthag., tit. 29. Et illud petendum, ut statuere dignentur ut si qui cujuslibet honoris clericus judicio episcoporum quocunque crimine fuerit damnatus, non liceat eum, sive ab ecclesiis quibus praefuit, sive a quolibet homine, defensari, interposita poena damni pecuniae, atque honoris, quo nec aetatem, nec sexum excusandum esse praecipiant. Item quod intra annum causam suam peragant. Conc. Carthag., tit. 46. Rursus constitutum est ut quoties clericis convictis et confessis in aliquo crimine, vel propter eorum quorum verecundiae parcitur, vel propter Ecclesiae opprobrium, aut insolentem insultationem haereticorum atque gentilium, si forte causae suae adesse voluerint, et innocentiam suam asserere, intra annum excommunicationis hoc faciant: si vero intra annum causam suam purgare contempserint, nulla eorum vox postea penitus audiatur. XXXI. Quod non debeant officia ecclesiastica pecuniis obtiner. In Canonibus Apostolorum, tit. 30. Si quis episcopus, aut presbyter, aut diaconus, per pecunias obtinuerit dignitatem, dejiciatur, et ipse et ordinator ejus, et a communione modis omnibus abscindatur, sicut Simon Magus a Petro. Concil. Chalcedon., tit. 2. Si quis episcopus per pecuniam fecerit ordinationem, et sub pretio redegerit gratiam, quae non potest vendi, ordinaveritque per pecunias episcopum, aut presbyterum, aut diaconum, vel quemlibet ex his qui connumerantur in clero, aut promoverit per pecuniam dispensatorem, aut defensorem, vel quemquam qui subjectus est regulae, pro suo turpissimi lucri commodo, is cui hoc attentanti probatum fuerit proprii gradus periculo subjacebit; et qui ordinatus est, nihil ex hac ordinatione, vel promotione quae est per negotiationem facta, proficiat; sed sit alienus a dignitate, vel sollicitudine quam pecuniis quaesivit. Si quis vero mediator tam turpibus et nefandis datis, vel acceptis exstiterit, si quidem clericus fuerit, proprio gradu decidat: si vero laicus, aut monachus, anathematizetur. Ex decretis papae Gelasii, tit. 24. De monachis laicisque in prima copiosius praeceptionis hujus parte digesta sunt, quae vel quatenus pro rerum temporumque necessitate concessa sunt, quemadmodum ubi nullius facti necessitas interesse probatur, non nisi vetus institutio debeat custodiri. Quos vero constiterit indignos meritis sacram mercatos esse pretio dignitatem, convictos oportet arceri, non sine periculo facinus tale patrantes, quia dantem pariter accipientemque damnatio Simonis, quam sacra lectio testatur, involvit. XXXII. Ut Ecclesia saeculari potentia minime pervadatur. In Canonibus Apostolorum, tit. 31. Si quis episcopus saecularibus potestatibus usus Ecclesiam per ipsas obtineat, deponatur, et segregentur omnes qui illi communicant. XXXIII. De presbyteris qui, contemptis episcopis suis, seorsum conventus congregare tentaverint In Canonibus Apostolorum, tit. 32. Si quis presbyter contemnens episcopum suum seorsum conventum collegerit, et altare aliud erexerit, nihil habens quod reprehendat episcopum in causa pietatis, et justitiae, deponatur, quasi principatus amator existens; est enim tyrannus, et caeteri clerici quicunque tali consentiunt deponantur; laici vero segregentur. Haec autem post unam, et secundam, et tertiam, episcopi obsecrationem fieri conveniat. Concil. Antiocheno, tit. 5. Si quis presbyter, aut diaconus, episcopum proprium contemnens, se ab Ecclesia sequestraverit, et seorsum colligens altaro constituerit, et commonenti episcopo non acquieverit, nec consentire, vel obedire voluerit, semel et iterum convocati, hic damnetur omnimodo, nec ultra remedium consequatur, quia suam recipere non potest dignitatem: quod si Ecclesiam conturbare, et sollicitare persistat, tanquam seditiosus per potestates exteras opprimatur. Concil. Carthag., tit. 10 et 11. Alipius episcopus legatus provinciae Numidiae dixit: Nec illud praetermittendum est, ut si quis forte presbyter ab episcopo suo correptus, tumore vel superbia inflatus, putaverit separatim sacrificia Deo offerenda, vel aliud erigendum altare contra ecclesiasticam fidem disciplinamque crediderit, non exeat impunitus. Valentinus primae sedis provinciae Numidiae dixit: Necessario disciplinae ecclesiasticae fidei congrua sunt, quae frater noster Alipius prosecutus est. Proinde quid videatur vestrae dilectioni dicite. Ab universis episcopis dictum est: Si quis presbyter a praeposito suo correptus fuerit, debet utique apud vicinos episcopos conqueri, ut ab ipsis ejus causa possit audiri, ac per ipsos suo episcopo reconciliari; quod nisi fecerit, seu superbia, quod absit, inflatus secernendum se ab episcopi sui communione du erit, ac separatim cum aliquibus schisma faciens sacrificium Deo obtulerit, anathema habeatur, et locum amittat; ac si querimoniam justam adversus episcopum non habuerit inquirendum erit. XXXIV. Quod clerici damnati non debeant ab aliis recipi. In Canonibus Apostolorum, tit. 33. Si quis presbyter aut diaconus ab episcopo suo segregetur, hunc non licere ab alio recipi, sed ab ipso qui eum sequestraverat, nisi forte obierit episcopus ipse qui eum segregasse cognoscitur. Concil. Sardicensi, tit. 18. Januarius episcopus dixit: Illud quoque statuat sanctitas vestra, ut nulli episcopo liceat alterius episcopi civitatis ministrum ecclesiasticum sollicitare, et in suis parochiis ordinare. Universi dixerunt: Placet, quia ex his contentionibus solet nasci discordia; et ideo prohibet omnium sententia, ne quis hoc facere audeat. Concil. Sard., tit. 19. Osius episcopus dixit: Et hoc universi constituimus, ut quicunque ex alia parochia voluerit alienum ministrum sine consensu episcopi ipsius et voluntate ordinare, non sit rata ordinatio ejus: quicunque autem hoc usurpaverit, a fratribus et coepiscopis nostris et admoneri debet et corrigi. XXXV. Ut nullus episcopus, presbyter, aut diaconus, sine commendatitiis suscipiatur epistolis. In Canonibus Apostolorum, tit. 34. Nullus episcoporum, peregrinorum, aut presbyterorum, aut diaconorum, sine commendatitiis suscipiatur epistolis. Et cum scripta detulerint, discutiantur attentius, et ita suscipiantur, si praedicatores pietatis exstiterint minus, nec quae sunt necessaria subministrentur eis, et ad communionem nullatenus admittantur, quia per subreptionem multa praeveniunt. Conc. Laodic., tit. 41. Quod non oporteat sacerdotem, vel clericum, sine litteris proficisci canonicis. Concil. Chalcedon., tit. 11. Omnes pauperes et indigentes auxilio, cum proficiscuntur, sub probatione epistolis vel ecclesiasticis pacificis tantummodo commendari decrevimus; et non commendatitiis litteris, propter quod commendatitias litteras honoratis tantummodo praestari personis conveniat. XXXVI. De primatu episcoporum. In Canonibus Apostolorum, tit. 35. Episcopos gentium singularum scire conveniat quis inter eos primus habetur, quem velut caput existiment, et nihil amplius praeter ejus conscientiam gerant, quam illa sola singuli, quae parochiae propriae et villis quae sub ea sunt competunt; sed nec ille praeter omnium conscientiam faciat aliquid; sic enim unanimitas erit, et glorificabitur Deus per Jesum Christum in Spiritu sancto. Concil. Antioch., tit. 9. Per singulas regiones episcopos convenit nosse metropolitanum episcopum sollicitudinem totius provinciae gerere: propter quod et ad metropolim omnes undique, qui negotia videntur habere, concurrant. Unde placuit eum, et honore praecellere, et nihil amplius praeter eum caeteros episcopos agere secundum antiquam a Patribus nostris regulam constitutam, nisi ea tantum quae ad suam dioecesim pertinent, possessionesque subjectas: unusquisque enim episcopus habeat suae parochiae potestatem, ut regat juxta reverentiam singulis competentem, et providentiam gerat omnis possessionis, quae sub ejus est potestate; ita ut presbyteros et diaconos ordinet, et singula suo judicio comprehendat: amplius autem nihil agere tentet, praeter antistitem metropolitanum, nec metropolitanus sine caeterorum gerat consilio sacerdotum. De privilegiis quae quibusdam civitatibus competunt. Concil. Nicaeno, tit. 6. Antiqua consuetudo servetur per Aegyptum, Libyam, et Pentapolim, ita ut Alexandrinus episcopus horum omnium habeat potestatem, quia et urbis Romanae episcopo parilis mos est: similiter autem et apud Antiochiam, caeterasque provincias suis privilegia serventur ecclesiis. Illud autem generaliter clarum est, quod si quis praeter sententiam metropolitani factus fuerit episcopus, hunc magna synodus definivit episcopum esse non oportere; sin autem communi cunctorum decreto rationabili, et secundum regulam ecclesiasticam comprobato, duo aut tres propter contentiones proprias contradicunt, obtineat sententia plurimorum. Ex decretis papae Innocentii, tit. 9. Primum ut extra conscientiam metropolitani episcopi nullus audeat ordinare: integrum enim judicium est, quod plurimorum sententiis confirmatur; nec unus episcopus ordinare praesumat, ne furtivum beneficium praestitum videatur: hoc enim a synodo Nicaena constitutum est, atque definitum. XXXVII. Quod non liceat episcopo in aliena provincia clericos ordinare. In Canonibus Apostolorum, tit. 36. Episcopum non audere extra terminos proprios ordinationes facere in civitatibus, aut villis, quae illi nullo jure subjectae sunt. Si vero convictus fuerit hoc fecisse praeter eorum conscientiam qui civitates ipsas et villas detinent, et ipse deponatur, et qui ab illo sunt ordinati. Concil. Antioch., tit. 13 et 22. Nullus episcopus ex alia provincia audeat ad aliam transgredi, et ad promotionem ministerii aliquos in ecclesiis ordinare, licet consensum videantur praebere nonnulli, nisi litteris tam metropolitani, quam caeterorum qui cum eo sunt episcoporum, rogatus adveniet, et sic ad actionem ordinationis accedat. Si vero nullo rogante inordinato more deproperet super aliquibus ordinationibus et ecclesiasticis negotiis ad eum non pertinentibus componendis; irrita quidem quae ab eo geruntur existant, ipse vero in ompositi motus sui et irrationabilis audaciae subeat ultionem, ex hoc jam damnatus a sancto concilio. Item Concil. suprascripti, tit. 22. Episcopus alienam civitatem quae non est illi subjecta non adeat, nec ad possessionem accedat, quae ad eum non pertinet, super ordinatione cujusquam, nec constituat presbyteros aut diaconos alteri subjectos episcopo, nisi forte cum consilio et voluntate regionis episcopi. Si quis autem tale aliquid facere tentaverit, irrita sit ejus ordinatio, et ipse coerceatur a synodo: nam si ordinare non poterit, nullatenus judicabit. XXXVIII. De ordinatis nec receptis. In Canonibus Apostolorum, tit. 37. Si quis episcopus non susceperit officium et curam populi sibi commissam, hic communione privetur, quoadusque consentiat obedientiam commodans. Similiter autem presbyter et diaconus. Si vero perrexit, nec receptus fuerit, non pro sua sententia, sed pro malitia populi, ipse quidem maneat episcopus, clerici vero civitatis communione priventur, eo quod eruditores inobedientis populi non fuerunt. Concil. Ancyr., tit. 17. Si qui episcopi ordinati sunt, nec recepti ab illa parochia in qua fuerunt denominati, voluerintque alias occupare parochias, et vim praesulibus earum inferre, seditiones adversus eos excitando, hoc abjici placuit. Quod si voluerint in presbyterii ordine ubi prius fuerant ut presbyteri residere, non abjiciantur propria dignitate: si autem seditiones commovent, ibidem episcopis constitutis presbyterii quoque honor talibus auferatur, fiantque damnatione notabiles. Concil. Antiochensi, tit. 18. Si quis episcopus ordinatus, ad parochiam minime cui est electus accesserit, non suo vitio, sed quod eum aut populus vitet, aut propter aliam causam, non tamen ejus vitio perpetratam, hic et honoris sit et ministerii particeps, dummodo nihil molestus Ecclesiae rebus existat ubi ministrare cognoscitur: quem etiam conservare conveniet quidquid synodus perfecta provinciae quod visum fuerit judicando decreverit. XXXIX. Ut bis in anno concilia celebrentur. In Canonibus Apostolorum, tit. 38. Bis in anno episcoporum concilia celebrentur, ut inter se invicem dogmata pietatis explorent, et emergentes ecclesiasticas contentiones amoveant: semel quidem quarta septimana Pentecostes; secundo vero duodecimo die mensis Hyperberethaei, id est, juxta Romanos tertio Idus Octobris. Concil. Nicaeno, tit. 5. Bene placuit annis singulis per unamquamque provinciam bis in anno concilia celebrari, ut communiter omnibus simul episcopis congregatis provinciae discutiantur hujusmodi quaestiones, et sic qui suo peccaverunt evidenter episcopo, excommunicati rationabiliter ab omnibus aestimentur, usquequo vel in communi, vel episcopo placeat humaniorem pro talibus ferre sententiam. Concilia vero celebrentur, unum quidem ante quadragesimam Paschae, ut omni dissensione sublata munus offeratur Deo purissime; secundum vero circa tempus autumni. Concil. Antiocheno, tit. 20. Propter ecclesiasticas utilitates et absolutiones earum rerum quae dubitationem controversiamque recipiunt, optime placuit ut per singulas quasque provincias bis in anno episcoporum concilia celebrentur, semel quidem post tertiam septimanam festi Paschalis, ita ut quarta septimana Pentecostes conveniat synodus, metropolitano provinciales episcopos admonente, secunda vero synodus fiat Idibus Octobris, id est, quinto decimo die mensis Octobris, quem Hyperberethaeum Graeci cognominant. In ipsis autem conciliis adsint presbyteri et diaconi, et omnes qui se laesos existimant, et synodo experiantur; nullis vero liceat apud se celebrare concilia, praeter eos quibus metropolitana jura videntur esse commissa. Concil. Chalcedonens., tit. 19. Pervenit ad aures nostras quod in provinciis statuta episcoporum concilia minime celebrentur, et ex hoc plurima negligantur ecclesiasticarum causarum, quae correctione indigeant. Decrevit itaque sancta synodus, secundum canonem Patrum, bis in anno episcopos in idipsum, in unaquaque provincia, convenire, quo metropolitanus antistes probaverit, et corrigere singula, si qua fortassis emerserint. Quicunque vero non advenerint episcopi, resident autem in suis civitatibus, et hoc dum in sua incolumitate consistunt, omnique inexcusabili et necessaria occupatione probantur liberi, fraterno corripiantur affectu. Ex decret. papae Leon., tit. 37. De conciliis autem episcopalibus non aliud indicimus, quam sancti Patres salubriter ordinaverunt, ut scilicet bini conventus per annos singulos, habeantur, in quibus de omnibus querelis quae inter diversos Ecclesiae ordines nasci assolent judicetur, ac si forte inter ipsos qui praesunt de majoribus, quod absit, peccatis causa nascitur, quae provinciali nequeat examine definiri, fraternitatem tuam de totius negotii qualitate metropolitanus curabit instruere, ut si coram positis partibus, nec tuo res fuerit sopita judicio, ad nostram cognitionem, quidquid illud est, transferatur. Item alibi, titul. 41. Ut non amplius a statuto concilii tempore quam dies quindecim remorentur episcopi. Et si inter eos de negotio fuerit oborta contentio, cuncta Romano pontifici sub gestorum insinuatione pandantur, ut ab eo quod Deo placuerit ordinetur. XL. Ut curam rerum ecclesiasticarum tantum episcopus habeat. In Canonibus Apostolorum, tit. 39. Omnium negotiorum ecclesiasticorum curam episcopus habeat, et ea, velut Deo contemplante, dispenset, nec ei liceat ex his aliquid omnino contingere, aut parentibus propriis quae Dei sunt condonare: quod si pauperes sunt, tanquam pauperibus subministret, nec eorum occasione ecclesiae negotia depraedentur. Concil. Antioch., tit. 24. Quae sunt ecclesiae sub omni sollicitudine, et conscientia bona et fide quae in Deum est, qui cuncta considerat judicatque, serventur; quae etiam dispensanda sunt judicio, et potestate pontificis, cui commissus est populus, et animae quae intra ecclesiam congregantur. Manifesta vero sint quae pertinere videntur ecclesiae, cum notitia presbyterorum et diaconorum qui circa ipsam sunt, ita ut agnoscant, nec ignorent quae sunt ecclesiae propria, nec eos aliquid lateat. Ut si contigerit episcopum migrare de saeculo certis existentibus rebus quae sunt ecclesiae, nec ipsae collapsae depereant, nec quae propria probantur episcopi sub occasione rerum pervadantur ecclesiae. Justum namque et acceptum est coram Deo et hominibus, ut sua episcopus quibus voluerit derelinquat, et quae ecclesiae sunt eidem conserventur ecclesiae, ut nec ecclesia aliquid patiatur incommodi, nec episcopus sub occasione proscribatur ecclesiae, et in causas incidant qui ad eum pertinent, et ipse post obitum maledictionibus ingravetur. XLI. De dignitate pontificis, et quod rerum suarum habeat potestatem. In Canonibus Apostolorum, tit. 40. Presbyteri vel diaconi praeter episcopum nihil agere pertentent; nam Domini populus ipsi commissus est, et pro animabus eorum hic redditurus est rationem. Sint autem manifestae res propriae episcopi, si tamen habeat proprias, et manifestae dominicae, ut potestatem habeat de propriis moriens episcopus, sicut voluerit, et quibus voluerit, derelinquere, nec sub occasione ecclesiasticarum rerum, quae episcopi esse probantur intercidant; fortassis enim aut uxorem habet, aut filios, aut propinquos, aut servos. Et justum est hoc apud Deum et homines, ut nec ecclesia detrimentum patiatur ignoratione rerum pontificis, nec episcopus, vel ejus propinqui, sub obtentu ecclesiae proscribantur, et in causas incidant qui ad eum pertinent, morsque ejus injuriis malae famae subjaceat. XLII. Quod episcopus ecclesiasticarum rerum, pro dispensatione pauperum, habeat potestatem. In Canonibus Apostolorum, tit. 41. Praecipimus ut in potestate sua episcopus ecclesiae res habeat; si enim animae hominum pretiosae illis sunt creditae, multo magis oportet eum curam pecuniarum gerere; ita ut potestate ejus indigentibus omnia dispensentur per presbyteros et diaconos, et cum timore omnique sollicitudine ministrentur. Ex his autem qui indiget ad suas necessitates, et ad peregrinorum fratrum usus ipse percipiat, ut nihil eis possit omnino deesse: lex enim Dei praecipit ut qui altari deserviunt de altari pascantur, quia nec miles stipendiis propriis contra hostes arma sustulit. Concil. Antioch., tit. 25. Episcopus ecclesiasticarum rerum habeat potestatem ad dispensandum erga omnes qui indigent cum summa reverentia et timore Dei: participet autem et ipse quibus indiget, si tamen indiget, tam suis quam fratrum qui ab eo suscipiuntur necessariis usibus profuturis; ita ut in nullo, qualibet occasione, fraudentur, juxta sanctum Apostolum sic dicentem: Habentes victum et tegumentum, his contenti sumus. Quod si contentus istis minime fuerit, convertat autem res ecclesiae in suos usus domesticos, et ejus commoda, vel agrorum fructus, non cum presbyterorum conscientia diaconorumque, pertractet, sed horum potestatem domesticis suis, aut propinquis, aut fratribus filiisque, committat, ut per hujusmodi personas occulte caeterae laedantur ecclesiae, synodo provinciae poenas iste persolvat. Si autem et aliter accusetur episcopus, aut presbyteri qui cum ipso sunt, quod ea quae pertinent ad ecclesiam, vel ex agris, vel ex alia qualibet ecclesiastica facultate sibimet usurpent, ita ut ex hoc affligantur quidem pauperes, criminationi vero et blasphemiis tam sermo praedicationis quam hi qui dispensant taliter exponantur, et hos oportet corrigi, sancta synodo id quod condecet approbante. Ut quatuor tam de reditibus quam de oblationibus fidelium fiant portiones, et una sit episcopi, alia clericorum, tertia pauperum, quarta vero fabricarum ecclesiasticarum. Ex decret. papae Gelas., tit. 27. Quatuor autem tam de reditu quam de oblatione fidelium, prout cujuslibet ecclesiae facultas admittit (sicut dudum rationabiliter est decretum), convenit fieri portiones, quarum sit una pontificis, altera clericorum, pauperum tertia, quarta fabricis applicanda. De quibus sicut sacerdotis intererit integram ministris ecclesiae memoratam dependere quantitatem, sic clerus ultra delegatam sibi summam nihil insolenter noverit expetendum. Ea vero quae ecclesiasticis aedificiis attributa sunt, huic operi veraciter praerogata, locorum doceat instauratio manifesta sanctorum, quia nefas est si, sacris aedibus destitutis, in lucrum suum praesul impendia his designata convertat: ipsam nihilominus ascriptam pauperibus portionem, quamvis divinis rationibus se dispensasse monstraturus esse videatur, tamen juxta quod scriptum est, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui est in coelis (Matth. IV), oportet etiam praesenti testificatione praedicari, et bonae famae praeconiis non taceri. XLIII. Quod episcopus, presbyter, et diaconus, aleator et ebriosus esse non debeat. Similiter et clerici et laici, si permanserint in alea, communione priventur. In Canonibus Apostolorum, tit. 42 et 43. Episcopus, presbyter, aut diaconus, aleae atque ebrietati deserviens, aut desinat, aut certe damnetur. Subdiaconus, aut lector, aut cantor, similia faciens, aut desinat, aut communione privetur: similiter etiam laicus. XLIV. Quod episcopus, presbyter, aut diaconus, non debeat usuras accipere. In Canonibus Apostolorum, tit. 44. Episcopus, aut presbyter, aut diaconus, usuras a debitoribus exigens, aut desinat, aut certe damnetur. Concil. Nicaeno, tit. 17. Quoniam multi sub regula constituti avaritiam, et turpia lucra sectantur, oblitique divinae Scripturae dicentis: Qui pecuniam suam non dedit ad usuram (Psal. XIV), mutuum dantes centesimas exigunt, juste censuit sancta et magna synodus ut si quis inventus fuerit post hanc definitionem usuras accipiens, aut ex adinventione aliqua, vel quolibet modo negotium transigens, aut hemiolia, id est, sescupla exigens, vel aliquid tale prorsus excogitans turpis lucri gratia, dejiciatur a clero, et alienus existat a regula. Conc. Laodicensi, tit. 5. Quod non oporteat sacerdotes et clericos fenerantes usuras, vel quae dicuntur sescupla, id est, summam capitis et dimidium summae percipere. Ex decretis papae Leonis, tit. 3 et 4. Nec hoc quoque praetereundum esse duximus, quosdam lucri turpis cupiditate captos usurariam exercere pecuniam, et fenore velle ditescere: quod non dicam in eos qui sunt in clericali officio constituti, sed et in laicos cadere, qui Christianos se dici cupiunt, condolemus, quod vindicari acrius in eos qui fuerunt confutati, decernimus, ut omnis peccandi opportunitas adimatur. Illud etiam duximus praemonendum, ut sicut non suo, ita non alieno nomine, aliquis clericorum exercere fenus attentet; indecens enim est crimen suum commodis alienis impendere. Fenus autem hoc solum aspicere et exercere debemus, ut quod hic misericorditer tribuimus, ab eo Domino qui multipliciter et in perpetuum mansura retribuet recipere valeamus. Ex decretis papae Gelasii, tit. 15. Consequens fuit ut illa quoque quae de Piceni partibus nuper ad nos missa relatio nuntiavit, non praetereunda putaremus; id est plurimos clericorum negotiationibus inhonestis et lucris turpibus imminere, nullo pudore cernentes evangelicam lectionem, quia ipse Dominus negotiatores e templo verberatos flagellis asseritur expulisse. Nec Apostoli verba recolentes, quibus ait: Nemo militans Deo obligat se negotiis saecularibus (II Tim. II). Psalmistam quoque David surda dissimulantes aure cantantem: Quoniam non cognovi negotiationes, introibo in potentias Domini (Psal. LXX): proinde hujusmodi, aut ab indignis posthac quaestibus noverint abstinendum, et ab omnibus quibuslibet negotiationis ingeniis cupiditateque cessandum, aut in quocunque gradu sint positi, mox a clericalibus officiis abstinere cogantur, quoniam domus Dei domus orationis, et esse debet et dici, ne officina negotiationis et spelunca potius sit latronum. XLV. Quod non debeat episcopus, presbyter, presbyter, aut diaconus, cum haereticis orare. In Canonibus Apostolorum, titul. 45. Episcopus, presbyter, et diaconus, qui cum haereticis oraverit, tantummodo communione privetur. Si vero tanquam clericos hortatus eos fuerit agere, vel orare, damnetur. XLVI. Quod non liceat catholicis ad haereticorum speluncas causa orationis accedere. Concil. Laodicensi, tit. 9. Quod non permittantur ecclesiastici ad haereticorum coemeteria, vel ad ea quae ab eis appellantur martyria, orationis causa, vel sanitatis, accedere, sed hujusmodi, si fideles fuerint, certo tempore communione privari; poenitentes autem et confitentes se deliquisse convenit suscipi. XLVII. Quod non oporteat catholicos cum haereticis nuptiarum foedera copulare. Concil. Laodicen., tit. 10 et 31. Quod non oporteat indifferenter ecclesiasticos foedere nuptiarum haereticis suos filios filiasque conjungere. Item quod non oporteat cum haereticis universis nuptiarum foedera celebrare, nec eis filios dare, vel filias, sed magis accipere, si tamen Christianos se fieri promittant. Concil. Chalcedon., tit. 14. Quoniam in quibusdam provinciis concessum est lectoribus et psalmistis uxores ducere, statuit sancta synodus non licere cuiquam ex his accipere sectae alterius uxorem. Qui vero ex hujusmodi conjugio jam filios susceperunt, si quidem praeventi sunt, ut ex se genitos apud haereticos baptizarent, offerre eos Ecclesiae catholicae communioni convenit, non baptizatos autem non posse apud haereticos ulterius baptizari. Sed neque copulari debet nuptura haeretico, Judaeo, vel pagano, nisi forte promittat ad orthodoxam fidem se personam orthodoxe copulandam transferre. Si quis autem hanc definitionem sanctae synodi transgressus fuerit, correptioni canonicae subjacebit. Concil. Carthag., titul. 21. Item placuit ut filii clericorum gentilibus vel haereticis in matrimonio non jungantur. XLVIII. Quod non oporteat ab haereticis eulogias accipere. Concil. Laodicensi., tit. 32. Quod non oporteat ab haereticis eulogias accipere, quae sunt maledictiones potius quam benedictiones. XLIX. Quod non debeant haereticorum baptismata comprobari. In Canonibus Apostolorum, tit. 46. Episcopum aut presbyterum haereticorum suscipientem baptisma damnari praecipimus. Quae enim conventio Christi ad Belial, vel quae pars fideli cum infidele? L. Quod Ecclesiae baptismate baptizatus denuo baptizari non debeat, et non ita baptizatus debeat baptizari. In Canonibus Apostolorum, tit. 47. Episcopus, aut presbyter, si eum qui secundum veritatem habuerit baptismum denuo baptizaverit, aut pollutum ab impiis, et non recte baptizatum, non baptizaverit, deponatur, tanquam deridens crucem et mortem Domini, nec sacerdotes a falsis sacerdotibus jure discernens. LI. Quod in nomine Trinitatis debeat baptizari. In Canonibus Apostolorum, tit. 49. Si quis episcopus, aut presbyter, juxta praeceptum Domini, non baptizaverit in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, sed in tribus sine initio principiis, aut in tribus filiis, aut in tribus paracletis, abjiciatur. LII. Quod non debeat una mersio in baptismate, quasi in morte Domini, provenire. In Canonibus Apostolorum, tit. 50. Si quis episcopus, aut presbyter, non trinam mersionem unius mysterii celebret, sed semel mergat in baptismate, quod dari videtur in Domini morte, deponatur: non enim dixit nobis Dominus: In morte mea baptizate, sed: Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. LIII. De Arianis non rebaptizandis. Et decretis papae Siricii, titul. 1. Prima itaque paginae tuae fronte signasti baptizatos ab impiis Arianis plurimos ad fidem catholicam festinare, et quosdam de fratribus nostris eosdem denuo baptizare velle, quod non licet, cum hoc fieri et Apostolus vetet, et canones contradicant, et post cassatum Ariminense concilium missa ad provincias a venerandae memoriae praedecessore meo Liberio generalia decreta prohibeant; quos nos cum Novatianis, aliisque haereticis, sicut est in synodo constitutum, per invocationem solam septiformis Spiritus, episcopalis manus impositione catholicorum conventui sociamus: quod etiam totus Oriens Occidensque custodit, a quo tramite vos quoque posthac minime convenit deviare, si non vultis a nostro collegio synodali sententia separari. Ex decr. papae Innoc., tit. 47. Arianos praeterea caeterasque ejusdem modi pestes, quia eorum laicos conversos ad Dominum sub imagine poenitentiae, ac sancti Spiritus sanctificatione, per manus impositionem suscipimus, non videtur clericos eorum cum sacerdotii, aut ministerii cujuspiam, suscipere dignitate, quoniam quibus solum baptisma ratum esse permittimus, quod utique in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti perficitur, non sanctum Spiritum eos habere ex illo baptismate aliisque mysteriis arbitramur, quoniam cum a catholica fide eorum auctores desciscerent perfectionem Spiritus, quam acceperant, amiserunt, nec dare ejus plenitudinem possunt, quae maxime in ordinationibus operatur, quam per impietatis suae perfidiam potius quam fidem dixerim perdiderunt. Qui enim fieri potest ut eorum profanos sacerdotes dignos Christi honoribus arbitremur, quorum laicos imperfectos, ut dixi, ad sancti Spiritus percipiendam gratiam, cum poenitentiae imagine recipiamus? Gravitas itaque tua haec ad notitiam coepiscoporum, vel per synodum, si potest, vel per harum recitationem faciat pervenire, ut quae ipse tam necessario percontatus es, et nos elimate respondimus, communi omnium consensu studioque serventur. LIV. De his qui dicuntur Cathari, id est, mundi. Concil. Nicaeno, tit. 8. De his qui se cognominant Catharos, id est, mundos, si aliquando venerint ad Ecclesiam catholicam, placuit sancto et magno concilio ut, impositionem manus accipientes, sic in clero permaneant. Haec autem prae omnibus eos scriptis convenit profiteri quod catholicae et apostolicae Ecclesiae dogmata suscipiant et sequantur, id est, et bigamis se communicare, et his qui in persecutione prolapsi sunt, erga quos et spatia constituta sunt, et tempora definita, ut ita Ecclesiae catholicae et apostolicae placita sequantur in omnibus. Ubicunque vero, sive in civitatibus ipsi soli reperti fuerint ordinati, qui inveniuntur in clero, in eodem habitu perseverent: ubi autem catholicae Ecclesiae episcopo, vel presbytero, constituto quidam ex illis adveniunt, certum est quod episcopus ecclesiae habebit episcopi dignitatem. Is autem qui nominatur apud eos episcopus, honorem presbyterii possidebit, nisi forte placuerit episcopo nominis eum honore censeri. Si vero hoc ei minime placuerit, providebit ei, aut chorepiscopatus, aut presbyterii, locum, ut in clero prorsus esse videatur, nec in una civitate duo episcopi probentur existere. LV. De his qui a Paulo Samosateno ad Ecclesiam veniunt. Concil. Nicaeno, tit. 19. De Paulianistis ad Ecclesiam catholicam confugientibus definitio prolata est, ut baptizentur omnimodis. Si qui autem de his praeterito tempore in clero fuerint, si quidem immaculati, et irreprehensibiles apparuerint, baptizati ordinentur ab episcopo Ecclesiae catholicae: quod si discussio incongruos invenerit, abjici tales conveniet. Similiter autem et de diaconissis, et omnino de his qui sub regula versantur, haec forma servabitur. Meminimus autem de diaconissis quae in eodem habitu esse probantur, quod non habeant manus impositionem, et ideo modis omnibus eas inter laicos deputari. LVI. De aliis haereticis qui ad Ecclesiam veniunt. Concil. Laodicensi, tit. 7. De his qui ab haereticis convertuntur, id est, Novatianis, aut Photinianis, aut Tessarescaedecatitis, sive baptizati sint illi, seu catechumeni, non ante suscipiantur quam omnes haereses anathematizent, et praecipue illam qua detinebantur; et tunc demum ii qui apud eos dicebantur fideles, nostrae doceantur fidei symbolum, et uncti sancto chrismate, sic mysteriis communicent sacrosanctis. LVII. De his qui veniunt ab haeresi Cataphrygarum Concil. Laodicensi., tit. 8. De his qui convertuntur ab haeresi quae dicitur Cataphrygarum, etsi in clero qui apud eos esse creditur fuerint, etsi maxime nominentur, hos sub omni diligentia ab episcopis Ecclesiae vel presbyteris instrui et baptizari conveniet. LVIII. De his qui veniant a Novatianis, et Montensibus. Ex decretis papae Innocentii, tit. 15. Ut venientes a Novatianis, vel Montensibus, per manus tantum impositionem suscipiantur, quia quamvis ab haereticis, tamen in Christi nomine baptizati sunt, praeter eos qui forte a nobis ad illos transeuntes: rebaptizati sunt; si resipiscentes, et ruinas suas cogitantes, redire maluerint, sub longa poenitentiae satisfactione admittendi sunt. LIX. De Bonosiacis haereticis, quod Judaeis sunt comparandi, et de suscipiendis clericis, quos idem Bonosus antequam damnaretur ordinavit. Ex decretis papae Innocentii, tit. 49. Innocentius Laurentio episcopo Seniensi. Diu mirati sumus dilectionis tuae litteris lectis haereticos Photini venena sectantes in territorio dilectionis tuae non solum esse, sed et publice sibi conventicula, in aliquorum possessionibus praeparere, cum de toto pene orbe nusquam tam multi quam ad vos delegerint habitare. Quorum doctrinae nefariae auctor Marcus dudum de urbe pulsus temeritatis tantae est ductus audacia, ut primum sibi inter eos vindicet locum. Sed ne ulterius debacchandi habeant facultatem, et animas simplicium ac rusticorum secum in gehennam cui destinati sunt trahant, actum est adversus eos a defensoribus Ecclesiae nostrae; quod eos possint expellere, ut qui Christum Deum ex Patris substantia ante saecula negant genitum, ii cum Judaeis qui ejus deitatem negaverunt, et nunc usque negant, participium habent damnationis. Tuum est, frater charissime, quae praecepta sunt non segnius agere, ne plebem tibi commissam dissimulatione perdas, et incipias Deo de perditis reddere rationem. Ex decretis papae Innocenti, tit. 50. Item Innocentius Martiano episcopo Narsitano. Superiori tempore, si tamen recte recordor, memini, tam ad dilectionem tuam quam ad fratres et coepiscopos nostros Rufum, Eusebium, et caeteros ejusdem modi litteras de clericis Narsensibus transmisisse, his videlicet qui se ante damnationem Bonosi assererent ad eodem tam presbyteros quam diaconos ordinatos, ut si relicto atque damnato ejus errore vellent Ecclesiae copulari, libenter reciperentur, ne forte qui essent digni recuperandae salutis in eodem deperirent. Verum nunc in Ravennati urbe mihi constituto, propter Romani populi necessitates creberrimas, Germanus qui se asserit esse presbyterum, atque Lupentius qui se diaconum dicit, multorum talium quasi legatione suscepta, prece fusa, dolores proprios exprimere gestiverunt, asserentes siquidem ecclesias in dilectionis tuae constitutas parochiis retinere, sed tuam communionem non potuisse mereri, ea videlicet ratione qua Rusticus quidam nomine iterata ordinatione presbyterium suscepisset. Et non levi impedimento fit, dum aut illi dolent hujusmodi hominem in ecclesia retineri, aut ille sic peccare debere in alios arbitretur, F., quemadmodum qui in se agnoscit esse peccatum. Et quamvis de eadem re plenius litterae meae contineant, quas superius memoravi, tamen etiam nunc admonendam duximus fraternitatem tuam, ut si vere constat aliquos ante damnationem Bonosi ab eodem ordinatos, postea voluisse, vel nunc velle reverti, eos recipiendos esse censemus, maxime cum memorati asserant se in tantum anteriori tempore ordinatos, ut sanctae recordationis virum Cornelium episcopum Sirmiensis urbis, necnon et fratrem nostrum Nicetam, aliosque nonnullos fuisse praesentes, cum honoribus, quos se habere commemorant, augerentur. Unde, frater charissime, si eorum assertio fidem recepit veri, suscipiendos esse ambigere non debes, quos tandiu ecclesias sibi creditas passus es retinere. LX. Quod non admittantur ad clerum ab haereticis ordinati. Ex decretis papae Innocentii, titul. 53. Ventum est ad tertiam quaestionem, quae pro sui difficultate longiorem exigit disputationem, cum nos dicamus ab haereticis ordinatos vulneratum per illam manus impositionem habere caput. Ubi vulnus infixum est, medicina est adhibenda, qua possit recipere sanitatem: quae sanitas, post vulnus secuta, sine cicatrice esse non poterit: atque ubi poenitentiae remedium necessarium est, illic ordinationis honor locum habere non possit, nam si, ut legitur, quod tetigerit immundus immundum erit, quomodo ei tribuetur quod munditia ac puritas consuevit accipere? sed contra asseritur, eum qui honorem amisit, honorem dare non posse, nec illum aliquid accepisse, quia nihil in dante erat quod ille posset accipere, acquiescimus, et verum est certe, quia quod non habuit dare non potuit. Damnationem utique quam habuit per pravam manus impositionem dedit, et qui particeps factus est damnationis, quomodo debeat honorem accipere, invenire non possum. Sed dicitur vera ac justa legitimi sacerdotis benedictio auferre omne vitium quod a vitioso fuerat injectum. Ex decretis papae Innocentii, titul. 54. Ergo si ita est, applicentur ad ordinationem sacrilegi, adulteri, atque omnium criminum rei, quia per benedictionem ordinationis crimina, vel vitia, putant auferri. Nullus sit poenitentiae locus, quia id potest praestare ordinatio quod longa satisfactio praestare consuevit; sed nostrae lex est Ecclesiae venientibus ab haereticis, qui tamen illic baptizati sunt, per manus impositionem laicam tantum tribuere communionem, nec ex his aliquem in clericatus honorem vel exiguum subrogare. Ex de retis papae Innoc., tit. 55. At vero ii qui a Catholica ad haeresim transierunt, quos non aliter oportet, nisi per poenitentiam suscipi, apud vos non solum poenitentiam non agunt, verum etiam honore cumulantur, sed Anysii quondam fratris nostri, aliorumque sacerdotum summa deliberatio haec fuit, ut quos Bonosus ordinaverat ne cum eodem remanerent, ac fieret non mediocre scandalum, ordinati reciperentur; vicimus, ut opinor, ambigua. Jam ergo quod pro remedio hac necessitate temporis statutum est, constat, primitus non fuisse, ac fuisse regulas veteres quas ab apostolis aut apostolicis viris traditas, Ecclesia Romana custodit, custodiendasque mandat his qui eam audire consueverunt, sed necessitas temporis id fieri magnopere postulabat. Ergo quod necessitas pro remedio reperit, cessante necessitate debet utique cessare pariter quod urgebat, quia alius est ordo legitimus, alia usurpatio, quam ad praesens fieri tempus impellit. Sed canones apud Nicaeam constituti de Novatianis fieri permiserunt: prius ille canon a Patribus institutus ponendus est, ut possimus advertere, vel quid, vel qualiter ab eisdem sensum sit, vel praeceptum. De his, inquit, qui nominant se ipsos Catharos, id est, mundos, et aliquando veniunt ad catholicam Ecclesiam, placuit sanctae magnae synodo, ut accepta manus impositione sic maneant in clero. Possumus vero dicere de solis hoc Novatianis esse praeceptum, nec ad aliarum haeresum clericos pertinere; nam si utique de omnibus ita definirent, addidissent a Novatianis, aliisque haereticis revertentes debere in suum ordinem recipi. Quod si ita esset, etiam illud maxime, quod de Paulianistis dictum est, poterit confirmare, a quibus venientes etiam baptizari praecipiunt. Nunquidnam cum de Paulianistis jubent, omnes qui ab haereticis revertuntur erunt hoc exemplo baptizandi? quod cum nullus audeat facere, de ipsis tantum esse praeceptum ratio demonstrat. Denique baptizatos rite ab evangelista Philippo Petrus, et Joannes sola manus impositione consummant, illos vero quos apostolus Paulus Joannis baptismate baptizatos reperit, interrogavitque an Spiritum sanctum suscepissent, fatentibus se illud ne quidem nomen audisse, jussit eos baptizari. Videtis ergo rite baptizatos illo dono iterari non posse, et aliter sola aqua lotos baptizari, in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, necessarium pervideri. Ita et de Novatianis tantum jussum esse lucida manifestatione perlegitur, quod idcirco distinctum esse ipsis duabus haeresibus ratio manifesta declarat, quia Paulianistae, in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, minime baptizant, nec apud istos de unitate potestatis divinae, hoc est, Patris, et Filii, et Spiritus sancti, quaestio aliquando commota est, et ideo de omnibus segregatis, haec sola lecta est, cui istud crederent concedendum, quia nihil in Patris, et Filii, et Spiritus sancti, sacramento peccarent. Si quis vero de Catholica ad haeresim transiens, aut fidelis ad apostasiam revertens et resipiscens redire voluerit, nunquid eadem ratione poterit et clerum committi: quorum commissum non nisi longa poenitentia poterit abolere; nec post poenitentiam clericum fieri ipsi canones sua auctoritate permittunt. Unde constat qui de Catholica ad Bonosum transierunt damnatum, atque se passi sunt vel cupierunt ab eodem ordinari, non oportuisse ordinationis ecclesiasticae suscipere dignitatem, qui, commune omnium ecclesiarum judicium deserentes, suam peculiariter in Bonoso vanitatem sequendam esse duxerunt. Sed multos constat vim passos, atque invitos attractos, repugnantesque ab eodem ordinatos. Dicat mihi, volo, quisquis hoc credit, si non post ordinationem Bonosi interfuit, cum conficeret sacramenta, si communioni ejus non est participatus, si statim discedentibus de ejus pessimo conciliabulo ad Ecclesiam rediit, iste talis potest habere colorem aliquem excusationis. Caeterum qui post annum aut mensem ad Ecclesiam redierunt, intelligimus eos qui in Catholica noverunt se propter vitia sua non posse suscipere ordinationem: idcirco ad illum perrexisse, quia passim sine ulla discussione ordinationes illicitas faciebat, credentes se posse per istam institutionem locum in catholica reperire, de quo ante desperaverant. Nunc illud quod superest interrogo, qui post mensem aut amplius rediit, cum se presbyterum a Bonoso confideret ordinatum, si non sacramenta confecit, si non populis distribuit, si non missas secundum consuetudinem complevit, quid de his censeatis, quaeso, promatis apertius? Ad summam certe qui nihil a Bonoso acceperunt rei sunt usurpatae dignitatis, qui conficiendorum sacramentorum sibi vindicaverunt aut non vindicaverunt auctoritatem, atque id se putaverunt esse quod his nulla fuerat regulari ratione concessum. Ex decretis papae Innocentii, titul. 56. Pervidet ergo dilectio vestra hactenus talia transisse, et advertite quod ut dicitis necessitas imperavit, in pace jam ecclesias constitutas non posse praesumere; sed, ut saepe accidit, quoties a populis aut a turba peccatur, quia in omnes propter multitudinem non potest vindicari, inultum soleat transire. Priora ergo dimittenda dico Dei judicio, de reliquo maxima sollicitudine praecavendum. Ejusdem tit. 57. Veniam nunc ad maximum quasi quoddam thema Photinum, et quod mihi anxium est ac difficillimum, majorum meorum revolvam sententias. Fuerat de illo quoquo pacto, ut etiam ipsi commeministis, aliquid utique gravius constitutum; verum quoniam id per rumorem falsum, ut asseritis, subreptum huic sedi et elicitum per insidias demonstratis, quia res ad salutem rediit: veniam nos hanc in tantum vobis annitentibus, post condemnationem, more apostolico subrogamus, tantisque vestris assertionibus, vobisque tam bonis, tam charis non dare consensum, omnibus duris rebus durius arbitramur. Pro vestra ergo approbatione, fratres charissimi, sententia ac postulatione episcopum Photinum habetote licitum ita constituere, ut deprecemini, et nostram in melius conversam sententiam, labore vel testimonio vestro compotes voti suscipite. Atque Eustathium a me saepissime comprobatum nolite exspectare, ut diaconii gratia exspolietur: sollicitos enim vos pro salute libenter audio contra caput, etiam si faciendum est, non libenter admitto; cui manum porrigitis vobiscum porrigo, cui porrigo mecum porrigite; haec enim ad Corinthios apostolica est declarata benignitas, ut in uno spiritu ductam ac reductam sententiam boni semper indifferenter sequantur. Nam, fateor, haec me primum res bene habet erga Eustathium diaconum, quod nec contra fidem quidquam locutus sit, nec loquentem admiserit, nec ad mortem crimen aliquod commisisse, vel jactatum unquam, vel fictum Forte add. de eo recognoverim. Et qui in his salvus est, si quo pacto conversationes amabiles non habet, habendus est ut minus pro tempore dilectus, non ut inimicus existimatus diabolo in perpetuum mancipandus. Cognosco illum inter illas simultates ac turbines contra multorum studia, non dico qualia, diversa sensisse, et cum hinc res calamitatesque ipsae emendatae sint, adhuc Dizoniani et Cyriaci subdiaconorum non potuisse apud vos emendationem reviviscere. Compescite, quaeso, ab illo praedictisque, quorumcunque videtis animos, ac non justas aemulationes, ut ipse apud nos integer, apud vos cum suis reparatus mereatur pacem, non fictam pervidens charitatem. Omnibus igitur vobis ac singulatim occurrat charitas, et vinculis quae nullis modis a Christo solvuntur vobiscum pariter in perpetuum connexa laetetur in Domino. LXI. Quod omnis cujuslibet ordinis clericus, qui Catholicam deserens haereticae se communioni miscuerit, si ad Ecclesiam reversus fuerit, in eo gradu quo fuerat sine promotione permaneat. Ex decr. papae Leonis, tit. 14. Leo episcopus urbis Romae Januario episcopo Aquileiensi. Lectis fraternitatis tuae litteris, vigorem fidei tuae quem olim noveramus, agnovimus: congratulantes tibi quod ad custodiam gregis Christi pastoralem curam vigilanter exsequeris, ne lupi qui sub specie ovium subintrarunt bestiali saevitia simplices quosque dilacerent, et non solum ipsi nulla correptione proficiant, sed etiam ea quae sunt sana corrumpant. Quod ne viperea possit obtineri fallacia, dilectionem tuam duximus commonendam, insinuantes ad animae periculum pertinere, si quisquam de his qui a nobis in haereticorum atque schismaticorum sectam delapsus, et se utcunque haereticae communionis contagione macularit, resipiscens, in communione catholica, sine professione legitimae satisfactionis habeatur. Saluberrimum enim et spiritalis medicinae utilitate plenissimum est, ut sive presbyteri, sive diaconi, vel subdiaconi, aut cujuslibet ordinationis clerici qui se correctos videri volunt, atque ad catholicam fidem, quam jam pridem amiserant, rursus redire ambiunt; prius errores suos, et ipsos auctores erroris damnati a se sine ambiguitate fateantur, ut sensibus pravis etiam peremptis nulla sperandi supersit occasio, nec ulla membrum talium possit societate violari, cum per omnia illis professio propria coeperit obviare. Circa quos etiam illam canonum constitutionem praecipimus custodiri, ut in magno habeant beneficio, si, adempta sibi omni spe promotionis, in quo inveniuntur ordine stabilitate perpetua maneant, si tamen iterata tinctione non fuerint maculati. Non levem apud Dominum noxam incurrit, qui de talibus ad sacros promovendos ordines judicarit, quod si cum grandi examinatione promotio conceditur inculpatis, multo magis non debet licere suspectis. Proinde dilectio tua, cujus devotione gaudemus, jungat curam suam dispositionibus nostris, et det operam ut circumspecte ac velociter impleantur quae ad totius Ecclesiae incolumitatem laudabiliter suggesta sunt, et salubriter ordinata. Non autem dubitet dilectio tua, nos, si (quod non arbitramur) neglecta fuerint quae pro custodia canonum et pro fidei integritate decernimus, vehementius commovendos, quia inferiorum ordinum culpae ad nullos magis referendae sunt quam ad desides negligentesque rectores qui multam saepe nutriunt pestilentiam, dum necessariam dissimulant adhibere medicinam. Datum III Kalend. Januarii, Alipio et Ardabure consulibus. LXII. De his quibus dubium est utrum baptismum perceperint, necesse est ut renascantur. Ex decretis papae Leonis, tit. 28. Si nulla exstant indicia inter propinquos aut familiares, nulla inter clericos aut vicinos, quibus ii de quibus quaeritur baptizati fuisse doceantur, agendum est ut renascantur, ne manifeste pereant, in quibus quod non ostenditur gestum ratio non sinit ut videatur iteratum. Qui autem possunt meminisse quod ad ecclesiam veniebant cum parentibus suis, possunt recordari an quod eorum parentibus dabatur acceperint. Sed si hoc etiam ab ipsa memoria alienum est, conferendum eis videtur quod collatum esse nescitur, quia non temeritas intervenit praesumptionis ubi est diligentia pietatis. Concil. Carthag., tit. 39. Item placuit de infantibus, quoties non inveniuntur certissimi testes qui eos baptizatos esse sine dubitatione testentur, neque ipsi sunt per aetatem de traditis sibi sacramentis idonei respondere, absque ullo scrupulo eos esse baptizandos, ne ista trepidatio eos faciat sacramentorum purgatione privari: hinc enim legati Maurorum fratres nostri consuluerunt, quia multos tales a barbaris redimunt. LXIII. Quod hi qui se baptizatos agnoscunt, sed in qua fide nesciunt, per manus impositionem suscipiendi sunt. Ex decretis papae Leonis, tit. 29. Hi autem de quibus scripsisti, qui non se baptizatos nesciunt, sed cujus fidei fuerint qui eos baptizaverunt se nescire profitentur, quoniam quolibet modo formam baptismatis acceperunt, baptizandi non sunt, sed per manus impositionem virtutem sancti Spiritus, quam ab haereticis accipere non potuerunt, catholicis copulandi sunt. LXIV. De his qui non sponte, sed inviti, ad iterationem baptismi compulsi sunt. Ex decretis papae Leonis, tit. 47. Hi vero de quibus similiter dilectio tua nos credidit consulendos, qui ad iterandum baptismum, vel metu coacti, vel errore traducti sunt, et nunc se contra catholicae fidei sacramentum egisse recognoscunt, ea est custodienda moderatio, qua in societatem nostram, non nisi per poenitentiae remedium, et per impositionem episcopalis manus communionis recipiant unitatem. Tempora poenitudinis, habita moderatione, tuo constituenda judicio, prout conversorum animos inspexeris esse devotos, pariterque etiam habentes senilis aetatis intuitum, et periculorum quorumque, aut aegritudinum respicientes necessitates. In quibus, si quis ita graviter urgeatur, ut dum adhuc poenitet, de salute ipsius desperetur, oportet ei per sacerdotalem sollicitudinem communionis gratia subveniri. LXV. Ut hi qui ab haereticis baptizati sunt, sola sancti Spiritus invocatione firmentur. Ex decretis papae Leonis, tit. 48. Nam hi qui baptismum acceperunt ab haereticis, cum baptizati antea non fuissent, sola sancti Spiritus invocatione, per impositionem manuum confirmandi sunt, quia formam tantum baptismi sine sanctificationis virtute sumpserunt. Et hanc regulam, ut scitis, servandam in omnibus Ecclesiis praedicamus, ut lavacrum semel initum nulla iteratione violetur, dicente Apostolo: Unus Deus, una fides, unum baptisma, cujus ablutio nulla iteratione temeranda est, sed, ut diximus, sola sanctificatio Spiritus sancti invocanda, ut quod ab haereticis nemo accipit, a catholicis sacerdotibus consequatur. LXVI. De his qui in aegritudine baptisma consequuntur. Concil. Novacaesariensi, tit. 12. Si quis in aegritudine fuerit baptizatus, ad honorem presbyterii non potest promoveri, quia non ex proposito fides ejus, ex necessitate descendit: nisi forte propter sequens studium ejus, et fidem, atque hominum raritatem, talis possit admitti. Concil. Laodicens., tit. 47. Quod oporteat eos qui in aegritudine percipiunt baptisma, postquam convaluerint, fidem perdiscere, et scire cujus muneris participes facti sunt. Concil. Carthag., tit. 12. Ut aegrotantes si pro se respondere non possunt, cum voluntatis eorum testimonium sui periculo proprio dixerint, baptizentur. Et ut scenicis atque histrionibus caeterisque hujusmodi personis reconciliatio non negetur. LXVII. De Christianis qui sabbatizare, vel juxta quemdam modum judaizare noscuntur. Concil. Laodicensi, tit. 29. Quod non oporteat Christianos judaizare et otiari in Sabbato, sed operari eos in eodem die: praeferentes autem in veneratione Dominicum diem, si vacare voluerint, ut Christiani, hoc faciant. Quod si reperti fuerint judaizare, anathema sint a Christo. LXVIII. De schismaticis. Concil. Laodicensi, tit. 33. Quod non oporteat cum haereticis aut schismaticis pariter orare. LXIX. De martyribus haereticorum. Concil. Laodicensi, tit. 34. Quod omnes Christianos non oporteat deserere martyres Christi, et ire ad pseudomartyres, id est, haereticorum, et quos ipsos constat haereticos exstitisse; hi namque sunt alienati a Deo. Sint igitur anathema qui ad tales accesserint. Concil. Carthag., tit. 50. Item placuit ut altaria quae passim par agros et per vias, tanquam memoriae martyrum constituuntur, in quibus nullum corpus, aut reliquiae martyrum conditae probantur, ab episcopis qui locis eisdem praesunt, si fieri potest, evertantur: si autem hoc per tumultus populares non sinitur, tamen plebes admoneantur ne illa loca frequentent, ut qui recte sapiunt, nulla ibi superstitione devincti teneantur, et omnino nulla memoria martyrum probabiliter acceptetur, nisi ubi corpus aut aliquae reliquiae sunt, aut origo alicujus habitationis, vel possessionis, vel passionis fidelissima origine traditur: nam quae per somnia, et per manes, quasi revelationes quorumlibet hominum, ubicunque constituuntur altaria, omnimodo reprobentur. LXX. De his qui ab haereticis, vel Judaeis festivitatis eorum dona suscipiunt. Concil. Laodicensi, tit. 37. Quod non oporteat a Judaeis vel haereticis ea quae mittuntur munera festiva suscipere, nec cum eis festa celebrare. LXXI. De Christianis qui Judaeorum azyma comederunt. Concil Laodicensi, tit. 38. Quod non oporteat azyma a Judaeis accipere, et communicare impietatibus eorum. LXXII. De Christianis celebrantibus festa gentilium. Concil. Laodicensi, tit. 39. Quod non oporteat cum gentilibus festa celebrare, et communicare pravitatibus eorum qui sine Deo sunt. LXXIII. De haereticis intrantibus in ecclesiam, vel basilicas martyrum. Concil. Laodic., tit. 6. Quod haeretici non permittendi sint ingredi in domum Dei, in haeresi permanentes. LXXIV. Captivis cibos immolatitios per necessitatem comedentibus poenitentia concedenda. Ex decretis papae Leonis, titul. 46. Hi autem Christiani qui inter eos a quibus fuerint captivati immolatitiis cibis asseruntur esse polluti, consultationi charitatis tuae hoc etiam respondendum esse credidimus, ut poenitentiae satisfactione purgentur, quae non tam temporis longitudine quam cordis compunctione pensanda est. Et sive hoc terror extorserit, sive fames suaserit, non dubitetur abolendum, cum hujusmodi cibus pro metu aut indigentia, non pro religionis veneratione sit sumptus. LXXV. Qualiter debeant in Ecclesia suscipi poenitentes. Concil. Carthag., tit. 10. Ut poenitentibus secundum differentiam peccatorum episcopi arbitrio poenitentiae tempora decernantur, et ut presbyter inconsulto episcopo non reconciliet poenitentem, nisi absentia episcopi necessitate cogente: cujuscunque autem poenitentis publicum et vulgatissimum crimen est, quod universam Ecclesiam commoverit, ante absida manus ei imponatur. LXXVI. De his qui ad ordinem presbyterii sine examinatione provecti sunt. Concil. Nicaeno, titul. 9. Si qui presbyteri sine examinatione sunt provecti, vel cum discuterentur peccata sua confessi sunt, et homines contra canones commoti manus confessis imponere tentaverunt; tales regula non admittit, quia quod irreprehensibile est catholica defendit Ecclesia. Quo tempore presbyterum conveniat ordinari. Concil. Novaecaesariensi, titul. 11. Presbyter ante tricesimum aetatis suae annum nullatenus ordinetur, licet valde sit dignus; sed hoc tempus observet: nam Dominus noster tricesimo aetatis suae anno baptizatus est, et sic coepit docere. LXXVII. De his qui in persecutionibus negaverunt, et postmodum in clero promoti sunt. Concil. Nicaeno, tit. 10. Quicunque de lapsis ad ordinem cleri promoti sunt, per ignorantiam, vel ordinantium dissimulationem, hoc ecclesiasticae non praejudicat regulae, cogniti namque deponantur. LXXVIII. De laicis qui negaverunt, et de his qui abrenuntiaverunt, et iterum ad saeculum sunt conversi. Concil. Nicaeno, tit. 11 et 12. De his qui praeter necessitatem praevaricati sunt, aut praeter ablationem facultatum, aut praeter periculum, vel aliquid hujusmodi quod factum est sub tyrannide Licinii, placuit synodo, quamvis humanitate probentur indigni, tamen eis benevolentiam commodari. Quicunque ergo veraciter poenitudinem gerunt, tribus annis fideles inter audientes habeantur, et sex annis omni se contritione dejiciant, duobus autem annis sine oblatione populo in oratione communicent. Quicunque vocati per gratiam, primum quidem impetum monstraverunt deponentes militiae cingulum, postmodum vero ad proprium vomitum sunt relapsi, ita ut quidam et pecunias tribuerent, et beneficiis militiam repeterent, ii decem annis post triennii tempus (quo inter audientes erunt) in afflictione permaneant; sed in his omnibus propositum et speciem poenitentiae convenit explorare: quotquot enim metu, et lacrymis, atque poenitentia, vel bonis operibus rebus ipsis conversionem suam, non simulationem, demonstrant, ii definitum tempus auditionis implentes, tum demum fidelibus in oratione communicent, postmodum vero licebit episcopo de his aliquid humanius cogitare. Quicunque vero indifferenter tulerunt, et aditum introeundi ecclesiam sibi arbitrati sunt ad conversionem posse sufficere, ii definitum tempus modis omnibus implebunt. LXXIX. De his qui communionem tempore mortis exposcunt. Concil. Nicaeno, titul. 13. De his qui ad exitum veniunt etiam nunc lex antiqua regularisque servabitur, ita ut si quis egreditur de corpore, ultimo et necessario viatico minime privetur. Quod si desperatus, et consecutus communionem, oblationisque particeps factus iterum convaluerit, sit inter eos qui communionem orationis tantummodo consequuntur. Generaliter autem omni cuilibet in exitu posito, et poscenti sibi communionis gratiam tribui, episcopus probabiliter ex oblatione dare debebit. LXXX. De catechumenis lapsis. Concil. Nicaeno, tit. 14. De catechumenis sancto et magno concilio placuit ut tribus annis sint inter audientes tantummodo; post haec autem cum catechumenis orent. LXXXI. De presbyteris qui immolaverunt tempore persecutionis. Concil. Ancyrensi, tit. 1. Presbyteros immolantes, et iterum luctamen adeuntes, si hoc non per illusionem aliquam, sed ex veritate fecerint, nec ante parantes, et affectantes atque suadentes ut aestimentur quidem tormentis aptari, sed hujus visu tantum, et habitu subjici, hos placuit honorem quidem retinere propriae sedis, offerre vero, aut alloqui populum, aut omnino sacerdotalibus fungi officiis non licere. LXXXII. De diaconis qui immolaverunt. Concil. Ancyr., tit. 2. Diaconi similiter qui immolaverunt, honorem quidem habeant, cessent vero ab omni sacro ministerio, sive a pane, sive a calice offerendo, vel praedicando. Quod si quidam episcoporum conscii sunt laboris eorum, et humilitatis, et mansuetudinis, et voluerint eis aliquid amplius tribuere, vel adimere, penes ipsos erit potestas. LXXXIII. De his qui ex fuga comprehensi sunt, et per vim immolarunt. Concil. Ancyrano, tit. 3. Qui fugientes comprehensi sunt, vel a domesticis traditi, vel ademptis facultatibus, sustinuere tormenta, aut in custodiam trusi proclamaverunt se Christianos esse, et eo usque astricti sunt, ut manus eorum comprehendentes violenter attraherent, et funestis sacrificiis admoverent, aut aliquid polluti cibi per necessitatem sumere cogerentur, confitentes jugiter se esse Christianos, et luctum rei quae contigit incessabiliter ostendentes omni dejectione, et habitu, et humilitate vitae; hos velut extra delictum constitutos a communionis gratia non vetari: si vero prohibiti sunt ab aliquibus propter ampliorem cautelam, vel propter quorumdam ignorantiam, statim recipiantur; hoc autem similiter, et de clericis, et de caeteris laicis observare conveniet. Perquisitum est autem et illud, si possunt etiam laici qui in has necessitatis angustias inciderunt, ad clericatus ordinem promoveri: placuit ergo et hos tanquam qui nihil peccaverint, si et praecedens eorum vita probabilis sit, ad hoc officium provehi. LXXXIV. De his qui diversis causis gentilitatis ritu aliquid peregerunt. Concil. Ancyrano, tit. 4. De his qui sacrificare coacti sunt, insuper et coenaverunt in idolio. Quicunque eorum cum ducerentur laetiore habitu fuerunt, et vestimentis pretiosioribus usi sunt, et praeparatae coenae indifferenter participes exstiterunt, placuit eos inter audientes uno anno constitui, succumbere tribus annis, in oratione vero communicare biennio, et tunc ad perfectionis gratiam pervenire. Quotquot autem ascenderunt templa veste lugubri, et recumbentes per omne tempus flevere discubitus, si compleverunt poenitentiam triennii temporis, sine oblatione suscipiantur. Si autem non manducaverunt, biennio subjecti poenitentiae, tertio anno sine oblatione communicent, ut perfectionem quadriennio consequantur. Penes episcopos autem erit potestas, modum conversationis eorum probantes, vel humanius erga eos agere, vel amplius tempus adjicere. Ante omnia vero praecedens eorum vita et posterior inquiratur, et ita eis impertiatur humanitas. Ex decretis papae Siricii, tit. 3. Adjectum est etiam quosdam Christianos ad apostasiam (quod dici nefas est) transeuntes, et idolorum cultu ac sacrificiorum contaminatione profanatos, quos a Christi corpore et sanguine quo dudum redempti fuerant renascendo, jubemus abscindi; et si resipiscentes forte aliquando fuerint ad lamenta conversi, his quandiu vivunt agenda poenitentia est, et in ultimo fine suo reconciliationis gratia tribuenda, quia, docente Domino, nolumus mortem peccatoris, sed tantum ut convertatur et vivat. LXXXV. De his qui timore ritus gentilium peregerunt. Concil. Ancyrano, tit. 5. De his qui minis tantum cessere poenarum, aut privatione facultatum territi, aut demigratione, sacrificaverunt, et hactenus poenitudinis negligentes neque conversi, nunc hujus concilii tempore semet obtulerunt conversionis suae consilia capientes, placuit usque ad magnum diem eos inter audientes suscipi, et post magnum diem triennium poenitentiam agere, et postmodum duobus annis sine oblatione communicare; et tunc demum sex annis completis ad perfectionis gratiam pervenire: si vero quidam ante hanc synodum suscepti sunt ad poenitentiam, ex illo tempore initium eis sexennii computetur: si quod autem periculum, vel mortis exspectatio, aut ex infirmitate, aut ex alia occasione contigerit, his sub definitione statuta communio non negetur. LXXXVI. De his qui in locis idolorum manducaverunt. Concil. Ancyrano, tit. 6. De his qui festis diebus gentilium in remotis eorum locis convivia celebrarunt, cibosque proprios deferentes ibidem comederunt, placuit post poenitentiam biennii eos suscipi; utrum vero cum oblatione, singuli episcoporum probantes vitam eorum, et singulos actus examinent. LXXXVII. De his qui frequenter idolis immolaverunt. Concil. Ancyr., tit. 7. Hi qui secundo et tertio sacrificaverint coacti, quatuor annis poenitentiae subjiciantur, duobus autem aliis sine oblatione communicent et septimo anno perfecte recipiantur. Ex decretis papae Leonis, tit. 30. Si convivio solo gentilium et escis immolatitiis usi sunt, possunt jejuniis et manus impositione purgari, ut deinceps ab idolothytis abstinentes sacramentorum Christi possint esse participes. Si autem aut idola adoraverunt, aut homicidiis, vel fornicationibus contaminati sunt, ad communionem eos, nisi per poenitentiam publicam non oportet admitti. LXXXVIII. De his qui et aliis sacrificandi causas attulerunt. Concil. Ancyr., tit. 8. Quotquot autem non solum ipsi deviaverunt, sed etiam insurrexerunt et compulerunt fratres, et causas praebuerunt, ut cogerentur, hi per triennium quidem locum inter audientes accipiant, per aliud vero sexennium poenitentiae subjiciantur acriori, et alio anno communionem sine oblatione percipiant, ut perfectionem expleto decennio consequantur. Inter haec autem et eorum vita pensanda est. LXXXIX. De his qui cum essent catechumeni idolis immolaverunt. Concil. Ancyr., tit. 11. Eos qui ante baptisma sacrificaverunt idolis, et postea baptisma consecuti sunt, placuit ad ordinem provehi, eo quod probentur abluti. XC. De his qui divinationes expetunt. Concil. Ancyr., tit. 23. Qui divinationes expetunt et morem gentilium subsequuntur, aut in domos suas hujuscemodi homines introducunt exquirendi aliquid arte malefica, aut expiandi causa, sub regula quinquennii jaceant secundum gradus poenitentiae definitos. De his qui angelos colunt. Concil. Laod., tit. 35. Quod non oporteat Christianos Ecclesiam Dei relinquere, et ire, atque angelos nominare, et congregationes facere, quae interdicta noscuntur. Si quis igitur inventus fuerit huic occultae idololatriae serviens, sit anathema, quia derelinquit Dominum nostrum Jesum Christum Filium Dei, et se idololatriae tradidit. Ut clericus magus et incantator non sit, neque phylacteria faciat. Concil. Laod., tit. 36. Quod non oporteat sacris officiis deditos, vel clericos, magos aut incantatores existere, aut phylacteria facere, quae animarum suarum vincula comprobantur. Eos autem qui his utuntur ab Ecclesia pelli praecipimus. XCI. De his qui ad presbyterium vel diaconatum promoventur, et ante ordinationem peccatorum sibi sunt conscii. Concil. Novaecaesar., tit. 9. Presbyter, si praeoccupatus corporali peccato provehatur, et confessus fuerit de se quod ante ordinationem deliquerit, oblata non consecret; manens in reliquis officium propter studium bonum, nam peccata reliqua plerique dixerunt per manus impositionem posse dimitti. Quod si de se non fuerit ipse confessus, et argui manifeste nequiverit, potestatis suae judicio relinquatur. Concil. eod., tit. 10. Simili modo etiam diaconus, si eodem peccato succubuerit, ab ordine ministerii subtrahatur. XCII. De diaconis qui tempore ordinationis de nuptiis attestati sunt. Concil. Ancyr., tit. 9. Diaconi quicunque ordinantur in ipsa ordinatione protestati sunt et dixerunt velle se conjugio copulari, quia sic manere non possunt, ii si postmodum uxores duxerint, in ministerio maneant, propterea quod eis episcopus licentiam dederit. Quicunque sane tacuerunt et susceperunt manus impositionem professi continentiam, et postea nuptiis obligati sunt, a ministerio cessare debebunt. XCIII. Ut presbyteri modum sibi debitum servent. Ex decretis papae Gelasii, tit. 6. Nec minus etiam presbyteros contra suum modum tendere prohibemus, nec episcopali fastigio debita sibimet audacter assumere: non conficiendi chrismatis, non consignationis pontificalis adhibendae sibimet arripere facultatem; non praesente quolibet antistite, nisi fortasse jubeantur, vel orationis, vel actionis sacrae suppetere sibi praesumant licentiam; neque sub ejus aspectu, nisi jubeantur, aut sedere praesumant, aut venerabilia tractare mysteria; nec sibi meminerint ulla ratione concedi sine summo pontifice, subdiaconum vel acolytum jus habere faciendi; nec prorsus addubitent, si quidquam ad episcopale ministerium specialiter pertinens suo motu putaverint exsequendum, continuo se presbyterii dignitate, et sacra communione privari. Quod fieri necesse est, censeamus, si eorum praesule differente hujusmodi fuerit praevaricatio comprobata, nec ipso eorum episcopo a culpa conniventiae et ultione vacaturo, si immoderata facientes dissimulaverit vindicare. Concil. Carthag., tit. 6. Fortunatus episcopus dixit: In praeteritis conciliis statutum meminimus esse ut chrisma, vel reconciliatio poenitentium, nec non et puellarum consecratio, a presbyteris non fiant; si quis autem emerserit hoc faciens, quid de eo statuendum sit? Aurelius episcopus dixit: Audivit dignatio vestra suggestionem fratris coepiscopi nostri Fortunati, quid ad haec dicitis. Ab universis episcopis dictum est: Chrismatis confectio et puellarum consecratio a presbyteris non fiat, vel reconciliare quemquam in publica missa presbytero non licere; hoc omnibus placet. Concil. Carthag., tit. 7. Aurelius episcopus dixit: Si quisquam in periculo fuerit constitutus, et se reconciliare divinis altaribus petierit, si episcopus absens fuerit, debet utique presbyter consulere episcopum, et sic periclitantem ejus praecepto reconciliare: quam rem debemus salubri consilio roborare. Ab universis episcopis dictum est: Placet quod sanctitas vestra necessario nos instruere dignata est. XCIV. De privilegiis presbyterorum. Conc. Nicaeno, tit. 18. Pervenit ad sanctum magnumque concilium quod in quibusdam locis et civitatibus presbyteris gratiam sacrae communionis diaconi praebeant, quod nec regula, nec consuetudo tradidit, ut ab his qui potestatem non habent offerendi, illi qui offerunt corpus Christi accipiant. Nec non et illud innotuit quod quidam diaconi ante episcopos sacra oblata contingant. Haec igitur omnia resecentur, et in sua diaconi mensura permaneant, scientes quod episcoporum quidem ministri sint, inferiores autem presbyteris habeantur. Per ordinem ergo post presbyteros gratiam sacrae communionis accipiant, aut episcopo eis, aut presbytero, porrigente; sed nec sedere in medio presbyterorum diaconis liceat; quia si hoc fiat, praeter regulam et ordinem probatur existere. Si quis etiam post has definitiones obedire noluerit, a ministerio cessare debebit. Concil. Laodicensi, tit. 20. Quod non oporteat diaconum coram presbytero sedere, sed jussione presbyteri sedeat: similiter diaconis honor exhibeatur ab obsequentibus, id est, subdiaconis et omnibus clericis. Ex decretis papae Gelasii, tit. 8. Quod non oporteat in presbyterio diaconum sedere, cum divina celebrantur, vel ecclesiasticus habetur, quicunque tractatus, sacri corporis praerogationem sub conspectu pontificis, seu presbyteri, nisi his absentibus, jus non habeant exercendi. Cum enim decreta venerabilium sanctionum nos quoque magnopere custodire nitamur, ac sine eorum dispendio, etiam illa quae pro alicujus utilitatis fortasse compendio videantur, laxanda dicamus. XCV. Ut diaconi mensuram propriam juxta Patrum statuta custodiant. Ex decr. papae Gelasii, tit. 7. Diaconos quoque propriam constituimus servare mensuram, nec ultra tenorem paternis canonibus deputatum quidpiam tentare permittimus, nihil eorum suo ministerio penitus applicare, quae primis ordinibus proprie decrevit antiquitas, absque episcopo, vel presbytero baptizare non audeant, nisi praedictis fortassis officiis longius constitutis necessitas extrema compellat, quod et laicis Christianis facere plerumque conceditur. XCVI. De chorepiscopo, id est, vicario episcopi; quae ad ejus officium pertineant. Concil. Ancyran, tit. 12. Chorepiscopis non licere presbyteros aut diaconos ordinare, sed nec presbyteris civitatis sine praecepto episcopi vel litteris in unaquaque parochia. Concil. Antioch., tit. 10. Qui in vicis vel possessionibus chorepiscopi nominantur, quamvis manus impositionem episcoporum perceperint, et ut episcopi consecrati sunt, tamen sanctae synodo placuit ut modum proprium recognoscant, et gubernent subjectas sibi ecclesias, earumque moderamine curaque contenti sint. Ordinent etiam lectores, et subdiaconos, atque exorcistas; quibus promotiones istae sufficiant. Nec presbyterum vero nec diaconum audeant ordinare praeter civitatis episcopum, cui ipse cum possessione subjectus est. Si quis autem transgredi statuta tentaverit, depositus quo utebatur honore privetur; chorepiscopum vero civitatis episcopus ordinet, cui ille subjectus est. XCVII. De rebus ecclesiasticis eo tempore distractis quo ipsae ecclesiae viduantur episcopis. Concil. Ancyrano, tit. 14. De his quae pertinent ad ecclesiam, quaecunque, cum non esset episcopus, presbyteri vendiderunt, placuit, rescisso contractu, ad jura ecclesiastica revocari. In judicio autem erit episcopi, si pretium debeat recipi, necne, quia plerumque rerum distractarum reditus ampliorem summam pro pretio dato reddiderit. Concil. Carthag., tit. 26. Item placuit ut rem ecclesiae nemo vendat: quod si reditus non habet, et aliqua nimia necessitas cogit, hanc insinuandam esse primati provinciae ipsius, ut cum statuto numero episcoporum utrum faciendum sit arbitretur. Quod si tanta urget necessitas ecclesiae, ut non possit hunc consulere, saltem vicinos testes convocet episcopos, curans ad concilium omnes referre suae ecclesiae necessitates: quod si non fecerit, reus Deo et concilio, venditor, honore amisso, teneatur. XCVIII. De his qui esum carnium in clero constituti diffugiunt. Concil. Ancyr., tit. 13. Hi qui in clero sunt presbyteri, et diaconi, et a carnibus abstinent, placuit eas quidem contingere, et ita si voluerint continere. Quod si in tantum eas abominentur, ut nec olera quae cum eis coquuntur existiment comedenda, tanquam non consentientes regulae, ab ordine cessare debebunt. XCIX. De his qui fornicantur irrationabiliter, id est, cum pecoribus aut cum masculis. Concil. Ancyr., tit. 15. De his qui irrationabiliter versati sunt, sive versantur, quotquot ante vicesimum annum tale crimen commiserint, quindecim annis exactis in poenitentia, communionem mereantur orationum, deinde quinquennio in hac communione durantes, tunc demum oblationis sacramenta contingant; discutiatur autem et vita eorum, qualis tempore poenitudinis exstiterit, et ita misericordiam consequantur. Quod si inexplebiliter his haesere criminibus, ad agendam poenitentiam prolixius tempus insumant. Quotquot autem peracta viginti annorum aetate, et uxores habentes, hoc peccato prolapsi sunt, viginti quinque annis poenitudinem gerentes in communionem suscipiantur orationum; in qua quinquennio perdurantes, tunc demum oblationis sacramenta percipiant. Quod si qui, et uxores habentes, et transcendentes quinquagesimum annum aetatis ita deliquerint, ad exitum vitae communionis gratiam consequantur. Concil. Ancyr., tit. 16. Eos qui irrationabiliter vixerunt, et lepra inusti criminis alios polluerunt, praecepit sancta synodus inter eos orare qui spiritu periclitantur immundo. C. De monachis et virginibus qui suam professionem non custodiunt. Concil. Ancyr., tit. 18. Quotquot virginitatem promittentes irritam faciunt sponsionem, inter bigamos censeantur. Virgines autem quae conveniunt cum aliquibus tanquam sorores habitare, prohibemus. Concil. Chalcedon., tit. 7. Qui semel in clero deputati sunt, aut monachorum vitam expetierunt, statuimus neque ad militiam, neque ad dignitatem aliquam venire mundanam, aut hoc tentantes, et non agentes poenitentiam, quominus redeant ad hoc quod propter Deum primitus elegerunt, anathematizari. Concil. Chalcedon., tit. 16. Virginem quae se Domino consecravit, similiter et monachum, non licere nuptialia jura contrahere: quod si hoc inventi fuerint perpetrantes, excommunicentur. Confitentibus autem decrevimus ut habeat auctoritatem ejusdem loci episcopus misericordiam humanitatemque largiri. Ex decretis papae Siricii, tit. 6. Praeterea monachorum quosdam atque monacharum, abjecto proposito sanctitatis, in tantam protestaris demersos esse lasciviam, ut prius clanculo velut sub monasteriorum praetextu illicita ac sacrilega se contagione miscuerint, postea vero, in abruptum conscientiae desperatione perducti, de illicitis complexibus libere filios procrearint, quod et publicae leges et ecclesiastica jura condemnant: has igitur impudicas detestabilesque personas a monasteriorum coetu ecclesiarumque conventibus eliminandas esse mandamus, quatenus retrusae in suis ergastulis tantum facinus continua lamentatione deflentes, purificatorio possint poenitudinis igne decoquere, ut eis, vel ad mortem, saltem solius misericordiae intuitu, per communionis gratiam possit indulgentia subveniri. CI. Item de virginibus velatis, si deviaverint. Ex decretis papae Innocentii, tit. 19. Item quae Christo spiritaliter nubunt, et a sacerdote velantur, si postea vel publice nupserint, vel se clanculo corruperint, non eas admittendas esse ad agendam poenitentiam, nisi is cui se junxerant de mundo recesserit; si enim de hominibus haec ratio custoditur, ut quaecunque, vivente viro, alteri nupserit, habeatur adultera, nec ei agendae poenitentiae licentia concedatur, nisi unus ex his fuerit defunctus; quanto magis de illa tenenda est quae ante immortali se sponso conjunxerat, et postea ad humanas nuptias transmigravit? Ex decretis papae Innocentii, tit. 20. Hae vero quae necdum sacro velamine tectae, tamen in proposito virginali semper se simulaverunt permanere, licet velatae non fuerint, si forte nupserint, his agenda aliquanto tempore poenitentia est, quia sponsio earum a Domino tenebatur. Si enim inter homines solet bonae fidei contractus nulla ratione solvi, quanto magis ista pollicitatio, quam cum Deo pepigerunt, solvi sine vindicta non poterit? Nam si apostolus Paulus, quae a proposito viduitatis discesserant, dixit eas habere damnationem, quia primam fidem irritam fecerunt, quanto potius virgines quae prioris promissionis fidem frangere sunt conatae? Ex decr. papae Leonis, tit. 26. Propositum monachi proprio arbitrio aut voluntate susceptum deseri non potest absque peccato: quod enim quis Deo vovit, debet et reddere. Unde qui relicta singularitatis professione ad militiam vel ad nuptias devolutus est, publicae poenitentiae satisfactione purgandus est, quia, et si innocens militia et honestum potest esse conjugium, electionem meliorum deseruisse transgressio est. Tit. 27. Puellae quae non parentum coactae imperio, sed spontaneo judicio, virginitatis propositum atque habitum susceperunt, si postea nuptias eligunt, praevaricantur, etiamsi nondum eis gratia consecrationis accessit: cujus utique non fraudarentur munere, si in proposito permanerent. Ex decretis papae Gelasii, tit. 20. Virginibus sacris temere se quosdam sociare cognovimus, et post dicatum Deo propositum incesta foedera sacrilegaque miscere; quos protinus aequum est a sacra communione detrudi et nisi per publicam probatamque poenitentiam omnino non recipi: aut his certe viaticum de saeculo transeuntibus, si tamen poenituerint, non negetur. CII. De his qui adulteras habent uxores, vel adulteri comprobantur. Concil. Ancyrano, tit. 19. Si cujus uxor adulterata fuerit, vel si ipse adulterium commiserit, septem annorum poenitentia oportet eum perfectionem consequi, secundum pristinos gradus. CIII. De his quae partus suos ex fornicatione diversis modis interimunt. Concil. Ancyr., tit. 20. De mulieribus quae fornicantur, et partus suos negant, vel quae agunt secum ut utero conceptos excutiant, antiqua quidem definitio usque ad exitum vitae eas ab Ecclesia removet; humanius autem nunc definimus, ut eis decem annorum tempus secundum praefixos gradus poenitentiae largiamur. CIV. De homicidis vel de his qui non sponte homicidium commiserunt. Conc Ancyr., tit. 21 et 22. Qui voluntarie homicidium fecerint, poenitentiae quidem jugiter se submittant; perfectionem vero circa vitae exitus consequantur. De homicidiis non sponte commissis prior quidem definitio, post septennem poenitentiam perfectionem consequi praecipit; secunda vero quinquennii tempus explere. CV. De desponsatis puellis, et ab aliis corruptis. Concil. Ancyr., tit. 10. Desponsatas puellas et post ab aliis raptas, placuit erui, et eis reddi quibus ante fuerant desponsatae, etiamsi eis a raptoribus vis illata constiterit. Ex decretis Siricii, tit. 4. De conjugali autem violatione requisisti, si desponsatam alii puellam alter in matrimonium possit accipere? hoc, ne fiat, modis omnibus inhibemus, quia illa benedictio, quam nupturae sacerdos imponit, apud fideles cujusdam sacrilegii instar est, si ulla transgressione violetur. CVI. De his qui virginum corruptionibus conscii sunt. Concil. Ancyr., tit. 24. Quidam sponsam habens, sororem ejus violavit, et gravidam reddidit; postmodum desponsatam sibi duxit uxorem, illa vero quae corrupta est laqueo se peremit: hi qui fuerunt conscii post decennem satisfactionem jussi sunt suscipi secundum gradus poenitentiae constitutos. CVII. Laicum pellentem conjugem suam communione privandum. In Canonibus Apostolorum, tit. 48. Si quis laicus, uxorem propriam pellens, alteram vel ab alio dimissam duxerit, communione privetur. CVIII. De presbyteris qui uxores acceperunt, vel fornicati sunt. Concil. Novaecaesar., tit. 1. Presbyter, si uxorem acceperit, ab ordine deponatur; si vero fornicatus fuerit, aut adulterium perpetrarit, amplius pelli debet et ad poenitentiam redigi. CIX. Quod sacerdotes et Levitae cum mulieribus coire non debeant. Ex decretis papae Innocentii, tit. 16. Praeterea quod dignum et pudicum, et honestum est, tenere Ecclesia omnimodo debet, ut sacerdotes et Levitae cum uxoribus suis non coeant, quia mysterii quotidiani necessitatibus occupantur; scriptum est enim: Sancti estote, quoniam et ego sanctus sum Dominus Deus Deus vester. Nam si priscis temporibus de templo Dei sacerdotes anno vicis suae non discedebant, sicut de Zacharia legimus, nec domum suam omnino tangebant, quibus utique propter sobolis successionem uxoris usus fuerat relaxatus, quia ex alia tribu, et praeterquam ex semine Aaron ad sacerdotium nullus fuerat praeceptus accedere; quanto magis hi sacerdotes vel Levitae pudicitiam ex die ordinationis suae servare debent, quibus vel sacerdotium, vel ministerium sine successione est, nec praeterit dies qua vel a sacrificiis divinis, vel a baptismatis officio vacent? Nam si Paulus ad Corinthios scribit dicens: Abstinete vos ad tempus, ut vacetis orationi, et hoc utique laicis praecepit; multo magis sacerdotes, quibus et orandi et sacrificandi juge officium est, semper debebunt ab hujusmodi consortio abstinere: qui si contaminatus fuerit carnali concupiscentia, quo pudore vel sacrificare forsitan usurpabit, aut qua conscientia quove merito exaudiri se credit, cum dictum sit: Omnia munda mundis, coinquinatis autem et infidelibus nihil mundum. Ex decretis papae Leonis, tit. 17. Lex continentiae eadem est altaris ministris quae episcopis atque presbyteris, qui cum essent laici sive lectores, licito et uxores ducere, et filios procreare, potuerunt: sed cum ad praedictos pervenerint gradus, coepit eis non licere quod licuit. Unde ut de carnali fiat spiritale conjugium, oportet eos nec dimittere uxores, et quasi non habeant sic habere, quo et salva sit charitas connubiorum, et cesset operatio nuptiarum. Concil. Carth., tit, 25. Aurelius episcopus dixit: Addimus, fratres charissimi, praeterea, cum de quorumdam clericorum quamvis lectorum erga uxores proprias incontinentia referretur, placuit, quod et in diversis conciliis firmatum est, ut subdiaconi qui sacra mysteria contrectant, et diaconi et presbyteri, sed et episcopi, secundum priora statuta, etiam ab uxoribus se abstineant, et tanquam non habentes videantur esse; quod nisi fecerint, ab ecclesiastico removeantur officio. Caeteros autem clericos ad hoc non cogi nisi maturiore aetate. CX. Quae mulieres cum episcopo, presbytero, diacono, debeant commorari. Concil. Nic., tit. 3. Interdixit per omnia magna synodus non episcopo, non presbytero, non diacono, nec alicui omnino qui in clero est, licere subintroductam habere mulierem, nisi forte matrem aut sororem, aut amitam, vel eas tantum personas quae suspicionem effugiunt. Ex decretis papae Siricii, tit. 12. Feminas vero non alias esse patimur in domibus clericorum, nisi eas tantum quas propter solas necessitudinum causas habitare cum eisdem synodus Nicaena permisit. CXI. De presbyteris qui habuerint conjugia. Concil. Gangrens., tit. 4. Quicunque discernit a presbytero qui uxorem habuit, quod non oporteat eo ministrante de oblatione percipere, anathema sit. CXII. De his quae duobus fratribus nupserint, vel qui duas sorores acceperint uxores. Concil. Novaecaesar., tit. 2. Mulier si duobus fratribus nupserit, abjiciatur usque ad mortem, verumtamen in exitu, propter misericordiam, si promiserit quod facta incolumis hujus conjunctionis vincula dissolvat, fructum poenitentiae consequatur. Quod si defecerit mulier aut vir in talibus nuptiis, difficilis erit poenitentia in vita permanenti. CXIII. De multinubis. Concil. Novaecaesariensis tit. 3. De his qui in plurimas nuptias inciderunt, et tempus quidem praefinitum manifestum est, sed conversatio eorum et fides tempus abbreviat. CXIV. De his qui suam concupiscentiam adimplere a Deo non permittuntur. Concil. Novaecaesar., tit. 4. Si quis mulierem concupiscens proposuerit cum ea concumbere, et cogitatio ejus non pervenit ad effectum, apparet quod gratia Dei liberatus sit. CXV. De catechumenis peccatoribus. Concil. Novaecaesar., tit. 5. Catechumenus si ingrediatur ecclesiam, et in ordinem eorum qui instruuntur assistat, hic autem et deprehensus fuerit peccans, si quidem genu flectit audiat, et non delinquat ulterius; si vero et audiens peccaverit, expellatur. CXVI. De catechumena praegnante. Ejusdem tit. 6. Gravidam oportet baptizare quando voluerit: nihil enim in hoc quae parit nascenti communicat, propterea quod uniuscujusque suum propositum in confessione declaretur. CXVII. Quod non oporteat in bigami nuptiis orare presbyterum. Concil. Novaecaesar., titul. 7. Presbyterum in bigami nuptiis prandere non convenit, quia cum poenitentiae bigamus egeat, quis erit presbyter qui propter convivium talibus nuptiis possit praebere consensum? CXVIII. De his qui mulieribus adulteris juncti sunt. Concil. Novaecaesar. tit., 8. Mulier cujusdam adulterata laici constituti, si evidenter arguatur, talis ad ministerium cleri venire non poterit. Si vero post ordinationem adulterata fuerit, dimittere eam convenit: quod si cum illa convixerit, ministerium sibi commissum non poterit obtinere. CXIX. Quod presbyteri plebis in ecclesia civitatis nec sacrificium offerre, nec ministrare debeant quae oblata sunt. Concil Novaecaesar., tit. 13. Presbyteri ruris in ecclesia civitatis episcopo praesente, vel presbyteris urbis ipsius, offerre non possunt, nec panem sanctificatum dare, calicemque porrigere. Si vero absentes hi fuerint, et ad dandam orationem vocentur, soli dare debebunt. Chorepiscopi quoque ad exemplum quidem et formam septuaginta videntur esse, ut comministri autem propter studium quod erga pauperes exhibent honorentur. CXX. Quod in qualibet magna civitate, septem tantum diacones esse debeant, juxta apostolorum dispositionem. Concil. Novaecaesar., tit. 14. Diaconi septem debent esse juxta regulam, licet et valde magna sit civitas, idipsum autem et Actuum apostolorum liber insinuat. CXXI. De his qui nuptias exsecrantur. Concil. Gangr., tit. 1. Si quis vituperat nuptias, et dormientem cum viro suo fidelem ac religiosam detestatur, aut culpabiles aestimat, velut qui in regno Dei introire non possunt, anathema sit. CXXII. De his qui abominantur eos qui carnibus vescuntur. Concil. Gangr., tit. 2. Si quis carnem edentem, praeter sanguinem, et idolis immolatum et suffocatum, cum religione et fide, condemnat, velut spem propter hujusmodi perceptionem non habentem anathema sit. CXXIII. De servis qui jugum famulatus abjiciunt Christianitatis obtentu. Concil. Gangrens., titul. 3. Si quis servum sub praetextu divini cultus doceat dominum contemnere proprium, ut discedat ab ejus obsequio, nec ei cum benevolentia et omni honore deserviat, anathema sit. CXXIV. De his qui conventus ecclesiae spernunt. Concil. Gangrens., tit. 5. Si quis docet domum Dei contemptibilem esse, et conventus qui in ea celebrantur, anathema sit. CXXV. De his qui ecclesiastica ministeria praeter ecclesiam faciunt. Concil. Gangrens., tit. 6. Si quis extra ecclesiam seorsum conventus celebrat, et despiciens ecclesiam ea quae sunt ecclesiae voluerit usurpare, non conveniente presbytero, juxta decretum episcopi, anathema sit. CXXVI. De oblationibus fructuum quae ministris ecclesiae conferuntur. Concil. Gangrens., tit. 7. Si quis oblationes ecclesiae extra ecclesiam accipere vel dare voluerit, praeter conscientiam episcopi, vel ejus cui hujusmodi officia commissa sunt, nec cum ejus voluerit agere consilio, anathema sit. CXXVII. De his quae in usus pauperum conferuntur. Concil. Gangr., tit. 8. De his quae in usus pauperum conferuntur, si quis dederit vel acceperit oblata praeter episcopum, vel eum qui constitutus est ab eo ad dispensandam misericordiam pauperibus, et qui dat, et qui accipit, anathema sit. CXXVIII. De his qui non legitime in virginitate persistunt. Concil. Gangr., tit. 9. Quicunque virginitatem custodiens, velut horrescens nuptias, temperat, nec propter hoc quod bonum et sanctum est nomen virginitatis assumit, anathema sit. CXXIX. De his qui pro virginitate superbiunt. Concil. suprascrip., tit. 10. Si quis ex his qui virginitatem propter Dominum servant extollitur adversus conjugatos, anathema sit. CXXX. De his qui agapas, id est pastiones pauperum, risui ducunt. Concil. suprascript., tit. 11. Si quis despicit eos qui fideliter agapas, id est, convivia, pauperibus exhibent, et propter honorem Domini convocant fratres, et noluerit communicare hujuscemodi vocationibus, parvi pendens quod geritur; anathema sit. CXXXI. De his qui palliis utuntur, et idcirco superbiunt. Concil. Gangr., tit. 12. Si quis virorum propter continentiam quae putatur, amictu pallii utitur, quasi per hoc habere se justitiam credens, et despiciat eos qui cum reverentia birris, et aliis communibus, et solitis utuntur vestibus, anathema sit. Ex decret. pap. Coelest., tit. 14. Didicimus enim Domini sacerdotes superstitiosos potius cultui inservire, quam mentis vel fidei puritati: sed non mirum, si contra ecclesiasticum morem faciunt, qui in Ecclesia non creverunt, sed, alio venientes itinere, secum haec in Ecclesiam quae in alia conversatione habuerant, intulerunt. Amicti pallio et lumbos praecincti, credunt se sanctae Scripturae fidem non per spiritum, sed per litteram, completuros: nam si ad hoc ista praecepta sunt ut taliter servarentur, cur non fiant pariter quae sequuntur, ut lucernae ardentes una cum baculo teneantur. Habent suum ista mysterium, et intelligentibus ita clara sunt, ut ea magis, qua decet, significatione serventur. Nam in lumborum praecinctione castitas, in baculo regimen pastorale, in lucernis ardentibus boni fulgor operis (de quo dicitur, Sic opera vestra luceant) indicatur: habent tamen istum forsitan cultum, morem potius quam rationem sequentes, qui remotioribus habitant locis, et procul a caeteris degunt. Et post pauca: Discernendi a plebe vel caeteris sumus doctrina, non veste, conversatione, non habitu, mentis puritate, non cultu. Nam si studere incipiamus novitati, traditum nobis a Patribus ordinem calcabimus, ut locum supervacuum superstitionibus faciamus; rudes ergo fidelium mentes ad talia non debemus inducere; docendi enim sunt potius quam laudandi, nec imponendum eorum est oculis, sed mentibus infundenda praecepta sunt. CXXXII. De mulieribus quae utuntur virilibus indumentis. Concil. Gangr., tit. 13. Si qua mulier propter continentiam quam putat, habitum mutat, pro solito muliebri amictum virilem sumit, anathema sit. CXXXIII. De his qui velut peccatum copulam deserunt nuptiarum. Concil. Gangrens., titul. 14. Si qua mulier virum proprium relinquens discedere voluerit, nuptias exsecrata, anathema sit. CXXXIV. De his qui Christianitatis obtentu despiciunt filios. Concil. Gangr., tit. 15. Si quis filios suos relinquens non eos enutrit, et quod ad se pertinet, non ad pietatem divini cultus, informat, sed per occasionem continentiae negligit, anathema sit. CXXXV. De his qui parentes Christianitatis obtentu contemnunt. Concil. Gangrens., titul. 16. Quicunque filii a parentibus sub praetextu divini cultus abscedunt, nec debitam reverentiam dependunt illis, qui divinum cultum sibi procul dubio praeferunt, anathema sit. CXXXVI. De mulieribus quae se attondent Christianitatis obtentu. Concil. Gangrens., tit. 17. Si qua mulier propter divinum cultum, ut aestimat, crines attondet, quos ei Deus ad subjectionis memoriam tribuit tanquam praeceptum dissolvens obedientiae, anathema sit. CXXXVII. De his qui Dominico die jejunant, tanquam nihil prae caeteris differente. Concil. Gangr., titul. 18. Si quis propter continentiam quae putatur, aut contumaciam in die Dominico jejunat, anathema sit. CXXXVIII. De his qui die Dominico et diebus Pentecostes genua flectunt. Concil. Nicaen., tit. 20. Quoniam sunt quidam in die Dominico genua flectentes, et in diebus Pentecostes: ut omnia in universis locis consonanter observentur, placuit sancto concilio stantes die Dominico vota persolvere. CXXXIX. De his qui ecclesiastica jejunia absque necessitate dissolvunt. Concil. Gangrens., tit. 19. Si quis eorum qui continentiae student, absque necessitate corporea, tradita in commune jejunia et ab Ecclesia custodita superbiendo dissolvit, stimulo suae cogitationis impulsus, anathema sit. CXL. De his qui collectas quae fiunt in martyrum commemorationibus exsecrantur. Concil Gangr., tit. 29. Si quis superbiae usus affectu conventus abominatur qui ad confessiones martyrum celebrantur, et ministeria quae in eis fiunt simul cum eorum memoriis exsecrantur, anathema sit. CXLI. De his qui in aliena parochia praeter conscientiam suorum episcoporum immorantur. Concil. Antioch., tit. 3. Si quis presbyter, aut diaconus, et omnino quilibet ex clero, parochiam propriam deserens ad aliam properaverit, dein omnino demigrans in alia parochia per multa tempora nititur immorari, ulterius ibidem non ministret, maxime si vocanti suo episcopo, et regredi ad propriam parochiam commonenti, obedire contempserit. Quod si in hac indisciplinatione perdurat, a ministerio modis omnibus removeatur, ita ut nequaquam locum restitutionis inveniat: si vero pro hac causa damnatum alter episcopus suscipiat, hic etiam a communi coerceatur synodo, velut qui ecclesiastica constituta dissolvat. CXLII. De episcopis adeuntibus imperatorem. Concil. Antioch., tit. 11. Si quis episcopus, aut presbyter, aut quilibet regulae subjectus Ecclesiae, praeter concilium et litteras episcoporum provinciae, et praecipue metropolitani, adierit imperatorem, hunc reprobari et abjici oportere, non solum a communione, verum et ab honore cujus particeps videtur existere, quia venerandi principis auribus molestiam tentavit inferre, contra leges Ecclesiae. Si igitur adire principem necessaria causa deposcit, hoc agatur cum tractatu et consilio metropolitani et caeterorum episcoporum qui in eadem provincia commorantur, qui etiam proficiscentem suis prosequantur epistolis. CXLIII. De damnatis episcopis, aut clericis adeuntibus imperatorem. Concil. Antioch., tit. 12. Si quis a proprio episcopo presbyter, aut diaconus, aut a synodo fuerit episcopus forte damnatus, et imperatoris auribus molestus exstiterit, oportet ad majus episcoporum converti concilium, et quae putaverint habere justa, plurimis episcopis suggerant, eorumque discussiones ac judicia praestolentur. Si vero haec parvi pendentes molesti fuerint imperatori, hos nulla venia dignos esse, nec locum satisfactionis habere, nec spem futurae restitutionis penitus opperiri dijudicamus. Concil. Carthag., tit. 71. Placuit ut quicunque ab imperatore cognitionem judiciorum publicorum petiverit, honore proprio privetur. Si autem episcopale judicium ab imperatore postulaverit, nihil ei obsit. CXLIV. De dissensione quae super episcoporum judicatione contingit, vel cum ab omnibus sua provincia episcopus constanter excluditur. Concil. Antioch., tit. 14. Si quis episcopus de certis criminibus judicatur, et contingat de eo provinciales episcopos dissidere, cum judicatus ab aliis innocens creditur, reus ab aliis aestimatur, pro ipsius ambiguitatis absolutione sanctae synodo placuit, ut metropolitanus episcopus a vicina provincia judices alios convocet, qui controversiam tollant, ut per eos simul, et per provinciales episcopos quod justum visum fuerit approbetur. Concil. Antioch., tit. 15. Si quis episcopus, de certis criminibus accusatus, condemnetur ab omnibus episcopis ejusdem provinciae, cunctique consonanter eamdem contra eum formam decreti protulerint, hunc apud alios nullo modo judicari, sed firmam concordantium episcoporum provinciae manere sententiam. Concil. Carthag., tit. 19. Aurelius episcopus dixit: Quisquis episcoporum accusatur, ad primates provinciae ipsius causam deferat accusator, nec a communione suspendatur cui crimen intenditur, nisi ad causam suam dicendam electorum judicum die statuta litteris evocatus minime occurrerit, hoc est, infra spatium mensis ex ea die qua eum litteras accepisse constiterit: quod si aliquas veras necessitatis causas probaverit, quibus eum occurrere non potuisse manifestum sit, causae suae dicendae intra alterum mensem integram habeat facultatem; verum tam diu post mensem secundum non communicet, donec purgetur. Si autem ad concilium universale anniversarium occurrere noluerit, ut vel ibi causa ejus terminetur, ipse in se damnationis sententiam dixisse judicetur, tempore sane quo non communicat, nec in sua ecclesia, vel parochia communicet. Accusator autem ejus si nunquam diebus causae dicendae defuerit a communione non removeatur. Si vero aliquando defuerit subtrahens se restituto in communione episcopo, ipse removeatur a communione accusator: ita tamen ut nec ipsi adimatur facultas causae peragendae, si se ad diem occurrere non voluisse, sed non potuisse, probaverit: illud vero placuit ut cum agere coeperit in episcoporum judicio, si fuerit accusatoris persona culpabilis, ad arguendum non admittatur, nisi proprias causas, non tamen ecclesiasticas asserere voluerit. Quae forma in accusatione episcopi, diaconi, et caeterorum servari debeat. Concil. Carthag., tit. 20. Si autem presbyteri, vel diaconi, fuerint accusati, adjuncto sibi ex vicinis locis proprius episcopus legitimo numero collegarum, quos ab eodem accusati petierint, id est, una secum in presbyteri nomine sex, in diaconi tres, ipsorum causam discutiant eadem, dierum, et dilationum, et a communione remotionum, et discussione personarum, inter accusatores et eos qui accusantur, forma servata. Reliquorum autem clericorum causas etiam solus episcopus loci agnoscat et finiat. CXLV. De vacantibus episcopis, quod alienam ecclesiam pervadere non debeant. Concil. Antioch., tit. 16. Si quis episcopus vacans in ecclesiam vacantem prosiliat, sedemque pervadat, absque integro perfectoque concilio, hic abjiciatur necesse est, et si cunctus populus quem diripuit eum habere delegerit; perfectum vero concilium illud est, ubi interfuerit metropolitanus antistes. CXLVI. Ut nullus ad episcopatum pro se constituat promovendum. Concil. Antioch., tit. 23. Episcopo non licere pro se alterum successorem sibi constituere, licet ad exitum vitae perveniat; quod si tale aliquid factum fuerit, irritum esse hujuscemodi constitutum. Servetur autem jus ecclesiasticum, id continens oportere non aliter fieri, nisi cum synodo et judicio episcoporum, qui post obitum quiescentis potestatem habent eum qui dignus exstiterit promovere. CXLVII. De episcopis, etiam laica communione privandis, qui civitates mutuaverunt. Concil. Sardic., titul. 1. Osius episcopus dixit: Non minus mala consuetudo, quam perniciosa corruptela funditus eradicanda est, ne cui liceat episcopo de civitate sua ad aliam transire civitatem; manifesta est enim causa, qua hoc facere tentat, cum nullus in hac re inventus sit episcopus qui de majore civitate ad minorem transiret. Unde apparet avaritiae eos ardore inflammari, et ambitioni servire, et ut dominationem agant. Si omnibus placet, hujusmodi pernicies saevius et austerius vindicetur, ut nec laicam communionem habeat qui talis est. Responderunt universi: Placet. CXLVIII. Item si per ambitionem sedem mutaverint, nec in exitu communionem saltem laicorum consequantur. Concil. suprascr., tit. 2. Osius episcopus dixit: Etiam si talis aliquis exstiterit temerarius, ut fortassis talem excusationem afferens asseveret, quod populi litteras acceperit, cum manifestum sit potuisse paucos praemio et mercede corrumpi eos qui sinceram fidem non habent, ut clamarent in ecclesia, et ipsum petere viderentur episcopum, omnino has fraudes damnandas esse arbitror, ita ut nec laicam in fine communionem talis accipiat. Si vobis omnibus placet statuite. Synodus respondit: Placet CXLIX. Ut inter discordes episcopos, comprovinciales antistites audiant; quod si damnatus appellaverit Romanum pontificem, id observandum quod ipse censuerit. Concil. Sardic., tit. 3. Osius episcopus dixit: Illud quoque necessario adjiciendum est, ut episcopi de sua provincia ad aliam provinciam, in qua sunt episcopi, non transeant, nisi forte a fratribus suis invitati, ne videamur januam claudere charitatis. Quod si in aliqua provincia aliquis episcopus contra fratrem suum episcopum litem habuerit, unus de duobus ex alia provincia advocet episcopum cognitorem. Quod si aliquis episcoporum judicatus fuerit in aliqua causa, et putat se bonam causam habere, ut iterum concilium renovetur. Si vobis placet, sancti Petri memoriam honoremus, ut scribatur ab his qui causam examinarunt Julio Romano episcopo, et si judicaverit renovandum esse judicium, renovetur, et det judices: si autem probaverit talem causam esse, ut non refricentur ea quae acta sunt, quae decreverit confirmata erunt. Si hoc omnibus placet? Synodus respondit: Placet. CL. Ut nullus accusati sedem usurpet episcopi. Concil. Sardic., tit. 4. Gaudentius episcopus dixit: Addendum, si placet, huic sententiae, quam plenam sanctitate protulistis, ut cum aliquis episcopus depositus fuerit eorum episcoporum judicio qui in vicinis locis commorantur, et proclamaverit agendum sibi negotium in urbe Roma, alter episcopus in ejus cathedra post appellationem ejus qui videtur esse depositus, omnino non ordinetur, nisi causa fuerit in judicio episcopi Romani determinata. CLI. Quando quis debeat a vicinis provinciis episcopus ordinari. Concil. Sard., tit. 5. Osius episcopus dixit: Si contigerit in una provincia, in qua plurimi fuerint episcopi, unum forte remanere episcopum, ille vero per negligentiam noluerit ordinare episcopum, et populi convenerint, episcopos vicinae provinciae debere illum prius convenire episcopum, qui in ea provincia moratur, et ostendere quod populi petant sibi rectorem, et hoc justum esse, ut et ipsi veniant, et cum ipso ordinent episcopum. Quod si conventus litteris tacuerit, et dissimulaverit, nihilque rescripserit, satisfaciendum esse populis ut veniant ex vicina episcopi provincia, et ordinent episcopum. CLII. De non ordinandis episcopis per vicos et modicas civitates. Concil. Sard., tit. 6. Licentia vero danda non est ordinandi episcopum, aut in vico aliquo, aut in modica civitate, cui sufficit unus presbyter, quia non est necesse ibi episcopum fieri, ne vilescat nomen episcopi, et auctoritas. Non debent illi ex alia provincia invitati facere episcopum, nisi aut in his civitatibus quae episcopos habuerunt, aut si qua talis, aut tam populosa civitas quae meretur habere episcopum. Si hoc omnibus placet? Synodus respondit: Placet. CLIII. De provinciali synodo retractanda per vicarios episcopi urbis Romae, si ipse decreverit. Concil. Sard., tit. 7. Placuit autem, ut si episcopus accusatus fuerit, et judicaverint congregati episcopi regionis ipsius, et de gradu suo eum dejecerint, si appellaverit qui dejectus est, et confugerit ad episcopum Romanae Ecclesiae, et voluerit se audiri, si justum putaverit ut renovetur examen, scribere his dignetur episcopis qui in finitima et propinqua provincia sunt, ut ipsi diligenter omnino requirant, et juxta fidem veritatis definiant. Quod si is qui rogat causam suam iterum audiri, deprecatione sua moverit episcopum Romanum, ut e latere suo presbyterum mittat, erit in potestate episcopi quid velit, et quid aestimet. Et si decreverit mittendos esse qui praesentes cum episcopis judicent, habentes ejus auctoritatem, a quo destinati sunt, erit in suo arbitrio; si vero crediderit episcopos sufficere, ut negotio terminum imponant, faciet quod sapientissimo consilio judicaverit. CLIV. Quando et in quibus causis episcopi ad comitatum ire debent. Concil. suprascripto, tit. 8. Osius episcopus dixit: Importunitates, et nimia frequentia, et justae petitiones fecerunt nos non tantam habere vel gratiam, vel fiduciam: dum quidam non cessant ad comitatum ire episcopi, et maxime Afri, qui, sicut cognovimus, sanctissimi fratris et coepiscopi nostri Grati salutaria consilia spernunt atque contemnunt, ut non solum ad comitatum multas et diversas Ecclesiae non profuturas perferant causas, ut fieri solet, et oportet, ut pauperibus, aut viduis, aut pupillis subveniatur, sed et dignitates saeculares, et administrationes quibusdam postulent. Haec itaque pravitas olim non solum murmurationes, sed et scandala excitat. Honestum est autem ut episcopi intercessionem his praestent qui iniqua vi opprimuntur, aut si vidua affligitur, aut pupillus exspolietur, si tamen ista omnia justas habent causas, aut petitiones. Si vobis ergo, fratres charissimi, placet, decernite, ne episcopi ad comitatum accedant, nisi forte hi qui religiosi imperatoris litteris, vel invitati, vel vocati fuerint. Sed quoniam saepe contingit ut ad misericordiam Ecclesiae confugiant qui injuriam patiuntur, aut qui peccantes in exsilio, vel insulis damnantur, aut certe quamcunque sententiam suscipiunt, subveniendum est his, et sine dubitatione petenda indulgentia: hoc ergo decernite, si vobis placet. Universi dixerunt: Placet, et constituatur. Concil. Carthag., tit. 25. Item placuit ut episcopi trans mare non proficiscantur, nisi consulto primae sedis episcopo suae cujusque provinciae, ut ab eo praecipue possint sumere formatam vel commendationem. Concil. suprascripto, tit. 28. Item placuit ut presbyteri, diaconi, vel caeteri inferiores clerici in causis quas habuerint, si de judiciis episcoporum suorum questi fuerint, vicini episcopi eos cum consensu sui episcopi audiant, et inter eos definiant adhibiti ab eis episcopi. Quod si et ab eis provocandum putaverint, non provocent ad transmarina judicia, sed ad primates suarum provinciarum, sicut et de episcopis saepe constitutum est. Ad transmarina autem qui putaverit appellandum, a nullo intra Africam ad communionem suscipiatur. Item concil. universali Carthag., tit. 73. Placuit ut quicunque ad comitatum ire voluerit in formata, qua ad urbis Romae Ecclesiam mittitur, intimetur, ut unde etiam ad comitatum formatam accipiat. Quod si accipiens ad Romanam tantummodo formatam, et tacens necessitatem qua ad comitatum illi pergendum est, a communione removeatur: quod si ibi Romae ei repentina necessitas orta fuerit ad comitatum pergendi, alleget apud episcopum urbis Romae ipsam necessitatem, et de hoc scripta ejusdem Romani episcopi perferat. Formatae autem quae a primatibus, vel aliquibuscunque episcopis clericis propriis dantur, habeant diem Paschae. Quod si adhuc ejusdem anni Paschae dies incertus est, ille praecedens adjungatur, quomodo solet post consulatum in publicis gestis ascribi CLV. De diaconis ad comitatum dirigendis. Concil. Sardic., tit. 9. Osius episcopus dixit: Hoc quoque providentia vestra tractare debet, qui decrevistis ne episcoporum improbitas nitatur, ut ad comitatum pergant. Quicunque ergo quales superius memoravimus preces habuerint, vel acceperint, per diaconum suum mittant, quia persona ministri invidiosa non est, et quae impetraverit celerius poterit referre, et hoc consequens esse videtur, ut de qualibet provincia episcopi ad eum fratrem et coepiscopum nostrum preces mittant, qui in metropoli consistit, ut ille et diaconum ejus, et supplicationes destinet, tribuens commendatitias epistolas pari ratione ad fratres et coepiscopos nostros, qui in illo tempore in his regionibus et urbibus morantur, in quibus felix et laetus Augustus rempublicam gubernat. Si vero habet episcopus amicos in palatio qui cupit aliquid, quod tamen honestum est impetrare, non prohibeatur per diaconum suum et rogare ac significare his quos scit benignam intercessionem absenti posse praestare, si tamen opportunum fuerit. CLVI. Quod pro pupillis et viduis, ac necessitatem patientibus ad comitatum eundum sit. Concil. Sardic., tit. 10. Qui vero Romam venerint, sicut dictum est, sanctissimo fratri et coepiscopo nostro Romanae Ecclesiae preces quas habent tradant, ut ipse prius examinet si honestae et justae sunt, et praestet diligentiam atque sollicitudinem, ut ad comitatum perferantur. Universi dixerunt placere sibi, et honestum esse consilium. Alipius episcopus dixit: Si propter pupillos, viduas vel laborantes qui causas non iniquas habent, susceperint peregrinationis incommoda, habebunt aliquid rationis. Nunc vero cum ea postulent praecipue, quae sine invidia hominum et sine reprehensione esse non possunt, non necesse est ipsum ire ad comitatum. CLVII. Ut qui in canali sunt episcopi, euntes ad comitatum sollicite discutiant. Concil. Sard., tit. 11. Gaudentius episcopus dixit: Ea quae salubriter providistis convenientia, et aestimationi omnium et Deo placitura tenere hactenus firmitatem possunt, si metus huic sententiae conjungatur. Scimus enim et ipsi saepissime propter paucorum imprudentiam religiosum sacerdotale nomen fuisse reprehensum. Si igitur aliquis contra omnium sententiam nisus voluerit ambitioni magis placere quam Deo, is debet scire, causis redditis, honorem dignitatemque se amissurum: quod ita demum compleri poterit, si unusquisque nostrum in canali constitutus est, cum progredientem episcopum viderit, inquirat transitum ejus, causas videat, quo tendat agnoscat, et si quidem eum invenerit ire ad comitatum requirat et illud quod superius comprehensum est, ne forte invitatus est ut ei facultas eundi permittatur. Si vero, ut superius memoravit sanctitas vestra, propter desideria et ambitiones, ad comitatum pergat, nec in litteris ejus subscribatur, neque in communionem recipiatur. Si vobis placet, omnium sententia confirmari debet. Universi dixerunt honestum esse et placere sibi hanc constitutionem. CLVIII. De his qui ignorant, quid sit in synodo constitutum. Concil. Sard., tit. 12. Osius episcopus dixit: Sed et moderatio necessaria est, dilectissimi fratres, ne subito adhuc aliqui nescientes quid decretum sit in synodo, veniant ad civitates eas quae in canali sunt. Debet ergo episcopus civitatis ipsius admonere eum, et instruere, ut ex hoc loco diaconum suum mittat, admonitus ipse tamen redeat in parochiam suam. CLIX. Quandiu episcopus in alia civitate debeat remorari. Concil. Sardic., tit. 14. Osius episcopus dixit: Et hoc quoque statuere debetis, ut ex alia civitate cum venerit ad aliam civitatem, vel ex alia provincia sua ad aliam provinciam, et ambitioni magis quam devotioni serviens voluerit in aliena civitate multo tempore resedere. Forte enim evenit episcopum loci non esse tam instructum, neque tam doctum. Is vero qui advenit incipiat contemnere eum, et frequenter facere sermonem, ut dehonestet et infirmet ejus personam, ita ut ex hac occasione non dubitet relinquere assignatam sibi ecclesiam, et transeat ad alienam. Definite ergo tempus, quia et non recipi episcopum inhumanum est, et si diutius resedeat perniciosum. Hoc ergo ne fiat providendum est. Memini autem superiori concilio fratres nostros constituisse, ut si quis laicus in ea in qua commoratur civitate tres Dominicos dies, id est, per tres septimanas, non celebrasset conventum, communione privaretur. Si haec circa laicos constituta sunt, multo magis episcopo nec licet, nec decet, si nulla sit tam gravis necessitas quae detineat, ut amplius a suprascripto tempore absens sit ab ecclesia sua. Universi dixerunt placere sibi. Qui vero persecutionis tempore in aliena civitate remorari voluerint, non prohibeantur. Concil. Sardic., tit. 21. Osius episcopus dixit: Suggerente fratre et coepiscopo nostro Olympio, etiam hoc placuit, ut si aliquis vim perpessus est, et inique expulsus pro disciplina et catholica confessione, vel pro defensione veritatis, effugiens pericula, innocens et devotus ad aliam venerit civitatem, non prohibeatur immorari, quandiu aut redire possit, aut injuria ejus remedium acceperit, quia durum est, eum qui persecutionem patitur non recipi, etiam et larga benevolentia, et humanitas ei exhibenda est. CLX. Quod non liceat episcopo a sua ecclesia plus tribus hebdomadibus abesse. Concil. Sardic., tit. 15. Osius episcopus dixit: Quia nihil praetermitti oportet, sunt quidam fratres, et coepiscopi nostri, qui non in ea civitate in qua videntur episcopi esse constituti, vel certe parvam rem illic habeant; alibi autem idonea praedia haberi cognoscuntur, vel affectionem proximorum quibus indulgeant, hactenus permitti eis oportet ut accedant ad possessiones suas, et disponant vel ordinent fructum laboris sui, ut post tres Dominicos, id est, post tres hebdomadas, si morari necesse est, in suis potius fundis morentur. Aut si est proxima civitas in qua est presbyter, ne sine ecclesia videatur facere diem Dominicum, illuc accedat, ut neque res domesticae absentia ejus detrimentum sustineant, et non frequenter veniendo ad civitatem, in qua episcopus moratur, suspicionem jactantiae, et ambitionis evadat. Universi dixerunt placere sibi. CLXI. De his qui pro diversis erratis poenitudinem ferventius gerunt. Concil. Laodic., tit. 2. De his qui diversis facinoribus peccaverunt, et perseverantes in oratione confessionis, et poenitentiae conversionem a malis habuere perfectam, pro qualitate delicti, talibus poenitentiae tempus impensum, propter clementiam et bonitatem Dei communio concedatur. CLXII. De tempore ordinationis. Concil. Laodic., titul. 4. Quod non oporteat ordinationes sub conspectu audientium celebrari. CLXIII. Non congruere presbyteras in mulieribus ordinari. Concil. Laodic., tit. 11. Quod non oporteat eas quae dicuntur presbyterae, vel praesidentes, in ecclesia ordinari. CLXIV. Judicio multitudinis ordinationem fieri non debere. Concil. Laod., tit. 13. Quod non sit permittendum turbis electiones eorum facere, qui sunt ad sacerdotium promovendi. Quod docendus sit populus, non sequendus. Ex decretis papae Coelestini, tit. 22. Docendus est populus, non sequendus; nosque, si nesciunt, eos quid liceat quidve non liceat commonere, non his consensum praebere, debemus. Quisquis vero conatus fuerit tentare prohibita, sentiet censuram sedis apostolicae minime defuturam. Quae enim sola admonitionis auctoritate non corrigimus, necesse est per severitatem congruentem regulis vindicetur. Et quod non conveniat, contemptis clericis ecclesiarum, de laicis episcopum ordinari. Ex decretis papae Coelestini, tit. 21. Audivimus quasdam propriis destitutas rectoribus civitates episcopos sibi petere velle de laicis, tantumque fastigium tam vile credere, ut hoc iis qui non Deo sed saeculo militaverint, aestiment nos posse conferre, non solum male de suis clericis, in quorum contemptum hoc faciunt, judicantes, sed de nobis pessime, quos credunt hoc posse facere, sentientes: quod nunquam auderent, si non quorumdam illicitis consentiens sententia conniveret. Ita nihil quae frequentius sunt decreta proficiunt ut hoc quasi nunquam de hac parte scriptum fuerit, ignoretur. Quid proderit per singula clericos stipendia militasse, et omnem egisse in dominicis castris aetatem, si qui his praefuturi sunt ex laicis requiruntur, qui vacantes saeculo, et omnem ecclesiasticum ordinem nescientes, saltu praepropero in alienum honorem ambiunt immoderata moderata cupiditate transcendere, et in aliud vitae genus calcata reverentia ecclesiasticae disciplinae transire? Talibus itaque, fratres charissimi, qui juris nostri, id est canonum gubernacula custodimus, necesse est obviemus, hisque fraternitatem vestram epistolis commonemus, ne quis laicum ad ordinem clericatus admittat, et sinat fieri, unde et illum decipiat, et sibi causas generet, quibus reus constitutis decretalibus fiat. CLXV. Ad alias parochias eulogias quae oblatae sunt minime destinandas. Concil. Laod., tit. 14. Quod sancta nullo modo causa eulogiarum tempore Paschalis festi ad alias parochias debeant destinare. CLXVI. De his qui debeant in ambone, id est, in pulpito psallere. Concil. Laod., tit. 15. Quod non oporteat amplius praeter eos qui regulariter cantores existunt, qui et de codice canunt, alios in pulpitum conscendere, et in ecclesia psallere. CLXVII. De lectionibus quae debeant Sabbato recenseri. Concil. Laod. tit. 16. Quod in Sabbato Evangelia cum aliis Scripturis legi conveniat. CLXVIII. Quod interstitium psalmorum debeat in congregationibus fieri Concil. Laodic., tit. 17. Quod in conventu fidelium nequaquam psalmos continuare conveniat, sed per intervallum, id est, per psalmos singulos recenseri debeant lectiones. CLXIX. De precibus nona et vespera celebrandis. Concil. Laodic., tit. 18. Quod id ipsum semper officium precum nona et vespera semper debeat exhiberi. CLXX. De precibus post sermones habitos ad plebem faciendis. Concil. Laodic., tit. 19. Quod oporteat seorsum primum post allocutiones episcoporum orationem super catechumenos celebrari, et postquam catechumeni egressi fuerint, super eos qui sunt in poenitentia precem fieri. His etiam accedentibus ad manum sacerdotis et discedentibus, tres orationes consummari fidelium, ita ut prima quidem sub silentio, secunda vero et tertia per exclamationes solitas expleantur, et ita demum pacem sibi invicem dabunt. Et posteaquam dederit episcopus presbyteris osculum pacis, tunc laici pacem sibi tribuant, et ita sancta celebrabitur oblatio: solis enim ministerio sacro deditis ad altare ingredi et communicare ibidem liceat. CLXXI. Quod subdiaconi a diaconio sint remoti. Concil. Laodic., tit. 21. Quod non oporteat subdiaconos habere locum in diaconio, et Dominica vasa contingere. CLXXII. Subdiaconis cum orariis assistere non licere. Concil. Laod., tit. 22. Quod non oporteat subdiaconum uti orario, nec ostia derelinquere. CLXXIII. Lectores et cantores cum orariis agere suum officium non licere. Concil. Laod., tit. 23. Quod non oporteat lectores aut cantores orariis uti, et ita legere vel psallere. CLXXIV. Quod subdiaconi non aebent benedicere, nec benedictionem tribuere. Concil. Laod., tit. 25. Quod non oporteat subdiaconos panem dare, vel calicem benedicere. CLXXV. De exorcistis, qui non sunt ab episcopo ordinati. Concil. Laod., tit. 26. Quod hi qui non sunt ab episcopis ordinati, tam in ecclesiis quam in domibus exorcisare non possunt. CLXXVI. Quod de conviviis quae ex agape fiunt partes accipi non debeant. Concil. Laod., tit. 27. Quod non oporteat sacro ministerio deditos clericos; aut laicos, ad agapem vocatos ciborum partes accipere, propterea quod et ecclesiastico ordini fiat hinc injuria. CLXXVII. In ecclesiis prandia fieri non debere, praeter necessitatem itineris. Concil. Laod., tit. 28. Quod non oporteat in domiciliis divinis, id est, in Dominicis et ecclesiis convivia quae vocantur agapae fieri, nec intra domum Dei comedere, vel accubitus sternere. Concil. Carthagin., tit. 9. Ut nulli episcopi vel clerici in ecclesia conviventur, nisi forte transeuntes hospitiorum necessitate illic reficiant; populi etiam ab hujusmodi conviviis, quantum fieri potest, prohibeantur. CLXXVIII. De viris cum mulieribus lavacra celebrantibus. Concil. Laodicensi, tit. 30. Quod non oporteat sacris officiis deditos, aut clericos, aut continentes, vel omnem laicum Christianum, lavacra cum mulieribus celebrare, quia haec apud gentes reprehensio prima est. CLXXIX. Ut episcopi ad synodum impraetermisse occurrant. Concil. Laod., tit. 40. Quod non oporteat episcopos ad synodum vocatos omnino contemnere, sed protinus ire, et docere, vel discere ea quae ad correptionem Ecclesiae vel reliquarum pertinent rerum: se ipsum vero qui contempserit accusabit, nisi forte per aegritudinem ire non possit. Concil Antioch., tit. 17. Si quis episcopus manus impositionem episcopatus acceperit, et praeesse populo constitutus, ministerium subire neglexerit, nec acquieverit ire ad ecclesiam sibi commissam, hunc oportet communione privari donec susceperit coactus officium, aut certe de eo aliquid decreverit ejusdem provinciae synodus sacerdotum. CLXXX. Quod praeter jussionem episcopi clericus non debeat proficisci Concil. Laod., tit. 41. Quod non oporteat sacerdotem, vel clericum, sine litteris proficisci canonicis. Item 42. Quod non oporteat sacerdotem, vel clericum, praeter jussionem sui proficisci pontificis. Et ut subdiaconi ad ostia perseverent. Item 43. Quod non oporteat subdiaconos saltem paululum januas deserere, et orationi vacare. CLXXXI. Ut sacrarium mulieres non introeant. Concil. Laod., tit. 44. Quod non oporteat mulieres ingredi ad altare. Ex decret. Gelasii papae, tit. 26. Nihilominus impatienter audivimus, tantum divinarum rerum subiisse despectum, ut feminae sacris altaribus ministrare firmentur, cunctaque nonnisi virorum famulatui deputata sexum cui non competit exhibere. Nisi quod omnium delictorum quae singillatim perstrinximus, noxiorum reatus omnis et crimen eos respicit sacerdotes, qui vel ista committunt, vel committentes minime publicando, pravis excessibus se favere significant, si tamen sacerdotum jam sint vocabulo nuncupandi, qui delegatum sibi religionis officium sic prosternere moliuntur, ut in perversa quaeque profanaque declives, sine ullo respectu regulae Christianae, praecipitia funesta sectentur. Cumque scriptum sit: Minima qui spernit paulatim decidit, quid est de talibus aestimandum, qui immensis ac multiplicibus pravitatum molibus occupati, ingentem ruinam multimodis impulsionibus ediderunt, quae non solum ipsos videatur obruere, sed ecclesiis universis mortiferam, si non sanentur, inferre perniciem. Nec ambigant qui haec exercere sunt ausi, sed etiam qui hactenus cognita siluerunt, sub honoris proprii se jacere dispendio, si non tanta qua possunt celeritate festinent ut lethalia vulnera competenti medicamine salventur. Quo enim more teneant jura pontificum, qui pontificalibus excubiis eatenus injuncta dissimulant, ut contraria domui Dei cui praesident potius operentur? Quantumque apud Deum possent, si nonnisi convenientia procurarent, tantum quid mereantur aspiciant, cum exsecrabili studio sectantur adversa; et quasi magis haec regula sit, qua Ecclesiae debeant gubernari, sic quidquid est ecclesiasticis inimicum regulis, perpetratur: cum et si cognitos habet canones unusquisque pontificum, intemerata debuerit tenere custodia; et si forsitan nesciebat, consulere fidenter oportuerit ignorantem. Quo magis excusatio nulla succurrit errantibus, quia nec sciens proposuit servare quod noverat, nec ignorans curavit nosse quod gereret. CLXXXII. De his qui circa mediam septimanam ad baptisma veniunt. Concil. Laodicensi, tit. 45. Quod non oporteat ad baptisma quemquam post duas quadragesimae hebdomadas admitti. CLXXXIII. De perceptione fidei, et redditione eorum qui baptizantur. Concil. Laodic., titul. 46. Quod oporteat eos qui ad baptisma veniunt fidem discere, et quinta feria septimanae majoris episcopo aut presbyteris reddere. CLXXXIV. Ut post baptisma chrisma detur. Concil. Laodic., titul. 48. Quod oporteat eos qui baptizantur post lavacrum chrisma coeleste percipere, et regni Christi participes inveniri. CLXXXV. Oblationes offerri in Quadragesima non oportere. Item titul. 49. Quod non oporteat in Quadragesima panem benedictionis offerri, nisi Sabbato, et Dominico. CLXXXVI. Non debere jejunium solvi in quinta feria septimanae majoris. Concil. Laodic., titul. 50. Quod non oporteat in Quadragesima, in ultima septimana quintae feriae jejunium solvere, totamque Quadragesimam sine veneratione transire; magisque conveniat omnem Quadragesimam districto venerari jejunio. CLXXXVII. Non debere in diebus jejuniorum commemorationes martyrum fieri. Concil. suprascripto, tit. 51. Quod non oporteat in Quadragesima martyrum natalitia celebrari, sed eorum sancta commemoratio in diebus Sabbatorum et Dominicorum fieri conveniat. CLXXXVIII. Ut natalitia vel nuptiae in Quadragesima non fiant. Concil. Laodic., titul. 52. Quod non oporteat in Quadragesima, aut nuptias, aut natalitia celebrare. CLXXXIX. Ut in Christianorum non saltetur nuptiis. Concil. Laodic., titul. 53. Quod non oporteat Christianos euntes ad nuptias plaudere, vel saltare; sed venerabiliter coenare, vel prandere, sicut Christianos decet. CXC. Non licere obericis ludicris spectaculis interesse. Concil. Laodic., titul. 54. Quod non oportet sacerdotes, aut clericos quibuscunque spectaculis in coenis, et in nuptiis interesse, sed antequam thymelici ingrediantur, exsurgere eos convenit, atque inde discedere. Item Concil. suprascript. tit. 55. Quod non oporteat sacerdotes, aut clericos ex collatis vel comessationibus convivia celebrare: hoc autem nec laicis posse congruere. Concil. Carthag., tit. 15. Ut filii sacerdotum spectacula saecularia non exhibeant, sed nec spectent, licet hoc semper Christianis omnibus interdictum sit, et ubi blasphemiae sunt non accedant. CXCI. Non licere presbyteris introire ad altare, priusquam ingrediatur episcopus. Concil. Laodic., titul. 56. Quod non oporteat presbyteros ante processionem episcopi introire sacrarium, et sedere: sed cum episcopo debent ingredi, vel in subselliis sedere, nisi forsitan infirmitate detineatur, aut proficiscatur episcopus. CXCII. Qui in agris vel possessionibus debeant ordinari. Concil. Laodic., titul. 57. Quod non oporteat in villis aut in agris episcopos constitui, sed visitatores. Verumtamen jampridem constituti nihil faciant praeter conscientiam episcopi civitatis; similiter et presbyteri praeter consilium episcopi nihil agant. CXCIII. Oblationem offerri in domibus non oportere, vel quae psallere in ecclesia convenit. Concil. Laodic., titul. 58. Quod non oporteat in domibus oblationem celebrari ab episcopis vel presbyteris. Concil. suprascripto, tit. 59. Quod non oporteat plebeios psalmos in ecclesia cantari, nec libros praeter canonem Legis, sed sola sacra volumina Novi Testamenti vel Veteris. CXCIV. Quod non oporteat episcopos, clericos et monachos, praedia aliena conducere. Concil. Chalcedon., tit. 3. Pervenit ad sanctam synodum quod quidam qui in clero videntur allecti, propter lucra turpia conductores alienarum possessionum fiant, et saecularia negotia sub cura sua suscipiant; Dei quidem ministerium parvi pendentes, saecularium vero discurrentes domos, et propter avaritiam patrimoniorum sollicitudinem sumentes: decrevit itaque hoc sanctum magnumque concilium nullum deinceps, non episcopum, non clericum, vel monachum, aut possessiones conducere, aut negotiis saecularibus se miscere, praeter pupillorum, si forte leges imponant inexcusabilem curam, aut civitatis episcopus ecclesiasticarum rerum sollicitudinem habere praecipiat, aut orphanorum, aut viduarum, earumque quae sine ulla provisione sunt personarum, quae maxime ecclesiastico indigent adjutorio, propter timorem Domini, causa deposcat. Si quis autem transgredi de caetero statuta tentaverit, hujusmodi ecclesiasticis increpationibus subjacebit. CXCV. De honore monachis competente; et ne ullus eorum tentet ecclesiastica aut saecularia inquietare negotia, nec alienum servum praeter conscientiam domini sui suscipere. Concil. Chalcedon., tit. 4. Qui vere et sincere singularem sectantur vitam, competenter honorentur: quoniam vero quidam utentes habitu monachi ecclesiastica negotia civiliaque conturbant circumeuntes indifferenter urbes, necnon et monasteria sibi instituere tentantes, placuit, nullum quidem usquam aedificare, aut constituere monasterium, vel oratorii domum, praeter conscientiam civitatis episcopi: monachos vero per unamquamque civitatem, aut regionem subjectos esse episcopo, et quietem diligere, et intentos esse tantummodo jejunio et orationi, in locis quibus renuntiaverint saeculo permanentes; nec ecclesiasticis vero, nec saecularibus negotiis communicent, vel in aliquo sint molesti propria monasteria deserentes, nisi forte his praecipiatur, propter opus necessarium, ab episcopo civitatis; nullum vero recipere in monasteriis servum obtentu monachi, praeter sui domini conscientiam. Transgredientem vero hanc definitionem nostram, excommunicatum esse decrevimus, ne nomen Domini blasphemetur; verumtamen episcopum convenit civitatis competentem monasteriorum providentiam gerere. Ex decretis papae Leonis, tit. 1. Leo episcopus urbis Romae universis episcopis per Campaniam, Picenum, Tusciam, et per universas provincias constitutis in Domino, salutem. Ut nobis gratulationem facit Ecclesiarum status salubri dispositione compositus, ita non levi nos moerore contristat, quoties et aliqua contra constituta canonum et ecclesiasticam disciplinam praesumpta vel commissa cognoscimus; quae si non quali debemus vigilantia resecemus, illi qui nos speculatores esse voluit, excusare non possumus, permittentes sincerum corpus Ecclesiae, quod ab omni purum macula custodire debemus, ambientum improba contagione foedari, cum ipsa sibi membrorum per dissimulationem compago non congruat. Admittuntur passim ad ordinem sacrum, quibus nulla natalium, nulla morum dignitas suffragatur; et qui a dominis suis libertatem consequi minime potuerunt, ad fastigium sacerdotii, tanquam servilis vilitas hunc honorem capiat, provehuntur, et probari Domino Deo posse creditur, qui domino suo necdum probare se potuit. Duplex itaque in hac parte reatus est, quod et sacrum ministerium talis consortii vilitate polluitur, et dominorum, quantum ad illicitae usurpationis temeritatem pertinet, jura solvuntur. Ab his itaque, fratres charissimi, omnes vestrae provinciae abstineant sacerdotes, et non tantum ab his, sed ab aliis etiam qui originali aut alicui conditioni obligati sunt, volumus temperari, nisi forte eorum petitio aut voluntas accesserit, qui aliquid sibi in eos vindicant potestatis. Debet enim esse immunis ab aliis qui divinae militiae fuerit aggregandus, ut a castris dominicis, quibus nomen ejus ascribitur, nullis necessitatis vinculis abstrahatur. Ex decretis papae Gelasii, tit. 14. Generalis etiam querelae vitanda praesumptio est, qua propemodum causantur universi passim servos et originarios dominorum jura possessionumque fugientes, sub religiosae conversationis obtentu, vel ad monasteria ses. conferre, vel ad ecclesiasticum famulatum, cohibentibus quoque praesulibus indifferenter admitti. Quae modis omnibus est amovenda pernicies, ne per Christiani nominis institutum, aut aliena pervadi, aut publica videatur disciplina subverti: praecipue cum nec ipsam ministerii clericalis hac obligatione fuscari conveniat dignitatem, cogaturque pro statu militantium sibi conditioneque jurgari, aut videri, quod absit, obnoxia. Quibus sollicita competenter interdictione prohibitis, quisquis episcopus, presbyter, aut diaconus, vel eorum qui monasteriis praeesse noscuntur, hujusmodi personas apud se tenentes non restituendas patronis, aut deinceps, vel ecclesiasticae servituti, vel religiosis congregationibus putaverint applicandas, nisi voluntate forsitan dominorum sub scripturae testimonio primitus absolutas, aut legitima transactione concessas, periculum se honoris proprii non ambigant communionisque subituros, si super hac re cujusquam verax nos querela pulsaverit. Magnis quippe studiis secundum beatum Apostolum praecavendum est, ne fides et disciplina Domini blasphemetur. CXCVI. Quod non oporteat absolute quoslibet ordinari. Concil. Chalcedon., tit. 6. Nullum absolute ordinari debere presbyterum, aut diaconum, nec quemlibet in gradu ecclesiastico, nisi specialiter ecclesiae civitatis, aut possessionis, aut martyrii, aut monasterii qui ordinandus est pronuntietur. Qui vero absolute ordinatur, decrevit sancta synodus irritam haberi hujuscemodi manus impositionem, et nusquam posse ministrare ad ordinantis injuriam. CXCVII. De clericis qui sunt in ptochiis, monasteriis, atque martyriis, quae sub potestate episcoporum uniuscujusque civitatis existunt. Concil. Chalcedon., tit. 8. Clerici qui praeficiuntur ptochiis, vel qui ordinantur in monasteriis et basilicis martyrum, sub episcoporum qui in unaquaque civitate sunt, secundum sanctorum Patrum traditiones, potestate permaneant, nec per contumaciam ab episcopo suo dissiliant. Qui vero audent evertere hujuscemodi formam quocunque modo, nec proprio subjiciuntur episcopo, si quidem clerici sunt, canonum correptionibus subjacebunt; si vero laici vel monachi fuerint, communione priventur. CXCVIII. Quod non oporteat clericos habentes adversus invicem negotia proprium episcopum relinquere, et ad saecularia judicia properare. Concil. Chalcedon., tit. 9. Si quis clericus adversus clericum habeat negotium, non deserat episcopum proprium, et ad saecularia percurrat judicia: sed prius actio ventiletur apud episcopum proprium, vel certe consilio ejusdem episcopi apud quos utraeque partes voluerint, judicium continebunt. Si quis autem praeter haec fecerit, canonicis correptionibus subjacebit. Quod si clericus habeat causam adversus episcopum proprium, vel adversus alterum, apud synodum provinciae judicetur; quod si adversus ejus provinciae metropolitanum episcopus vel clericus habet querelam, petat primatem dioeceseos, aut sedem regiae urbis Constantinopolitanae, et apud ipsum judicetur. CXCIX. Quod non liceat clerico in duarum civitatum ministrare ecclesiis. Concil. Chalcedon., tit. 10. Non licere clericum in duarum civitatum conscribi simul ecclesiis, et in qua initio ordinatus est, et ad quam confugit quasi ad potiorem, ob inanis gloriae cupiditatem. Hoc autem facientes revocari debere ad suam ecclesiam, in qua primitus ordinati sunt, et ibi tantummodo ministrare. Si vero quis jam translatus est ex alia in aliam ecclesiam, prioris ecclesiae, vel martyriorum, quae sub ea sunt, aut ptochiorum, aut xenodochiorum rebus in nullo communicet. Eos vero qui ausi fuerint post definitionem magnae et universalis hujus synodi quidquam ex his quae sunt prohibita perpetrare, decrevit sancta synodus a proprio hujusmodi gradu recedere. CC. Ut nequaquam in duos metropolitanos provincia dividatur. Concil. Chalcedon., tit. 12. Pervenit ad nos quod quidam praeter ecclesiastica statuta facientes convolarunt ad potestates, et per pragmaticam formam in duo unam provinciam diviserunt, ita ut ex hoc facto duo metropolitani esse videantur in una provincia. Statuit ergo sancta synodus de reliquo nihil ab episcopis tale tentari, alioquin qui hoc annisus fuerit, amissioni gradus proprii subjacebit. Quaecunque vero civitates litteris imperialibus metropolitani nominis honore subnixae sunt, honore tantummodo perfruantur, et qui ecclesiam ejus gubernat episcopus, salvis scilicet verae metropolis privilegiis suis. Ex decretis papae Innocentii, tit. 46. Nam quod sciscitaris utrum, divisis imperiali judicio provinciis, ut duae metropoles fiant, sic duo metropolitani episcopi debeant nominari, non vere visum est ad mobilitatem necessitatum mundanarum Dei Ecclesiam commutari, honoresque aut divisiones perpeti, quas pro suis causis faciendas duxerit imperator: ergo secundum pristinum provinciarum morem, metropolitanos episcopos convenit numerari. CCI. Quod non oporteat peregrinos clericos, sine commendatitiis ministrare. Concil. Chalcedon., tit. 13. Peregrinos, clericos et lectores, in alia civitate praeter commendatitias litteras sui episcopi nusquam penitus ministrare debere. CCII. De diaconissis mulieribus. Concil. Chalcedon., tit. 15. Diaconissam non ordinandam ante annum quadragesimum, et hanc cum summo libramine: si vero suscipiens manus impositionem, et aliquantum temporis in ministerio permanens semetipsam tradat nuptiis, gratiae Dei contumeliam faciens, anathematizetur hujusmodi cum eo qui eidem copulatur. CCIII. De parochiis. Concil. Chalcedon., tit. 17. Singularum ecclesiarum rusticas parochias vel possessiones manere inconcussas illis episcopis qui eas retinere noscuntur, et maxime si per tricennium eas absque vi obtinentes sub dispensatione rexerunt: quod si intra tricennium facta fuerit de his, vel fiat, altercatio, licere eis qui se laesos asserunt apud sanctam synodum provinciae de his movere certamen. Quod si quis a metropolitano laeditur, apud primatem dioeceseos, aut apud Constantinopolitanam sedem judicetur, sicut superius dictum est. Si qua vero civitas potestate imperiali novata est, aut si protinus innovetur, civiles dispositiones et publicos ecclesiarum quoque parochiarum ordines subsequantur. CCIV. De conjurationibus vel conspirationibus. Concil. Chalcedon., tit. 18. Conjurationis vel conspirationis crimen, et ab exteris legibus est omnino prohibitum: multo magis hoc in Dei Ecclesia ne fiat admonere conveniet. Si qui ergo clerici vel monachi reperti fuerint conjurantes, aut conspirantes, aut insidias ponentes episcopis, aut clericis, gradu proprio penitus abdicentur. CCV. De episcoporum aut clericorum accusationibus quid debeat observari. Concil. Chalcedon., tit. 21. Clericos aut laicos accusantes episcopos, aut clericos passim, et sine probatione, ad accusationem recipi non debere, nisi prius eorum discutiatur existimationis opinio. Concil. Chartag., tit. 8. Numidius episcopus Maxulitanus dixit: Praeterea sunt quamplurimi non bonae conversationis qui existimant majores natu, vel episcopos, passim vageque in accusationem pulsandos; debent tam facile admitti, necne? Aurelius episcopus dixit: Placet igitur charitati vestrae ut is qui aliquibus sceleribus irretitus est, vocem adversus majorem natu non habeat accusandi. Ab universis episcopis dictum est: Si criminosus est, non admittatur, placet. Item Concil. Carthag., tit. 95. Placuitque omnibus, quoniam superioribus conciliorum decretis de personis quae admittendae sunt ad accusationem clericorum jam constitutum est, et quae personae non admittantur non expressum est, idcirco definimus eum rite ad accusationem non admitti, qui postquam excommunicatus fuerit, in ipsa adhuc excommunicatione constitutus, sive sit clericus, sive laicus, accusare voluerit. Titul. 96. Item placuit ut omnes servi, vel proprii liberti ad accusationem non admittantur, vel omnes quos ad accusanda publica crimina leges publicae non admittunt, omnes etiam infamiae maculis aspersi, id est, histriones, ac turpitudinibus subjectae personae, haeretici etiam, sive pagani, sive Judaei. Sed tamen omnibus quibus accusatio denegatur, in causis propriis accusandi licentia non neganda. Et ut qui unum crimen non probaverit, ad aliud admitti non debeat. Concil. suprascripto, tit. 97. Item placuit, quotiescunque clericis ab accusatoribus multa crimina objiciuntur, et unum ex ipsis de quo prius egerit probare non valuerit, ad caetera jam non admittatur. Item de hoc ipso, tit. 98. Testes autem ad testimonium non admittendos, qui nec ad accusationem admitti praecepti sunt, vel etiam quos ipse accusator de sua domo produxerit. Ad testimonium autem intra annos quatuordecim aetatis suae non admittantur. CCVI. Quod non liceat clericis post mortem sui episcopi, res ad eum pertinentes diripere. Concil. Chalcedon., tit. 22. Non licere clericis post obitum sui episcopi, res ad eum pertinentes dissipare, sicut antiquis quoque est canonibus constitutum; quod si hoc facere tentaverint, graduum suorum periculo subjacebunt. CCVII. Quod non liceat clericis et monachis, absque voluntate episcopi, ad urbem regiam proficisci. Concil. Chalcedon., tit. 23. Venit ad aures sancti concilii quod quidam clerici et monachi, quibus nihil ab episcopo suo commissum est (est autem quando et communione ab eo privantur), pervenientes ad urbem regiam Constantinopolitanam in ea diutius immorentur, excitantes turbas, et statum ecclesiasticum commoventes, subvertentes etiam quorumdam domos: decrevit sancta synodus hujusmodi primo quidem per defensorem Constantinopolitanae sanctae Ecclesiae commoneri, ut egrediantur ab urbe regia: quod si iisdem negotiis impudenter insistant, etiam nolentes idem defensor expellat, ut ad propria loca perveniant. CCVIII. Quod non liceat monasteria quae consecrata sunt, diversoria saecularia fieri. Concil. Chalcedon., tit. 24. Quae semel dedicata sunt monasteria consilio episcoporum maneant perpetuo monasteria, et res quae ad ea pertinent monasteriis reservari, nec posse ea ultra fieri saecularia habitacula: qui vero hoc fieri permiserint, canonum sententiis subjacebunt. CCIX. Quod non oporteat ordinationes episcoporum diu differri. Concil. Chalcedonensi, tit. 25. Quoniam quidam metropolitani, quantum comperimus, negligunt commissos sibi greges, et ordinationes episcoporum facere differunt, placuit sanctae synodo intra tres menses ordinationes episcoporum celebrari, nisi forte necessitas inexcusabilis praeparet dilationis tempus extendi; quod si hoc minime fecerit, correptioni ecclesiasticae subjacebit: verumtamen reditus Ecclesiae viduatae penes oeconomum ejusdem ecclesiae integri serventur. CCX. De dispensatoribus singularum ecclesiarum. Concil. Chalcedon., tit. 26. Quoniam in quibusdam ecclesiis, ut rumore comperimus, praeter oeconomum episcopi facultates ecclesiasticas tractant: placuit omnem ecclesiam habentem episcopum habere oeconomum de clero proprio, qui dispenset res ecclesiasticas secundum sententiam episcopi proprii; ita ut ecclesiae dispensatio praeter testimonium non sit, ne ex hoc dispergantur ecclesiasticae facultates, et sacerdotio maledictionis derogatio procuretur. Quod si hoc minime fecerit, divinis constitutionibus subjacebit. CCXI. De his qui raptum faciunt. Concil. Chalcedon., tit. 27. Eos qui rapiunt mulieres sub nomine simul habitandi, cooperantes, aut conniventes raptoribus: decrevit sancta synodus, ut si quidem clerici sunt, decidant gradu proprio; si vero laici, anathematizentur. CCXII. Ut praeter Pascha et Pentecosten baptisma non celebretur. Ex decretis papae Siricii, tit. 2. Sequitur de diversis baptizandorum temporibus, prout unicuique libitum fuerit improbabilis, et inemendata confusio, quae a nostris sacerdotibus (quod commoti dicimus) non ratione auctoritatis alicujus, sed sola temeritate praesumitur, ut passim ac libere natalitiis Christi, seu apparitionis, nec non et apostolorum, seu martyrum festivitatibus, innumerae, ut asseris, plebes baptismi mysterium consequantur, cum hoc sibi privilegium, et apud nos, et apud omnes ecclesias Dominicum specialiter cum Pentecoste sua Pascha defendat: quibus solis per annum diebus ad fidem confluentibus generalia baptismatis tradi convenit sacramenta. His duntaxat electis, qui ante quadraginta vel eo amplius, diei nomen dederint, et exorcismis quotidianisque orationibus, atque jejuniis fuerint expiati, quatenus apostolica illa impleatur praeceptio, ut expurgato fermento veteri, nova incipiat esse conspersio. Sicut ergo paschalem reverentiam in nullo dicimus esse minuendam: ita in infantibus, qui necdum loqui potuerunt per aetatem, vel his, quibus in qualibet necessitate opus fuerit sacri unda baptismatis, omni volumus celeritate succurri; ne ad nostrarum perniciem tendat animarum, si negato desiderantibus fonte salutari, exiens unusquisque de saeculo et regnum perdat et vitam. Quicunque etiam discrimen naufragii, hostilitatis incursum, obsidionis ambiguum, vel cujuslibet corporalis aegritudinis desperationem inciderint, et sibi unico credulitatis auxilio poposcerint subveniri, eodem quo poscunt momento temporis expetitae regenerationis praemia consequantur. Hactenus in hac parte erratum sufficiat, nunc praefatam regulam omnes teneant sacerdotes, qui nolunt ab apostolicae petrae, super quam Christus universalem construxit ecclesiam, soliditate divelli. Ex decretis Leonis, tit. 7. Leo episcopus universis episcopis per Siciliam constitutis, in Domino salutem. Divinis praeceptis et apostolicis monitis informamur ut pro omnium ecclesiarum statu impigro vigilemus affectu, ac si quis usquam reprehensioni invenitur obnoxium celeri sollicitudine, aut ab ignorantiae imperitia, aut a praesumptionis usurpatione revocemus. Manente enim Dominicae vocis imperio, quo beatissimus apostolus Petrus trina repetitione mysticae sanctionis imbuitur, ut Christi oves qui Christum diligit pascat: ipsius sedis, cui per abundantiam divinae gratiae praesumus, reverentia coarctamur, ut periculum desidiae quantum possumus declinemus, ne professio summi apostoli, qua se amatorem Domini esse testatus est, non inveniatur in nobis, quia negligenter pascens toties commendatum Dominicum gregem, convincitur summum non amare pastorem. Cum ergo mihi de charitatis vestrae actibus fraterna affectione sollicito certis indiciis innotuerit, vos in eo quod inter sacramenta Ecclesiae principale est, ab apostolicae institutionis consuetudine discrepare, ita ut baptismi sacramentum numerosius in die Epiphaniae quam in Paschali tempore celebretur: miror vos vel praecessores vestros tam irrationabilem novitatem usurpare potuisse, ut confusis temporibus utriusque mysterii nullam esse differentiam crederetis inter diem quo adoratus est Christus a Magis, et diem quo resurrexit Christus a mortuis. Quam culpam nullo modo potuissetis incidere, si unde consecrationem honoris accipitis, inde legem totius observantiae sumeretis, et beati apostoli Petri sedes, quae vobis sacerdotalis mater est dignitatis, esset ecclesiasticae magistra rationis, a cujus vos regulis recessisse minore posset aequanimitate tolerari, si aliqua commonitionis nostrae increpatio praecessisset: nunc autem quia non desperatur correptio, servanda est mansuetudo, ut licet vix ferenda sit in sacerdotibus excusatio quae praetendat inscientiam, maluimus tamen et censuram necessariam temperare, et ratione vos apertissimae veritatis instruere. Ex decr. papae Leonis, tit. 8. Semper quidem in aeterno consilio Dei mansit humani generis incommutabiliter praeordinata reparatio, sed ordo rerum per Jesum Christum Dominum nostrum, temporaliter gerendarum, in incarnatione Verbi sumpsit exordium. Unde aliud tempus est, quando nuntiante angelo beata Virgo Maria fecundandam se per Spiritum sanctum credidit, et concepit: aliud, quo salva integritate virginea puer editus exsultante gaudio coelestium ministrorum pastoribus indicatur: aliud, quo infans circumciditur; aliud, quo hostia pro eo legalis offertur; aliud cum tres Magi claritate novi sideris in civitatem Bethleem ab Oriente perveniunt, et adoratum parvulum, mystico munere oblato venerantur. Nec iidem sunt dies quibus impio Herodi, ordinata divinitus in Aegyptum translatione, subtractus est, vel quibus ab Aegypto in Galilaeam, mortuo persecutore, revocatus est. Inter has autem dispensationum varietates accedunt augmenta corporea, crescit Dominus, sicut evangelista testatur, profectibus aetatis, et gratiae. Per dies Paschae in templum Jerusalem cum parentibus venit, et cum abesset a societate redeuntium, sedens cum senioribus, et inter admirantes magistros disputans invenitur, rationemque mansionis suae reddens: Quid est, inquit, quod quaerebatis me? nesciebatis quod in his quae Patris mei sunt oportet me esse, significans ejus se esse filium cujus esset et templum. Jam vero cum in annis majoribus apertius declarandus baptismum praecursoris sui Joannis expetiit, quid deitatis ejus remansit ambiguum, quando baptizato Domino Jesu, Spiritus sanctus in columbae specie super eum descendit, et mansit, audita de coelis Patris voce dicentis: Tu es filius meus dilectus, in te bene complacui? Quae omnia ideo quanta potuimus brevitate perstrinximus, ut notum sit dilectioni vestrae, universos Christi dies innumeris consecratos fuisse virtutibus, et in cunctis ejus actionibus sacramentorum mysteria coruscasse; sed aliter quidquid signis denuntiarit aliter rebus impleri, nec quaecunque numerantur in operibus Salvatoris, ad tempus potest pertinere baptismatis. Nam si etiam illa quae post beati Joannis lavacrum a Domino gesta cognovimus, sub indiscreto honore colamus, omnia tempora continuatis erunt deputanda festis, quia omnia sunt plena miraculis. Verum, quia spiritus sapientiae et intellectus ita apostolos et totius Ecclesiae erudivit magistros, ut in Christiana observantia nihil inordinatum, nihil pateretur esse confusum: discernendae sunt causae solemnitatum, et in omnibus institutis Patrum principumque nostrorum rationabilis servanda discretio, quia non aliter unus grex et unus pastor sumus, nisi quemadmodum Apostolus docet, idipsum dicamus omnes: Simus autem perfecti in eodem sensu, et in eadem sapientia. Ex decretis papae Leonis, tit. 9. Quamvis ergo et illa quae ad humilitatem, et illa quae ad gloriam pertinent Christi, in unum concurrant, eamdemque personam, totumque quod in illo et virtutis divinae est et infirmitatis humanae, ad nostrae reparationis tendat effectum: proprie tamen in morte crucifixi, et in resurrectione mortui potentia baptismatis novam creaturam condit ex veteri, ut in renascentibus, et mors Christi operetur, et vita, dicente beato Apostolo: An ignoratis quia quicunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte illius baptizati sumus? consepulti enim sumus cum illo per baptismum in morte, ut quomodo surrexit Christus a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus; si enim complantati facti sumus similitudini mortis ejus, simul et resurrectionis erimus, et caetera quae latius magister gentium ad commendandum sacramentum baptismatis disputavit, ut appareret ex hujus doctrinae spiritu regenerandis filiis hominum, et in Dei filios adoptandis illum diem, et illud tempus electum, in quo per similitudinem formamque mysterii, ea quae geruntur in membris, his quae in ipso sunt capite gesta congruerent: dum in baptismatis regula, et mors intervenit interfectione peccati, et sepulturam triduanam imitatur trina demersio, et ab aquis elevatio resurgentis instar est de sepulcro. Ipsa igitur operis qualitas docet celebrandae generaliter gratiae diem legitimum eum esse in quo orta est, et virtus muneris, et species actionis ad cujus rei confirmationem plurimum valet quod ipse Dominus Jesus Christus, posteaquam resurrexit a mortuis, discipulis suis, in quibus omnes ecclesiarum praesules docebantur, et formam et potestatem tradidit baptizandi dicens: Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti; de quo utique eos etiam ante passionem potuisset instruere, nisi proprie voluisset intelligi regenerationis gratiam ex sua resurrectione coepisse. Additur sane huic observantiae, etiam Pentecostes ex adventu sancti Spiritus sacrata solemnitas, quae de Paschalis festi pendet articulo, et cum ad alios dies alia festa pertineant, haec semper ad eum diem qui resurrectione Domini est insignis, occurrit, porrigens quodammodo auxiliantis gratiae manum ad eos quos a die Paschae, aut molestia infirmitatis, aut longinquitas itineris, aut navigationis difficultas interclusit, invitans ut quibuslibet necessitatibus impediti desiderii sui effectum dono sancti Spiritus consequantur. Ipse enim unigenitus Dei in fide credentium, et in virtute operum nullam inter se et Spiritum sanctum voluit esse distantiam; quia nulla est diversitas in natura, dicens: Rogabo ego Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut vobiscum sit in aeternum, Spiritum veritatis; et iterum: Paracletus autem Spiritus sanctus, quem mittet Pater meus in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret universa quaecunque dixi vobis; et iterum: Cum venerit ille Spiritus veritatis, ille diriget vos in omnem veritatem. Cum itaque veritas Christus sit et Spiritus sanctus, Spiritus veritatis, nomenque Paracleti utrique sit proprium, non dissimile est festum, ubi unum est Sacramentum. Ex decretis papae Leonis, tit. 10. Hoc autem nos non ex nostra persuasione defendere, sed ex apostolica auctoritate servare satis idoneo probamus exemplo, sequentes beatum apostolum Petrum, qui in ipso die quo omnem credentium numerum promissus sancti Spiritus replevit adventus, trium millium populum sua praedicatione conversum lavacro baptismatis consecravit. Quod sancta Scriptura, quae apostolorum actus continet, fideli historia docet dicens: His auditis compuncti sunt corde, et dixerunt ad Petrum et reliquos apostolos: Quid faciemus, viri fratres? Petrus vero ad illos: Poenitentiam, inquit, agite, et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi, in remissionem peccatorum vestrorum, et accipietis donum Spiritus sancti. Vobis enim est repromissio, et filiis vestris, et omnibus qui longe sunt quoscunque advocaverit Dominus Deus noster; aliis etiam pluribus verbis testificatus est, et exhortabatur dicens, Salvamini a generatione ista prava. Qui ergo receperunt sermonem ejus, baptizati sunt, et appositae sunt in illa die animae circiter tria millia. Ex decretis papae Leonis, tit. 11. Unde quia manifestissime patet baptizandis in Ecclesia electis haec duo tempora, de quibus locuti sumus, esse legitima dilectionem vestram monemus, ut nullos alios dies huic observantiae misceatis: quia sunt alia quoque festa, quibus multa in honorem Dei reverentia debeatur, principalis tamen et maximi sacramenti custodienda nobis est mystica et rationalis exemplatio: non interdicta licentia, qua in baptismo tribuendo quolibet tempore periclitantibus subvenitur. Ita enim ad has duas solemnitates connexas sibimet atque cognatas incolumium, et in pacis securitate degentium libera vota differimus: ut in mortis periculo, in obsidionis discrimine, in persecutionis angustiis, in timore naufragii nullo tempore hoc verae salutis singulare praesidium cuiquam denegemus. Si quis autem Epiphaniae festivitatem, quae in suo ordine debito honore veneranda est, ob hoc existimat privilegium habere baptismatis, quia hoc quidam putant, quod in eadem die Dominus ad baptismum sancti Joannis accesserit: sciat illius baptismi aliam gratiam, aliam fuisse rationem, nec ad eamdem pertinuisse virtutem, qua per Spiritum sanctum renascuntur, de quibus dicitur: Qui non ex sanguine, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Dominus enim nullius indigens remissione peccati, nec quaerens remedium renascendi sic voluit baptizari, quomodo et voluit circumcidi hostiamque pro se emundationis offerri, ut qui factus erat ex muliere, sicut Apostolus ait, fieret et sub Lege, quam non venerat solvere, sed implere et implendo finire, et sicut Apostolus praedicat dicens: Finis autem legis Christus ad justitiam omni credenti. Baptismi autem sui in se condidit sacramentum, quia in omnibus primatum tenens, se docuit esse principium, et tunc regenerationis potentiam sanxit, quando de latere ipsius profluxerunt sanguis redemptionis, et aqua baptismatis. Sicut ergo Vetus Testamentum Novi testificatio fuit, et lex per Moysem data est, gratia autem et veritas per Jesum Christum facta est; sic diversa sacrificia unam hostiam reformarunt, et multorum agnorum occisio illius immolatione finita est, de quo dicitur: Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Sic et Joannes non Christus, sed Christi praevius, non sponsus, sed sponsi amicus fuit adeo fidelis, et non sua quaerens, sed quae Jesu Christi, ut se profiteretur ad solvenda calceamenta pedum ejus indignum: quoniam ipse quidem baptizaret in aqua, in poenitentiam; ille autem baptizaturus esset in Spiritu sancto, et igni, qui duplici potestate, et vitam redderet, et peccata consumeret. His itaque, fratres charissimi, tot ac tantis existentibus documentis, quibus omni ambiguitate submota evidenter agnoscitis, in baptizandis electis, qui secundum apostolicam regulam in exorcismis scrutandi, et jejuniis sanctificandi, et frequentibus sunt praedicationibus imbuendi, duo tantum tempora, id est Pascha et Pentecosten esse servanda. Hoc vestrae indicimus charitati, ut ab apostolicis institutis nullo ulterius recedatis excessu, quia inultum post haec esse non poterit, si quisquam apostolicas regulas in aliquo crediderit negligendas. Ex decretis papae Gelasii, tit. 10. Baptizandi sibi quispiam passim quocunque tempore nullam credat inesse fiduciam, praeter Paschale festum, et Pentecostes venerabile sacramentum, excepto duntaxat gravissimi languoris incursu, in quo verendum est, ne morbi crescente periculo sine remedio salutari fortassis aegrotans et exilio praeventus abscedat. CCXIII. De his qui poenitentiam minime servaverunt. Ex decretis papae Syricii, tit. 5. De his vero non incongrue dilectio tua apostolicam sedem credidit consulendam, qui acta poenitentia tanquam canes, ac sues ad vomitus et volutabra redeuntes, et militiae cingulum, et lubricas voluptates, et nova conjugia, et inhibitos denuo appetivere concubitus, quorum professam incontinentiam generati post absolutionem filii prodiderunt. De quibus, quia jam suffugium non habent poenitendi, id duximus decernendum, ut sola intra Ecclesiam fidelibus oratione jungantur, sacrae mysteriorum celebritati, quamvis non mereantur, intersint: a Dominicae autem mensae convivio segregentur, ut hac saltem districtione correcti et ipsi in se sua errata castigent, et aliis exemplis tribuant, quatenus ab obscoenis cupiditatibus retrahantur. Quibus tamen quoniam carnali fragilitate ceciderunt, viatico munere, cum ad Dominum coeperint proficisci, per communionis gratiam volumus subveniri. Quam formam, et circa mulieres, quae se post poenitentiam talibus pollutionibus devinxerunt, servari decernimus. Ex decretis papae Innocentii, tit. 7. De poenitentibus autem, qui sive ex gravioribus commissis, sive ex levioribus poenitentiam gerunt, si nulla interveniat aegritudo, quinta feria ante Pascha eis remittendum Romanae Ecclesiae consuetudo demonstrat. Caeterum de pondere aestimando delictorum sacerdotis est judicare, ut attendat ad confessionem poenitentis, et ad fletus atque lacrymas corrigentis, ac tunc jubere dimitti, cum viderit congruam satisfactionem. Sane si quis in aegritudinem inciderit, atque usque ad desperationem devenerit, ei est ante tempus Paschae relaxandum, ne de saeculo absque communione discedat. CCXIV. Quod clericis non liceat poenitentiam agere, et quod post poenitentiam nullus possit ad clerum admitti. Ex decretis papae Syricii, tit. 14. Illud quoque nos par fuit providere, ut sicut poenitentiam agere cuiquam non conceditur clericorum: ita et post poenitudinem ac reconciliationem nulli unquam laico liceat honorem clericatus adipisci; quia quamvis sint omnium peccatorum contagione mundati, nulla tamen debent gerendorum sacramentorum instrumenta suscipere, qui dudum fuerint vasa vitiorum. Ex decretis papae Innocentii, tit. 34. Innocentius Agapito Macedonio, et Martiano episcopis Apulis. Multa in provincia vestra contra canones Ecclesiasticos, decretaque majorum usurpari a plurimis, et relationes diversorum et suggestiones fidissimae retulerunt: quae quidem possent facile resecari, si episcopi in his non invenirentur auctores. Qui dum aut amicis, aut obsequentibus gratiam praestare nituntur, religionem violant, ordinesque corrumpunt; ac sic evenit, ut indigni quique honores suscipiant ecclesiasticos, et admittantur ad clerum, qui nec inter laicos quidem dignum locum habere merentur, sicuti nunc dato nobis libello monstratum est, Modestum quemdam multis criminibus involutum, propter quae etiam poenitentiam egisse dicitur, non solum clericum effectum, quod non licet, verum etiam ad episcopatus apicem tendere: cum canones apud Nicaeam constituti, poenitentes etiam ab infimis officiis clericorum excludant. Et ideo, fratres charissimi, perspecto tenore libelli eum jubeatis praesentari, ac si vere constiterit talis, qualem libellus affirmat, non solum ab ambitione episcopatus, sed etiam a clericatus removeatur officio. CCXV. Ut si per ignorantiam poenitens digamus, vel viduae maritus clericus factus fuerit, jam non promoveatur. Ex decretis papae Syricii, tit. 15. Et quia his omnibus, quae in reprehensionem veniunt, sola excusatio ignorationis obtenditur, cui nos interim solius pietatis intuitu necesse est clementer ignoscere: quicunque poenitens, quicunque bigamus, quicunque viduae maritus ad sacram militiam indebite, et incompetenter irrepsit, hac sibi conditione a nobis veniam intelligat relaxatam, ut in magno debeat computare beneficio, si adempta sibi omni spe promotionis in hoc quo invenitur ordine perpetua stabilitate permaneat: scituri post hanc definitionem, quod si ultra ad sacros ordines quemquam de talibus crediderint assumendum, et de suo, et de eorum statu, quos contra canones et interdicta nostra provexerint, congruam ab apostolica sede promendam esse sententiam. CCXVI. De energumenis baptizatis. Ex decretis papae Innocentii, tit. 6. De his vero baptizatis, qui postea a daemonio, aut vitio aliquo, aut peccato interveniente arripiuntur, quaesivit dilectio tua, si a presbytero, vel diacono possint, aut debeant consignari: quod hoc, nisi episcopus praeceperit, non licet: nam ei manus imponenda omnino non est, nisi episcopus auctoritatem dederit id efficiendi. Ut autem fiat, episcopi est imperare, ut manus ei vel a presbytero, vel a caeteris clericis imponatur. Nam quomodo id fieri sine magno labore poterit, ut longe constitutus energumenus ad episcopum deducatur, cum si talis casus ei in itinere acciderit, nec ferri ad episcopum, nec referri ad sua facile possit. CCXVII. Quod pro infirmis debeat sacerdos orare, et juxta praeceptum sancti Jacobi oleo perungere. Ex decretis papae Innocentii, tit. 8. Sane quoniam de hoc, sicuti de caeteris consulere voluit dilectio tua, adjecit etiam filius meus dilectus Coelestinus diaconus in epistola sua esse a tua dilectione positum illud, quod in beati apostoli Jacobi epistola conscriptum est. Si infirmatur quis in vobis, inducat presbyteros, et orent super eum ungentes oleo in nomine Domini, et oratio fidei salvabit infirmum, et suscitabit illum Dominus, et si in peccatis fuerit, remittentur ei. Quod non est dubium de fidelibus aegrotantibus accipi vel intelligi debere, qui sancto oleo chrismatis perungi possunt, quod ab episcopo confectum non solum sacerdotibus, sed omnibus uti Christianis licet, in sua, aut suorum necessitate ungendum. Caeterum illud superfluum videmus adjectum, ut de episcopo ambigatur, quod presbyteris licere non dubium est: nam idcirco presbyteris dictum est, quia episcopi occupationibus aliis impediti ad omnes languidos ire non possunt. Caeterum si episcopus aut potest, aut dignum ducit aliquem a se visitandum, et benedicere, et tangere chrismate sine cunctatione potest, cujus est ipsum chrisma conficere. Nam poenitentibus istud infundi non potest, quia genus est sacramenti. Nam quibus reliqua sacramenta negantur, quomodo unum genus posse putatur concedi? CCXVIII. Ut extra conscientiam metropolitani non ordinetur episcopus. Ex decretis papae Innocentii, tit. 9. Primum ut extra conscientiam metropolitani episcopi nullus audeat ordinare; integrum enim judicium est, quod plurimorum sententiis confirmatur: nec unus episcopus ordinare praesumat, ne furtivum beneficium praestitum videatur: hoc enim a synodo Nicaena constitutum est, atque definitum. Ex decretis papae Coelestini, tit. 17. Primum, ut juxta decreta canonum unaquaeque provincia suo metropolitano contenta sit, ut decessoris nostri data ad Narbonensem episcopum continent constituta, nec usurpationis locus alicui sacerdoti in alterius concedatur injuriam. Sit concessis sibi contentus unusquisque limitibus. Alter in alterius provincia nihil praesumat, nec emeritis in suis ecclesiis clericis peregrini et extranei, et qui ante ignorati sunt, ad exclusionem eorum, qui bene de suorum civium merentur testimonio, praeponantur, ne novum quoddam, de quo episcopi fiant institutum videatur esse collegium. Ex decretis papae Leonis, tit. 32. Igitur secundum sanctorum Patrum canones spiritu Dei conditos, et totius mundi reverentia consecratos, metropolitanos singularum provinciarum episcopos, quibus ex delegatione nostra, fraternitatis tuae cura praetenditur, jus traditae sibi antiquitus dignitatis intemeratum habere decernimus: ita ut a regulis praestitutis nulla aut negligentia, aut praesumptione discedant. CCXIX. Ut ex curialibus non fiat clericus. Ex decretis papae Innocentii, tit. 18. Praeterea frequenter quidam ex fratribus nostris curiales, vel quibuslibet publicis functionibus occupatos clericos facere contendunt, quibus postea major tristitia cum de revocandis eis aliquid ab imperatore praecipitur, quam gratia nascitur de ascitis. Constat enim eos in ipsis muniis voluptates etiam exhibere, quas a diabolo inventas esse non dubium est, et ludorum aut munerum apparatibus, aut praeesse, aut forsitan interesse. Sit certe in exemplum sollicitudo, et tristitia fratrum, quam saepe pertulimus imperatore praesente, cum pro his saepius rogaremus, quam ipse nobiscum positus cognovisti, quibus non solum inferiores clerici ex curialibus, verum etiam in sacerdotio jam constituti, ingens molestia ut redderentur instabat. CCXX. De ultima poenitentia non neganda. Ex decretis papae Innocentii, tit. 22. Et hoc quaesitum est, quid de his observari oporteat, qui post baptismum omni tempore incontinentiae voluptatibus dediti, in extremo vitae suae poenitentiam simul, et reconciliationem communionis exposcunt. De his observatio prior, durior; posterior interveniente misericordia inclinatior est: nam consuetudo prior tenuit, ut concederetur eis poenitentia, sed communio negaretur; nam cum illis temporibus crebrae persecutiones essent, ne communionis concessa facilitas homines de reconciliatione securos non revocaret a lapsu, merito negata communio est, concessa poenitentia: ne totum penitus negaretur, et duriorem remissionem fecit temporis ratio. Sed postquam Dominus noster pacem Ecclesiis suis reddidit, jam terrore depulso communionem dari abeuntibus placuit, et propter Domini misericordiam, quasi viaticum profecturis, et ne Novatiani haeretici negantis veniam, asperitatem et duritiam subsequi videamur. Tribuetur ergo cum poenitentia extrema communio, ut homines hujusmodi, vel in supremis suis, permittente Salvatore nostro, a perpetuo exitio vindicentur. Ex decretis papae Coelestini, tit. 15. Agnovimus enim poenitentiam morientibus denegari, nec illorum desideriis annui, qui obitus sui tempore haec animae suae cupiunt remedia subveniri: horremus (fateor) tantae impietatis aliquem reperiri, ut de Dei pietate desperet, quasi non possit ad se quovis tempore concurrenti succurrere, et periclitantem sub onere peccatorum hominem perdere, quo se ille expedire desiderat, et liberari. Quid hoc rogo aliud est quam morienti mortem addere, ejusque animam sua crudelitate, ne absoluta esse possit, occidere, cum Deus ad subveniendum paratissimus, invitans ad poenitentiam, sic promittat peccatori, inquiens: Quacunque die conversus fuerit, peccata ejus non reputabuntur ei; et iterum: Nolo mortem peccatoris, sed tantum convertatur, et vivat. Salutem ergo homini adimit quisquis mortis tempore poenitentiam denegarit; et desperat de clementia Dei, qui eum ad subveniendum morienti sufficere vel momento posse non credit. Perdidisset latro in cruce praemium, ad Christi dexteram pendens, si illum unius horae poenitentia non juvisset; cum esset in poena poenituit, et per unius sermonis promissionem habitaculum paradisi Deo promittente promeruit. Vera ergo ad Deum conversio in ultimis positorum mente potius est aestimanda quam tempore, propheta hoc taliter asserente: Cum conversus ingemueris, tunc salvus eris. Cum ergo Christus sit cordis inspector, quolibet tempore non est deneganda poenitentia postulanti, cum illi se obliget judici, cui occulta omnia noverit revelari. Ex decretis papae Leonis, tit. 21. De his qui poenitentiam agere differunt. Dissimulatio haec potest non de contemptu esse remedii, sed de metu gravius delinquendi. Unde poenitentia quae dilata est, cum studiosius petita fuerit, non negetur, ut quoquomodo ad indulgentiae medicinam anima vulnerata perveniat. CCXXI. De administrationibus saecularium judiciorum. Ex decr. papae Innocentii, tit. 23. Quaesitum est etiam super his qui post baptismum administraverunt, aut tormenta sola exercuerunt, aut etiam capitalem protulere sententiam: de his nihil legimus a majoribus definitum. Meminerant enim a Deo potestates has fuisse concessas, et propter vindictam noxiorum gladium fuisse permissum, et Dei ministrum esse datum in hujusmodi vindicem. Quomodo igitur reprehenderent factum, quod auctore Deo viderent esse concessum? De his ergo, ut hactenus servatum est, sic habeamus, ne aut disciplinam evertere, aut contra auctoritatem Domini venire videamur. Ipsis autem in ratione reddenda gesta sua omnia servabuntur. CCXXII. Quod pro conjugali foedere tam viro quam feminae non liceat in adulterium declinare, pro eo quod sibi in hoc ipso aeque debitores existunt. Ex decretis papae Innocentii, tit. 24. Et illud desideratum est sciri, cur communicantes viri cum adulteris uxoribus non conveniant, cum contra uxores in consortio adulterorum virorum manere videantur? Super hoc Christiana religio adulterium in utroque sexu pari ratione condemnat; sed viros suos mulieres non facile de adulterio accusant, et non habent latentia peccata vindictam: viri autem liberius uxores adulteras apud sacerdotes deferre consueverunt; et ideo mulieribus prodito earum crimine communio denegatur, virorum autem latente commisso, non facile quisquam ex suspicionibus abstinetur, qui utique submovetur, si ejus flagitium detegatur. Cum ergo par causa sit, interdum probatione cessante vindictae ratio conquiescit. CCXXIII. Quod hi qui preces criminales dictant, sine crimine sint. Ex decretis papae Innocentii, titul. 25. Illud etiam sciscitari voluisti, an preces dictantibus liberum concedatur, utique post baptismi regenerationem, a principibus poscere mortem alicujus vel sanguinem de reatu? Quam rem principes nunquam sine cognitione concedunt, sed ad judices commissa ipsa, vel crimina semper remittunt, ut causa cognita vindicentur: quae cum quaesitori fuerint delegata, aut absolutio, aut damnatio pro negotii qualitate profertur, et dum legum in improbos exercetur auctoritas, erit dictator immunis. CCXXIV. Quod non liceat his qui intercedente repudio a se segregati sunt, in aliam copulam pertransire. Ex decretis papae Innocentii, tit. 26. De his etiam requisivit dilectio tua, qui interveniente repudio alii se matrimonio copularunt, quos in utraque parte adulteros esse manifestum est. Qui vero vel uxore vivente, quamvis dissociatum videatur esse conjugium, ad aliam copulam festinarunt, neque possunt adulteri non videri, in tantum ut etiam hae personae quibus tales conjuncti sunt, etiam ipsae adulterium commisisse videantur, secundum illud quod legimus in Evangelio: Qui dimiserit uxorem suam, et duxerit aliam, moechatur; similiter et qui dimissam duxerit, moechatur. Et ideo omnes a communione fidelium abstinendos. De parentibus autem, aut propinquis eorum nihil tale statui potest, nisi si incentores illiciti consortii fuisse detegantur. CCXXV. Quod si quis partem sibi corporis volens amputaverit, clericus esse non possit. Ex decretis papae Innocentii, tit. 28. Qui igitur partem cujuslibet digiti ipse volens abscidit, hunc ad clerum canones non admittunt: cui vero casu aliquo contigit, dum aut operi rustico curam impendit, aut aliquid faciens se non sponte percussit; hos canones praecipiunt et clericos fieri, et si in clero fuerint reperti, non abjici. In illo enim voluntas est judicata quae sibi ausa fuit ferrum injicere, quod scilicet et alii id facere dubitare non possit; in istis vero casus veniam meruit. CCXXVI. Si cujus uxor abducta in captivitatem fuerit, et alteram maritus ejus acceperit, revertente prima secunda excludatur. Quam dispositionem in muliere quoque, si alium virum primo desistente acceperit, convenit observari. Ex decretis papae Innocentii, tit. 37. Innocentius Probo. Conturbatio procellae barbaricae facultati legum intulit casum, nam bene constituto matrimonio inter Fortunium et Ursam captivitatis incursus fecerat naevum, nisi sancta religionis statuta providerent. Cum enim in captivitate praedicta Ursa mulier teneretur, aliud conjugium cum Restituta Fortunius memoratus iniisse cognoscitur; sed favore Domini reversa Ursa nos adiit, et nullo diffitente, uxorem se memorati esse perdocuit. Quare, domine fili, merito illustris, statuimus, fide catholica suffragante, illud esse conjugium quod erat primitus gratia divina fundatum, conventumque secundae mulieris priore superstite, nec divortio ejecta, nullo pacto posse esse legitimum. Ex decretis papae Leonis, tit. 42. Cum ergo per bellicam cladem et per gravissimos hostilitatis incursus ita quaedam dicatis divisa esse conjugia, ut abductis in captivitatem viris feminae eorum remanserint destitutae, quae viros proprios, aut interemptos putarent, aut nunquam dominatione crederent liberandos, et in aliorum conjugium solitudine cogente transierint; cumque nunc statu rerum, auxiliante Domino, in meliora converso, nonnulli eorum qui putabantur periisse remearint, merito charitas tua videtur ambigere, quid de mulieribus quae aliis junctae sunt viris, a nobis debeat ordinari. Sed quia novimus scriptum, a Deo jungitur mulier viro, et iterum praeceptum agnovimus, ut quod Deus junxit homo non separet, necesse est ut legitimarum foedera nuptiarum redintegranda credamus, et remotis malis quae hostilitas intulit, unicuique id quod legitime habuit, reformetur, omnique studio procurandum est, ut recipiat unusquisque quod proprium est. Item de hoc ipso, tit. 43. Nec tamen culpabilis dicitur et tanquam alieni juris pervasor habeatur, qui personam ejus mariti qui jam non esse existimabatur assumpsit: sic enim multa, quae ad eos qui in captivitatem ducti sunt pertinebant, in jus alienum transire potuerunt; et tamen plenum justitiae est, ut iisdem reversis propria reformentur. Quod si in mancipiis, vel in agris aut etiam in domibus ac possessionibus rite servatur, quanto magis in conjugiorum redintegratione faciendum est, ut quod bellica necessitate turbatum est, pacis remedio reformetur? Item, tit. 44. Et ideo si viri post longam captivitatem reversi, ita in dilectione suarum conjugum perseverent, ut eas cupiant in suum redire consortium, omittendum est, et inculpabile judicandum quod necessitas intulit, et restituendum quod fides poscit. Ex decretis papae Leonis, tit. 45. Si autem aliquae mulieres ita posteriorum virorum amore sunt captae, ut malint his cohaerere, quam ad legitimum redire consortium, merito sunt notandae, ita ut ecclesiastica communione priventur, quae de re excusabili contaminationem criminis elegerunt, ostendentes sibimet pro sua incontinentia placuisse, quod justa remissio poterat expiare. Redeant ergo in suum statum voluntaria redintegratione conjugia, neque ullo modo ad opprobrium malae voluntatis trahatur, quod conditio necessitatis extorsit: quia sicut hae mulieres quae reverti ad viros suos noluerunt, impiae sunt habendae, ita illae quae in affectum ex Deo initum redeunt, merito sunt laudandae. CCXXVII. De catechumeno qui, priusquam baptizetur, uxorem amittit, et post aliam accepit, quod clericus esse non possit. Ex decretis papae Innocentii, tit. 52. Deinde ponitur, non dici oportere digamum eum qui catechumenus habuerit atque amiserit uxorem, si post baptismum fuerit aliam sortitus, eamque primam videri quae novo homini copulata sit, quia illud conjugium per baptismi sacramentum cum caeteris criminibus sit ablatum: quod cum de una utique dicitur, certe si tres habuerit in veteri positus homine uxores, erit ei quae post baptismum quarta est, sic interpretantibus prima, virginis aeque nomen accipiet quae quarto ducta est loco. Quis, oro, istud non videat contra Apostoli esse praeceptum, qui ait unius uxoris virum oportere fieri sacerdotem? Sed objicitur quod in baptismo totum quidquid in veteri homine gestum est, sit solutum. Dicite mihi (cum pace vestra loquor), crimina tantum dimittuntur in baptismo, an et illa quae secundum Domini praecepta ac Dei instituta complentur? Uxorem ducere crimen est, aut non est crimen? Si crimen est: ergo praefata venia dixerim, erit auctor in culpa qui ut crimina committerentur in paradiso, cum ipse eos jungeret, benedixit; si vero crimen non est, quia quod Deus junxit nefas sit crimen appellari; et Salomon addidit: Etenim a Deo praeparatur viro uxor, quomodo creditur inter crimina esse dimissum, quod Deo auctore legitur consummatum? Quid de talium filiis percensetur, nunquid non erunt admittendi in haereditatis consortio, qui ex ea suscepti sunt quae ante baptismum fuit uxor, eruntque appellandi vel naturales, vel spurii, quia non est legitimum matrimonium, nisi illud (ut vobis videtur) quod post baptismum assumitur? Ipse Dominus, cum interrogaretur a Judaeis, si liceret dimittere uxorem, atque exponeret fieri non debere, addidit: Quod ergo Deus junxit, homo non separet. Ac ne de his copulis locutus esse credatur, quae post baptismum sortiuntur, meminerint hoc et a Judaeis interrogatum, et Judaeis esse responsum. Quaero, et sollicitus quaero, si una eademque sit uxor ejus, qui ante catechumenus, postea sit fidelis, filiosque ex ea cum esset catechumenus susceperit, ac postea alios, cum fidelis? utrum sint fratres appellandi an non? habeant postea defuncto patre herciscundae haereditatis consortium, quibus filiorum nomen regeneratio spiritalis creditur abstulisse? quod cum ita sentire atque judicare absurdum est, quae (malum) ratio est hoc defendi et vacua magis opinione jactari, quam aliqua auctoritate roborari? Cum non possit inter peccata deputari, quod lex praecepit, et Deus jungit. Nunquid si quis catechumenus virtutibus studuerit, humilitatem secutus fuerit, patientiam tenuerit, eleemosynas fecerit, morti destinatos qualibet ratione eripuerit, adulteria exhorruerit, castitatem tenuerit, quaero si haec, cum factus fuerit fidelis, amittit: quia per baptismum totum, quod vetus homo gesserat putatur auferri? Aspiciamus gentilem hominem Cornelium orationibus atque eleemosynis vacantem, per revelationem angelum, Petrumque ipsum vidisse, nunquid per baptismum haec illi ablata sunt, propter quae ei baptismum videtur esse concessum? Si ita creditur, mihi credite, non modicum erratur, quia quidquid bene gestum fuerit, et secundum Legis praecepta custoditum non potest facientibus deperire. Nuptiarum ergo copula, quia Dei mandato perficitur, non potest dici peccatum, et quod peccatum non est, solvi inter peccata credi omnino non debet; eritque integrum aestimare aboleri non posse prioris nomen uxoris, cum non dimissum sit pro peccato, quia ex Dei sit voluntate completum. CCXXVIII. Quod nolentibus clericis vel populis non debeat episcopus ordinari; et quod ab illicitis sit ordinationibus abstinendum. Ex decretis papae Coelest., tit. 18. Nullus invitis detur episcopus; cleri, plebis et ordinis consensus, et desiderium requiratur, tunc alter de altera eligatur ecclesia, si de civitatis ipsius clericis, cui episcopus est ordinandus, nullus dignus (quod evenire non credimus) potuerit inveniri, primum enim illi reprobandi sunt, ut aliqui de alienis ecclesiis merito praeferantur. Habeat unusquisque suae fructum militiae in ecclesia, in qua sua per omnia officia transegit aetatem. In aliena stipendia minime alter obrepat, nec alii debitam alter sibi audeat vendicare mercedem. Sit facultas clericis renitendi, si se viderint praegravari, et quos sibi ingeri ex transverso cognoverint, non timeant refutare, qui si non debitum praemium, vel liberum de eo, qui eos recturus est, debent habere judicium. Ex decretis cujus supra, tit. 19. Abstineatur etiam ab illicitis ordinationibus, nullus ex laicis, nullus digamus, nullus qui sit viduae maritus, aut fuerit, ordinetur, sed irreprehensibilis et qualem elegit Apostolus, fiat. Per Moysem Dominus praecepit: Virginem accipiat sacerdos uxorem. Subsequitur, et supplet Apostolus eodem locutus spiritu: Unius uxoris virum debere episcopum consecrari. Ad hanc ergo eligantur formulam sacerdotes, et si quae factae sunt ordinationes illicitae, removeantur, quoniam stare non possunt, nec discussionem nostram subterfugere poterunt: quamvis latere se aestiment, qualiter pervenerunt, ut nulla religionis reverentia obscuritate fuscetur. Non sit vana gloriatio palliatis, episcopalem morem, qui episcopi sunt, sequantur. Daniel, ut diximus, qui accusationem pontificali honore subterfugere se posse credidit, et ad fastigium tantum accusatores suos latendo pervenit, a sanctitatis vestrae coetu interim se noverit segregatum, qui se nostro judicio debet abjicere, si conscientiae suae novit confidentiam se obtinere. Massiliensis vero ecclesiae sacerdotem, qui dicitur (quod dictu nefas est) in necem fratris sui taliter gratulatus: ut huic, qui ejus sanguine cruentatus advenerat, portionem cum eodem habiturus, occurreret: ex vestro eum audiendum collegio delegamus. Ex decret. papae Leon., tit. 15. Nulla ratio sinit ut inter episcopos habeantur, qui nec a clericis sunt electi, nec a plebibus expetiti, nec a comprovincialibus episcopis cum metropolitani judicio consecrati. Unde cum saepe quaestio de male accepto honore nascatur, quis ambigat, nequaquam istis esse tribuendum, quod non docetur fuisse collatum? Si qui autem clerici ab istis pseudoepiscopis in eis ecclesiis ordinati sunt, quae ad proprios episcopos pertinebant, et ordinatio eorum consensu, et judicio praesidentium facta est, potest rata haberi: ita ut in ipsis ecclesiis perseverent. Aliter autem vana habenda est consecratio, quae nec loco fundata est, nec auctoritate munita. Cujus supra, tit. 35. Cum ergo de summi sacerdotis electione tractabitur, ille omnibus praeponitur, quem cleri, plebisque consensus concorditer postularint: ita ut si in aliam forte personam partium se vota diviserint, metropolitani judicio is alteri praeponatur, qui majoribus et studiis juvatur, et meritis, tantum ut nullus invitis, et non petentibus ordinetur, ne civitas episcopum non optatum aut contemnat, aut oderit, et fiat minus religiosa quam convenit, cui non licuerit habere, quem voluit. CCXXIX. Quod nulli sacerdoti canones liceat ignorare. Ex decret. papae Coelest., tit. 20. Coelestinus universis episcopis per Apuliam et Calabriam constitutis. Nulli sacerdotum suos liceat canones ignorare, nec quidquam facere, quod Patrum possit regulis obviare. Quae enim a nobis res digna servabitur, si decretalium norma constitutorum pro aliquorum libitu, licentia populis permissa, frangatur. CCXXX. Quod aliud sit uxor, aliud concubina; nec erret quisquis filiam suam in matrimonio tradiderit concubinam habenti. Ex decret. papae Leonis, tit. 18. Non omnis mulier viro juncta uxor est viri, quia nec omnis filius haeres est patri. Nuptiarum autem foedera inter ingenuos sunt legitima, et inter aequales, et multo prius hoc ipsum Domino constituente, quam initium Romani juris existeret. Itaque aliud est uxor, aliud concubina: sicut aliud ancilla, aliud libera. Propter quod etiam Apostolus ad manifestandum harum personarum discretionem, testimonium ponit ex Genesi, ubi dicitur Abrahae: Ejice ancillam, et filium ejus, non enim haeres erit filius ancillae cum filio meo Isaac. Unde cum societas nuptiarum ita ab initio constituta sit, ut praeter sexuum conjunctionem, quae haberet in Christi et Ecclesiae sacramentum, dubium non est eam mulierem non pertinere ad matrimonium, in qua docetur nuptiale non fuisse mysterium. Igitur cujuslibet loci clericus si filiam suam viro habenti concubinam in matrimonium dederit, non ita accipiendum est, quasi eam conjugato dederit, nisi forte illa mulier et ingenua facta, et dotata legitime, et publicis nuptiis honestata videatur: paterno arbitrio viris junctae carent culpa, si mulieres quae a viris habebantur, in matrimonio non fuerunt: aliud est nupta, aliud concubina. CCXXXI. Quod non sit conjugii duplicatio, cum ancilla expulsa uxor intromittatur. Ex decretis papae Leonis, tit. 19. Ancillam matrona accepta abjicere, et uxorem certae ingenuitatis accipere, non duplicatio conjugii, sed profectus est honestatis. Culpanda est sane talium negligentia, sed non penitus deperanda, ut crebris exhortationibus incitati, quod necessario expetiverunt fideliter exsequantur. Nemo enim desperandus est, dum in hoc corpore constitutus est, quia nonnunquam quod diffidentia aetatis differtur, consilio maturiore perficitur. CCXXXII. De communione privatis, et ita defunctis. Ex decretis papae Leonis, tit. 20. Horum causa Dei judicio reservanda est, in cujus manu fuit, ut talium obitus usque ad communionis remedium non differatur; nos autem quibus viventibus non communicavimus, mortuis communicare non possumus. CCXXXIII. Quod oporteat eum qui pro illicitis veniam postulat etiam a licitis abstinere. Ex decretis papae Leonis, tit. 22. Aliud quidem est debita reposcere, aliud propria perfectionis amore contemnere; sed illicitorum veniam postulantem oportet etiam a licitis abstinere; dicente Apostolo: Omnia licent, sed non omnia expediunt. Unde si poenitentes habent causam, quam negligere forte non debeant, melius expetit quis ecclesiasticum quam forense judicium. CCXXXIV. Quod poenitenti nulla lucra negotiationis exercere conveniat. Ex decr. papae Leon., tit. 23. Qualitas lucri negotiantem aut excusat, aut arguit, quia est honestus quaestus, et turpis. Verumtamen poenitenti utilius dispendia pati, quam periculis negotiationis obstringi; quia difficile est inter ementis vendentisque commercium non intervenire peccatum. CCXXXV. Quod ad militiam saecularem post poenitentiam redire non debet. Ex decretis papae Leonis, tit. 24. Contrarium est omnino ecclesiasticis regulis, post poenitentiae actionem redire ad militiam saecularem, cum Apostolus dicat: Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus. Unde non est liber a laqueis diaboli, qui se militiae mundanae voluerit implicare. CCXXXVI. Quod adolescens, si urgente quolibet mortis periculo poenitentiam gesserit, et non se continuerit, uxoris debeat remedio sustentari. Ex decretis papae Leon., tit. 25. In adolescentia constitutus si, urgente aut metu mortis, aut captivitatis periculo, poenitentiam gessit, et postea timens lapsum incontinentiae venialis copulam uxoris elegit, ne crimen fornicationis incurreret, rem videtur fecisse venialem, si praeter conjugem nullam omnino cognoverit. In quo tamen non regulam constituimus, sed quid sit tolerabilius aestimamus; nam secundum veram cognitionem nihil magis ei congruit qui poenitentiam gessit, quam castitas perseverans et mentis et corporis. CCXXXVII. Quod subdiaconis carnale connubium denegetur. Ex decretis papae Leon., tit. 34. Nam cum extra clericorum ordinem constitutis nuptiarum societati et procreationi filiorum studere sit liberum arbitrium, ad exibendam tamen perfectae continentiae puritatem, ne subdiaconis quidem connubium carnale conceditur, ut et qui habent, sint tanquam non habentes, et qui non habent permaneant singulares. Quod si in hoc ordine, qui quartus ordo est a capite, dignum est custodiri, quanto magis in primo, vel secundo tertioque servandum est, ne aut levitico, aut presbyterali honore, aut episcopali excellentia quisquam idoneus aestimetur, qui se a voluntate uxoria necdum frenasse detegitur CCXXXVIII. Ut nulla pretia de baptizandis consignandisque fidelibus exigantur. Ex decretis papae Gelasii, titulo 5. Baptizandis consignandisque fidelibus pretia nulla praefigant, nec illationibus quibuslibet impositis exagitare cupiant renascentes, quoniam quod gratis accipimus gratis dare mandamur; et ideo nihil a praedictis prorsus exigere moliantur, quo vel paupertate cogente territi, vel indignatione revocati, redemptionis suae causas adire despiciant: certum habentes quod qui prohibita deprehensi fuerint admisisse, vel commissa non potius sua sponte correxerint, periculum subituri proprii sint honoris. CCXXXIX. Presbyterorum et diaconorum ordinationes certis debere celebrari temporibus. Ex decretis papae Gelasii, tit. 11. Ordinationes etiam presbyterorum diaconorumque, nisi certis temporibus et diebus exercere non debent, id est primi et quarti mensis jejunio, septimi et decimi: sed etiam quadragesimalis initii, ac mediana quadragesimae die, sabbati jejunio circa vesperam noverit celebrandas. Nec cujuslibet utilitatis causa, seu presbyterum, seu diaconum his praeferre qui ante ipsos fuerint ordinati CCXL. Ut constitutis diebus virgines sacrae velentur. Ex decretis papae Gelasii, tit. 12. Devotis quoque virginibus, nisi aut in Epiphaniorum, aut in albis Paschalibus, aut in Apostolorum natalibus, sacrum minime velamen imponant; nisi forsitan, sicut de baptismate dictum est, gravi languore correptis, ne sine hoc munere de saeculo exeant, implorantibus non negetur. CCXLI. Ut viduae non velentur. Ex decretis papae Gelasii, tit. 13. Viduas autem velare pontificum nullus attentet, quod nec auctoriritas divina delegat, nec canonum forma praestituit. Non est ergo penitus usurpandum, eisque sic ecclesiastica sunt inferenda praesidia, ut nihil committatur illicitum. Cujus supra, titulo 21. Nam de viduis sub nulla benedictione velandis superius late duximus disserendum. Quae si propria voluntate professam pristini conjugii castitatem mutabili mente calcaverint, periculi earum intererit quali Deum debeant satisfactione placare. Sicut enim si se forsitan continere non poterant secundum Apostolum, nullatenus nubere vetabantur; sic habita secum deliberatione promissam Deo pudicitiae fidem debuerunt custodire. Nos autem nullum talibus laqueum debemus injicere, sed solum hortationes praemii sempiterni, poenasque proponere divini judicii, ut nostra sit absoluta conscientia, et illarum pro se rationem Deo reddat intentio. Cavendum est quippe, quae de harum moribus actibusque beatus Paulus testatur apostolus, quod planius exponere praeterimus, ne sexus instabilis non tam deterreri quam admoneri videatur. CCXLII. Quod daemoniis aliisque passionibus irretitis sacra mysteria tractare non liceat. Ex decretis cujus supra, tit. 19. Usque adeo sane comperimus, illicita quaeque prorumpere, ut daemoniis similibusque passionibus irretitos ministeria sacrosancta tractare tribuatur: quibus si in hoc opere positis aliquid propriae necessitatis occurrat, quis de sua fidelium salute confidet, ubi ministros ipsos curationis humanae tanta perspexerit calamitate vexari? Atque ideo necessario removendi sunt, ne quibuslibet, pro quibus Christus est mortuus, scandalum generetur infirmis. Postremo, si corpore sauciatum fortassis, aut debilem nequaquam sancta contingere lex divina permisit; quanto magis doni coelestis dispensatores esse non convenit, quod est deterius, mente perculsos? CCXLIII. Quod secunda conjugia saecularibus non denegentur quibus tamen pro hoc ipso ad clerum minime convenit aspirare. Ex decret. papae Gelas., tit. 22. Secundas nuptias sicut saecularibus inire conceditur, ita post eas nullus ad clericale sinatur venire collegium: alia est enim humanae fragilitati generaliter concessa licentia, alia debet esse vita divinarum rerum servitio dedicata. CCXLIV. Ut ab episcopis praeceptione papae novae basilicae dedicentur. Ex decretis papae Gelasii, tit. 4 Basilicas noviter institutas non petitis ex more praeceptionibus dedicare non audeant; non ambiant sibimet vindicare clericos potestatis alienae. Et nulla basilica sub defunctorum constructa nomine dedicetur. Cujus supra, titul. 25. De locorum consecratione sanctorum, quamvis superius strictim fuerit comprehensum, nobis quoque patefactum est quod absque praecepto sedis apostolicae nonnulli factas ecclesias vel oratoria sacrare praesumant. Hoc sumus tamen indicio detestabiliori permoti quod in quocunque nomine defunctorum, et quantum dicitur, nec omnino fidelium constructiones aedificatas sacris professionibus audacter instituere memorantur. Quae quoniam tam acerba, tam dura sunt, ut eadem vix noster ferre posset auditus; si revera Christianitatis affectus in illis regionibus certus, et fixus est, et districtius ista quaerantur, et a quibus fuerint gesta prodantur, quoniam si ut latentibus in hac atrocitate nominibus, non exstat in quem sententia debita proferatur, ita cum manifestis fuerit documentis expositus, quam sceleris tanti poscit immanitas, non vitabit ullatenus ultionem. CCXLV. Ut si quis episcopus in crimine absque tempore synodi detentus fuerit, a duodecim episcopis audiatur; presbyter vero a sex; diaconus a tribus. Concil. Carthag., tit. 12. Felix episcopus dixit: Suggero secundum statuta veterum conciliorum, ut si quis episcopus (quod non optamus) in reatum aliquem incurrerit, et fuerit ei nimia necessitas non posse plurimos congregare: ne in crimine remaneat, a duodecim episcopis, et presbyter a sex episcopis cum proprio suo episcopo audiatur, et diaconus a tribus. Concil. suprascript., tit. 20. Si autem presbyteri, vel diaconi fuerint accusati, adjuncto sibi ex vicinis locis proprius episcopus legitimo numero collegarum, quos ab eodem accusati petierint, id est una secum in presbyteri nomine sex, in diaconi tres, ipsorum causam discutiant, eadem dierum, et dilationum et a communione remotionum, et discussione personarum, inter accusatores, et eos qui accusantur forma servata. Reliquorum autem clericorum causas etiam solus episcopus loci agnoscat et finiat. CCXLVI. De diversis ordinibus Ecclesiae servientibus, ut si quis in causam incurrerit, et abnuerit ecclesiasticum judicium, debeat periclitari. Concil. Cart., tit. 15. Item placuit ut quisquis episcoporum, presbyterorum, diaconorum, seu clericorum, cum in ecclesia ei fuerit crimen institutum, vel civilis causa fuerit commota, si relicto ecclesiastico judicio, publicis judiciis purgari voluerit, etiamsi pro ipso fuerit prolata sententia, locum suum amittat, et hoc in criminali; in civili vero perdat quod evicit, si locum suum obtinere maluerit. Hoc etiam placuit ut a quibuscunque judicibus ecclesiasticis ad alios judices ecclesiasticos, ubi est major auctoritas, fuerit provocatum, non eis obsit quorum fuerit soluta sententia, si convinci non potuerint vel iniquo animo judicasse, vel aliqua cupiditate vel gratia depravati. Sane si ex consensu partium electi fuerint judices, etiam a pauciori numero quam constitutum est, non liceat provocari. CCXLVII. Ut clericus qui ordinatur, moneri debeat constituta paterna servare; maxime vero ut corporibus mortuorum eucharistia et baptisma non dentur. Concil. Carthag., tit. 18. Item placuit ut ordinatis episcopis, vel clericis prius ab ordinatoribus suis placita conciliorum auribus eorum inculcentur, ne se aliquid contra statuta concilii fecisse poeniteant. Item placuit ut corporibus defunctorum Eucharistia non detur: scriptum est enim: Accipite et edite. Cadavera autem nec accipere possunt, nec edere; et ne jam mortuos homines baptizari faciat presbyterorum ignavia. CCXLVIII. Ut episcopi vel clerici in eos qui catholici non sunt nihil conferant. Concil. Carthag., tit. 22. Et ut in eos qui catholici Christiani non sunt, etiamsi consanguinei fuerint, per donationes rerum suarum episcopi vel clerici nihil conferant. Item, concil. suprascripti tit. 48. Item constitutum est, si quis episcopus haeredes extraneos a consanguinitate sua, vel haereticos, etiam consanguineos aut paganos Ecclesiae praetulerit, saltem post mortem anathema ei dicatur, atque ejus nomen inter Dei sacerdotes nullo modo recitetur, nec excusari possit si intestatus defecerit, quia utique debuit factus episcopus, rei suae ordinationem congruam suae professioni nequaquam differre. CCXLIX. De accusato vel accusatore. Concil. Carthag., tit. 30. Item placuit ut accusatus vel accusator in eo loco unde est ille qui accusatur, si metuit aliquam vim temerariae multitudinis, locum sibi eligat proximum, quo non sit difficile testes producere, ubi causa finiatur. CCL. Quod clerici qui episcopis suis non obediunt ut promoveantur, nec illic manere debeant unde recedere noluerunt. Concil. Carthag., tit. 31. Item placuit ut quicunque clerici vel diaconi pro necessitatibus Ecclesiarum non obtemperaverint episcopis suis volentibus eos ad honorem ampliorem in sua Ecclesia promovere, nec illi ministrent in gradu suo unde recedere noluerunt. CCLI. Ut si quis clericorum pauper promotus in ordine aliquid postea habuerit, Ecclesiae potestati subjaceat. Concil. Carthag., tit. 32. Item placuit ut episcopi, presbyteri, diaconi, vel quicunque clerici, qui nihil habentes ordinantur, et tempore episcopatus vel clericatus sui agros vel quaecunque praedia suo nomine comparant: tanquam rerum Dominicarum invasionis crimine teneantur, nisi admoniti in ecclesiam eadem ipsa contulerint. Si tamen ipsis proprie aliquid liberalitate alicujus, vel successione cognationis obvenerit, faciant inde quod eorum proposito congruit. Quod si a suo proposito retrorsum exorbitaverint, honore ecclesiastico indigni, tanquam reprobi judicentur. CCLII. Ut presbyteri rem ecclesiae in qua sunt constituti non vendant, et nulli episcopo liceat rem tituli matris Ecclesiae usurpare. Concil. Carthag., tit. 33. Item placuit ut presbyteri non vendant rem ecclesiae ubi sunt constituti, nescientibus episcopis, quomodo et episcopis non licet vendere praedia ecclesiae ignorante concilio, vel presbyteris suis. Non habente ergo necessitatem, nec episcopo liceat matricis Ecclesiae rem, nec presbytero tituli sui usurpare. CCLIII. Ut parvuli qui apud Donatistas baptizantur, si conversi fuerint, ab ordinationibus non prohibeantur. Concil. Carthag., tit. 14. De Donatistis placuit ut consulamus fratres et consacerdotes nostros Syricium et Simplicianum de solis infantibus qui baptizantur penes eosdem, ne quod suo non fecerunt judicio, cum ad Ecclesiam Dei salubri proposito fuerint conversi, parentum illos error impediat, ne promoveantur sacri altaris ministri Concil. suprascripto, tit. 23 et 24. Aurelius episcopus dixit: Ecclesiarum Dei per Africam constitutarum necessitates mecum optime novit charitas vestra, sanctissimi fratres; et quoniam praestitit Dominus ut ex aliqua parte sancti coetus vestri esset congregata praesentia, videtur mihi ut has easdem necessitates, quas pro sollicitudine nostra indagare potuimus, in medium proferamus, quas cum approbaverit vestra sinceritas, sit consequens eligendum esse unum a nostro numero consacerdotem, qui auxiliante Domino orationibus vestris, et has ipsas necessitates suscipere possit, et gnaviter peragendas implere, perrecturus ad transmarinas Italiae partes; ut tam sanctis fratribus et consacerdotibus nostris, venerabili sancto fratri Anastasio sedis apostolicae episcopo, quam etiam sancto fratri Venerio sacerdoti Mediolanensis Ecclesiae necessitatem ipsam, ac dolorem, atque inopiam nostram valeat intimare; ex his enim sedibus hoc fuerat prohibitum, quod noverint communi periculo providendum maxime, quia tanta indigentia clericorum est, multaeque ecclesiae ita desertae sunt, ut ne unum quidem diaconum vel illitteratum habere reperiantur. Nam de caeteris superioribus gradibus et officiis tacendum arbitror, quia, ut dixi, si ministerium diaconi facile non invenitur, multo magis superiorum honorum inveniri non posse certissimum est: et quotidie nos planctus diversarum pene emortuarum plebium jam non sustinemus, quibus nisi fuerit aliquando subventum, gravis nobis et inexcusabilis innumerabilium animarum pereuntium causa, apud Deum mansura est. Unde quoniam superiori concilio statutum esse mecum recognoscit unanimitas vestra, ut hi qui apud Donatistas parvuli baptizati sunt, nondum scire valentes erroris eorum interitum, et posteaquam ad aetatem rationis capacem pervenerunt, agnita veritate, falsitatem eorum abhorrentes ad Ecclesiam Dei catholicam, per universum mundum diffusam, ordine antiquo per manus impositionem recepti sunt, debere talibus suscipiendum munus clericatus non impedire nomen erroris, cum veram Ecclesiam illorum putaverint ad fidem accedendo, et ibi Christo crediderint, et Trinitatis sacramenta perceperint: quae omnia vera et sancta, atque divina esse certissimum est, et in his omnem animae spem constitutam. Quanquam et haereticorum praesumpta audacia veritatis nomine palliata haec tradere audeat, quae quoniam simplicia sunt, et ut praemonet beatus Apostolus dicendo, unus Deus, una fides, unum baptisma, et iterari non liceat, quod semel dari oportet, anathematizato nomine erroris recipiantur per manus impositionem in unam Ecclesiam columbam, ut dictum est, et unam matrem omnium Christianorum, ubi omnia sacramenta salubriter, et aeterne, et vitaliter accipiuntur, quae perseverantibus in haeresi magnam damnationis poenam conquirunt, ut quod eis in veritate ad aeternam vitam consequendam esset luminosius, hoc in errore sit tenebrosius, atque damnosius. Quod fugientes nonnulli et matris Ecclesiae catholicae ubera cognoscentes, illa omnia sancta mysteria amore veritatis crediderunt, atque perceperunt; quibus sacramentorum rebus cum vitae bonae probitas accesserit, sine dubio ad officium clericatus tales esse applicandos, maxime in tanta rerum necessitate nullus est qui non concedat. Quanquam nonnulli ejusdem sectae clerici cum plebibus atque honoribus suis ad nos transire desiderent, qui amore honoris, aut persuadent ad vitam, aut retinent ad salutem. Sed hoc majori fratrum supradictorum considerationi dimittendum censeo, ut prudentiori suo consilio nostrae suggestionis sermonem cum perpenderint, quid de hac re eis placeat nos informare dignentur. Tantum de his qui infantes baptizati sunt satagimus, ut nostrae, si placet, in iisdem ordinandis consentiant voluntati. Omnia ergo quae superius comprehendimus, apud sanctos episcopos agenda esse mecum honorabilis fraternitas vestra perpendat. Item ut clerici Dona istarum in suis honoribus suscipiantur. Concil. Carthag., tit. 35. Deinde placuit ut litterae mittantur ad fratres et coepiscopos nostros, et maxime ad sedem apostolicam, in qua praesidet memoratus venerabilis frater et collega noster Anastasius, quo noverit habere Africam magnam necessitatem propter Ecclesiae pacem et utilitatem, ut et de ipsis Donatistis, quicunque clerici correcto consilio ad catholicam unitatem transire voluerint, secundum uniuscujusque episcopi catholici voluntatem atque consilium, qui in eodem loco gubernat Ecclesiam, si hoc paci Christianae prodesse visum fuerit, in suis honoribus suscipiantur, sicut prioribus ejusdem divisionis temporibus factum esse manifestum est; quod multarum et pene omnium Africanarum Ecclesiarum, in quibus talis error exortus est, exempla testantur, non ut concilium quod in transmarinis partibus de hac re factum est dissolvatur, sed ut illud maneat circa eos qui sic transire ad Catholicam volunt, ut nulla per eos unitatis compensatio procuretur, per quos autem vel omnimodo perfici, vel adjuvari manifestis fraternarum animarum lucris catholica unitas in locis quibus degunt visa fuerit: non eis obsit quod contra honores eorum, quamvis salus nulli interclusa sit, in transmarino concilio statutum est, id est ut ordinati in parte Donati, si ad Catholicam correcti transire voluerint, non suscipiantur in honoribus suis secundum transmarinum concilium: sed exceptis his, per quos catholicae unitati consulitur. CCLIV. Ut episcopi vel clerici filios suos non facile emancipent. Concil. Carthag., tit. 2. Ut episcopi vel clerici filios suos a sua potestate per emancipationem exire non sinant, nisi de moribus eorum fuerint et de aetate securi, ut possint ad eos jam propria pertinere peccata. CCLV. Ut clerici vel continentes ad virgines et viduas non accedant. Concil. Carthag., tit. 5. Clerici vel continentes ad viduas vel virgines nisi ex jussu vel permissu episcoporum vel presbyterorum non accedant, et hoc non soli faciant, sed cum clericis, vel cum his cum quibus episcopus aut presbyter jusserit; nec ipsi episcopi aut presbyteri soli habeant accessum ad hujusmodi feminas, sed ubi aut clerici praesentes sunt, aut graves aliqui Christiani. CCLVI. Ut princeps sacerdotum non appelletur episcopus. Concil. Carthag., tit. 6. Ut primae sedis episcopus non appelletur princeps sacerdotum, aut summus sacerdos, aut aliquid hujusmodi, sed tantum primae sedis episcopus CCLVII. Ut a jejunis sacerdotibus Deo sacrificia celebrentur. Concil. Carthag., tit. 8. Ut sacramenta altaris non nisi a jejunis hominibus celebrentur, excepto uno die anniversario, quo coena Domini celebratur; nam si aliquorum pomeridiano tempore defunctorum, sive episcoporum, sive caeterorum commendatio facienda est, solis orationibus fiat, si illi qui faciunt jam pransi inveniuntur. CCLVIII. De sollicitudine pro virginibus gerenda. Concil. Carthag., tit. 11. Ut virgines sacrae cum parentibus, a quibus custodiebantur, privatae fuerint, episcopi, vel presbyteri, ubi episcopus absens est, providentia gravioribus feminis commendentur, aut simul habitantes invicem se custodiant ne passim vagando Ecclesiae laedant existimationem. CCLIX. Ut episcopus non ordinetur in dioecesi quae episcopum nunquam habuit, nisi cum voluntate episcopi ad quem ipsa dioecesis pertinet. Concil. Carth., tit. 20. Epigonius episcopus dixit: Multis conciliis hoc statutum a coetu sacerdotali est, ut plebes quae in dioecesibus ab episcopis retinentur, quae episcopos nunquam habuerunt, nonnisi cum voluntate ejus episcopi a quo tenentur, proprios accipiant rectores, id est episcopos. At vero quia nonnulli, dominatu quodam adepto, communionem fratrum abhorrent, vel certe cum depravati fuerint, quasi in quadam arce tyrannica sibi dominatum vindicant, quod plerique tumidi, atque stolidi adversum episcopos suos cervices erigunt presbyteri, vel conviviis sibi concinnantes plebem, vel certe persuasu maligno, ut illicito favore eosdem vellent sibi collocare rectores. Quod quidem insigne mentis tuae tenemus votum, frater religiose Aureli, qui haec saepe oppressisti non curando tales petitores, sed propter eorum malos cogitatus, et prava concinnata eorum consilia hoc dico, non debere rectorem accipere eam plebem, quae in dioecesi semper subjacuit, nec unquam proprium episcopum habuit. Quapropter si universo sanctissimo coetui placet, hoc quod prosecutus sum confirmetur. Aurelius episcopus dixit: Fratris et consacerdotis nostri prosecutioni non obsisto, sed hoc me et fecisse et facturum esse profiteor circa eos sane qui fuerunt concordes, non solum circa Ecclesiam Carthaginensem, sed circa omne sacerdotale consortium. Sunt enim plerique conspirantes cum plebibus propriis, quas decipiunt, ut dictum est, earum scalpentes aures, blandi ad seducendum, vitiosae vitae homines, vel certe inflati et ab hoc consortio separati, qui putant propriae plebi incubandum, et nonnunquam conventi ad concilium venire detrectant; sua forte ne prodantur flagitia metuentes. Dico, si placet, circa hos non tantum dioeceses non esse servandas, verum et de propria ecclesia, quae illis male faverit, omnimodo adnitendum ut etiam auctoritate publica rejiciantur, atque ab ipsis principalibus cathedris removeantur. Oportet enim ut qui universis fratribus ac toto concilio inhaeserit, non solum suam jure integro, sed et dioeceses possideat. At vero qui sibimet putant plebes suas sufficere, fraterna dilectione contempta, non tantum dioeceses amittant, sed, ut dixi, etiam propriis publica careant auctoritate, ut rebelles. Honoratus et Urbanus episcopi dixerunt: Summa provisio sanctitatis tuae cohaesit mentibus singulorum, et puto omnium responsione ea quae prosequi dignatus es roboranda. Universi episcopi dixerunt, placet, placet. CCLX. Ut qui episcopi in dioecesibus fuerint ordinati, dioecesim sibi nullam usurpent. Concil. Carthag., tit. 23. Honoratus et Urbanus episcopi dixerunt: Audivimus constitutum ut dioeceses non mereantur episcopos accipere, nisi consensu ejus sub quo fuerunt constitutae; sed in provincia nostra cum aliqui forte in dioecesi, concedente eo episcopo, in cujus potestate fuerant constitutae, ordinati sunt episcopi, etiam dioeceses sibi vindicant, hoc et corrigi charitatis vestrae judicio et inhiberi de caetero debet. Epigonius episcopus dixit: Singulis episcopis servatum est quod decebat: ut ex massa dioecesium nulla carperetur, ut proprium episcopum habuisset, nisi ipse consensum adhibuisset concedendi. Sufficiat enim si concesserit, ut eadem dioecesis permissa proprium tantum episcopum habeat, et caeteras sibi non vindicent dioeceses: quia exempta de fasce multarum sola meruit honorem episcopatus suscipere. Aurelius episcopus dixit: Non dubito charitati vestrae omnium placere, eum qui in dioecesi, concedente episcopo, qui matricem tenuit, solam eamdem retinere plebem, in qua fuerit ordinatus. Quoniam igitur universa arbitror fuisse tractata, si omnia cum animo vestro convenerunt, sermone vestro cuncta roborate. Universi episcopi dixerunt: Omnibus nobis haec placuerunt, et haec nostra subscriptione firmamus. CCLXI. De reliquiis idolorum, vel templis ab imperatoribus abolendis. Concil. Carthag., tit. 25. Instant etiam aliae necessitates a religiosis imperatoribus postulandae; ut reliquias idolorum per omnem Africam jubeant penitus amputari: nam plerisque in locis maritimis atque possessionibus diversis adhuc erroris istius iniquitas viget, ut praecipiantur, et ipsa deleri, et templa eorum, quae in agris vel in locis abditis constituta nullo ornamento sunt, jubeantur omnimodo destrui. CCLXII. Ut clerici de judicii sui cognitione non cogantur in publico dicere testimonium. Concil. Carthag., tit. 26. Petendum etiam ut statuere dignentur: ut si forte in Ecclesia quamlibet causam jure apostolico Ecclesiis imposito, agere voluerint, et fortasse decisio clericorum uni parti displicuerit, non liceat clericum in judicium ad testimonium devocari eum qui cognitor vel praesens fuit, ut nulla ad testimonium dicendum ecclesiastici cujuslibet persona pulsetur. CCLXIII. De paganorum conviviis auferendis. Concil. Carth., tit. 27. Illud etiam petendum ut quae contra praecepta divina convivia multis in locis exercentur, quae ab errore gentili attracta sunt, ita ut nunc a paganis Christiani ad haec celebranda cogantur, ex qua re temporibus Christianorum imperatorum persecutio altera fieri occulte videatur: vetari talia jubeant, et de civitatibus, et de possessionibus imposita poena prohiberi: maxime cum etiam in natalibus beatissimorum martyrum per nonnullas civitates, et in ipsis locis sacris talia committere non reformident. Quibus diebus etiam, quod pudoris est dicere, saltationes sceleratissimas per vicos atque plateas exerceant, ut matronalis honor, et innumerabilium feminarum pudor devote venientium ad sacratissimum diem injuriis lascivientibus appetatur: ut etiam ipsius sanctae religionis pene fugiatur accessus. CCLXIV. De spectaculis, ut in die Dominico vel caeteris sanctorum solemnitatibus minime celebrentur. Concil. Carthag., tit. 28. Necnon et illud petendum ut spectacula theatrorum caeterorumque ludorum, die Dominica, vel caeteris religionis Christianae diebus celeberrimis amoveantur, maxime quia sancti Paschae octavarum diebus populi ad circum magis, quam ad ecclesiam conveniunt, debere transferri devotionis eorum dies, quando occurrerint, nec oportere etiam quemquam Christianorum cogi ad haec spectacula: maxime quia in his exercendis, quae contra praecepta Dei sunt, nulla persecutionis necessitas a quocunque adhibenda est: sed uti oportet hominem libera voluntate qua subsistit, sibi divinitus concessa: corporatorum enim maxime periculum considerandum est, qui contra praecepta Dei magno terrore coguntur ad spetacula convenire. CCLXV. De histrionibus Christianis factis. Concil. Carthag., tit. 30. Et de his etiam petendum ut si quis ex qualibet ludicra arte ad Christianitatis gratiam venire voluerit, ac liber ab illa macula permanere, non eum liceat quoquam iterum ad eadem exercenda reduci. CCLXVI. De manumissionibus in Ecclesia celebrandis. Concil. Cartag., tit. 31. De manumissionibus sane in Ecclesia dicendis, si id nostri consacerdotes per Italiam facere reperiuntur, nostrae etiam erit fiduciae istorum ordinem sequi: data plane licentia misso legato ut quaecunque digna fide pro statu Ecclesiae et salute animarum agere potuerit, nos laudabiliter in conspectu Domini accepturos. Quae omnia si sanctitati vestrae placent, edicite ut et meam suggestionem ratam esse vobis advertant, et nostram omnium consensionem sinceritas eorum libenter accipiat. Ab universis episcopis dictum est: Omnibus placent haec quae injuncta sunt peragenda, et prudenter a tua sanctitate enarrata. CCLXVII. Ne interventor episcopus cathedram ubi interventor est sedeat. Concil. Carthag., titul. 41. Item constitutum est ut nulli interventori licitum sit cathedram cui intercessor datus est, quibuslibet populorum studiis vel seditionibus retinere: sed dare operam ut intra annum eisdem episcopum provideat; quod si neglexerit anno exempto, interventor alius tribuatur. CCLXVIII. De episcopis qui ad concilia non occurrunt. Concil. supradicto, tit. 43. Item placuit ut quotiescunque concilium congregandum est, episcopi, qui neque aetate, neque aegritudine, neque aliqua graviore necessitate impediuntur, competenter occurrant, et primatibus suarum quarumque provinciarum intimetur ut de universis episcopis, vel duae, vel tres turmae fiant, ac de singulis turmis vicissim, quotquot electi fuerint, ad diem concilii instantissime occurrant. Quod si non potuerint occurrere, excusationes suas in tractoria conscribant; vel si post adventum tractoriae aliquae necessitates repente forsitan ortae fuerint, nisi rationem impedimenti sui apud suum primatem reddiderint, Ecclesiae suae communione debere esse contentos. CCLXIX. Ut de alieno monasterio susceptos, nec praepositos monasterii, nec clericos liceat ordinari. Concil. Carthag., tit. 47. Item placuit ut si quis de alterius monasterio repertum, vel ad clericatum promovere voluerit, vel in suo monasterio majorem constituerit: episcopus qui hoc fecerit, a caeterorum communione sejunctus, suae tantum plebis communione contentus sit, et ille neque clericus, neque praepositus perseveret. CCLXX. Ut episcopi qui ordinantur, ab ordinatoribus suis epistolas accipiant, quae diem et consulem praeferant. Concil. Carthag., tit. 56. Deinde placuit ut quicunque deinceps ordinantur per provincias Africanas, litteras accipiant ab ordinatoribus suis manu eorum subscriptas, et continentes consulem et diem, ut nulla altercatio de posterioribus vel anterioribus oriatur. CCLXXI. De his qui semel in Ecclesia legerint ab aliis non posse promoveri. Concil. Carthag., titul. 57. Item placuit ut quicunque in ecclesia vel semel legerit, ab alia ecclesia ad clericatum non teneatur. CCLXXII. Concilium universale non nisi necessitate faciendum. Concil. Carthag., titul. 62. Placuit ut non sit ultra fatigandis fratribus anniversaria necessitas, sed quoties causa communis exegerit, id est totius Africae, undecunque ad hanc sedem de hac re datae litterae fuerint, congregandam esse synodum in ea provincia ubi opportunitas persuaserit; causae autem quae communes non sunt, in suis provinciis judicentur. CCLXXIII. Ut ab electis judicibus provocare non liceat. Concil. suprascripto, tit. 63. Si autem fuerit provocatum, eligat qui provocaverit judices, et cum eo et ille contra quem provocaverit, ut ab ipsis deinceps nulli liceat provocare. Item de hoc ipso, tit. 89. A judicibus autem quos communis consensus elegerit, non liceat provocare. Et quisquis provocatus repertus fuerit per contumaciam nolle obtemperare judicibus, cum hoc primae sedis episcopo fuerit probatum, det litteras ut nullus ei communicet episcoporum, donec obtemperet. CCLXXIV. De plebibus quae nunquam episcopos habuerunt. Concil. Carthag., tit. 65. Placuit et illud ut plebes quae nunquam habuerunt proprios episcopos, nisi ex concilio plenario uniuscujusque provinciae, et primatis, atque consensu ejus ad cujus dioecesim eadem ecclesia pertinebat, decretum fuerit, minime accipiant. CCLXXV. De plebibus vel dioecesibus ex Donatistis conversis. Concil. suprascripto, tit. 66. Sane, ut plebes quae conversae sunt a Donatistis, et habuerunt episcopos, sine dubio, inconsulto concilio habere mereantur. Quae autem plebes habuerunt episcopum, et eo defuncto voluerint non episcopum proprium habere, sed ad alicujus episcopi dioecesim pertinere, non eis esse denegandum. Necnon et illud suggestum est quod plebes ante legem imperatorum de unitate latam, quicunque converterentur episcopi ad Catholicam, ipsi eas obtinere debeant; verum a lege unitatis, et deinceps oporteat universas ecclesias vindicare sibi episcopos catholicos eorum locorum, ad quae loca sub haereticis pertinebant, vel conversorum ad catholicam, vel non conversorum haereticorum, et dioeceses, et si qua forte sunt instrumenta ecclesiae, vel ad ejus jus pertinentia. Qui vero aliqua usurpaverint, post legem usurpata conversis restituant. CCLXXVI. De precibus ad altare dicendis. Concil. Carthag., tit. 70. Placuit etiam hoc, ut preces quae probatae fuerint in concilio, sive praefationes, sive commendationes, seu manus impositiones, ab omnibus celebrentur, nec aliae omnino contra fidem proferantur, sed quaecunque a prudentioribus fuerint collectae, dicantur. CCLXXVII. De his qui cum in Africa non communicant, voluerint trans mare subripere. Concil. Carthag., tit. 72. Quicunque autem non communicat in Africa, si in transmarinis ad communicandum obrepserit, jacturam clericatus excipiat. CCLXXVIII. De plebibus conversis a Donatistis. Concil. Carthag., titul. 84. Item placuit quoniam quidem ante aliquot annos in hac ecclesia plenario concilio constitutum est ut quaecunque ecclesiae in dioecesi constitutae, ante leges de Donatistis datas catholicae factae sunt, ad eas cathedras pertineant per quarum episcopos factum est ut catholicae unitati communicarent; post leges autem, quaecunque communicaverunt, illuc pertineant quo pertinebant cum essent in parte Donati. Sed quia multae controversiae postea inter episcopos de dioecesibus ortae sunt et oriuntur quibus tunc minus videtur esse prospectum, nunc isto sancto concilio placuit ut ubicunque Catholica fuit, et pars Donati, et ad diversas cathedras pertinebant, quocunque tempore illic unitas facta est vel facta fuerint, sive ante leges, sive post leges, ad eamdem cathedram pertineant ad quam Catholica quae jam ibi fuerat pertinebat. CCXLXIX. De dioecesibus qualiter eas dividant inter se episcopi, tam catholici quam ex Donati parte conversi sunt. Concil. Carthag., titul. 85. Ita sane ut si episcopus ex Donatistis ad catholicam unitatem conversus est, aequaliter inter se dividant eas quae sic fuerint inventae ubi ambae partes fuerunt, id est ut alia loca ad illum, alia ad illum pertineant; ita ut ille dividat, qui amplius temporis in episcopatu habet, et minor eligat. Quod si forte unus fuerit locus, ad eum pertineat cui vicinior invenitur. Quod si ambabus cathedris aequaliter vicinus est, ad eum pertineat quem plebs elegerit. Quod si forte antiqui catholici suum voluerint, et illi suum, qui ex Donati parte conversi sunt, plurimorum voluntas paucioribus praeferatur: si autem partes aequales sunt, majoris temporis episcopo deputetur. Si autem ita plurima loca inveniuntur, in quibus ambae partes fuerunt, ut non possint aequaliter dividi, velut si impari numero fuerint, distributis eis locis, qui parem habent numerum, quicunque locus remanserit, hoc in eo servetur quod superius dictum est, cum de uno tractaretur loco. CCLXXX. Ut si quam dioecesim episcopus ab haeresi liberans, triennio possederit, nullus eam repetat. Concil. Carth., tit. 86. Item placet, ut etiam si quisquam post leges aliquem locum ad catholicam unitatem converterit, si eum per triennium nemine repetente continuit, ulterius ab eo non repetatur. Si tamen per ipsum triennium fuit episcopus, qui posset repetere, et tacuit, praejudicium patietur. Si autem non fuit, non praejudicetur matrici, sed liceat cum locus acceperit episcopum, qui non habebat, ex ipso die intra triennium repetere. Itemque si fuerit episcopus ad Catholicam ex Donati parte conversus, non ei praejudicet praefinitum tempus: sed ex quo die conversus est, habeat per triennium potestatem repetendi loca quae ad ipsam pertinebant cathedram. CCLXXXI. De his qui in plebes, quas ad se putant pertinere, inconventis his, a quibus tenentur, irruerint. Concil. Carth., tit. 87. Item placuit, ut quicunque episcopi, plebes quas ad suam cathedram aestimant pertinere, non ita repetunt, ut causas suas episcopis judicantibus agant, sed alio retinente irruerint, sive volentibus, sive nolentibus plebibus, causae suae detrimentum patiantur. Et quicunque jam hoc fecerunt, si nondum est inter episcopos finita contentio, sed adhuc contendunt, ille inde discedat quem constiterit praetermissis judiciis ecclesiasticis irruisse. Nec sibi quisque blandiatur, si a primate ut retineat, litteras impetrarit, sed sive habeat litteras, sive non habeat, conveniat eum qui tenet, et ejus litteras accipiat, ut eum appareat pacifice tenuisse ecclesiam ad se pertinentem. Si autem aliquam quaestionem retulerit, per episcopos judices causa finiatur: sive quos eis primates dederint, sive quos ipsi vicinos ex consensu elegerint. CCLXXXII. De his qui plebes ad se pertinentes negligunt. Concil. Carthag., titul. 88. Item placuit, ut quicunque negligunt loca ad suam cathedram pertinentia in catholicam unitatem lucrari, conveniantur a diligentibus vicinis episcopis, ut id agere non morentur. Quod si intra sex menses a die conventionis non effecerint, qui potuerit ea lucrari ad ipsum pertineant. Ita sane, ut si ille ad quem pertinuisse videbantur, probare potuerit magis illius electam negligentiam ab haereticis, ut impune ibi sint, et suam diligentiam fuisse praeventam, ut eo modo ejus cura sollicitior vitaretur. Cum hoc judices Episcopi cognoverint, suae cathedrae loca restituant. Sane si episcopi, inter quos causa versatur, diversarum sunt provinciarum, ille primas det judices, in cujus provincia est locus de quo contenditur. Si autem ex communi placito vicinos judices elegerint, aut unus eligatur, aut tres: ut si tres elegerint, aut omnium sententiam sequantur, aut duorum. CCLXXXIII. Ut si episcopus negligat suam dioecesim, communione privetur. Concil. Carthag., titul. 90. Si in matricibus cathedris episcopus negligens fuerit adversus haereticos, conveniatur a vicinis episcopis diligentibus, et ei sua negligentia demonstretur, ut se excusare non possit. Quod si ex die quo convenitur, intra sex menses, si in ejus provincia executio fuerit, et non eos ad unitatem catholicam convertendos curarit, non ei communicetur, donec adimpleat: si autem executor ad loca non venerit, non ascribatur episcopo. CCLXXXIV. De episcopis qui Donatistas communicasse mentiti fuerunt. Concil. Carthag., tit. 91. Si autem probatum fuerit, eum de communione illorum fuisse mentitum, dicendo eos communicasse, quos eo sciente non communicasse constiterit, etiam episcopatum amittat. CCLXXXV. De presbyteris et clericis, ut non appellentur nisi Africana concilia. Concil. Carthag., tit. 92. Item placuit, ut presbyteri et diaconi, vel caeteri inferiores clerici in causis quas habuerint, si de judiciis episcoporum suorum questi fuerint, vicini episcopi eos audiant, et inter eos quidquid est finiant adhibiti ab eis ex consensu episcoporum suorum. Quod si et ab eis provocandum putaverint, non provocent, nisi ad Africana concilia, vel ad primates provinciarum suarum; ad transmarina autem qui putaverit appellandum, a nullo intra Africam in communionem suscipiatur. CCLXXXVI. De virginibus, etiam minoribus velandis. Concil. Carth., tit. 93. Item placuit, ut quicunque episcoporum necessitate periclitantis pudicitiae virginalis, cum et vel petitor potens, vel raptor aliquis formidatur: vel si etiam aliquo mortis periculoso scrupulo compuncta fuerit, ne non velata moriatur, aut exigentibus parentibus, aut his ad quorum curam pertinet, velaverit virginem, seu velavit intra viginti quinque annos aetatis, non ei obsit concilium, quod de isto annorum numero constitutum est. CCLXXXVII. De episcopo qui excommunicat eum, quem sibi soli crimen dicit esse confessum. Concil. Carthag., titulo 99. Item placuit, ut si quando episcopus dicit, aliquem sibi soli proprium crimen fuisse confessum, atque ille neget, non putet ad injuriam suam episcopus pertinere, quod illi soli non creditur, etsi scrupulo propriae conscientiae se dicit neganti nolle communicare. Ut non temere quemquam communione privet episcopus. Concil. Carthag., tit. 100. Quandiu excommunicato non communicaverit suus episcopus, eidem episcopo ab aliis non communicetur episcopis, ut magis caveat episcopus, ne dicat in quemquam quod aliis documentis convincere non potest CCLXXXVIII. Contra impugnatores gratiae Dei, et calumniatores sancti Augustini. Ex decretis papae Coelestini, tit. 1. Dilectissimis fratribus Venerio, Marino, Leontio, Auxonio, Arcadio, Filtanio, et caeteris Galliarum episcopis, Coelestinus. Apostolici verba praecepti sunt apud Judaeos, atque gentiles, sine offensione nos esse debere; hoc quisquis Christianus est, tota animi virtute custodit. Quod cum ita sit, non parum periculi illum poterit manere ante Deum, qui hoc detrectat etiam fidelibus exhibere. Nam qualiter nos qui neminem perire volumus, ista contristent, quae auctoribus Christianis percellunt animos Christianos, Dominicus in Evangelio sermo testatur: ait enim ipse Salvator, quod expediat scandalizanti unum de pusillis in maris profunda demergi, et ideo quae sit ejus jam poena quaeramus, cui tale supplicium legimus expedire. Filii nostri praesentes Prosper et Hilarius, quorum circa Deum nostrum sollicitudo laudanda est, tantum nescio quibus presbyteris illic licere, qui dissensioni Ecclesiarum studeant, sunt apud nos prosecuti, ut indisciplinatas quaestiones vocantes in medium, pertinaciter eos dicant praedicare adversantia veritati; sed vestrae dilectioni justius imputamus, quando illi supra vos habent copiam disputandi. Legimus supra magistrum non esse discipulum, id est non sibi debere quemquam ad injuriam doctorum vindicare doctrinam; nam et hos ipsos a Deo nostro positos novimus ad docendum, cum sit dicente Apostolo eis tertius locus intra Ecclesiam deputandus. Quid illic spei est, ubi magistris tacentibus, hi loquuntur, qui, si ita est, eorum discipuli non fuerunt? Timeo ne connivere sit hoc tacere, timeo ne magis ipsi loquantur, qui permittunt illis taliter loqui. In talibus causis non caret suspicione taciturnitas, quia occurreret veritas, si falsitas displiceret. Merito namque causa nos respicit, si silentio faveamus errori. Ergo corripiantur hujusmodi, non sibi sit liberum habere pro voluntate sermonem; desinat, si ita res sunt, incessere novitas vetustatem, desinat Ecclesiarum quietem inquietudo turbare. Conantur saepe naufragio mergere, quos intra portum stantes statio faciat fida securos; fida quippe est omnium statio, quorum perfectis gressibus vestigia non moventur. Recurrerunt ad apostolicam praedicti sedem, haec ipsa nobis quae tentat perturbatio conquerentes. Habetote, fratres charissimi, pro catholicae plebis pace tractatum, sciant se (si tamen censentur presbyteri dignitate) vobis esse subjectos, sciant quod sibi omnes qui male docent, discere magis ac magis competat quam docere; nam quid in ecclesiis vos agitis, si illi summam teneant praedicandi? nisi forte illud obsistat, quod non auctoritate, non adhuc ratione colligitur, ut aliqui e fratrum numero nuper de laicorum consortio, in collegium vestrum fortassis admissi, nesciant quid sibi debeant vindicare. Super his multa jam dicta sunt eo tempore, quo ad fratris Tuenti dedimus scripta responsum; nunc autem repetentes saepius admonemus, ut vitentur hujusmodi qui laborant per terras aliud, quam ille noster jussit agricola, seminare. Nec tamen mirari possumus si haec erga viventes ii nunc tentare audent, qui nituntur etiam quiescentium fratrum memoriam dissipare. Ex decret. papae Coelest., tit. 2. Augustinum sanctae recordationis virum, pro vita sua, atque meritis in nostra communione semper habuimus, nec unquam hunc sinistrae suspicionis saltem rumor aspersit: quem tantae scientiae olim fuisse meminimus, ut inter magistros optimos, etiam a meis semper decessoribus haberetur. Bene ergo de eo omnes in commune senserunt, ut pote qui ubique cunctis et amori fuerit, et honori: unde resistatur talibus, quos male crescere videmus. Nefas est haec pati religiosas animas, quarum afflictione, quia membra nostra sunt, nos quoque convenit macerari, quamvis maneat hos beatitudo promissa, quicunque probantur persecutionem propter justitiam sustinere. Quibus quid promittat Dominus in futurum, sequens sermo declarat. Non est agentium causa solorum; universalis Ecclesia quacunque novitate pulsatur. Intelligamus haec ipsa vobis, quae nobis non placent, displicere. Quod ita demum probare poterimus, si imposito improbis silentio de tali re imposterum querela cessaverit. Deus vos incolumes custodiat, fratres charissimi. CCLXXXIX. Quod Adam omnes homines laeserit, nec quemquam nisi Christi gratia posse salvari. Ex decretis papae Coelestini, tit. 4. In praevaricatione Adae omnes homines naturalem possibilitatem et innocentiam perdidisse, et neminem de profundo illius ruinae, per liberum arbitrium posse consurgere, nisi eum gratia Dei miserantis erexerit, pronuntiante beatae memoriae papa Innocentio, atque dicente in epistola ad Carthaginense concilium: Liberum enim arbitrium ille perpessus, dum suis inconsultius utitur bonis cadens, in praevaricatione profunda demersus est, et nihil quemadmodum exinde surgere posset invenit, suaque in aeternum libertate deceptus hujus ruinae latuisset oppressu, nisi eum, post, Christi pro sua gratia relevasset adventus, qui per novae regenerationis purificationem omne praeteritum vitium sui baptismatis lavacro purgavit. CCXC. Quod nemo sit bonus suis viribus, nisi participatione ejus qui solus est bonus. Ex decretis papae Coelestini, tit. 5. Neminem esse per semetipsum bonum, nisi participationem sui ille donet, qui solus est bonus; quod in eisdem scriptis ejusdem pontificis sententia protestatur, dicens: Nunquid nos de eorum post haec rectum mentibus aestimemus, qui sibi se putant deberi, quod boni sunt, nec illum considerant, cujus quotidie gratiam consequuntur, qui sine illo tantum se assequi posse confidunt. CCXCI. Quod nisi gratia Dei continua juvemur, insidias diaboli superare non possumus. Ex decretis suprascripti, tit. 6. Neminem etiam baptismatis gratia renovatum idoneum esse ad superandas diaboli insidias, et ad vincendas carnis concupiscentias, nisi per quotidianum adjutorium Dei, perseverantiam bonae conversationis acceperit: quod ejusdem Antistitis in iisdem paginis doctrina confirmat, dicens: Nam quamvis hominem redimeret a praeteritis ille peccatis, tamen sciens iterum posse peccare, ad reparationem sibi, quemadmodum posset illum, et post ista corrigere, multa servavit. Quotidiana praestat ille remedia, quibus nisi freti confisique nitamur, nullatenus humanos vincere poterimus errores: necesse est enim, ut quo auxiliante vicimus, eo iterum non adjuvante vincamur. CCXCII. Quod per Christum libero bene utamur arbitrio. Ex decretis papae Coelest., tit. 7. Quod nemo nisi per Christum libero bene utatur arbitrio, idem magister in epistola ad Milevitanum concilium data praedicat, dicens: Adverte tandem, o pravissimarum mentium perversa doctrina, quod primum hominem ita libertas ipsa decepit, ut dum indulgentius frenis ejus utitur, in praevaricationem praesumptione concideret; nec ex hac potuit erui, nisi ei providentia regenerationis statum pristinae libertatis Christi Domini reformasset adventus. CCXCIII. Quod omnia sanctorum merita, dona sint Dei. Ex decretis papae Coelest., tit. 8. Quod omnia studia et omnia opera ac merita sanctorum ad Dei gloriam laudemque referenda sint, quia nemo aliunde ei placet, nisi ex eo quod ipse donaverit. In quam nos sententiam dirigit beatae recordationis papae Zosimi regularis auctoritas, cum scribens ad totius orbis episcopos ait: Nos autem instinctu Dei, omnia enim bona ad auctorem suum referenda sunt, unde nascuntur, ad fratrum et coepiscoporum nostrorum conscientiam universa retulimus. Hunc autem sermonem sincerissimae veritatis luce radiantem, tanto Afri episcopi honore venerati sunt, ut ita ad eumdem virum scriberent: Illud vero quod in litteris quas ad universas provincias curasti esse mittendas, posuisti dicens: Nos tamen instinctu Dei, et caetera, sic accipimus dictum, ut illos qui contra Dei adjutorium extollunt humani arbitrii libertatem districto gladio veritatis, velut cursim transiens amputares; quid enim tam libero fecistis arbitrio, quam quod universa in nostrae humilitatis conscientiam retulistis? et tamen instinctu Dei factum esse, fideliter sapienterque vidistis, veraciter fidenterque dixistis. Ideo utique, quia praeparatur voluntas a Domino, et ut boni aliquid agant, paternis inspirationibus suorum, ipse tangit corda filiorum; quotquot enim spiritu Dei aguntur, ii filii Dei sunt, ut nec nostrum deesse sentiamus arbitrium, et in bonis quibusque voluntatis humanae singulis motibus magis illius valere non dubitemus auxilium. CCXCIV. Quod omnis sancta cogitatio et motus viae voluntatis ex Deo sit. Ex decretis papae Coelest., tit. 9. Quod ita Deus in cordibus hominum, atque in ipso libero operetur arbitrio, ut sancta cogitatio, pium consilium, omnisque motus bonae voluntatis ex Deo sit, quia per illum aliquid boni possumus, sine quo nihil possumus. Ad hanc enim nos professionem idem doctor instituit, qui cum ad totius orbis episcopos de divinae gratiae opitulatione loqueretur; quod ergo, ait, tempus intervenit, quo ejus non egeamus auxilio? In omnibus igitur actibus, causisque, cogitationibus, motibus, adjutor et protector orandus est. Superbum est enim ut quidquam sibi humana natura praesumat clamante Apostolo: Non est vobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed contra principes et potestates aeris hujus, contra spiritalia nequitiae in coelestibus, et sicut ipse iterum dicit: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum; et iterum: Gratia Dei sum id quod sum, et gratia ejus in me vacua non fuit, sed plus omnibus illis laboravi; non ego autem, sed gratia Dei mecum. CCXCV. Quod gratia Dei non solum peccata dimittat, sed etiam adjuvet, ut nec committantur, et lex impleatur, non sicut ait Pelagius, facile, quasi sine gratia Dei difficilius possit impleri. Ex decretis papae Coelest., tit. 10. Illud etiam, quod inter Carthaginiensis synodi decreta constitutum est, quasi proprium apostolicae sedis amplectimur, quod scilicet tertio capitulo definitum est: Ut quicunque dixerit gratiam Dei, qua justificamur per Jesum Christum Dominum nostrum, ad solam remissionem peccatorum valere, quae jam commissa sunt, non etiam ad adjutorium, ut non committantur, anathema sit: et iterum quarto capitulo, Ut quisquis dixerit, gratiam Dei per Jesum Christum, propter hoc tantum nos adjuvare ad non peccandum, quia per ipsam nobis revelatur, et aperitur intelligentia mandatorum, ut sciamus quid appetere et quid vitare debeamus; non autem per illam nobis praestari, ut quod faciendum cognovimus etiam facere diligamus, atque valeamus, anathema sit. Cum enim dicat Apostolus scientia inflat, charitas vero aedificat, valde impium est, ut credamus ad eam quae inflat, nos habere gratiam Christi, et ad eam quae aedificat non habere, cum sit utrumque donum Dei, et scire quid facere debeamus, et diligere ut faciamus, ut aedificante charitate, scientia non possit inflare. Sicut autem de Deo scriptum est: Qui docet hominem scientiam; ita etiam scriptum est: Charitas ex Deo est. Item quinto capitulo: Ut quisquis dixerit, ideo nobis gratiam justificationis dari, ut quod facere jubemur per liberum arbitrium, facilius possimus implere per gratiam, tanquam etsi gratia non daretur, non quidem facile, sed tamen possimus etiam sine illa implere divina mandata, anathema sit. De fructibus enim mandatorum Dominus loquebatur, ubi non ait: Sine me difficilius potestis facere; sed ait: Sine me nihil potestis facere. CCXCVI. Quod sedis apostolicae omnes orationes Christi gratia resonent, qua genus humanum ab aeterna damnatione reparatur. Ex decretis papae Coelest., tit. 11. Praeterea beatissimae et apostolicae sedis inviolabiles sanctiones, quibus nos piissimi patres, pestiferae novitatis elatione dejecta, et bonae voluntatis exordia, et incrementa probabilium studiorum, et in eis usque in finem perseverantiam, ad Christi gratiam referre docuerunt. Obsecrationum quoque sacerdotalium sacramenta respiciamus, quae ab apostolis tradita, in toto mundo, atque in omni Catholica Ecclesia uniformiter celebrantur, ut legem credendi lex statuat supplicandi. Cum enim sanctarum plebium praesules mandata sibimet legatione fungantur, apud divinam clementiam humani generis agunt causam et tota secum Ecclesia congemiscente postulant, et precantur ut infidelibus donetur fides, ut idololatrae ab impietatis suae liberentur erroribus, ut Judaeis ablato cordis velamine lux veritatis appareat, ut haeretici catholicae fidei perceptione resipiscant, ut schismatici spiritum redivivae charitatis accipiant, ut lapsis poenitentiae remedia conferantur, ut denique catechumenis ad regenerationis sacramenta perductis coelestis misericordiae aula reseretur. Haec autem non perfunctorie, neque inaniter a Domino peti rerum ipsarum monstrat effectus; quandoquidem ex omni errorum genere plurimos Deus dignatur attrahere, quos erutos de potestate tenebrarum transferat in regnum filii charitatis suae, et ex vasis irae faciat vasa misericordiae. Quod adeo totum divini operis esse sentitur, ut haec efficienti Deo gratiarum semper actio laudisque confessio pro illuminatione talium vel correctione referatur. CCXCVII. Quod gratiam Dei, etiam baptizandorum testetur instituta purgatio, cum exorcismis et supplicationibus spiritus ab eis abigantur immundi. Ex decr. papae Coelest., tit. 12. Illud etiam quod circa baptizandos in universo mundo sancta Ecclesia uniformiter agit, non otioso contemplamur intuitu. Cum sive parvuli sive juvenes ad regenerationis veniunt sacramentum, non prius fontem vitae adeunt, quam exorcismis, et exsufflationibus clericorum spiritus ab eis immundus abigatur, ut tunc vere appareat quomodo princeps mundi hujus mittatur foras, et quomodo prius alligetur fortis, et deinceps vasa ejus diripiantur, in possessionem translata victoris, qui captivam ducit captivitatem, et dat dona hominibus. His ergo ecclesiasticis regulis, et ex divina sumptis auctoritate documentis, ita adjuvante Domino conformati sumus, ut omnium bonorum affectuum atque operum, et omnium studiorum, omniumque virtutum, quibus ab initio fidei ad Deum tenditur, Deum profiteamur auctorem, et non dubitemus ab ipsius gratia omnia hominis merita praeveniri, per quem fit, ut aliquid boni et velle incipiamus, et facere. Quo utique auxilio et munere Dei non aufertur liberum arbitrium; sed liberatur, ut de tenebroso lucidum, de pravo rectum, de languido sanum, de improvidente sit providum. Tanta enim est erga omnes homines bonitas Dei, ut nostra velit esse merita quae sunt ipsius dona, et pro his quae largitus est, aeterna praemia sit donaturus. Agit quippe in nobis, ut quod vult et velimus et agamus, nec otiosa esse in nobis patitur, quae exercenda non negligenda donavit, ut et nos cooperatores simus gratiae Dei, ac si quid in nobis ex nostra viderimus remissione languescere, ad illum sollicite recurramus, qui sanat omnes languores nostros, et redimit de interitu vitam nostram, et cui quotidie dicimus: Ne inducas nos in tentationem, sed libera nos a malo. CCXCVIII. Quod profundiores quaestiones nec contemnendae sint, nec penitus astruendae. Ex decret. papae Coelest., tit. 13. Profundiores vero, difficilioresque partes incurrentium quaestionum, quas latius pertractarunt, qui haereticis restiterunt, sicut non audemus contemnere, ita non necesse habemus astruere. Quia ad confitendam gratiam Dei, cujus operi ac dignationi nihil penitus subtrahendum est, satis sufficere credimus quidquid secundum praedictas regulas Apostolicae Sedis, nos scripta docuerunt; ut prorsus non aestimemus catholicum, quod apparuerit praefixis sententiis esse contrarium. CCXCIX. Ut praeter Scripturas canonicas, nihil in Ecclesia legatur. Concil. Carthag., tit. 24. Item placuit, ut praeter Scripturas canonicas, nihil in Ecclesia legatur, sub nomine Scripturarum divinarum; sunt enim Canonicae Scripturae, id est Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium, Jesu Nave, Judicum, Ruth, Regum libri quatuor, Paralipomenon libri duo, Job, Psalterium, Salomonis libri quinque, liber duodecim Prophetarum, Esaias, Hieremias, Ezechiel, Daniel, Tobias, Judith, Ester, Esdrae libri duo; Novi Testamenti Evangeliorum libri quatuor, Actuum Apostolorum liber unus, Epistolae Pauli quatuordecim, Petri apostoli duae, Joannis apostoli tres, Jacobi apostoli una, Judae apostoli una, Apocalypsis Joannis liber unus. CCC. Ut episcopi et clerici non ordinentur, nisi omnes suos fecerint christiano Concil. Carthag., tit. 3. Ut episcopi et presbyteri, et diaconi non ordinentur, priusquam omnes qui sunt in domo eorum, christianos catholicos fecerint.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 68 "AmAlViC.EvHaIn 68 Ammonius Alexandrinus; Victor Capuanus Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" PRAEFATIO VICTORIS EPISCOPI CAPUANI IN EVANGELICAS HARMONIAS AMMONII. I. Dum fortuito in manus meas incideret unum ex quatuor Evangelium compositum, et absente titulo, non invenirem nomen auctoris, diligenter inquirens, quis gesta vel dicta Domini et Salvatoris nostri, evangelica lectione discreta, in ordinem quo se consequi videbantur, non minimo studii labore redegerit, reperi Ammonium quemdam Alexandrinum, qui Canonum quoque Evangelii fertur inventor, Matthaei Evangelio reliquorum trium excerpta junxisse, ac in unam seriem Evangelium nexuisse; sicut Eusebius episcopus Carpiano cuidam scribens, in praefatione editionis suae qua canones memorati Evangelii edidit, supradicti viri imitatus studium, refert in hunc modum: Ammonius quidam Alexandrinus multum, ut arbitror, laboris et studii impendens, unum ex quatuor nobis reliquit Evangelium. Ex historia quoque ejus comperi, quod Tatianus vir eruditissimus, et orator illius temporis clarissimus, unum ex quatuor compaginaverit Evangelium, cui titulum DIAPENTE imposuit. Hic beati Justini philosophi et martyris, dum adhuc viveret, discipulus fuit: quo migrante ad Dominum cum palma martyrii, magistri sanctam deserens disciplinam, et doctrinae supercilio elatus, lapsus in Encratitarum haeresim, Marcionis potius amplexus errorem, quam Justini Christiani philosophi veritatem, suae vitae perniciosus exstitit, asserens inter alia, nuptias et stupra pari crimini subjacere. II. Sed et dictis apostolicis manus profanae emendationis, vel (ut dicam verius) corruptionis dicitur intulisse. Sed quia et hominum perfidorum (Christi Dei nostri operante potentia) confessione vel opere, saepe triumphat gloria veritatis (nam et daemones Christum fatebantur; et filii Scevae in Actibus apostolorum in nomine Jesu, quem Paulus praedicaret, daemonia fugabant); Tatianus quoque, licet profanis implicitus erroribus, non inutile tamen exhibens studiosis exemplum, hoc Evangelium (ut mihi videtur) solerti compaginatione disposuit. Et forsitan adhuc beati Justini adhaerens lateri, illius eruditionis merito, hoc opus explicuit. Arbitror enim propterea non Ammonii, sed hujus esse editionem memorati voluminis: quod Ammonius Matthaei fertur relationi, evangelistarum reliquorum relationem discreto annexuisse sermone; hic vero sancti Lucae principia assumpta, licet ex maxima parte Evangelio sancti Matthaei, reliquorum trium dicta conjunxerit; ut jure ambigi possit utrum Ammonii an Tatiani inventio ejusdem operis debeat aestimari. Verumtamen, vel si jam haeresiarches hujus editionis auctor existit Tatianus, verba Domini mei cognoscens, libenter amplector interpretationem: si fuisset ejus propria, procul abjicerem. Nam et Contra Gentes magnificos libros edidisse narratur. III. Hoc igitur Evangelium, cum absque numeris reperissem, quos Ammonius mirabili studio reperit; Eusebius vero Cesareae episcopus Palaestinae, ab eo accipiens exemplum, diligenter excoluit, quibus communiter ab evangelistis dicta propriis sunt notulis declarata; Domino adjuvante, studium laboris impendi, ut memoratos numeros per loca congrua diligenter affigerem. Quod si dubitatio alicujus verbi fortasse provenerit, ex appositis numeris ad plenariam recurrens quilibet Evangelii lectionem, an et ibidem ita se sermo habeat de quo ambiguitas provenerat, incunctanter inveniat, et absque scrupulo studiosi mens secura hoc possit uti volumine. Quod etsi a compositi hujus auctore voluminis cum numeris editum fuit, sed transcribentium desidia omissi putantur, nos tamen in eo sumus labore versati, quo opera solet novella praesumi. Sciendum sane quod hic numerus canonicus, usque ad denariam perveniat quantitatem. Neque scribentis voluntate horum numerorum summa defixa est, sed ratione et regula naturali ab Ammonio inventa est sagaciter. Neque enim aut infra denarium, aut ultra poterit ullo modo alius numerus reperiri, qui quatuor evangelistarum dicta communia aut propria valeat explicare. Quod praesenti facile potest exemplo probari. Nam aut omnes quatuor sibi concordare necesse est; aut Matthaeus, Marcus, Lucasque sibi conveniunt; aut Matthaeo Joannes consentit; aut Matthaeus Lucae concordat; aut Matthaeus cum Marco eadem loquitur; aut Marcus cum Luca et Joanne propria loquitur; aut Marcus cum Joanne similibus loquitur; aut Marcus cum Luca, eadem narrat; aut Lucas cum Joanne discrepantia refert; aut singuli propria inveniuntur exponere. IV. In quatuor igitur evangelistis, evidenti numerorum ratione monstratum est, quod non valeat communis propriaque relatio ultra progredi, at intra denariam contrahi quantitatem. Quos tamen canones breviter subter adnexui, quibus unusquisque canon numeris declaretur; vel ut manifestius fiat in quo canone qui evangelistae communia vel propria dixerint, facile lector inveniat. Ordinem vero quem in canonum ratione digessimus, ad hoc exseruimus, ut sola probatio fieret, rationabiliter denarii summam fuisse conscriptam. Nam quae sit eorum positio, breviter, ut diximus, infra notari curavimus. Ipsos quoque numeros in unum pariter congregatos, in modum quo eos sanctus Hieronymus digessit, curavi describere, juxta seriem duntaxat qua totius Evangelii hujus lectio explicatur; ut qui eadem vel alia, aut ubi propria evangelistae protulerint, memoratos numeros prius curiosus lector, si velit, inspiciens, facile, ex nota numeri, reperta comprobet lectione: sanctam et beatissimam Trinitatem precantes ut nos in veritate Scripturarum suarum erudire dignetur, et discretionis gratiam tribuat: quatenus, ut optimi trapezitae, omnia probemus secundum Paulum (I Thess. V, 21), et quae sunt bona sectemur. AMMONII ALEXANDRINI EVANGELICAE HARMONIAE, INTERPRETE VICTORE EPISCOPO CAPUANO. PRAEFATIO. LUC. I, 1-4. Quoniam quidem multi conati sunt ordinare narrationem quae in nobis completae sunt rerum, sicut tradiderunt nobis qui ab initio viderunt, et ministri fuerunt sermonis: visum est et mihi assecuto a principio, de omnibus diligenter ex ordine tibi scribere, optime Theophile, ut cognoscas eorum verborum de quibus eruditus es veritatem. CAPUT PRIMUM. In principio erat verbum, Deus apud Deum, per quem facta sunt omnia. JOAN. I, 1-5. In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil quod factum est. In ipso vita erat, et vita erat lux hominum: et lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non comprehenderunt. CAPUT II. De sacerdotio Zachariae. LUC. I, 5-25. Fuit in diebus Herodis regis Judaeae, sacerdos quidam nomine Zacharias, de vice Abia; et uxor illi de filiabus Aaron, et nomen ejus Elisabeth. Erant autem justi ambo ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et justificationibus Domini, sine querela. Et non erat illis filius, eo quod esset Elisabeth sterilis, et ambo processissent in diebus suis. Factum est autem cum sacerdotio fungeretur Zacharias in ordine vicis suae ante Deum, secundum consuetudinem sacerdotii, sorte exiit ut incensum poneret, ingressus in templum Domini. Et omnis multitudo populi erat orans foris, hora incensi. Apparuit autem illi angelus Domini, stans a dextris altaris incensi. Et Zacharias turbatus est, videns; et timor irruit super eum. Ait autem ad illum angelus: Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est precatio tua; et uxor tua Elisabeth pariet tibi filium, et vocabis nomen ejus Joannem. Et erit gaudium tibi et exsultatio; et multi in nativitate ejus gaudebunt. Erit enim magnus coram Domino; et vinum et siceram non bibet. Et Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae. Et multos filiorum Israel convertet ad Dominum Deum ipsorum: et ipse praecedet ante illum in spiritu et virtute Eliae, ut convertat corda patrum in filios, et incredulos ad prudentiam justorum, parare Domino plebem perfectum. Et dixit Zacharias ad angelum: Unde hoc sciam? ego * sum senex, et uxor mea processit in diebus suis. Et respondens angelus, dixit ei: Ego sum Gabriel, qui adsto ante Deum; et missus sum loqui ad te, et hoc tibi evangelizare. Et ecce eris tacens, et non poteris loqui usque in diem quo haec fiant, pro eo quod non credidisti verbis meis, quae implebuntur in tempore suo. Et erat plebs exspectans Zachariam: et mirabantur quod tardaret ipse in templo. Egressus autem non poterat loqui ad eos. Et cognoverunt quod visionem vidisset in templo. Et ipse erat innuens illis, et permansit mutus. Et factum est ut impleti sunt dies officii ejus, cum abiit in domum suam. Post hos autem dies concepit Elisabeth uxor ejus, et occultabat se mensibus quinque, dicens: Quia sic mihi fecit Dominus in diebus quibus respexit auferre opprobrium meum inter homines. CAPUT III. Angelus Gabriel ad Mariam loquitur. LUC. I, 26-56. In mense autem sexto missus est angelus Gabriel a Deo in civitatem Galilaeae cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro cui nomen erat Joseph, de domo David; et nomen virginis, Maria. Et ingressus angelus ad eam dixit: Ave, gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus. Quae cum audisset, turbata est in sermone ejus, et cogitabat qualis esset ista salutatio. Et ait angelus *: Ne timeas, Maria, invenisti enim gratiam apud Dominum. Ecce concipies et paries filium in utero; et vocabis nomen ejus Jesum. Hic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur: et dabit illi Dominus Deus sedem David patris ejus, et regnabit in domo Jacob in aeternum, et regni ejus non erit finis. Dixit Maria ad angelum: Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco? Et respondens angelus, dixit ei: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi: ideoque et quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei. Et ecce Elisabeth cognata tua, et ipsa concepit filium in senectute sua; et hic mensis sextus est illi, quae vocatur sterilis, quia non erit impossibile apud Deum omne verbum. Dixit autem Maria: Ecce ancilla Domini; fiat mihi secundum verbum tuum. Et discessit ab illa angelus. Exsurgens autem Maria in diebus illis, abiit in montana cum festinatione, in civitatem Juda: et intravit in domum Zachariae, et salutavit Elisabeth. Et factum est, ut audivit salutationem Mariae Elisabeth, exsultavit infans in utero ejus. Et repleta est Spiritu sancto Elisabeth, et exclamavit voce magna, et dixit ei: Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus ventris tui. Et unde hoc mihi, ut veniat mater Domini mei ad me? Ecce enim ut facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exsultavit in gaudio infans in utero meo. * Et beata quae credidit, quoniam perficientur ea quae dicta sunt ei a Domino. Et ait Maria: Magnificat anima mea Dominum: et exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo. Quia respexit humilitatem ancillae suae; ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Quia fecit mihi magna qui potens est, et sanctum nomen ejus. Et misericordia ejus in progenies et progenies, timentibus eum. Fecit potentiam in brachio suo: dispersit superbos mente cordis sui. Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles. Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes. Suscepit Israel puerum suum, memorari misericordiae suae. Sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini ejus in saecula. Mansit autem Maria cum illa quasi mensibus tribus; et reversa est in domum suam. CAPUT IV. De nativitate Joannis Baptistae. LUC. I, 57-80. Elisabeth autem impletum est tempus pariendi, et peperit filium. Et audierunt vicini et cognati ejus, quia magnificavit Dominus misericordiam suam cum illa, et congratulabantur ei. Et factum est in die octavo, venerunt circumcidere puerum; et vocabant eum nomine patris sui, Zachariam. Et respondens mater ejus, dixit: Nequaquam, sed vocabitur Joannes. Et dixerunt ad illam: Quia nemo est in cognatione tua qui vocetur hoc nomine. Innuebant autem patri ejus, quem vellet vocari eum; et postulans pugillarem scripsit dicens: Joannes est nomen ejus. Et mirati sunt universi. Apertum est autem illico os ejus, et lingua ejus; et loquebatur, benedicens Deum. Et factus est timor super vicinos eorum; et super omnia montana Judaeae divulgabantur omnia verba haec. Et posuerunt omnes qui audierunt, in corde suo, dicentes: Quis, putas, puer iste erit? Etenim manus Domini erat cum illo. Et Zacharias pater ejus impletus est Spiritu sancto, et prophetavit, dicens: Benedictus Dominus Deus Israel, quia visitavit, et fecit redemptionem plebis suae. Et erexit cornu salutis nobis, in domo David pueri sui. Sicut locutus est per os sanctorum qui a saeculo sunt, prophetarum ejus: Salutem ex inimicis nostris, et de manu omnium qui oderunt nos: Ad faciendam misericordiam cum patribus nostris, et memorari testamenti sui sancti. Jusjurandum quod juravit ad Abraham patrem nostrum, daturum se nobis: Ut sine timore de manu inimicorum nostrorum liberati, serviamus illi in sanctitate et justitia coram ipso, omnibus diebus nostris. Et tu puer, Propheta Altissimi vocaberis: praeibis enim ante faciem Domini, parare vias ejus: Ad dandam scientiam salutis plebi ejus, in remissionem peccatorum eorum: Per viscera misericordiae Dei nostri, in quibus visitavit nos Oriens ex alto: Illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent, ad dirigendos pedes nostros in viam pacis. Puer autem crescebat, et confortabatur Spiritu: et erat in desertis usque in diem ostensionis suae ad Israel. CAPUT V. De generatione, vel nativitate Christi. MATTH. I, 1-16. Liber generationis Jesu Christi filii David, filii Abraham. Abraham genuit Isaac, Isaac autem genuit Jacob. Jacob autem genuit Judam, et fratres ejus. Judas autem genuit Phares et Zaram de Thamar. Phares autem genuit Esrom. Esrom autem genuit Aram. Aram autem genuit Aminadab. Aminadab autem genuit Naasson. Naasson autem genuit Salmon. Salmon autem genuit Booz de Rahab. Booz autem genuit Obed ex Ruth. Obed autem genuit Jesse. Jesse autem genuit David regem. David autem rex genuit Salomonem ex ea quae fuit Uriae. Salomon autem genuit Roboam. Roboam autem genuit * Abia. Abia autem genuit Asa. Asa autem genuit Josaphat. Josaphat autem genuit Joram. Joram autem genuit Oziam. Ozias autem genuit Joatham. Joatham autem genuit Achaz. Achaz autem genuit Hiezechiam. Hiezechias autem genuit Manassen. Manasses autem genuit Amon. Amon autem genuit Josiam. Josias autem genuit Jechoniam et fratres ejus, in transmigratione Babylonis. Et post transmigrationem Babylonis, Jechonias genuit Salathiel. Salathiel autem genuit Zorobabel. Zorobabel autem genuit Abiud. Abiud autem genuit Eliachim. Eliachim autem genuit Azor. Azor autem genuit Sadoch. Sadoch autem genuit Achim. Achim autem genuit Eliud. Eliud autem genuit Eleazar. Eleazar autem genuit Mathan. Mathan autem genuit Jacob. Jacob autem genuit Joseph virum Mariae, de qua natus est Jesus, qui vocatur Christus.--LUC. III, 34-38. Abraham autem fuit filius Thare. Qui fuit Nachor. Qui fuit Seruch. Qui fuit Ragau. Qui fuit Phales. Qui fuit Heber. Qui fuit Sale. Qui fuit Cainan. Qui fuit Arphaxat. Qui fuit Sem. Qui fuit Noe. Qui fuit Lamech. Qui fuit Mathusale. Qui fuit Enoch. Qui fuit Jareth. Qui fuit Malelehel. Qui fuit Enos. Qui fuit Seth. Qui fuit Adam. Qui fuit Dei.--MATTH. I, 17-25. Omnes ergo generationes ab Abraham usque ad David, generationes quatuordecim. Et a David usque ad transmigrationem Babylonis, generationes quatuordecim. Et a transmigratione Babylonis usque ad Christum, generationes quatuordecim. Christi autem generatio sic erat: Cum esset desponsata mater ejus Maria Joseph, antequam convenirent, inventa est in utero habens de Spiritu sancto. Joseph autem vir ejus cum esset justus, et nollet eam traducere, voluit occulte dimittere eam. Haec autem eo cogitante, ecce angelus Domini in somnis apparuit ei dicens: Joseph fili David, noli timere accipere Mariam conjugem tuam; quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est. Pariet autem filium, et vocabis nomen ejus Jesum. Ipse enim salvum faciet papulum suum a peccatis eorum. Hoc autem totum factum est, ut adimpleretur quod dictum est a Domino per prophetam, dicentem: Ecce virgo in utero habebit, et pariet filium; et vocabunt nomen ejus Emmanuel, quod est interpretatum, Nobiscum Deus (Isa. VII, 14). Exsurgens autem Joseph a somno, fecit sicut praecepit ei angelus Domini, et accepit conjugem suam. Et non cognoscebat eam, donec peperit filium suum primogenitum; et vocavit nomen ejus Jesum.--LUC. II, 1-7. Factum est autem in illis diebus, exiit edictum a Caesare Augusto, ut describeretur universus orbis. Haec descriptio prima facta est a praeside Syriae Cyrino. Et ibant omnes, ut profiterentur singuli, in suam civitatem. Ascendit autem et Joseph a Galilaea de civitate Nazareth, in Judaeam in civitatem David quae vocatur Bethleem, eo quod esset de domo et familia David, ut profiteretur cum Maria desponsata sibi uxore praegnante. Factum est autem cum essent ibi, impleti sunt dies ut pareret. Et peperit filium suum primogenitum, et pannis eum involvit, et reclinavit eum in praesepio, quia non erat * ei locus in diversorio. CAPUT VI. Angelus apparuit pastoribus. LUC. II, 7-20. Et pastores erant in regione eadem, vigilantes et custodientes vigilias noctis super gregem suum. Et ecce angelus Domini stetit juxta illos, et claritas Dei circumfulsit illos, et timuerunt timore magno. Et dixit illis angelus: Nolite timere: ecce ego evangelizo vobis gaudium magnum, quod erit omni populo: quia natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus in civitate David. Et hoc vobis signum: Invenietis infantem pannis involutum, et positum in praesepio. Et subito facta est cum angelo multitudo militiae coelestis, laudantium Deum, et dicentium: Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Et factum est, ut discesserunt ab eis angeli in coelum, pastores loquebantur ad invicem: Transeamus usque Bethleem, et videamus hoc verbum quod factum est, quod Dominus ostendit nobis. Et venerunt festinantes, et invenerunt Mariam, et Joseph, et infantem positum in praesepio. Videntes autem, cognoverunt de verbo quod dictum erat illis de puero hoc. Et omnes qui audierant mirati sunt, et de his quae dicta erant a pastoribus ad ipsos. Maria autem conservabat omnia verba haec, conferens in corde suo. Et reversi sunt pastores, glorificantes et laudantes Deum in omnibus quae audierant et viderant, sicut dictum est ad illos. CAPUT VII. Circumcisio Domini. Jesus inducitur in templum. LUC. II, 21-39. Et postquam consummati sunt dies octo, ut circumcideretur puer, vocatum est nomen ejus Jesus, quod vocatum est ab angelo priusquam in utero conciperetur. Et postquam impleti sunt dies purgationis ejus secundum legem Moysi (Lev. XII, 6), tulerunt illum in Jerusalem ut sisterent eum Domino, sicut scriptum est in lege Domini: Quia omne masculinum adaperiens vulvam, sanctum Domino vocabitur (Exod. XIII, 2); et ut darent hostiam, secundum quod dictum est in lege Domini, par turturum aut duos pullos columbarum (Lev. XII, 8). Et ecce homo erat in Jerusalem cui nomen Simeon: et homo iste justus et timoratus, exspectans consolationem Israel; et Spiritus sanctus erat in eo. Et responsum acceperat a Spiritu sancto, non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini. Et venit in spiritu in templum. Et cum inducerent puerum Jesum parentes ejus, ut facerent secundum consuetudinem legis pro eo, et ipse accepit eum in ulnas suas, et benedixit Deum, et dixit: Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum, in pace; quia viderunt oculi mei salutare tuum, quod parasti ante faciem omnium populorum: Lumen ad revelationem gentium, et gloriam plebis tuae Israel. Et erat pater ejus et mater mirantes super his quae dicebantur de illo, et benedixit illis Simeon, et dixit ad Mariam matrem ejus: Ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum in Israel, et in signum cui contradicetur. Et tuam ipsius animam pertransibit gladius, ut revelentur ex multis cordibus cogitationes. Et erat Anna prophetissa filia Phanuel, de tribu Aser. Haec processerat in diebus multis, et vixerat cum viro suo annis septem a virginitate sua. Et haec vidua usque ad annos octoginta quatuor, quae non discedebat de templo, jejuniis et obsecrationibus serviens nocte ac die. Et haec, ipsa hora superveniens, confitebatur Domino, et loquebatur de illo omnibus qui exspectabant redemptionem * Hierusalem. Et ut perfecerunt omnia secundum legem Domini, reversi sunt in Galilaeam, in civitatem suam Nazareth. CAPUT VIII. De magis qui venerunt ab Oriente. MATTH. II, 1-12. Cum ergo natus esset Jesus in Bethleem Judaeae, in diebus Herodis regis, ecce magi ab Oriente venerunt Hierosolymam dicentes: Ubi est qui natus est rex Judaeorum? Vidimus enim stellam ejus in Oriente, et venimus adorare eum. Audiens autem Herodes rex turbatus est, et omnis Hierosolyma cum illo. Et congregans omnes principes sacerdotum et scribas populi, sciscitabatur ab eis ubi Christus nasceretur. At illi dixerunt *: In Bethleem Judaeae; Sic enim scriptum est per prophetam: Et tu Bethleem terra Juda, nequaquam minima es in principibus Juda, ex te enim exiet dux qui regat populum meum Israel (Mich. V, 2). Tunc Herodes clam vocatis magis, diligenter didicit ab eis tempus stellae quae apparuit eis; et mittens illos in Bethleem, dixit: Ite et interrogate diligenter de puero; et cum inveneritis, renuntiate mihi, ut et ego veniens adorem eum. Qui cum audissent regem, abierunt. Et ecce stella quam viderant in Oriente antecedebat eos, usque dum veniens staret supra ubi erat puer. Videntes autem stellam, gavisi sunt gaudio * valde. Et intrantes domum, invenerunt puerum cum Maria matre ejus: et procidentes adoraverunt eum. Et apertis thesauris suis obtulerunt ei munera, aurum, thus et myrrham. Et responso accepto in somnis ne redirent ad Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem suam. CAPUT IX. Fugatus Jesus, et parentes ejus in Aegyptum. MATTH. II, 13-15. Qui cum recessissent, ecce angelus Domini apparuit in somnis Joseph, dicens: Surge et accipe puerum et matrem ejus, et fuge in Aegyptum, et esto ibi usque dum dicam tibi; futurum est enim ut Herodes quaerat puerum ad perdendum eum. Qui consurgens, accepit puerum et matrem ejus nocte, et secessit in Aegyptum. Et erat ibi usque ad obitum Herodis; ut adimpleretur quod dictum est a Domino per prophetam, dicentem: Ex Aegypto vocavi filium meum (Ose. XI, 1). CAPUT X. Herodes interficit pueros. MATTH. II, 16-18. Tunc Herodes videns quoniam illusus esset a magis, iratus est valde; et mittens occidit omnes pueros qui erant in Bethleem et omnibus finibus ejus, a bimatu et infra, secundum tempus quod exquisierat a magis. Tunc adimpletum est quod dictum est per Jeremiam prophetam, dicentem: Vox in Rama audita est; ploratus et ulalatus multus: Rachel plorans filios suos; et noluit consolari, quia non sunt (Jer. XXXI, 15). CAPUT XI. Jesus revocatur ex Aegypto. MATTH. II, 19-23. Defuncto autem Herode, ecce apparuit angelus Domini in somnis Joseph in Aegypto, dicens: Surge, et accipe puerum et matrem ejus, et vade in terram Juda, defuncti enim sunt qui quaerebant animam pueri. Qui surgens, accepit puerum et matrem ejus, et venit in terram Israel. Audiens autem quod Archelaus regnaret in Judaea pro Herode patre suo, timuit illo ire; et admonitus in somnis, secessit in partes Galilaeae. Et veniens, habitavit in civitate quae vocatur Nazareth, ut adimpleretur quod dictum est per prophetas: Quoniam Nazaraeus vocabitur (Isa. XI, 1). CAPUT XII. Remansit Jesus in templo Hierosolymis. LUC. II, 40-52. Puer autem crescebat et confortabatur, plenus sapientia; et gratia Dei erat in illo. Et ibant parentes ejus per omnes annos in Hierusalem, in die solemni Paschae. Et cum factus esset annorum duodecim, ascendentibus illis Hierosolymam secundum consuetudinem diei festi, consummatisque diebus, cum redirent, remansit puer Jesus in Hierusalem: et non cognoverunt parentes ejus. Aestimantes autem illum esse in comitatu, venerunt iter diei, et requirebant eum inter cognatos et notos. Et non invenientes, regressi sunt in Hierusalem requirentes eum. Et factum est post triduum, invenerunt eum in templo, sedentem in medio doctorum, audientem illos et interrogantem eos. Stupebant autem omnes qui eum audiebant, super prudentia et responsis ejus. Et videntes admirati sunt. Et dixit mater ejus ad illum: Fili mi, quid fecisti nobis sic? Ecce pater tuus et ego, dolentes quaerebamus te. Et ait ad illos: Quid est quod me quaerebatis? Nesciebatis quia in his quae Patris mei sunt oportet me esse? Et ipsi non intellexerunt verbum quod locutus est ad illos. Et descendit cum eis, et venit Nazareth, et erat subditus illis. Et mater ejus conservabat omnia verba haec in corde suo. Et Jesus proficiebat sapientia, et aetate, et gratia apud Deum et homines. CAPUT XIII. Joannes Baptista apparuit in Israel. LUC. III, 1-3. Anno autem quintodecimo imperii Tiberii Caesaris, procurante Pontio Pilato Judaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode, Philippo autem fratre ejus tetrarcha Itureae et Traconitidis regionis, et Lysania Abilinae tetrarcha, sub principibus sacerdotum Anna et Caipha, factum est verbum Domini super Joannem Zachariae filium in deserto. Et venit in omnem regionem Jordanis, praedicans baptismum poenitentiae, in remissionem peccatorum, dicens: --MATTH. III, 1-3; MARC. I, 3-5. Poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum coelorum. Hic est enim qui dictus est per Isaiam prophetam, dicentem,-- LUC. III, 4-6: Vox clamantis in deserto, Parate viam Domini, rectas facite semitas ejus. Omnis vallis implebitur, et omnis mons et collis humiliabitur. Et erunt prava in directa, et aspera in vias planas: et videbit omnis caro salutare Dei (Isa. XL, 3-5).--JOAN. I, 5-18. Hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum. Non erat ille lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine. Erat lux vera quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit. In propria venit, et sui eum non receperunt. Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine ejus: Qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis: et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis. Joannes testimonium perhibet de ipso, et clamat dicens: Hic erat quem dixi vobis, * quia post me venturus est, et ante me factus est, quia prior me erat. Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia: quia lex per Moysen data est; gratia et veritas per Jesum Christum facta est. Deum nemo vidit unquam. Unigenitus Filius qui est in sinu Patris, ipse enarravit.--MATTH. III, 4-10; MARC. I-6; LUC. III, 7-9. Ipse autem Joannes habebat vestimentum de pilis camelorum, et zonam pelliceam circa lumbos suos. Esca autem ejus erat locustae et mel silvestre. Tunc exibat ad eum Hierosolyma, et omnis Judaea, et omnis regio circa Jordanem; et baptizabantur in Jordane ab eo, confitentes peccata sua. Videns autem multos Pharisaeorum et Sadducaeorum venientes ad baptismum suum, dixit eis: Progenies viperarum, quis demonstrabit vobis fugere a ventura ira? Facite ergo fructum dignum poenitentiae. Et ne velitis dicere intra vos: Patrem habemus Abraham. Dico enim vobis, quoniam potest Deus ex lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Jam enim securis ad radicem arborum posita est. Omnis ergo arbor quae non facit fructum bonum, exscindetur, et in ignem mittetur.--LUC. III, 10-15. Et interrogabant eum turbae dicentes: Quid ergo faciemus? Respondens autem, dicebat illis: Qui habet duas tunicas, det non habenti; et qui habet escas, similiter faciat. Venerunt et publicani ut baptizarentur, et dixerunt ad illum: Magister, quid faciemus? At ille dixit ad eos: Nihil amplius quam constitutum est vobis, faciatis. Interrogabant eum et milites, dicentes: Quid faciemus et nos? Et ait illis: Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis, et contenti estote stipendiis vestris. Existimante autem populo, et cogitantibus omnibus in cordibus suis de Joanne, ne forte ipse esset Christus,--JOAN. I, 19-25, Miserunt Judaei ab Hierosolymis sacerdotes et levitas ad eum, ut interrogarent eum: Tu quis es? Et confessus est, et non negavit; et confessus est: Quia non sum ego Christus. Et interrogaverunt eum: Quid ergo? Elias es tu? Et dixit: Non sum. Propheta es tu? Et respondit: Non. Dixerunt ergo ei: Quis es, ut responsum demus his qui miserunt nos? Quid dicis de te ipso? Ait: Ego sum vox clamantis in deserto: Parate viam Domini, sicut dixit Isaias propheta (Isa. XL, 3). Et qui missi fuerant, erant ex Pharisaeis. Et interrogaverunt eum, et dixerunt: Quid ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque propheta? Respondit eis Joannes, dicens,--MATTH. III, 11, 12; MARC. I, 7, 8; LUC. III, 16-18; JOAN. I, 26, 27: * Ego quidem baptizo vos in aqua, in poenitentiam. Qui autem post me venturus est, fortior me est, cujus non sum dignus calceamenta portare. Medius autem vestrum stetit, quem vos nescitis. Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igne. Cujus ventilabrum in manu ejus, et permundabit aream suam, et congregabit triticum suum in horreum, paleas autem comburet igni inexstinguibili. Multa quidem et alia exhortans, evangelizabat populo.--JOAN. I, 28. Haec in Bethania facta sunt trans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans. CAPUT XIV. Baptizatur Jesus a Joanne. MATTH. III, 13-17; MARC. I, 9-11. Tunc venit Jesus a Galilaea in Jordanem, ad Joannem, ut baptizaretur ab eo.--LUC. III, 23. Et ipse erat incipiens quasi annorum triginta, ut putabatur, filius Joseph. Joannes autem prohibebat eum, dicens: Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me? Respondens autem Jesus dixit ei: Sine modo, sic enim decet nos adimplere omnem justitiam. Tunc dimisit eum.--LUC. III, 21, 22. Factum est autem cum baptizaretur omnis populus, et Jesu baptizato et orante, confestim ascendit de aqua: et ecce aperti sunt ei coeli, et vidit Spiritum Dei descendentem corporali specie sicut columbam, et venientem super se. Et ecce vox de coelis dicens: Tu es Filius meus dilectus, in te complacui mihi.--JOAN. I, 32-34. Et testimonium perhibuit Joannes, dicens: Quia vidistis Spiritum descendentem quasi columbam de coelo, et mansit super eum; et ego nesciebam eum; sed qui misit me baptizare in aqua, ille mihi dixit: Super quem videritis Spiritum descendentem, et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu sancto. Ego vidi, et testimonium perhibui quia hic est Filius Dei. CAPUT XV Ductus est Jesus a spiritu in desertum. MATTH. IV, 1-11; MARC. I, 12, 13; LUC. IV, 1-13. Tunc Jesus ductus est in desertum a spiritu, ut tentaretur a diabolo. Et cum jejunasset quadraginta diebus et quadraginta noctibus, postea esuriit. Et accedens tentator dixit: Si Filius Dei es, dic ut lapides isti panes fiant. Qui respondens, dixit: Scriptum est: Non in pane solo vivit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore Dei (Deut. VIII, 4). Tunc assumpsit eum diabolus in sanctam civitatem, et statuit eum supra pinnaculum templi, et dixit ei: Si Filius Dei es, mitte te deorsum. Scriptum est enim: Quia angelis suis mandavit de te, et in manibus tollent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum (Psal. XC, 11). Ait illi Dominus: Rursum scriptum est: Non tentabis Dominum Deum tuum (Deut. VI, 16). Iterum assumpsit eum diabolus in montem excelsum valde, et ostendit ei omnia regna mundi, et gloriam eorum. Et dixit illi: Haec omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me. Tunc dicit ei Jesus: Vade, Satanas; scriptum est enim: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Ibid., 23).--LUC. IV, 13. Et consummata omni tentatione, tunc reliquit eum diabolus usque ad tempus.--MARC. I, 13. Erat que cum bestiis. Et ecce angeli accesserunt, et ministrabant ei. CAPUT XVI. Duo discipuli Joannis secuti sunt Jesum. JOAN. I, 35-42. Altera die iterum stabat Joannes, et ex discipulis ejus duo. Et respiciens Jesum ambulantem dicit: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Et audierunt eum duo discipuli loquentem, et secuti sunt Jesum. Conversus autem Jesus, et videns eos sequentes se, dicit eis: Quid quaeritis? Qui dixerunt ei: Rabbi (Quod dicitur interpretatum, Magister), ubi habitas? Dicit eis: Venite, et videte. Venerunt, et viderunt ubi maneret, et apud eum manserunt die illo. Hora autem erat quasi decima. Erat autem Andreas frater Simonis Petri, unus ex duobus qui audierunt a Joanne, et secuti fuerunt eum. Invenit hic primum fratrem suum Simonem, et dicit ei: Invenimus Messiam (quod est interpretatum Christus). Et adduxit eum ad Jesum. Intuitus autem eum Jesus, dixit: Tu es Simon filius Joanna: tu vocaberis Cephas (quod interpretatur Petrus). CAPUT XVII. De Philippo et Nathanaele. JOAN. I, 43-51. In crastinum autem voluit exire in Galilaeam. Et invenit Philippum, et dicit ei Jesus: Sequere me. Erat autem Philippus a Bethsaida, civitate Andreae et Petri. Invenit Philippus Nathanael, et dicit ei: Quem scripsit Moyses in lege, et prophetae, invenimus Jesum filium Joseph a Nazareth. Et dixit Nathanael: A Nazareth potest aliquid boni esse? Dicit ei Philippus: Veni et vide. Vidit Jesus Nathanael venientem ad se, et dicit de eo: Ecce vere Israelita, in quo dolus non est. Dicit ei Nathanael: Unde me nosti? Respondit Jesus, et dixit ei: Priusquam te Philippus vocaret, cum esses sub ficu, vidi te. Respondit ei Nathanael, et ait: Rabbi, tu es Filius Dei, tu es Rex Israel. Respondit Jesus, et dixit ei: Quia dixi tibi, Vidite sub ficu, credis? majus his videbis. Et dicit eis: Amen, amen dico vobis, videbitis coelum apertum, et angelos Dei ascendentes supra Filium hominis.--LUC. IV, 14-15. Et regressus est Jesus in virtute spiritus in Galilaeam: et fama exiit per universam regionem de illo. Et ipse docebat in synagogis eorum, et magnificabatur ab omnibus. CAPUT XVIII. In synagoga legit Jesus librum Isaiae. LUC. IV, 16-21. Et venit Nazareth ubi erat nutritus, et intravit secundum consuetudinem suam die sabbati in synagogam, et surrexit legere, et traditus est illi liber Isaiae prophetae. Et ut revolvit librum, invenit locum ubi scriptum erat: Spiritus Domini super me; propter quod unxit me, evangelizare pauperibus misit me, sanare contritos corde, praedicare captivis remissionem, et caecis visum, dimittere confractos in remissionem, praedicare annum Domini acceptum et diem retributionis (Isa. LXI, 1, 2). Et cum plicuisset librum, reddidit ministro, et sedit. Et omnium in synagoga oculi erant intendentes in eum. Coepit autem dicere ad illos: Quia hodie impleta est haec Scriptura in auribus vestris.--MATTH. IV, 17; MARC. I, 15. Exinde coepit Jesus praedicare et dicere: Quoniam impletum est tempus: poenitentiam agite, et credite Evangelio: appropinquavit enim regnum coelorum. CAPUT XIX. Jesus vocavit Petrum et Andream, Jacobum et Joaunem. MATTH. IV, 18-22. Ambulans autem juxta mare Galilaeae, vidit duos fratres, Simonem qui vocatur Petrus, et Andream fratrem ejus, mittentes rete in mare. Erant enim piscatores. Et ait illis: Venite post me; faciam vos fieri piscatores hominum. At illi continuo relictis retibus, secuti sunt eum. Et procedens inde, vidit alios duos fratres, Jacobum Zebedaei et Joannem fratrem ejus, in navi cum Zebedaeo patre eorum, reficientes retia sua, et vocavit eos. Illi autem, statim relictis retibus et patre, secuti sunt eum.--LUC. V, 1-11. Factum est autem cum turbae irruerent in eum, ut audirent verbum Dei, et ipse stabat secus stagnum Genezareth, et vidit duas naves stantes secus stagnum: piscatores autem descenderant, et lavabant retia sua. Ascendens autem in unam navim quae erat Simonis, rogavit eum a terra reducere pusillum: et sedens docebat de navicula turbas. Ut cessavit autem loqui, dixit ad Simonem: Duc in altum, et laxate retia vestra in capturam. Et respondens Simon dixit illi: Praeceptor, per totam noctem laborantes nihil cepimus: in verbo autem tuo laxabo rete. Et cum hoc fecissent, concluserunt piscium multitudinem copiosam. Rumpebatur autem rete eorum. Et annuerunt sociis qui erant in alia navi, ut venirent et adjuvarent eos. Et venerunt, et impleverunt ambas naviculas, ita ut mergerentur. Quod cum videret Simon Petrus procidit ad genua Jesu dicens: Exi a me, quia homo peccator sum, Domine. Stupor enim circumdederat eum, et omnes qui cum illo erant, in captura piscium quam ceperant: similiter autem Jacobum et Joannem filios Zebedaei, qui erant socii Simonis. Et ait ad Simonem Jesus: Noli timere: ex hoc eris homines capiens.--JOAN. II, 11. Et crediderunt in eum discipuli ejus. Et subductis a terra navibus, relictis omnibus, secuti sunt illum. CAPUT XX. Jesus vocavit Matthaeum publicanum. MATTH. IX, 9; MARC. II, 14; LUC. V, 27-28. Et cum transiret inde Jesus, vidit hominem sedentem in telonio, Matthaeum nomine, et ait illi: Sequere me. Et surgens, relictis omnibus secutus est eum. CAPUT XXI. Audiens Jesus quod Joannes traditus esset, secessit in finibus Zabulon et Nephthalim. JOAN. III, 22-36. Post haec venit Jesus et discipuli ejus in terram Judaeam, et illic demorabatur cum eis, et baptizabat. Erat autem et Joannes baptizans in Ennon, juxta Salim: quia aquae multae erant illic, et adveniebant, et baptizabantur: nondum enim missus fuerat in carcerem Joannes. Facta est autem quaestio ex discipulis Joannis cum Judaeis de purificatione. Et venerunt ad Joannem, et dixerunt ei: Rabbi, qui erat tecum trans Jordanem, cui tu testimonium perhibuisti, ecce hic baptizat; et omnes veniunt ad eum. Respondit Joannes, et dixit: Non potest homo accipere quidquam, nisi fuerit ei datum de coelo. Ipsi vos mihi testimonium perhibetis, quod dixerim: Ego non sum Christus, sed quia missus sum ante illum. Qui habet sponsam, sponsus est: amicus autem sponsi qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi. Hoc ergo gaudium meum impletum est. Illum oportet crescere, me autem minui. Qui desursum venit, super omnes est. Qui est de terra, de terra est, et de terra loquitur. Qui de coelo venit, super omnes est. Et quod vidit et audivit, hoc testatur: et testimonium ejus nemo accipit. Qui accepit ejus testimonium, signavit quia Deus verax est. Quem enim misit Deus, verba Dei loquitur. Non enim ad mensuram dat Deus spiritum. Pater diligit Flium, et omnia dedit in manu ejus. Qui credit in Filium, habet vitam aeternam; qui autem incredulus est Filio, non videbit vitam, sed ira Dei manet super eum.-- JOAN. IV, 1-3. Ut ergo cognovit Jesus quia audierunt Pharisaei quia Jesus plures discipulos facit et baptizat quam Joannes (quanquam Jesus non baptizaret, sed discipuli ejus),--MARC. I, 14, et quod Joannes traditus esset, reliquit Judaeam, et abiit iterum in Galilaeam.--MATTH. IV, 12-16. Cum autem audisset quod Joannes traditus esset, secessit in Galilaeam. Et relicta civitate Nazareth, venit et habitavit Capharnaum maritimam in finibus Zabulon, et terra Nephthalim, ut impleretur quod dictum est per Isaiam prophetam: Terra Zabulon et terra Nephthalim, via maris trans Jordanem Galilaeae gentium. Populus qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam: et sedentibus in regione umbrae mortis, lux orta est eis (Isa. IX, 1, 2). CAPUT XXII. Circuibat Jesus omnes regiones, et sedens in monte elegit duodecim discipulos, et docuit eos de beatitudine regni coelorum, et quae sequuntur. MATTH. IV, 23-25. Et circuibat Jesus totam Galilaeam, docens in synagogis eorum, et praedicans Evangelium regni, et sanans omnem languorem, et omnem infirmitatem in populo. Et abiit opinio ejus in totam Syriam; et obtulerunt ei omnes male habentes, variis languoribus et tormentis comprehensos, et qui daemonia habebant et lunaticos, et cutavit eos. Et secutae sunt eum turbae multae de Galilaea, et Decapoli, et Hierosolymis, et Judaea, et de trans Jordanem.--LUC. IV, 42-44. Et detinebant illum ne discederet ab eis. Quibus ille ait: Quia et aliis civitatibus oportet me evangelizare regnum Dei, quia ideo missus sum. Et cum vidisset turbas,--MATTH. X, 2-4; MARC. III, 13-19; LUC. VI, 13-16, ascendit in montem, et cum sedisset vocavit ad se quos voluit ipse. Et venerunt ad eum, et fecit ut essent duodecim cum illo, quos et apostolos nominavit: Simonem quem cognominavit Petrum, et Andream fratrem ejus, et Jacobum Zebedaei, et Joannem fratrem Jacobi, quibus imposuit nomina Boanerges, quod est filii tonitrui; Philippum et Bartholomaeum, Matthaeum et Thomam, Jacobum Alphaei, et Simonem qui vocatur Zelotes, et Judam Jacobi, et Judam Iscarioth, qui fuit proditor.--MATTH. V, 1-12; LUC. VI, 20-23. Et accesserunt ad eum discipuli ejus. Et elevatis oculis in eos, aperiens os suum, docebat, dicens: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum. Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum coelorum. Beati estis cum maledixerint vobis homines, et oderint vos, et persecuti vos fuerint, et dixerint omne malum adversum vos, mentientes; et cum separaverint vos, et exprobraverint, et ejecerint nomen vestrum tanquam malum propter Filium hominis. Gaudete in illa die, et exsultate, quoniam merces vestra copiosa est in coelis: sic enim persecuti sunt prophetas qui fuerunt ante vos, patres eorum. CAPUT XXIII. Increpatio divitum. LUC. VI, 24-26. Verumtamen vae vobis divitibus, quia habetis consolationem vestram. Vae vobis qui saturati estis, quia esurietis. Vae vobis qui ridetis nunc, quia lugebitis et flebitis. Vae cum benedixerint vobis homines: secundum haec faciebant prophetis patres eorum. Sed vobis dico qui auditis: CAPUT XXIV. Vos estis sal terrae. MATTH. V, 13; MARC. IX, 49; LUC. XIV, 34. Vos estis sal terrae. Quod si evanuerit sal, in quo salietis? ad nihilum valet ultra, nisi ut projiciatur foras, et conculcetur ab hominibus. CAPUT XXV. Vos estis lux hujus mundi: et iterum comparationes de praeceptis legis. MATTH. V, 14-16; MARC. IV, 21; LUC. VIII, 16; XI, 33. Vos estis lux mundi. Non potest civitas abscondi supra montem posita. Neque accendunt lucernam, et ponunt eam sub modio, neque sub lecto, neque in abscondito loco, neque sub vase, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt. Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant vestra bona opera, et glorificent Patrem vestrum qui est in coelis.--MATTH. V, 17-20. Nolite putare quoniam veni solvere legem aut prophetas: non veni solvere, sed adimplere. Amen quippe dico vobis, donec transeat coelum et terra, iota unum aut unus apex non praeteribit a lege, donec omnia fiant. Qui ergo solverit unum de mandatis istis minimis et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno coelorum. Qui autem fecerit et docuerit sic homines, hic magnus vocabitur in regno coelorum. Dico enim vobis quia nisi abundaverit justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum. CAPUT XXVI. Iracundiae prohibitio. MATTH. V, 21-22. Audistis quia dictum est antiquis: Non occides: qui autem occiderit, reus erit mortis (Exod. XX, 13; Deut. V, 17). Ego autem dico vobis, quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit judicio. Qui autem dixerit fratri suo, raca, reus erit concilio. Qui autem dixerit, fatue, reus erit gehennae ignis. CAPUT XXVII. De relinquendo munus ad altare. MATTH. V, 23-26. Si ergo offers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te; relinque ibi munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offeres munus tuum. Esto consentiens adversario tuo cito, dum es in via cum eo; ne forte tradat te adversarius judici, et judex tradat te ministro, et in carcerem mittaris. Amen dico tibi, non exies inde, donec reddas novissimum quadrantem. CAPUT XXVIII. De adulterio concupiscentiae. MATTH. V, 27-30. Audistis quia dictum est antiquis: Non moechaberis (Exod. XX, 14). Ego autem dico vobis quoniam omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo. Quod si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum et projice abs te: expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum quam totum corpus tuum mittatur in gehennam. Et si dextera manus tua scandalizat te, abscinde eam, et projice abs te: expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum eat in gehennam. CAPUT XXIX. De repudio. MATTH. V, 31-32. Dictum est autem: Quicunque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii (Deut. XXIV, 1). Ego autem dico vobis: quia omnis qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit eam moechari: et qui dimissam duxerit, adulterat. CAPUT XXX. De juramento. MATTH. V, 33-37. Audistis quia dictum est antiquis: Non pejerabis: reddes autem Domino juramenta tua (Exod. XX, 7; Levit. XIX, 12; Deut. V, 11). Ego autem dico vobis: Non jurare omnino, neque per coelum, quia thronus Dei est, neque per terram, quia scabellum est pedum ejus; neque per Hierosolymam, quia civitas est magni regis (Psal. XLVII, 3); neque per caput tuum juraveris, quia non potes unum capillum album facere aut nigrum. Sit autem sermo vester: est, est; non, non: quod autem his abundantius est, a malo est. CAPUT XXXI. De eo quod scriptum est, oculum pro oculo. MATTH. V, 38-42; LUC. VI, 29-30. Audistis quia dictum est: Oculum pro oculo, et dentem pro dente (Exod. XXI, 24; Lev. XXIV, 20; Deut. XIX, 21). Ego autem dico vobis, non resistere malo; sed si quis te percusserit in dexteram maxillam tuam, praebe illi et alteram. Et ei qui vult tecum judicio contendere, et tunicam tuam tollere, dimitte ei et pallium. Et quicunque te angariaverit mille passus, vade cum illo alia duo. Qui petit a te, da ei: et volenti mutuari a te, ne avertaris. Et qui aufert quae tua sunt, ne repetas. --LUC. V, 31. Et prout vultis ut faciant vobis homines, et vos facite illis similiter. CAPUT XXXII. De diligendo proximum. MATTH. V, 43-46; LUC. V, 27-28. Audistis quia dictum est antiquis: Diliges proximum tuum, et odies inimicum tuum (Lev. XIX, 18). Ego autem dico vobis: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui vos oderunt, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis filii Patris vestri qui in coelis est, qui solem suum oriri facit super malos et bonos, et pluit super justos et injustos.--LUC. VI, 32-34. Si enim diligitis eos qui vos diligunt, quam mercedem habebitis? nonne et publicani hoc faciunt? Et si bene feceritis his qui bene vobis faciunt, quae vobis est gratia? siquidem et peccatores hoc faciunt. Et si mutuum dederitis his a quibus speratis recipere, quae gratia est vobis? nam et peccatores peccatoribus fenerantur, ut recipiant aequalia.--MATTH. V, 47-48. Et si salutaveritis fratres vestros tantum, quid amplius facitis? nonne et ethuici hoc faciunt?--LUC. VI, 35-36. Verumtamen diligite inimicos vestros, et benefacite, et mutuum date nihil inde sperantes: et erit merces vestra multa, et eritis filii Altissimi, quia ipse benignus est super ingratos et malos. Estote ergo misericordes sicut et Pater vester misericors est. Estote ergo vos perfecti sicut et Pater vester coelestis perfectus est. CAPUT XXXIII. De occulta eleemosyna. MATTH. VI, 1-4. Attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis: alioqui mercedem non habebitis apud Patrem vestrum, qui in coelis est. Cum ergo facis eleemosynam, noli tuba canere ante te, sicut hypocritae faciunt in synagogis et in vicis, ut honorificentur ab hominibus. Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Te autem faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua, ut sit eleemosyna tua in absconso: et Pater tuus, qui videt in absconso, reddet tibi. CAPUT XXXIV. De secreta oratione. MATTH. VI, 5-15. Et cum oratis, non eritis sicut hypocritae, qui amant in synagogis et in angulis platearum stantes orare, ut videantur ab hominibus. Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Tu autem cum orabis, intra in cubiculum, et clauso ostio tuo, ora Patrem tuum in absconso; et Pater tuus, qui videt in absconso, exaudiet te. Orantes autem nolite multum loqui, sicut ethnici: putant enim quod in multiloquio suo exaudiantur. Nolite ergo assimilari eis: scit enim Pater vester quid opus sit vobis, antequam petatis eum.--LUC. XI, 1-4. Tunc dixit unus ex discipulis ejus ad eum: Domine, doce nos orare, sicut et Joannes docuit discipulos suos. Et ait illis: Cum oratis, dicite: Pater noster, qui es in coelis: sanctificetur nomen tuum. Adveniat regnum tuum. Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra. Panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie; et dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et ne nos inducas in tentationem; sed libera nos a malo. Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater vester coelestis delicta vestra. Si autem non dimiseritis hominibus, nec Pater vester dimittet * peccata vestra. CAPUT XXXV. De occulto jejunio. MATTH. VI, 16-18. Cum jejunatis, nolite fieri sicut hypocritae, tristes: exterminant enim facies suas, ut appareant hominibus jejunantes. Amen dico vobis, quia receperunt mercedem suam. Tu autem cum jejunas, unge caput tuum, et faciem tuam lava, ne videaris hominibus jejunans, sed Patri tuo qui est in absconso; et Pater tuus, qui videt in absconso, reddet tibi.--LUC. XII, 32-33. Nolite timere, pusillus grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum. Vendite quae possidetis, et date eleemosynam. Facite vobis sacculos qui non veterascunt, thesaurum non deficientem in coelis. CAPUT XXXVI. De non thesaurizando super terram. MATTH. VI, 19-23. Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra, ubi aerugo et tinea demolitur, et ubi fures effodiunt et furantur. Thesaurizate autem vobis thesauros in coelo, ubi neque aerugo neque tinea demolitur, et ubi fures non effodiunt nec furantur. Ubi enim est thesaurus tuus, ibi est cor tuum.--LUC. XI, 34-36. Lucerna corporis tui est oculus tuus. Si fuerit oculus tuus simplex, totum corpus tuum lucidum erit. Si autem oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit. Si ergo lumen quod in te est tenebrae sunt, ipsae tenebrae quantae erunt? CAPUT XXXVII. Nemo potest duobus dominis servire. MATTH. VI, 24. Nemo potest duobus dominis servire: aut enim unum odio habebit, et alterum diliget; aut unum sustinebit, et alterum contemnet. Non potestis Deo servire et mammonae. CAPUT XXXVIII. Non debere quemquam sollicitum esse de esca vel indumento. MATTH. VI, 25-34; LUC. XII, 22-31. Ideo dixi vobis, ne solliciti sitis animae vestrae, quid manducetis, neque corpori vestro quid induamini. Nonne anima plus est quam esca, et corpus plus est quam vestimentum? Respicite volatilia coeli, quoniam non serunt, neque metunt, neque congregant in horrea; et Pater vester coelestis pascit illa. Nonne vos pluris estis illis? Quis autem vestrum cogitans, potest adjicere ad staturam suam cubitum unum? Si ergo neque quod minimum est potestis, quid de caeteris solliciti estis? Et de vestimento quid solliciti estis? Considerate lilia agri, quomodo crescunt: non laborant, neque nent. Dico autem vobis quoniam nec Salomon in omni gloria sua coopertus est sicut unum ex istis. Si autem fenum agri quod hodie est, et cras in clibanum mittitur, Deus sic vestit, quanto magis vos minimae fidei? Nolite ergo solliciti esse, dicentes: Quid manducabimus, aut quid bibemus, aut quo operiemur? Haec enim omnia gentes inquirunt. Scit enim Pater vester quia his omnibus indigetis. Quaerite autem primum regnum Dei et justitiam ejus: et omnia haec adjicientur vobis. Nolite ergo solliciti esse in crastinum. Crastinus enim dies sollicitus erit sibi ipsi: sufficit diei malitia sua. CAPUT XXXIX. Non debere quemquam judicare vel condemnare. MATTH. VII, 1-6; LUC. VI, 37-42. Nolite judicare, ut non judicemini: in quo enim judicio judicaveritis, judicabimini. Nolite condemnare, et non condemnabimini. Dimittite, et dimittemini. Date, et dabitur vobis. Mensuram bonam, confertam et coagitatam et supereffluentem dabunt in sinum vestrum. MARC. IV, 24. Et in qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis. Quid autem vides festucam in oculo fratris tui, et trabem in oculo tuo non vides? Aut quomodo dicis fratri tuo; Sine, ejiciam festucam de oculo tuo, et ecce trabes est in oculo tuo? Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo, et tunc videbis ejicere festucam de oculo fratris tui. Nolite dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos, ne forte conculcent eas pedibus suis, et conversi disrumpant vos. CAPUT XL. Parabola de amico, vel tribus panibus. Petendum, pulsandum, quaerendum. LUC. XI, 5-13. Quis vestrum habebit amicum, et ibit ad illum media nocte, et dicet: Amice, commoda mihi tres panes, quoniam amicus meus venit ad me de via, et non habeo quod ponam ante illum. Et ille de intus respondens, dicat: Noli mihi molestus esse; jam ostium clausum est, et pueri mei mecum sunt in cubili; non possum surgere et dare tibi. Et ille si perseveraverit pulsans, dico vobis, et si non dabit illi surgens eo quod amicus ejus sit, propter improbitatem tamen ejus surget, et dabit illi quotquot habet necessarios. Ego dico vobis:--MATTH. VII, 7-14, Petite, et accipietis; quaerite, et invenietis; pulsate, et aperietur vobis. Omnis enim qui petit, accipit; et qui quaerit, invenit; et pulsanti aperietur. Aut quis est ex vobis homo, quem si petierit filius suus panem, nunquid lapidem porriget illi? aut si piscem petierit, nunquid serpentem porriget illi? aut si ovum petierit, nunquid porriget illi scorpionem? Si ergo vos cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris, quanto magis Pater vester qui in coelis est dabit bona petientibus se? Omnia ergo quaecunque vultis ut faciant vobis homines, et vos facite eis. Haec est enim lex et prophetae.--LUC. XIII, 24. Intrate per angustam portam; quia Iata est porta et spatiosa via quae ducit ad perditionem; et multi sunt qui intrant per eam. Quam angusta porta et arcta via quae ducit ad vitam: et pauci sunt qui inveniunt eam! CAPUT XLI. De cavendo a falsis prophetis. MATTH. VII, 15-20; LUC. VI, 43-45. Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces: a fructibus eorum cognoscetis eos. Nunquid colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus? Sic omnis arbor bona fructus bonos facit: mala autem arbor fructus malos facit. Non potest arbor bona fructus malos facere, neque arbor mala fructus bonos facere. Bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bona; et malus homo de malo thesauro profert mala: ex abundantia enim cordis os loquitur. Omnis arbor quae non facit fructum bonum, exscindetur et in ignem mittetur. Igitur et ex fructibus eorum cognoscetis eos. CAPUT XLII. Non intrabunt in regnum coelorum qui tantum dicunt: Domine, Domine. MATTH. VII, 21-23; LUC. VI, 46. Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum; sed qui facit voluntatem Patris mei, qui in coelis est, intrabit in regnum coelorum. Multi dicent mihi in illa die: Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in tuo nomine daemonia ejecimus, et in tuo nomine virtutes multas fecimus? Et tunc confitebor illis: Quia nunquam novi vos: discedite a me qui operamini iniquitatem. CAPUT XLIII. Comparatio in his omnibus de sapiente et insipiente aedificatoribus. MATTH. VII, 24-29; LUC. VI, 47-49. Omnis ergo qui audit verba haec, et facit ea, assimilabitur viro sapienti qui aedificavit domum suam supra petram. Et descendit pluvia, et venerunt flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et non cecidit; fundata enim erat supra petram. Et omnis qui audit verba mea, et non facit ea, similis erit viro stulto qui aedificavit domum suam super arenam. Et descendit pluvia, et venerunt flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et cecidit, et fuit ruina ejus magna. Et factum est cum consummasset Jesus verba haec, admirabantur turbae super doctrina ejus. Erat enim docens eos, sicut potestatem habens, non sicut Scribae eorum et Pharisaei. CAPUT XLIV. Mittit Jesus duodecim discipulos suos docere et curare omnes infirmitates MATTH. IX, 36. Videns autem turbas misertus est eis: quia erant vexati, et jacentes sicut oves non habentes pastorem.--MATTH. X, 1, 5-11; MARC. VI, 7-11; LUC. IX, 2-12. Et convocatis duodecim discipulis suis, dedit eis potestatem spirituum immundorum, ut ejicerent eos, et curarent omnem languorem et omnem infirmitatem. Et misit illos praedicare regnum Dei, et ait ad illos: Nihil tuleritis in via. In viam gentium ne abieritis, et in civitates Samaritanorum ne intraveritis; sed potius ite ad oves quae perierunt domus Israel. Euntes autem praedicate, dicentes: quia appropinquavit regnum coelorum, infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, daemones ejicite: gratis accepistis, gratis date. Nolite possidere aurum, neque argentum, neque pecuniam in zonis vestris, non peram in via, neque panem, neque duas tunicas, neque calceamenta, neque virgam: dignus est enim operarius mercede et cibo suo. In quamcunque civitatem aut castellum intraveritis, interrogate quis in ea dignus sit, et ibi manete donec exeatis, edentes et bibentes quae apponuntur vobis, et curate infirmos qui in illa sunt. Et nolite transire de domo in domum.--MATTH. X, 12-33. Intrantes autem in domum, salutate eam, dicentes: Pax huic domui. Et siquidem domus fuerit digna, veniet pax vestra super eam; si autem non fuerit digna, pax vestra ad vos revertetur. Et quicunque non receperit vos, neque audierit sermones vestros, exeuntes foras de domo vel de civitate, excutite pulverem de pedibus vestris, in testimonium illis. Amen dico vobis: tolerabilius erit terrae Sodomorum et Gomorrhaeorum in die judicii, quam illi civitati.--LUC. X, 3. Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum. Estote ergo prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae. Cavete autem vos ab hominibus. Tradent enim vos in conciliis, et in synagogis suis flagellabunt vos, et ad praesides et ad reges ducemini propter me, in testimonium illis et gentibus.--LUC. XII, 11-12. Cum autem tradent vos in synagogas, et ad magistratus et potestates, nolite solliciti esse qualiter quid respondeatis aut quid dicatis: dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini. Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis. Tradet autem frater fratrem in mortem, et pater filium: et insurgent filii in parentes, et morte eos afficient: et eritis odio omnibus propter nomen meum. Qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Cum autem persequentur vos in civitate ista, fugite in aliam. Amen dico vobis, non consummabitis civitates Israel, donec veniat Filius hominis.--LUC. VI, 40. Non est discipulus super magistrum, neque servus super dominum suum. Sufficit discipulo ut sit sicut magister ejus, et servus sicut dominus ejus. Si patremfamilias Beelzebub vocaverunt, quanto magis domesticos ejus? Ne ergo timueritis eos.--MARC. IV, 22. Nihil enim opertum quod non revelabitur, et occultum quod non scietur. Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine: et quod in aure auditis, praedicate super tecta.--LUC. XII, 2-9. Dico autem vobis amicis meis: Nolite timere eos qui corpus occidunt, animam meam non possunt occidere: sed potius eum timete qui potest et animam et corpus perdere in gehennam. Nonne duo passeres asse veneunt, et unus ex illis non cadet super terram sine Patre vestro? Vestri autem capilli capitis omnes numerati sunt. Nolite ergo timere: multis passeribus meliores estis vos. Omnis ergo qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui in coelis est, et coram angelis ejus. Qui autem negaverit me coram hominibus,-- MARC. VIII, 38, et confusus me fuerit in generatione ista adultera et peccatrice, negabo et ego eum coram Patre meo, qui est in coelis, et angelis ejus. Et Filius hominis confundet eum, cum venerit in gloria Patris sui cum angelis suis.--MATTH. X, 34-42. Nolite arbitrari quia venerim mittere pacem in terram: non veni pacem mittere, sed gladium.--LUC. XII, 52. Erunt enim ex hoc quinque in domo una divisi; tres in duo, et duo in tres dividentur. Veni enim separare hominem adversus patrem suum, et filiam adversus matrem suam, et nurum adversus socrum suam, et inimici hominis domestici ejus. Qui amat patrem et matrem plus quam me, non est me dignus; et qui amat filium aut filiam super me, non est me dignus. --LUC. XIV, 26-27. Et qui non accipit crucem suam, et sequitur me, non est me dignus, nec potest meus esse discipulus.--MARC. VIII, 34-35. Qui invenit animam suam, perdet eam, et qui perdiderit animam suam propter me, inveniet eam. Et qui recipit vos, me recipit; et qui recipit me, recipit eum qui misit me. Qui recipit prophetam in nomine prophetae, mercedem prophetae accipiet; et qui recipit justum in nomine justi, mercedem justi accipiet.--MARC. IX, 40. Et quicunque potum dederit uni ex minimis istis calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli, quia Christi estis: amen dico vobis, non perdet mercedem suam. MATTH. XI, 1. Et factum est cum consummasset Jesus, praecipiens, duodecim discipulis suis, transiit inde ut doceret et praedicaret in civitatibus eorum.--MARC. VI, 12-13. Exeuntes autem discipuli, praedicabant ut poenitentiam agerent, et daemonia multa ejiciebant, et ungebant oleo multos aegrotos, et sanabantur. CAPUT XLV. In Cana Galilaeae Jesus aquam vinum fecit. JOAN. II, 1-11. Et die tertio nuptiae factae sunt in Cana Galilaeae: et erat mater Jesu ibi. Vocatus est autem et Jesus, et discipuli ejus ad nuptias. Et deficiente vino, dicit mater Jesu ad eum: Vinum non habent. Et dicit ei Jesus: Quid mihi et tibi est, mulier? nondum enim venit hora mea. Dicit mater ejus ministris: Quodcunque dixerit vobis, facite. Erant autem ibi lapideae hydriae sex positae secundum purificationem Judaeorum, capientes singulae metretas binas vel ternas. Dicit eis Jesus: Implete hydrias aqua. Et impleverunt eas usque ad summum. Et dicit eis Jesus: Haurite nunc, et ferte architriclino. Et tulerunt. Ut autem gustavit architriclinus aquam vinum factam, et non sciebat unde esset, ministri autem sciebant qui hauserant aquam: vocat sponsum architriclinus, et dicit ei: Omnis homo primum bonum vinum ponit; et cum inebriati fuerint, tunc id quod deterius est: tu autem servasti bonum vinum usque adhuc. Hoc fecit initium signorum Jesus in Cana Galilaeae, et manifestavit gloriam suam CAPUT XLVI. Jesus mundat leprosum. MATTH. VIII, 1-4; MARC. I, 40-45. Cum autem descendisset Jesus de monte, secutae sunt eum turbae multae. Et ecce leprosus veniens genu flexo adorabat eum, dicens: Domine, si vis, potes me mundare. Et extendens manum, tetigit eum Jesus, dicens: Volo: mundare. Et confestim mundata est lepra ejus; et ait illi Jesus: Vide, nemini dixeris, sed vade, ostende te sacerdoti, et offer munus quod praecepit Moyses (Lev. XIV, 2) in testimonium illis. At ille egressus, coepit praedicare et diffamare sermonem; ita ut jam non posset manifeste in civitatem introire, sed foris in desertis locis esse. Et conveniebant ad eum undique. CAPUT XLVII. Puerum centurionis paralyticum curavit Jesus. MATTH. VIII, 5-13; LUC. VII, 1-10. Cum autem in troisset Capharnaum, accessit ad eum centurio, rogans eum, et dicens: Domine, puer meus jacet in domo paralyticus, et male torquetur. Et ait illi Jesus: Ego veniam, et curabo eum. Et respondens centurio ait: Domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur puer meus. Nam et ego homo sum sub potestate habens sub me milites, et dico huic: Vade, et vadit; et alii: Veni, et venit; et servo meo: Fac hoc, et facit. Audiens autem Jesus miratus est, et sequentibus se dixit: Amen, dico vobis, non inveni tantam fidem in Israel. Dico autem vobis, quod multi ab Oriente et Occidente venient, et recumbent cum Abraham, et Isaac, et Jacob in regno coelorum: filii autem regni ejicientur in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium. Et dixit Jesus centurioni: Vade, et sicut credidisti fiat tibi. Et sanatus est puer in illa hora. Et reversus est centurio in domum suam, et invenit servum qui languerat sanum. CAPUT XLVIII. Jesus socrum Petri a febribus curavit. MATTH. VIII, 14-15. Et cum venisset Jesus in domum Petri, vidit socrum ejus jacentem et febricitantem. Et tetigit manum ejus, et dimisit eam febris, et surrexit, et ministrabat eis. CAPUT XLIX. In civitatem Naim mortuum suscitavit. LUC. VII, 11-17. Et factum est, deinceps ibat in civitatem quae vocatur Naim; et ibant cum eo discipuli ejus, et turba copiosa. Cum autem appropinquaret portae civitatis, ecce defunctus efferebatur, filius unicus matris suae: et haec vidua erat, et turba multa civitatis cum illa. Quam cum vidisset Dominus, misericordia motus super eam, dixit illi: Noli flere. Et accessit, et tetigit loculum. Hi autem qui portabant steterunt. Et ait: Adolescens, tibi dico, surge. Et resedit qui erat mortuus, et coepit loqui, et dedit illum matri suae. Accepit autem omnes timor, et magnificabant Deum dicentes: Quia propheta magnus surrexit in nobis, et quia Deus visitavit plebem suam. Exiit ergo hic sermo in universam Judaeam de eo, et circa omnem regionem. CAPUT L. Omnes infirmitates curat, ut adimplerentur scripturae prophetarum. MATTH. VIII, 16-18. Vespere autem facto, obtulerunt ei multos daemonia habentes, et ejiciebat spiritus verbo, et omnes male habentes curavit, ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam dicentem: Ipse infirmitates nostras accepit, et aegrotationes portavit (Isa. LIII, 4). Videns autem Jesus turbas multas circum se, jussit ire trans fretum. CAPUT LI. Volenti eum sequi dixit: Vulpes foveas habent. MATTH. VIII, 19-22; LUC. IX, 57-62. Et accedens unus scriba, ait illi: Magister, sequar te quocunque ieris. Et dicit ei Jesus: Vulpes foveas habent, et volucres coeli nidos: Filius autem hominis non habet ubi caput reclinet. Ait autem ad alterum: Sequere me. Ille autem dixit: Domine, permitte mihi primum ire et sepelire patrem meum. Jesus autem ait illi: Sequere me, et dimitte mortuos sepelire mortuos suos: tu autem vade, annuntia regnum Dei. Et ait alter: Sequar te, Domine, sed primum permitte mihi renuntiare his * qui domi sunt. Ait ad illum Jesus: Nemo mittens manum suam ad aratrum, et respiciens retro, aptus est regno Dei. CAPUT LII. Navigans imperat tempestati, et statim cessavit. MATTH. VIII, 23-27; MARC. IV, 37-40; LUC. VIII, 22-25. Et ascendente eo in naviculam, secuti sunt eum discipuli ejus. Et ecce motus magnus factus est in mari, ita ut navicula operiretur fluctibus: ipse vero erat in puppi supra cervical dormiens. Et accesserunt, et suscitaverunt eum, dicentes: Domine, salva nos, quia perimus. Et dicit eis: Quid timidi estis, modicae fidei? Tunc surgens imperavit ventis et mari, et cessavit ventus. Et dixit: Tace, obmutesce. Et facta est tranquillitas magna. Porro homines mirati sunt dicentes: Quis aut qualis est hic? quia et ventis imperat et mari, et obediunt ei. CAPUT LIII. Curavit trans fretum daemoniacum qui in monumentis manebat. MATTH. VIII, 28-34; IX, 1; MARC. V, 1-21; LUC. VIII, 26-39. Et cum venisset trans fretum in regionem Gerasenorum, quae est contra Galilaeam, et cum egressus esset ad terram, occurrerunt ei duo habentes daemonia, de monumentis exeuntes, saevi nimis, ita ut nemo posset transire per viam illam. Unus enim habebat daemonia jam temporibus multis, et vestimento non induebatur, neque in domo manebat, sed in monumentis; et neque catenis jam quisquam eum poterat ligare: quoniam saepe compedibus et catenis vinctus, disrupisset catenas et compedes comminuisset, et nemo poterat eum domare. Et semper nocte ac die in monumentis et in montibus erat clamans, et concidens se lapidibus. Videns autem Jesum a longe, occurrit et adoravit eum. Et clamans voce magna, dixit: Quid nobis et tibi, Jesu Fili Dei altissimi? Venisti ante tempus torquere nos? Dicebat vero illi Jesus: Exi, spiritus immunde, ab homine. Et interrogavit eum: Quod est tibi nomen? At ille dixit: Legio: quia intraverant multa daemonia in eum. Et rogabant illum ne expelleret eos extra regionem, et ne imperaret illis ut in abyssum irent. Erat autem non longe ab illis grex porcorum multorum pascens. Daemones autem rogabant eum dicentes: Si ejicis nos, mitte nos in gregem porcorum. Et ait illis: Ite. At illi exeuntes, abierunt in porcos: et magno impetu grex praecipitatus est in mare ad duo millia, et suffocati sunt in mari. Qui autem pascebant eos fugerunt, et nuntiaverunt in civitatem et in agros omnia, et de his qui daemonia habuerant. Et ecce tota civitas exiit obviam Jesu: et videntes hominem sedentem a quo daemonia exierant, et vestitum et sana mente, ad pedes ejus, timuerunt. Et rogabant ut transiret a finibus eorum. Cumque ascenderet navim, rogabat eum vir a quo daemonia exierant ut cum eo esset. Et non admisit eum, sed ait illi: Vade in domum tuam ad tuos, et narra quanta tibi Dominus fecerit, et misertus est tui. Et abiit praedicans in Decapolim quanta sibi fecisset Jesus: et omnes mirabantur. Et ascendens in naviculam transfretavit, et venit in civitatem suam. CAPUT LIV. Curavit paralyticum quem deposuerunt per tectum. MATTH. IX, 2-8; MARC. II, 3-12; LUC. V, 18-26. Et ecce quatuor viri portantes in lecto hominem qui erat paralyticus, et quaerebant eum inferre et ponere ante Jesum. Et non invenientes qua parte eum inferrent prae turba, ascenderunt supra tectum, et per tegulas submiserunt illum cum lecto in medium ante Jesum. Quorum fidem ut vidit, dixit paralytico: Confide, fili, remittuntur tibi peccata tua. Et coeperunt cogitare Scribae et Pharisaei, dicentes: Quis est hic qui loquitur blasphemias? quis potest dimittere peccata nisi solus Deus? Et cum cognovisset Jesus cogitationes eorum, respondens, dixit ad illos: Quid cogitatis mala in cordibus vestris? quid est facilius dicere: Dimittuntur tibi peccata, an dicere: Surge et ambula? Ut autem sciatis quia Filius hominis potestatem habet in terra dimittere peccata, ait paralytico: Tibi dico, surge, tolle lectum tuum et vade in domum tuam. Et confestim surgens coram illis, tulit lectum in quo jacebat, et abiit in domum suam magnificans Deum. Et stupor apprehendit omnes, et magnificabant Deum, et repleti sunt timore, dicentes: Quia vidimus mirabilia hodie. Et glorificaverunt Deum, qui dedit potestatem talem hominibus. CAPUT LV. Filium reguli absentem curavit. JOAN. IV, 46-53. Venit ergo iterum in Cana Galilaeae, ubi fecit aquam vinum. Et erat quidam regulus cujus filius infirmabatur Capharnaum. Hic cum audisset quia Jesus adveniret a Judaea in Galilaeam, abiit ad eum, et rogabat eum ut descenderet et sanaret filium ejus: incipiebat enim mori. Dixit ergo Jesus ad eum: Nisi signa et prodigia videritis, non creditis. Dicit ad eum regulus: Domine, descende priusquam moriatur filius meus. Dicit ei Jesus: Vade, filius tuus vivit. Credidit homo sermoni quem dixit ei Jesus, et ibat. Jam autem descendente eo, servi occurrerunt ei et nuntiaverunt dicentes: Quia filius ejus viveret. Interrogabat autem horam ab eis in qua melius habuerit, et dixerunt ei: Quia heri hora septima reliquit eum febris. Cognovit ergo pater qua illa hora erat in qua dixit ei Jesus: Filius tuus vivit: et credidit ipse et domus ejus tota. CAPUT LVI. Levi publicanus convivium ei fecit. Et dicebant Scribae et Pharisaei discipulis: Quare cum publicanis et peccatoribus manducat magister vester? MATTH. IX, 9-17; LUC. V, 29-39; MARC. II, 16-22. Et fecit ei convivium magnum Levi in domo sua. Et factum est, discumbente eo in domo, ecce multi publicani et peccatores venientes, discumbebant cum Jesu et discipulis ejus. Erant enim multi qui et sequebantur eum. Et videntes Scribae et Pharisaei quia manducaret cum peccatoribus et publicanis, dicebant discipulis ejus: Quare cum publicanis et peccatoribus manducat et bibit magister vester? Hoc audito, Jesus ait illis: Non necesse habent sani medicum, sed qui male habent. Euntes autem discite quid est: Misericordiam volo, et non sacrificium (Ose. VI, 6). Non enim vocare veni justos, sed peccatores in poenitentiam. At illi dixerunt ad eum: Quare discipuli Joannis jejunant frequenter, et obsecrationes faciunt, similiter et Pharisaeorum; tui autem edunt et bibunt, et non jejunant? Quibus ipse ait: Nunquid possunt filii nuptiarum, quandiu sponsus est cum illis, jejunare? Quanto tempore habent secum sponsum, non possunt jejunare. Venient autem dies cum auferetur ab eis sponsus, et tunc jejunabunt in illis diebus. Dicebat autem similitudinem ad illos: Quia nemo assumentum panni rudis assuit vestimento veteri: alioquin aufert supplementum novum a veteri, et major scissura fit. Et nemo mittit vinum novum in utres veteres; alioquin rumpet vinum novum utres, et ipsum effundetur, et utres peribunt. Sed vinum novum in utres novos mittendum est, et utraque conservantur. Et nemo bibens vetus, statim vult novum; dicit enim: Vetus melius est. CAPUT LVII. Scribae signum petunt ab eo, et eis multa dicit. MATTH. XII, 38-45. Tunc responderunt ei quidam de Scribis et Pharisaeis dicentes: Magister, volumus a te signum videre. Qui respondens, ait illis:--LUC. XI, 29-32. Generatio mala et adultera signum quaerit, et signum non dabitur ei, nisi signum Jonae prophetae. Sicut enim fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus: sic erit Filius hominis in corde terrae tribus diebus et tribus noctibus. Viri Ninivitae surgent in judicio cum generatione ista, et condemnabunt eam, quia poenitentiam egerunt in praedicatione Jonae. Et ecce plus quam Jonas hic. Regina Austri surget in judicio cum generatione ista, et condemnabit eam, quia venit a finibus terrae audire sapientiam Salomonis. Et ecce plus quam Salomon hic. --LUC. XI, 24-26. Cum immundus spiritus exierit ab homine, ambulat per loca arida, quaerens requiem, et non invenit. Tunc dicit: Revertar in domum meam unde exivi: et veniens invenit vacantem, scopis mundatam et ornatam. Tunc vadit et assumit septem alios spiritus secum nequiores se, et intrantes habitant ibi: et fiunt novissima hominis illius pejora prioribus. Sic erit et generationi huic pessimae. CAPUT LVIII. Quaedam mulier de turba clamavit ad Jesum: Beatus venter qui te portavit. LUC. XI, 27, 28. Factum est autem cum haec diceret, extollens quaedam mulier vocem de turba dixit illi: Beatus venter qui te portavit, et ubera quae suxisti. At ille dixit: Quinimo, beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud. CAPUT LIX. Nuntiatur Jesu: Quia mater tua et fratres tui volunt te videre. MATTH. XII, 46-50; MARC. III, 31-35; LUC. VIII, 19-21. Adhuc eo loquente ad turbas, Ecce mater ejus et fratres stabant foris, quaerentes loqui ei. Dixit autem ei quidam: Ecce mater tua et fratres tui foris stant, quaerentes te. At ipse respondens dicenti sibi, ait: Quae est mater mea, et qui sunt fratres mei? Et extendens manum in discipulos suos, dixit: Ecce mater mea, et fratres mei. Quicunque enim fecerit voluntatem Patris mei, qui in coelis est, ipse meus frater, soror et mater est. CAPUT LX. Jesus mulierem quae fluxum sanguinis patiebatur curavit, et filiam Jairi principis synagogae mortuam suscitavit. MATTH. IX, 18-26; MARC. V, 22-43; LUC. VIII, 41-56. Haec illo loquente ad eos, ecce princeps synagogae unus cui nomen Jairus, accessit et adoravit eum, dicens: Filia mea modo defuncta est; sed veni, impone manum super eam, et vivet. Et surgens Jesus, sequebatur eum, et discipuli ejus. Et ecce mulier quae sanguinis fluxum patiebatur duodecim annis, et fuerat multa perpessa a compluribus medicis, et erogaverat omnia sua, nec ab ullo potuit curari, sed magis deterius habebat, venit in turba retro, et tetigit fimbriam vestimenti ejus. Dicebat enim intra se: Quod si vel vestimentum ejus tetigero, salva ero: et confestim stetit fluxus sanguinis ejus, et sensit corpore quod sanata esset a plaga. Et statim Jesus cognoscens in semetipso virtutem quae exierat ab eo, conversus ad turbas aiebat: Quis me tetigit? Negantibus autem omnibus, dixit Petrus et qui cum illo erant: Praeceptor, turbae te comprimunt et affligunt, et dicis: Quis me tetigit? Et dixit Jesus: Tetigit me aliquis: nam et ego novi virtutem de me exiisse. Et circumspiciebat videre eam quae hoc fecerat. Videns autem mulier quia non latuit, tremens venit, et procidit ante pedes ejus, et ob quam causam tetigerit eum indicavit coram omni populo, et quemadmodum confestim sanata sit. Et ipse dixit illi: Filia, fides tua te salvam fecit; vade in pace, et esto sana a plaga tua. Adhuc eo loquente, venit quidam ab archisynagogo, dicens ei: Quia mortua est filia tua, quid ultra vexas magistrum? Jesus audito verbo hoc, ait archisynagogo: Noli timere: crede tantum, et salva erit. Et non permisit quemquam sequi se, nisi Petrum, et Jacobum, et Joannem fratrem Jacobi. Et cum venisset in domum archisynagogi, vidit tibicines et turbam tumultuantem, et flentes et ejulantes multum. Et ingressus, dicebat: Recedite: non est onim mortua puella, sed dormit. Et deridebant eum, scientes quod mortua esset. Ipse vero ejectis omnibus, assumpto patre et matre puellae, et qui secum erant, ingreditur ubi erat puella jacens. Et tenens manum ejus, ait illi: Talitha, cumi: quod est interpretatum: Puella (tibi dico), surge. Et reversus est spiritus ejus. Et surrexit continuo puella, et ambulabat. Erat autem annorum duodecim. Et obstupuerunt omnes stupore maximo. Et praecepit illis vehementer ut nemo id sciret. Et jussit illi dari manducare. Et exivit fama haec in universam terram illam. CAPUT LXI. Duos caecos curavit, et daemonium surdum mutum ejecit. MATTH. IX, 27-33. Et transeunte inde Jesu, secuti eum duo caeci clamantes et dicentes: Miserere nostri, Fili David. Cum autem venisset domum, accesserunt ad eum caeci. Et dicit eis Jesus: Creditis quia possum hoc facere vobis? Dicunt ei: Utique, Domine. Tunc tetigit oculos eorum, dicens: Secundum fidem vestram fiat vobis. Et aperti sunt oculi eorum. Et comminatus est Jesus eis dicens: Videte ne quis sciat. Illi autem exeuntes, diffamaverunt eum in universa terra illa. Egressis autem illis, ecce obtulerunt ei hominem mutum, daemonium habentem. Et ejecto daemonio, locutus est mutus. Et miratae sunt turbae dicentes: Nunquam apparuit sic in Israel. --MATTH. XII, 23. Nunquid iste est filius David? CAPUT LXII. Pharisaei dicunt de Jesu: In Beelzebub principe daemoniorum hic ejicit daemonia. MATTH. XII, 24-37; MARC. III, 22-30; LUC. XI, 17-22. Pharisaei autem dicebant: In Beelzebub principe daemoniorum hic ejicit daemones. Ipse autem ut vidit cogitationes eorum, dixit eis: Omne regnum in seipso divisum desolabitur, et omnis civitas divisa adversus se non stabit. Si autem et Satanas in seipsum divisus est, quomodo stabit regnum ipsius? Non potest stare, sed finem habet: quia dicitis in Beelzebub me ejicere daemonia. Si autem ego in Beelzebub ejicio daemonia, filii vestri in quo ejiciunt? Ideo ipsi judices vestri erunt. Porro si in digito Dei ejicio daemonia, profecto pervenit in vos regnum Dei. Aut quomodo potest quisquam intrare in domum fortis, et vasa ejus diripere in quibus confidebat, nisi prius alligaverit fortem, et tunc domum illius diripiat? Qui non est mecum, contra me est: et qui non congregat mecum, spargit. Ideo dico vobis: Omne peccatum et blasphemia remittetur hominibus: Spiritus autem blasphemia non remittetur. Et quicunque dixerit verbum contra Filium hominis, remittetur ei: qui autem dixerit contra Spiritum sanctum, non remittetur ei, neque in hoc saeculo, neque in futuro. Aut facite arborem bonam, et fructum ejus bonum: aut facite arborem malam, et fructum ejus malum: siquidem ex fructibus arbor cognoscitur. Progenies viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? ex abundantia enim cordis os loquitur. Bonus homo de bono thesauro profert bona: et malus homo de malo thesauro profert mala. Dico autem vobis: quoniam omne verbum otiosum quod locuti fuerint homines, reddent rationem de eo in die judicii. Ex verbis enim tuis justificaberis, et ex verbis tuis condemnaberis. CAPUT LXIII. Martha Jesum suscepit in domo sua. LUC. X, 38-42. Factum est autem dum irent, et ipse Jesus intravit in quoddam castellum: et mulier quaedam Martha nomine, excepit illum in domum suam. Et huic erat soror nomine Maria; quae etiam sedens secus pedes Domini Jesu, audiebat verbum illius. Martha autem satagebat circa frequens ministerium. Quae stetit et ait: Domine, non est tibi curae quod soror mea reliquit me solam ministrare? dic ergo illi ut me adjuvet. Et respondens dixit illi Dominus: Martha, sollicita es, et turbaris erga plurima. Porro unum est necessarium. Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea. CAPUT LXIV. Joannes de carcere misit ad Jesum interrogare eum. MATTH. XI, 2-19; LUC. VII, 18-35. Joannes autem cum audisset in vinculis opera Christi, convocans duos de discipulis suis misit ad Jesum dicens: Tu es qui venturus es, an alium exspectamus? (In ipsa autem hora curavit multos a languoribus et plagis, et spiritibus malis, et caecis multis donavit visum.) Et respondens dixit illis: Euntes nuntiate Joanni quae vidistis et audistis: quia caeci vident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt (Isa. XXXV, 5), mortui resurgunt, pauperes evangelizantur. Et beatus qui non fuerit scandalizatus in me! Illis autem abeuntibus, coepit Jesus dicere de Joanne ad turbas: Quid exiistis in desertum videre? Arundinem vento agitatam? Sed quid exiistis videre? Hominem mollibus vestimentis indutum? Ecce qui in veste pretiosa sunt et deliciis, in domibus regum sunt. Sed quid exiistis videre? Prophetam? Utique dico vobis, et plus quam prophetam. Hic est enim de quo scriptum est: Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante te (Mal. III, 1). Amen dico vobis: major inter natos mulierum propheta, Joanne Baptista, nemo est. Qui autem minor est in regno coelorum, major est illo. Et omnis populus audiens et publicani justificaverunt Deum, baptizati baptismo Joannis. Pharisaei autem et legisperiti, consilium Dei spreverunt in semetipsos, non baptizati ab eo. A diebus autem Joannis Baptistae usque nunc, regnum coelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud. Omnes enim prophetae et lex usque ad Joannem prophetaverunt. Et si vultis recipere, ipse est Elias qui venturus est. Qui habet aures audiendi audiat. Cui autem similem aestimabo generationem istam? Similis est pueris sedentibus in foro, qui clamantes coaequalibus, dicunt: Cecinimus vobis et non saltastis; lamentavimus, et non planxistis. Venit enim Joannes neque manducans, neque bibens, et dicunt: Daemonium habet. Venit Filius hominis manducans et bibens, et dicunt: Ecce homo vorax et potator vini, publicanorum et peccatorum amicus. Et justificata est sapientia a filiis suis. CAPUT LXV. Exprobrat civitatibus in quibus factae sunt plurimae virtutes ejus. MATTH. XI, 20-24; LUC. X, 12-15. Tunc coepit exprobrare civitatibus in quibus factae sunt plurimae virtutes ejus, quia non egissent poenitentiam. Vae tibi Corazin, vae tibi Bethsaida! quia si in Tyro et Sidone factae fuissent virtutes quae factae sunt in vobis, olim in cilicio et cinere poenitentiam egissent. Verumtamen dico vobis: Tyro et Sidoni remissius erit in die judicii, quam vobis. Et tu Capharnaum, nunquid usque in coelum exaltaberis? usque in infernum descendes: quia si in Sodomis factae fuissent virtutes quae factae sunt in te, forte mansissent usque in hunc diem. Verumtamen dico vobis quia terrae Sodomorum remissius erit in die judicii quam tibi. CAPUT LXVI. Apostoli revertuntur de praedicatione ad Jesum. MARC. VI, 30, 31; LUC. IX, 10. Et cum venissent apostoli ad Jesum, renuntiaverunt illi omnia quae confecerant, et docuerant. Et ait illis: Venite seorsum in desertum locum, et requiescite pusillum. Erant autem qui veniebant multi, et nec manducandi spatium habebant. CAPUT LXVII. Jesus elegit alios septuaginta duos discipulos. Et adjungit parabolam turrim aedificantis, et regis praelium parantis. LUC. X, 1, 16-23. Posthaec autem designavit Dominus et alios septuaginta duos, et misit illos binos ante faciem suam in omnem civitatem et locum quo erat ipse venturus; et dicebat illis: Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit. Qui autem spernit me, spernit eum qui misit me. Reversi sunt autem septuaginta duo cum gaudio, dicentes: Domine, etiam daemonia subjiciuntur nobis in nomine tuo. Et ait illis: Videbam Satanam, sicut fulgur de coelo cadentem. Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes, et scorpiones, et supra omnem virtutem inimici, et nihil vobis nocebit. Verumtamen in hoc nolite gaudere quia spiritus vobis subjiciuntur: gaudete autem quoniam nomina vestra scripta sunt in coelis. In ipsa hora exsultavit Spiritu sancto, et dixit: --MATTH. XI, 27-30. Confiteor tibi, Pater, Domine coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Etiam, Pater, quia sic fuit placitum ante te. Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Et nemo novit Filium nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius, et cui Filius voluerit revelare. Et conversus ad discipulos suos dixit: Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Tollite jugum meum super vos, et discite a me quia mitis sum et humulis corde: et invenietis requiem animabus vestris. Jugum enim meum suave est, et onus meum leve.--LUC. XIV, 20-33; MATTH. X, 37-39. Si quis venit ad me, et non odit patrem suum et matrem, et uxorem et filios, et fratres et sorores, adhaec autem et animam suam, non potest meus esse discipulus. Et qui non bajulat crucem suam, et venit post me, non potest meus esse discipulus. Quis enim ex vobis volens aedificare turrim, non prius sedens computat sumptus qui necessarii sunt, si habeat ad perficiendum; ne, posteaquam posuerit fundamentum, et non potuerit perficere, omnes qui vident incipiant illudere ei, dicentes: Quia hic homo coepit aedificare, et non potuit consummare? Aut quis rex iturus mittere bellum adversus regem, non sedens prius cogitat si possit cum decem millibus occurrere ei qui cum viginti millibus venit ad se? Alioquin adhuc illo longe agente, legationem mittens, rogat quae pacis sunt. Sic ergo omnis ex vobis qui non renuntiat omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus. CAPUT LXVIII. Pharisaei accusabant discipulos ejus. MATTH. XII, 1-6; MARC. II, 23-28; LUC. VI, 1-5. Et factum est in sabbato secundo primo, cum transiret Jesus per sata, vellebant esurientes discipuli ejus spicas et manducabant, confricantes manibus. Quidam autem Pharisaeorum dicebant illis: Quid facitis, quod non licet in sabbatis? Et respondens ad eos, dixit: Nec hoc legistis quod David fecit cum esuriisset ipse, et qui cum ipso erant: quomodo intravit in domum Dei, et panes propositionis sumpsit, et manducavit, et dedit his qui cum eo erant, quos non licebat ei manducare, nisi solis sacerdotibus? Et dicebat illis: Quia Dominus est Filius hominis, etiam sabbati. Aut non legistis in lege, quia sabbatis sacerdotes in templo sabbatum violant, et sine crimine sunt? Dico autem vobis quia templo major est hic. Sabbatum propter hominem factum est, et non homo propter sabbatum. CAPUT LXIX. Die sabbati in synagoga curavit manum aridam. LUC. VI, 6-11; MATTH. XII, 10-12; MARC. III, 1-5. Factum est autem et in alio sabbato, ut intraret in synagogam, et doceret. Et erat ibi homo, et manus ejus dextra erat arida. Observabant autem Scribae et Pharisaei si in sabbato curaret, ut invenirent unde accusarent illum. Ipse vero sciebat cogitationes eorum. Et ait homini qui habebat manum aridam: Surge, et sta in medium. Et surgens stetit. Ait autem ad illos Jesus: Interrogo vos, si licet sabbatis bene facere, an male; animam salvam facere, an perdere? At illi tacebant. Et circumspectis omnibus, dixit homini: Extende manum tuam. Et extendit. Et restituta est sanitati manus ejus sicut et altera. Et dixit ad eos: Quis erit ex vobis homo qui habeat ovem unam, et si ceciderit haec sabbatis in foveam, nonne tenebit et levabit eam? Quanto magis est melior homo ove? Itaque licet sabbatis bene facere. Ipsi autem repleti sunt insipientia, et colloquebantur ad invicem quidnam facerent Jesu. Jesus itaque sciens secessit inde, et secuti sunt eum multi, et curavit eos omnes. Et praecepit eis ne manifestum eum facerent, ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam dicentem: Ecce puer meus quem elegi, dilectus meus in quo bene complacuit animae meae. Ponam spiritum meum super eum, et judicium gentibus nuntiabit. Non contendet, neque clamabit, neque audiet aliquis in plateis vocem ejus. Arundinem quassatam non confringet, et linum fumigans non exstinguet, donec ejiciat ad victoriam judicium. Et in nomine ejus gentes sperabunt (Isa. XLII, 1-4). CAPUT LXX Jesus in monte orat, et juxta mare turbis et discipulis suis plurima in parabolis locutus est. LUC. VI, 12-13. Factum est autem in illis diebus, exiit in montem orare, et erat pernoctans in oratione Dei. Et cum dies factus esset, vocavit discipulos suos. --MATTH. XIII, 1-3. Et exiens de domo, sedebat secus mare, et congregatae sunt ad eum turbae multae, ita ut in naviculam ascendens sederet. Et omnis turba stabat in littore, et locutus est eis multa in parabolis dicens: CAPUT LXXI. Ecce exiit qui seminat seminare. MATTH. XIII, 3-9; MARC. IV, 3-9; LUC. VIII, 5-8. Ecce exiit qui seminat, seminare semen suum. Et dum seminat, quaedam ceciderunt secus viam, et conculcata sunt: et venerunt volucres coeli, et comederunt ea. Alia autem ceciderunt in petrosa, et non habuerunt terram multam: et continuo exorta sunt, quia non habebant altitudinem terrae. Sole autem orto, aestuaverunt: et quia non habebant radicem, aruerunt. Alia autem ceciderunt inter spinas: et creverunt spinae, et suffocaverunt ea. Alia vero ceciderunt in terram bonam: et dabant fructum, aliud centesimum, aliud sexagesimum, aliud tricesimum. Haec dicens clamabat: Qui habet aures audiendi audiat. CAPUT LXXII. De eo qui seminat bonum semen in agro suo, et de zizaniis. MATTH. XIII, 24-30; MARC. IV, 26-29. Aliam parabolam proposuit illis dicens: Simile factum est regnum coelorum homini qui seminavit bonum semen in agro suo. Cum autem dormirent homines, venit inimicus ejus, et superseminavit zizania in medio tritici, et abiit. Cum autem crevisset herba, et fructum fecisset, tunc apparuerunt et zizania. Accedentes autem servi patrisfamilias dixerunt ei: Domine, nonne bonum semen seminasti in agro tuo, unde ergo habet zizania? Et ait illis: Inimicus homo hoc fecit. Servi autem dixerunt ei: Vis, imus et colligimus ea? Et ait: Non, ne forte colligentes zizania, eradicetis simul et triticum cum eis. Sinite utraque crescere ad messem, et in tempore messis dicam messoribus: Colligite primum zizania, et alligate ea in fasciculos ad comburendum: triticum autem congregate in horreum meum. CAPUT LXXIII. De grano sinapis. MATTH. XIII, 31-32; MARC. IV, 30-32; LUC. XIII, 18-19. Aliam parabolam proposuit eis dicens- Cui simile est regnum Dei, et cui simile esse aestimabo istud? Aut cui parabolae comparabimus illud? Simile est grano sinapis, quod accipiens homo, seminavit in hortum suum: quod minimum est ex omnibus oleribus; et fit arbor, ita ut volucres coeli veniant et habitent in ramis ejus. CAPUT LXXIV. De fermento quod abscondit mulier. Et alia multa disserit discipulis. MATTH. XIII, 33-35; MARC. IV, 33; LUC. XIII, 21. Aliam parabolam locutus est eis. Simile est regnum coelorum fermento, quod acceptum mulier abscondit in farinae satis tribus, donec fermentatum est totum. Haec omnia locutus est Jesus in parabolis, dicens ad turbas. Et talibus parabolis multis loquebatur eis verbum, prout poterant audire, et sine parabolis non loquebatur eis, ut impleretur quod dictum erat per prophetam, dicentem (Psal. LXXVII, 2): Aperiam in parabolis os meum, eructabo abscondita a constitutione mundi.--MATTH. XIII, 10-17; MARC. IV, 10-12; LUC. VIII, 9, 10; X, 23-24. Et accedentes discipuli dixerunt ei: Quare in parabolis loqueris eis? Qui respondens ait illis: Quia vobis datum est nosse mysteria regni coelorum, illis autem non est datum. Seorsum autem discipulis suis disserebat omnia. Ideo in parabolis loquor eis quia videntes non vident, et audientes non audiunt, neque intelligunt. Et adimpletur in eis prophetia Isaiae prophetae, dicentis: Auditu audietis, et non intelligetis, et videntes videbitis, et non videbitis. Incrassatum est cor populi hujus, et auribus graviter audierunt, et oculos suos clauserunt; nequando oculis videant, et corde intelligant, et convertantur, et sanem eos (Isa. VI, 9, 10). Vestri autem beati oculi, quia vident, et aures vestrae, quia audiunt: amen quippe dico vobis, quia multi prophetae et justi cupierunt videre quae videtis, et non viderunt; et audire quae auditis, et non audierunt. CAPUT LXXV. Discipulis edisserit parabolam seminantis. MATTH. XIII, 18-23; MARC. IV, 13-20; LUC. VIII, 11-15. Vos ergo audite parabolam seminantis. Omnis qui audit verbum regni, et non intelligit, venit malus, et rapit quod seminatum est in corde ejus: hic est qui secus viam seminatus est. Qui autem super petrosa seminatus est, hic est qui verbum audit, et continuo cum gaudio accipit illud: non habet autem in se radicem, sed est temporalis; facta autem tribulatione et persecutione propter verbum, continuo scandalizatur. Qui autem seminatus est in spinis, is est qui verbum audit; et sollicitudo saeculi istius, et fallacia divitiarum suffocat verbum, et sine fructu efficitur. Qui vero in terram bonam seminatus est, hic est qui audit verbum et intelligit, et fructum affert, et facit aliud quidem centesimum, aliud autem sexagesimum, aliud vero tricesimum. CAPUT LXXVI. Qui seminat semen et vadit dormitum vel surget. Et discipulis parabolam zizaniorum agri edisserit. MARC. IV, 26-29. Sic est regnum Dei: quemadmodum si homo jaciat sementem in terram, et dormiat, et exsurgat nocte ac die, et semen germinet et increscat, dum nescit ille. Ultro enim terra fructificat, primum herbam, deinde spicam, deinde plenum frumentum in spica. Et cum se produxerit, statim mittit falcem, quoniam adest messis.--MATTH. XIII, 36-43. Tunc dimissis turbis venit in domum, et accesserunt ad eum discipuli ejus dicentes: Edissere nobis parabolam zizaniorum agri. Qui respondens, ait: Qui seminat bonum semen, est filius hominis. Ager autem est mundus. Bonum vero semen, hi sunt filii regni. Zizania autem filii sunt nequam. Inimicus autem qui seminavit ea, est diabolus. Messis vero consummatio saeculi est; messores autem angeli sunt. Sicut ergo colliguntur zizania et igni comburuntur, sic erit in consummatione saeculi. Mittet Filius hominis angelos suos; et colligent de regno ejus omnia scandala, et eos qui faciunt iniquitatem et mittent eos in caminum ignis: ibi erit fletus et stridor dentium. Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno patris eorum. Qui habet aures audiendi audiat. CAPUT LXXVII. De thesauro abscondito in agro, et negotiatione margaritarum; de sagena missa in more, et de patre familias qui profert de thesauro suo nova et vetera. MATTH. XIII, 44-53. Simile est regnum coelorum thesauro abscondito in agro; quem qui invenit homo, abscondit, et prae gaudio illius vadit, et vendit universa quae habet, et emit agrum illum. Iterum simile est regnum coelorum homini negotiatori, quaerenti bonas margaritas: inventa autem una pretiosa margarita, abiit et vendidit omnia quae habuit, et emit eam. Iterum simile est regnum coelorum sagenae missae in mare, et ex omni genere piscium congreganti. Quam cum impleta esset, educentes, et secus littus sedentes, elegerunt bonos in vasa sua, malos autem foras miserunt. Sic erit in consummatione saeculi. Exibunt angeli, et separabunt malos de medio justorum, et mittent eos in caminum ignis: ibi erit fletus et stridor dentium. Intellexistis haec omnia? Dicunt ei: Etiam. Ait illis: Ideo omnis scriba doctus in regno coelorum, similis est homini patri familias qui profert de thesauro suo nova et vetera. Et factum est cum consummasset Jesus parabolas istas, transiit inde. CAPUT LXXVIII. Contra Jesum cives ejus indignati sunt dicentes: Unde huic tanta scientia? MATTH. XIII, 54-58; MARC. VI, 1-6. Et veniens in patriam suam, docebat eos in synagogis, ita ut mirarentur et dicerent: Unde huic sapientia haec, et virtutes tales quae per manus ejus efficiuntur? Nonne hic est fabri filius? Nonne mater ejus dicitur Maria, et fratres ejus Jacobus, et Joseph, et Simon, et Judas? Et sorores ejus, nonne omnes apud nos sunt? Unde ergo huic omnia ista? Et scandalizabantur in eo.--LUC. IV, 23-30. Et ait illis: Utique dicetis mihi hanc similitudinem: Medice, cura teipsum: quanta audivimas facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua. Ait autem,--JOAN. IV, 44: Amen dico vobis, quia nemo propheta acceptus est in patria sua et in domo sua. Et non fecit ibi virtutes multas, propter incredulitatem illorum, nisi paucos infirmos impositis manibus curavit: et mirabatur propter incredulitatem illorum. In veritate dico vobis: multae viduae erant in diebus Eliae in Israel, quando clausum est coelum annis tribus et mensibus sex, cum facta esset fames magna in omni terra: et ad nullam illarum missus est Elias (III Reg. XVII, 9), nisi in Sarepta Sidoniae ad mulierem viduam. Et multi leprosi erant in Israel sub Elisaeo propheta (IV Reg. V, 14): et nemo eorum mundatus est, nisi Naaman Syrus. Et repleti sunt omnes in synagoga ira, haec audientes. Et surrexerunt, et ejecerunt illum extra civitatem, et duxerunt illum usque ad supercilium montis, super quem civitas illorum erat aedificata, ut praecipitarent eum: ipse autem transiens per medium illorum, ibat. CAPUT LXXIX. De Herodis convivio, et de Joannis interfectione. MATTH. XIV, 3-12; MARC. VI, 17-29; LUC. III, 19, 20. In illo tempore, Herodes tetrarcha misit ac tenuit Joannem, et vinxit eum in carcerem propter Herodiadem uxorem Philippi fratris sui, quia duxerat eam. Dicebat enim Joannes Herodi: Non licet tibi habere uxorem fratris tui. Herodias autem insidiabatur illi, et volebat occidere eum, nec poterat: timebat enim populum, quia sicut prophetam eum habebant. Similiter et Herodes volens illum occidere timebat, sciens eum virum justum et sanctum; et custodiebat eum. Et audito eo multa faciebat, et libenter eum audiebat. Et cum dies opportunus accidisset, Herodes natali suo coenam fecit principibus et tribunis, et primis Galilaeae. Cumque introisset filia ipsius Herodiadis, et saltasset, et placuisset Herodi, simulque recumbentibus, rex ait puellae: Pete a me quod vis, et dabo tibi. Et juravit illi: Quia quidquid petieris dabo tibi, licet dimidium regni mei. Quae cum exiisset, dixit matri suae: Quid petam? At illa dixit, caput Joannis Baptistae. Cumque introisset statim cum festinatione ad regem, petivit dicens: Volo ut protinus des mihi in disco caput Joannis Baptistae. Et contristatus est rex propter jusjurandum et propter simul recumbentes: noluit autem eam contristare, misitque spiculatorem, et decollavit Joannem in carcere. Et allatum est caput ejus in disco, et datum est puellae, et dedit matri suae. Et accedentes discipuli ejus tulerunt corpus ejus, et sepelierunt illud in monumento. Et vanientes nuntiaverunt Jesu.--MATTH. XIV, 1, 2; MARC. VI, 14-16; LUC. IX, 7-8. Audivit autem Herodes famam Jesu, et omnia quae fiebant ab eo: et haesitabat, eo quod diceretur a quibusdam, quia Joannes surrexit a mortuis: a quibusdam vero, quia Elias apparuit; ab aliis autem quod propheta unus de antiquis surrexit. Et ait Herodes: Joannem ego decollavi, quis autem est iste de quo ego audio talia? Et quaerebat videre eum.--MATTH. XIV, 13, 14. Quod cum audisset Jesus, secessit inde in navicula in locum desertum seorsum. Et cum audissent turbae, secutae sunt eum pedestres de civitatibus. Et exiens vidit turbam multam, et misertus est ejus, et curavit languidos eorum. CAPUT LXXX. Jesus in deserto de quinque panibus et duobus piscibus quinque millia hominum satiavit. MATTH. XIV, 15-23; MARC. VI, 35-46; LUC. IX, 12-17; JOAN. VI, 5-15. Vespere autem facto, accedentes duodecim, dixerunt illi: Dimitte turbas, ut euntes in castella villasque quae circa sunt, divertant, et inveniant escas; quia hic in loco deserto sumus. Jesus autem dixit illis: Non habent necesse ire; date illis vos manducare. Respondit ei Philippus: Ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis, ut unusquisque modicum quid accipiat. Et dicit eis: Quot panes habetis? Dicit ei unus ex discipulis ejus Andreas, frater Simonis Petri: Est puer unus hic qui habet quinque panes hordeaceos et duos pisces. Sed haec quid sunt inter tantos? Nisi forte nos eamus, et emamus in omnem hanc turbam escas. Qui ait eis: Afferte illos mihi huc. Et praecepit illis ut accumbere facerent omnes secundum contubernia, supra viride fenum. Et discubuerunt in partes, et per centenos, et quinquagenos. Acceptis autem quinque panibus et duobus piscibus, respexit in coelum, et benedixit illis, et fregit, et distribuit discipulis suis: discipuli autem turbis. Et manducaverunt omnes, et saturati sunt. Et tulerunt reliquias, duodecim cophinos fragmentorum plenos. Manducantium autem fuit numerus quinque millia virorum, exceptis mulieribus et parvulis. Et statim jussit discipulos ascendere in naviculam, et praecedere eum trans fretum ad Bethsaidam, donec dimitteret turbas. Illi ergo homines cum vidissent quod fecerat signum, dicebant: Quia hic est vere propheta qui venturus est in mundum. Jesus ergo cum cognovisset quia venturi essent ut raperent eum et facerent eum regem, fugit. Et dimissa turba, ascendit in montem solus orare. CAPUT LXXXI. Jesus super mare pedibus ambulavit, et Petrum mergentem liberavit. MATTH. XIV, 23-33; MARC. VI, 47-51; JOAN. VI, 16-21. Vespere autem facto, solus erat ibi. Navicula autem in medio mari jactabatur fluctibus. Erat autem contrarius ventus. Quarta autem vigilia noctis, videns eos laborantes, venit ad eos ambulans supra mare. Et volebat praeterire eos. Et videntes eum supra mare ambulantem, turbati sunt, dicentes: Quia phantasma est, et prae timore clamaverunt. Statimque Jesus locutus est eis, dicens: Habete fiduciam: ego sum: nolite timere. Respondens autem Petrus, dixit: Domine, si tu es, jube me venire ad te super aquas. At ipse ait: Veni. Et descendens Petrus de navicula, ambulabat super aquam, ut veniret ad Jesum. Videns vero ventum validum, timuit. Et cum coepisset mergi, clamavit dicens: Domine, salvum me fac. Et continuo Jesus extendens manum apprehendit eum, et ait illi: Modicae fidei, quare dubitasti? Et cum * ascendisset naviculam, cessavit ventus: et statim fuit navis ad terram ad quam ibant. Qui autem in navicula erant, venerunt et adoraverunt eum, dicentes: Vere filius Dei es. CAPUT LXXXII. Transfretantes venerunt in terram Genasar: et turbae secutae sunt eum trans mare. MATTH. XIV, 34-36; MARC. VI, 53-56. Et cum transfretassent, venerunt in terram Genasar. Et cum cognovissent eum viri loci illius, miserunt in universam regionem illam, et obtulerunt ei omnes male habentes. Et rogabant eum ut vel fimbriam vestimenti ejus tangerent. Et quicunque tetigerunt, salvi facti sunt.--JOAN. VI, 22-72. Altera die, turba quae stabat trans mare, vidit quia navicula alia non erat ibi nisi una, et quia non introisset cum discipulis suis Jesus in navim, sed soli discipuli ejus abiissent: aliae vero supervenerunt naves a Tiberiade, juxta locum ubi manducaverant panem, gratias agentes Domino. Cum ergo vidisset turba quia Jesus non esset ibi, neque discipuli ejus, ascenderunt in naviculas, et venerunt Capharnaum, quaerentes Jesum. Et cum invenissent eum trans mare, dixerunt ei: Rabbi, quando huc venisti? Respondit Jesus eis, et dixit: Amen, amen dico vobis, quaeritis me, non quia vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus, et saturati estis. Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in vitam aeternam, quem Filius hominis vobis dabit: hunc enim Pater signavit Deus (Matth. III, 17; XVII, 5). Dixerunt ergo ad eum: Quid faciemus, ut operemur, opera Dei? Respondit Jesus, et dixit eis: Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ille. Dixerunt ergo ei: Quod ergo tu facis signum, ut videamus et credamus tibi? Quid operaris? Patres nostri manna manducaverunt in deserto, sicut scriptum est: Panem de coelo dedit eis manducare (Exod. XVI, 14). Dixit ergo eis Jesus: Amen, amen dico vobis: Non Moyses dedit vobis panem de coelo, sed Pater meus dat vobis panem de coelo verum. Panis enim Dei est, qui descendit de coelo, et dat vitam mundo. Dixerunt ergo ad eum: Domine, semper da nobis panem hunc. Dixit autem eis Jesus: Ego sum panis vitae: qui venit ad me, non esuriet: et qui credit in me, non sitiet unquam (Eccli. XXIV, 29). Sed dixi vobis, quia et vidistis me, et non credidistis. Omne quod dat mihi Pater ad me veniet: et eum qui venit ad me, non ejiciam foras: quia descendi de coelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me. Haec est voluntas ejus qui misit me Patris, ut omne quod dedit mihi, non perdam ex eo, sed resuscitem illud in novissimo die. Haec est enim voluntas Patris mei qui misit me, ut omnis qui videt filium et credit in eum, habeat vitam aeternam; et resuscitabo eum in novissimo die. Murmurabant ergo Judaei de illo, quia dixisset: Ego sum panis qui de coelo descendi. Et dicebant,--MATTH. XIII, 55; MARC. VI, 3: Nonne hic est filius Joseph, cujus nos novimus patrem et matrem? Quomodo ergo dicit hic: Quia de coelo descendi? Respondit ergo Jesus: Nolite murmurare invicem. Nemo potest venire ad me nisi Pater meus traxerit eum; et ego resuscitabo eum in novissimo die. Est scriptum in prophetis: Et erunt omnes docibiles Dei (Isa. LIV, 13). Omnis qui audivit a Patre, didicit, venit ad me. Non quia Patrem vidit quisquam: nisi qui est a Deo, hic vidit Patrem. Amen, amen dico vobis: qui credit in me, habet vitam aeternam. Ego sum panis vitae. Patres vestri manducaverunt manna in deserto, et mortui sunt. Hic est panis de coelo descendens: ut si quis ex ipso manducaverit, non moriatur. Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi. Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum. Et panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita. Litigabant ergo Judaei ad invicem, dicentes: Quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum? Dixit ergo eis Jesus: Amen, amen dico vobis: Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam: et ego resuscitabo eum in novissimo die. Caro enim mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus. Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in illo. Sicut misit me vivens Pater, et ego vivo propter Patrem; et qui manducat me, et ipse vivet propter me. Hic est panis qui de coelo descendit. Non sicut manducaverunt patres vestri manna in deserto, et mortui sunt. Qui manducat hunc panem, vivet in aeternum. Haec dixit in synagoga docens, in Capharnaum. Multi ergo audientes ex discipulis ejus, dixerunt: Durus est hic sermo; quis potest eum audire? Sciens autem Jesus apud semetipsum, quia murmurarent de hoc discipuli ejus, dixit eis: Hoc vos scandalizat? Si ergo videritis Filium hominis ascendentem, ubi prius erat? Spiritus est qui vivificat: caro non prodest quidquam. Verba quae ego locutus sum vobis, spiritus et vita sunt. Sed sunt quidam ex vobis qui non credunt. Sciebat enim ab initio Jesus qui essent non credentes, et quis traditurus esset eum. Et dicebat: Propterea dixi vobis, quia nemo potest venire ad me, nisi fuerit ei datum a Patre meo. Ex hoc multi discipulorum ejus abierunt retro: et jam non cum illo ambulabant. Dixit ergo Jesus ad duodecim: Nunquid et vos vultis abire? Respondit ergo * Simon Petrus: Domine, ad quem ibimus? Verba vitae aeternae habes. Et nos credidimus, et cognovimus, quia tu es Christus Filius Dei. Respondit eis Jesus: Nonne ego vos duodecim elegi, et ex vobis unus diabolus est? Dicebat autem Judam Simonis Iscariotem: hic enim erat traditurus eum, cum esset unus ex duodecim. CAPUT LXXXIII. Quidam Pharisaeus rogavit Jesum ad prandium: et cogitabat quare non fuerit baptizatus. LUC. XI, 37-41. Rogavit autem illum quidam Pharisaeus, ut pranderet apud se. Et ingressus recubuit. Pharisaeus autem coepit intra se reputans dicere, quare non baptizatus esset ante prandium? Et ait Dominus ad illum: Nunc vos Pharisaei quod deforis est calicis et patinae, mundatis, quod autem intus est vestrum, plenum est rapina et iniquitate. Stulti, nonne qui fecit quod deforis est, etiam id quod deintus est, fecit? Verumtamen quod superest, date eleemosynam: et ecce omnia munda sunt vobis. CAPUT LXXXIV. De Apostolis, quare non lotis manibus manducarent. MATTH. XV, 1-20; MARC. VII, 1-23. Pharisaei et quidam de Scribis venientes ab Hierosolymis, cum vidissent quosdam ex discipulis ejus, communibus manibus, id est non lotis, manducare panes, vituperaverunt, dicentes: Quare discipuli tui transgrediuntur traditiones seniorum? Non enim lavant manus cum panem manducant. Ipse autem respondens, ait illis: Quare et vos transgredimini mandatum Dei, propter traditionem vestram? Nam Deus dixit: Honora patrem et matrem (Exod. XX, 12; Deut. V, 16); et Qui maledixerit patri vel matri, morte moriatur (Exod. XXI, 17; Lev. XX, 20). Vos autem dicitis: Quicunque dixerit patri vel matri, Munus quodcunque est ex me, tibi proderit: et non honorificavit patrem suum et matrem: et irritum fecistis mandatum Dei propter traditionem vestram. Pharisaei enim et omnes Judaei, nisi crebro lavent manus, non manducant, tenentes traditiones seniorum: et a foro nisi baptizentur, non comedunt. Et alia multa sunt quae tradita sunt illis servare baptismata calicum, et urceorum, et aeramentorum, et lectorum, et alia his similia faciunt multa. Irritum fecistis mandatum Dei, propter traditionem vestram. Hypocritae, bene prophetavit de vobis Isaias, dicens: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me (Isa. XXIX, 13). Sine causa colunt me, docentes doctrinas et mandata hominum. Relinquentes enim mandatum Dei, tenetis traditionem hominum. Et convocatis ad se turbis, dixit eis: Audite et intelligite: Non quod intrat in os coinquinat hominem. Tunc accedentes discipuli ejus, dixerunt ei: Scis quia Pharisaei, audito verbo hoc, scandalizati sunt? At ille respondens, ait: Omnis plantatio quam non plantavit Pater meus coelestis, eradicabitur. Sinite illos: caeci sunt, et duces caecorum: caecus autem si caeco ducatum praebet, ambo in foveam cadunt. Et cum introisset in domum a turba, rogabat eum Petrus: Edissere nobis parabolam istam. At ille dixit: Adhuc et vos sine intellectu estis? Non intelligitis quia omne quod in os intrat, in ventrem vadit et in secessum emittitur? Quae autem procedunt de ore, de corde exeunt, et ea coinquinant hominem. De corde enim exeunt cogitationes malae, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, avaritia, nequitiae, dolus, impudicitiae, oculus malus, blasphemiae, superbia, stultitia. Haec sunt quae coinquinant hominem. Non lotis autem manibus manducare, non coinquinat hominem. CAPUT LXXXV. De muliere Syrophoenissa, quae pro filia sua petebat. MATTH. XV, 21-28; MARC. VII, 24-30. Et inde surgens, abiit in fines Tyri et Sidonis. Et ecce mulier Chananaea gentilis, Syrophoenissa genere, clamavit dicens: Miserere mei, Domine, fili David: filia mea male a daemonio vexatur. Jesus autem non respondit ei verbum. Et accedentes ad eum discipuli ejus rogabant eum, dicentes: Dimitte eam, quia clamat post nos. Ipse autem respondens ait: Non sum missus, nisi ad oves quae perierunt domus Israel. At illa venit, et adoravit eum, dicens: Domine, adjuva me. Qui dixit illi: Sine prius saturari filios: non est enim bonum sumere panem filiorum et mittere canibus. At illa dixit: Etiam, Domine: nam et catelli edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum. Tunc respondens Jesus, ait illi: O mulier, magna est fides tua: fiat tibi sicut vis. Et sanata est filia illius ex illa hora. CAPUT LXXXVI. Jesus surdum et mutum curavit. MARC. VII, 31-37. Et iterum exiens de finibus Tyri, venit per Sidonem ad mare Galilaeae, inter medios fines Decapoleos. Et adducunt ei surdum et mutum, et deprecabantur eum ut imponeret illi manum. Et apprehendens eum de turba seorsum, misit digitos suos in auriculas ejus, et expuens tetigit linguam ejus. Et suspiciens in coelum, ingemuit, et ait illi: Ephata quod est, adaperire. Et statim apertae sunt aures ejus, et solutum est vinculum linguae ejus, et loquebatur recte. Et praecepit illis ne cui dicerent. Quanto autem eis praecipiebat, tanto magis plus praedicabant, et eo amplius admirabantur, dicentes: Bene omnia fecit: et surdos fecit audire, et mutos loqui. CAPUT LXXXVII. Jesus super puteum Jacob mulieri Samaritanae locutus est. JOAN. IV, 4-42. Oportebat autem eum * ire per Samariam. Venit ergo in civitatem Samariae quae dicitur Sychar, juxta praedium quod dedit Jacob Joseph filio suo (Gen. XLVIII, 22). Erat autem ibi fons Jacob. Jesus ergo fatigatus ex itinere, sedebat sic super fontem. Hora autem erat quasi sexta. Venit mulier de Samaria haurire aquam. Dicit ei Jesus: Da mihi bibere. Discipuli enim ejus abierant in civitatem ut cibos emerent. Dicit ergo mulier illa Samaritana: Quomodo tu Judaeus cum sis, bibere a me poscis, quae sum mulier Samaritana? Non enim coutuntur Judaei Samaritanis. Respondit Jesus et dixit ei: Si scires donum Dei, et quis est qui dicit tibi: Da mihi bibere, tu forsitan petiisses ab eo, et dedisset tibi aquam vivam. Dicit ei mulier: Domine, neque in quo haurias habes, et puteus altus est: unde ergo habes aquam vivam? Nunquid tu major es patre nostro Jacob, qui dedit nobis puteum, et ipse ex eo bibit, et filii ejus, et pecora ejus? Respondit Jesus et dixit ei: Omnis qui bibit ex aqua hac, sitiet iterum: qui autem biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum: sed aqua quam ego dabo ei fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam. Dicit ad eum mulier: Domine, da mihi hanc aquam, ut non sitiam, neque veniam huc haurire. Dicit ei Jesus: Vade, voca virum tuum, et veni huc. Respondit mulier, et dixit: Non habeo virum. Dicit ei Jesus: Bene dixisti, quia non habeo virum: quinque enim viros habuisti; et nunc quem habes, non est tuus vir: hoc vere dixisti. Dicit ei mulier: Domine, video quia propheta es tu. Patres nostri in monte hoc adoraverunt, et vos dicitis quia Hierosolymis est locus ubi adorare oportet (Deut. XII, 15). Dicit ei Jesus: Mulier, crede mihi, quia venit hora quando neque in monte hoc, neque Hierosolymis adorabitis Patrem. Vos adoratis quod nescitis, nos adoramus quod scimus; quia salus ex Judaeis est. Sed advenit hora, et nunc est, quando veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate. Nam et Pater tales quaerit qui adorent eum. Spiritus est Deus: et eos qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare. Dicit ei mulier: Scio quia Messias venit, qui dicitur Christus. Cum ergo venerit ille, nobis annuntiabit omnia. Dicit ei Jesus: Ego sum qui loquor tecum. Et continuo venerunt discipuli ejus: et mirabantur, quia cum muliere loquebatur. Nemo tamen dixit: Quid quaeris, aut quid loqueris cum ea? Reliquit ergo hydriam suam mulier, et abiit in civitatem, et dicit illis hominibus: Venite, et videte hominem qui dixit mihi omnia quaecunque feci: nunquid ipse est Christus? Exierunt de civitate; et veniebant ad eum. Interrogabant autem eum discipuli, dicentes: Rabbi, manduca. Ille autem dixit eis: Ego cibum habeo manducare, quem vos nescitis. Dicebant ergo discipuli ad invicem: Nunquid aliquis attulit ei manducare? Dicit eis Jesus: Meus cibus est, ut faciam voluntatem ejus qui misit me, ut perficiam opus ejus. Nonne vos dicitis, quod adhuc quatuor menses sunt, et messis venit? Ecce dico vobis: Levate oculos vestros, et videte regiones, quia albae sunt jam ad messem. Et qui metit, mercedem accipit, et congregat fructum in vitam aeternam: ut et qui seminat simul gaudeat, et qui metit. In hoc enim est verbum verum, quia alius est qui seminat, et alius est qui metit. Ego misi vos metere, quod vos non laborastis: alii laboraverunt, et vos in labores eorum introistis. Ex civitate autem illa multi crediderunt in eum Samaritanorum, propter verbum mulieris testimonium perhibentis: Quia dixit mihi omnia quaecunque feci. Cumque venissent ad illum Samaritani, rogaverunt eum ut ibi maneret. Et mansit ibi duos dies. Et multo plures crediderunt propter sermonem ejus. Et mulieri dicebant: Quia jam non propter tuam loquelam credimus: ipsi enim audivimus, et scimus, quia vere hic est Salvator mundi. CAPUT LXXXVIII. Jesus Hierosolymis infirmum curavit, qui triginta et octo annis jacuit in infirmitate: et multa cum Judaeis ejus occasione disputavit. JOAN. V, 1-47. Posthaec erat dies festus Judaeorum, et ascendit Jesus Hierosolymam. Est autem Hierosolymis Probatica piscina quae cognominatur Hebraice, Bethsaida, quinque porticus habens. In his jacebat multitudo magna languentium, caecorum, claudorum, aridorum, exspectantium aquae motum. Angelus autem Domini secundum tempus descendebat in piscinam, et movebatur aqua. Et qui prior descendisset post motionem aquae, sanus fiebat a quocunque languore tenebatur. Erat autem quidam homo ibi, triginta et octo annos habens in infirmitate sua. Hunc cum vidisset Jesus jacentem, et cognovisset quia jam multum tempus haberet, dicit ei: Vis sanus fieri? Respondit ei languidus: Domine, hominem non habeo ut cum turbata fuerit aqua mittat me in piscinam; dum venio enim ego, alius ante me descendit. Dicit ei Jesus: Surge, tolle grabatum tuum, et ambula. Et statim sanus factus est homo: et sustulit grabatum suum, et ambulabat. Erat autem sabbatum in illo die. Dicebant Judaei illi qui sanatus fuerat: Sabbatum est: non licet tibi tollere grabatum tuum. Respondit eis: Qui me sanum fecit, ille mihi dixit: Tolle grabatum tuum et ambula. Interrogaverunt ergo eum, quis est ille homo qui tibi dixit: Surge, tolle grabatum tuum, et ambula? Is autem qui sanus fuerat effectus, nesciebat quis esset: Jesus enim declinavit se * a turba constituta in loco. Postea invenit Jesus illum in templo, et dixit illi: Ecce sanus factus es: jam noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat. Abiit ille homo, et nuntiavit Judaeis, quia Jesus esset qui fecit eum sanum. Propterea persequebantur Judaei Jesum, quia haec faciebat in sabbato. Jesus autem respondens eis: Pater meus usque modo operatur, et ego operor. Propterea ergo quaerebant eum magis Judaei interficere, quia non solum solvebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo. Respondit itaque Jesus, et dixit eis: Amen * dico vobis: non potest Filius a se facere quidquam, nisi quae viderit Patrem facientem. Quaecunque enim ille fecerit, haec et Filius similiter facit. Pater enim diligit Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit: et majora demonstrabit opera, ut vos miremini. Sicut enim Pater suscitat mortuos et vivificat, sic et Filius quos vult vivificat. Neque enim Pater judicat quemquam: sed omne judicium dedit Filio, ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem. Qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem, qui misit illum. Amen, amen dico vobis, quia qui verbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet vitam aeternam. Et in judicium non venit, sed transiet a morte in vitam. Amen, amen dico vobis, quia venit hora, et nunc est, quando mortui audient vocem Filii Dei: et qui audierint, vivent. Sicut enim Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio vitam habere in semetipso. Et potestatem dedit ei judicium facere, quia filius hominis est. Nolite mirari hoc, quia venit hora in qua omnes qui in monumentis sunt audient vocem ejus. Et procedent qui bona fecerunt, in resurrectionem vitae; qui vero mala egerunt, in resurrectionem judicii. Non possum ego a me ipso facere quidquam. Sicut audio, judico; et judicium meum justum est: quia non quaero voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me. Si ego testimonium perhibeo de me, testimonium meum non est verum. Alius est qui testimonium perhibet de me: et scio quia verum est testimonium quod perhibet de me. Vos misistis ad Joannem, et testimonium perhibuit veritati. Ego autem non ab homine testimonium accipio: sed haec dico, ut vos salvi sitis. Ille erat lucerna ardens et lucens: vos autem voluistis exsultare ad horam in luce ejus. Ego autem habeo testimonium majus Joanne. Opera enim quae dedit mihi Pater ut perficiam ea, ipsa opera quae ego facio, testimonium perhibent de me, quia Pater me misit. Et qui misit me Pater, ipse testimonium perhibuit de me: et neque vocem ejus audistis (Matth. III, 17; XVII, 5) neque speciem vidistis (Deut. IV, 12). Et verbum ejus non habetis in vobis manens; quia quem misit ille, huic vos non creditis. Scrutamini Scripturas, quia putatis in ipsis vitam aeternam habere. Et illae sunt quae testimonium perhibent de me; et non vultis venire ad me, ut vitam habeatis. Claritatem ab hominibus non accipio. Sed cognovi vos, quia dilectionem non habetis in vobis. Ego veni in nomine Patris mei, et non accepistis me: si alius venerit in nomine suo, illum accipietis. Quomodo potestis vos credere, qui gloriam ab invicem accipitis; et gloriam quae a solo Deo est, non quaeritis? Nolite putare quia ego accusaturus sim vos apud Patrem: est qui accusat vos Moyses, in quo speratis. Si enim crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi. De me enim ille scripsit (Gen. III, 15; XII, 3; XVIII, 18; XXII, 18; XXVI, 4; XXVIII, 14; XLIX, 10; Deut. XVIII, 15). Si autem illius litteris non creditis, quomodo verbis meis credetis? CAPUT LXXXIX. Jesus de septem panibus et paucis piscibus quatuor millia hominum saturavit, et praecepit apostolis cavere a fermento Pharisaeorum. MATTH. XV, 32-39; MARC. VIII, 1-10. Et relictis illis, in illis diebus, iterum cum turba multa esset, convocatis discipulis suis, dixit: Misereor turbae, quia ecce triduo jam perseverant mecum, et non habent quod manducent: et dimittere eos jejunos nolo, ne deficiant in via. Et dicunt ei discipuli: Unde ergo nobis in deserto panes tanti, ut saturemus turbam tantam? Et ait illis Jesus: Quot panes habetis? Et illi dixerunt: Septem et paucos pisciculos. Et praecepit turbae ut discumberet super terram. Et accipiens septem panes et pisces, et gratias agens, fregit, et dedit discipulis suis: et discipuli dederunt populo. Et comederunt omnes, et saturati sunt. Et quod superfuit de fragmentis, tulerunt septem sportas plenas. Erant autem qui manducaverant quatuor millia hominum, extra parvulos et mulieres: et dimisit eos. Et statim ascendens navim cum discipulis suis, venit in partes Dalmanutha.--MATTH. XVI, 5-12; MARC. VIII, 14-21. Et cum venissent discipuli ejus trans fretum, obliti sunt panes accipere, et nisi unum panem non habebant secum in navi. Et praecipiebat eis dicens: Intuemini, et cavete a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum, et fermento Herodis. At illi cogitabant intra se, dicentes: Quia panes non habemus. Sciens autem Jesus, dixit: Quid cogitatis inter vos, modicae fidei, quia panis non habetis? Nondum intelligitis, neque recordamini? Adhuc caecatum habetis cor vestrum? Oculos habentes non videtis, et aures habentes non auditis? Nec recordamini quando quinque panes fregi in quinque millia? Quot cophinos fragmentorum (plenos) sustulistis? Dicunt ei: duodecim. Quando et septem panes in quatuor millia, quot sportas fragmentorum tulistis? Et dicunt ei: septem. Quare non intelligitis quia non de pane dixi vobis: Cavete a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum? Tunc intellexerunt, quia non dixerit cavendum a fermento panum, sed a doctrina Pharisaeorum et Sadducaeorum. CAPUT XC. Jesus interrogat apostolos: Quem me dicunt homines esse? et quae sequuntur: et dicit Petro: Scandalum es mihi. MATTH. XVI, 13-27. Venit autem Jesus in partes Caesareae Philippi, et interrogabat discipulos suos dicens: Quem dicunt homines esse Filium hominis? At illi dixerunt: Alii Joannem Baptistam, alii autem Eliam, alii vero Jeremiam, aut unum ex prophetis. Dicit illis Jesus: Vos autem quem me esse dicitis? Respondens Simon Petrus, dixit: Tu es Christus, Filius Dei vivi. Respondens autem Jesus, dixit ei: Beatus es, Simon Barjona: quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in coelis est. Et (ego) dico tibi: quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam; et portae inferi non praevalebunt adversus eam. Et tibi dabo claves regni coelorum. Et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis: et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelis. Tunc praecepit discipulis suis, ut nemini dicerent quia ipse esset Christus. Exinde coepit Jesus ostendere discipulis suis quia oportet eum ire Hierosolymam, et multa pati a senioribus et scribis et principibus sacerdotum, et occidi, et tertia die resurgere. Et assumens eum Petrus, coepit increpare illum, dicens: Absit a te, Domine; non erit tibi hoc. Qui conversus, dixit Petro: Vade post me, Satana; scandalum es mihi: quia non sapis ea quae Dei sunt, sed ea quae hominum. Tunc convocata turba cum discipulis, dixit eis: Si quis vult post me venire, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet eam. Qui autem perdiderit animam suam propter me, inveniet eam. Quid enim prodest homini, si mundum universum lucretur, animae vero suae detrimentum patiatur? Aut quam dabit homo commutationem pro anima sua? Filius enim hominis venturus est in gloria Patris sui cum angelis suis; et tunc reddet unicuique secundum opus ejus. CAPUT XCI. Jesus dicit: Sunt quidam de hic stantibus qui non gustabunt mortem. Et in monte transfiguratur. MATTH. XVI, 28; XVII, 1-13; MARC. IX, 1-15; LUC. IX, 28-36. Amen dico vobis: Sunt quidam de hic stantibus qui non gustabunt mortem, donec videant Filium hominis venientem in regno suo. Et post dies sex assumpsit Jesus Petrum, et Jacobum, et Joannem fratrem ejus, et ducit illos in montem excelsum seorsum, ut oraret, et transfiguratus est ante eos. Et resplenduit facies ejus sicut sol: vestimenta autem ejus facta sunt alba sicut nix, splendentia candida nimis, qualia fullo super terram non potest candida facere. Et ecce apparuerunt illis Moyses et Elias cum eo dicentes, in majestate. Et dicebant excessum ejus, quem completurus erat in Jerusalem. Respondens autem Petrus, dixit ad Jesum: Domine, bonum est nos hic esse: si vis, faciamus hic tria tabernacula; tibi unum, Moysi unum, et Eliae unum. Adhuc eo loquente, ecce nubes lucida obumbravit eos. Et ecce vox de coelo, dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui: ipsum audite. Et audientes discipuli, ceciderunt in faciem suam, et timuerunt valde. Et accessit Jesus, et tetigit eos, dixitque eis: Surgite, et nolite timere. Levantes autem oculos suos, neminem viderunt, nisi solum Jesum. Et descendentibus illis de monte, praecepit Jesus, dicens: Nemini dixeritis visionem, donec Filius hominis a mortuis resurgat. Et interrogaverunt eum discipuli, dicentes: Quid ergo scribae dicunt, quod Eliam primum venire oportet? At ille respondens, dixit * Elias quidem venturus est, et ille restituet omnia (Mal. IV, 5). Dico autem vobis, quia Elias jam venit: et non cognoverunt eum, sed fecerunt in eo quaecunque voluerunt. Sic et Filius hominis passurus est ab eis. Tunc intellexerunt discipuli quia de Joanne Baptista dixit eis. Et cum venisset ad turbam, vidit scribas conquirentes cum illis. Et confestim omnis populus videns Jesum, stupefactus est, et expaverunt. Et accurrentes salutabant eum, et interrogavit eos: Quid inter vos conquiritis? CAPUT XCII. Pharisaei dicunt ad Jesum: Discede hinc, quia Herodes vult te occidere: et curavit lunaticum. LUC. XIII, 31-33. In ipsa die accesserunt quidam Pharisaeorum, dicentes illi: Exi, et vade hinc, quia Herodes vult te occidere. Et ait illis: Ite, et dicite vulpi illi: Ecce ejicio daemonia, et sanitates perficio hodie et cras, et tertia die consummor. Verumtamen oportet me hodie, et cras, et sequenti die ambulare; quia non capit prophetam perire extra Hierusalem. --MATT. XVII, 14-20; MARC. IX, 16-28; LUC. IX, 38-44. Factum est autem in sequenti die, accessit ad eum homo genibus ejus provolutus, et exclamavit dicens: Domine, miserere filio meo, quia unicus est mihi, et lunaticus est. Et cum spiritus apprehendit eum, allidit, et spumat, et stridet dentibus, et arescit, et male patitur. Nam saepe cadit in ignem, et crebro in aquam, et subito clamat, et dissipat eum, et vix discedit dilanians eum. Et rogavi discipulos tuos ut ejicerent eum, et non potuerunt curare eum. Respondens autem Jesus dixit: O generatio infidelis et perversa, * usque modo ero apud vos? Afferte illum huc ad me. Et cum accederet et vidisset illum, statim spiritus conturbavit eum, et elisus in terram volutabatur spumans. Et interrogavit patrem ejus, quantum temporis est ex quo ei hoc accidit. At ille ait, ab infantia: et frequenter eum et in ignem et in aquam misit, ut eum perderet: sed si quid potes, adjuva nos, misertus nostri. Jesus autem ait illi: Si potes credere, omnia possibilia credenti. Et continuo exclamans pater pueri cum lacrymis, aiebat: Credo, Domine: adjuva incredulitatem meam. Et cum videret Jesus concurrentem turbam, comminatus est spiritui immundo, dicens illi: Surde et mute spiritus, ego tibi praecipio: exi ab eo, et amplius ne introeas in eum. Et clamans, et multum discerpens eum, exiit ab eo. Et factus est sicut mortuus, ita ut multi dicerent, quia mortuus est. Jesus autem tenens manum ejus, elevavit eum, et surrexit. Et curatus est puer ex illa hora, et reddidit illum patri ejus. Stupebant autem omnes in magnitudine Dei. Tunc accesserunt discipuli ad Jesum secreto, et dixerunt: Quare non potuimus ejicere illum? Dicit illis, propter incredulitatem vestram. Amen quippe dico vobis, si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis monti huic: Transi hinc, et transibit: et nihil impossibile erit vobis. Hoc autem genus daemoniorum non ejicitur, nisi per orationem et jejunium. CAPUT XCIII. Jesus de passione sua discipulis patefacit, et in Capharnaum pro se et Petro didrachma exactoribus reddidit. MATT. XVII, 21-26; MARC. IX, 30, 31; LUC. IX, 44, 45. Conversantibus autem eis in Galilaea, dixit illis Jesus: Filius hominis tradendus est in manus hominum, et occident eum, et tertia die resurget. At illi ignorabant verbum, et timebant eum interrogare. Et contristati sunt vehementer. Et cum venissent Capharnaum, accesserunt qui didrachma accipiebant ad Petrum, et dixerunt ei: Magister vester non solvit didrachma? Ait: Etiam. Et cum intrasset domum, praevenit eum Jesus, dicens: Quid tibi videtur, Simon? Reges terrae a quibus accipiunt tributum vel censum? a filiis suis, an ab alienis? Et ille dixit: Ab alienis. Dixit illi Jesus: Ergo liberi sunt filii. Ut autem non scandalizemus eos, vade ad mare, et mitte hamum: et eum piscem qui primus ascenderit, tolle; et aperto ore ejus, invenies staterem: illum sumens, da eis pro me et te. CAPUT XCIV. Interrogatus Jesus a discipulis suis quis major erit in regno coelorum? instruit eos his exemplis ut humilient se sicut parvulus. MATT. XVIII, 1-6; MARC. IX, 32-36; LUC. IX, 46-48. In illa hora cum domi esset, interrogabat eos: Quid in via tractabatis? At illi tacebant: siquidem inter se in via disputabant quis illorum esset major? Et accesserunt discipuli ad Jesum, dicentes: Quis putas major est in regno coelorum? Et advocans Jesus parvulum, statuit eum in medio eorum, et dixit: Amen dico vobis, nisi conversi fueritis, et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum coelorum. Quicunque ergo humiliaverit se sicut parvulus iste, hic est major in regno coelorum. Si quis vult esse major, erit omnium novissimus, et omnium minister. Et qui susceperit unum parvulum talem in nomine meo, me suscipit. Qui autem scandalizaverit unum de pusillis * illis, qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et demergatur in profundum maris. CAPUT XCV. Non debere prohiberi eos qui faciunt signa in nomine Jesu. MARC. IX, 37-39; LUC. IX, 49, 50. Respondens autem Joannes, dixit: Magister, vidimus quemdam in nomine tuo ejicientem daemonia, et prohibuimus eum, quia non sequitur nobiscum. Jesus autem ait: Nolite prohibere eum: nemo est enim qui faciat virtutem in nomine meo, et possit cito male loqui de me. Qui enim non est adversus vos, pro vobis est.-- MATT. XVIII, 7-9; MARC. IX, 41-48; LUC. XVII, 1, 2. Vae mundo ab scandalis. Necesse est enim ut veniant scandala: verumtamen vae homini per quem scandalum venit. Si autem manus tua, vel pes tuus scandalizat te, abscinde eum, et projice abs te: bonum tibi est ad vitam ingredi debilem vel claudum, quam duas manus vel duos pedes habentem, mitti in ignem aeternum. Et si oculus tuus scandalizat te, erue eum, et projice abs te: bonum tibi est luscum in vitam intrare, quam duos oculos habentem, mitti in gehennam ignis: ubi vermis eorum non moritur, et ignis non exstinguitur. Omnis enim homo igne salietur, et omnis victima salietur. CAPUT XCVI. Nos non debere contemnere unum de pusillis: adjungens similitudinem de ove perdita et de drachmate. MATT. XVIII, 10-14; LUC. XV, 3-10. Videte ne contemnatis unum ex his pusillis: dico enim vobis, quia angeli eorum in coelis semper vident faciem Patris mei, qui in coelis est. Venit enim Filius hominis salvare quod perierat. Et ait ad illos parabolam istam, dicens: Quid vobis videtur? Si fuerint alicui centum oves, et erraret una ex eis, nonne relinqueret nonaginta novem in montibus vel in deserto, et vaderet eam quaerere quae erravit? Et si contigerit ut inveniat eam, imponit in humeros suos gaudens: et veniens domum, convocat amicos et vicinos dicens illis: Congratulamini mihi, quia inveni ovem meam quae perierat. Amen dico vobis, quia gaudebit super eam magis quam super nonaginta novem quae non erraverunt, et non indigent poenitentia. Sic non est voluntas ante Patrem vestrum qui in coelis est, ut pereat unus de pusillis istis: aut quae mulier habens drachmas decem, si perdiderit drachmam unam, nonne accendit lucernam, et everrit domum, et quaerit diligenter, donec inveniat? Et cum invenerit, convocat amicas et vicinas dicens: Congratulamini mihi, quia inveni drachmam quam perdideram. Ita dico vobis, gaudium erit coram angelis Dei super uno peccatore poenitentiam agente, quam supra nonaginta novem justis qui non indigent poenitentia. CAPUT XCVII. De filio qui substantiam patris devoravit. LUC. XV, 11-32. Ait autem: Homo quidam habuit duos filios; et dixit adolescentior * patri: Pater, da mihi portionem substantiae quae me contingit. Et divisit illis substantiam. Et non post multos dies, congrega is omnibus, adolescentior filius peregre profectus est in regionem longinquam; et ibi dissipavit substantiam suam vivendo luxuriose. Et postquam omnia consumpsisset, facta est fames valida in regione illa. Et ipse coepit egere. Et abiit, et adhaesit uni civium regionis illius: et misit illum in villam suam, ut pasceret porcos. Et cupiebat implere ventrem suum de siliquis quas porci manducabant; et nemo illi dabat. Ipse autem in se reversus, dixit: Quanti mercenarii in domo patris mei abundant panibus! ego autem hic fame pereo. Surgam, et ibo ad patrem meum, et dicam illi: Pater peccavi in coelum, et coram te. Et jam non sum dignus vocari filius tuus: fac me sicut unum ex mercenariis tuis. Et surgens, venit ad patrem suum. Cum autem adhuc longe esset, vidit illum pater illius, et misericordia motus est. Et accurrens, cecidit supra collum ejus, et osculatus est eum. Dixitque ei filius: Pater, peccavi in coelum, et coram te: jam non sum dignus vocari filius tuus. Dixit autem pater ad servos suos: Cito proferte stolam primam, et induite illum, et date annulum in manum ejus et calceamenta in pedes ejus; et adducite vitulum saginatum, et occidite, et manducemus, et epulemur: quia hic filius meus mortuus erat, et revixit; perierat, et inventus est. Et coeperunt epulari. Erat autem filius ejus senior in agro: et cum veniret et appropinquaret domui, audivit symphoniam et chorum: et vocavit unum de servis, et interrogavit quae haec essent? Isque dixit illi: Frater tuus venit, et occidit pater tuus vitulum saginatum, quia salvum illum recepit. Indignatus est autem, et nolebat introire. Pater ergo illius egressus, coepit rogare illum. At ille respondens, dixit patri suo: Ecce tot annis servivi tibi, et nunquam mandatum tuum praeterivi; et nunquam dedisti mihi haedum, ut cum amicis meis epularer. Sed postquam filius tuus hic qui devoravit substantiam suam cum meretricibus, venit, occidisti illi vitulum saginatum. At ipse dixit illi: Fili, tu semper mecum es, et omnia mea tua sunt. Epulari autem et gaudere oportebat, quia frater tuus hic mortuus erat, et revixit: perierat, et inventus est. CAPUT XCVIII. De remittendo fratribus ex corde. MATTH. XVIII, 15-22; LUC. XVII, 3, 4. Attendite vobis: si peccaverit in te frater tuus, vade et corripe eum inter te, et ipsum solum. Si te audierit, et si poenitentiam egerit, dimitte illi: et lucratus eris fratrem tuum. Si autem te non audierit, adhibe tecum adhuc unum vel duos: ut in ore duorum vel trium stet omne verbum (Deut. XIX, 13). Quod si non audierit eos, dic ecclesiae. Si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Amen dico vobis: Quaecunque alliga veritis super terram, erunt ligata et in coelo: et quaecunque solveritis super terram, erunt soluta et in coelo. Iterum dico vobis: quia si duo ex vobis consenserint super terram, de omni re quamcunque petierint, fiet illis a Patre meo qui in coelis est. Ubi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Tunc accedens ad eum Petrus, dixit: Domine, quoties peccaverit in me frater meus, et dimittam ei? usque septies? Dicit illi Jesus: Non dico tibi usque septies, sed usque septuagies septies. CAPUT XCIX. Similitudo de rege qui posuit rationem cum servis suis. MATTH. XVIII, 23-35. Ideo assimilatum est regnum coelorum homini regi qui voluit rationem ponere cum servis suis. Et cum coepisset rationem ponere, oblatus est ei unus qui debebat decem millia talenta. Cum autem non haberet unde redderet, jussit eum dominus venundari, et uxorem ejus, et filios, et omnia quae habebat, et reddi. Procidens autem servus ille, orabat eum dicens: Patientiam habe in me, et omnia reddam tibi. Misertus autem dominus servi illius, eum dimisit, et debitum dimisit ei. Egressus autem servus ille, invenit unum de conservis suis, qui debebat ei centum denarios; et tenens suffocabat eum, dicens: Redde quod debes. Et procidens conservus ille, rogabat eum, dicens: Patientiam habe in me, et omnia reddam tibi. Ille autem noluit, sed abiit, et misit eum in carcerem, donec redderet debitum. Videntes autem conservi ejus quae fiebant, contristati sunt valde. Et venerunt, et narraverunt domino suo omnia quae facta fuerant. Tunc vocavit illum dominus ejus, et ait illi: Serve nequam, omne debitum dimisi tibi, quoniam rogasti me: nonne ergo oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego tui misertus sum? Et iratus dominus ejus, tradidit eum tortoribus, quoadusque redderet universum debitum. Sic et Pater meus coelestis faciet vobis, si non remiseritis unusquisque fratri suo de cordibus vestris. CAPUT C. Jesus interrogatur a Pharisaeis, si liccat uxorem dimittere quacunque ex causa. MATTH. XIX, 1-12; MARC. X, 1-12. Et factum est, cum consummasset Jesus sermones istos, migravit a Galilaea, et venit in fines Judaeae trans Jordanem: et secutae sunt eum turbae multae, et curavit eos ibi. Et accesserunt ad eum Pharisaei tentantes eum, et dicentes: Si licet homini dimittere uxorem suam quacunque ex causa? Qui respondens, ait eis: Non legistis quia qui fecit ab initio *, masculum et feminam fecit eos (Gen. I, 27)? Et dixit: Propter hoc dimittet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae: et erunt duo in carne una (Gen. II, 24). Itaque jam non sunt duo, sed una caro. Quod ergo Deus conjunxit, homo non separet. Dicunt illi: Quid ergo Moyses mandavit dari libellum repudii (Deut. XXIV, 1), et dimittere? Ait illis: Quoniam Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis dimittere uxores vestras: ab initio autem non sic fuit. Dico autem vobis: quia quicunque dimiserit uxorem suam, nisi ob fornicationem, et aliam duxerit, moechatur. Et qui dimissam duxerit, moechatur. Dicunt ei discipuli ejus: Si ita est causa hominis cum uxore, non expedit nubere. Qui dixit: Non omnes capiunt verbum istud, sed quibus datum est. Sunt enim eunuchi qui de matris utero (sic) nati sunt. Et sunt eunuchi qui facti sunt ab hominibus. Et sunt eunuchi qui se ipsos castraverunt propter regnum coelorum. Qui potest capere capiat. CAPUT CI. Jesus imposuit manus infantibus. Et Pharisaei murmurant de Jesu: Quia hic recipit peccatores. MATTH. XIV, 13-15; MARC. X, 13-16. Tunc oblati sunt ei parvuli, ut manus eis imponeret, et oraret. Discipuli autem increpabant eos. Jesus vero ait eis: Sinite parvulos, et nolite prohibere eos venire ad me; talium est enim regnum coelorum. Et cum imposuisset eis manus, abiit inde.--LUC. XV, 1, 2. Erant autem appropinquantes ei publicani et peccatores multi, ut audirent eum. Et murmurabant Pharisaei et scribae, dicentes: Quia hic peccatores recipit, et manducat cum illis.--JOAN. VII, 1. Post haec ambulabat Jesus in Galilaeam: non enim volebat in Judaeam ambulare, quia quaerebant eum Judaei interficere. CAPUT CII. Jesus institvit eos qui annuntiaverunt ei de Galilaeis quos interfecit Pilatus, adjungens similitudinem arboris fici in vinea. LUC. XIII, 1-9. Aderant autem quidam ipso in tempore nuntiantes illi de Galilaeis quorum sanguinem Pilatus miscuit cum sacrificiis eorum. Et respondens dixit illis: Putatis quod hi Galilaei prae omnibus Galilaeis peccatores fuerunt, quia talia passi sunt? Non, dico vobis: sed nisi poenitentiam habueritis, similiter omnes peribitis. Sicut illi decem et octo supra quos cecidit turris in Siloe, et occidit eos: putatis quia et ipsi debitores fuerunt praeter omnes homines habitantes in Hierusalem? Non, dico vobis: sed si non poenitentiam egeritis, omnes similiter peribitis. Dicebat autem hanc similitudinem: Arborem fici habebat quidam plantatam in vinea sua, et venit quaerens fructum in ea, et non invenit. Dixit autem ad cultorem vineae: Ecce anni tres sunt ex quo venio quaerens fructum in ficulnea hac, et non invenio: succide ergo illam: utquid etiam terram occupat? At ille respondens, dixit illi: Domine, dimitte illam et hoc anno, usquequo fodiam circa illam, et mittam stercora: et si quidem fecerit fructum; sin autem, in futurum succides eam. CAPUT CIII. Jesus sanavit in synagoga mulierem aridam et curvatam. LUC. XIII, 10-17. Erat autem docens in synagoga eorum sabbatis. Et ecce mulier quae habebat spiritum infirmitatis annis decem et octo: et erat inclinata, nec omnino poterat sursum respicere. Quam cum vidisset Jesus, vocavit ad se, et ait illi: Mulier, dimissa es ab infirmitate tua. Et imposuit illi manus: et confestim erecta est, et glorificabat Deum. Respondens autem archisynagogus, indignans quia sabbato curasset Jesus, dicebat: Sex dies sunt in quibus oportet operari: in his venite, et curamini, et non in die sabbati. Respondit autem Jesus, et dixit: Hypocritae, unusquisque vestrum sabbato non solvit bovem aut asinum a praesepio, et ducit adaquare? Hanc autem filiam Abrahae, quam alligavit Satanas, ecce decem et octo annis, non oportuit solvi a vinculo isto die sabbati? Et cum haec diceret, erubescebant omnes adversarii ejus. Et omnis populus gaudebat in universis quae * fiebant ab eo. CAPUT CIV. Ascendit Hierosolymam in die festo Scenopegiae. JOAN. VII, 2-31. Erat autem in proximo dies festus Judaeorum, Scenopegia. Dixerunt autem ad eum fratres ejus: Transi hinc, et vade in Judaeam, ut et discipuli tui videant opera tua quae facis. Nemo quippe in occulto quid facit, et quaerit ipse in palam esse. Si haec facis, manifesta te ipsum mundo: neque enim fratres ejus credebant in eum. Dicit ergo eis Jesus: Tempus meum nondum advenit: tempus autem vestrum semper est paratum. Non potest mundus odisse vos: me autem odit, quia ego testimonium perhibeo de illo, quia opera ejus mala sunt. Vos ascendite ad diem festum hunc, ego non ascendam ad diem festum istum, quia tempus meum nondum impletum est. Haec cum dixisset, ipse mansit in Galilaea. Ut autem ascenderunt fratres ejus, tunc et ipse ascendit ad diem festum, non manifeste, sed quasi in occulto. Judaei ergo quaerebant eum in die festo, et dicebant: Ubi est ille? Et murmur multum de eo erat in turba. Quidam enim dicebant: Quia bonus est. Alii autem dicebant: Non, sed seducit turbas. Nemo tamen palam loquebatur de illo, propter metum Judaeorum. Jam autem die festo mediante, ascendit Jesus in templum, et docebat. Et mirabantur Judaei, dicentes: Quomodo hic litteras scit, cum non didicerit? Respondit Jesus, et dixit eis: Mea doctrina non est mea, sed ejus qui misit me. Si quis voluerit voluntatem ejus facere, cognoscet de doctrina ejus, utrum ex Deo sit, an ego a me ipso loquar. Qui a semetipso loquitur, gloriam propriam quaerit. Qui autem quaerit gloriam ejus qui misit illum, hic verax est, et injustitia non est in illo. Nonne Moyses dedit vobis legem (Exod. XXIV, 3), et nemo ex vobis legem facit? Quid me quaeritis interficere? Respondit turba, et dixit: Daemonium habes: quis te quaerit interficere? Respondit Jesus, et dixit eis: Unum opus feci, et omnes miramini. Propterea Moyses dedit vobis circumcisionem (Lev. XII, 3), non quia ex Moyse est, sed ex patribus. Et in sabbato circumciditis hominem. Si circumcisionem accipit homo in sabbato, ut non solvatur lex Moysi, mihi indignamini quia totum hominem sanum feci in sabbato? Nolite judicare secundum faciem, sed justum judicium judicate. Dicebant ergo quidam ex Hierosolymis: Nonne hic est quem quaerunt interficere: et ecce palam loquitur, et nihil ei dicunt. Nunquid vere cognoverunt principes quia hic est Christus? Sed hunc scimus unde sit: Christus autem cum venerit, nemo scit unde sit. Clamabat ergo docens in templo Jesus, et dicens: Et me scitis, et unde sim scitis: et a me ipso non veni, sed est verus qui misit me, quem vos nescitis. Ego scio eum, quia ab ipso sum, et ipse misit me.--JOAN. VIII, 55. Et si dixero quia nescio eum, ero similis vobis mendax. Quaerebant ergo eum apprehendere; et nemo misit in illum manus, quia nondum venerat hora ejus. De turba autem multi crediderunt in eum, et dicebant: Christus cum venerit, nunquid plura signa faciet quam quae hic facit? CAPUT CV. De divite, cujus uberes fructus ager attulit. LUC. XII, 13-21. Ait autem ei quidam de turba: Magister, dic fratri meo ut dividat mecum haereditatem. At ille dixit ei: Homo, quis me constituit judicem, aut divisorem supra vos? Dixitque ad illos: Videte et cavete ab omni avaritia, quia non in abundantia cujusquam vita ejus est, ex his quae possidet. Dixit autem similitudinem ad illos dicens: Hominis cujusdam divitis uberes fructus ager attulit, et cogitabat intra se, dicens: Quid faciam, quod non habeo quo congregem fructus meos? Et dixit: Hoc faciam: destruam horrea mea, et majora faciam; et illuc congregabo omnia quae nata sunt mihi, et bona mea; et dicam animae meae: Anima, habes multa bona posita in annos plurimos: requiesce, comede, bibe, epulare. Dixit autem illi Deus: Stulte, hac nocte animam tuam repetam a te: quae autem parasti, cujus erunt? Sic est qui sibi thesaurizat, et non est in Deum dives. CAPUT CVI. De eo qui multas possessiones habens, tristis abiit, audiens verbum: Vade, vende omnia quae habes. MATTH. XIX, 16-30; MARC. X, 17-31; LUC. XVIII, 18-30. Et cum egressus esset in via, procurrens quidam genu flexo ante eum rogabat eum: Magister bone, quid boni faciam, ut habeam vitam aeternam? Qui dixit ei: Quid me interrogas de bono? Nemo bonus, nisi solus Deus. Si autem vis ad vitam ingredi, serva mandata. Dixit illi: Quae? Jesus autem dixit: Non occides, non adulterabis, non furtum facies, non falsum testimonium dices: Honora patrem tuum et matrem; et, Diliges proximum tuum sicut te ipsum. Dicit illi adolescens: Omnia haec custodivi a juventute mea: quid adhuc mihi deest? Jesus autem intuitus eum, dilexit eum, et dixit illi: Unum tibi deest: si vis perfectus esse, vade, vende quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo: et veni, sequere me. Cum audisset autem adolescens verbum, abiit tristis: erat enim dives valde, et multas possessiones habens. Et circumspiciens Jesus, ait discipulis suis: Quam difficile qui pecunias habent in regnum Dei introibunt! Amen dico vobis, quia dives difficile intrabit in regnum coelorum. Et iterum dico vobis: Facilius est camelum per foramen acus ire, quam divitem intrare in regnum coelorum. Auditis autem his, discipuli mirabantur valde, dicentes: Quis ergo poterit salvus esse? Aspiciens autem Jesus, dixit illis: Apud hominem hoc impossibile est: apud Deum autem omnia possibilia sunt. Tunc respondens Petrus dixit ei: Ecce nos reliquimus omnia, et secuti sumus te; quid ergo erit nobis? Jesus autem dixit illis: Amen dico vobis, quod vos qui secuti estis me, in regeneratione, cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae, sedebitis et vos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel. Amen dico vobis, omnis qui reliquerit domum aut parentes, vel fratres aut sorores, aut patrem aut matrem, aut uxorem aut filios, aut agros propter regnum coelorum, et nomen meum, et propter Evangelium, centuplum accipiet: nunc in hoc tempore domos, et fratres, et sorores, et matres, et filios, et agros cum persecutionibus: et in saeculo futuro, vitam aeternam possidebit. Multi autem erunt primi novissimi, et novissimi primi.--LUC. XVI, 14-15. Audiebant autem omnia haec Pharisaei, qui erant avari: et deridebant illum. Et ait illis: Vos estis qui justificatis vos coram hominibus: Deus autem novit corda vestra: quia quod hominibus altum est, abominatio est ante Deum. CAPUT CVII. De divite et Lazaro. LUC. XVI, 19-31. Iterum dixit: Homo quidam erat dives, et induebatur purpura et bysso, et epulabatur quotidie splendide. Et erat quidam mendicus, nomine Lazarus, qui jacebat ad januam ejus, ulceribus plenus, cupiens saturari de micis quae cadebant de mensa divitis; et nemo illi dabat: sed et canes veniebant, et lingebant ulcera ejus. Factum est autem ut moreretur mendicus, et portaretur ab angelis in sinum Abrahae. Mortuus est autem et dives, et sepultus est in inferno. Elevans autem oculos suos cum esset in tormentis, vidit Abraham a longe, et Lazarum in sinu ejus, et ipse clamans dixit: Pater Abraham, miserere mei, et mitte Lazarum ut intingat extremum digiti sui in aquam, ut refrigeret linguam meam, quia crucior in hac flamma. Et dixit illi Abraham: Fili, recordare quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala: nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris. Et in his omnibus inter nos et vos chaos magnum firmatum est: ut hi qui volunt hinc transire ad vos, non possint, neque inde huc transmeare. Et ait: Rogo ergo te, pater, ut mittas eum in domum patris mei. Habeo enim quinque fratres, ut testetur illis, ne et ipsi veniant in locum hunc tormentorum. Et ait illi Abraham: Moysen habent et prophetas: audiant illos. At ille dixit: Non, pater Abraham, sed si quis ex mortuis ierit ad eos, poenitentiam agent. Ait autem illi: Si Moysen et prophetas non audiunt, neque si quis ex mortuis resurrexerit, credent. CAPUT CVIII. De villico infideli. LUC. XVI, 1-12. Dicebat autem ad discipulos suos: Homo quidam erat dives, qui habebat villicum: et hic diffamatus est apud illum, quasi dissipasset bona illius. Et vocavit illum, et ait illi: Quid hoc audio de te? Redde rationem villicationis tuae: jam enim non poteris villicare. Ait autem villicus intra se: Quid faciam, quia dominus meus aufert a me villicationem? fodere non valeo, mendicare erubesco. Scio quid faciam, ut cum amotus fuero a villicatione, recipiant me in domos suas. Convocatis itaque singulis debitoribus domini sui, dicebat primo: Quantum debes domino meo? At ille dixit: Centum cados olei. Dixitque illi: Accipe cautionem tuam et sede, ac cito scribe quinquaginta. Deinde alii dixit: Tu vero quantum debes? Qui ait: Centum coros tritici. Ait illi: Accipe litteras tuas, et scribe octoginta. Et laudavit dominus villicum iniquitatis, quia prudenter fecisset: quia filii hujus saeculi prudentiores sunt filiis lucis in generatione sua. Et ego dico vobis: Facite vobis amicos de mammona iniquitatis: ut cum defeceritis, recipiant vos in aeterna tabernacula. Qui fidelis est in minimo, et in majori fidelis est: et qui in modico iniquus est, et in majori iniquus est. Si ergo in iniquo mammona fideles non fuistis, quod verum est, quis credet vobis? Et si in alieno fideles non fuistis, quod verum est, quis dabit vobis?--LUC. XII, 47-50. Ille autem servus, qui cognovit voluntatem domini sui, et non se praeparavit, et non fecit secundum voluntatem ejus, plagis vapulabit multis: qui autem non cognovit, et fecit digna plagis, vapulabit paucis. Omnis autem cui multum datum est, multum quaeretur ab eo. Et cui multum commendaverunt, plus petent ab eo. Nescitis quia ignem veni mittere in terram? Et quid volo, nisi ut accendatur? Baptismo autem habeo baptizari: et quomodo turbor usque dum perficiatur. CAPUT CIX. De patrefamilias qui exiit primo mane conducere operarios in vineam suam. MATTH. XX, 1-16. Simile est regnum coelorum patrifamilias qui exiit primo mane conducere operarios in vineam suam. Conventione autem facta cum operariis ex denario diurno, misit eos in vineam suam. Et egressus circa horam tertiam, vidit alios stantes in foro otiosos, et illis dixit: Ite et vos in vineam; et quod justum fuerit dabo vobis. Illi autem abierunt. Iterum autem exiit circa sextam et nonam horam, et fecit similiter. Circa undecimam vero exiit et invenit alios stantes, et dicit illis: Quid hic statis tota die otiosi? Dicunt ei: Quia nemo nos conduxit. Dicit illis: Ite et vos in vineam. Cum sero factum esset, dicit dominus vineae procuratori suo: Voca operarios, et redde illis mercedem, incipiens a novissimis usque ad primos. Cum venissent ergo qui circa undecimam horam venerant, acceperunt singulos denarios. Venientes autem et primi, arbitrati sunt quod plus essent accepturi: acceperunt autem et ipsi singulos denarios. Et accipientes murmurabant adversus patremfamilias, dicentes: Hi novissimi una hora fecerunt, et pares nobis illos fecisti, qui portavimus pondus diei et aestus. At ille respondens uni eorum, dixit: Amice, non facio tibi injuriam. Nonne ex denario convenisti mecum? Tolle quod tuum est, et vade: volo autem et huic novissimo dare sicut et tibi. Aut non licet mihi quod volo facere? An oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum? Sic erunt novissimi primi, et primi novissimi. Multi enim sunt vocati, pauci vero electi. CAPUT CX. Jesus in domo Pharisaei sanat hydropicum: et instruit eos qui primos accubitus in conviviis eligebant. LUC. XIV, 1-15. Et factum est cum intraret in domum cujusdam principis Pharisaeorum sabbato manducare panem, et ipsi observabant eum. Et ecce homo quidam hydropicus erat ante illum. Et respondens Jesus dixit ad legisperitos et Pharisaeos, dicens: Si licet sabbato curare? At illi tacuerunt. Ipse vero apprehensum sanavit eum, et dimisit. Et respondens ad illos dixit: Cujus vestrum asinus aut bos in puteum cadet, et non continuo extrahet illum die sabbati? Et non poterant ad haec respondere illi. Dicebat autem et ad invitatos parabolam, intendens quomodo primos accubitus eligerent, dicens ad illos: Cum invitatus fueris ad nuptias, non discumbas in primo loco, ne forte honoratior te sit invitatus ab eo: et veniens is qui te invitavit et illum, dicat tibi: Da huic locum, et tunc incipias cum rubore novissimum locum tenere. Sed cum vocatus fueris, vade, recumbe in novissimo loco; ut cum venerit qui te invitavit, dicat tibi: Amice, ascende superius. Tunc erit tibi gloria coram simul discumbentibus: quia omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur. Dicebat autem et ei qui se invitaverat: Cum facis prandium aut coenam, noli vocare amicos tuos, neque fratres tuos, neque cognatos, neque vicinos divites: ne forte et ipsi te reinvitent, et fiat tibi retributio. Sed cum facis convivium, voca pauperes, debiles, claudos, caecos: et beatus eris, quia non habent retribuere tibi: retribuetur enim tibi in resurrectione justorum. Haec cum audisset quidam de simul discumbentibus, dixit illi: Beatus qui manducabit panem in regno coelorum. CAPUT CXI. Jesus decem leprosos mundavit. JOAN. VI, 1-4. Post haec in proximo erat Pascha, dies festus Judaeorum.--LUC. XVII, 11-19. Et factum est dum iret Hierusalem, transibat per mediam Samariam et Galilaeam. Et cum ingrederetur quoddam castellum, occurrerunt ei decem viri leprosi: qui steterunt a longe, et levaverunt vocem dicentes: Jesus praeceptor, miserere nostri. Quos ut vidit, dixit: Ite, ostendite vos sacerdotibus. Et factum est, dum irent, mundati sunt. Unus autem ex ipsis, ut vidit quia mundatus est, regressus est cum magna voce magnificans Deum: et cecidit in faciem ante pedes ejus, gratias agens: et hic erat Samaritanus. Respondens autem Jesus, dixit: Nonne decem mundati sunt, et novem ubi sunt? Non est inventus qui rediret, et daret gloriam Deo, nisi hic alienigena. Et ait illi: Surge, vade: quia fides tua te salvum fecit. CAPUT CXII. Jesus de passione sua discipulis suis iterum indicavit: et mater filiorum Zebedaei rogat pro filiis suis. MATTH. XX, 17-28; MARC. X, 32-45; LUC. XVIII, 31-34; XXII, 25. Assumens autem iterum duodecim, ait illis: Ecce ascendimus Hierosolymam, et consummabuntur omnia quae scripta sunt per prophetas de Filio hominis. Tradetur enim principibus sacerdotum et scribis, et tradent eum gentibus, et illudetur, et flagellabitur, et conspuetur, et crucifigetur, et die tertia resurget. Tunc accessit ad eum mater filiorum Zebedaei cum filiis suis, adorans et petens aliquid ab eo. Qui dixit ei, quid vis? Ait illi: Dic, ut sedeant hi duo filii mei, unus ad dexteram tuam, et unus ad sinistram in regno tuo. Respondens autem Jesus dixit eis: Nescitis quid petatis. Potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum? aut baptismo quo ego baptizor, baptizari? Dicunt ei: Possumus. Ait illis: Calicem quidem meum bibetis, et baptismo meo quo ego baptizor, baptizabimini: sedere autem ad dexteram meam et sinistram, non est meum dare vobis, sed quibus paratum est a Patre meo. Et audientes decem, indignati sunt de duobus fratribus. Jesus autem vocavit eos ad se, et ait: Scitis quia principes gentium dominantur eorum: et qui majores sunt, potestatem exercent in eos. Non ita erit inter vos: sed quicunque voluerit inter vos major fieri, sit vester minister: et qui voluerit inter vos primus esse, erit vester servus. Sicut Filius hominis non venit ut ministretur ei, sed ut ministraret, et daret animam suam redemptionem pro multis. CAPUT CXIII. Jesus responsum dat dicenti sibi: Domine, si pauci sunt qui salvi fiant? LUC. XIII, 23-30; MATTH. VII, 13, 14-23. Et ait illi quidam: Domine, si pauci sunt qui salvantur? Ipse autem dixit ad illos: Contendite intrare per angustam portam: quia multi, dico vobis, quaerent intrare, et non poterunt. Cum autem intraverit paterfamilias et clauserit ostium, et incipietis foris stare, et pulsare ostium, dicentes: Domine, aperi nobis: et respondens dicet vobis: Nescio vos unde sitis: tunc incipietis dicere: Manducavimus coram te, et bibimus, et in plateis nostris docuisti. Et dicet vobis: Nescio vos unde sitis. Discedite a me, omnes operarii iniquitatis, in ignem aeternum; ibi erit fletus et stridor dentium, cum videritis Abraham et Isaac et Jacob et omnes prophetas intrare in regnum Dei, vos autem expelli foras. Et venient ab Oriente et Occidente, et Aquilone et Austro, et accumbent in regno Dei. Et ecce sunt novissimi qui erant primi, et sunt primi qui erant novissimi. CAPUT CXIV. De Zacchaeo publicano. LUC. XIX, 1-10. Et ingressus perambulabat Hiericho. Et ecce vir nomine Zacchaeus: et hic erat princeps publicanorum, et ipse dives. Et quaerebat Jesum videre quis esset, et non poterat prae turba, quia statura pusillus erat. Et praecurrens, ascendit in arborem sycomorum, ut videret illum: quia inde erat transiturus. Et cum venisset ad locum, suspiciens Jesus, vidit illum, et dixit ad eum: Zacchaee, festinans descende, quia hodie in domo tua oportet me manere. Et festinans descendit, et excepit illum gaudens. Et cum viderent omnes, murmurabant, dicentes quod ad hominem peccatorem divertisset. Stans autem Zacchaeus dixit ad Dominum: Ecce dimidium bonorum meorum, Domine, do pauperibus: et si quid aliquem defraudavi, reddo quadruplum. Ait Jesus ad eum: Quia hodie salus huic domui facta est, eo quod et ipse sit filius Abrahae. Venit enim Filius hominis quaerere et salvum facere quod perierat. CAPUT CXV. Jesus iterum duos caecos curavit. MATTH. XX, 29-34; MARC. X, 46-52; LUC. XVIII, 35-43. Et egredientibus illis ab Hiericho, secutae sunt eum turbae multae. Et ecce duo caeci, ex quibus erat Bartimaeus filius Timaei, sedentes secus viam, audierunt quia Jesus Nazarenus transiret, et clamaverunt, dicentes: Domine, miserere nostri, fili David. Turba autem increpabat eos, ut tacerent. At illi magis clamabant, dicentes: Domine, miserere nostri, fili David. Et stetit Jesus, et vocavit eos, et ait: Quid vultis ut faciam vobis? Dicunt illi: Domine, ut aperiantur oculi nostri. Misertus autem eorum Jesus, tetigit oculos eorum. Et confestim viderunt, et secuti sunt eum, magnificantes Dominum. Et omnis plebs ut vidit, dedit laudem Deo. CAPUT CXVI. Jesus super asinum sedens, Hierosolymam ingreditur. MATTH. XXI, 1-9; MARC. XI, 1-11; LUC. XIX, 29-38. Et cum appropinquasset Hierosolymis, et venisset Bethphage ad montem Oliveti, tunc Jesus misit duos discipulos, dicens eis: Ite in castellum quod contra vos est, et statim invenietis asinam alligatam, et pullum cum ea alligatum, cui nemo hominum unquam sedit: solvite illum, et adducite eum mihi. Et si quis vobis aliquid dixerit, dicite ei: quia Dominus operam ejus desiderat: et confestim dimittet eos. Euntes autem discipuli, fecerunt sicut praecepit illis Jesus. Solventibus autem illis pullum, dixerunt domini ejus ad illos: Quid solvitis pullum? At illi dixerunt, quia Domino necessarius est; et dimiserunt illos. Et duxerunt pullum ad Jesum: et jactantes vestimenta sua supra pullum, eum desuper sedere fecerunt. Hoc autem factum est, ut impleretur quod dictum est per prophetam, dicentem: * Dicite filiae Sion: Ecce rex tuus venit tibi mansuetus, sedens super pullum asinae subjugalis (Isa. LXII, 11; Zach. IX, 9).--JOAN. XII, 16. Haec non cognoverunt discipuli ejus primum; sed quando glorificatus est Jesus, tunc recordati sunt quia haec erant scripta de eo: et haec fecerunt ei. Eunte autem illo, multi substernebant vestimenta sua in via: alii autem caedebant ramos de arboribus, et sternebant in via. Et cum appropinquaret jam ad descensum montis Oliveti, coeperunt omnes turbae descendentium gaudentes laudare Deum voce magna. Turbae autem quae praecedebant et quae sequebantur, clamabant dicentes: Hosanna filio David; benedictus qui venit rex, in nomine Domini; pax in coelo, et gloria in excelsis; benedictum quod venit regnum patris nostri David. Hosanna in excelsis.--JOAN. XII, 12-14. In crastinum autem turba multa quae venerat ad diem festum, cum audissent quia venit Jesus Hierosolymam, acceperunt ramos palmarum, et processerunt obviam ei, et clamabant: Hosanna, benedictus qui venit in nomine Domini, rex Israel.--LUC. XIX, 39-44. Et quidam Pharisaeorum de turbis dixerunt ad illum: Magister, increpa discipulos tuos. Quibus ipse ait: Dico vobis, quia si hi tacuerint, lapides clamabunt. Et appropinquavit Hierusalem, et videns civitatem flevit super illam dicens: Quia si cognovisses et tu, et quidem in hac die tua, quae ad pacem tibi: nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis. Quia venient dies in te: et circumdabunt te inimici tui vallo, * et coangustabunt te undique, et ad terram prosternent te, et filios * qui in te sunt; et non relinquent in te lapidem super lapidem, eo quod non cognoveris tempus visitationis tuae. CAPUT CXVII. Ejicit de templo ementes et vendentes; et dat responsum Pharisaeis qui se extollunt. MATTH. XXI, 10-16; MARC. XI, 15-18; LUC. XIX, 45, 46; JOAN. II, 14-21. Et cum intrasset Hierosolymam, commota est universa civitas, dicens: Quis est hic? Populi autem dicebant: Hic est propheta a Nazareth Galilaeae. Et intravit Jesus in templum Dei. Et cum fecisset quasi flagellum de funiculis, ejiciebat omnes vendentes et ementes in templo, oves quoque et boves; et nummulariorum effudit aes, et mensas nummulariorum et cathedras vendentium columbas evertit. Et dicit eis: Auferte ista hinc, et nolite facere domum Patris mei domum negotiationis. Scriptum est: Domus mea, domus orationis vocabitur omnibus gentibus, vos autem fecistis illam speluncam latronum (Isa. LVI, 7; Jer. VII). Et non sinebat ut quisquam transferret vas per templum. Recordati sunt vero discipuli ejus quia scriptum est: Zelus domus tuae comedit me (Psal. LXVIII, 10). Et accesserunt ad eum caeci et claudi in templo, et sanavit eos. Videntes autem principes sacerdotum et scribae mirabilia quae fecit, et pueros clamantes in templo, et dicentes: Hosanna filio David, indignati sunt, et dixerunt ei: Audis quid isti dicunt? Jesus autem dicit eis: Utique. Nunquam legistis: Quia ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem (Psal. VIII, 3)? Responderunt ergo Judaei et dixerunt ei: Quod signum ostendis nobis, quia haec facis? Respondens Jesus, dixit eis: Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. Dixerunt ergo Judaei: Quadraginta et sex annis aedificatum est templum hoc, et tu tribus diebus excitabis illud? Ille autem dicebat de templo corporis sui. CAPUT CXVIII. Jesus praetulit caeteris viduam, propter duo aera minuta: adjungens parabolam de Pharisaeo et Publicano, contra eos qui se extollunt. MARC. XII, 41-44; LUC. XXI, 1-4. Respiciens autem vidit eos qui mittebant munera sua in gazophylacium divites. Vidit autem et quamdam viduam pauperculam, mittentem aera minuta duo, quod est quadrans. Et convocans discipulos suos, ait illis: Vere dico vobis, quia vidua haec pauper plus quam omnes misit. Nam omnes hi ex abundanti sibi miserunt in munera Dei: haec autem ex eo quod deest illi, totum victum suum quem habuit misit.--LUC. XVIII, 9-14. Dixit autem ad quosdam qui in se confidebant tanquam justi, et aspernabantur caeteros, parabolam istam. Duo homines ascenderunt in templum ut orarent: unus Pharisaeus, et alter publicanus. Pharisaeus stans, haec apud se orabat: Deus, gratias ago tibi, quia non sum sicut caeteri hominum, raptores, injusti, adulteri, velut etiam hic publicanus. Jejuno bis in sabbato, decimas do omnium quae possideo. Et publicanus a longe stans, nolebat nec oculum * levare, sed percutiebat pectus suum, dicens: Deus, propitius esto mihi peccatori. Dico vobis: descendit hic justificatus in domum suam ab illo; quia omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur.--MATTH. XXI, 17, MARC. XI, 11. Et relictis illis, cum jam vespera esset hora, abiit foras extra civitatem in Bethaniam, ibique mansit.--LUC. IX, 11. Et sciens turba quod exiit extra civitatem, secuti sunt cum. Et suscipiens eos quibus necessaria erat cura, sanabat. CAPUT CXIX. De Nicodemo qui venit ad Jesum nocte. JOAN. III, 1-21. Erat autem homo ex Pharisaeis, Nicodemus nomine, princeps Judaeorum. Hic venit ad eum nocte, et dixit ei: Rabbi, scimus quia a Deo venisti magister: nemo enim potest haec signa facere quae tu facis, nisi fuerit Deus cum eo. Respondit Jesus, et dixit ei: Amen, amen dico tibi, nisi quis natus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei. Dicit ad eum Nicodemus: Quomodo potest homo nasci, cum sit senex? Nunquid potest in ventrem matris suae iterato introire et * nasci? Respondit Jesus: Amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu *, non potest introire in regnum Dei. Quod natum est ex carne caro est, et quod natum est ex Spiritu spiritus est. Non mireris quia dixi tibi, oportet vos nasci denuo. Spiritus ubi vult spirat: et vocem ejus audis, sed non scis unde veniat, et quo vadat. Sic est omnis qui natus est ex Spiritu. Respondit Nicodemus et dixit ei: Quomodo possunt haec fieri? Respondit Jesus et dixit ei: Tu es magister in Israel, et haec ignoras? Amen, amen dico tibi, quia quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur: et testimonium nostrum non accipitis. Si terrena dixi vobis, et non creditis, quomodo, si dixero vobis coelestia, credetis? Et nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, Filius hominis, qui est in coelo. Et sicut Moyses exaltavit serpentem in eremo (Num. XXI, 9), ita exaltari oportet Filium hominis: ut omnis qui credit in ipsum non pereat, sed habeat vitam aeternam. Sic enim dilexit Deus mundum, ut Filium suum unigenitum daret: ut omnis qui credit in ipso * non pereat, sed habeat vitam aeternam. Non enim misit Deus Filium suum in mundum ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Qui credit in eum non judicatur. Qui autem non credit jam judicatus est, quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei. Hoc est autem judicium: quia lux in mundum venit, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem: erant enim mala eorum opera. Omnis enim qui male agit, odit lucem, et non venit ad lucem, ut non arguantur opera ejus. Qui autem facit veritatem, venit ad lucem, ut manifestentur ejus opera, quia in Deo sunt facta.--JOAN. VII, 53; VIII, 1, 2. Et reversi sunt unusquisque in domum suam. Jesus autem perrexit in montem Oliveti; et diluculo iterum venit in templum. Et omnis populus venit ad eum, et sedens docebat eos. CAPUT CXX. De muliere a Judaeis in adulterio deprehensa. JOAN. VIII, 3-11. Adducunt autem scribae et Pharisaei mulierem in adulterio deprehensam, et statuerunt eam in medio, et dixerunt ei: Magister, haec mulier modo deprehensa est in adulterio. In lege autem Moyses mandavit nobis hujusmodi lapidare (Lev. XX, 10). Tu ergo quid dicis? Haec autem dicebant tentantes eum, ut possent accusare eum. Jesus autem inclinans se deorsum, digito scribebat in terra. Cum autem perseverarent interrogantes eum, erexit se, et dixit eis: Qui sine peccato est vestrum, primus in illam lapidem mittat. Et iterum se inclinans scribebat in terra. Audientes autem haec, unus post unum exibant, incipientes a senioribus: et remansit Jesus solus, et mulier in medio stans. Erigens autem (se) Jesus dixit ei: Mulier, ubi sunt qui te accusabant? Nemo te condemnavit, mulier? Quae dixit: Nemo, Domine. Dixit autem Jesus: Nec ego te condemnabo. Vade, et amplius jam noli peccare. CAPUT CXXI. Jesus maledixit ficulneam, et aruit. MATTH. XXI, 18-22; MARC. XI, 11, 12, 19-25; LUC. XVII, 5, 6. Mane autem revertens in civitatem, esuriit. Et videns fici arborem unam secus viam, venit ad eam; et nihil invenit in ea, nisi folia tantum: nondum enim erat tempus ficorum. Et ait illi: Nunquam ex te fructus nascatur in sempiternum. Et arefacta est continuo ficulnea. Et videntes discipuli mirati sunt, dicentes: Quomodo continuo aruit! Et cum vespera facta esset, egrediebatur de civitate. Et cum mane transirent, viderunt ficulneam aridam factam a radicibus. Et recordatus Petrus, dicit ei: Rabbi, ecce ficus quam maledixisti, aruit. Respondens autem Jesus, ait eis: Habete fidem Dei. Amen dico vobis, si habueritis fidem, et non haesitaveritis in corde, non solum de ficulnea facietis, sed et si monti huic dixeritis: Tollere, et jacta te in mare, fiet. Et dixerunt ei apostoli: Domine, adauge nobis fidem. Et dixit Jesus: Omnia quaecunque orantes petitis, credite quia accipietis, et veniet vobis. Et cum stabitis ad orandum, dimittite, si quid habetis adversus aliquem; ut et Pater vester qui in coelis est, dimittat vobis peccata vestra. CAPUT CXXII. Dixit Jesus parabolam ad discipulos propter orandi instantiam, de judice duro et vidua. LUC. XVIII, 1-8. Dicebat autem et parabolam ad illos, quoniam oportet semper orare, et non deficere, dicens: Judex quidam erat in quadam civitate, qui Deum non timebat, et hominem non reverebatur. Vidua autem quaedam erat in illa civitate, et veniebat ad illum, dicens: Vindica me de adversario meo. Et nolebat per multum tempus. Post haec autem dixit intra se: Etsi Deum non timeo, nec hominem revereor, tamen quia molesta est mihi haec vidua, vindicabo illam, ne in novissimo veniens, suggillet me. Ait autem Dominus: Audite quid judex iniquitatis dicit: Deus autem non faciet vindictam electorum suorum clamantium ad se die ac nocte, et patientiam habebit in illis? Dico vobis, quia cito faciet vindictam illorum. Verumtamen Filius hominis veniens, putas inveniet fidem in terra? CAPUT CXXIII. Interrogatur a principibus sacerdotum: In qua potestate haec facis? Adjungit parabolam de duobus filiis in vineam missis. MATTH. XXI, 23-32; MARC. XI, 27-33; LUC. XX, 1-8. Et cum venisset in templum, factum est docente eo populum et evangelizante, accesserunt ad eum principes sacerdotum, et seniores populi, dicentes: In qua potestate haec facis? Et quis est qui dedit tibi hanc potestatem? Respondens autem Jesus, dixit illis: Interrogabo vos et ego unum sermonem; quem si dixeritis mihi, et ego vobis dicam in qua potestate haec facio. Baptismus Joannis unde erat? e coelo, an ex hominibus? At illi cogitabant intra se, dicentes: Si dixerimus ex hominibus, timemus turbam: omnes enim habebant Joannem sicut prophetam. Et respondentes Jesu, dixerunt: Nescimus. Ait illis et ipse: Nec ego dico vobis in qua potestate haec facio. Quid autem vobis videtur? Homo quidam habebat duos filios; et accedens ad primum, dixit: Fili, vade hodie operari in vinea mea. Ille autem respondens, ait: Nolo. Postea autem poenitentia motus, abiit. Accedens autem ad alterum, dixit similiter. At ille respondens ait: Eo, domine, et non ivit. Quis ex duobus fecit voluntatem patris? Dicunt, * novissimus. Dicit illis Jesus: Amen dico vobis, quia publicani et meretrices praecedent vos in regno Dei. Venit enim ad vos Joannes in via justitiae, et non credidistis ei: publicani autem et meretrices crediderunt ei: vos autem videntes, nec poenitentiam habuistis postea, ut crederetis ei. CAPUT CXXIV. Parabola de patrefamilias qui vineam suam locavit agricolis. MATTH. XXI, 33-46; MARC. XII, 1-12; LUC. XX, 9-19. Aliam parabolam audite: Homo erat paterfamilias qui plantavit vineam, et sepem circumdedit ei, et fodit in ea torcular, et aedificavit turrim, et locavit eam agricolis, et peregre profectus est. Cum autem tempus fructuum appropinquasset, misit servos ad agricolas, ut acciperent fructus ejus. Et agricolae, apprehensis servis ejus, alium ceciderunt, alium occiderunt, alium vero lapidaverunt. Iterum alios servos misit plures prioribus, et fecerunt illis similiter. Novissime autem misit ad eos filium suum, dicens: Forsitan verebuntur filium meum. Agricolae autem videntes filium, dixerunt intra se: Hic est haeres; venite, occidamus eum, et habebimus haereditatem ejus. Et apprehensum eum, projecerunt eum extra vineam, et occiderunt. Cum ergo venerit dominus vineae, quid faciet colonis illis? Aiunt illi: Malos male perdet, et vineam suam locabit aliis agricolis, qui reddent ei fructum temporibus suis. Dicit illis Jesus: Nunquam legistis in Scripturis: Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli: a Domino factum est illud, et est mirabile in oculis nostris (Psal. CXVII, 22, 23)? Ideo dico vobis, quia auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fructum ejus. Omnis qui ceciderit super lapidem istum, confringetur: super quem autem ceciderit, conteret eum. Et cum audissent principes sacerdotum et Pharisaei parabolas ejus, cognoverunt quod de ipsis diceret. Et quaerentes eum tenere, timuerunt turbas, quoniam sicut prophetam eum habebant.--MATTH. XXII, 1. Et respondens Jesus, dixit iterum in parabolis eis dicens. CAPUT CXXV. Simile est regnum coelorum homini regi qui fecit nuptias filio suo. MATTH. XXII, 2-14; LUC. XIV, 16-24. Simile factum est regnum coelorum homini regi qui fecit nuptias filio suo. Et vocavit multos. Et hora coenae misit servos suos vocare invitatos ad nuptias, et nolebant venire. Et coeperunt omnes simul excusare. Primus dixit ei: Villam emi, et necesse habeo exire et videre illam: rogo te, habe me excusatum. Et alter dixit: Juga boum emi quinque, et eo probare illa: rogo te, habe me excusatum. Et alius dixit: Uxorem duxi, et ideo non possum venire. Iterum misit alios servos, dicens: Dicite invitatis, Ecce prandium meum paravi; tauri mei, et altilia occisa sunt, et omnia parata; venite ad nuptias. Illi autem neglexerunt et abierunt, alius in villam suam, alius vero ad negotiationem suam. Reliqui vero tenuerunt servos ejus, et contumelia affectos occiderunt. Rex autem cum audisset, iratus est; et missis exercitibus suis, perdidit homicidas illos, et civitatem illorum succendit. Tunc ait servis suis: Nuptiae quidem paratae sunt; sed qui invitati erant, non fuerunt digni. Ite ergo ad exitus viarum, in plateas, et vicos, et civitates; et quoscunque inveneritis pauperes ac debiles, et caecos, et claudos, vocate ad nuptias. Et ait servus: Factum est, domine, ut imperasti, et adhuc locus est. Et ait dominus servo, Exi in vias et sepes, et compelle intrare, ut impleatur domus mea. Dico autem vobis: quod nemo virorum illorum qui vocati sunt gustabunt coenam meam. Et egressi servi ejus in vias, congregaverunt omnes quotquot invenerunt malos et bonos, et impletae sunt nuptiae discumbentium. Intravit autem rex, ut videret discumbentes: et vidit ibi hominem non vestitum veste nuptiali. Et ait illi: Amice, quomodo huc intrasti, non habens vestem nuptialem? At ille obmutuit. Tunc dixit rex ministris: Ligatis pedibus ejus et manibus, mittite eum in tenebras exteriores. Ibi erit fletus et stridor dentium. Multi enim sunt vocati, pauci vero electi. CAPUT CXXVI. Pharisaei mittunt ad Jesum dolo interrogantes si licet tributum reddere Caesari. MATTH. XXII, 15-22; MARC. XII, 13-17; LUC. XX, 20-26. Tunc abeuntes Pharisaei consilium inierunt ut caperent eum in sermone. Et mittunt ei discipulos suos cum Herodianis, dicentes: Magister, scimus quia verax es, et viam Dei in veritate doces, et non est tibi cura de aliquo: non enim respicis personam hominum. Dic ergo nobis: Quid tibi videtur? Licet censum dare Caesari, an non? Cognita autem Jesus nequitia eorum, ait: Quid me tentatis, hypocritae? Ostendite mihi numisma census. At illi obtulerunt ei denarium. Et ait illis Jesus: Cujus est imago haec et suprascriptio? Dicunt ei: Caesaris. Tunc ait illis: Reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei Deo. Et audientes mirati sunt, et relicto eo abierunt. CAPUT CXXVII. De Sadducaeis, qui dicunt non esse resurrectionem: et interrogant de septem fratribus qui unam uxorem habuerant. MATTH. XXII, 23-33; MARC. XII, 18-27; LUC. XX, 27-39. In illo die accesserunt ad eum Sadducaei, qui dicunt non esse resurrectionem, et interrogaverunt eum, dicentes: Magister, Moyses dixit: Si quis mortuus fuerit non habens filios, ut ducat ejus frater uxorem illius, et suscitet semen fratri suo. Erant autem apud nos septem fratres: et primus, uxore ducta, defunctus est; et non habens semen, reliquit uxorem suam fratri suo. Similiter secundus mortuus est sine filio: et tertius accepit eam, et omnes septem, et non reliquerunt semen. Novissime autem omnium, et mulier defuncta est. In resurrectione autem, cujus eorum erit uxor? Omnes enim habuerunt eam. Et ait illis Jesus: Erratis, nescientes Scripturas, neque virtutem Dei. Filii saeculi hujus nubunt, et traduntur ad nuptias: illi autem qui digni habentur saeculo illo, et resurrectione ex mortuis, neque nubent neque ducent uxores: neque enim ultra mori poterunt, sed sunt sicut angeli Dei in coelo: et filii sunt Dei, cum sint filii resurrectionis. Quia vero resurgant mortui, non legistis in libro Moysi, supra rubum, quia dictum est a Deo, quomodo dixerit illi Deus: Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Jacob (Exod. III, 6)? Non est Deus mortuorum, sed vivorum: omnes enim vivunt ei. Vos ergo multum erratis. Et audientes turbae, mirabantur de doctrina ejus. Respondentes autem quidam scribarum, dixerunt: Magister, bene dixisti. CAPUT CXXVIII. Scriba interrogabat Jesum: quod mandatum maximum esset in lege? MATTH. XXII, 34-40; MARC. XII, 28-34; LUC. X, 25-37. Pharisaei autem audientes quia silentium imposuisset Sadducaeis, convenerunt in unum. Et accessit unus de scribis, legis doctor, tentans eum et dicens: Magister, quod est mandatum magnum in lege? Ait illi Jesus: Primum omnium mandatum est: Audi, Israel, Deus omnium nostrum Deus unus est: et, Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua (Deut. VI, 4). Hoc est primum et maximum mandatum. Secundum autem simile est huic: Diliges proximum tuum sicut te ipsum. In his duobus mandatis tota lex pendet et prophetae. Et ait illi scriba: Bene, Magister, in veritate dixisti, quia unus est, et non est alius praeter eum: et ut diligatur ex toto corde, ex toto intellectu, et ex tota anima, et ex tota fortitudine: et diligere proximum tanquam seipsum, majus est omnibus holocautomatibus et sacrificiis. Jesus autem videns quod sapienter respondisset, dixit illi: Recte respondisti: hoc fac, et vives. Ille autem volens justificare se ipsum, dixit ad Jesum: Et quis est meus proximus? Suscipiens autem Jesus, dixit: Homo quidam descendebat ab Hierusalem in Hiericho, et incidit in latrones, qui etiam spoliaverunt eum, et plagis impositis abierunt, semivivo relicto. Accidit autem ut sacerdos quidam descenderet eadem via; et viso illo, praeterivit. Similiter et Levita cum esset secus locum, et videret eum pertransiit. Samaritanus autem quidam transiens, venit secus eum, et videns eum, misericordia motus est. Et appropians alligavit eum, infundens in vulnera ejus vinum et oleum. Et imponens illum in jumentum suum, duxit in stabulum, et curam ejus egit. Et altera die protulit duos denarios, et dedit stabulario, et ait: Curam illius habe, et quodcunque supererogaveris, ego cum rediero, reddam tibi. Quis horum trium videtur tibi proximus fuisse illi qui incidit in latrones? At ille dixit: Qui fecit misericordiam in illum. Et ait illi Jesus: Vade, et tu fac similiter. CAPUT CXXIX. Docente Jesu in templo, miserunt Pharisaei eum comprehendere. LUC. XIX, 47, 48. Et erat docens quotidie in templo. Principes autem sacerdotum, et scribae, et principes plebis, quaerebant illum perdere: et non inveniebant quid facerent illi. Omnis enim populus suspensus erat, audiens illum.--JOAN. VII, 32-52. Audierunt Pharisaei turbam murmurantem de illo haec. Et miserunt principes et Pharisaei ministros, ut apprehenderent illum. Dixit ergo (eis) Jesus: Adhuc modicum tempus vobiscum sum, et vado ad eum qui misit me. Quaeretis me et non invenietis: et ubi sum ego, vos non potestis venire. Dixerunt ergo Judaei ad semetipsos: Quo hic iturus est, quia non inveniemus eum? Nunquid in dispersionem gentium iturus est, et docturus gentes? Quis est hic sermo quem dixit: Quaeretis me, et non invenietis; et ubi sum ego, vos non potestis venire? In novissimo autem die magno festivitatis, stabat Jesus, et clamabat dicens: Si quis sitit, veniat ad me, et bibat. Qui credit in me, sicut dicit Scriptura (Joel. II, 28), flumina de ventre ejus fluent aquae vivae. Hoc autem dixit de spiritu, quem accepturi erant credentes in eum. Nondum enim erat Spiritus datus, quia Jesus nondum erat glorificatus. Ex illa ergo turba, cum audissent hos sermones ejus, dicebant: Hic (est vere propheta. Alii dicebant: Hic est) Christus. Quidam autem dicebant: Nunquid a Galilaea Christus venit? Nonne Scriptura dicit, quia ex semine David, et de Bethleem castello ubi erat David, venit Christus (Mich. V, 2)? Dissensio itaque facta est in turba propter eum. (Quidam autem ex ipsis volebant apprehendere eum: sed nemo misit super eum manus.) Venerunt ergo ministri ad pontifices et Pharisaeos, et dixerunt eis illi: Quare non adduxistis illum? Responderunt ministri: Nunquam sic locutus est homo, sicut hic homo. Responderunt ergo eis Pharisaei: Nunquid et vos seducti estis? Nunquid aliquis ex principibus credidit in eum, aut ex Pharisaeis? Sed turba haec quae non novit legem, maledicti sunt. Dicit Nicodemus ad eos, ille qui venit ad eum nocte, qui unus erat ex ipsis: Nunquid lex nostra (Deut. XVII, 8; XIX, 15) judicat hominem, nisi audierit prius ab ipso, et cognoverit quid faciat? Responderunt et dixerunt ei: Nunquid et tu Galilaeus es? Scrutare, et vide, quia propheta a Galilaea non surgit. CAPUT CXXX. Interrogabat Pharisaeos Jesus, cujus filius est Christus. MATTH. XXII, 41-46; LUC. XX, 40-44. Congregatis autem Pharisaeis, interrogavit eos Jesus, dicens: Quid vobis videtur de Christo? cujus filius est? Dicunt ei: David. Ait illis: Quomodo (ergo) David in libro Psalmorum vocat eum Dominum, dicens: Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum (Psal. CIX, 1)? Si ergo David in Spiritu vocat eum Dominum, quomodo filius ejus est? Et nemo poterat ei respondere verbum, neque ausus fuit quisquam ex illa dic eum amplius interrogare. CAPUT CXXXI. Jesus docet: Ego sum lux mundi. JOAN. VIII, 12-19. Iterum ergo locutus est eis Jesus, dicens: Ego sum lux mundi. Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae. Dixerunt ergo ei Pharisaei: Tu de te ipso testimonium perhibes: testimonium tuum non est verum. Respondit Jesus, et dixit eis: Et si ego testimonium perhibeo de me ipso, verum est testimonium meum: quia scio unde veni, et quo vado: vos autem nescitis unde venio, aut quo vado. Vos secundum carnem judicatis: ego non judico quemquam. Et si judico ego, judicium meum verum est, quia solus non sum; sed ego et qui misit me, Pater. Et in lege vestra scriptum est: Quia duorum hominum testimonium verum est (Deut. XVII, 6; XIX, 15). Ego sum qui testimonium perhibeo de me ipso: et testimonium perhibet de me, qui misit me, Pater. Dicebant ergo ei: Ubi est pater tuus? Respondit Jesus: Neque me scitis, neque Patrem meum. Si me sciretis, forsitan et Patrem meum sciretis. JOAN. VIII, 21-59. Ego vado, et quaeretis me, et in peccato vestro moriemini. Quo ego vado, vos non potestis venire. Dicebant ergo Judaei: Nunquid interficiet semetipsum, quia dicit: Quo ego vado, vos non potestis venire? Et dicebat eis: Vos de deorsum estis, ego de supernis sum. Vos de mundo hoc estis, ego non sum de hoc mundo. Dixi ergo vobis, quia moriemini in peccatis vestris. Si enim non credideritis quia ego sum, moriemini in peccato vestro. Dicebant ergo ei: Tu quis es? Dixit eis Jesus: Principium qui et loquor vobis. Multum habeo de vobis loqui et judicare: sed qui misit me, verax est: et ego quae audivi a Patre meo, haec loquor in mundo. Et non cognoverunt, quia Patrem dicebat ejus Deum. Dixit ergo eis Jesus: Cum exaltaveritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum, et a me ipso facio nihil; sed sicut docuit me Pater, haec loquor. Et qui misit me, mecum est, (et) non reliquit me solum: quia ego quae placita sunt ei facio semper. Haec illo loquente, multi crediderunt in eum. Dicebat ergo Jesus ad eos qui crediderunt in eum: O Judaei, si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis, et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos. Responderunt ei: Semen Abrahae sumus, et nemini servivimus unquam: quomodo tu dicis: Liberi eritis? Respondit eis Jesus: Amen, amen dico vobis: quia omnis qui facit peccatum servus est peccati. Servus autem non manet in domo in aeternum. Filius manet in aeternum. Si ergo Filius vos liberaverit, vere liberi eritis. Scio quia filii Abrahae estis: sed quaeritis me interficere, quia sermo meus non capit in vobis. Ego quod vidi apud Patrem, loquor; et vos quod vidistis apud patrem vestrum facitis. Responderunt et dixerunt ei: Pater noster Abraham est. Dicit eis Jesus: Si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite. Nunc autem quaeritis me interficere, hominem qui veritatem vobis locutus sum, quam audivi a Patre meo: hoc Abraham non fecit. Vos facitis opera patris vestri. Dixerunt itaque ei: Nos ex fornicatione non sumus nati: unum Patrem habemus Deum. Dixit ergo eis Jesus: Si Deus Pater vester esset, diligeretis utique me: ego enim ex Deo processi, et veni: neque enim a me ipso veni, sed ille me misit. Quare loquelam meam non cognoscitis? quia non potestis audire sermonem meum. Vos ex patre diabolo estis, et desideria patris vestri vultis facere. Ille homicida erat ab initio, et in veritate non stetit, quia non est veritas in eo. Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quia mendax est, et pater ejus. Ego autem quia veritatem dico, non creditis mihi. Quis ex vobis arguet me de peccato? Si veritatem dico, quare vos non creditis mihi? Qui est ex Deo, Dei verba audit. Propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis. Responderunt ergo Judaei, et dixerunt ei: Nonne bene dicimus nos, quia Samaritanus es tu, et daemonium habes? Respondit Jesus: Ego daemonium non habeo, sed honorifico Patrem meum, et vos inhonorastis me. Ego autem non quaero gloriam meam: est qui quaerat et judicet. Amen dico vobis: Si quis sermonem meum servaverit, mortem non videbit in aeternum. Dixerunt ergo ei Judaei: Nunc cognovimus quia daemonium habes. Abraham mortuus est, et prophetae, et tu dicis: Si quis sermonem meum servaverit, non gustabit mortem in aeternum. Nunquid tu major es patre nostro Abraham, qui mortuus est, et prophetae mortui sunt? Quem te ipsum facis? Respondit Jesus: Si ego glorifico me ipsum, gloria mea nihil est. Est Pater meus qui glorificat me, quem vos dicitis, quia Deus vester est. Et non cognovistis eum: ego autem novi eum. Et si dixero quia non scio eum, ero similis vobis, mendax. Sed scio eum, et sermonem ejus servo. Abraham pater vester exsultavit, ut videret diem meum: et vidit, et gavisus est. Dixerunt ergo Judaei ad eum: Quinquaginta annos nondum habes, et Abraham vidisti? Dixit eis Jesus: Amen, amen dico vobis, antequam Abraham fieret ego sum. Tulerunt ergo lapides, ut jacerent in eum: Jesus autem abscondit se, et exivit de templo. CAPUT CXXXII. Jesus faciens lutum de sputo, et ponens super oculos caeci nati, curavit eum. JOAN. IX, 1-34. Et praeteriens vidit hominem caecum a nativitate. Et interrogaverunt eum discipuli ejus: Rabbi, quis peccavit, hic, aut parentes ejus, ut caecus nasceretur? Respondit Jesus: Neque hic peccavit, neque parentes ejus; sed ut manifestentur opera Dei in illo. Me oportet operari opera ejus qui misit me, donec dies est: venit nox quando nemo potest operari. Quandiu sum in mundo, lux sum mundi. Haec cum dixisset, exspuit in terram, et fecit lutum ex sputo, et linivit lutum super oculos ejus, et dixit ei: Vade, et lava in natatoria Siloe, quod interpretatur, Missus. Abiit ergo et lavit, et venit videns. Itaque et vicini et qui videbant eum prius quia mendicus erat, dicebant: Nonne hic est qui sedebat et mendicabat? Alii dicebant, quia hic est. Alii autem, nequaquam, sed similis est ei. Ille vero dicebat, quia ego sum. Dicebant ergo ei: Quomodo aperti sunt tibi oculi? Respondit: Ille homo qui dicitur Jesus lutum fecit, et unxit oculos meos, et dixit mihi: Vade ad natatoriam Siloe, et lava. Et abii, et lavi, et video, Dixerunt ei: Ubi est ille? Ait: Nescio. Adducunt eum ad Pharisaeos, qui caecus fuerat. Erat autem sabbatum quando lutum fecit Jesus, et aperuit oculos ejus. Iterum autem interrogabant eum Pharisaei, quomodo vidisset? Ille autem dixit eis: Lutum posuit mihi super oculos, et lavi, et video. Dicebant ergo ex Pharisaeis quidam: Non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. Alii dicebant: Quomodo potest homo peccator haec signa facere? Et schisma erat in eis. Dicunt ergo caeco iterum: Tu quid dicis de eo qui aperuit oculos tuos? Ille autem dixit: Quia propheta est. Non crediderunt ergo Judaei de illo quia caecus fuisset, * donec vocaverunt parentes ejus qui viderat. Et interrogaverunt eos dicentes: Hic est filius vester, quem vos dicitis quia caecus natus est? Quomodo ergo nunc videt? Responderunt eis parentes, et dixerunt: Scimus, quia hic est filius noster, et quia caecus natus est: quomodo * ergo nunc videat nescimus: aut quis ejus aperuit oculos, nos nescimus: ipsum interrogate: aetatem habet: ipse de se loquatur. Haec dixerunt parentes ejus, quia timebant Judaeos. Jam enim conspiraverunt Judaei, ut si quis eum confiteretur esse Christum, extra synagogam fieret. Propterea parentes ejus dixerunt: Quia aetatem habet, ipsum interrogate. Vocaverunt ergo rursum hominem qui erat caecus, et dixerunt ei: Da gloriam Deo. Nos scimus quia hic homo peccator est. Dixit ergo ille: Si peccator est, nescio: unum scio, quia caecus cum essem, modo video. Dixerunt ergo illi: Quid fecit tibi? quomodo aperuit tibi oculos? Respondit eis: Dixi vobis jam, et audistis: quid iterum vultis audire? Nunquid et vos vultis discipuli ejus fieri? Maledixerunt * ei, et dixerunt: Tu discipulus illius sis: nos autem discipuli Moysi sumus. Nos scimus quia Moysi locutus est Deus: hunc autem nescimus unde sit. Respondit ille homo, et dixit eis: In hoc enim mirabile est, quia vos nescitis unde sit, et aperuit oculos meos. Scimus autem quia peccatores Deus non audit: sed si quis Dei cultor est, et voluntatem ejus facit, hunc exaudit. A saeculo non est auditum quia aperuit quis oculos caeci nati. Nisi esset hic a Deo, non poterat facere quidquam. Responderunt, et dixerunt ei: In peccato natus es totus, et tu doces nos? Et ejecerunt eum foras. CAPUT CXXXIII. Jesus agnitus est eidem caeco. Et contendit multa cum Judaeis. JOAN. IX, 35-41. Audivit Jesus quia ejecerunt eum foras; et cum invenisset eum, dixit ei: Tu credis in Filium Dei? Respondit ille, et dixit: Quis est, Domine, ut credam in eum? Et dixit ei Jesus: Et vidisti eum et qui loquitur tecum, ipse est. * Ide ait: Credo, Domines Et procidens adoravit eum. Dixit ei Jesus: In judicium ego in hunc mundum veni; ut qui non vident videant, et qui vident caeci fiant. Et audierunt ex Phariseis qui cum ipso erant, et dixerunt ei: Nunquid et nos caeci sumus? Dixit eis Jesus: Si caeci essetis, non haberetis peccatum. Nunc vero * quia dicitis, Videmus, peccatum vestrum manet.--JOAN. X, 1-21. Amen * dico vobis: qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro: qui autem intrat per ostium, pastor est ovium. Huic ostiarius aperit, et oves vocem ejus audiunt: et proprias oves vocat nominatim, et educit eas. Et cum proprias oves emiserit, ante eas vadit: et oves illum sequuntur, quia sciunt vocem ejus. Alienum autem non sequuntur, sed fugiunt ab eo: quia non novere vocem alienorum. Hoc proverbium dixit illis Jesus. Illi autem non cognovere quid loqueretur eis. Dixit ergo * iterum Jesus: Amen * dico vobis, quia ego sum ostium ovium. Omnes quotquot venerunt, fures sunt et latrones, * sed non audierunt eos oves. Ego sum ostium. Per me si quis introierit (salvabitur): et ingredietur et egredietur, et pascua inveniet. Fur non venit, nisi ut furetur, et mactet, et perdat. Ego veni ut vitam habeant (et abundantius habeant). Ego sum pastor bonus. Bonus pastor animam suam dat pro ovibus *. Mercenarius, et qui non est pastor, cujus non sunt oves propriae, videt lupum venientem, et dimittit oves, et fugit: et lupus rapit, et dispergit oves. Mercenarius autem fugit, quia mercenarius est, et non pertinet ad eum de ovibus. Ego sum pastor bonus: et cognosco meas, et cognoscunt me meae. Sicut novit me Pater, et ego agnosco Patrem: et animam meam pono pro ovibus meis. Et alias oves habeo, quae non sunt ex hoc ovili: et illas oportet me adducere, et vocem meam audient: et fiet unum ovile, et unus pastor. Propterea me Pater diligit: quia ego pono animam meam (ut iterum sumam eam). Nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a me ipso. * Potestatem habeo ponendi eam, et potestatem habeo iterum sumendi eam. Hoc mandatum accepi a Patre meo. Dissensio iterum facta est inter Judaeos propter hos sermones. Dicebant autem multi ex ipsis: Daemonium habet, et insanit: quid eum auditis? Alii dicebant: Verba haec non sunt daemonium habentis: nunquid daemonium potest caecorum oculos aperire? CAPUT CXXXIV. Interrogatur Jesus a Judaeis: Si tu es Christus, dic nobis manifeste. JOAN. X, 22-42. Facta sunt autem encaenia in Hierosolymis: et hiems erat. Et ambulabat Jesus in templo, in porticu Salomonis. Circumdederunt ergo eum Judaei, et dicebant ei: Quousque animam nostram tollis? Si tu es Christus, dic nobis palam. Respondit eis Jesus: Loquor vobis, et non creditis. Opera quae ego facio in nomine Patris mei, haec testimonium perhibent de me: sed vos non creditis, quia non estis ex ovibus meis. Oves meae vocem meam audiunt: et ego cognosco eas, et sequuntur me. Ego vitam aeternam do eis, et non peribunt in aeternum, et non rapiet eas quisquam de manu mea. Pater meus quod dedit mihi, majus omnibus est: et nemo potest rapere de manu Patris mei. Ego et Pater unum sumus. Sustulerunt * lapides Judaei, ut lapidarent eum. Respondit eis Jesus: Multa opera bona ostendi vobis ex Patre meo, propter quod opus eorum me lapidatis? Responderunt ei Judaei: De bono opere non lapidamus te, sed de blasphemia; et quia homo tu cum sis, facis te ipsum Deum. Respondit eis Jesus: Nonne scriptum est in lege vestra, quia Ego dixi, dii estis (Psal. LXXXI, 6)? Si illos dixit deos, ad quos sermo Dei factus est, et non potest solvi Scriptura: Quem Pater sanctificavit, et misit in mundum, vos dicitis: Quia blasphemas: quia dixi, Filius Dei sum? Si non facio opera Patris mei, nolite credere mihi. Si autem facio, et si non vultis mihi credere, operibus credite, ut cognoscatis, et credatis, quia in me est Pater, et ego in Patre. Quaerebant ergo eum * comprehendere, et exivit de manibus eorum. Et abiit iterum trans Jordanem, in eum locum ubi erat Joannes baptizans primum: et mansit illic. Et multi venerunt ad eum, et dicebant: Quia Joannes quidem signum fecit nullum. Omnia autem quaecunque dixit Joannes de hoc, vera erant. Et multi crediderunt in eum. CAPUT CXXXV. Jesus resuscitat Lazarum a mortuis: et principes concilium faciunt, ut interficerent eum. JOAN. XI, 1-56. Erat autem quidam languens, Lazarus a Bethania, de castello Mariae et Marthae sororis ejus. Maria autem erat quae unxit Dominum unguento, et extersit pedes ejus capillis suis, cujus frater Lazarus infirmabatur. Miserunt ergo sorores ejus ad eum, dicentes: Domine, ecce quem amas infirmatur. Audiens autem Jesus, dixit eis: Infirmitas haec non est ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glorificetur Filius Dei per eam. Diligebat autem Jesus Martham, et sororem ejus Mariam, et Lazarum. Ut ergo audivit quia infirmabatur, tunc quidem mansit in eodem loco duobus diebus. Deinde, post haec dicit discipulis suis: Eamus in Judaeam iterum. Dicunt ei discipuli: Rabbi, * in Judaeam? Nunc quaerebant te lapidare Judaei, et iterum vadis illuc? Respondit Jesus: Nonne duodecim sunt horae diei? Si quis ambulaverit in die, non offendit, quia lucem hujus mundi videt: si autem ambulaverit in nocte, offendit, quia non est lux in eo. Haec ait, et post haec dicit eis: Lazarus amicus noster dormit: sed vado, ut a somno suscitem eum. Dixerunt ergo discipuli ejus; Domine, si dormit, salvus erit. Dixerat autem Jesus de morte ejus. Illi autem putaverunt quia de dormitione somni diceret. Tunc ergo dixit eis manifeste: Lazarus mortuus est: et gaudeo propter vos, ut credatis, quia non eram ibi: sed eamus ad eum. Dixit ergo Thomas qui dicitur Didymus, ad condiscipulos: Eamus et nos, et moriamur cum eo. Venit itaque Jesus, et invenit eum jam quatuor dies in monumento * manentem. Erat autem Bethania juxta Hierosolymam, quasi stadiis quindecim. Multi autem ex Judaeis venerant ad Martham et Mariam, ut consolarentur eas de fratre suo. Martha autem ut audivit quia Jesus venit, occurrit ei: Maria autem domi sedebat. Dixit ergo Martha ad Jesum: Domine, si hic fuisses, frater meus non fuisset mortuus. Sed et nunc scio quia quaecunque poposceris a Deo, dabit tibi Deus. Dicit illi Jesus: Resurget frater tuus. Dicit * ergo Martha; Scio quia resurget in resurrectione, in novissimo die. Dicit (ei) Jesus: Ego sum resurrectio et vita. Qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, vivet. Et omnis qui vivit, et credit in me, non morietur in aeternum. Credis hoc? Ait illi: Utique, Domine: ego credidi quia tu es Christus Filius Dei vivi, qui in hunc mundum venisti. Et cum haec dixisset, abiit, et vocavit Mariam sororem suam silentio, dicens: Magister adest, et vocat te. Illa ut audivit, surgit cito, et venit ad eum. Nondum enim venerat Jesus in castellum, sed erat adhuc in illo loco ubi occurrerat ei Martha. Judaei ergo qui erant cum illa in domo, et consolabantur eam, cum vidissent Mariam, quia cito surrexit et exiit, secuti sunt eam, dicentes: Quia vadit ad monumentum, ut ploret ibi. Maria ergo cum venisset ubi erat Jesus, videns eum, cecidit ad pedes ejus, et dixit ei: Domine, si fuisses hic, non esset mortuus frater meus. Jesus ergo ut vidit eam plorantem, et Judaeos qui cum ea venerant plorantes, * fremuit spiritu, et turbavit se ipsum, et dixit: Ubi posuistis eum? Dicunt ei: Domine, veni et vide. Et lacrymatus est Jesus. Dixerunt ergo Judaei: Ecce quomodo amabat eum. Quidam autem dixerunt ex ipsis: Non poterat hic qui aperuit oculos caeci *, facere ut hic non moreretur? Jesus ergo rursum fremens in semetipso, venit ad monumentum. Erat autem spelunca: et lapis superpositus * ei. Ait Jesus: Tollite lapidem. Dicit ei Martha, soror ejus qui mortuus fuerat: Domine, jam fetet, quatriduanus enim est. Dicit ei Jesus: Nonne dixi tibi quoniam si credideris, videbis gloriam Dei? Tulerunt ergo lapidem. Jesus autem elevatis sursum oculis, dixit: Pater, tibi gratias ago, quoniam audisti me. Ego autem sciebam quia semper me audis; sed propter populum qui circumstat, dixi: ut credant quia tu me misisti. Haec cum dixisset, voce magna clamavit: Lazare, veni foras. Et statim prodiit qui fuerat mortuus, ligatus pedes et manus institis: et facies illius sudario erat ligata. Dicit Jesus illis: Solvite eum, et sinite abire. Multi ergo ex Judaeis qui venerant ad Mariam *, et viderant quae fecit Jesus, crediderunt in eum. Quidam autem ex ipsis abierunt ad Pharisaeos, et dixerunt eis quae fecit Jesus. Collegerunt ergo pontifices et Pharisaei concilium, et dicebant: Quid facimus, quia hic homo multa signa facit? Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum; et venient Romani, et tollent locum nostrum et gentem. Unus autem ex ipsis, Caiphas nomine, cum esset pontifex anni illius, dixit eis: Vos nescitis quidquam, nec cogitatis quia expedit * nobis ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat. Hoc autem a semetipso non dixit: sed cum esset pontifex anni illius, prophetavit quia Jesus moriturus erat pro gente: et non tantum pro gente, sed ut et filios Dei qui erant dispersi, congregaret in unum. Ab illo ergo die cogitaverunt ut interficerent eum. Jesus ergo jam non palam ambulabat apud Judaeos, sed (abiit) in regionem juxta desertum, in civitatem quae dicitur Ephrem: et ibi morabatur cum discipulis suis. Proximum autem erat Pascha Judaeorum: et ascenderunt multi Hierosolymam de regione ante Pascha, ut sanctificarent seipsos. Quaerebant ergo Jesum, et colloquebantur ad invicem, in templo stantes: Quid putatis, quia non venit ad diem festum? Dederunt ergo pontifices et Pharisaei mandatum, ut si quis cognoverit ubi sit, indicet, ut apprehendant eum. CAPUT CXXXVI. Non receptus Jesus in civitate Samaritana: Joannes et Jacobus dicunt ad eum: Si vis, dicimus, ut descendat ignis de coelo. LUC. IX, 51-56. Factum est autem dum complerentur dies assumptionis ejus, et ipse faciem suam firmavit, ut iret Hierusalem. Et misit * nuntium ante conspectum suum. Et euntes intraverunt in civitatem Samaritanorum, ut pararent illi. Et non receperunt eum, quia facies ejus erat euntis Hierusalem. Cum vidissent autem discipuli ejus, Jacobus et Joannes, dixerunt: Domine, vis dicimus ut ignis descendat de coelo, et consumat illos? Et conversus increpavit illos, dicens: Nescitis cujus spiritus estis. Filius hominis non venit animas perdere, sed salvare. Et abierunt in aliud castellum. CAPUT CXXXVII. Jesus venit in Bethaniam; et multi Judaeorum euntes, propter Lazarum crediderunt in eum. JOAN. XII, 1-9-19; MATTH. XXVI, 6. Jesus ergo ante sex dies Paschae venit Bethaniam, ubi fuerat Lazarus mortuus quem suscitavit Jesus. Et cum esset in domo Simonis leprosi, cognovit turba multa ex Judaeis, quia illic est: et venerunt non propter Jesum tantum, sed ut Lazarum viderent, quem suscitavit a mortuis. Pharisaei ergo dixerunt ad semetipsos: Videtis quia nihil proficimus? Ecce mundus totus post eum abiit. Cogitaverunt autem principes sacerdotum, ut et Lazarum interficerent; quia multi propter illum abibant ex Judaeis, et * crediderunt in Jesum. Fecerunt autem ei coenam ibi: et Martha ministrabat: Lazarus vero erat unus ex discumbentibus cum eo. CAPUT CXXXVIII. Maria fudit alabastrum unguenti in capite Jesu. Et Jesus increpat Pharisaeum. JOAN. XII, 3-8; MARC. XIV, 3-9; MATTH. XXVI, 6-13. Maria ergo habens alabastrum unguenti nardi spicati pretiosi, fracto alabastro, effudit super caput ejus recumbentis, et unxit pedes ejus, et extersit capillis suis: et domus impleta est ex odore unguenti. Dixit ergo unus ex discipulis ejus Judas * Scariotis, qui erat traditurus eum: Quare unguentum hoc non veniit trecentis denariis, et datum est egenis? Dixit autem hoc, non quia de egenis pertinebat ad eum, sed quia fur erat, et loculos habens, ea quae mittebantur portabat. Erant autem quidam indigne ferentes intra semetipsos, et dicentes: Utquid perditio haec unguenti facta est? Sciens autem Jesus, ait illis: Quid molesti estis huic mulieri? Opus bonum operata est in me. Nam semper pauperes * habebitis vobiscum; et cum volueritis, potestis illis benefacere; me autem non semper * habebitis. Mittens enim haec unguentum hoc in corpus meum, ad sepeliendum me fecit. Amen dico vobis: Ubicunque praedicatum fuerit Evangelium hoc in toto mundo, dicetur et quod haec fecit in memoriam ejus.--LUC. VII, 39-50. Videns autem Pharisaeus qui vocaverat eum, ait intra se, dicens: Hic si esset propheta, sciret utique quae et qualis * esset mulier quae tangit eum, quia peccatrix est. Et respondens Jesus, dixit ad illum: Simon, habeo tibi aliquid dicere. At ille ait: Magister, dic. Duo debitores erant cuidam feneratori: unus debebat denarios quingentos, * alius quinquaginta. Non habentibus illis unde redderent, donavit utrisque. Quis ergo eum plus * diliget? Respondens Simon dixit: Aestimo quia is cui plus donavit. At ille dixit ei: Recte judicasti. Et conversus ad mulierem, dixit: * Simon, vides hanc mulierem? Intravi in domum tuam, aquam pedibus meis non dedisti: haec autem lacrymis rigavit pedes meos, et capillis suis tersit. Osculum mihi non dedisti: haec autem ex quo * intravi, non cessavit osculari pedes meos. Oleo caput meum non unxisti: haec autem unguento unxit pedes meos. Propter quod dico tibi: * Remittentur ei peccata multa, quia dilexit multum. Cui autem minus dimittitur, minus diligit. Dixit autem ad illam: Dimittuntur tibi peccata. Et coeperunt qui simul accumbebant, dicere intra se: Quis est hic, qui etiam peccata dimittit? Dixit autem ad mulierem: Fides tua te salvam fecit: vade in pace.--LUC. XIX, 28. Et his dictis abiit, ascendens Hierusalem. CAPUT CXXXIX. Hierosolymis Graeci videre volunt Jesum. JOAN. XII, 20-36. Erant autem gentiles quidam ex his qui ascenderant, ut adorarent in die festo. Hi ergo accesserunt ad Philippum, qui erat a Bethsaida Galilaeae, et rogabant eum, dicentes: Domine, volumus Jesum videre. Venit Philippus, et dicit Andreae. Andreas rursum et Philippus * dicunt Jesu. Jesus autem respondit eis, dicens: Venit hora ut * glorificetur Filius hominis. Amen, amen dico vobis, nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet: si autem mortuum fuerit, multum fructum affert. Qui amat animam suam, perdet eam; et qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam aeternam custodit eam. Si quis mihi ministrat, me sequatur. Et ubi sum ego, illic et minister meus erit. Si quis mihi ministraverit, honorificabit eum Pater meus. Nunc anima mea turbata est. Et quid dicam? Pater, salvifica me ex hac hora. Sed propterea veni in horam hanc. Pater, clarifica nomen tuum. Venit ergo vox de coelo: Et clarificavi, et iterum clarificabo. Turba ergo quae stabat et audiebat, dicebat, * tonitrum factum esse. Alii dicebant: Angelus ei locutus est. Respondit Jesus, et dixit: Non propter me haec vox venit, sed propter vos. Nunc judicium est mundi: nunc princeps hujus mundi ejicietur foras. Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum. Hoc autem dicebat, significans qua morte esset moriturus. Respondit ei turba: Nos audivimus ex lege, quia Christus manet in aeternum (Psal. CIX, 4; CXVI, 25; Isa. XL, 8; Ezech. XXXVII, 25). Et quomodo tu dicis, Oportet exaltari Filium hominis? Dixit ergo eis Jesus: Adhuc modicum lumen in vobis est. Ambulate dum lucem habetis, ut non tenebrae vos comprehendant. Et qui ambulat in tenebris, nescit quo vadat. Dum lucem habetis, credite in lucem, ut filii lucis sitis. CAPUT CXL. Pharisaei interrogant Jesum, quando venit regnum Dei. LUC. XVII, 20-21; XXI, 37-38. Interrogatus autem a Pharisaeis, quando venit regnum Dei, respondit eis, et dixit: Non venit regnum Dei cum observatione; neque dicent: Ecce hic, aut ecce illic. Ecce enim regnum Dei intra vos est. Erat autem diebus docens in templo: noctibus vero exibat et morabatur in monte Oliveti. Et omnis populus * ventitabat ad eum in templo, audire eum. CAPUT CXLI. Jesus loquitur ad turbas et discipulos, de scribis et Pharisaeis: et eorum vae. MATTH. XXIII, 1-36. Tunc Jesus locutus est ad turbas et ad discipulos suos, dicens: Super cathedram Moysi sederunt scribae et Pharisaei. Omnia ergo quaecunque dixerint vobis, servate et facite; secundum autem opera eorum nolite facere: dicunt enim et non faciunt.--LUC. XI, 46. Alligant autem onera gravia et importabilia, et imponunt in humeros hominum: digito autem suo * non possunt ea movere. Omnia vero opera sua faciunt ut videantur ab hominibus: dilatant enim phylacteria sua, et magnificant fimbrias,--MARC. XII, 37-38, et volunt ambulare in stolis. Amant enim primos recubitus in coenis, et primas cathedras in synagogis, et salutationes in foro, et vocari ab hominibus rabbi. (Et omnis populus libenter audiebat eum.) Vos autem nolite vocari rabbi: unus est enim magister vester, omnes autem vos fratres estis. Et patrem nolite vocare vobis super terram: unus est enim Pater vester, qui in coelis est. Nec vocemini magistri, quia magister vester unus est Christus. Qui major est vestrum erit minister vester. Qui autem se exaltaverit humiliabitur, et qui se humiliaverit exaltabitur. --LUC. XI, 43; XX, 46. Vae vobis, Pharisaei, quia diligitis primas cathedras in synagogis, et salutationes in foro. Vae vobis, scribae et Pharisaei, hypocritae legisperiti, quia tulistis clavem scientiae, et clauditis regnum coelorum ante homines: vos autem non intratis, nec introeuntes sinitis intrare.--MARC. XII, 39; LUC. XX, 47. Vae vobis, Pharisaei hypocritae, qui devoratis domos viduarum, sub obtentu prolixae orationis: accipietis majorem damnationem. Vae vobis, scribae et Pharisaei hypocritae, qui circuitis mare et aridam, ut faciatis unum proselytum: et cum fuerit factus, facitis eum filium gehennae duplo quam vos. Vae vobis, duces caeci, qui dicitis: Quicunque juraverit per templum, nihil est; qui autem juraverit in auro templi, debet. Stulti et caeci, quid enim majus est, aurum, an templum quod sanctificat aurum? Et quicunque juraverit in altari, nihil est; quicunque autem juraverit in dono quod est super illud, debet. Caeci, quid enim majus est, donum, an altare quod sanctificat donum? Qui ergo jurat in altari, jurat in eo et in omnibus quae super illud sunt. Et qui juraverit in templo, jurat in illo et in eo qui habitat in ipso. Et qui jurat in coelo, jurat in throno Dei, et in eo qui sedet super eum.--LUC. XI, 42. Vae vobis, scribae et Pharisaei hypocritae, qui decimatis mentham et anethum et cyminum et rutam et omne olus, et reliquistis quae graviora sunt legis, judicium et misericordiam, et fidem et charitatem Dei: haec oportuit facere, et illa non omittere. Duces caeci, excolantes culicem, camelum autem deglutientes. --LUC. XI, 39-51. Vae vobis, scribae et Pharisaei hypocritae, qui mundatis quod deforis est calicis et paropsidis: intus autem pleni estis rapina et immunditia. Pharisaee caece, munda prius quod intus est calicis et paropsidis, ut fiat et id quod deforis est mundum. Vae vobis, quia estis ut monumenta quae non apparent, et homines ambulantes supra ea nesciunt. Vae vobis, scribae et Pharisaei hypocritae: quia similes estis sepulcris dealbatis, quae a foris apparent hominibus speciosa, intus vero plena sunt ossibus mortuorum, et omni spurcitia. Sic et vos a foris * apparetis hominibus justi, intus autem pleni estis hypocrisi et iniquitate. Respondens quidam ex legisperitis, ait illi: Magister, haec dicens, etiam nobis contumeliam facis. At ille ait: Et vobis legisperitis vae: qui oneratis homines oneribus quae portari non possunt, et ipsi uno digito vestro non tangitis sarcinas. Vae vobis, scribae et Pharisaei hypocritae, quia aedificatis sepulcra prophetarum, et ornatis monumenta justorum, et dicitis: Si fuissemus in diebus patrum nostrorum, non essemus socii eorum in sanguine prophetarum. Itaque testimonio estis vobismetipsis, quia filii estis eorum qui prophetas occiderunt. Et vos implete mensuram patrum vestrorum. Serpentes, genimina viperarum, quomodo fugietis a judicio gehennae? Propterea et sapientia Dei dixit: Mittam ad illos prophetas, et apostolos, et sapientes, et scribas, et ex illis occidetis et crucifigetis, et ex eis flagellabitis in synagogis vestris, et persequemini de civitate in civitatem: ut veniat super vos omnis sanguis justus qui effusus est super terram, a sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae, filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare. Amen dico vobis, venient haec omnia super generationem istam. CAPUT CXLII. Jesus lamentatur super Hierusalem. MATTH. XXIII, 37-39; LUC. XIII, 34-35. Hierusalem, Hierusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui * mittuntur ad te, quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos * sub alis suis, et noluisti? Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta. Dico enim vobis: non me videbitis amodo, donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine Domini. CAPUT CXLIII. Multi ex principibus crediderunt in eum: et non confitebantur, ne de synagoga ejicerentur. JOAN. XII, 42-50. Verumtamen ex principibus multi crediderunt in eum; sed propter Pharisaeos non confitebantur, ut de synagoga non ejicerentur. Dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam Dei. Jesus autem clamavit, et dixit: Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me. Et qui videt me, videt eum qui misit me. Ego lux in mundum veni, ut omnis qui credit in me in tenebris non maneat. Et si quis audierit verba mea, et non custodierit, ego non judico eum: non enim veni ut judicem mundum, sed ut salvificem mundum. Qui spernit me, et non accipit verba mea, habet qui judicet eum. Sermo quem locutus sum, ille judicabit eum in novissimo die: quia ego ex me ipso non sum locutus, sed qui misit me Pater, ipse mihi mandatum dedit, quid dicam, * aut quid loquar. Et scio quia mandatum ejus vita aeterna est. Quae ergo ego loquor, sicut dixit mihi Pater, sic loquor.--JOAN. XII, 36-41. Haec locutus est eis Jesus, et abiit, et abscondit se ab eis. Cum autem tanta signa fecisset coram eis, non credebant in eum, ut sermo Isaiae prophetae impleretur, quem dixit: Domine, quis credidit auditui nostro, et brachium Domini cui revelatum est (Isa. LIII, 1)? Haec dixit Isaias, quando vidit gloriam ejus, et locutus est de eo. CAPUT CXLIV. Ostendunt discipuli Jesu structuram templi. MATTH. XXIV, 1-2; MARC. XIII, 1-2; LUC. XXI, 5-6. Et cum egrederetur Jesus de templo, accesserunt discipuli ejus, ut ostenderent ei aedificationem templi, dicentes: Magister, aspice quales lapides et quales structurae. Et respondens Jesus, ait: Videtis has omnes aedificationes? Amen dico vobis: venient dies in quibus non relinquetur hic lapis supra lapidem, qui non destruatur. CAPUT CXLV. Sedente Jesu in monte Oliveti interrogant eum discipuli: Quod signum erit adventus tui? vel eorum quae dixisti? Et praedicat de eversione Hierusalem et signis et prodigiis. MATTH. XXIV, 3-31; MARC. XIII, 3-27; LUC. XXI, 7-28. Et cum sederet in monte Olivarum contra templum, accesserunt discipuli secreto, et interrogaverunt eum, dicentes: Praeceptor, dic nobis quando haec erunt? et quod signum adventus tui, cum haec omnia incipient consummari? Et ait ad discipulos: Venient dies quando desideretis videre unum diem Filii hominis, et non videbitis. Videte ne quis vos seducat. Multi enim venient in nomine meo, dicentes: Ego sum Christus, et multos seducent. Cum audieritis praelia et opiniones bellorum et seditiones, nolite terreri: oportet enim haec fieri, sed nondum est finis. Consurget enim gens in gentem, et regnum contra regnum; et erunt pestilentiae, et fames, et terraemotus per loca, terroresque de coelo, et signa magna. Haec autem omnia initia sunt dolorum. Tunc tradent vos in tribulationem, et occident vos: et eritis odio omnibus gentibus propter nomen meum. Et capillus de capite vestro non peribit. In patientia vestra possidebitis animas vestras. Ponite ergo in cordibus vestris non praemeditari quomodo respondeatis: ego autem dabo vobis os et sapientiam cui non poterunt resistere et contradicere omnes adversarii vestri. Tunc scandalizabuntur multi, et invicem tradent, et odio habebunt invicem. Et multi pseudoprophetae surgent, et seducent multos. Et quoniam * abundabit iniquitas, refrigescet charitas multorum. Qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Et praedicabitur hoc Evangelium regni in universo orbe in testimonium omnibus gentibus: et tunc veniet consummatio. Cum ergo videritis abominationem desolationis quae dicta est a Daniele propheta, stantem in loco sancto: qui legit intelligat.--LUC. XXI, 20-24. Cum autem videritis circumdari ab exercitu Hierusalem, tunc scitote quia * appropinquabit desolatio ejus. Tunc qui in Judaea sunt, fugiant in montes: et qui in medio ejus, discedant: et qui in regionibus, non intrent in eam; quia dies ultionis hi sunt, ut impleantur omnia quae scripta sunt. Vae autem praegnantibus et nutrientibus in illis diebus! erit enim pressura magna supra terram, et ira populo huic. Et cadent in ore gladii, et captivi ducentur in omnes gentes; et Hierusalem calcabitur a gentibus, donec impleantur tempora nationum. Orate autem, ut non fiat * fuga hieme vel sabbato. Erit enim tunc tribulatio magna, qualis non fuit ab initio mundi usque modo, neque fiet. Et erunt signa in sole, et luna, et stellis, et in terris pressura gentium prae confusione sonitus maris et fluctuum, arescentibus hominibus prae timore et exspectatione, quae supervenient universo orbi. Et nisi breviati fuissent dies illi, non fieret salva omnis caro: sed propter electos breviabuntur dies illi.--LUC. XVII, 23-24. Tunc si quis vobis dixerit: Ecce hic est Christus, Ecce illic: nolite credere. Surgent enim pseudochristi et pseudoprophetae: et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem ducantur, si fieri potest, etiam electi. Ecce praedixi vobis. Si ergo dixerint vobis, ecce in deserto est, nolite exire: ecce in penetralibus, nolite credere. Sicut enim fulgur exit ab oriente, et paret usque in occidentem, ita erit et adventus Filii hominis. Statim autem post tribulationem dierum illorum, sol obscurabitur, et luna non dabit lumen suum, et stellae cadent de coelo, et virtutes coelorum movebuntur. Et tunc parebit signum Filii hominis in coelo, et tunc plangent se omnes tribus terrae. Et tunc videbunt Filium hominis venientem in nubibus coeli cum virtute multa et majestate. Et tunc mittet angelos suos cum tuba et voce magna, et congregabunt electos ejus a quatuor ventis, a summis coelorum usque ad terminos eorum. His autem fieri incipientibus, respicite et levate capita vestra, quoniam * appropinquabit redemptio vestra. CAPUT CXLVI. De parabola ficulneae. MATTH. XXIV, 32-36; MARC. XIII, 28-32; LUC. XXI, 29-35. Ab arbore autem fici discite parabolam: cum jam ramus ejus tener fuerit, et folia nata, et omnes arbores cum jam ex se producunt fructum, scitis quoniam prope est aestas: ita et vos cum videritis haec omnia fieri, scitote quia prope est in januis. Amen dico vobis: quia non praeteribit haec generatio, donec omnia haec fiant. Coelum et terra transibunt, verba vero mea non transibunt. Attendite autem vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula, et ebrietate, et curis hujus vitae; et veniat super vos repentina dies illa. Tanquam laqueus enim superveniet in omnes qui sedent super faciem omnis terrae. Vigilate itaque omni tempore, orantes, ut digni habeamini fugere ista omnia quae futura sunt, et stare ante Filium hominis. Nescitis enim quando tempus sit. De die autem illo et hora nemo scit: neque Filius, neque angeli in coelo, nisi solus Pater. CAPUT CXLVII. Jesus diem judicii temporibus Noe et Loth assimilavit. et de fideli et prudenti dispensatore. MATTH. XXIV, 37-51; LUC. XVII, 26-37. Sicut autem in diebus Noe, ita erit et adventus Filii hominis. Sicut enim erant in diebus ante diluvium, comedentes et bibentes, nubentes et nuptui tradentes, usque ad eum diem quo intravit in arcam Noe; et non cognoverunt donec diluvium venit, et tulit omnes: ita erit et adventus Filii hominis. Similiter factum est in diebus Loth: edebant et bibebant, emebant et vendebant, plantabant et aedificabant: qua die autem exiit Loth a Sodomis, pluit ignem et sulphur de coelo, et omnes perdidit: secundum haec erit qua die Filius hominis revelabitur.--MATTH. XXIV, 16-18; MARC. XIII, 14-16. Tunc qui in Judaea sunt, fugiant ad montes, et qui in tecto est, non descendat tollere aliquid de domo sua; et qui in agro, non revertatur tollere vestimentum suum.--LUC. XVII, 32-37. Memores estote uxoris Loth. Tunc duo erunt in agro: unus assumetur, et alter relinquetur. Duae molentes in unum: una assumetur, et altera relinquetur. Duo in lecto uno: unus assumetur, et alter relinquetur. Respondentes dicunt illi: Ubi, Domine? Qui dicit eis:--MATTH. XXIV, 28. Ubicunque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilae.--MARC. XIII, 34-37. Sicut homo qui peregre profectus est, reliquit domum suam, et dedit servis suis potestatem cujusque operis, et janitori praecepit ut vigilet. Vigilate ergo (nescitis enim quando dominus domus veniat, sero an media nocte, an galli cantu, an mane), ne cum venerit repente, inveniat vos dormientes. Illud autem scitote, quoniam si sciret paterfamilias qua hora fur veniret, vigilaret utique, et non sineret perfodi domum suam. Ideoque et vos estote parati, quia qua hora nescitis Filius hominis venturus est.--LUC. XII, 41-46. Ait autem ei Petrus: Domine, ad nos dicis hanc parabolam, an ad omnes? --MARC. XIII, 37. Quod autem dico vobis, omnibus dico: Vigilate. Dixit autem Dominus: Quis putas est fidelis servus et prudens dispensator, quem constituit dominus supra familiam suam, ut det illis cibum in tempore? Beatus ille servus quem, cum venerit dominus ejus, invenerit sic facientem. Vere dico vobis, quoniam super omnia bona sua constituet eum. Si autem dixerit malus ille servus in corde suo: Moram facit dominus meus venire; et coeperit percutere conservos suos, manducet autem et bibat cum ebriis: veniet dominus servi illius in die qua non sperat, et hora qua ignorat, et dividet eum, partemque ejus ponet cum hypocritis et infidelibus: illic erit fletus et stridor dentium. CAPUT CXLVIII. De decem virginibus. MATTH. XXV, 1-13. Tunc simile erit regnum coelorum decem virginibus, quae * accipiebant lampades suas, et exierunt obviam sponso * et sponsae. Quinque autem ex eis erant fatuae, et quinque prudentes. Sed quinque fatuae, acceptis lampadibus, non sumpserunt oleum secum. Prudentes vero acceperunt oleum in vasis suis cum lampadibus. Moram autem faciente sponso, dormitaverunt omnes, et dormierunt. Media autem nocte clamor factus est: Ecce sponsus venit; exite obviam ei. Tunc surrexerunt omnes virgines illae, et ornaverunt lampades suas. Fatuae autem sapientibus dixerunt: Date nobis de oleo vestro, quia lampades nostrae exstinguuntur. Responderunt prudentes, dicentes: Ne forte non sufficiat nobis et vobis, ite potius ad vendentes, et emite vobis. Dum autem irent emere, venit sponsus: et quae paratae erant, intraverunt cum eo ad nuptias: et clausa est janua. Novissime autem veniunt et reliquae virgines, dicentes: Domine, Domine, aperi nobis. At ille respondens ait: Amen dico vobis, nescio vos. Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam. CAPUT CXLIX. De eo qui peregre proficiscens talenta servis suis distribuit. MATTH. XXV, 14-30. Sicut enim homo peregre proficiscens, vocavit servos suos, et tradidit illis bona sua. Et uni dedit quinque talenta, alii autem duo, alii vero unum: unicuique secundum propriam virtutem; et profectus est statim. Abiit autem qui quinque talenta acceperat, et operatus est in eis, et lucratus est alia quinque. Similiter * qui duo acceperat, lucratus est alia duo. Qui autem unum acceperat, abiens fodit in terram, et abscondit pecuniam domini sui. Post multum vero temporis venit dominus servorum illorum, et posuit rationem cum eis. Et accedens qui quinque talenta acceperat, obtulit alia quinque talenta, dicens: Domine, quinque talenta mihi tradidisti: ecce alia quinque superlucratus sum. Ait illi dominus ejus: Euge, serve bone et fidelis: quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam: intra in gaudium domini tui. Accessit autem et qui duo talenta acceperat, et ait: Domine, duo talenta tradidisti mihi, ecce alia duo superlucratus sum. Ait illi dominus ejus: Euge, serve bone et fidelis: quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium domini tui. Accedens autem qui unum talentum acceperat, ait: Domine, scio quia homo durus es: metis ubi non seminasti, et congregas ubi non sparsisti; et timens abii, et abscondi talentum tuum in terra: ecce habes quod tuum est. Respondens autem dominus ejus, dixit ei: Serve male et piger, sciebas quia meto ubi non semino, et congrego ubi non sparsi: oportuit * autem te committere pecuniam meam nummulariis; et veniens ego recepissem utique quod meum est, cum usura. Tollite itaque ab eo talentum, et ei date qui habet decem talenta.--MARC. IV, 25; LUC. VIII, 18. Omni enim habenti dabitur, et abundabit; ei autem qui non habet, et quod videtur habere, auferetur ab eo. Et inutilem servum ejicite in tenebras exteriores: illic erit fletus et stridor dentium. CAPUT CL. Ut lumbi semper sint praecincti, et lucernae ardentes. LUC. XII, 35-38. Sint lumbi vestri praecincti, et lucernae ardentes *: et vos similes hominibus exspectantibus dominum suum, quando revertatur a nuptiis: ut cum venerit, et pulsaverit, confestim aperiant ei. Beati illi servi quos, cum venerit dominus, invenerit vigilantes. Amen dico vobis, quod praecinget se, et faciet illos discumbere, et transiens ministrabit illis. Et si venerit in secunda vigilia, et si in tertia vigilia venerit, et ita invenerit, beati * servi illi. CAPUT CLI. De eo qui peregre abiit accipere sibi regnum: proficiscens decem minas servis suis dedit. LUC. XIX, 12-27. Dixit ergo: Homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam, accipere sibi regnum, et reverti. Vocatis autem decem servis suis, dedit illis decem minas. Et ait ad illos: Negotiamini dum venio. Cives autem ejus oderant illum, et miserunt legationem post illum dicentes: Nolumus hunc regnare super nos. Et factum est * dum rediret accepto regno: et jussit vocari servos quibus dedit pecuniam, ut sciret quantum quisque negotiatus esset. Venit autem primus, dicens: Domine, mina tua decem minas acquisivit. Et ait illi: Euge, serve bone, quia in modico fuisti fidelis, eris potestatem habens supra decem civitates. Et alter venit, dicens: Domine, mina tua fecit quinque minas. Et huic ait: Et tu esto supra quinque civitates. Et alter venit, dicens: Domine, ecce mina tua quam habui repositam in sudario: * timeo enim te, quia homo austerus es: tollis quod non posuisti, et metis quod non seminasti. Dicit ei: De ore tuo te judico, serve nequam. Sciebas quia ego homo austerus sum, tollens quod non posui, et metens quod non seminavi: et quare non dedisti pecuniam meam ad mensam; * et ego veniens, cum usuris utique exegissem illam? Et astantibus dixit: Auferte ab illo minam, et date illi qui decem minas habet. Et dixerunt ei: Domine, habet decem minas. Dico autem vobis: quia omni habenti dabitur *. Ab eo autem qui non habet, et quod habet auferetur ab eo. Verumtamen inimicos meos qui noluerunt me regnare super se, adducite huc, et interficite ante me. CAPUT CLII. Cum venerit Filius hominis in sede majestatis suae. MATTH. XXV, 31-41. Cum autem venerit Filius hominis in majestate sua, et omnes angeli cum eo, tunc sedebit super sedem majestatis suae; et congregabuntur ante eum omnes gentes: et separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab haedis. Et statuet oves quidem a dextris suis, haedos autem a sinistris. Tunc dicet rex his qui a dextris ejus erunt: Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi. Esurivi enim, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; hospes eram, et collegistis me; nudus, et cooperuistis me; infirmus, et visitastis me; in carcere eram, et venistis ad me. Tunc respondebunt ei justi, dicentes: Domine, quando te vidimus esurientem, et pavimus te; sitientem, et dedimus tibi potum? Quando autem te vidimus hospitem, et collegimus te; aut nudum, et cooperuimus te? Aut quando te vidimus infirmum, aut in carcere, et venimus ad te? Et respondens rex, dicet illis: Amen dico vobis, quandiu fecistis uni ex his fratribus meis minimis, mihi fecistis. Tunc dicet et his qui a sinistris erunt: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus. Esurivi enim, et non dedistis mihi manducare; sitivi, et non dedistis mihi potum; hospes eram, et non collegistis me; nudus, et non operuistis me; infirmus, * et non visitastis me; et in carcere eram, et non venistis ad me. Tunc respondebunt et ipsi: Domine, quando te vidimus esurientem et sitientem, aut hospitem, aut nudum, aut infirmum, vel in carcere, et non ministravimus tibi? Tunc respondebit illis, dicens: Amen dico vobis, quandiu non fecistis uni de minoribus his, nec mihi fecistis. Et ibunt hi in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam. CAPUT CLIII. Iterum consilium faciunt principes. Et Judas vadit ad eos. MATTH. XXVI, 1-5, 14-16; MARC. XIV, 1, 2, 10, 11; LUC. XXII, 1-6. Et factum est, cum consummasset Jesus sermones hos omnes, dixit discipulis suis: Scitis quia post biduum pascha fiet, et Filius hominis tradetur, ut crucifigatur. Tunc congregati sunt principes sacerdotum, et seniores populi, in atrium principis sacerdotum qui dicebatur Caiphas: et consilium fecerunt, ut Jesum dolo tenerent, et occiderent. Dicebant autem: Non in die festo, ne forte tumultus fieret in populo. Tunc abiit unus de duodecim, qui * dicitur Judas * Scariot: et locutus est ad principes sacerdotum et magistratus, et ait illis: Quid vultis mihi dare, et ego vobis eum tradam? Qui audientes gavisi sunt, et constituerunt ei triginta argenteos. Et exinde quaerebat opportunitatem ut eum traderet sine turbis. CAPUT CLIV. Jesus lavit pedes discipulorum suorum. JOAN. XIII, 1-20. Ante diem autem festum Paschae, sciens Jesus quia venit hora ejus ut transeat ex hoc mundo ad Patrem, cum dilexisset suos qui erant in mundo, in finem dilexit eos. Et coena facta, cum diabolus jam misisset in cor, ut traderet eum Judas Simonis * Scariotis: sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exivit, et ad Deum vadit: surgit a coena, et ponit vestimenta sua. Et cum accepisset linteum praecinxit se; deinde mittit aquam in pelvim, et coepit lavare pedes discipulorum, et extergere linteo quo erat praecinctus. Venit ergo ad Simonem Petrum. Et dicit ei Petrus: Domine, tu mihi lavas pedes? Respondit Jesus, et dixit ei: Quod ego facio, tu nescis modo; scies autem postea. Dicit ei Petrus: Non lavabis mihi pedes in aeternum. Respondit Jesus, et dixit ei: Si non lavero te, non habebis partem mecum. Dicit ei Simon Petrus: Domine, non tantum pedes meos, sed et manus, et caput. Dicit ei Jesus: Qui lotus est non indiget nisi ut pedes lavet, sed est mundus totus. Et vos mundi estis, sed non omnes: sciebat enim quisnam esset qui traderet eum; propterea dixit: Non estis mundi omnes. Postquam ergo lavit pedes eorum, accepit vestimenta sua; et cum recubuisset iterum, dixit eis: Scitis quid fecerim vobis? Vos vocatis me, Magister et Domine: et bene dicitis: sum etenim. Si ergo ego lavi pedes vestros, Dominus et Magister: et vos debetis alter alterius lavare pedes. Exemplum enim dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis. Amen, amen dico vobis: Non est servus major domino suo, neque apostolus eo major qui misit illum. Si haec scitis, beati eritis si feceritis ea. Non de omnibus vobis dico: ego scio quos elegerim, sed ut impleatur Scriptura: Qui manducat mecum panem, levabit contra me calcaneum suum (Psal. XL, 10). Amodo dico vobis priusquam fiat: ut credatis cum factum fuerit, quia ego sum. Amen, amen dico vobis: Qui accipit si quem misero, me accipit: qui autem me accipit, accipit eum qui misit me. CAPUT CLV. Mittit discipulos praeparare sibi Pascha. Et dicit eis: Quia unus ex vobis tradet me. MATTH. XXVI, 17-24; MARC. XIV, 12-21; LUC. XXII, 7-23. Prima autem die azymorum, accesserunt discipuli ad Jesum, dicentes: Ubi vis paremus tibi comedere Pascha? At Jesus dixit: Ite in civitatem ad quemdam: et introeuntibus vobis, occurret homo amphoram aquae portans: sequimini eum in domum in quam intrat, et dicetis domino domus: Magister dicit: Tempus meum prope est; apud te facio Pascha cum discipulis meis. Et ipse demonstrabit vobis coenaculum grande stratum, et illic parate nobis. Et abierunt discipuli ejus, et venerunt in civitatem, et invenerunt sicut dixit eis, et paraverunt Pascha. Vespere autem facto, venit, et discumbebat cum duodecim discipulis suis. Et edentibus illis, dixit: Desiderio desideravi hoc Pascha manducare vobiscum, antequam patiar. Dico enim vobis, quia ex hoc non manducabo illud, donec impleatur in regno Dei. --JOAN. XIII, 21-32. Cum haec dixisset, turbatus est spiritu, et protestatus est, et dixit: Amen, amen dico vobis, quia unus ex vobis tradet me. At illi coeperunt contristari, et dicere singulatim: Nunquid ego sum, Domine? Quibus ait: Qui intingit mecum manum in catino, hic me tradet. Filius quidem hominis vadit, sicut scriptum est de illo. Vae autem homini illi per quem Filius hominis tradetur! Bonum erat ei si natus non fuisset homo ille. Aspiciebant autem ad invicem discipuli, haesitantes de quo diceret. Et quaerentes inter se quis esset ex eis qui hoc facturus esset. Erat autem recumbens unus ex discipulis ejus in sinu Jesu, quem diligebat Jesus. Innuit ergo huic Simon Petrus, et dixit ei: Quis est de quo dicit? Itaque cum recubuisset ille supra pectus Jesu, dicit ei: Domine, quis est? Cui respondit Jesus: Ille est cui ego intinctum panem porrexero. Et cum intinxisset panem, dedit Judae Simonis * Scariotis. Et post buccellam introivit in illum Satanas. Et dicit ei Jesus: Quod facis, fac citius. Hoc autem nemo scivit discumbentium ad quid dixerit ei. Quidam enim putabant quia loculos habebat Judas, quia dicit ei Jesus: Eme ea quae opus sunt nobis ad diem festum: aut egenis ut aliquid daret. Respondens autem Judas qui tradidit eum, dixit: Nunquid ego sum, Rabbi? Ait illi: Tu dixisti. Cum ergo accepisset ille buccellam, exiit continuo. Erat autem nox. Cum ergo exiisset, dicit Jesus: Nunc clarificatus est Filius hominis, et Deus clarificatus est in eo. Si Deus clarificatus est in eo, et Deus * clarificavit eum in semetipso, et continuo clarificabit eum. CAPUT CLVI. Jesus tradidit discipulis sacramentum corporis et sanguinis sui. Et dicit ad Petrum: Expetivit Satanas, ut vos ventilet. Et: Omnes hodie in me scandalizabimini. MATTH. XXVI, 26-35; MARC. XIV, 26-31; LUC. XXII, 14-20. Coenantibus autem eis, accepit Jesus panem, et benedixit, ac fregit, deditque discipulis suis, dicens: Accipite et comedite: hoc est corpus meum quod pro vobis datur. Et accipiens calicem, gratias egit, et benedixit, et fregit, et dedit eis, dicens: Bibite ex hoc omnes: hic est enim sanguis meus Novi Testamenti, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Dico autem vobis: Non bibam amodo de hoc genimine vitis, usque in diem illum cum illud bibam vobiscum novum in regno Patris mei. Hoc facite in meam commemorationem. --LUC. XXII, 31, 32. Ait autem Dominus Simoni: Simon, * ecce Satanas expetivit vos, ut cribraret sicut triticum: ego autem rogavi pro te, ut non deficiat fides tua: et tu aliquando conversus, confirma fratres tuos.--JOAN. XIII, 33-38. Filioli, adhuc modicum tempus vobiscum sum. Quaeretis me: et sicut dixi Judaeis: Quo ego vado, vos non potestis venire: et vobis dico modo. Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem sicut dilexi vos, ut et vos diligatis invicem. In hoc cognoscent omnes quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis ad invicem. Dicit ei Simon Petrus: Domine, quo vadis? Respondit ei Jesus: Quo ego vado, non potes me modo sequi: sequeris autem postea. Tunc dicit illis Jesus: Omnes vos scandalum patiemini in me in ista nocte. Scriptum est enim: Percutiam pastorem, et dispergentur oves gregis (Zachar. XIII, 7). Postquam autem resurrexero, praecedam vos in Galilaeam. Respondens autem Petrus dixit illi: Etsi omnes scandalizati fuerint in te, ego nunquam scandalizabor: quia tecum paratus sum, et in carcerem, et in mortem ire. Animam meam pro te ponam. Respondit ei Jesus: Animam tuam pro me pones? Amen, amen dico tibi, quia hac nocte, antequam gallus cantet, ter me negabis. Ait illi Petrus: Etiamsi oportuerit me mori tecum, non te negabo. Similiter et omnes discipuli dixerunt. CAPUT CLVII. Hortatur discipulos suos, ut non pavefiat cor eorum. JOAN. XIV, 1-31. Non turbetur cor vestrum. Creditis in Deum, et in me credite. In domo Patris mei mansiones multae sunt. Si quominus, dixissem vobis: quia vado parare vobis locum. Et si abiero, et praeparavero vobis locum, iterum veniam et accipiam vos ad me ipsum, ut ubi sum ego, et vos sitis. Et quo ego vado scitis, et viam scitis. Dicit ei Thomas: Domine, nescimus quo vadis, et quomodo possumus viam scire? Dicit ei Jesus: Ego sum via, et veritas, et vita. Nemo venit ad Patrem, nisi per me. Si cognovissetis me, et Patrem meum utique cognovissetis: * Etiam modo cognoscetis eum, et vidistis eum. Dicit ei Philippus: Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis. Dicit ei Jesus: Tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me? Philippe, * qui vidit me, vidit et Patrem. Quomodo tu dicis: Ostende nobis Patrem? Non * credis quia ego in Patre, et Pater in me est? Verba quae ego loquor vobis, a me ipso non loquor. Pater autem in me manens, ipse facit opera. Non creditis quia ego in Patre, et Pater in me est? Alioquin propter opera ipsa credite. Amen, amen dico vobis: Qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet, et majora horum faciet: quia ego ad Patrem vado. Et quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, hoc faciam, ut glorificetur Pater in Filio. Si quid petieritis me in nomine meo, hoc faciam. Si diligitis me, mandata mea servate. Et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut maneat vobiscum in aeternum, Spiritum veritatis; quem mundus non potest accipere, quia non videt eum, nec scit eum. Vos autem cognoscetis eum, quia apud vos manebit, et in vobis erit. Non relinquam vos orphanos: veniam ad vos. Adhuc modicum: et mundus jam me non videt. Vos autem videtis me, quia ego vivo, et vos vivetis. In die illo cognoscetis quia ego sum in Patre meo, et vos in me, et ego in vobis. Qui habet mandata mea, et servat ea, ille est qui diligit me. Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo: et ego diligam eum, et manifestabo ei me ipsum. Dicit ei Judas, non ille * Scariotis: Domine, quid * facturus es, quia nobis manifestaturus es te ipsum, et non mundo? Respondit Jesus, et dixit ei: Si quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget eum; et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus. Qui non diligit me, sermones meos non servat. Et sermonem quem audistis, non est meus, sed ejus qui misit me Patris. Haec locutus sum vobis, apud vos manens. Paracletus autem Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quaecunque dixero vobis. Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis: non quomodo mundus dat, ego do vobis. Non turbetur cor vestrum, neque formidet. Audistis quia ego dixi vobis: Vado, et venio ad vos. Si * diligitis me, gaudetis utique, quia vado ad Patrem: quia Pater major me est. Et nunc dixi vobis priusquam fiat, ut cum factum fuerit, credatis. Jam non multa loquar vobiscum: venit enim princeps hujus mundi, et in me non habet quidquam: sed ut cognoscat mundus quia diligo Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio. CAPUT CLVIII. Dicit discipulis suis: Qui quid habet, bajulet. LUC. XXII, 35-38. Et dixit eis: Quando misi vos sine sacculo et pera et calceamentis, nunquid aliquid defuit vobis? At illi dixerunt: Nihil. Dixit ergo eis: Sed nunc qui habet sacculum, tollat; similiter et peram: et qui non habet, vendat tunicam suam, et emat gladium. Dico * autem vobis quoniam adhuc * quod scriptum est, oportet impleri in me: Et * quod cum injustis deputatus est (Isa. LIII, 12). Etenim ea quae sunt de me, finem habent. At illi dixerunt: Domine, ecce duo gladii hic. At ille dixit eis: Satis est. --JOAN. XIV, 31. Surgite, eamus hinc.--MATTH. XXVI, 30; LUC. XXII, 39. Et hymno dicto, exierunt secundum consuetudinem in montem Oliveti, et secuti sunt illum discipuli. CAPUT CLIX. Jesus dicit: Ego sum vitis, et vos palmites. JOAN. XV, 1-27. Dicit eis: Ego sum vitis vera, et Pater meus agricola est. Omnem palmitem in me non ferentem fructum, tollet eum: et omnem qui fert fructum, purgabit *, ut fructum plus afferat. Jam vos mundi estis propter sermonem quem locutus sum vobis. Manete in me, et ego in vobis. Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit in vite, sic nec vos, nisi in me manseritis. Ego sum vitis, vos palmites. Qui manet in me, et ego in eo, hic fert fructum multum: quia sine me nihil potestis facere. Si quis in me non manserit, mittetur foras sicut palmes, et arescet, et colligent eum, et in ignem mittent, et * ardebit. Si manseritis in me, et verba mea in vobis manserint, quodcunque volueritis, petetis, et fiet vobis. In hoc clarificatus est Pater meus, ut fructum plurimum afferatis, et efficiamini mei discipuli. Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi vos. Manete in dilectione mea. Si praecepta mea servaveritis, manebitis in dilectione mea: sicut et ego praecepta Patris mei servavi, et maneo in ejus dilectione. Haec locutus sum vobis, ut gaudium meum in vobis sit, et gaudium vestrum impleatur. Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos. Majorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Vos amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio vobis. Jam non dicam vos servos, quia servus nescit quid faciat dominus ejus. Vos autem dixi amicos, quia omnia quaecunque audivi a Patre meo, nota feci vobis. Non vos me elegistis, sed ego elegi vos; et posui vos, ut eatis, et fructum afferatis, et fructus vester maneat: ut quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, det vobis. Haec mando vobis, ut diligatis invicem. Si mundus vos odit, scitote quia me priorem vobis odio habuit. Si de mundo fuissetis, mundus quod suum erat, diligeret: quia vero de mundo non estis, sed ego elegi vos de mundo, propterea odit vos mundus. Mementote sermonis mei, quem ego dixi vobis: Non est servus major domino suo. Si me persecuti sunt, et vos persequentur: si sermonem meum servaverunt, et vestrum servabunt. Sed haec omnia facient vobis propter nomen meum: quia nesciunt eum qui misit me. Si non venissem, et locutus fuissem eis, peccatum non haberent: nunc autem excusationem non habent de peccato suo. Qui me odit, et Patrem meum odit. Si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent: nunc autem et viderunt, et oderunt et me et Patrem meum. Sed ut impleatur sermo qui in lege eorum scriptus est: Quia odio habuerunt me gratis (Psal. XXIV, 19). Cum autem venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre, Spiritum veritatis qui a Patre procedit, ille testimonium perhibebit de me: et vos testimonium perhibebitis, quia ab initio mecum estis.--JOAN. XVI, 1-33. Haec locutus sum vobis, ut non scandalizemini. Absque synagogis facient vos. Sed venit hora, ut omnis qui interficit vos, arbitretur obsequium se praestare Deo. Et haec facient vobis, quia non noverunt Patrem, neque me. Sed haec locutus sum vobis, ut cum venerit hora, eorum reminiscamini, quia ego dixi vobis. Haec autem vobis ab initio non dixi, quia vobiscum eram. * At nunc vado ad eum qui me misit: et nemo ex vobis interrogat me, Quo vadis? Sed quia haec locutus sum vobis, tristitia implevit cor vestrum. Sed ego veritatem dico vobis, expedit vobis ut ego vadam. Si enim non abiero, Paracletus non veniet ad vos: si autem abiero, mittam eum ad vos. Et cum venerit ille, arguet mundum de peccato, et de justitia, et de judicio. De peccato quidem, quia non * credit in me: de justitia vero, quia ad Patrem vado, et jam non videbitis me; de judicio *, quia princeps hujus mundi * judicatus est. Adhuc multa habeo vobis dicere: sed non potestis portare modo. Cum autem venerit Spiritus ille veritatis, docebit vos omnem veritatem. Non enim loquetur a semetipso; sed quaecunque audiet loquetur, et quae ventura sunt annuntiabit vobis. Ille me clarificabit, quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis. Omnia quaecunque habet Pater, mea sunt. Propterea dixi: quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis. Modicum, et jam non videbitis me; et iterum modicum, et videbitis me: quia vado ad Patrem. Dixerunt ergo discipuli ejus ad invicem: Quid est hoc, quod dicit nobis: Modicum, et non videbitis me, et iterum modicum, et videbitis me, * quia vado ad Patrem? Dicebant ergo: Quid est hoc, quod dicit, Modicum? Nescimus quid loquitur. Cognovit autem Jesus quia volebant eum interrogare, et dixit eis: De hoc quaeritis inter vos, quod dixi: Modicum, et non videbitis me, et iterum modicum, et videbitis me. Amen, amen dico vobis: quia plorabitis et flebitis vos, mundus autem gaudebit; vos autem contristabimini, sed tristitia vestra vertetur in gaudium. Mulier cum parit, tristitiam habet, quia venit hora ejus: cum autem * peperit puerum, jam non meminit pressurae, propter gaudium quia natus est homo in mundum. Et vos igitur nunc quidem tristitiam habetis: iterum autem videbo vos, et gaudebit cor vestrum: et gaudium vestrum nemo tollet a vobis. Et in illo die me non rogabitis quidquam. Amen, amen dico vobis: si quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis. Usque modo non petiistis quidquam in nomine meo. Petite et accipietis, ut gaudium vestrum plenum sit. Haec in proverbiis locutus sum vobis. Venit hora cum jam non in proverbiis loquar vobis, sed palam de Patre annuntiabo vobis. Illo die in nomine meo petetis. Et non dico vobis quia ego rogabo Patrem de vobis: ipse enim Pater amat vos, quia vos me amastis, et credidistis quia ego a Deo exivi. Exivi a Patre, et veni in mundum: iterum relinquo mundum, et vado ad Patrem. Dicunt ei discipuli: Ecce nunc palam loqueris, et proverbium nullum dicis. Nunc scimus quia scis omnia, et non est opus tibi, ut quis te interroget: in hoc credimus, quia a Deo exiisti. Respondit eis Jesus: Modo creditis? Ecce venit hora, et jam venit, ut dispergamini unusquisque in propria, et me solum relinquatis: et non sum solus, quia Pater mecum est. Haec locutus sum vobis, ut in me pacem habeatis. In mundo pressuram habebitis: sed confidite: ego vici mundum.--JOAN. XVII, 1-26. Haec locutus est Jesus, et sublevatis in coelum oculis, dixit: Pater, venit hora, clarifica Filium tuum, ut Filius tuus clarificet te: sicut dedisti ei potestatem omnis carnis, ut omne quod dedisti ei, det eis vitam aeternam. Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum Deum verum, et quem misisti Jesum Christum. Ego te clarificavi super terram: opus consummavi quod dedisti mihi ut faciam. Et nunc clarifica me, tu Pater, apud temetipsum, claritate quam habui priusquam mundus esset, apud te. Manifestavi nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi de mundo. Tui erant, et mihi eos dedisti: et sermonem tuum servaverunt. Nunc cognoverunt quia omnia quae dedisti mihi abs te sunt: quia verba quae dedisti mihi, dedi eis: et ipsi acceperunt, et cognoverunt vere quia a te exivi: et crediderunt quia tu me misisti. Ego pro eis rogo, non pro mundo *; sed pro his quos dedisti mihi, quia tui sunt. Et mea omnia tua sunt, et tua mea sunt: et clarificatus sum in eis. Et jam non sum in mundo, et hi in mundo sunt, et ego ad te venio. Pater sancte, serva eos in nomine tuo quos dedisti mihi: ut sint unum, sicut et nos * unum sumus. Cum essem cum eis, ego servabam eos in nomine tuo. Quos dedisti mihi, custodivi, et nemo ex his periit, nisi filius perditionis, ut Scriptura (Psal. CVIII, 8) impleatur. Nunc autem ad te venio: et haec loquor in mundo, ut habeant gaudium meum impletum in semetipsis. Ego dedi eis sermonem tuum, et mundus odio eos habuit: quia non sunt de mundo, sicut et ego non sum de mundo. Non rogo ut tollas eos de mundo, sed ut serves eos a malo. De mundo non sunt, sicut et ego non sum de mundo. Sanctifica eos in veritate. Sermo tuus veritas est. Sicut tu me misisti in mundum, ita et ego misi eos in mundum, et pro eis sanctifico me ipsum, ut sint et ipsi sanctificati in veritate. Non pro his rogo tantum, sed (et) pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me: ut omnes unum sint, sicut tu, Pater, in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint: ut mundus credat quia tu me misisti. Et ego claritatem quam dedisti mihi, dedi eis: ut sint unum, sicut et nos unum sumus. Ego in eis, et tu in me, ut sint consummati in unum: et cognoscat mundus quia * me misisti, et dilexisti eos, sicut et me dilexisti. Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi ego sum, et illi sint mecum; ut videant claritatem meam quam dedisti mihi: quia dilexisti me ante constitutionem mundi. Pater juste, mundus te non cognovit; ego autem te cognovi: et hi cognoverunt quia tu me misisti. Et notum feci eis nomen tuum, et notum faciam: ut dilectio qua dilexisti me, in ipsis sit, et ego in ipsis. CAPUT CLX. Venit Jesus in Gethsemani, et orat Patrem ut transferat calicem hunc ab eo. MATTH. XXVI, 36-46. MARC, XIV, 32-42. LUC. XXII, 39-46. Tunc venit Jesus cum illis in villam quae dicitur Gethsemani,--JOAN. XVIII, 1-2, trans torrentem Cedron, ubi erat hortus in quem introivit ipse et discipuli ejus. Sciebat autem et Judas qui tradebat eum, locum, quia frequenter Jesus convenerat illuc cum discipulis suis. Et cum pervenisset ad locum, dixit discipulis suis: Sedete hic, et orate, ut non intretis in tentationem, donec vadam illuc, et orem. Et assumpto Petro et duobus filiis Zebedaei, Jacobo et Joanne, coepit contristari et moestus esse. Tunc ait illis: Tristis est anima mea usque ad mortem: sustinete hic, et vigilate mecum. Et ipse progressus est ab eis quantum jactus est lapidis. Et positis genibus procidit in faciem suam, et orabat, ut, si fieri posset, transiret ab eo hora, dicens: Pater, si possibile est: Abba Pater, omnia tibi possibilia sunt: Mi Pater, si possibile est, transfer calicem hunc a me: verumtamen non quod ego volo, sed quod tu. Et cum surrexisset ab oratione, venit ad discipulos suos, et invenit eos dormientes. Et ait illis: Quid dormitis? Sic non potuistis una hora vigilare mecum? Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem. Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Iterum secundo abiit, et oravit.--LUC. XXII, 43-45. Apparuit autem illi angelus de coelo, confortans eum. Factus est in agonia, et prolixius orabat, dicens: Pater mi, si non potest calix hic transire nisi bibam illam, fiat voluntas tua. Et factus est sudor ejus sicut guttae sanguinis decurrentis in terram. Et cum surrexisset ab oratione, venit iterum ad discipulos suos, et invenit eos dormientes prae tristitia.--MARC. XIV, 40. Erant enim oculi eorum gravati, et ignorabant quid responderent ei. Et relictis illis, iterum abiit, et oravit tertio eumdem sermonem dicens. Tunc venit ad discipulos suos, et ait illis: Dormite jam, et requiescite. Ecce appropinquavit hora: et Filius hominis tradetur in manus peccatorum. Surgite, eamus: Ecce appropinquavit qui me tradet. CAPUT CLXI. Judas venit cum turbis comprehendere Jesum. Matth. XXVI, 47-56; MARC. XIV, 43-50; LUC. XXII, 47-54. Et adhuc ipso loquente, ecce Judas unus de duodecim, cum accepisset cohortem, venit, et cum eo turba multa cum laternis et facibus et armis et gladiis et fustibus, missi a principibus sacerdotum et scribis et senioribus populi. Qui autem tradidit (eum) dederat illis signum, dicens: Quemcunque osculatus fuero, ipse est: tenete eum, et ducite caute. Et confestim accedens ad Jesum, dixit: Ave, Rabbi: et appropinquavit Jesu, ut oscularetur eum. Jesus autem dixit ei: Juda, osculo Filium hominis tradis? Amice, ad quid venisti? Et osculatus est eum.--JOAN. XVIII, 4-9. Jesus itaque sciens omnia quae ventura erant super eum, processit et dixit eis: Quem quaeritis? Responderunt ei: Jesum Nazarenum. Dicit * Jesus: Ego sum. Stabat autem et Judas qui tradebat eum, cum ipsis. Ut ergo dixit eis: Ego sum, abierunt retrorsum, et ceciderunt in terram. Iterum ergo eos interrogavit: Quem quaeritis? Illi autem dixerunt: Jesum Nazarenum. Respondit Jesus: Dixi vobis, quia ego sum: si ergo me quaeritis, sinite hos abire. Ut impleretur sermo quem dixit: quia quos dedisti mihi, non perdidi ex ipsis quemquam (Joan. XVII, 12). Tunc accesserunt, et manus injecerunt in Jesum, et tenuerunt eum. Videntes autem hi qui circa ipsum erant, quod futurum erat, dixerunt ei: Domine, si percutimus in gladio?--JOAN. XVIII, 10, 11. Simon ergo Petrus habens gladium, eduxit eum, et percussit pontificis servum, et amputavit auriculam ejus dexteram. Erat autem nomen servo, Malchus. Tunc ait Jesus Petro: Calicem quem dedit mihi Pater, non bibam illum? Mitte gladium in vaginam. Omnes enim qui acceperint gladium, gladio peribunt. An putas quia non possum rogare Patrem meum, et exhibebit mihi plus quam duodecim legiones angelorum? Quomodo ergo implebuntur Scripturae, quia sic oportet fieri? Sinite usque huc. Et cum tetigisset auriculam ejus, sanavit eum. In illa hora dixit Jesus turbis: Tanquam ad latronem exiistis cum gladiis et fustibus comprehendere me. Quotidie apud vos eram, docens in templo, et non me tenuistis. Sed haec est hora vestra, et potestas tenebrarum. Hoc autem totum factum est, ut implerentur Scripturae prophetarum. Tunc discipuli omnes, relicto eo, fugerunt.--JOAN. XVIII, 12-14. Cohors autem et tribunus, et ministri Judaeorum comprehenderunt Jesum, et ligaverunt eum, et adduxerunt eum ad Annam primum: erat * autem socer Caiphae, qui erat pontifex anni illius. Erat autem Caiphas qui consilium dederat Judaeis: Quia expedit unum hominem mori pro populo. CAPUT CLXII. Adolescens quidam indutus sindone sequebatur Jesum. MARC. XIV, 51, 52. Adolescens autem quidam sequebatur eum, amictus sindone super nudo; et tenuerunt eum. At ille, rejecta sindone, nudus profugit ab eis.--JOAN. XVIII, 15-18; MATTH. XXVI, 58-69, 70; MARC. XIV, 54; LUC. XXII, 54-57. Sequebatur autem Jesum Simon Petrus a longe, et alius discipulus, usque in atrium principis sacerdotum. Discipulus autem ille notus erat pontifici, et introivit cum Jesu in atrium pontificis. Petrus autem stabat ad ostium foris. Exivit ergo discipulus alius qui erat notus pontifici, et dixit ostiariae, et introduxit Petrum. Quem cum vidisset ancilla ostiaria sedentem ad lumen, et eum fuisset intuita, dixit: Nunquid et tu ex discipulis es hominis istius? Dicit ille: Mulier, non novi illum, neque scio quid dicas. Stabant autem servi et ministri ad prunos, quia frigus erat, et calefaciebant se. Erat autem cum eis Petrus stans et calefaciens se, ut videret finem. CAPUT CLXIII. Interrogat princeps sacerdotum Jesum de discipulis et doctrina ejus. JOAN. XVIII, 19-27; MATTH. XXVI, 71-75; MARC. XIV, 66-72; LUC. XXII, 55-62. Pontifex ergo interrogavit Jesum de discipulis suis et de doctrina ejus. Respondit ei Jesus; Ego palam locutus sum mundo; ego semper docui in synagoga et in templo, quo omnes Judaei conveniunt, et in occulto locutus sum nihil. Quid me interrogas? interroga eos qui audierunt quid locutus sim ipsis: ecce hi sciunt quae dixerim ego. Haec autem cum dixisset, unus assistens ministrorum dedit alapam Jesu, dicens: Sic respondes pontifici? Respondit ei Jesus: Si male locutus sum, testimonium perhibe de malo; si autem bene, quid me caedis? Et misit eum Annas ligatum ad Caipham pontificem. Erat autem Simon Petrus foris in atrio stans, et calefaciens se. Rursum autem vidit eum alia ancilla, et ait circumstantibus: Et hic erat cum Jesu Nazareno. Accesserunt qui stabant, et dixerunt Petro: Vere et tu ex illis es: nam et loquela tua te manifestum facit quod sis Galilaeus. Et iterum negavit cum juramento: Quia non novi hominem. Et post pusillum quasi horae unius, dicit unus ex servis pontificis, cognatus ejus cujus abscidit Petrus auriculam: Vere et hic cum illo erat: nam Galilaeus est: Nonne ego te vidi in horto cum illo? Tunc coepit detestari et jurare, et anathematizare: Neque novi eum, neque scio quid dicis: non novi hominem istum quem dicitis. Et statim gallus cantavit. Et conversus Dominus, respexit Petrum. Et recordatus est Petrus verbi Domini * quod dixerat ei: Priusquam gallus cantet, ter me negabis. Et egressus foras, flevit amare. CAPUT CLXIV. Quaerebantur falsi testes adversus Jesum. MATTH. XXVII, 1; XXVI, 59-63; MARC. XIV, 55-61. Mane autem facto, convenerunt omnes principes sacerdotum, cum senioribus plebis et scribis, concilium facientes. Quaerebant falsum testimonium contra Jesum, ut eum morti traderent: et non invenerunt, cum multi falsi testes accessissent; nec inveniebant: et convenientia illorum testimonia non erant. Novissime autem venerunt duo falsi testes, et dixerunt: Nos audivimus eum dicentem: Possum destruere templum Dei hoc manufactum, et post triduum aliud non manufactum aedificare. Jesus autem tacebat. Et surgens princeps sacerdotum in medium, interrogavit Jesum dicens: Nihil respondes ad ea quae isti adversus te testificantur? Jesus autem nihil respondit. CAPUT CLXV. Princeps sacerdotum adjurat Jesum dicens: Si tu es Christus, dic nobis. MATTH. XXVI, 63-68; MARC. XIV, 61-65; LUC. XXII, 66-71. Et rursum summus sacerdos ait illi: Adjuro te per Deum vivum, ut dicas nobis si tu es Christus Filius Dei benedicti. Dicit illi Jesus: Tu dixisti. Et ait illis: Si vobis dixero, non credetis mihi; si autem et interrogavero, non respondebitis mihi, neque dimittetis. Verumtamen dico vobis: Amodo videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei, et venientem in nubibus coeli. Tunc princeps sacerdotum scidit vestimenta sua, dicens: Blasphemavit. Quid adhuc egemus testibus? Ecce nunc audistis blasphemiam de ore ejus. Quid vobis videtur? At illi respondentes, dixerunt: Reus est mortis. Tunc exspuerunt in faciem ejus: et qui tenebant eum illudebant ei, et velaverunt faciem ejus, et colaphis ceciderunt eum. Alii autem palmas in faciem ei dederunt, dicentes: Prophetiza nobis, Christe, quis est qui te percussit? Et alia multa blasphemantes dicebant in eum. CAPUT CLXVI. Traditur Pilato Jesus: et poenitet Judas. MATTH. XXVII, 2-10; MARC. XV, 1; LUC. XXIII, 1. Et adduxerunt eum vinctum in praetorium, et tradiderunt Pontio Pilato praesidi.--JOAN. XVIII, 28. Et ipsi non introierunt in praetorium, ut non contaminarentur, sed ut manducarent Pascha. Tunc videns Judas qui eum tradidit quod damnatus esset, ductus poenitentia, retulit triginta argenteos principibus sacerdotum et senioribus, dicens: Peccavi, tradens sanguinem justum. At illi dixerunt: Quid ad nos? tu videris. Et projectis argenteis in templo, recessit: et abiens, laqueo se suspendit. Principes autem sacerdotum, acceptis argenteis, dixerunt: Non eos licet mittere in corbonam, quia pretium sanguinis est. Consilio autem inito, emerunt ex illis agrum figuli, in sepulturam peregrinorum. Propter hoc vocatus est ager ille * Acheldemach, hoc est ager sanguinis, usque in hodiernum diem. Tunc impletum est quod dictum est per Jeremiam prophetam, dicentem: Et acceperunt triginta argenteos pretium appretiati, quem appretiaverunt a filiis Israel: et dederunt eos in agrum figuli, sicut constituit mihi Dominus (Zach. XI, 12). CAPUT CLXVII. Pilatus audit inter Judaeos et Dominum: et mittit eum ad Herodem. JOAN. XVIII, 29, 30. Exivit ergo Pilatus ad eos foras, et dixit: Quam accusationem affertis adversus hominem hunc? Responderunt et dixerunt ei: Si non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus eum.--LUC. XXIII, 12. Hunc invenimus subvertentem gentem nostram, et prohibentem tributa dare Caesari, et dicentem se Christum regem esse.--JOAN. XVIII, 31-38. Dixit ergo Pilatus: Accipite eum vos, et secundum legem vestram judicate eum. Dixerunt ergo ei Judaei: Nobis non licet interficere quemquam. Ut sermo Jesu impleretur, quem dixit (Matth. XX, 19): significans qua morte esset moriturus. Introivit ergo iterum in praetorium Pilatus, et vocavit Jesum, et dixit ei:-- MATTH. XXVII, 11; MARC. XV, 2; LUC. XXIII, 3. Tu es rex Judaeorum? Et respondit Jesus: A temetipso hoc dicis, an alii dixerunt tibi de me? Respondit Pilatus: Nunquid ego Judaeus sum? Gens tua et pontifices * tui tradiderunt te mihi. Quid fecisti? Respondit Jesus: Regnum meum non est de hoc mundo. Si ex hoc mundo esset regnum meum, ministri mei utique decertarent, ut non traderer Judaeis: nunc autem regnum meum non est hinc. Dixit itaque ei Pilatus: Ergo rex es tu? Respondit Jesus: Tu dicis, quia rex sum ego. Ego in hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati. Omnis qui est ex veritate, audit vocem meam. Dicit ei Pilatus: Quid est veritas? Et cum hoc dixisset, iterum exivit ad Judaeos, et ait ad principes sacerdotum et turbas: Nullam invenio causam * in homine.--LUC. XXIII, 5-18. At illi invalescebant dicentes: Commovet populum, docens per universam Judaeam, et incipiens a Galilaea usque huc. Pilatus autem audiens Galilaeam, interrogavit si homo Galilaeus esset. Et ut cognovit quod de Herodis potestate esset, remisit eum ad Herodem, qui et ipse Hierosolymis erat illis diebus. Herodes autem, viso Jesu, gavisus est valde. Erat enim cupiens ex multo tempore videre eum, eo quod audierit multa de illo, et sperabat signum aliquod videre ab eo. Interrogabat autem illum multis sermonibus. At ipse nihil illi respondebat. Stabant etiam principes sacerdotum et scribae, constanter accusantes eum. Sprevit autem illum Herodes cum exercitu suo, et illusit indutum veste alba, et remisit ad Pilatum. Et facti sunt amici Herodes et Pilatus in die illa: nam antea inimici erant ad invicem. Pilatus autem, convocatis principibus sacerdotum et magistratibus et plebe, exivit ad eos foras, et dixit eis: Obtulistis mihi hunc hominem, quasi avertentem * hunc populum. Ecce adduco eum foras, ut cognoscatis quia in eo nullam causam invenio ex his in quibus eum accusatis. Sed neque Herodes; nam remisi vos ad illum: et ecce nihil dignum morte * actum. Emendatum ergo illum dimittam. Exclamavit autem universa turba, dicens: Tolle hunc, crucifige, crucifige. --JOAN. XIX, 6-15. Dicit eis Pilatus: Accipite eum vos, et crucifigite. Ego enim non invenio causam in eo. Responderunt ei Judaei: Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se fecit. Cum ergo audisset Pilatus hunc sermonem, magis timuit. Et ingressus est praetorium iterum, et dicit ad Jesum: unde es tu? Jesus autem responsum non dedit ei. Dicit ergo ei Pilatus: Mihi non loqueris? Nescis quia potestatem habeo crucifigere te, et potestatem habeo dimittere te? Respondit Jesus: Non haberes potestatem adversum me ullam, nisi tibi datum esset desuper. Propterea qui tradidit me tibi, majus peccatum habet. Et exinde quaerebat Pilatus dimittere eum. Judaei autem clamabant, dicentes: Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris: omnis * qui se regem facit, contradicit Caesari. Pilatus ergo cum audisset hos sermones, adduxit foras Jesum, et sedit pro tribunali, in loco qui dicitur Lithostrotos, Hebraice autem Gabbatha. Erat autem parasceve Paschae, hora quasi sexta. Et dicit Judaeis: Ecce rex vester. Illi autem clamabant: Tolle tolle, crucifige eum. Dicit eis Pilatus: Regem vestrum crucifigam? Responderunt pontifices: Non habemus regem, nisi Caesarem.-- MATTH. XXVII, 12-18; MARC. XV, 3-10. Et accusabant eum summi sacerdotes in multis. Jesus autem nihil respondit. Tunc dicit illi Pilatus: Non audis quanta adversum te dicunt testimonia? Et non respondit ei ad ullum verbum, ita ut miraretur praeses vehementer. Per diem autem festum consueverat praeses dimittere populo unum ex vinctis, quemcunque petissent. Habebat autem tunc vinctum insignem, qui dicebatur Barabbas. Congregatis ergo illis, dixit Pilatus:--JOAN. XVIII, 39. Est consuetudo vobis ut unum dimittam * in Pascha. Quem ergo vultis dimittam vobis? Barabbam, an Jesum, qui dicitur Christus? Sciebat enim quod per invidiam tradidissent eum. CAPUT CLXVIII. Uxor Pilati misit ad eum dicens: Nihil tibi et justo illi. MATTH. XXVII, 19-25; MARC. XV, 11-14; LUC. XXIII, 17-23. Sedente autem illo pro tribunali, misit ad illum uxor ejus, dicens: Nihil tibi et justo illi: multa enim passa sum hodie per visum propter eum. Principes autem sacerdotum et seniores persuaserunt populis ut peterent Barabbam, Jesum vero perderent. Respondens autem praeses, ait illis: Quem vultis vobis de duobus dimitti? At illi dixerunt, Barabbam.-- JOAN. XVIII, 40. Erat autem Barabbas latro. Qui erat, propter seditionem quamdam factam in civitate et homicidium, vinctus in carcere. Dicit illis Pilatus: Quid ergo faciam de Jesu, qui dicitur Christus? Dicunt omnes: Crucifigatur. Ait illis praeses: Quid enim mali fecit? At illi magis clamabant, dicentes: Crucifigatur. Videns autem Pilatus quia nihil proficeret, sed magis tumultus fieret, accepta aqua, lavit manus coram populo, dicens: Innocens ego sum a sanguine justi hujus: vos videritis. Et respondens universus populus, dixit: Sanguis (ejus) super nos et super filios nostros. CAPUT CLXIX. Pilatus dimisit Barabbam, et tradidit Jesum ad crucifigendum. MATTH. XXVII, 26-32; MARC. XV, 15-21; LUC. XXIII, 24-31; JOAN. XIX. Tunc dimisit illis Barabbam; Jesum autem flagellis caesum tradidit eis ut crucifigeretur. Et milites praesidis suscipientes Jesum in praetorium, congregaverunt ad eum universam cohortem. Et exuentes eum, * induunt eum tunicam purpuream, et chlamydem coccineam circumdederunt ei. Et plectentes coronam de spinis, posuerunt super caput ejus, et arundinem in dextera ejus. Et genu flexo ante eum, illudebant ei, dicentes: Ave, rex Judaeorum. Et exspuentes in eum, acceperunt arundinem, et percutiebant caput ejus. Et postquam illuserunt ei, exuerunt eum chlamydem et purpuram, et induerunt eum vestimentis ejus, et duxerunt eum, ut crucifigerent bajulantem sibi crucem. Exeuntes autem invenerunt hominem Cyrenaeum venientem de villa, nomine Simonem, patrem Alexandri et Rufi. Hunc angariaverunt crucem portare post Jesum. Sequebatur autem illum turba multa populi, et mulierum quae plangebant, et lamentabantur eum. Conversus autem ad illas Jesus, dixit: Filiae Jerusalem, nolite flere super me, sed super vos ipsas flete, et super filios vestros. Quoniam ecce venient dies in quibus dicent: Beatae steriles et ventres qui non genuerunt, et ubera quae non lactaverunt. Tunc incipient dicere montibus: Cadite super nos; et collibus: Operite nos. Quia si in viridi ligno haec faciunt, in arido quid fiet? CAPUT CLXX. Duo latrones cum Christo ad crucifigendum ducuntur. Et Jesus in cruce matrem Joanni et Joannem matri commendat. Aceto potatus, consummatis omnibus, emittit spiritum. LUC. XXIII, 32-34. Ducebantur autem et alii duo nequam cum eo, ut interficerentur.--MATTH. XXVII, 33-37; MARC. XV, 22-26. Et postquam venerunt in locum qui dicitur Golgotha, quod est interpretatum Calvariae locus, ibi crucifixerunt eum. Et dederunt ei vinum bibere cum felle mixtum: et cum gustasset, noluit bibere. Jesus autem dicebat: Pater, dimitte illis; non enim sciunt quid faciunt.--JOAN. XIX, 19-24. Postquam autem crucifixerunt eum, acceperunt vestimenta ejus, et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem, et tunicam. Erat autem tunica inconsutilis, desuper contexta per totum. Dixerunt ergo ad invicem: Non scindamus eam, sed sortiamur de illa, cujus sit. Ut Scriptura impleretur, dicens: Partiti sunt vestimenta mea sibi, et super vestem meam miserunt sortem (Psal. XXI, 19). Et milites quidem haec fecerunt. Et sedentes servabant eum. Scripsit autem et titulum Pilatus causae ejus, et imposuit super caput ejus: Hic est Jesus Nazarenus Rex Judaeorum. Hunc ergo titulum multi legerunt Judaeorum: quia prope civitatem erat locus ubi crucifixus est Jesus. Et erat scriptum Hebraice, Graece et Latine. Dicebant ergo Pilato pontifices Judaeorum: Noli scribere, Rex Judaeorum: sed, quia ipse dixit: Rex sum Judaeorum. Respondit Pilatus: Quod scripsi, scripsi. --MATTH. XXVII, 38-44; MARC. XV, 27-32; LUC. XXIII, 35-43. Tunc crucifixerunt cum eo duos latrones, unum a dexteris, et alterum a sinistris ejus. Praetereuntes autem blasphemabant eum, moventes capita sua, et dicentes: Vah! qui destruis templum Dei, et in triduo illud reaedificas: salva temetipsum: si Filius Dei es, descende de cruce. Similiter et principes sacerdotum illudentes cum scribis et senioribus, dicebant: Alios salvos fecit, se ipsum non potest salvum facere. Si Rex Israel est, descendat nunc de cruce, ut videamus, et credamus ei. Confidit in Deo: liberet nunc eum, si vult: dixit enim: Quia Filius Dei sum. Idipsum autem unus de his qui pendebant latronibus, blasphemabat eum, dicens: Si tu es Christus, salvum fac temetipsum et nos. Respondens autem alter, increpabat illum dicens: Neque tu times Deum, quod in eadem damnatione es? Et nos quidem juste: nam digna factis recipimus: hic vero nihil mali gessit. Et dicebat ad Jesum: Domine, memento mei, dum veneris in regnum tuum. Et dixit illi Jesus: Amen dico tibi: Hodie mecum eris in paradiso.-- JOAN. XIX, 25-27. Stabant autem juxta crucem Jesu mater ejus, et soror matris ejus, Maria Cleophae et Maria Magdalene. Cum vidisset ergo Jesus matrem, et discipulum stantem quem diligebat, dicit matri suae: Mulier, ecce filius tuus. Deinde dicit discipulo: Ecce mater tua. Et ex illa hora accepit eam discipulus in sua.--MATTH. XXVII, 45-50; MARC. XV, 33-37; LUC. XXIII, 44-46. A sexta autem hora, tenebrae factae sunt super universam terram, usque ad horam nonam. Et circa horam nonam clamavit Jesus voce magna, dicens: Eli, Eli, lama sabacthani (Psal. XXI, 2)! Quod est interpretatum: Deus meus, Deus meus, utquid dereliquisti! Quidam autem illic stantes et audientes, dicebant: Eliam vocat iste.--JOAN. XIX, 28-30. Postea sciens Jesus quia jam omnia consummata sunt, ut consummaretur Scriptura (Psal. LXVIII, 22), dicit: Sitio. Vas ergo positum erat aceto plenum. Et continuo currens unus ex eis, acceptam spongiam implevit aceto, et imposuit arundini, et dabat ei bibere. Cum ergo accepisset * acetum, dixit: Consummatum est. Caeteri vero dicebant: Sine, videamus an veniat Elias liberans eum. Jesus autem iterum clamans voce magna, ait: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum. Et inclinato capite, emisit spiritum.--MATTH. XXVII, 51-54; MARC. XV, 38, 39; LUC. XXIII, 47, 48. Et ecce velum templi scissum est in duas partes, a summo usque deorsum. Et terra mota est, et petrae scissae sunt, et monumenta aperta sunt, et multa corpora sanctorum qui dormierant, surrexere. Et exeuntes de monumentis post resurrectionem ejus, venerunt in sanctam civitatem, et apparuerunt multis. Centurio autem, et qui cum illo erant, custodientes Jesum, viso terraemotu et his qui fiebant, timuere valde, glorificantes Deum et dicentes: Hic homo justus vere Filius Dei erat. Et omnis turba eorum qui simul aderant ad spectaculum istud, et videbant quae fiebant, percutientes pectora sua revertebantur.--MATTH. XXVII, 55, 56; MARC. XV, 40, 41; LUC. XXIII, 49. Stabant autem omnes noti ejus a longe, et mulieres multae quae simul cum eo ascenderant a Galilaea Hierosolymam. Inter quas erant Maria Magdalene, et Maria Jacobi minoris, et Joseph mater, et Salome mater filiorum Zebedaei (quae, cum esset in Galilaea, sequebantur eum), haec videntes. --JOAN. XIX, 31-36. Judaei ergo, quoniam Parasceve erat, ut non remanerent in cruce corpora sabbato (erat enim magnus dies ille sabbati), rogaverunt Pilatum ut frangerentur crura eorum, et tollerentur. Venerunt ergo milites: et primi quidem fregerunt crura, et alterius qui cum eo crucifixus est. Ad Jesum autem cum venissent, ut viderunt eum jam mortuum, non fregerunt ejus crura, sed unus militum lancea latus ejus aperuit: et continuo exivit sanguis et aqua. Et qui vidit, testimonium perhibuit: et verum est testimonium ejus. Et ille scit quia vera dicit, et ut vos credatis. Facta sunt enim haec, ut Scriptura impleretur: Os non comminuetis ex eo (Exod. XII, 46; Num. IX, 12). Et iterum alia Scriptura dicit: Videbunt in quem transfixerunt (Zachar. XII, 10). CAPUT CLXXI. Joseph petit corpus Jesu a Pilato, et sepelit una cum Nicodemo. MATTH. XXVII, 57-61; MARC. XV, 42-47; LUC. XXIII, 50-56; JOAN. XIX, 38-42. Cum sero factum esset, venit quidam homo dives, nobilis decurio, ab Arimathaea civitate Judaeae, nomine Joseph, vir bonus et justus, qui et ipse occultus erat discipulus Jesu propter metum Judaeorum, qui exspectabat et ipse regnum Dei. Hic non consenserat consilio et actibus eorum. Hic accessit ad Pilatum, et petiit corpus Jesu. Pilatus autem mirabatur, si jam obiisset: et accersito centurione interrogavit eum, si jam mortuus esset. Et cum cognovisset *, jussit reddi corpus. Venit autem et Nicodemus qui venerat ad Jesum nocte primum, ferens mixturam myrrhae et aloes, quasi libras centum. Acceperunt autem corpus Jesu, et ligaverunt eum linteis cum aromatibus, sicut mos est Judaeis sepelire. Erat autem in loco ubi crucifixus est, hortus: et in horto monumentum novum, in quo nondum quisquam positus fuerat. Et posuit illud Joseph, et advolvit saxum ad ostium monumenti, et abiit. Erant autem ibi Maria Magdalene, et altera Maria, sedentes contra sepulcrum. Viderunt quemadmodum positum erat corpus ejus. Et revertentes paraverunt aromata et unguenta, ut venientes ungerent eum. Et sabbato quidem siluerunt secundum mandatum. CAPUT CLXXII. Judaei signant monumentum. MATTH. XXVII, 62-66. Altera autem die quae est post Parasceven, convenerunt principes sacerdotum et Pharisaei ad Pilatum, dicentes: Domine, recordati sumus quia seductor ille dixit adhuc vivens: Post tres dies resurgam. Jube ergo custodiri sepulcrum usque in diem tertium, ne forte veniant discipuli ejus, et furentur eum, et dicant plebi: Surrexit a mortuis: et erit novissimus error pejor priore. Ait illis: Habetis custodiam: ite, custodite sicut scitis. Illi autem abeuntes muniere sepulcrum, signantes lapidem cum custodibus. CAPUT CLXXIII. Prima die sabbati Jesus resurgit a mortuis. MATTH. XXVIII, 1-8; MARC. XVI, 1-8; LUC. XXIV, 1-9; JOAN. XX, 1. Vespere autem sabbati quae lucescit in prima sabbati, cum adhuc tenebrae essent, venit Maria Magdalene, et altera Maria, et Salome ad monumentum, portantes quae paraverant aromata; et orto jam sole, dicebant ad invicem: Quis revolvet nobis lapidem ab ostio monumenti? Erat quippe magnus valde. Et ecce terraemotus factus est magnus. Angelus autem Domini descendit de coelo, et accedens revolvit lapidem. Et respicientes viderunt revolutum lapidem a monumento, et angelum sedentem super eum. Erat autem aspectus ejus sicut fulgur, et vestimentum ejus sicut nix. Prae timore autem ejus exterriti sunt custodes, et facti sunt veluti mortui. Respondens autem angelus dixit mulieribus: Nolite timere vos: scio enim quod Jesum qui crucifixus est, quaeritis: non est hic: surrexit enim, sicut dixit: venite et videte locum ubi positus erat Dominus. Et factum est, dum mente consternatae essent de isto, ecce duo viri steterunt secus illas in veste fulgenti. Cum timerent autem, et declinarent vultum in terram, dixerunt ad illas: Quid quaeritis viventem cum mortuis? Non est hic, sed resurrexit: recordamini qualiter locutus est vobis, cum adhuc in Galilaea esset, dicens: Quia oportet Filium hominis tradi in manus peccatorum, et crucifigi, et die tertia resurgere. Et cito euntes, dicite discipulis ejus quia surrexit a mortuis. Et ecce praecedet vos in Galilaeam: ibi eum videbitis. Ecce praedixi vobis. Et recordatae sunt verborum ejus. Et exierunt cito de monumento cum timore et magno gaudio, currentes nuntiare discipulis ejus.--JOAN. XX, 2-17; LUC. XXIV, 12. Cucurrit ergo (Maria Magdalene) et venit ad Simonem Petrum et ad alium discipulum quem amabat Jesus, et dicit eis: Tulerunt Dominum * meum de monumento: et nescimus ubi posuerunt eum. Exiit ergo Petrus, et ille alius discipulus, et venerunt ad monumentum. Currebant autem duo simul, et ille alius discipulus praecucurrit citius Petro: et venit primus ad monumentum. Et cum se inclinasset, vidit posita linteamina, non tamen introivit. Venit ergo Simon Petrus sequens eum, et introivit in monumentum, et vidit linteamina posita, et sudarium quod fuerat super caput ejus, non cum linteaminibus positum, sed separatim involutum in unum locum. Tunc ergo introivit et ille discipulus qui venerat prius ad monumentum, et vidit, et credidit: nondum enim sciebant Scripturas, quia * oportet eum a mortuis resurgere. Abierunt ergo iterum ad semetipsos discipuli.-- MARC. XVI, 9. Maria autem Magdalene de qua ejecerat septem daemonia, stabat ad monumentum foris plorans. Dum ergo fleret, inclinavit se, et prospexit in monumentum, et vidit duos angelos in albis sedentes: unum ad caput, et unum ad pedes, ubi positum erat corpus Jesu. Dicunt ei illi: Mulier, quid ploras? Dicit eis: Quia tulerunt Dominum meum, et nescio ubi posuerunt eum. Haec cum dixisset, conversa est retrorsum, et vidit Jesum stantem; et non sciebat quia Jesus * esset. Dicit ei Jesus: Mulier, quid ploras? Quem quaeris? Illa existimans quia hortulanus esset, dicit ei: Domine, si tu sustulisti eum, dicito mihi ubi posuisti eum: et ego eum tollam. Dicit ei Jesus: Maria. Conversa illa, dicit ei: Rabboni, quod dicitur Magister. Dicit ei Jesus: Noli me tangere: nondum enim ascendi ad Patrem meum. Vade autem ad fratres meos, et dic eis: Ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum: ad Deum meum et Deum vetrum. CAPUT CLXXIV. Custodes monumenti annuntiaverunt sacerdotibus de resurrectione Christi. MATTH. XXVIII, 11-15. Ecce quidam de custodibus venerunt in civitatem, et nuntiaverunt principibus sacerdotum omnia quae facta fuerunt. Et congregati cum senioribus, consilio accepto, pecuniam copiosam dederunt militibus, dicentes: Dicite, Quia discipuli ejus nocte venerunt, et furati sunt eum nobis dormientibus. Et si hoc auditum fuerit a praeside, nos suadebimus ei, et securos vos faciemus. At illi, accepta pecunia, fecerunt sicut erant edocti. Et divulgatum est verbum istud apud Judaeos usque in hodiernum diem. CAPUT CLXXV. Jesus apparuit mulieribus post resurrectionem. MATTH. XXVIII, 9, 10; MARC. XVI, 10, 11; LUC. XXIV, 10-11. Et ecce Jesus occurrit illis, dicens: Avete. Illae autem accesserunt, et tenuerunt pedes ejus, et adoraverunt eum. Tunc ait illis Jesus: Nolite timere: ite, nuntiate fratribus meis, ut eant in Galilaeam: ibi me videbunt. Quae cum abiissent, nuntiaverunt haec omnia illis undecim lugentibus et flentibus, et caeteris omnibus qui cum eo fuerant. Et illi audientes quia viveret et visus esset ab eis, non crediderunt eis. Et visa sunt ante illos sicut deliramentum verba ista, et non credebant illis. CAPUT CLXXVI. Duobus euntibus in castellum apparuit Jesus. MARC. XVI, 12. Post haec autem duobus ex eis ambulantibus ostensus est in alia effigie,--LUC. XXIV, 13-35, euntibus hac ipsa die in castellum quod erat in spatio stadiorum sexaginta ab Hierosolymis, nomine Emmaus. Et ipsi loquebantur ad invicem de his omnibus quae acciderant. Et factum est dum fabularentur et secum quaererent, et ipse Jesus appropinquans, ibat cum illis: oculi autem illorum tenebantur, ne eum agnoscerent. Et ait ad illos: Qui sunt hi sermones quos confertis ad invicem ambulantes, et estis tristes? Et respondens unus cui nomen Cleophas, dixit ei: Tu solus peregrinus es in Jerusalem, et non cognovisti quae facta sunt in illa his diebus? Quibus ille dixit: Quae? Et dixerunt: De Jesu Nazareno, qui fuit vir propheta, potens in opere et sermone coram Deo et omni populo: et quomodo eum tradiderunt summi sacerdotes et principes nostri in damnationem mortis, et crucifixerunt eum. Nos autem sperabamus quia ipse esset redempturus Israel. Et nunc super haec omnia, tertia dies est hodie quod haec facta sunt. Sed et mulieres quaedam ex nostris terruerunt nos, quae ante lucem fuerunt ad monumentum: et non invento corpore ejus, venerunt dicentes se etiam angelorum visionem vidisse, qui dicunt eum vivere. Et abierunt quidam ex nostris ad monumentum, et ita invenerunt sicut mulieres dixerunt: ipsum vero non invenerunt. Et ipse dixit ad eos: O stulti et tardi corde ad credendum in omnibus quae locuti sunt prophetae! Nonne ergo haec oportuit Christum pati, et ita intrare in gloriam suam? Et incipiens a Moyse et omnibus prophetis, interpretabatur illis in omnibus Scripturis quae de ipso erant. Et appropinquaverunt castello quo ibant: et ipse * finxit longius ire. Et coegerunt illum, dicentes: Mane nobiscum, quoniam advesperascit et inclinata est jam dies. Et intravit cum illis. Et factum est, dum recumberet cum illis, accepit panem, et benedixit, ac fregit, et porrigebat illis. Et aperti sunt oculi eorum, et cognoverunt illum: et ipse evanuit ex oculis eorum. Et dixerunt ad invicem: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis, dum loqueretur in via et aperiret nobis Scripturas? Et surgentes eadem hora, regressi sunt in Jerusalem: et invenerunt congregatos undecim et eos qui cum ipsis erant, dicentes: Quod surrexit Dominus vere et apparuit Simoni. Et ipsi narrabant quae gesta erant in via, et quomodo cognoverunt eum in fractione panis. CAPUT CLXXVII. Jesus apparuit discipulis suis. MARC. XVI, 13. Nec illis crediderunt.--LUC. XXIV, 36-48. Dum autem haec loquuntur,--JOAN. XX, 19-23 cum esset sero die illa, una sabbatorum, et fores essent clausae, ubi erant discipuli congregati propter metum Judaeorum, venit Jesus, et stetit in medio eorum, et dixit eis: Pax vobis: ego sum, nolite timere. Conturbati vero et perterriti, existimabant se spiritum videre. Et dixit eis: Quid turbati estis, et cogitationes ascendunt in corda vestra? Vidite manus meas et pedes, quia ipse ego sum: palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere. Et cum haec dixisset, ostendit eis manus, et pedes, et latus. Adhuc autem illis non credentibus et mirantibus prae gaudio, dixit: Habetis hic aliquid quod manducetur? At illi obtulerunt ei partem piscis assi et favum mellis. Et cum manducasset coram eis, sumens reliquias, dedit illis. Et dixit ad eos: Haec sunt verba quae locutus sum ad vos cum adhuc essem vobiscum: quoniam necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi, et Prophetis, et Psalmis de me. Tunc aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas, et dixit eis: Quoniam sic scriptum est, et sic oportebat Christum pati, et resurgere die tertia a mortuis, et praedicare in nomine ejus poenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes, incipientibus ab Hierosolyma. Vos autem estis testes horum. Et ego mitto promissum Patris mei in vos. Gavisi sunt ergo discipuli viso Domino. Dixit ergo eis iterum: Pax vobis. Sicut misit me Pater, et ego mitto vos. Hoc cum dixisset, insufflavit et dixit eis: Accipite Spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt. CAPUT CLXXVIII. Jesus apparuit Thomae. JOAN. XX, 24-31. Thomas autem unus ex duodecim qui dicitur Didymus, non erat cum eis quando Jesus venit. Dixerunt ergo ei alii discipuli: Vidimus Dominum. Ille autem dixit eis: Nisi videro in manibus ejus fixuram clavorum, et mittam digitum meum in locum clavorum, et mittam manum meam in latus ejus, non credam. Et post dies octo, iterum erant discipuli ejus intus, et Thomas cum eis. Venit Jesus, januis clausis, et stetit in medio, et dixit: Pax vobis. Deinde dicit Thomae: Infer digitum tuum huc, et vide manus meas: et affer manum tuam, et mitte in latus meum: et noli esse incredulus, sed fidelis. Respondit Thomas, et dixit ei: * Domine meus, et Deus meus. Dicit ei Jesus: Quia vidisti me *, credidisti: beati qui non viderunt, et crediderunt. Multa quidem et alia signa fecit Jesus in conspectu discipulorum suorum, quae non sunt scripta in libro hoc. Haec autem scripta sunt, ut credatis quia Jesus * Christus est Filius Dei, et ut credentes, vitam * habeant in nomine ejus. CAPUT CLXXIX. Iterum apparuit discipulis suis ad mare Tiberiadis. JOAN. XXI, 1-14. Postea manifestavit se iterum * ad mare Tiberiadis. Manifestavit autem sic. Erant simul Simon Petrus, et Thomas qui dicitur Didymus, et Nathanael qui erat a Cana Galilaeae, et filii Zebedaei, et alii ex discipulis ejus duo. Dicit eis Simon Petrus: Vado piscari. Dicunt ei: Venimus et nos tecum. Et exierunt et ascenderunt in navim, et illa nocte nihil * prehenderunt. Mane autem jam facto, stetit Jesus in littore: non tamen cognoverunt discipuli quia Jesus est. Dicit ergo eis Jesus: Pueri, nunquid pulmentarium habetis? Responderunt ei: Non. Dixit ergo eis Jesus: Mittite in dexteram navigii rete, et invenietis. Miserunt ergo, et jam non * valuerunt illud trahere a multitudine piscium. Dicit ergo discipulus ille quem diligebat Jesus Petro: Dominus est. Simon Petrus cum audisset quia Dominus est, tunicam succinxit se (erat enim nudus) et misit se in mare. Alii autem discipuli navigio venerunt (non enim longe erant a terra, sed quasi cubitis ducentis), trahentes rete piscium. Ut ergo descenderunt in terram, viderunt prunas positas, et piscem superpositum, et panem. Dicit eis Jesus: Afferte de piscibus quos * prehendistis nunc. Ascendit Simon Petrus, et traxit rete in terram, plenum magnis piscibus centum quinquaginta tribus. Et cum tanti essent, non scissum est rete. Dicit eis Jesus: Venite, prandete. Et nemo audebat discumbentium interrogare eum: Tu quis es? scientes quia Dominus est. Et venit Jesus, et * accepit panem, et dabat eis, et piscem similiter. Hoc jam tertio manifestatus est Jesus discipulis suis, cum resurrexisset a mortuis. CAPUT CLXXX. Jesus ter dicit Petro: Diligis me? JOAN. XXI, 15-25. Cum ergo prandissent, dicit Simoni Petro Jesus: Simon Joannis, diligis me plus his? Dicit ei: Etiam, Domine, tu scis quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos meos. Dicit ei iterum: Simon Joannis, diligis me? Ait illi: Etiam, Domine, tu scis quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos meos. Dicit ei tertio: Simon Joannis, amas me? Contristatus est Petrus, quia dixit ei tertio, Amas me? Et dicit ei: Domine, tu omnia scis, tu scis quia amo te. Dicit ei Pasce oves meas. Amen, amen, dico tibi, cum esses junior, cingebas te, et ambulabas ubi volebas: cum autem senueris, extendes manus tuas, et alius te cinget, et ducet quo tu non vis. Hoc autem dixit, significans qua morte clarificaturus esset Deum. Et cum hoc dixisset, dixit ei: Sequere me. Conversus Petrus, vidit illum discipulum quem diligebat Jesus, sequentem, qui et recubuit in coena super pectus ejus, et dixit: Domine, quis est qui tradet te? Hunc ergo cum vidisset Petrus, dicit Jesu: Domine, hic autem quid? Dicit ei Jesus: * Si eum volo manere donec veniam, quid ad te? Tu me sequere. Exiit ergo sermo iste inter fratres, quia discipulus ille non moritur. Et non dixit ei Jesus, Non moritur: sed, Si eum volo manere donec veniam, quid ad te? Hic est discipulus * qui testimonium * perhibuit de his, et scripsit haec: et scimus quia verum est testimonium ejus. Sunt autem et alia multa quae fecit Jesus: quae si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mundum capere eos qui scribendi sunt libros. CAPUT CLXXXI. Discipuli euntes in Galilaeam viderunt et adoraverunt Dominum. Et assumptus est in coelum coram eis. MATTH. XXVIII, 16-20. Undecim autem discipuli abierunt in Galilaeam, in montem ubi constituerat illis Jesus. Et videntes eum adoraverunt: quidam autem dubitaverunt.--MARC. XVI, 14-20. Et exprobravit incredulitatem illorum et duritiam cordis: quia his qui viderant eum resurrexisse non crediderunt. Et locutus est eis dicens: Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra. Euntes in mundum universum, praedicate Evangelium omni creaturae. Docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti: docentes eos servare omnia quaecunque mandavi vobis. Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi. Qui crediderit et baptizatus fuerit salvus erit: qui vero non crediderit condemnabitur. Signa autem eos qui crediderint haec sequentur: in nomine meo daemonia ejicient, linguis loquentur novis, serpentes tollent; et si mortiferum quid biberint, non eis nocebit; super aegros manus imponent, et bene habebunt. --LUC. XXIV, 49-53. Vos autem sedete in civitate, quoadusque induamini virtute ex alto. Eduxit autem eos foras in Bethaniam: et elevatis manibus suis benedixit eis. Et factum est dum benediceret illis, recessit ab eis, et ferebatur in coelum: et sedet a dextris Dei. Et ipsi adorantes regressi sunt in Jerusalem cum gaudio magno: et erant semper in templo laudantes et benedicentes Deum. Et profecti praedicaverunt ubique, Domino cooperante et sermonem confirmante, sequentibus signis.
|
31. Bivarius, Franciscus MOD , Epistola dedicatoria v031.1 . MOD , Epistola dedicatoria v031.10 . Havercampus, Sigebertus MOD , Praefatio v031.11 . Auctores varii UNCERT , Dedicationes et praefationes v031.12 . MOD , Notitia v031.13 . Auctor incertus UNCERT , Ratio orthographiae v031.14 . MED , Historiae v031.15 . Orosius MED , De arbitrii libertate v031.16 . Orosius MED , Commonitorium ad Augustinum v031.17 . Auctor incertus UNCERT , Prolegomena v031.18 . MED , Libellus emendationis v031.19 . Treio, Gabriel de MOD , Epistola ad Bivarium v031.2 . MED , Epistola de Leporio v031.20 . MED , Liber de fide v031.21 . Auctores varii UNCERT , Epistolae v031.22 . Auctor incertus UNCERT , Index rerum v031.23 . Auctor incertus UNCERT , Remissiones geographicae v031.24 . Auctor incertus UNCERT , Nomina Sanctorum v031.25 . Auctor incertus UNCERT , Index rerum v031.26 . Auctor incertus UNCERT , Index rerum et locutionum quae in notis continentur v031.27 . Auctor incertus UNCERT , Index auctorum qui in notis citantur v031.28 . Editores MOD , Ordo rerum v031.29 . , Lucas MOD , Epistola altera ad Bivarium v031.3 . Bivarius, Franciscus MOD , Vita Flavii Lucii Dextri v031.4 . Auctores varii UNCERT , Testimonia veterum v031.5 . Bivarius, Franciscus MOD , Apologia Chronici Dextri v031.6 . MED , Chronicon omnimodae historiae v031.7 . Flavius Lucius Dexter MED , In prophetiam Danielis de quatuor animalibus v031.8 . Bivarius, Franciscus MOD , Apologeticus pro L. Dextro v031.9 . 32. MOD , Monitum v032.1 . Augustinus Hipponensis MED , Confessiones v032.10 . Augustinus Hipponensis MED , Soliloquia v032.11 . Augustinus Hipponensis MED , Contra Academicos v032.12 . Augustinus Hipponensis MED , De beata vita v032.13 . Augustinus Hipponensis MED , De ordine v032.14 . Augustinus Hipponensis MED , De immortalitate animae v032.15 . Augustinus Hipponensis MED , De quantitate animae v032.16 . Augustinus Hipponensis MED , De musica v032.17 . Augustinus Hipponensis MED , De magistro v032.18 . Augustinus Hipponensis MED , De libero arbitrio v032.19 . Maurini MOD , Epistola dedicatoria v032.2 . Augustinus Hipponensis MED , De moribus Ecclesiae v032.20 . Augustinus Hipponensis MED , Regula v032.21 . Maurini MOD , Admonitio v032.22 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , De grammatica v032.23 . Augustinus Hipponensis MED , Principia dialecticae v032.24 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Categoriae X v032.25 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Principia rhetorices v032.26 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Regulae clericis fragmentum v032.27 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Regula secunda v032.28 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , De vita eremitica v032.29 . Maurini MOD , Praefatio generalis v032.3 . Editores MOD , Index rerum v032.30 . Maurini MOD , Brevis praefatio in appendices v032.4 . Migne, Jacobus-Paulus MOD , Vita Possidii v032.5 . Possidius Calamensis MED , Vita S. Augustini v032.6 . Auctor incertus UNCERT , Vita S. Augustini ex ejus scriptis v032.7 . Maurini MOD , Praefatio v032.8 . Augustinus Hipponensis MED , Retractationes v032.9 . 33. Maurini MOD , Praefatio v033.1 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Appendix v033.10 . Maurini MOD , Epistolarum ordo novus v033.11 . Maurini MOD , Epistolarum ordo antea vulgatus v033.12 . Maurini MOD , Epistolarum index alphabeticus v033.13 . Maurini MOD , Epistolarum index secundum argumenta earum v033.14 . Auctor incertus UNCERT , Addenda ad appendicem v033.15 . Maurini MOD , Epistolarum ordo chronologicus v033.2 . Migne, Jacobus-Paulus MOD , Nota v033.3 . Besselius, Godefridus MOD , Praefatio editioni Viennensi praefixa v033.4 . Martinus, Jacobus MOD , Praefatio v033.5 . Martinus, Jacobus MOD , Admonitio in epistolam CLXXXIV bis v033.6 . Martinus, Jacobus MOD , Admonitio in epistolam CCII bis v033.7 . Maurini MOD , Syllabus codicum v033.8 . Augustinus Hipponensis MED , Epistolae v033.9 . 34. Maurini MOD , Praefatio v034.1 . Augustinus Hipponensis MED , De Genesi ad litteram v034.10 . Augustinus Hipponensis MED , De subsequenti opere v034.11 . Augustinus Hipponensis MED , Locutiones in Heptateuchum v034.12 . Augustinus Hipponensis MED , De subsequenti opere v034.13 . Augustinus Hipponensis MED , Quaestiones in Heptateuchum v034.14 . Maurini MOD , De subsequenti opere v034.15 . Augustinus Hipponensis MED , Annotationes in Job v034.16 . Maurini MOD , Admonitio v034.17 . Augustinus Hipponensis MED , Speculum de Scriptura sacra v034.18 . Maurini MOD , Admonitio v034.19 . Maurini MOD , Admonitio v034.2 . Augustinus Hipponensis MED , De consensu Evangelistarum v034.20 . Maurini MOD , Admonitio v034.21 . Augustinus Hipponensis MED , De sermone Domini in monte v034.22 . Augustinus Hipponensis MED , De doctrina Christiana v034.3 . Maurini MOD , Admonitio v034.4 . Augustinus Hipponensis MED , De vera religione v034.5 . Augustinus Hipponensis MED , De sequentibus libris v034.6 . Augustinus Hipponensis MED , De Genesi contra Manichaeos v034.7 . Augustinus Hipponensis MED , Liber imperfectus de Genesi ad litteram v034.8 . Maurini MOD , Admonitio v034.9 . 35. Augustinus Hipponensis MED , Quaestiones Evangeliorum v035.1 . Augustinus Hipponensis MED , Expositio Epistolae ad Galatas v035.10 . Maurini MOD , Admonitio v035.11 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , De mirabilibus sacrae Scripturae v035.12 . Maurini MOD , Admonitio v035.13 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , De benedictionibus Jacob Patriarchae v035.14 . Maurini MOD , Admonitio v035.15 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Quaestiones Veteris et Novi Testamenti v035.16 . Maurini MOD , Admonitio v035.17 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Quaestiones aliae Veteris et Novi Testamenti v035.18 . Maurini MOD , Admonitio v035.19 . Maurini MOD , Admonitio v035.2 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Expositio in Apocalypsim Joannis v035.20 . Editores MOD , Index rerum v035.21 . Augustinus Hipponensis MED , Quaestiones XVII in Matthaeum v035.3 . Maurini MOD , Admonitio v035.4 . Auctor incertus UNCERT , Praefatio v035.5 . Augustinus Hipponensis MED , In Joannis evangelium tractatus CXXIV v035.6 . Augustinus Hipponensis MED , In Epistolam Joannis ad Parthos tractatus X v035.7 . Augustinus Hipponensis MED , Expositio propositionum ex Epistola ad Romanos v035.8 . Augustinus Hipponensis MED , Expositio inchoata Epistolae ad Romanos v035.9 . 36. Maurini MOD , Praefatio v036.1 . Maurini MOD , Syllabus codicum v036.10 . Augustinus Hipponensis MED , Enarrationes in Psalmos v036.11 . Augustinus Hipponensis MED , De Psalmorum auctore v036.2 . Maurini MOD , Variantia in Psalmis v036.3 . Cassiodorus Vivariensis MED , De subsequente opere v036.4 . Auctor incertus UNCERT , Versus ad epitomen commentariorum Augustini v036.5 . Franciscus Petrarcha MED , De opere Augustini in Psalmos v036.6 . Auctor incertus UNCERT , Praefatio v036.7 . Basilius Caesareae; Rufinus Aquileiensis MED , Prologus in librum Psalmorum v036.8 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Annotatio in primum psalmum v036.9 . 37. Augustinus Hipponensis MED , Enarrationes in Psalmos v037.1 . 38. Maurini MOD , Praefatio v038.1 . Maurini MOD , Syllabus codicum v038.2 . Augustinus Hipponensis MED , Sermones de Scripturis v038.3 . Augustinus Hipponensis MED , Sermones de tempore v038.4 . Augustinus Hipponensis MED , Sermones de Sanctis v038.5 . 39. Augustinus Hipponensis MED , Sermones de diversis v039.1 . Editores MOD , Sermonum ordo novus v039.10 . Maurini MOD , Sermonum ordo vetus v039.11 . Migne, Jacobus-Paulus MOD , Nota v039.12 . Augustinus Hipponensis MED , Sermones dubii v039.2 . Eraclius MED , Sermo Augustino praesente v039.3 . Augustinus Hipponensis MED , Fragmenta sermonum v039.4 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Sermones suppositii de Scripturis v039.5 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Sermones suppositii de tempore v039.6 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Sermones suppositii de Sanctis v039.7 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , Sermones suppositii de diversis v039.8 . Editores MOD , Index rerum v039.9 . 40. Maurini MOD , Praefatio v040.1 . Maurini MOD , Admonitio v040.10 . Auctor incertus UNCERT , De esu agni v040.100 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?); Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?) MED , In Psalmum XLI v040.101 . Auctor incertus UNCERT , De oleo sancto v040.102 . Auctor incertus UNCERT , De mysterio baptismatis v040.103 . Auctor incertus UNCERT , De unctione capitis et de pedibus lavandis v040.104 . Auctor incertus UNCERT , De creatione primi hominis v040.105 . Auctor incertus UNCERT , De vanitate saeculi v040.106 . Auctor incertus UNCERT , De contemptu mundi v040.107 . Auctor incertus UNCERT , De bono disciplinae v040.108 . Auctor incertus UNCERT , De obedientia et humilitate v040.109 . Augustinus Hipponensis MED , De fide et operibus v040.11 . Auctor incertus UNCERT , De charitate v040.110 . Auctor incertus UNCERT , De oratione et eleemosyna v040.111 . Auctor incertus UNCERT , De generalitate eleemosynarum v040.112 . Auctor incertus UNCERT , De XII lapidibus v040.113 . Auctor incertus UNCERT , Sententiae miscellaneae v040.114 . Maurini MOD , Admonitio v040.115 . Augustinus Hipponensis; Auctor incertus MED , Ad fratres in eremo commorantes v040.116 . Editores MOD , Index rerum v040.117 . Maurini MOD , Admonitio v040.12 . Augustinus Hipponensis MED , De fide, spe et charitate v040.13 . Maurini MOD , Admonitio v040.14 . Augustinus Hipponensis MED , De agone Christiano v040.15 . Augustinus Hipponensis MED , De catechizandis rudibus v040.16 . Maurini MOD , Admonitio v040.17 . Augustinus Hipponensis MED , De continentia v040.18 . Maurini MOD , Admonitio v040.19 . Augustinus Hipponensis MED , De diversis quaestionibus v040.2 . Augustinus Hipponensis MED , De bono conjugali v040.20 . Augustinus Hipponensis MED , De sancta virginitate v040.21 . Maurini MOD , Admonitio v040.22 . Augustinus Hipponensis MED , De bono viduitatis v040.23 . Augustinus Hipponensis MED , De conjugiis adulterinis v040.24 . Augustinus Hipponensis MED , De mendacio v040.25 . Augustinus Hipponensis MED , Contra mendacium v040.26 . Augustinus Hipponensis MED , De opere monachorum v040.27 . Augustinus Hipponensis MED , De divinatione daemonum v040.28 . Augustinus Hipponensis MED , De cura pro mortuis gerenda v040.29 . Maurini MOD , De subsequenti opere v040.3 . Maurini MOD , Admonitio v040.30 . Augustinus Hipponensis MED , De patientia v040.31 . Maurini MOD , Admonitio v040.32 . Augustinus Hipponensis MED , Sermo I de symbolo v040.33 . Augustinus Hipponensis MED , Sermo II de symbolo v040.34 . Augustinus Hipponensis MED , Sermo III de symbolo v040.35 . Augustinus Hipponensis MED , Sermo IV de symbolo v040.36 . Augustinus Hipponensis MED , De disciplina Christiana v040.37 . Augustinus Hipponensis MED , De cantico novo v040.38 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , De quarta feria v040.39 . Augustinus Hipponensis MED , De diversis quaestionibus ad Simplicianum v040.4 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , De cataclysmo v040.40 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?) MED , De tempore barbarico v040.41 . Augustinus Hipponensis MED , De utilitate jejunii v040.42 . Augustinus Hipponensis MED , De excidio urbis v040.43 . Maurini MOD , Index titulorum v040.44 . Maurini MOD , Admonitio v040.45 . Augustinus Hipponensis; Auctores varii MED , Liber sententiarum v040.46 . Maurini MOD , Admonitio v040.47 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?); Auctor incertus MED , Dialogus quaestionum v040.48 . Maurini MOD , Admonitio v040.49 . Maurini MOD , Admonitio v040.5 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?); Auctor incertus (Fulgentius Ruspensis?) MED , De regula verae fidei v040.50 . Maurini MOD , Admonitio v040.51 . Auctor incertus UNCERT , De spiritu et anima v040.52 . Maurini MOD , Admonitio v040.53 . Aelredus Rievallensis MED , De amicitia v040.54 . Maurini MOD , Admonitio v040.55 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?); Auctor incertus (Hugo de S. Victore?) MED , De substantia dilectionis v040.56 . Maurini MOD , Admonitio v040.57 . Auctor incertus UNCERT , De diligendo Deo v040.58 . Maurini MOD , Admonitio v040.59 . Augustinus Hipponensis MED , De quaestionibus Dulcitii v040.6 . Auctor incertus UNCERT , Soliloquia animae ad Deum v040.60 . Maurini MOD , Admonitio v040.61 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?); Auctor incertus (Anselmus Cantuariensis?) MED , Meditationes v040.62 . Maurini MOD , Admonitio v040.63 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?); Auctor incertus (Anselmus Cantuariensis?) MED , De contritione cordis v040.64 . Maurini MOD , Admonitio v040.65 . Auctor incertus UNCERT , Manuale v040.66 . Maurini MOD , Admonitio v040.67 . Auctor incertus UNCERT , Speculum v040.68 . Maurini MOD , Admonitio v040.69 . Maurini MOD , Admonitio v040.7 . Auctor incertus UNCERT , Speculum peccatoris v040.70 . Auctor incertus UNCERT , De triplici habitaculo v040.71 . Maurini MOD , Admonitio v040.72 . Auctor incertus (Bernardus Claraevallensis?); Auctor incertus (Guigo V prior Carthusiae?) MED , Scala paradisi v040.73 . Maurini MOD , Admonitio v040.74 . Auctor incertus (Augustinus Hipponensis?); Auctor incertus (Honorius Augustodunensis?); Auctor incertus (Anselmus Cantuariensis?) MED , De cognitione verae vitae v040.75 . Maurini MOD , Admonitio v040.76 . Auctor incertus UNCERT , De vita Christiana v040.77 . Maurini MOD , Admonitio v040.78 .
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 2 CAPUT PRIMUM.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 20 "PhoAgi.DeFiOr 20 Phoebadius Aginensis Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" PROLOGUS. Confessio fidei. Credimus in Deum, Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium factorem, et unum Dominum nostrum Jesum Christum, Filium Dei, natum de Patre unicum, hoc est, de substantia Patris: Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero; natum, non factum: unius substantiae cum Patre, quod Graeci dicunt ὁμοούσιον; per quem omnia facta sunt, sive quae in coelo, sive quae in terra. Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est, et homo factus est, passus est, resurrexit tertia die, ascendit ad coelos, inde venturus est judicare vivos et mortuos. Et Spiritum sanctum. Eos autem qui dicunt: Erat quando non erat, et priusquam nasceretur, non erat, et mutabilem vel convertibilem esse Filium Dei; hos anathematizat catholica et apostolica Ecclesia, amen. Prooemium. Amore catholicae Fidei ductus, jam pridem adversus Arianos libellum edideram, quem cum amico legendum dedissem, quia placuit, credidit transscribendum. A quo hoc ego magnopere postulavi, ut interim dissimulato auctore, doctis viris et prudentibus legeret; ut si quem novisset, quod illic plus aut minus positum videretur, posset plurimorum consilio emendari. Nemo est enim qui sibi tam arroganter summam doctrinae coelestis assumat, ut putet se omnia mysteria liquido comprehensa retinere, cum Paulus apostolus dicat: Qui ergo putat se aliquid scire, nec dum scit quemadmodum oporteat scire (I Cor. VIII, 2); et: Modo per speculum in aenigmate videmus; tunc facie ad faciem (I Cor. XIII, 12). Sin vero cunctis omnia quae illic scripta erant, juxta fidem veram constare viderentur, tum et ipse petentibus non negaret. Quod eum ita fecisse manifestum est. Et quia res digna tam catholicae confessioni, quam haereticae responsioni, universorum judicio aestimata est, multi eum vel legere vel describere voluerunt. Sed non defuit qui pro studio doctrinae, vel pro charitatis officio, ea quae a nobis dicta sunt, scrupulosius retractaret; et quaedam ille vel superflua, vel ambigua diceret, quae aliter possint a quibusdam, quam a me dicta sunt, accipi. Proinde rursus ea ipsa planiori sermone in hoc libello digessi, ut et simplicitatem sensus mei ostenderem, et scrupulum legentibus amputarem. Nam hoc est quod aiunt posse reprehendi, quod ubi Verbum Dei ex persona Filii posuimus, tale hoc Verbum intelligere putemus, quale grammatici tradunt spiritu oris aerem offensum, intelligibilem auditu. Sed nos sapientiam non hujus mundi quae destruitur, sed illam quae ex Deo est, novimus, quae Verbum Dei Deum insinuat, cum dicit: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I, 1-3). Unde mirari me fateor hoc ita sentiri potuisse, quasi nos personam propriam Verbi, quod est Filius, negaremus. Nemo verbo tenus nominat, quem vere esse in persona sua saepius profitetur: nam quomodo aut verum Filium, aut verum Patrem confessi sumus, si non vere proprietatem personarum tam Patris quam Filii servavimus? Sed quia unius Dei vocabulum diximus, personas negasse putamur. Et hinc verisimile visum est quod posuimus. Nos Patrem et Filium ita nominamus, ut unum Deum in his personis et nominibus assignemus. Porro iterum Pater et Filius, etsi duo nomina appellantur; ratione tamen et substantia unum sunt: et cum Patrem et Filium statuo, unitatem assigno generis. Haec omnia intelligi posse aestimata sunt, quasi ista vocabula inter Patrem et Filium ita posita sint, ut est nomen et cognomen, unius tamen personae; cum ex superioribus aut inferioribus dictis potuerit haec suspicio non admitti. Qui enim filium Dei non aliunde natum dixeram, quam proprie de Patre, totum de toto, integrum de integro, perfectum de perfecto, consummatamque virtutem; quomodo potui ipsum Patrem, ipsum sibi Filium ponere, et hoc modo unam personam duobus nominibus appellare; quippe cum et hanc sectam, id est, Sabellianam in eodem libello damnaverim, et personarum distinctionem, secundum vocabulum scripserim? Nam et nemo pro una persona potest, unum sunt, dicere, vel unitatem generis, nisi personis assignare. Quis autem catholicorum ignorat Patrem vere esse Patrem, Filium vere Filium, et Spiritum sanctum vere esse Spiritum sanctum? sicut ipse Dominus ad apostolos suos dicit: Euntes baptizate omnes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Haec est perfecta Trinitas in unitate consistens, quam scilicet unius substantiae profitemur. Non enim nos secundum corporum conditionem divisionem in Deo facimus: sed secundum divinae naturae potentiam, quae in materia non est, et nominum personas vere constare credimus, et unitatem divinitatis esse testamur. Nec extensionem partis alicujus ex Patre (ut quidem putaverunt) Dei Filium dicimus, nec verbum sine re, ut velut sonum vocis accipimus: sed tria nomina, et tres personas unius esse essentiae, unius majestatis atque potentiae credimus. Et ideo unum Deum confitemur, quia unitas majestatis plurium vocabulo deos prohibet appellari. Denique Patrem et Filium catholice nominamus; duos autem deos dicere nec possumus, nec debemus; non quod Filius Dei Deus non sit, immo verus Deus de Deo vero: sed quia non aliunde, quam de ipso uno Patre Dei Filium novimus, perinde unum Deum dicimus. Hoc enim prophetae, hoc apostoli tradiderunt, hoc ipse Dominus docuit, cum dicit: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Unum ad unitatem divinitatis, ut dixi, refert: sumus autem personis assignat. Sed et apostolus ait: Unus est, inquit, Deus Pater, ex quo omnia; et nos in ipso: et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia; et nos per ipsum. Sed non in omnibus est scientia (I Cor. VIII, 6). Qua de re explanatis his verbis quae scrupulum, non mihi qui scio quod dixerim, sed aliis inferebant, puto occasionem malae interpretationis fuisse sublatam. Nam et professio fidei manifesta est, et persona cum vocabulis constat, et una divinitas assignata est. Vel si adhuc aliquid quod legentibus ambiguum videatur in verbis, ad sensus debent verba conferri; quia non simplicitas verborum, sed mali intellectus obstinatio culpam olet. At cum sensus noster cum veritate concordet, et verba debent cum ratione sincerissima. Unde a simplicitate Christiana academicus disputator abscedat. CAPUT I. Nihil periculosius iis haereticis, quibus multa nobiscum paria sunt. Hi cum integre per omnia decurrere videantur, uno tantum verbo simplicem fidem inficiunt. Sublato nomine substantiae, quod isti de evangelica et apostolica fide patrumque traditione auferre volunt, subtiliter Ariana haeresis intromittitur. Qua ratione istud nomen tollere laborarint. Multas quidem et graves haereses novimus a plurimis ebullire, et veneni vice, ad intimum pectus canceris sui virus infundere: sed vinci illi vel facile possunt, vel facile vitari, quorum prima propositione omne consilium pectoris proditur. At vero iis quibus multa nobiscum paria sunt, facile possunt innoxias mentes et soli Deo deditas fraudulenta societate percutere, dum malorum suorum virus per bona nostra defendunt. Nihil enim periculosius his haereticis esse potest, qui cum integre per omnia decurrant; uno tamen verbo, ac si veneni gutta, meram illam ac simplicem fidem Dominicae, et exinde apostolicae traditionis inficiunt. Unde vehementer nobis cavendum est, ne se vel sensibus vel auribus nostris hujusmodi aliquid latenter insinuet; quia nihil tam cogit in mortem, quam sub obtentu fidei fidem violare. Ut enim gypsum aqua permixtum lac colore mentitur, ita hic per verisimilem confessionem traditio inimica suggeritur. Qua de re non similitudo confessionis, sed sensus mentis est ponderandus, quo confessio ipsa firmatur. Denique si diligentius et accuratius attendatis; cur voluerint de evangelica et apostolica fide et de patrum traditione substantiae nomen auferri, procul dubio probatis haeresim Arianam subtili compendio breviatam, sublato hoc nomine intromissam. Nec hoc quidem ego suspicione aut opinione collectum affirmo, nec uti ipsi putant, academicus disputator assisto, ut simplices sensus verborum subtilitate contorqueam: sed ut contortos et pravos tenui argumento compositos in lucem cognitionis exponam, quo facilius possit cognita et comperta iniquitas ab hominibus evitari. Quae etenim causa quaeve ratio exstitit, ut quod docendum, et quod credendum cunctis ecclesiis fuerat traditum, quodque patres nostri apostolici viri contra universas haereses, et maxime Arianam, quasi quemdam obicem veritatis, quo omnes aditus pestiferae doctrinae obstruerent, sancto Spiritu mundati, catholica ratione posuerunt, non sine magno nisu ab his qui elogio Arianae labis addicti sunt, laboretur auferri; nisi ut Filium Dei mutabilem et convertibilem utpote non de propria Patris substantia constitisse confingant; cui et initium ex tempore, et ortum ex nihilo, nomen ex altero, ut semper docuerunt, propter quod et saepe damnati sunt, nunc jam libere et secure, incunctanterque ecclesiis tradere et insinuare possint? CAPUT II. De Arianorum haereseos confutatione per firmissimas rationes, et evidentia sacrae Scripturae testimonia. Ita Deum Filium de Deo ponunt, ut ex Deo factus sit, non ex Deo genitus. Vocabulum ὁμοούσιον auferunt, eique ὁμοιούσιον substituunt. Illam sapientiam quae Dei Filius est, creaturam intelligunt. Videtis ergo omnia eos in tractatu ipsorum, non evangelica fide, sed subdola malignitate ad seducendos simplices quosque posuisse. Non jam tam suspectum, quam manifestum omnibus esse debet, ita eos Deum de Deo posuisse, ut Arius tradere solebat, ut ex Deo factus sit, non ex Deo natus. Qui si natus est, unius substantiae est: si factus est, verus Filius non est: et si verus Filius non est, nec verus Deus est: aut si verus Deus est, et de Patre non est, duo sunt habentes singuli et voluntates proprias, et imperia diversa: vel si concordia tantum et societate unum sunt, non tamen et substantia verus, ut jam dixi, Deus non est. Sic erit Deus, ut Moyses Pharaoni (Exod. VII, 1), potestate, non genere: Filius quoque ita credendus erit, ut per Esaiam populo dictum est: Filios genui et exaltavi (Isa. I, 2); et alibi: Dii estis, et filii Altissimi omnes (Psal. LXXXI, 6). Sed et primogenitus ita habebitur, quomodo et Israel a Deo primogenitus filius appellatus est (Exod. IV, 22). Nec non et primogenitus totius creaturae, quasi in ordine factorum primogenitus habeatur; ut ex eo seriem quamdam creandis mundi rebus assignent. Denique sublato ὁμοούσιον, id est, unius substatiae vocabulo, ὁμοιούσιον, id est, similem factori suo posuerunt; cum aliud sit similitudo, aliud veritas. Nam et homo ad imaginem et similitudinem Dei factus est (Gen. I, 26), nec tamen Deus est: nec quod Deus est, homo exstitisse credendus est. Ita et Filium Dei similem volunt, ut eum aliunde similem, non de ipsa una sancta et beata Patris substantia dicant. Qui si de Patris substantia non est, ἐξ οὐκ ὄντων est, id est, ex nullis exstantibus, ut idem Arius tradidit: sublato enim eo quod Pater est, undecumque fuerit Filius, necesse est ut et initium ex nihilo, et ortum ex tempore habeat: nihil enim sine initio, nisi solus Deus. Unde et Filius, sicut ipse Dominus ait: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Quod ideo dixit, ut duarum personarum vocabula in unius deitatis majestate monstraret, sicut et propheta ex voce Dei: Eructavit, inquit, cor meum Verbum bonum: dico ergo opera mea regi (Psal. XLIV, 2). Vides ergo hoc Verbum bonum Filium Dei esse, quem non aliunde quam de paterno pectore, et ut ita dixerim, de utero cordis Dei credimus natum. Et proinde eum regem appellat, quia ipse est rex regum: Deum Dominum, cui omnia divina opera succumbunt, qui dixit: Omnia quae Pater habet, mea sunt (Joan. XVI, 15). De hoc et Evangelista: In principio, inquit, erat Verbum, et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I, 1-3). Igitur quod in principio erat, semper fuisse credendum est: sed nec aliunde esse, quam ex eo qui principium non habet, id est, de corde Partis; quia eructavit, inquit, cor meum Verbum bonum (Psal. XLIV, 2) Non enim dixit: In principio factum est Verbum; sed in principio, inquit, erat Verbum. Quodcumque principium Verbi assignare volueris, praejudicatum habebis quia in principio, inquit, erat. Non quod duo principia ex rerum diversitate dicamus, sed quia Sermo Filius semper cum Patre est, et de Patre natus est. Ac proinde cujus origo principium non habet, sempiternus cum Patre credendus est; quia nec Pater potest umquam sine Filio nominari, nec Filius sine Patre vocari: ac per hoc semper Filius, quia semper Pater. Et Deus, inquit, erat Verbum. Quod Deus est, semper est; ne si semper non fuerit, verus Deus esse non possit, sicuti et in Sophiae nomine quia secundum Apostolum (I Cor. 1, 24) ipse est Sapientia Patris. Ego inquit, ex ore Altissimi prodivi (Eccli. XXIV, 5). Non ergo aliunde quam de Patre, quia semper cum Patre. Et ideo Sapientia Dei appellatur, ut numquam Pater sine Sapientia, hoc est, sine Filio suo fuisse credatur. Haec est illa Sapientia ineffabilis quae initium viarum Dei apud Salomonem (Prov. VIII, 22) vel condita, vel genita, vel creata describitur; quam tamen sic conditam dicit, ut semper eam cum Deo fuisse ostendat. Quod enim initium Deo dabis, ut initium possis Sapientiae ipsius consignare? Non enim ita Deus Sapientiam suam condidit, quasi aliquando sine Sapientia fuerit: sed cum initium viarum suarum dicat, initium motus operis alicujus ostendit; ut hoc initium habeat Sapientia Dei, quod de Deo processit ad creanda omnia tam coelestia quam terrestria, non quo coeperit esse in Deo. Creata est ergo Sapientia, immo genita, non sibi quae semper erat, sed his quae ab ea fieri oportebat; ut quia quanta et qualis esset sciri non poterat, de effectu operum suorum virtus ejus et potentia nosceretur: ut quod de conditis aestimamus, tunc magis timeremus cum facta miramur. Caeterum si tu creatam Sapientiam dicas, ut Filium Dei creaturam intelligas; occurrit tibi Apostolus, condemnans eos qui creaturam colunt, dicens: Propter quod tradidit illos Deus in desiderium cordis eorum in immunditiam: ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis, qui commutaverunt veritatem Dei in mendacium, et coluerunt et servierunt creaturae potius quam creatori, qui est benedictus Deus in saecula (Rom. I, 24, 25). Haec est, inquam, illa Sapientia Dei, quae dicit: Ego ex ore Altissimi prodivi (Eccli, XXIV, 25), universalitatis conditrix et effectrix, id est, Filius Dei per quem omnia, et in quo omnia; quia ut Apostolus dixit: In ipso constituta sunt universa in coelis et in terra, visibilia et invisibilia, sive Throni, sive Dominationes, sive Virtutes, sive Principatus, sive Potestates: omnia per ipsum, et in ipso condita sunt: et ipse est ante omnia, et omnia in ipso constant (Coloss. I, 26). Hinc et Salomon: Cum sit, inquit, una, omnia potest; et permanens in se, omnia innovat, et per nationes in animas sanctas se transfert (Sap. VII, 27). Quod confirmans Apostolus ait (Ephes. III, 16) in interiore homine habitare Christum; ut per quem a principio omnia facta sunt, per ipsum et in fine cuncta salventur. CAPUT III. Solvuntur argumenta quibus Ariani haeresim suam astruunt, dicentes potissimum propterea ὁμοούσιον admitti non oportere, quod in Scripturis divinis non contineatur. Sed dicis mihi ὁμοούσιον, id est, unius substantiae nomen ob hoc potius quam creatorem adorant, servantes eadem utique quae Apostolus dixit: Ut in nomine Jesu omnes genu flectant, coelestium, terrestrium et infernorum; et omnis lingua confiteatur (Philipp. II, 10). Et Moyses: Adorent, inquit, eum omnes angeli Dei (Deut. XXXII, 43, sec. LXX). Et David: Omnes reges adorabunt eum (Psal. LXXI, 1). Quod quidem in Scripturis non diceretur, sed quia ipse est Sermo Filius omnium opifex. Sed dicis ὁμοούσιον, nominari non oportere, quia in Scripturis divinis non contineatur. Quaero et ego, homo, qui hoc prohibes; si ideo nominari non debet, quia scriptum non est, an quia ita credi non liceat? Quod si ita credendum est, cur non ita profitendum? Corde enim, inquit Apostolus, creditur ad justitiam: ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). Aut si ideo nominandum non est, quia nec ita credendum; obtinuit Arianae labis assertio, quae ideo Patrem et Filium unius substantiae denegavit, quia Filium Dei modo ex nihilo, modo ex Patre, sed ab alia substantia, quando voluit, et quomodo voluit, et unde voluit factum inducit; dummodo aliunde eum, et non de eo quod Pater est, exstitisse confingat. Quem etsi natum dicit, sed hoc dicto tenus; quia rursum omne quod natum est, factum intelligit; eo quod et nos a Deo geniti appellemur, quos constat esse facturam. Vel si Arianus non es, et verum Filium de vero Patre natum, non factum agnoscis; cur non eum cum Patre unam substantiam dicis. Frustra times, homo, profiteri quod credis; et frustra credis si ita non credis, et merito haereticus denotaris. Et quamquam immutaveris dictum, quo putatis prohibuisse Dei Filium nuncupari facturam; sed cum subjungit: Sicuti aliquid horum quod factum est; ex aperto ostendis non ob hoc facturam dici noluisse, quasi non debeat factus intelligi; sed non ita factum vis, sicut aliquid horum quod factum est, sed tamen factum. Aliter enim dicis factum, utpote perfectam creaturam, per quem facta sunt omnia; dummodo et ipsum factum intelligas, licet non ita ut caetera. Sed ut ad id revertar, quod dicis in Scripturis divinis ὁμοούσιον id est, unius substantiae vocabulum non inveniri; finge hoc interim sic sit, eo quod ubicumque substantia legitur, res Dei, non Deus accipiatur; quamquam et aliud quod scriptum non est, pariter profitearis, id est, Deum ex Deo, lumen ex lumine: quid ad haec dicis? Aut totum mecum tene, aut totum omitte. Si enim unius substantiae vocabulum inde times dicere, quia scriptum non est; timere identidem debes Deum ex Deo, et lumen ex lumine profiteri. Sed ego probo Deum de Deo, lumen de lumine, et unius substantiae vocabulum in divinis Scripturis contineri. Cum enim ipse Dei Filius, qui Deus est in Evangelio suo dicat: Ego de Patre exivi (Joan. XVI, 27), jure et merito Deum de Deo profitemur, quia de Deo Patre Filium Dei Deum verum de Deo vero natum esse cognoscimus. Sed non eo genere, ut nos dii sumus appellati (Ps. LXXXI, 6), vel ut Moyses Pharaonis deus est dictus (Exod. VII, 1): sed quia verus est Filius, de vero Patre natus est; vere et confidenter Deus de Deo dicendus, et sic lumen ex lumine. Quod scriptum non est, mecum quidem dicis, sed mecum omnino non sentis. Et quia scriptum est de Patre: Deus lux est (I Joann. I, 5); et de Filio: Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9); et: Lux lucet in tenebris (Ibid., 5); id est, Christus in saeculo; et tenebrae eam non sunt assecutae; ii scilicet homines quorum cor ignorantiae tenebris obcaecatum est, Christum verum Deum, et verum Dei Filium non agnoverunt. Sed ipse Dominus: Ego sum, inquit, lux mundi: qui me secutus fuerit, non ibit in tenebris, sed habebit lumen vitae (Joann. VIII, 12). Ergo quia lumen Pater, et lux Filius, recte lumen de lumine. Sed lumen ex lumine ita asseris, quasi a Patre qui verum lumen est, aliud lumen sit factum, quod de ipsa Patris substantia non sit: sed sicuti aliud quodlibet lumen, quamquam a Deo sit factum, longe tamen aliud sit ab eo qui fecerit; et ideo lumen ex lumine, non de lumine dicis. Cum ergo haec praelocutus sum, licet mecum non intelligas, tamen quomodocumque ipsa pronuntias, cum scripta non sint. An non et unius substantiae vocabulum, quod in Scripturis non putas contineri, mecum pariter profiteris: nisi quia illic habuisti quomodo malignos sensus tuos occulta fraude in utroque contegeres; ut mecum hoc ipsum sono vocis exprimeres, sed tamen longe dicti intelligentiam separares? Sicuti et illi haeretici qui resurrectionem carnis negant ad decipiendas animas simplicium, vae dicunt his qui in carne non resurgunt. Sed si discutias eos cur hoc dixerint, cum scias illos carnis resurrectionem omnino negare, dicent tibi: Vae utique illi erit, qui in carne baptizatus non fuerit, ut anima ipsius dum in corpore est, de morte delictorum suorum, ut de sepulcro criminum per baptisma, in eadem resurgat. Solius enim animae per lavacri vitalis gratiam resurrectionem in carne defendunt; nam et ipsius carnis salutem excludunt. Et hi per verisimilem confessionem innocentium mentes occulta fraude seducunt. Et ut solet lethale poculum mellis dulcedine temperatum, suavitate fallente, perimere; sic et hoc malum per blandimentum aurium, audientium sensus quadam labe contaminans, contagione vitii adhaerentis inficit. CAPUT IV. Quo argumento Ariani Deum non esse substantium probare contendant. Ejusdem argumenti dissolutio. Denique et nunc possent ὁμοούσιον sicuti et caetera verbo tenus nominare, si haberent quomodo illud ad aliam intelligentiam scaevo sensu perverterent: sed cum viderent se in hoc verbo concludi, nullam omnino mentionem hujus fieri voluerunt; ne aut profitendo hoc crederent, aut credentes professi viderentur: subtili ingenio excusantes, quod aut scriptum non esset, aut Deum in substantia dici non oportere, ne corporeus crederetur. Deus etenim, inquiunt, efficit ut sit substantia, non tamen ut ipse Deus in substantia deputetur; quippe, aiunt, cum omnis substantia contraria recipiat. Deus vero qui nihil diversum admittere potest, substantia dici non debet. Ignoscerem tibi si hoc simpliciter diceres, si rudis ad hanc quaestionem accederes, si non ipse esses, qui semper vel de alia substantia, vel de nullis exstantibus Dei Filium asserebas: at cum idem ipse sis, qui hinc saepe convictus, saepe confessus, saepe negasti, saepius aliter immutando damnatus es: qui etiam nunc vi, ambitione et potentia exagitans, turbas omnia; quomodo putas me ignoscere tibi posse frequentius eadem retractanti? Sed ne videatur haec perversitas praejudicata magis quam examinata damnari, breviter tibi de hac oppositione respondeam. Prohibes itaque in Deo substantiam nominari, quasi omne quod substantia dicitur, res ipsa unius generis habeatur. An ignoras aliter coelestia, aliter terrena constare; sed et in ipsis coelestibus rebus atque mundanis magnam differentiam interesse? Aliter enim angeli, aliter singulae Virtutes constitutionum suarum substantias acceperunt, sicuti Apostolus ait: Alia claritas solis, alia claritas lunae, alia claritas stellarum (I Cor. XV, 41). Sic et in hoc mundo, ut diversa genera rerum, ita et diversa corpora animantium; et omnibus sui cujusque generis substantia, sicut Apostolus dicit: Non omnis caro eadem caro (Ibid., 39). Si ergo ea quae a Deo facta sunt, diversas qualitates substantiarum suarum habent; tu putas in Deo talem esse substantiam, qualem habet aliquid horum quod factum est, ut possit contraria recipere? Absit. Quae est enim substantia Dei? Ipsum quod Deus est simplex, singulare, purum, nulla concretione permixtum, limpidum, bonum, perfectum, beatum, integrum, sanctum totum. An tu putas inane aliquid esse et vacuum, quod est Deus? Hoc enim dici blasphemia est, ut inane putetur, per quem cuncta constiterunt, qui omnia Verbo edidit, ratione composuit, virtute perfecit, cujus nutu et imperio universa reguntur, cuncta deserviunt. Et bene de Deo legis scriptum: Ego sum, qui sum (Exod. III, 14); et: Qui est, misit me (Ibid.). Et ipse Salvator Dominus: Haec est, inquit, vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3). Est ergo in substantia essentia sua Deus, cujus cognitio vita aeterna est, qui et tantus est, quantus dici non potest. Qui tunc digne aestimatur, cum inaestimabilis dicitur, utique velis ac nolis. Ergo ipsum quod est, hoc est substantia rei, quae esse defenditur; quod tamen jam dictum est, quantum et quale sit, nec mente concipi, nec sensu aestimari, nec animo definiri potest; dummodo constet esse quod esse creditur; ut de eo ipso quod Deus est, inde sit Filius, ut verus sit Filius, et verus sit Pater in Filio, et Filius in Patre. Hoc erit ὁμοούσιος, id est, unius substantiae cum Patre, sicut ipse Dominus ait: Ego in Patre et Pater in me (Joan. XIV, 10); et: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30); et: Ego de Patre exivi (Joan. XVI, 28); et: Qui me videt, videt et Patrem meum (Joan. XIV, 9). Non immerito, quia Filius Dei de Deo Patre natus est; et ideo de unitate substantiae, et de majestate deitatis unum sunt, sicuti et Hieremias prophetavit: Quis stabit in substantia Domini, et videbit Verbum Domini (Jerem. XXIII, 18, sec. LXX)? Et iterum: Si stetissent in substantia mea, et si audissent verba mea, avertissem eos ab studiis eorum pessimis (Ibid., 22). Et apud Salomon: Substantia mea, dulcedo mea est (Sap. XVI, 21). CAPUT V. Cum unitas substantiae in Patre et Filio, non solum prophetica, sed et evangelica auctoritate comprobetur, dici non potest in sacris litteris ὁμοούσιον non inveniri. Quae sit ratio nominis. Praeterea, si ad aliquam similitudinem velit Arianus in Deo comparationem instituere, non potest expressius comparatum definire, nisi cum dicat, lumen ex lumine. Cum ergo hanc unitatem substantiae in Patre et Filio non solum prophetica, sed et evangelica auctoritate cognoscas; quomodo dicis in Scripturis divinis ὁμοούσιον non inveniri, quasi aliud sit ὁμοούσιον quam quod dicit: Ego de Deo Patre exivi (Joan. XVI, 28), et: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30); vel quod prophetae ex aperto substantiam Dei intimabant? Haec est autem nominis ratio, ut in Patre et Filio unitatem substantiae credas, licet rem ipsam quae est inenarrabilis, definire non possis: ut sive lumen de lumine dicas, sive verbum de verbo, sive spiritum de spiritu, sive Dominum de Domino, quodcumque de eo dixeris, unius tamen essentiae Patrem et Filium credas, et de eo ipso quod Pater est, Filium intelligas. Nam si aliquam comparationem de rebus his quae videntur, in eo facias; ipsa dissimilitudine rerum non rationem ostendes, sed altercationem disputationum induces, ut cujus voce descriptum est: Cui me comparabitis (Isai. XLVI, 53)? Ac proinde Deus cui assimilari nihil potest, sufficiat credi, quod ipse sentitur, quem ipse credi se voluit, non indicari. Denique si de hoc ipso quod mecum profiteris, ad aliquam similitudinem velis in Deo conferre, nescio an quod comparaveris, possis expressius definire: ut puta, cum dicis lumen ex lumine, si ad explanandum illum scrupulosa narratione cogaris, quaero quomodo lumen ex lumine credas? Utrum quasi lucernam ex lucerna, vel quasi solem ex sole; ut aut duas lucernas, aut duos soles, quasi duos deos sub hoc exemplo inducas? Aut splendorem luminis ejusdem lucernae, vel claritatem solis de eodem sole fulgentem, lumen de lumine consignes, ut in matricem luminis Patris figuram assimiles, Filium vero in splendorem claritatis ostendas; quod de eo propheta dixerit: Apud te est fons vitae, et in lumine tuo videbimus lumen (Psal. XXXV, 10); vel Salomon, cum dicit: Candor est lucis aeternae, et speculum sine macula Dei majestatis, et imago bonitatis illius (Sap. VII, 26); vel Apostolus hic (Coloss. I, 15) praedicaverit Salvatorem nostrum imaginem esse invisibilis Dei, eo quod imago solis lux sua sit, quae de eodem sole procedit. Sed quanta ad haec responderi possunt quae lites generant, quod Apostolus prohibet (II Tim. II, 24), longum est dicere: quippe cum constet lumen illud quod Deus est, aestimari, comprehendi et definiri non posse: nec vere aliquid ex his quae in hoc mundo sunt, majestati divinae comparari; quia nihil de omnibus istis quae videntur aut dicuntur, secundum id quod Deus est, condigna similitudine aestimari potest, quippe cum ipsis intellectibus et sensibus major sit. Ideo praemonuit ut divinitatem substantiae crederes, et verum Filium de vero Patre cognosceres: de qualitate autem rei requirere non deberes; quia quale aut quantum sit, scire non possis. Hoc enim prophetae, hoc apostoli praedicarunt. CAPUT VI. Quid sit Deus. Utrum ei aliquid possit comparari. Ratio quaedam est, quae apud Graecos Λόγος nominatur, quae inter Patrem et Filium personas vel vocabula distinguit. Illa Ratio multis nominibus appellatur. Qua de causa singula de Filio dicantur. Denique pro captu, pro viribus, pro fide nostra intueamur Deus quid sit, et videamus an ei aliquid possit comparari. Certe hic est, de quo et cum dicitur, non potest dici: cum aestimatur, non potest aestimari: cum comparatur, non potest comparari: cum definitur, ipsa sua definitione crescit. Qui coelum manu sua aperit, pugno omnem ambitum mundi claudit. Quem totum omnia nesciunt, et metuendo sciunt. Cujus nomini et virtuti famulatur hic orbis, et ipsa elementorum sibi succedentia momentanea vicissitudo testatur. Vide ergo si potest aliquid esse, cui possit Pater comparari et Filius; quia talis est Filius, qualis et Pater: non enim ipse se unum cum Patre diceret, nisi talem se, qualis est Pater, sciret. Ratio quaedam est, quae apud Graecos Λόγος nuncupatur, quae inter Patrem et Filium personas vel vocabula distinguit; quia et ipse Filius Ratio dicitur. Quae tamen Ratio multis nominibus appellatur: modo Verbum, modo Virtus, modo Sapientia, modo dextera, modo brachium, modo margarita, modo thesaurus, modo retia, modo aratrum, modo fons, modo petra, modo lapis angularis, modo agnus, modo homo, modo vitulus, modo aquila, modo leo, modo via. Et ita cum sit Deus omnia in omnibus, ut per haec vocabula divinarum dispositionum mysteria cognoscantur, non ut ipsa majestas Filii Dei proprie definita monstretur. Quid est enim Filius de eo quod Pater est? Alius idem. Nam et ob hoc Verbum nuncupatur, quia ex proprio divino ore processit, et nihil Pater sine eo aut jussit aut fecit. Virtus dicitur, quia vere de Deo et semper cum Deo est, et omnis potestas Patris in ipso consistit. Sapientia appellatur, quia de corde Patris adveniens, arcana coelestia credentibus reseravit. Dextera nuncupatur, quia per eum omnia opera divina perfecta sunt. Brachium dicitur, quia ab ipso omnia continentur. Margarita appellatur, ut nihil illa pretiosius habeatur. Thesaurus dicitur, ut in ipso omnes opes et divitiae regnorum coelestium conditae agnoscantur. Retia dicitur, quia per ipsum, et in ipso de mari saeculi diversa gentium multitudo sicut piscium per aquam baptismatis in ecclesia congregatur, ubi bonorum malorumque discrimen agnoscitur. Aratrum nuncupatur, quia signo crucis suae dura pectora subjiciuntur, ut necessario semini ipsa praeparentur. Fons aquae vivae appellatur, quia ex eo sitientia corda coelestis aquae gratia irrigantur. Petra dicitur, quia credentibus fortitudinem, incredulis duritiam praestat. Lapis angularis dicitur, quia utrosque parietes novi et veteris Testamenti unus et mediator in semetipso continens copulavit. Agnus dicitur, ut innocentia Christi et passio demonstretur. Homo dicitur, quia secundum carnem propter nos homines nasci dignatus est. Vitulus dicitur, quia propter nostram salutem pati sustinuit. Aquila dicitur, quia post venerabilem resurrectionem, ut rex alitum ad Patris pervolat sedem. Leo dictus est, quia ipse est rex regum, qui mortem ac zabulum virtutis suae potestate comminuit. Via est, quia per ipsum ascensus est. Veritas, quia mendacium nescit. Vita est, quia ipse universa vivificat. Vides ergo per haec vocabula significationes et dispositionum et operum divinorum praeostensas; non tamen ipsum Deum proprie definitum? Est ergo Pater Deus immensus, aeternus, incomprehensibilis, inaestimabilis. Est et Filius ejus Deus et Dominus noster, tantus, quantus est et Pater: sed non aliunde quam de Patre: quia Ego, inquit, de Patre exivi, hoc est, lumen de lumine. CAPUT VII. De remotione occasionis erroris quam haereticus homo ex hoc capere posset, quod duo nomina vel duae personae, id est, Patris et Filii, statuantur, quasi duo dii dicantur. Sed ne ex eo occasionem aliquam haereticus capiat, cum duo nomina, vel duas personas, id est, Patris et Filii statuo, quasi duos deos dicam, ut illi duos ex diversitate confingunt: nos autem Patrem et Filium ita nominamus, ut unum Deum in his personis et nominibus consignemus. Viderint philosophi, viderint haeretici discipuli eorum, qui potestatum diversitate variantur: Nobis tamen unus Deus est Pater, ut Apostolus dixit (I Cor. VIII, 6), ex quo omnia; et nos ex ipso: et unus Dominus Jesus Christus, Deus Dei Filius, per quem omnia; et nos per ipsum. Nam per duo quid aliud intelligitur, quam duorum per partes divisa substantia, et cum nominibus ipsis dissociata natura agendi ac jubendi tam voluntas, quam imperia divisa? Porro Pater ac Filius etsi duae personae creduntur, ratione tamen et substantia unus sunt. Nam inaequalium societas melioris offensa est; et in injuriam ejus qui verus Deus est, non verus alius comparatur. Cum autem ego Patrem et Filium statuo, unitatem generis assigno: et si illam in personis divido; discretiones tamen personarum rursus eadem nomina in unitatem sui naturali legis foedere consignant. Unde et tantus est Filius, quantus videbitur Pater, totus de toto, integer de integro, perfectus de perfecta consummataque virtute, sicut Apostolus dicit: In quo omnis plenitudo divinitatis corporaliter habitat (Coloss. II, 9). Nam et Hieremias receptissimus prophetarum, hanc unitatem divinitatis in Patre et Filio sciens ait: Hic est Deus noster, et non deputabitur alius absque illo: qui invenit omnem viam prudentiae, et dedit eam Jacob puero suo, et Israel dilecto suo. Post haec in terris visus est, et cum hominibus conversatus est (Baruch. III, 36-38). Et Esaias hoc ipsum praedicat dicens: Haec dicit Dominus Deus: Fatigata est Aegyptus, et negotiatio Aethiopum; et Sabaim viri excelsi ad te transient: tui erunt servi, et post te ambulabunt vincti compedibus, et te deprecabuntur; quoniam in te Deus est, et non est alius Deus praeter te: tu es enim Deus (Isa. XIV, 14). Quod ne putes me eo supercilio dixisse quo Sabellius fertur, qui ipsum Patrem, ipsum Filium profitetur; non ita nos totum in unam sententiam cogimus, ut aliorum haereticorum fraude capiamur. Sed quia in ipso nomine personarum auctoritas indiscreta cognoscitur, et Filius non genere, sed personaliter a Patre nominatur; proinde totum Patri ascribimus, quod est Filius; et totum Filio, quod Pater est. Nihil non videbitur Patris, quod judicabitur Filii: nec Filii, quod defenditur Patris; quia unitas majestatis non sinit deos plurali vocabulo appellari: quippe cum constet Patrem et Filium unius esse substantiae, unde uterque unus Deus est dictus. Illud ante cuncta metuentes, quia nisi Pater et Filius unum non sint, in invidiam recurrat auctoris interpolata nativitas; hoc enim placuit haereticis, ut Deus ille omnipotens, invisibilis, immensus degeneraret in Filio, non modo potestate, sed conditione mutata, quasi non potuerit Pater de semetipso talem habere, qualis et ipse est. Proinde nos verum Filium de vero Patre, qui semper fuit, et est unius substantiae cum Patre, defendimus. Et hoc est, quod Graeci ὁμοούσιον appellant, id est, cum uno aliud ipsum; ut personae audientia nominatim fierent, et non ut substantiam vocabula separarent. CAPUT VIII. Haereseos Arianae mysterium detegitur. Cur Filium de substantia Patris credi nolint. Arianis argumentis respondetur. Multum interest inter ea quae facta sunt, et eum qui omnia fecit. Quemadmodum in multis ac variis figuris Deus se patribus ostenderit, qui tamen secundum deitatem videri non potuit. Disputationis conclusio. Sed ut omne mysterium haeresis Arianae traducam; cur nolint Filium de Patris substantia credi, breviter intimabo. Aiunt enim: Cum sit Deus Pater omnipotens, invisibilis, inconvertibilis, immutabilis, perfectus, semper idem, aeternus: Filius vero visibilis, quia saepe patribus visus est; et convertibilis atque mutabilis, quia in variis figuris quibusque sese monstravit: qui si de Patris, inquiunt, esset substantia, numquam fieri posset, ut ante carnis assumptionem aut visibilis aut mutabilis cerneretur; quin potius in aequalitate qua Pater est, permansisset, ex cujus substantia erat; quia quod de Patre est, nec videri, nec mutari, nec converti posse credendum est. Accedit ad causam, quia cum illapsus est in Mariam, cum Virginis uterum opplevit; aliud utique ex illa, quam quod venerat, natum est. Unde jam, inquiunt, corrupta substantia statum vertit, ordinem perdit, continuo immutatione ipsa formandus de Deo in hominem, de spiritu in carnem. Et utique translatio omnis interemptio est pristini. Ac per hoc aiunt: Si Filius de Patris substantia esset, jam et Patrem minorem videri substantiae suae vel traditione, vel fine: et proinde Filium ex alia substantia credere maluerunt, quod converti, et mutari, et videri possit; quia hoc de Patris substantia credi non liceat. Haec est causa erroris, haec origo haeresis Arianae: dum non intelligunt virtutem Dei, neque tanti sacramenti dispositionem agnoscunt, ut Deum humanis conditionibus comparent. Quibus primo respondendum in loco Filium Dei non ita visum, ut Deus erat, sed ut homo capere poterat de Deo; deinde variis figuris non mutabilem et convertibilem ipsum esse, sed hoc esse potentiae Dei, ut cum se singulis, prout vult, revelare dignatur, habitum mutet, non substantiam vertat: nec proprietatem qualitatis amittat, sed juxta meritum videntis temperamentum majestatis adhibeat: ipse tamen idem, ut semper est, in substantiae suae proprietate permaneat, sicut scriptum est: Mutabis eos et mutabuntur: tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal. CI, 28). Nam etsi multa sunt ex his quae in hoc mundo videntur, quae ex alio convertantur in aliud, ut desinant esse quod erant, et hoc sint quod retro non fuerant; ut limus cum in hominem figuratur, limus esse jam desinit: aut pisces, aut aves cum de aqua procedunt, ex eo jam non aqua, quia aliud: ut lutum figuli, cum solidatur in testam: ut lapis, cum dissolvitur decoctus in calcem: ut arena, cum mutatur in vitrum, et caetera quae longum est recensere. Sed multum interest, stulte haeretice, inter ea quae facta sunt, et eum qui omnia, quemadmodum voluit, fecit. Quae facta sunt, ascriptae conditioni deserviunt: qui vero fecit, suae voluntatis et proprii juris est. Neque potest in aliud, quam quod est, aliquo cogente, mutari: sed prout vult, et cui vult, se demonstrat. Nam si angeli in figura hominum saepe sunt visi, et tamen aliud non sunt, quam quod se esse norunt, neque substantiam mutant, cum formam humani corporis sumunt; quanto magis ipse Dominus noster, qui omnia fecit, qui ipsis angelis, ut hoc possent, sua institutione concessit? Huc accedit quod sic Filium Dei, ut jam dictum est, visum a patribus approbamus, ut non totum in illo, quod Deus est, videretur: sed dispositiones rerum futurarum, quae suis quibusque temporibus complendae erant, in illo per imaginem cernerentur. Nam quis Filium Dei videre potuit, antequam conspicabilem materiam, sicut ei placuit, assumpsit, vel ipsum hominem induere dignatus est? Qui etsi Abrahae visus est (Gen. XVIII, 1), sed in forma humani corporis visus est, quo scilicet postremis temporibus in homine venturus esse ostenderetur. Jacob etiam alibi in angelo, alibi aeque videtur in homine (Gen. XXVIII, 13). Qui ideo se in angelo demonstravit, at nuntium se magni consilii indicaret: in homine vero, cum quo et colluctatus fuisse describitur; ut imaginem futurae colluctationis quam cum Israel habiturus erat, cum secundum hominem advenisset, praecipue indicaret. Sed ut Dominum crederet, cum quo tanto certamine sub figura hominis luctabatur, Israel (Gen. XXXII, 24), id est, homo videns Deum, nomen accepit. Vidi, inquit, Deum facie ad faciem, et salva facta est anima mea (Ibid., 30). Et utique figuram hominis viderat, quam Deus Dei Filius induerat. Moysi in rubo in flamma ignis apparuit (Exod. III, 2), ut lumen credentibus, incredulis judicium demonstraret; quia Christus credentibus salus est, non credentibus poena, ut Apostolus ait: Aliis odor vitae in vitam, aliis odor mortis in mortem (II Cor. II, 16). Populum Israel in columna nubis per diem, et per noctem in columna ignis quasi dux itineris praecedebat (Exod. XIII, 21); ut baptismi gratiam per nubem, et donum sancti Spiritus per ignem ostenderet; quia apostolus Paulus in nube patres baptizatos scribit (I Cor. X, 2), et Spiritum sicut ignem esse Apostolorum Acta declarant (Act. I, 3). Vides ergo per omnia, haeretice, characteres divinarum Scripturarum in honorem Dei patribus praeostensos; non tamen ipsum Deum, ut est proprie revelatum. Denique cum Moyses oraret ut faciem Dei pure videret, quid ad illum continuo Deus? Non poteris, inquit, videre faciem meam; non enim videbit homo faciem meam, et vivet (Exod. XXXIII, 20). Hoc ipso quod negatur aspectus, claritas assignatur, quae scilicet tanta est, quanta credenda est, quae invisibilis indicatur. Cum ergo Moyses qui et situm coeli, et ordines mundi, et elementorum vices, totius denique orbis ornamenta digesserit, indicarit, expresserit; cui ipse Dominus testimonium perhibuit dicens: Nemo erit ex prophetis ut servus meus Moyses, cui facie ad faciem, ore ad os locutus sum (Num. XII, 7, 8); Deum tamen pure videre non potuit. Merito quidem prophetia omni dignus, sed non usque adeo ut intueri Deum valeret, qua homo tantummodo esset. Et utique haec omnia Filii verba defendimus, quem in monte Sina cum Moyse locutum esse scimus (Exod. XXXI, 18), qui agendis explicandisque rebus a Patre advenerat; quia omnia a principio per ipsum et ordinari, et explicari, et manere convenerat, ut habendi Filii haec praecipua ratio constaret. Et tamen sic visus accipitur, ut alicujus conspicabilis, ut dixi, materiae dispositione assumpta videretur, salva scilicet invisibilitate ejus, quam a conspectu omnium majestas interfusa seposuit. Non enim sic humanis aspectibus revelatus est, ut tota in illo deitas appareret: sed ad vicem speculi cum conceptos intra lucem suam vultus quasi ad plenam effigiem hominis includit; ita majestatis ejus praeeunte fulgore, intra id visum est, quod imaginem veritatis, non ipsum Deum proprie demonstraret. Sic et cum hominem induere dignatus est, non labem aeternitati intulit; ut spiritum in carnem mutaret, sed ut suscepto homine immortalitatem atque aeternitatem coelestis vitae praestaret. Nam etsi Apostolus semet ipsum exinanisse dicit (Philipp. II, 7), formam servi suscipiendo; non utique sic exinanitum accipimus, ut aliud, quam quod fuerat, idem Spiritus fieret: sed ut seposito interim majestatis suae honore, humanum corpus indueret, quo suscepto, salus gentium fieret. Ut enim sol cum nube tegitur, claritas ejus comprimitur, non caecatur; et lumen illud quod toto orbe diffusum claro splendore cuncta perfundit, parvo admodum obstaculo nubis includitur, non aufertur: sic et homo ille quem Dominus Jesus Salvatorque noster, id est, Deus Deique Filius induit; Deum tamen in illo non intercepit, sed abscondit. Denique cum in monte se paululum extra ipsum hominem extulisset (Matth. XVII, 6), fulgore luminis ejus pene obcaecati apostoli in terram quippe homines ceciderunt, periclitati vitam, nisi eis Dominus compresso rursum majestatis suae honore ut misericors subvenisset, secundum illam sententiam: Nemo vidit Deum, et vixit (Exod. XXXIII, 20). Ut ergo claritas solis, cum non usque ad nostros emicat visus, sibi salva est; quia quod non videtur, infirmitatis est nostrae quorum oculos nubium texit obscuritas: ita probat se non suo detrimento proprii latuisse fulgoris; sed carnis, ut dixi, beneficio, cujus causa Filius Dei filius hominis esse sustinuit. Nempe enim de Spiritu Dei Virgo concepit, et quod concepit, hoc peperit, id est, Deum homini suo, ut jam dixi, sociatum, sicut ipse dixit: Quod nascitur de carne, caro est; et quod nascitur de spiritu, spiritus est (Joan. III, 6): quia Deus spiritus est, et de Deo natus est. Sicut et Angelus ad Mariam Virginem dixit: Spiritus Dei veniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit te: propterea quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I, 35). Vides ergo ipsum spiritum, id est Filium Dei venisse ad virginem; et inde Dei et hominis Filium processisse: nec tamen ipso indumento carnis Dei Filium esse mutatum; sed eumdem ipsum esse in homine, qui fuerat ante mundum cum Patre; per quem facta sunt omnia, et sine quo factum est nihil, sicut Evangelista ait: Mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit (Joan. I, 10). Caeterum amentis est credere ab eo posse liberari, qui ut liberaret, amissus est; ut nasceretur, oppressus est: ut immortalitatem reciperet, transivit ad mortem. Sed absit, haeretice, ut sensus tuae iniquitatis a catholicis admittatur: nos enim credimus immutabilem et inconvertibilem, Verbum et Spiritum, id est, Filium Dei; qui cum hominem induit, non statum vertit, non ordinem perdidit, non substantiam immutavit: sed illuvias ejusdem corporis aeterno claritatis suae lumine illustravit; ut ad nos per tramitem corporis ejus lux sancti Spiritus, et aeternae vitae gratia redundaret. Quem etsi passum credimus et sepultum; sed homo ille passus est, quem Filius Dei suscepit, quem induit, quem portavit. Sed quia totum ad auctorem referebatur, quidquid homo ille patiebatur: ideo mors et passio Domini indicatur; nam constat immortale esse, quod Dei est: hominis, quod caducum. Tertia quoque die resurrexit, non Deus in hominem, sed homo potius in Deum. Ascendit in coelos, obtulit Patri suo hominem illum gratissimum munus, consedit ad dexteram Patris, secundum quod scriptum est: Dixit Dominus Domino meo: Sede ad dexteram meam (Psal. CIX, 1). Misit nobis Spiritum sanctum de propria sua, et ipsa una substantia sua, protectorem, sanctificatorem et deductorem in vitam aeternam, sicut scriptum est ex voce Dei: Effundam de Spiritu meo super servos meos, et ancillas meas (Joel. II, 29). Et iterum: Spiritus ex me prodibit (Isai. LVII, 6). Et ipse Dominus Salvatorque noster: De meo, inquit, accipiet (Joan. XVI, 15); ex eo utique quod est Filius, quia et Filius de eo quod Pater est. Exinde praefinito tempore venturus, vivos mortuosque judicaturus; ut reddat credentibus praemia, non credentibus vero supplicia. Cujus regnum aeternum, immortale; nec initium habet, nec terminum: cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Haec qui legis, per Deum obsecro, ne simplicitatem sensus in ambiguum torqueas, aut alias quam dicta sunt, trabas; quia nos Patrem verum Patrem confitemur, et Filium Dei verum Filium Dei, et Spiritum sanctum vere Spiritum sanctum credimus: tres personas unius substantiae, et unius divinitatis confitentes. Sabellii autem et Photini, nec non Arii sectam, et si qua alia sunt quae contra regulam veritatis veniunt, condemnamus. Nicaenae autem synodi tractatum omni animi nisu ex tota fide servantes, amplectimur: hunc enim tractatum scimus contra omnes haereses invicta veritate oppositum.
|
Scholarium nostrorum petitioni, prout possumus, satisfacientes, aliquam sacrae eruditionis summam, quasi divinae Scripturae introductionem conscripsimus. Cum enim a nobis plurima de philosophicis studiis et saecularium litterarum scriptis studiose legissent, et eis admodum lecta placuissent; visum illis est, ut multo facilius divinae paginae intelligentiam, sive sacrae fidei rationes nostrum penetraret ingenium, quam Philosophicae abyssi puteos, ut aiunt, exhausisset. Addebant etiam nec me aliter philosophiae cursum consummare, nec ad ejus pervenire metam, aut aliquem ex ea me fructum colligere; nisi ejus studium ad Deum, ad quem omnia referri convenit, terminarem. Ad hoc quippe fidelibus saecularium artium scripta et libros gentilium legere permissum est; ut per ea locutionum et eloquentiae generibus, atque argumentationum modis, aut naturis rerum praecognitis, quidquid ad intelligentiam vel decorem sacrae Scripturae, sive ad defendendam vel astruendam veritatem ejus pertinet, assequi valeamus. Quo enim fides nostra, id est Christiana, inquiunt, difficilioribus implicita quaestionibus videtur, et ab humana ratione longius absistere; validioribus utique munienda est rationum praesidiis, maxime vero contra impugnationes eorum, qui se Philosophos profitentur. Quorum quanto subtilior videtur inquisitio, tanto difficilior ad solvendum, et ad perturbandam fidei nostrae simplicitatem facilior invenitur. Ad has itaque dissolvendas controversias cum me sufficere arbitrarentur, quem quasi ab ipsis cunabulis in philosophiae studiis, ac praecipue dialecticae, quae omnium magistra rationum videtur, conversatum sciant, atque experimento, ut aiunt, didicerint, unanimiter postulant ne talentum mihi a Domino commissum multiplicare differam; quod cum usuris utique districtus ille et horrendus Judex quando exigat ignoratur. Addunt etiam nostrae jam aetati ac professioni convenire, ut sicut mores et habitum, ita commutem et studium, et humanis divina praeferam volumina, qui ad Deum saeculo relicto totum me jam transferre proposui. Et quia olim studium ad lucrandam pecuniam institueram, nunc ad lucrandas animas hoc convertam. Ut saltem circa undecimam ad excolendam Dominicam vineam, prout possum, introeam. Haec et his similia discipulis nostris frequenter improperantibus, ut si non propter rationem, vel propter improbitatem nostrum assequerentur assensum; in hoc tandem consensimus, ut pro viribus nostris, imo divinae gratiae supplemento, quod postulant aggredi tentaremus; non tam nos veritatem dicere promittentes, quam opinionis nostrae sensum quem efflagitant, exponentes. In quo quidem opere, si culpis meis exigentibus a Catholica, (quod absit!) exorbitavero intelligentia vel locutione, ignoscat ille mihi, qui ex intentione opera pensat, parato semper ad satisfactionem de male dictis vel corrigendis vel delendis, cum quis me fidelium vel virtute rationis, vel auctoritate Scripturae correxerit. Scio namque quod scriptum est: Corripiet me justus in misericordia, et increpabit me: oleum autem peccatoris non impinguabit caput meum (Psal. CXL, 5). Et in Proverbiis: Via vitae, increpatio disciplinae: qui autem odit increpationes, insipiens est (Prov. XII, 1). Et iterum: Qui custodit increpationes, astutior fiet; et qui increpationes odit, morietur (Prov. XV, 5). Et rursum: Non amat pestilens eum qui se corripit; si autem corripuerit sapientem, intelliget disciplinam (ibid., 12). Item: Viro qui corripientem dura cervice contemnit, repentinus superveniet interitus (Prov. XXIX, 1). Ad hoc autem et beatissimi Augustini exemplo provocamur, qui cum a Deo tantam eloquentiam ac sapientiam assecutus esset; plura tamen in scriptis suis erronee posita retractando atque corrigendo professus est, dicens: Neque enim quisquam nisi imprudens, ideo quia errata mea reprehendo, me reprehendere audebit. Ut volet quisque accipiat hoc quod facio, me tamen apostolicam illam sententiam intueri et in hac re oportuit, ubi ait: "Si nos ipsos judicaremus, a Domino non judicaremur (I Cor. XI. 31)." Illud etiam quod scriptum est: "Ex multiloquio non effugies peccatum (Prov. X, 19)." Item: Quem vero filiorum al. fidelium suorum non terruit Christus, ubi ait: "Omne verbum odiosum quoacunque dixerit homo, reddet rationem pro eo in die judicii (Matth. XII, 36)." Unde et apostolus Jacobus: "Sit, inquit," omnis homo velox ad audiendum, tardus autem ad loquendum (Jac. I, 19)." Et alio loco: "Si quis in verbo non offendit, hic perfectus est vir (Jac. III, 2)." Ego hanc perfectionem mihi nec nunc arrogo cum sim senex, quanto minus cum juvenis coepi scribere? Tanti itaque viri instructus exemplo, si qua forte per errorem proferam, nulla in his per contemptionem defendam, aut per elationem praesumam. Ut si nondum ignorantiae vitio caream, haeresis tamen crimen non incurram. Non enim ignorantia haereticum facit, sed magis superbiae obstinatio, cum quis videlicet ex novitate aliqua nomen sibi comparare desiderans, aliquid inusitatum proferre gloriatur, quod adversus omnes defendere inopportune nititur, ut vel caeteris superior, vel nullis habeatur inferior. Unde Gennadius Marsiliensis episcopus de orthodoxa fide ecclesiasticorum dogmatum: Quolibet quis acquiescat modo, non est haereticus, nisi in contentione haereticus fiat; Augustinus in Epistola ad Optatum: Si de anima falsitatis assertio proferatur, et falsitas mendacem, et falsitatis inopportuna defensio haereticum facit. Rursus idem super Genesim: Non ob aliud sunt haeretici, nisi quod, Scripturas canonicas non recte intelligentes, suas falsas opiniones, contra earum veritatem pertinaciter asserunt. Qui et in libro De utilitate credendi, haereticum diligenter describens: Haereticus, inquit, est, ut mea fert opinio, qui alicujus temporalis commodi, et maxime gloriae causa falsas ac novas opiniones vel gignit, vel sequitur. Item idem in XVIII De civitate Dei: Qui in Ecclesia aliqua prava sapiunt, si correcti contumaciter resistunt, et sua pestifera dogmata emendare nolunt, sed et defendere persistunt, haeretici fiunt. Rursus idem De unico baptismo Lib. IV: Istum haereticum nondum dico, nisi manifestata sibi doctrina Catholica fidei resistere maluerit, et illud quod tenebat elegerit. Sed haec hactenus. Nunc ad propositum accedamus. ARGUMENTUM OPERIS. Primus iste liber Theologiae breviter comprehendit summam totius praedicti tractatus, in fide scilicet, et charitate et sacramentis; quid sit fides, quid spes, quid charitas, quid sacramentum, quomodo proprie sive improprie Fides dicatur, quae sit fides Catholica. Positio sententiae de fide sanctae Trinitatis, sive unitatis. Quare solus Pater dicatur ingenitus. Quid velit distinctio trium personarum in una divinitatis essentia. Quod vocabulo Patris divina potentia specialiter designetur. Quare opera trium personarum indivisa dicantur. Quod nomine Filii seu Verbi divina sapientia exprimatur. Quod Spiritus sanctus divinae charitatis bonitas appelletur. Testimonia prophetarum de Trinitate. Testimonia philosophorum. Secundus liber Theologiae disserit ea quae de Trinitate primus liber proposuit, et ad testimoniorum auctoritatem intelligentiae commendat rationem. Tertius liber superposita replicando diligentius de potentia, et sapientia Dei, et bonitate, in quibus Trinitas consistit, perfectius inquirit ac disserit.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 78 Eglogae (Amalarius Fortunatus Trevirensis), J. P. Migne Eglogae (1371B)549 Capitula sequentis opusculi praenotamus, ut si forte quis ignarus exstans de ignobilitate hujus operis, aggrediensque illud quasi dignum, ac postea reperiens vile, ne poenitentia ductus dicat apud semetipsum, vel apud suos astantes: Si cognovissem rusticitatem hujus operis, nullatenus in eo laborem oculorum meorum impenderem. Videat modo in capite quae sequuntur usque in finem. Et si lectionis causa in aliquam nauseam incurrerit, non illi qui ordinavit, tantum ingratus existat, sed et sibi qui cognita ignobilitate magis eam elegit rimari usque ad calcem, etc. De Romano Ordine. Masculi stant ad australem partem, et feminae ad borealem, ut ostendatur per fortiorem sexum firmiores sanctos semper constitui in majoribus tentationibus aestus hujus mundi, et per infirmiorem fragilioremque sexum infirmiores in aptiore loco, etc. 550 Episcopus a laeva ingreditur, et transit ad dexteram. Christi enim corpus nos sumus omnes. (1371C)Ideoque fas est ut episcopus intrans ecclesiam imitetur suum caput Christum ingredientem in mundum; laevam partem tetigit Salvator noster, quia temporalem assumpsit, etc. Intrant cum eo non amplius quam septem diaconi, totidem subdiaconi, totidem acolythi cum thuribulis non amplius, quam ternis. Saepe scriptum est, et in multis locis apertum, quod septenario numero universitas ecclesiae designatur, etc. Quamvis tacuissem de septem diaconibus ab apostolis ordinatis; ex hinc decreverunt apostoli vel successores apostolorum, per omnes ecclesias septem diaconos, qui sublimiori gradu essent caeteris, et proximi circa aram quasi columnae altaris assisterent; septem propter septem viros perfectos, quinque propter quinque libros Moysi, tres propter spem, fidem et charitatem. Quod diaconi sunt, tot candelabra portantur, quia omni ecclesiae laboranti et imitanti Christum (1371D)promittitur gaudium aeternae vitae, et lux perpetua, etc. Portatur et thuribulum, quod Christi corpus significat, sicut scriptum est in eadem Apocalypsi: Alius angelus venit et stetit ante altare, habens thuribulum aureum, etc. Episcopus veniens ante altare, adorat primo Sancta, et postea pacem dat presbyteris et diaconibus, quia illum imitatur, de quo propheta scripsit: Multiplicabitur ejus imperium, et pacis ejus non erit finis. Primo episcopus adorat Sancta, quia primo illius misericordia impertienda est, a quo pax et concordia, et regnum Christi intra nos regnat. Duos sacerdotes osculatur, quia ipse est lapis angularis, qui conjunxit duos in unum parietem altrinsecus venientes, et dedit pacem his qui fuerant longe et his qui prope.(1372B) Post datam pacem cantor dat sanctae Trinitati gloriam, quasi dicat: Gloriam referimus Deo Patri et Filio et Spiritui sancto, quia pacem, quam prophetavit per sanctos suos prophetas, nobis in novissimis temporibus dignatus est ostendere. Quando dicit Sicut erat, diaconi procedunt ad altare, et iterum revertuntur ad episcopum, et stant erecti. Hoc significat quod ideo morti se tradiderunt, subauditur apostoli, ut Christi corpori adunarentur. In quo versu varietas multiplicium temporum demonstratur; id est, sicut erat in principio praeteritum, et nunc praesens, et semper futurum et aeternum, et in saecula saeculorum, longitudo magna. Unde Origenes: Quoties saecula saeculorum nominantur, fortasse licet ignotus nobis, tamen a Domino status aliquis terminus indicatur, etc. Quando dicitur prophetalis Versus, episcopus vadit ad altare, et osculatur eum, quia per ora prophetarum Christus venit in mundum, et transivit ad passionem. Diaconi stant primo inclinati ante altare cum (1372C)episcopo, usque Sicut erat, quia chorus martyrum sanctorum ante novissimam tribulationem in convalle lacrymarum manet. Postea martyrio coronati erecti stant liberati, et securi jam ab omni persecutione, quorum Deus oculos abstersit ab omnibus lacrymis, et ab omni dolore, et ab omni esurie; ideoque stant ante Dominum semper. 551 Episcopus vero semper stat inclinatus usque ad prophetalem versum, quia Christus non anticipavit tempus quo praenuntiatus est per ora prophetarum. Tempore enim quo prophetae praedixerunt, venit in mundum ad passionem. Et ideo cum versu prophetali vadit ad altare, quia Christum imitatur, ut ostendat populo omnia quae prophetae praedixerant de Christi passione vera esse, et in tempore suo consummata. Sicut aperte legitur in prophetia Danielis, Septuaginta, inquit, hebdomadae abbreviatae sunt super populum tuum, etc. Episcopus postquam adoraverit Sancta, pergit (1372D)ad dexteram altaris, et stat erectus versus ad Orientem: et diaconi retro illum, unus post unum, plures ad dexteram, pauciores ad sinistram. Episcopus ad dexteram altaris stat, quia Christus regnum praedicabat, in quo totum dextrum est, et nihil sinistrum habet; stat et erectus, quia venit regere suos in virga ferrea, id est, in inflexibili justitia; stat versus ad Orientem, quia, ut ipse indicat, non quaerebat voluntatem suam facere, sed ejus qui misit illum, sicut scriptum est, quia descendit de coelo, non ut faciat voluntatem suam, et reliqua. Nunquam retrorsum versus, sed semper faciam Patris intuetur. Unde ipse Dominus in Evangelio: Scio unde veni, et quo vado. Sic namque oportet Christum et regnum praedicare coeleste, et peccata sub pedibus sternere; respicere aeterna, et temporalia retro habere. Diaconi retro stant, quia, sicut diximus, bene (1373A)martyrum choro aptari possunt, qui et ministrantes sunt in sancto altari; et dalmaticas portant, quas solebat militaris usus portare. Ipsi diaconi praecesserunt ad altare, quia in veteri testamento martyres exstiterunt; et modo retro stant, quia post Nativitatem Domini nihilominus martyrio digne coronantur. Aliqui ex ipsis stant ad dexteram, et aliqui ad sinistram, quia multi de contemplativa vita martyrio coronati sunt, et multi de activa vita ad coronam martyrii procedunt, etc. Candelae primo illuminantur extra ecclesiam, et per acolythos portantur in ecclesiam. Primo candelae procedunt, et postquam ventum fuerit ad altare, postponuntur. Utrumque demonstrant et doctores ecclesiae, id est illuminatores, exstitisse ante nativitatem Domini, et postea. Acolythi namque accensores luminum dicuntur. Portantur manibus, quia quos scientia replent bonis exemplis erigere nullatenus cessare debent. Eaedem candelae usque ad Kyrie, eleison acolythorum manibus tenentur, et tunc ponuntur (1373B)in pavimentum, et stant fixo gradu. Sic oportet doctores ut rudem populum nullatenus de manibus relinquant, antequam populus subjectus sciat dicere: Domine, miserere mei peccatoris. Quod est opere dicere, prout doctus sum a didascalo; Miserum me recognosco, et ideo misericordiam Dei implorare oportet. Stantque tunc per se in ecclesia, et illuminant ecclesiam, quoniam fas est ut qui jam doctus est a doctore doceat ecclesiam pro vice doctoris. Quae similiter, ut diximus de diaconibus, plura a dextris stant, et pauca a sinistris; de quo idipsum significare velle intelligimus, quod superius diximus de diaconibus. Post primam namque Orationem ponuntur candelae ante altare, non jam altrinsecus, ut antea, sed mistim per ordinem unaquaeque post alteram usque ad novissimam, quia sunt quidam qui omnia relinquunt et sese ad vitam contemplativam constringunt, plerique activam vitam ducunt et habent curam terrenarum rerum; tamen 552 quantum (1373C)possunt eleemosynas faciendo, vigilias exercendo, satagunt properare ad ecclesiam. Quos utrosque nostra Ecclesia mistim tenet. Quamvis et ideo possit intelligi candelas per ordinem ante altare poni, ut expedite possint ministri ad ambonem currere, et circa altaria ministrare. Evangelium quod portatur propius episcopo ostendit quod ipsum est nobis via eundi ad regnum Dei. De sessione episcopi. Quod requiem animarum significet post actam Orationem; et quid significet quod presbyteri cum eo sedent; et de eo quod versus sit ad populum; ostendit datam esse illi potestatem eorum acta scrutari. Episcopus quidem post primam Orationem, quam precationem nominamus, sedet versus ad populum, et presbyteri cum eo. In ipsa vero precatione optationem bonam ecclesiae intelligimus, quasi dicat populo: Optavi bonum ecclesiae, et ideo sedeo. Et vos quidem si delectat requiem possidere animarum, quaerite primum regnum Dei, et justitiam ejus, et ad aeterna necessaria adjicientur (1373D)vobis, et post invenietis requiem. Stare namque est adhuc in certamine posito et orare; post victoriam vero sedere ac judicare. Sedent et presbyteri cum eo, quorum ministerium est idipsum enuntiare. De quibus Paulus: Presbyteri duplici honore habeantur, maxime qui laborant in verbo Dei. Post primam orationem stat versus ad populum, ut demonstret populo postquam Deo se manifestavit et sua acta, oravit pro se suisque, et populo bona precatus est, et laudem Deo retulit, habere ministerium opera populorum suorum examinare, quis inter eos dignus habeatur, vel quis indignus. Nam ideo altior locus positus est episcopis, ut ipsi superintendant, et tanquam custodiant populum. Nam et Graece quod dicitur episcopus, hoc Latine superintentor interpretatur, quia supervidet, quia superintendit. Quomodo enim vinitori altior sit locus ad custodiendam vineam, sic episcopis altior (1374A)locus factus est. Et de isto periculoso loco et alto periculosa ratio redditur, nisi eo corde stemus hic, ut humilitate sub pedibus vestris simus, et pro vobis oremus. Episcopus enim minister fuit qui dixit: Non veni ministrari, sed ministrare. Joannes nempe subminister, qui dixit: Hic erat quem dixi, quia post me venit vir, qui ante me factus est. Qui non ascendit ad superiorem gradum, quem solus solet ascendere qui Evangelium lecturus est, ut ostendat se subministrum esse, quia non est Joannes dignus solvere corrigiam calciamentorum ejus, cujus verba in eo leguntur. Cantor vero ascendere potest indifferenter. Ascendit superius, quia Christus praelatus est Joanni. Stat in eodem, quia aestimatur Joannes. Stat inferius, quia venit ab eo baptizari. Non ascendit superius qui Responsorium cantat, quam qui lectionem legit, sed stat in eodem loco; et si ascendit superius, secundum superius dictos modos intelligitur. Responsorium (1374B)ideo dicitur, eo quod uno cantante caeteri respondeant. Cantavit unus Christus, id est vocavit Petrum et caeteros apostolos; illi responderunt, quia Christum imitati sunt. Et ideo Responsorium convocationi apostolorum convenit. Ipse idem solus Versum cantat, quia Christus seorsum pernoctans solus orabat, sicut in Evangelio: Ipse autem erat pernoctans in Oratione. 553 Diaconus cum ascendit ad legendum, petit Benedictionem ab episcopo, et accipit Evangelium ab altari; et praecedunt ante eum duo candelabra, et duo thuribula, sive unum. Illud quid significet, dictum est. Diaconus vero stat versus ad Meridiem, ad quam partem viri solent confluere. Petit prius Benedictionem ab episcopo; episcopus dat illi: Dominus sit in corde tuo, et in labiis tuis. Incensum quod ponitur in thuribulum orationem designat sanctorum. Unde dicit Propheta: Dirigatur Oratio mea sicut incensum in conspectu tuo. Diaconus dicit Dominus vobiscum. Et populus (1374C)se vertit ad Orientem, orat Deum ut possit digne intelligere quae auditurus est; et signum sanctae crucis singuli faciunt in frontibus suis, ut per signum sanctae crucis sint loricati, quatenus nulla phantasia diabolicae fraudis aditum inveniat introeundi in corda eorum, et auferre possit semen Evangelii de manibus eorum. Post haec baculi deponuntur e manibus. Judaei namque arundinem in dextera Jesu dabant, et spineam coronam capiti ejus imposuerunt, et salutabant eum, atque genua ponentes adorabant eum illudentes. Nos vero fugientes consensum eorum deponamus baculum, quem illi erexerunt ob superbiam. Neque coronam, neque aliud operimentum super caput eadem hora tenentes. Si intraverit quis subito eadem hora in ecclesiam, non salutamus eum, neque genua ponimus ad Orationem, donec lectum sit evangelium. Aliter baculum possumus intelligere, etc. Diaconus pronuntians verba Evangelii, ad Meridiem stat versus, quoniam illis loquitur, de quibus (1374D)Paulus dicebat: Sapientiam loquimur inter perfectos. Quando enim sol ad Meridiem vergit, ferventior solet existere, et altior. Significat namque ecclesiam ferventem animo in amore Dei elevatam esse in magno culmine virtutum. Sane quando solemus sedere ad lectionem magistrorum, facies magistri nostri amplius est intenta in eum qui perfectius potest discere, quam in eos qui minus perfecte discunt. Non eo quod illi soli optet suam doctrinam, sed quia illos qui tardiorem sensum habent vult iterum doceri ab illo qui citius veram rationem invenire potest in doctrina magistri. Non dicimus ita ut hi qui post tergum sunt extorres sint a sancto Evangelio, sed ut per doctiores minus eruditi erudiantur, etc. Post lectum Evangelium candelae exstinguuntur. Per candelas signantur doctores Ecclesiae. Et quid vult istud, quod post Evangelium exstinguuntur, nisi quod nemo doctorum transcendere potest verba (1375A)sancti Evangelii? Aperte etiam monstratur clauso sancto Evangelio exstinctam esse doctrinam doctorum. De credo in Deum. Postquam Christus locutus est populo suo, fas est ut dulcius et intentius profiteatur credulitatem suam. Sicque convenit populo post Evangelium, quia Christi verba audivit, intentionem credulitatis suae praeclaro ore proferre. Christiana religio ut salva maneat, corde creditur ad justitiam; oris autem confessio fit ad salutem. Post lectum Evangelium venit subdiaconus ferens in brachio sinistro calicem, 554 in quo recipiantur amulae populorum, et super calicem corporale. Quod accipiens diaconus, ponit super altare. Similiter calicem post receptas amulas. Dominus Jesus ipse diaconus et subdiaconus, etc. De oblatione. Christus Dominus sacerdos est in aeternum secundum ordinem Melchisedech, qui rex Salem, id est pacis rex, obtulit panem et vinum, in praefiguratione vera sacerdotii Christi, qui obtulit domino (1375B)Patri verum panem, id est corpus immaculatum, et vinum, id est sanguinem suum. In cujus typo hodie nostra Ecclesia panem et vinum offert, in consideratione corporis et sanguinis Domini; et qui dedignantur oblationes offerre, dedignantur, quamvis non viva voce, confiteri se Christi passione esse redemptos; et eamdem passionem memoriae suae mandare. Ita tamen si non sit aliqua causa, quae forte ad tempus impediat. Cum fanonibus offerunt, quoniam legimus in passione Domini sudarium usurpatum esse. Aliter quippe fanones de lino efficiuntur; et linum multis modis sanctae Scripturae pro exhortatione passionis ponitur. Atque ideo fanonibus puris oblationes tenent, ut se ostendant religione sancta et catholica accepisse pro fratribus animam ponere, et non solum animas, sed et puras, ut non sint aliqua haeresi pollutae, sed et charitate mundatae. Unde dicit Apostolus: Et si tradidero corpus meum ut ardeam, charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest. Novissime (1375C)omnium sacerdotes offerunt et diaconi, sed solum panem. Solus autem archidiaconus solet implere oblationes priorum, infundens aquam in calicem et amulam pontificis, ut ostendatur Christi corpus unum esse, et quod iste fecit, pro omnibus fecit. Sicut Petrus in Evangelio, Domino discipulos interrogante: Vos quem me esse dicitis? pro universitate discipulorum solus respondit: Tu es Christus Filius Dei vivi. Hoc quod omnes responderunt animo, viva voce solus Petrus protulit. Quod presbyteri in novissimo loco offerunt, non vacat a mysterio. Quando Joannes in Apocalypsi sua vidit similem Filio hominis in medio septem candelabrorum, et in eo vidit statum omnis Ecclesiae praesentis qualis esset; et cum hoc descripsisset: Pedes, inquit, ejus similes aurichalco, sicut in camino ardenti. Pedes ignitos novissimi temporis Ecclesiam dicit, quae eminentius est examinanda et probanda pressuris. Presbyteri ministerium est fortem esse in Ecclesia, ut pro se possit orare et pro populo. Et isti, ideo quia fortiores sunt in Ecclesia, (1375D)novissime offerunt, ut significent Ecclesiam, quoniam in novissimo tempore erit antichristus, videlicet multo plures injurias sustinere quam praesentem. Sed et si delectet audire cur viri ante feminas offerant, dicatur quia et primitiva Ecclesia in pressura, quando nondum pleniter christiani erant, plures injurias sustinuerunt, 555 quam modo sustineat praesens Ecclesia. Feminae in medio offerunt, quia sicut liquido patet, silentium est magnum in Ecclesia. Deo enim gratias, christianitas, maxime in istis temporibus, viget praecipue, quoniam sublimis potestas christiana est. Presbyterorum ministerium est et diaconorum in (1376A)altari et circa altare ministrare. Ideoque ipsi soli accedunt ad altare, quorum ministerium est circa altare. Eo namque tempore quo Missa celebratur diaconi stant retro episcopo, et subdiaconi ante faciem ejus. Notum est enim dixisse Christum discipulis suis: Omnes vos scandalum patiemini in me in ista nocte. Qui, sicuti Christus praedixit eadem nocte, relicto eo, fugerunt. Atque hoc modo eadem hora secundi ministri altaris recedunt a facie episcopi, ut significetur ad tempus apostolos absentes fuisse, et tamen retro exspectantes, quoniam post passionem illum secuti sunt. Quid est retro stare? procul dubio sequi anteriorem. Subdiaconi vero post Angelicum Hymnum stant inclinati usquedum dicitur: Nobis quoque peccatoribus. Tunc primo se erigunt. et stant in loco ubi ante steterunt, quoniam discipuli et mulieres sequentes erant Dominum, usque ad locum crucifixionis, non solum sequentes, sed etiam plangentes. Conversus autem Jesus dixit: Filiae Jerusalem, (1376B)nolite flere super me, sed super vos et super filios vestros. Mulieres flebant quasi pro peccatore; sed ipse Dominus ostendit, non super illum debere flere, sed super ipsas flere. Et quid vis dicere, quale ministerium habeant subdiaconi, quando stant inclinati, si pro suis peccatis non orant et plorant? Per tropologiam subdiaconi inclinati sunt, quia declinaverunt. Stant erecti per confessionem, et sursum aspiciunt in faciem pontificis, postquam dicit Nobis quoque peccatoribus. Et quomodo poterant discipuli et mulieres claudere oculos suos, ut non viderent Dominum pendentem in cruce, quem tantum amabant? Subdiaconi in ipso aspectu perseverant, usquedum fanone calix circumdatur. Tunc demum recedunt ut praeparent calices, in quo corpus Domini honorifice servetur. Audiet quandiu supra die steterint ad crucem. Lucas inquit: Hic accessit ad Pilatum, et petiit corpus Jesu, et depositum involvit in sindone. Subsecutae autem mulieres, quae cum ipso (1376C)venerant de Galilaea, viderunt monumentum, et quemadmodum positum erat corpus ejus; et revertentes paraverunt aromata et unguenta; et Sabbato quidem siluerunt. Mulieres quidem parant aromata et unguenta, unde condiatur corpus Domini, ne in pulverem redigatur. Subdiaconi quidem postquam vident calicem circumdatum linteo, vadunt ut praeparent calicem sive sindones mundas, in quibus recipiant corpus Domini, ne in terra cadat, et in pulverem vertatur. Mulieres Sabbato siluerunt, scilicet, subdiaconi exspectant, usquedum Oratio Dominica compleatur, et id quod pendet ad hanc Orationem. Convenienter quippe Sabbatum coaptatur Orationi Dominicae, in qua sunt septem petitiones. Etenim per septimam Sabbati septiformis spiritus intelligitur. De Oratione Dominica, 556 quae Sabbato aptatur, silentium Sabbati requiem mentis designat, quae datur per septem dona Spiritus sancti; et haec dona ministri nos petimus in Oratione Dominica: Unde ecclesiae eadem hora quiescunt. Plane diaconi inclinati permanent (1376D)usque dum compleatur Oratio Dominica; et subdiaconi erigunt se cum audiunt Nobis quoque peccatoribus. Per quos designantur illi quibus Christus dixit: Vos autem sedete in civitate, donec induamini virtute ex alto, scilicet apostoli. Sed istorum declinatio perseverans eorum perseverantiam in Oratione designat, ut acciperent promissum Domini. Quibus utique praecepit specialiter exspectare promissum Spiritus sancti in Jerusalem usque ad Pentecosten. Illi stant inclinati usquedum compleantur septem petitiones Orationis Dominicae, et de quibus superius legitur quod ministrantes ei erant usque ad sepulcrum; (1377A)et postea praeparantes aromata. Illi qui horum typum tenent recedunt de altari ad ministerium praeparandum, quando audiunt Per omnia saecula saeculorum. Amen. De Te igitur, cur secreto cantetur. Consuetudo namque patrum nostrorum habebat ut qui Orationem facerent laudem Deo referrent. Igitur quod excelsa voce dicimus ante Te igitur, ad laudem pertinet Creatoris nostri, ut manifeste omnibus demonstretur, qui hanc valent distinguere; ubi et nos Deo gratias referendas esse refertur, et angelicam creaturam pronuntiat unamquamque in ministerio apto laudare Creatorem suum. Postea namque sequitur Te igitur, Oratio, videlicet, specialis sacerdotum, in qua orat, et specialiter pro aliquibus, ut facit pro apostolico. Et postea ubi dicit Famulorum famularumque tuarum. Et illico postquam pro propriis Orationem fudit, generaliter se convertit pro omnibus orare, adjungens Et omnium circum astantium, et caetera his similia. In eo, videlicet, quo ista Oratio specialiter ad sacerdotem (1377B)pertinet, solus sacerdos in eadem intrat, secreto eam decantat. Sequitur magistri sui praecepta, qui dicit: Tu autem cum oraveris, intra in cubiculum, et caetera. Iste namque mos apud nostram Ecclesiam usque hodie manet, ut si quis Orationem facit, specialiter faciat. Hanc ita exaltat voce, ut se ipsum admoneat quid in secreto cordis sui postulare debeat. Neque ab re est quare mos iste apud christianos teneatur: procul dubio quia Christus solus orabat. Unde Matthaeus: Et dimissa turba ascendit in montem, solus orare. De crucibus in Te igitur. Cruces in hac Oratione senario numero perficiuntur, ut sicut Dei opera perfecta sunt, ita et ejusdem Dei et domini nostri Jesu Christi corpus perfectum intelligatur. Senarius enim numerus partibus suis computatus perfectus est; hoc significat quod novissima crux cum oblatione celebratur, quod pro tota Ecclesia venerat is pati, cujus corpus passioni succubuit usque ad tactum crucis. Quinque etiam ordines crucium, quae fiunt ante sextum, (1377C)quando cum oblata tangitur calix, significant quinque aetates mundi ante nativitatem Domini; sextus vero tempus illud quod restat a nativitate Domini usque in finem mundi. Significat enim semel tactus calix oblata semel Dominum ascendisse crucem, 557 ut finem haberet cruciatus qui fiebat per quinque aetates mundi. Per oblatam quae exaltatur in manu signantur prophetae, qui in manibus exaltabant verum panem Christum, quando ejus incarnationem aperta voce prophetabant. Unde Isaias: Ecce, inquit, virgo concipiet, et pariet filium. Cum ipsam crucem videt diaconus facere et incipere calicem exaltare, vadit et tenet calicem simul cum episcopo exaltatum usque dum dicit Per omnia saecula saeculorum; et postea ponit calicem in altare, et involvit eum in sudario. Nempe Joseph, accepto corpore Jesu, involvit in sindone munda, et posuit illud in monumento suo. Hunc diaconum praesentem propter conveniens ministerium ponimus in typo Joseph, sive generaliter (1377D)in typo eorum qui casto corde mysteria Christi suscipiunt. Diaconus siquidem qui tenet calicem exaltatum cum pontifice ponit illum in altare, quia Joseph, deposuit de cruce corpus dominicum, et posuit in monumentum. Diaconus, sicut diximus, involvit cum sudario calicem, quemadmodum Joseph involvit sindone munda. In ipso altari, id est in sepulcro, corporale jacet: per quod intelligitur ipsum linteum majus quo totum corpus tegebatur in sepulcro; et per illud quod aliquam partem calicis tegit, sudarium intelligimus, quod aliquam partem capitis Domini tegebat, et aliquam non tegebat, sicut mos Judaeis est facere. Et remanet in altari, id est in sepulcro, hoc opus, usquedum tria capitula compleantur, id est prologus de Oratione sequenti, Pater noster, et Libera nos Domine. Etenim tres dies in sepulcro Dominus quievit. Postea namque commistum corpus dominicum vino, simulque pace annuntiata aufertur dominicum corpus (1378A)de altari, quemadmodum in tertia die anima quae descendit ad inferna ut liberaret justos, ut corporis vivificaret membra, rediit ad corpus, et non est amplius inventum dominicum corpus in sepulcro. Et ideo quia totus homo surrexit, simul fas est ut illico cum oblatione calix Domini auferatur de altari. De nominibus quatuor Orationum episcoporum sive populi. Prima Oratio dicitur aliquando Oratio, aliquando Collecta. Manifestum est quod ideo Oratio dicitur, quia precantur bona populo; collecta vero, quia populus inchoatur in unum. Libeat fraternitatem tuam, frater charissime, uti auctoritate sancti Augustini in hoc opusculo. Istud officium namque in quatuor species dividit, id est in precationes, in Orationes, in postulationes, in gratiarum actiones; ita commemorans. Quidquid agitur in officio Missae, antequam oblatae ponantur in altari, precatio nominatur. Et hanc differentiam facit inter precationem, et deprecationem, et imprecationem, quod precatio sit quando bona optat populo; deprecatio, quando orat, ut devitet (1378B)malum, et desinat a peccatis; imprecatio, quando mala optat, id est maledicit. Prima vero Oratio quam dicit episcopus precatio nominatur, id est optatio bona populo. Diximus namque quod Introitus foret ad officium prophetarum, quoniam per ora prophetarum Christus introivit in mundum; et non solum intravit, sed et carnem assumpsit, et homo factus est, 558 ducens originem secundum carnem de sanctis patriarchis; quorum unus valde optat et commendat exspectationem ejus populo dicens: Non auferetur sceptrum de Juda, etc. De Secreta. Secreta dicitur, eo quod secretam Orationem dat episcopus super oblationem, ut velit respicere Deus super oblationem propositam, et deputare eam futurae consecrationi. Notum est enim ideo secretam Orationem facere super oblatam, ut possit ex ea fieri corpus Domini. Fractio oblatarum illam fractionem significat quam Dominus duobus discipulis fecit in Emmaus. Qua de re solent aliqui episcoporum, quando invicem (1378C)communicant, tres portiones facere de una oblata, in typo horum trium, id est Christi et Cleophae, et, ut dicunt, Lucae. Sicut enim multae Ecclesiae sunt per universum orbem terrarum, propter diversa loca, et tamen una sancta est catholica, propter unam fidem, sic et multae oblatae, propter vota offerentium, unus panis est, propter unitatem Corporis Christi. Si enim requiris quare non integra oblata ponatur in calicem, cum constat integrum corpus Domini resurrexisse: Partim resurrecturum, partim jam vivit, ut ultra non moriatur; partim mortale est, et tamen in coelo. Unde dicit Apostolus: Nostra autem conversatio in coelis est. De pace annuntiata antequam commisceatur corpus et sanguis Domini. Duobus enim modis potest accipi pax dicta ab episcopo sive presbytero, antequam corpus Domini mittatur in sanguinem: scilicet, et illa pax per istam intelligi potest, quae justis eodem tempore data est, quando anima Christi descendit (1378D)ad infernum, et eruit inde omnes fideles, etc. Vel certe ea pax per istam intelligi potest quae data est Christi corpori, quando anima ad illud rediit, ut sicut neque anima unquam turbata est pro sua morte, ita nec corpus ultra turbetur de sua mutatione; sed ea pace fruantur utraque, ut semper gaudeant de aeterna immortalitate. Non enim ab re est si per tactum quo tanguntur labia calicis eodem tempore Scripturam illam accipiamus: Et insufflavit in faciem ejus spiraculum vitae; ut in eo membro restauratio vitae intelligatur, cui primo ut viveret, legitur data. Sane et illud rationi congruit, ut quatuor sensus sunt in capite, per quatuor partes mundi labia calicis tangantur, etc. Gentiles quidam, qui nondum erant Dei, quaerebant per Philippum, qui erat os lampadis, videre Jesum. In quo significatum est gentiles futuros corpus Domini per fidem; ita et iste panis, quando primum ponitur in altari, datur intelligi (1379A)futurum de eo fieri corpus Domini. Audiamus quid de jam commemoratis gentilibus respondeat Dominus. Nisi granum frumenti cadens in terra mortuum fuerit, ipsum solum manet. In quo profecto ostenditur, nisi ipse moriatur, gentilitatem non fieri corpus suum. Sic sane ut panis purus corpus suum antea fieri non poterat, nisi ad memoriam reducatur sacerdotis sacramentum passionis Domini, et crucis signaculum pro eo celebretur. Item de Secretu. Christus solitudinem quaesivit in Oratione; 559 quanto magis nos oportet quaerere, qui undique circumdamur tumultibus vitiorum, et consuetudine saeculari? Utile namque est omnem Orationem specialem sacerdotum secretam esse, ut non cogitemus quomodo placeat vox et compositio oris populo terreno, sed tantummodo cogitemus qualiter mens soli Deo concordet quem orat. Ab illo loco ubi Secretam dicit episcopus, usque ad Agnus Dei, totum illud vocat Augustinus Orationes. De Praefatione. Praefatio namque dicitur, quasi (1379B)praelocutio. Haec namque Oratio quae Praefatio dicitur, praelocutio est totius secuturae Orationis quae inchoatur ante Te igitur, pervenitque usque ad Agnus Dei. Hanc igitur consuetudinem haec Oratio tenet, quam habuit Oratio Patrum nostrorum qui solebant laudes Deo referre in Oratione. Ita namque Daniel oravit: Domine Deus noster, qui eduxisti populum tuum de terra Aegypti, etc. De Benedictione post communionem. Postcommunionem hanc Orationem Augustinus postulationem vocat. Postcommunionem namque dicit, quia postquam populus communicat, haec sequitur; super populum vero, quia tunc benedicitur populus, ut nostro sancto conveniant Evangelio. Post Orationem et communicationem Benedictio sequitur, quoniam postquam Christus in cruce oravit, et coram discipulis manducavit, et reliquias eis dedit, et elevatis manibus suis benedixit eos: Et factum est cum benediceret eos, recessit ab illis, et ferebatur in coelum. (1379C)Nostra quippe Benedictio postulatio est apud Deum, ut benedicere dignetur. Episcopus namque, data Benedictione, revertitur ad propria. Postea annuntiat diaconus Ite, Missa est. In angelorum typo loquitur populo, qui dixerunt apostolis: Hic Jesus (1380A)qui assumptus est a vobis in coelum, et reliqua. Quid est namque Ite, Missa est, frater mi? nisi, Ite cum pace ad domos vestras. Legata est pro vobis Oratio ad Dominum, et per angelos, qui nuntii dicuntur, allata est in conspectu divinae Majestatis. Populus respondet Deo gratias. Hanc responsionem Augustinus vocat gratiarum actiones. Hoc agit sancta Ecclesia more apostolico, qui erant adorantes Jesum, et regressi sunt Jerusalem cum gaudio magno. Audi qualiter apostoli Deo gratias referant: Et erant semper in templo laudantes et benedicentes Deum, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. Qualiter quaedam Orationes et cruces in Te igitur agendae sunt Te igitur, clementissime Pater, per Jesum Christum Filium tuum dominum nostrum supplices rogamus ac petimus, uti accepta habeas et benedicas. Hic signat (1380B)oblationem et calicem tribus vicibus; non tamen sub una cruce, sed separatim singulis singulas faciens cruces. Haec + dona, haec + munera, haec + sancta sacrificia, illibata. In primis quae tibi offerimus pro Ecclesia tua sancta catholica, quam pacificare, custodire, adunare, et regere digneris toto orbe terrarum, una cum famulo tuo papa nostro ill. Memento, Domine, famulorum famularumque tuarum. 560 Hic nomina vivorum nominentur si volueris, sed non Dominica die, nisi certis diebus. Et omnium circum astantium, quorum tibi fides cognita est et nota devotio, qui tibi offerunt hoc sacrificium laudis pro se suisque omnibus, pro redemptione animarum suarum, pro spe salutis atque incolumitatis suae, tibique reddunt vota sua aeterno Deo, vivo et vero. Communicantes et diem venerantes . . . . . . Cosmae et Damiani. Si fuerit natale sanctorum, hic dicat: Sed et diem natalitii beati ill., vel beatorum ill., celebrantes, et omnium sanctorum, quorum meritis precibusque concedas, ut in omnibus protectionis (1380C)tuae muniamur auxilio per Christum Dominum nostrum. Hic inclinat se usque ad altare, dicens: Hanc igitur oblationem servitutis nostrae . . . et in electorum tuorum jubeas grege numerari per Christum Dominum nostrum. Caetera habes superius, pag. 61.
|
1. LUCIUS MULTAS POSSESSIONES ECCLESIIS DONAT: SINE NATIS MORITUR. Interea gloriosus ille rex Lucius, cum intra regnum suum cultum verae fidei magnificatum esse vidisset, maximo gaudio fluctuans, possessiones et territoria quae prius templa idolorum possidebant, in meliorem usum vertens, ecclesiis fidelium permanere concessit. Et quia majorem honorem ipsis impendere debuerat, augmentavit illas amplioribus agris et mansionibus, omnique libertate sublimavit. Inter haec et ceteros propositi sui actus in urbe Claudiocestriae ab hac vita migravit, et in ecclesia primae sedis honorifice sepultus est, Anno ab incarnatione domini centesimo quinquagesimo sexto. Caruit sobole quae sibi succederet: unde defuncto illo dissidium inter Britones ortum fuit, et Romana potestas infirmata. 2. SEVERUS SENATOR PARTEM BRITANNIAE SIBI SUBMITTIT: CUM FULGENIO PUGNAT. Cumque id Romae nunciatum fuisset, legavit Senatus Severum senatorem, duasque legiones cum illo, ut patria Romanae potestati restitueretur. Mox ut appulsus fuit, praelium commisit cum Britonibus, partemque sibi submisit: partem vero illam quam subjugare nequibat, diris debellationibus infestare laboravit; ita ut eam trans Deiram in Albaniam fugaret. At illa duce Fulgenio omni nisu resistebat, saepiusque stragem maximam et concivibus et Romanis inferebat. Conducebat autem in auxilium sibi quoscunque insulanos populos inveniebat: et sic multotiens cum victoria redibat. Irruptionem ergo ejus graviter ferens imperator, jussit construi vallum inter Deiram et Albaniam, ut impetum ejus propius accedere prohiberet. Communicato ergo sumptu fecerunt illud a mari usque ad mare: quod multo tempore post hostium accessus detinuit. At Fulgenius cum diutius resistere nequivisset, transfretavit in Scythiam, ut Pictorum auxilio dignitati restitueretur. Cumque ibi omnem juventutem patriae collegisset, reversus est cum maximo navigio in Britanniam, atque Eboracum obsedit. Quod cum per ceteras nationes divulgatum fuisset, maxima pars Britonum Severum deseruit, et ad Fulgenium ivit. Nec ob id ab incoeptis suis destitit Severus. Sed convocatis Romanis, ceterisque Britonibus qui ipsi adhaeserunt, obsidionem petivit, et cum Fulgenio dimicavit. Sed cum pugnam acrius confecisset, interfectus est Severus cum multis suorum, et Fulgenius letaliter vulneratus est. Exin Eboraci sepultus est: quam urbem legiones ejus obtinuerunt. Reliquit ipse duos filios, Bassianum et Getam: quorum Geta Romana matre genitus erat, Bassianus vero Britannica. Defuncto igitur patre sublimaverunt Romani Getam in regem: faventes illi, quia ex utraque parte Romanus fuerat. Quod abnegantes Britones Bassianum elegerunt: quia ex materno sanguine ipsis conjunctus fuerat. Proinde commiserunt fratres pugnam. Unde Geta interficitur, Bassianus vero regno potitur. 3. CARAUSIUS SOLIUM BRITANNIAE USURPAT. O tempore fuerat in Britannia juvenis quidam, nomine Carausius, ex infima gente creatus: qui cum probitatem suam in multis debellationibus suis examinasset, profectus est Romam, petivitque licentiam a senatu ut maritima Britanniae ab incursione barbarica navigiis tueretur: quod si sibi concederetur, promittebat se tot et tanta adepturum, quibus Rempublicam magis augmentaret, quam si ipsi regnum Britanniae traderetur. Cumque senatum promissis suis illusisset, impetravit quod poposcerat, et cum sigillatis chartis in Britanniam rediit. Mox celere collectis navibus, ascivit magnam virtutem juventutis, et mare ingressus est, et circuivit omnia littora regni, maximum tumultum per populum faciens. Interea in comprovinciales insulas appulsus, agros populando, et civitates et urbes diruendo, incolis earum omnia sua eripiebat. Sic ergo ipso agente, confluebant ad illum quicunque in aliena anhelabant: ita ut in brevi tantum haberet exercitum, quanto nullus vicinus princeps resistere quivisset. Ob hoc itaque tumidum habens animum: dixit Britonibus, ut sese sibi facerent regem, et ipse interfectis atque exterminatis Romanis, totam insulam a barbarica gente liberaret. Quod cum impetrasset, dimicavit confestim cum Bassiano, et eum interfecit, regnique gubernaculum suscepit. Prodiderant enim Bassianum Picti, quos dux Fulgenius matris suae frater in Britanniam conduxerat. Nam dum ei auxiliari debuissent, promissis et donariis Carausii corrupti, in ipso praelio diverterunt se a Bassiano, et in commilitones ejus irruerunt. Unde stupefacti ceteri, cum ignorarent qui socii essent, quis hostis, ocyus dilabuntur: et victoria cessit Carausio. Qui ut triumphum habuit, dedit Pictis locum mansionis in Albania, ubi cum Britonibus mixti per sequens aevum manserunt. 4. ALLECTUS TRUCIDATO CARAUSIO, IPSE AB ASCLEPIODOTO TRUCIDATUR. Cum igitur invasio Carausii Romae nuntiata fuisset, legatum senatus Allectum cum tribus legionibus misit ut tyrannum interficeret, regnumque Britanniae Romanae potestati restitueret. Nec mora, post quam appulsus fuit. praeliatus est cum Carausio: ipsoque interfecto solium regni suscepit. Deinde maximam intulit Britonibus cladem, quia relicta Republica, societati Carausii adhaeserant. Britones vero id graviter tolerantes, erexerunt in regem Asclepiodotum ducem Cornubiae: communique assensu facto, persecuti sunt Allectum, et ad proelium provocarunt. Erat ipse tunc Londoniis, festumque patriis diis celebrabat. At dum adventum Asclepiodoti comperisset, relicto sacrificio egressus est cum tota fortitudine sua contra ipsum, acerrimamque pugnam ingessit. Praevaluit autem Asclepiodotus, dissipavitque Allecti turmas, et in fugam coëgit. Et usque insequendo, multa milia et regem Allectum interemit. Cumque ita ipsi cessisset victoria, Livius Gallus, Allecti collega, residuos Romanos convocavit in urbem clausisque januis turres et ceteras munitiones munivit, cogitabatque sic Asclepiodoto resistere, vel imminentem necem vitare. Sed Asclepiodotus cum ita factum esse vidisset, obsedit ocyus civitatem, mandavitque omnibus ducibus Britanniae quod Allectum cum multis militibus interfecerat, obsidebatque Gallum, et reliquias Romanorum intra Londonias: unde quosque supplici rogatu poscebat ut sibi in auxilium festinarent. Leviter enim exterminandum erat Romanorum genus ex Britannia, si communi virtute illos inclusos invaderent. Ad edictum itaque ipsius venerunt Demeti, Vcnedoti, Deiri, et Albani, et quicumque ex genere Britonum erant. Cumque omnes ante conspectum ducis convenissent, jussit machinationes innumeras fieri, et moenia civitatis prosternere. Paruit illico unusquisque fortis et audax, et urbem acerrime invadit. Nec mora, diruerunt muros atque introitum sibi fecerunt, stragemque Romanis dabant. At Romani cum sese interfici sine intermissione vidissent, suaserunt Gallo ut sese et ipsos deditioni traderet: et misericordiam Asclepiodoti rogaret, ut vivi abscedere sinerentur. Interfecti enim omnes fere praeter unam solam legionem fuerunt, quae adhuc restabat. Assensum ergo praebens Gallus tradidit se atque suos Asclepiodoto: cumque ipse misericordiam habere de illo tractaret, venerunt Venedoti, et facto agmine decollaverunt omnes una die, intra urbem super torrentem, qui postea de nomine ducis, Britannice Nautgallim, Saxonice vero Gallemborne nuncupatus fuit. 5. ASCLEPIODOTUS REGNUM ADIPISCITUR, DIOCLESIANUS CHRISTIANOS PERSEQUITUR. Triumphatis itaque Romanis, cepit Asclepiodotus regni diadema, et capiti suo, populo annuente, imposuit. Exin tractavit patriam recta justitia et pace decem annis: raptorumque saevitiam atque latronum mucrones coercuit. In diebus ipsius orta est Diocletiani Imperatoris persecutio, qua fere deleta fuit Christianitas in tota insula, quae a tempore regis Lucii integra et intemerata permanserat. Superaverat Maximianus Herculius princeps militiae praedicti tyranni, cujus imperio omnes subversae fuerunt ecclesiae, et cunctae sacrae scripturae quae inveniri poterant, in mediis foris exustae. Atque electi sacerdotes cum fidelibus eis subditis trucidati: ita ut agmine denso certatim ad amoena coelorum regna, quasi ad propriam sedem, festinarent. Magnificavit ergo misericordiam suam nobis Deus, qui gratuito munere persecutionis tempore, ne penitus crassa atrae noctis caligine populus Britonum offuscaretur, clarissimas lampades sanctorum martyrum accendit: quorum nunc sepulturae et passionum loca non minimum divinae caritatis ardorem intuentium mentibus incuterent, si non lugubri barbarorum divortio civibus adempta fuissent. Inter ceteros utriusquc sexus, summa magnanimitate in acie Christi perstantes, passus est Albanus Verolamius, Julius quoque et Aaron urbis Legionum cives: quorum Albanus caritatis gratia fervens, confessorem suum Amphibalum a persecutoribus insectatum, et jam jamque comprehendendum primum in domo suo occuluvit, et deinde se discrimini mortis obtulit, imitans in hoc Christum, animam suam pro ovibus ponentem. Ceteri vero duo inaudita membrorum discerptione lacerati ad egregias portas Hierusalem absque cunctamine cum martyrii trophaeo convolaverunt. 6. COEL ASDLEPIODOTUM IN PRAELIO OBTRUNCAT, FILIAM SUAM HELENAM CONSTANTIO DONAT. Interea insurrexit in regem Asclepiodotum Coel dux Kaercolvin, id est Colecestriae, et praelio conserto eum peremit, regnique diademate sese insignivit. Cumque id senatui nunciatum fuisset, gavisi sunt propter regis mortem, qui per omnia Romanam potestatem turbaverat. Recolentes quoque damnum, quod de amisso regno habuerant, legaverunt Constantium senatorem, qui Hispaniam ipsis subdiderat, virum sapientem et audacem, et prae ceteris Rempublicam augere laboraverat. Porro Coel Britonum dux, cum ipsius adventum comperisset, timuit ei praelia ingerere: quia fama ipsius afferebat, nullum regem posse illi resistere. Ut igitur intra insulam Constantius applicuit, direxit Coel legatos suos ad illum, petivitque pacem et subjectionem promisit eo pacto, ut regnum Britanniae possideret, nihilque aliud praeter solitum tributum Romanae dignitati solveret. Hoc igitur nunciato, acquievit ei Constantius, pacemque receptis obsidibus confirmaverunt. Emenso deinde mense gravissima infirmitas occupavit Coel, ipsumque intra octo dies morte affecit. Quo defuncto insignivit se Constantius regni diademate: duxitque filiam Coel, cui nomen erat Helena. Pulcritudo ejus provinciales puellas superabat, nec uspiam reperiebatur altera quae in musicis instrumentis sive in liberalibus artibus doctior illa censeretur. Caruerat pater altera sobole quae regni solio potiretur. Unde eam ita docere laboraverat, ut regnum post patris obitum facilius tractare quiret. Cum igitur illam in thori societatem accepisset Constantius, generavit ex ea filium, vocavitque eum Constantinum. Exin cum undecim anni praeteriissent, ipse apud Eboracum morti subjacuit, regnumque filio donavit. Qui ut honoris solio potitus est, coepit infra paucos annos probitatem maximam habere, leoninam ferocitatem ostendere, justitiam inter populos tenere. Latronum rapacitatem hebetabat, tyrannorum saevitiam conculcabat, pacem ubique renovare studebat. 7. ROMANI AUXILIUM A CONSTANTINO CONTRA MAXENTIUM IMPLORANT. Ea tempestate erat quidam tyrannus Romae, Maxentius nomine, qui quoque nobiles quosque probissimos cives exhaeredare conabatur, pessimaque tyrannide Rempublicam opprimebat. Incumbente igitur ipsius saevitia, diffugiebant exterminati ad Constantinum in Britanniam, et ab ipso honorifice excipiebantur. Denique cum multi tales ad eum confluxissent, incitaverunt eum in odium adversus praedictum tyrannum, et talia ei saepissime objiciebant; “Quousque calamitatem et exilium nostrum patieris, Constantine? Ut quid moraris nos in natale solum restituere? Tu solus es ex generatione nostra, qui quod amisimus nobis reddere vales, expulso Maxentio. Quis etenim princeps regi Britanniae conferri queat, sive in fortitudine robustorum militum, sive in copia auri et argenti? Obsecramus te, redde nobis possessiones nostras, redde conjuges et liberos nostros, Romam cum exercitu nobiscum petendo.” 8. CONSTANTINUS IMPERIUM TOTIUS MUNDI ROMANI ADIPISCITUR. His igitur et aliis incitatus Constantinus, adivit Romam, illamque sibi subjugavit, et postmodum totius mundi monarchiam obtinuit. Conduxerat secum Helenae tres avunculos, Leolinum videlicet et Trahern, necnon et Marium: ipsosque in senatorium ordinem promovit. Interea Octavius dux Wisseorum insurrexit in proconsules Romanae dignitatis, quibus insulae regimen permissum fuerat, et solio regni, ipsis interfectis, potitus est. Cumque id Constantino nunciatum fuisset, direxit Trahern avunculum Helenae, cum tribus legionibus, ut insulam Romanae dignitati restitueret. Appulsus itaque Trahern in littus, juxta urbem quae Britannice Kaerperis nuncupatur, impetum fecit in ipsam, atque intra duos dies cepit. Quo per universas nationes divulgato, rex Octavius omnem armatam manum insulae totius collegit, venitque ipsi obviam, haud longe a Guintonia, in campo qui Britannice Maisuriam appellatur: coepitque praeliari, et victoria potitus est. Trahern itaque naves laceratis militibus adivit, easque ingressus Albaniam petivit aequoreo itinere, et provincias vastare vacavit. Cumque id regi Octavio iterum nunciatum fuisset, resociatis turmis, secutus est eum, et in provincia quae Westmarialanda vocata fuit, dimicavit: sed sine victoria diffugit. At Trahern, ut sibi victoriam cedere prospexit: insecutus est Octavium, nec eum quietem habere permisit, donec illi urbes cum diademate eripuit. Octavius ergo propter amissum regnum anxius, navigio Norwegiam petivit, ut a rege Gomberto auxilium acquireret. Interea familiaribus suis edictum fecerat, ut omni nisu elaborarent neci Trahern imminere. Comes ergo oppidi municipii, qui ipsum prae ceteris diligebat, praeceptis illius parere non distulit. Nam dum Trahern ex Londoniis quadam die recederet, delituit cum centum militibus in quadam convalle nemoris, qua ille transiturus erat, atque in ipsum praetereuntem impetum inopinum fecit, ac inter commilitones interfecit. Quod cum Octavio nunciatum esset, reversus est in Britanniam, et dissipatis Romanis solium regni recuperavit. Exin tantam probitatem tantamque auri et argenti copiam in brevi tempore nactus fuit, ita ut neminem timeret. Regnum autem Britanniae ab illo tempore usque in dies Gratiani et Valentiniani feliciter obtinuit. 9. MAXIMIANUS IN REGNUM ADOPTATUR. Denique senio confectus, disponere populum volens, quaesivit a consiliariis suis, quem post ipsius fata in regem de progenie sua erigere affectassent? Unicam tantum filiam habens, filio caruerat, cui regimem patriae permitteret. Fuerunt itaque qui laudabant ut filiam suam alicui nobilium Romanorum cum regno maritaret, ut pace fruerentur firmiori. Alii vero censebant Conanum Meriadocum nepotem ejus in solium regni initiandum: Filiam vero alicui alterius regni principi cum auro et argento copulandam. Dum haec inter ipsos gererentur, accessit Caradocus Cornubiae dux, consiliumque dedit, ut Maximianum senatorem invitarent, filiamque ei cum regno donarent, et sic perpetua pace fruerentur. Erat autem ei pater Britannus: quia Leoninus Constantini avunculus, de quo superius mentionem feceram, ipsum genuerat. Matre vero et natione Romanus, ex utroque sanguine regalem ferebat procreationem. Idcirco pacis stabilitatem promittebat, quia sciebat illum, et ex Imperatorum genere, et ex origine Britonum jus in Britanniam habere. Cum itaque tale consilium dedisset Cornubiensium dux: indignatus est Conanus regis nepos, qui omni nisu in regnum anhelabat, totamque curiam propter talia turbavit. At Caradocus coeptis suis desistere nolens, misit Mauricium filium suum Romam, ut ea Maximiano indicaret. Erat ipse Mauricius magnae et pulcrae staturae, magnaeque probitatis atque audaciae: et qui ea quae indicabat, armis, si contradictio fieret, et duello probabat. Qui ut Maximiani praesentiam adivit, ab illo ut decebat receptus est, et supra commilitones honoratus. Erat tunc maxima inquietudo inter ipsum Maximianum, et duos Imperatores Gratianum, fratremque suum Valentinianum, quia passus fuerat repulsam de tertia parte imperii quam petebat. Ut ergo vidit Mauricius Maximianum ab Imperatoribus oppressum, eum in haec verba affatur: Ut quid Gratianum times, Maximiane, cum tibi pateat via qua ei imperium eripere poteris? Veni mecum in Britanniam insulam: et regni diadema possidebis. Octavius enim rex et senio et languore gravatus, nihil aliud desiderat, nisi ut aliquem talem inveniat, cui regnum suum cum filia donet. Masculina namque prole caret, consiliumque a proceribus suis quaesivit, cui unicam filiam suam cum regno copularet. Et ut affatui ejus parerent heroes, decreverunt ut tibi concederetur regnum et puella, et direxerunt me ad te, ut id tibi notificarem. Si igitur mecum veniens incoeptum istud perfeceris, auri et argenti Britanniae copia, multitudine etiam bellicosorum militum ibidem manentium, Romam valebis redire, expulsisque Imperatoribus eam subjugare. Sic enim egit Constantinus cognatus tuus, pluresque reges nostri qui imperium ascenderunt. 10. MAXIMIANUS BRITANNIUM PETIT: PUGNAM CUM CONANO FRAUDE DEVITAT. Acquiescens igitur verbis ejus Maximianus, Britanniam petivit, petendo Francorum urbes subjugavit: subjugando aurum et argentum coacervabat: milites undique sibi associabat. Postmodum Oceanum mare ingressus, in portum Hamonis secundis velis applicuit. Cumque id regi nunciatum esset, expavit stupore vehementi, existimans hostilem exercitum supervenisse. Vocato igitur Conano nepote suo, jussit eum omnem armatum militem insulae colligere atque hostibus obviam procedere. Collegit itaque Conanus omnem regni juventutem, venitque ad portum Hamonis, ubi tentoria sua Maximianus erexerat. Qui ut tantae multitudinis adventum comperit, maximis augustiis cruciabatur, quia ignorabat quid faceret. Paucioribus namque catervis comitatus, dubitabat et virorum multitudinem et audaciam, quia de pace nullam spem habebat. Convocatis igitur majoribus natu et Mauricio, dicere praecepit, quid contra talem adventum agendum foret? cui Mauricius: “Non est nobis cum tot bellicosis militibus pugnandum, nec ea de causa venimus, ut Britanniam praelio subjugaremus. Pax roganda est et hospitandi licentia, donec animum regis sciamus. Dicamus nos missos esse ab Imperatoribus, eorumque mandata Octavio deferre, et calidis verbis populum istum mulceamus. Cumque id omnibus placuisset, assumpsit secum duodecim canos proceres sapientiores ceteris, et olivae ramos in dextris habentes: venitque Conano obviam. Videntes igitur Britones viros reverendae aetatis, et olivam in pacis signum gestantes, eis honorifice assurgunt et viam patefaciunt, ut ducem liberius adeant. Mox illi in praesentia Conani Meriadoci stantes, eum ex parte Imperatorum et senatus salutaverunt, dixeruntque Maximianum missum ad regem Octavium, ut mandata Gratiani et Valentiniani eidem portaret.” Ad haec Conanus, “Ut quid ergo eum tanta sequitur multitudo? non haec legatorum facies esse solet, imo supervenientium hostium, qui injuriam inferre meditantur.” Tunc Mauricius: “Non decebat tantum virum inglorium sine commilitonibus incedere: praesertim cum propter Romanam potentiam, et propter actus avorum suorum pluribus regibus odiosus habeatur. Nam si raro comitatu incederet, fortassis ab inimicis Reipublicae perimeretur. Pace venit, pacemque petit, quod ex actu ipsius credi decet. Ex quo namque applicuimus, sic nosmet ipsos habuimus, ut nemini injuriam intulerimus. Expensam nostram ut gens pacis fecimus, quia necessaria ementes, nihil vi cuipiam subripuimus.” Cumque haesitasset Conanus, an pacem an praelium committeret: accessit Caradocus dux Cornubiae: accesserunt ceteri proceres, et dissuaserunt Conano post hanc petitionem bellum ingerere. Qui licet dimicare maluisset, depositis armis concessit eis pacem. Duxitque Maximianum Londonias ad regem, et rem ordine manifestavit. 11. MAXIMIANUS FILIAM REGIS CUM SOLIO ACCIPIT. Tunc Caradocus Cornubiae dux assumpto secum Mauricio filio suo, jussit astantes semoveri: regemque in haec verba adivit: “Ecce quod longo tempore desiderabant qui fidelitati tuae veriori affectu obedientiam servant, disponente Deo, successibus tuis accessit. Praeceperas namque proceribus tuis consilium dare, quid de filia tua, quid de regno tuo tibi agendum foret: cum tua aetas in tantum his diebus repugnet, ut populum tuum diutius gubernes. Alii itaque consebant diadema Conano nepoti tuo tradendum, filiamque tuam alicubi digne maritandam: timentes civium exterminationem, si alterius linguae princeps superveniret. Alii concedebant regnum filiae, et alicui nostrae loquelae nobili, qui tibi post obitum succederet. Major autem pars laudabat, ut ex genere imperatorum mandaretur aliquis, cui nata cum diademate donaretur. Promittebant enim firmam et stabilem pacem inde proventuram, si Romana potestas ipsos protegeret. Ecce ergo tibi dignatus est Deus istum subvectare juvenem: et ex Romanorum genere, regalique prosapia Britonum creatum, cui filiam tuam meo consilio maritare non differes. Quanquam autem illud abnegares, quid juris tibi contra illum in regnum Britanniae fieret? Constantini etenim consanguineus est, et nepos Coel nostri regis, cujus filiam Helenam nequimus abnegare hereditario jure regnum istud possidere.” Cumque haec retulisset Caradocus, acquievit ei Octavius, communique consensu ilico regnum Britanniae cum filia sua illi donavit. Quod videns Conanus Meriadocus, indignatus est ultra quam exprimi posset: secessitque in Albaniam, et exercitum colligere vacavit, ut Maximianum inquietaret. Multitudine ergo consociata, praeterivit Humbrum flumen, quasque provincias ultra et citra depopulans. Quod cum Maximiano nunciaretur: collecta tota fortitudine sua, festinavit obviam ire: et cum illo praeliatus est, et cum victoria rediit. Nec tamen deficiebat Conanus, sed resociatis catervis, destructioni provinciarum imminebat. Redibat ergo Maximianus, et commissis praeliis quondoque cum triumpho, quandoque superatus revertebatur. Denique cum alter alteri maximum damnum intulisset, concordiam annuentibus amicis fecerunt. 12. MAXIMIANUS ARMORICAM INVADIT. Emenso deinde quinquennio, superbivit Maximianus propter infinitam auri et argenti copiam quae illi quotidie affluebat: paravitque navigium maximum, omnemque armatum militem Britanniae collegit. Non sufficiebat ei regnum Britanniae, quin affectaret Gallias subjugare. Ut ergo transfretavit, adivit primitus Armoricum regnum, quod nunc Britannia dicitur, et populum Gallicum qui inerat, debellare incoepit. At Galli, duce Inbalto, obviam venientes, pugnam fecerunt contra illum: sed in majori parte periclitati fugam inierunt, ceciderat namque dux Inbaltus, et quindecim milia armatorum, qui ex omni regno convenerant. Ut ergo tantam cladem ingessit Maximianus, maximo fluctuavit gaudio, quia interitu tot virorum sciebat patriam leviter deinde subdendam. Vocavit ergo Conanum ad se extra turmas, et paulisper subribens ait: “Ecce unum ex potioribus Galliae regnis subjugavimus. Ecce spem ad cetera habere possumus. Festinemus urbes et oppida capere, antequam rumor hujus periculi in ulteriorem Galliam evolans, universos populos ad arma provocet. Nam si istud regnum habere poterimus, non haesito quin totam Galliam potestati nostra subdemus. Ne pigeat te ergo, regnum Britanniae insulae mihi cessisse, licet possidendi eam spem habuisses, quia quicquid in illa amisisti, tibi in hac patria restaurabo, promovebo te etenim in regem hujus regni, et erit haec altera Britannia, et eam ex genere nostra expulsis indigenis replebimus. Patria namque fertilis est segetibus: et flumina piscosa sunt, nemora perpulcra, et saltus ubique amoeni. Nec est uspiam, meo judicio, gratior tellus.” Ad haec inclinato capite grates egit Conanus, promisitque se fidelem in obsequio ejus mansurum donec viveret. 13. REDONUM URBS CAPITUR. Post haec convocatis catervis iverunt Redonum, ipsamque eodem die ceperunt. Audita namque Britonum saevivitia, peremptorumque casu, diffugerant cives cum festinatione, mulieribus relictis atque infantibus. Exemplo ipsorum fecerunt ceteri per urbes, et per cetera oppida, ita ut facilis aditus Britonibus pateret. Qui quocunque intrabant, interficiebant quicquid erat masculini sexus, solis mulieribus parcentes. Postremo cum universas provincias penitus ab omni incola delevissent, munierunt civitates et oppida militibus Britanniae et promontoria in diversis locis statuta. Saevitia igitur Maximiani per ceteras Galliarum provincias divulgata, timor nimius quosque ducess et quosque principes invadebat: ita ut nullam aliam spem nisi in votis diis solvendis haberent. Diffugiebant itaque ab omni pago ad civitates et oppida, et ad quaecunque loca quae tutum praestabant refugium. Maximianus ergo sese timori esse comperiens, majorem resumit audaciam: exercitumque suum profusis donariis augere festinat. Quoscunque enim aliena captare callebat, sibi associabat, et nunc auro, nunc argento, ceterisque muneribus illos ditare non cessabat. 14. MAXIMIANUS, GALLIA ET GERMANIA SUBACTIS, APUD TREVEROS IMPERII SEDEM LOCAT. Exin tantam multitudinem collegit, quantam existimabat sibi sufficere posse ad omnem Galliam subjugandam. Distulit tamen saevitiam suam paulisper ulterius ingerere, donec sedato regno quod ceperat, ipsum Britannico populo replevisset. Fecit itaque edictum suum, ut centum milia e plebe in Britannia insula colligerentur qui ad eum venirent. Praeterea triginta milia militum, qui ipsos intra patriam qua mansuri erant, ab hostili irruptione tuerentur. Cumque omnia perpetrasset: distribuit eos per universas Armorici regni nationes: fecitque alteram Britanniam, et eam Conano Meriadoco donavit. Ipse vero cum ceteris commilitonibus suis, ulteriorem adivit Galliam, gravissimisque praeliis illatis eam subjugavit, nec non et totam Germaniam, in omni praelio victoria potitus. Thronum autem imperii sui apud Treveros statuens, ita debacchatus est in duos Imperatores Gratianum et Valentinianum, quod uno interempto, alterum ex Roma urbe fugavit. 15. AQUITANI REBELLANT: CONANUS MILITIBUS SUIS CONJUGES E BRITANNIA ARCESSIT. Interea inquietabant Conanum Armoricosque Britones, Galli atque Aquitani, crebrisque irruptionibus saepissime infestabant. Quibus ipse resistens, et mutuam cladem reddebat, et commissam sibi patriam viriliter defendebat. Cum autem ei cessisset victoria, voluit commilitonibus suis conjuges dare, ut ex eis nascerentur heredes qui terram illam perpetuo possiderent. Et ut nullam commixtionem cum Gallis facerent, decrevit ut ex Britannia insula mulieres venirent, quae ipsis maritarentur. Direxit itaque nuncios in Britanniam insulam ad Dionotum regem Cornubiae, qui fratri suo Caradoco in regnum successerat, ut curam hujus rei susciperet. Erat ipse nobilis et praepotens: et cui Maximianus insulae principatum commendaverat, dum ipse praedictis negotiis intenderet. Habebat autem filiam mirae pulcritudinis, cui nomen Ursula, quam Conanus super omnia exoptaverat. 16. UNDECIM MILLIA VIRGINUM, E BRITANNIA MISSAE, NAUFRAGIUM FACIUNT ET OMNES AD UNAM A BARBARIS TRUCIDANTUR. Dionotus igitur viso Conani nuncio, volens mandatis ejus parere, collegit per diversas provincias nobilium filias, numero undecim milia: de ceteris ex infima gente creatis sexaginta milia: et omnes intra urbem Londoniae convenire praecepit, naves quoque ex diversis littoribus jussit adduci; quibus ad praedictos conjuges transfretarent. Quod licet multis in tanto coetu placuisset, tamen pluribus displicebat, quae majori affectu et parentes et patriam diligebant. Nec deerant forsitan aliquae, quae castitatem nuptiis praeferentes, maluissent in qualibet etiam natione vitam amittere, quam hoc modo divitias exigere. Quippe diversas diversa juvarent: si optatum suum ad effectum ducere quivissent. Parato autem navigio, ingrediuntur mulieres naves, et per Tamensem fluvium maria petunt. Postremo cum vela versus Armoricanos divertissent: contrarii venti in classem insurrexerunt, et in brevi totam societatem dissipant. Periclitabantur ergo naves intra maria, in majori parte submersae: quae vero totum periculum evaserunt, appulsae sunt in barbaras insulas, et ab ignota gente sive trucidatae sive mancipatae. Inciderant siquidem in nefandum exercitum Guanii et Melgae, qui jussu Gratiani nationes maritimorum et Germaniae dira clade opprimebant. Erat autem Guanius rex Hunnorum, Melga vero Pictorum, quos asciverat sibi Gratianus, miseratque in Germaniam, ut eos qui Maximiano faverent, inquietarent. Per maritima ergo saevientes, obviarunt praedictis puellis in partes illas appulsis. Inspicientes igitur earum pulchritudinem, lascivire cum eis voluerunt: sed cum abnegavissent puellae, in eas Ambrones irruerunt, maximamque parte sine pietate trucidaverunt. Deinde nefandi Pictorum et Hunnorum duces Guanius et Melga, qui partibus Gratiani et Valentiniani favebant, cum didicissent insulam Britanniae ab omni armato milite vacuatam, iter festinatum versus illam direxerunt: associatisque sibi collateralibus insulis, in Albaniam applicuerunt. Agmine igitur facto invaserunt regnum quod rectore et defensore carebat, vulgus irrationabile caedentes. Abduxerat enim secum Maximianus (ut praedictum est) omnes bellicosos juvenes qui reperiri potuerant: inermesque colonos atque inconsultos reliquerat. Quos cum praedicti Guanius et Melga compererunt minime resistere posse, stragem non minimam facientes, urbes et provincias, ut ovium caulas, vastare non cessabant. Cum ergo tanta calamitas Maximiano nunciata fuisset, misit Gratianum Municipem cum duabas legionibus, ut auxilium subvectaret: qui ut in insulam venerunt, praeliati sunt cum praedictis hostibus, et acerrima nece affectos ipsos in Hiberniam fugaverunt. Interea Maximianus Romae interfectus est ab amicis Gratiani, et Britones quos secum duxerat, interfecti sunt et dissipati: qui evadere potuerunt, venerunt ad concives suos ad Armoricam, quae jam altera Britannia vocabatur.
|
204) 1 1 Ex omnibus, quae tractavimus, Aebuti Liberalis, potest videri nihil tam necessarium aut magis, ut ait Sallustius, cum cura dicendum, quam quod in manibus est: an beneficium dare et in vicem gratiam referre per se res expetendae sint. 2 Inveniuntur, qui honesta in mercedem colant quibusque non placeat virtus gratuita; quae nihil habet in se magnificum, si quicquam venale. Quid enim est turpius, quam aliquem computare, quanti vir bonus sit, cum virtus nec lucro invitet nec absterreat damno adeoque neminem spe ac pollicitatione corrumpam ut contra impendere in se iubeat et saepius in ultro tributis sit? Calcatis ad illam utilitatibus eundum est; quocumque vocavit, quocumque misit, sine respectu rei familiaris, interdum etiam sine ulla sanguinis sui parsimonia vadendum nec umquam imperium eius detractandum. 3 " Quid consequar," inquit, " si hoc fortiter, si hoc grate fecero? " Quod feceris; nihil tibi extra promittitur. Si quid commodi forte obvenerit, inter accessiones numerabis. (206) Rerum honestarum pretium in ipsis est. Si honestum per se expetendum est, beneficium autem honestum est, non potest alia eius condicio esse, cum eadem natura sit. Per se autem expetendum esse honestum saepe et abunde probatum est. (206) 2 1 In hac parte nobis pugna est cum Epicureis, delicata et umbratica turba in convivio suo philosophantium, apud quos virtus voluptatum ministra est, illis paret, illis deservit, illas supra se videt. " Non est," inquis, " voluptas sine virtute. " 2 Sed quare ante virtutem est? De ordine putas disputationem esse? De re tota et de potestate eius ambigitur. Non est virtus, si sequi potest; primae partes eius sunt, ducere debet, imperare, summo loco stare; tu illam iubes signum petere! " Quid," inquit, " tua refert? 3 Et ego sine virtute nego beatam vitam posse constare. Ipsam voluptatem, quam sequor, cui me emancipavi, remota illa improbo et damno. De hoc uno disputatur, utrum virtus summi boni causa sit an ipsa summum bonum. " Ut hoc unum quaeratur, ordinis tantum existimas mutationem? Ista vero confusio est et manifesta caecitas primis postrema praeferre. 4 Non indignor, quod post voluptatem ponitur virtus, sed quod omnino cum voluptate, contemptrix eius et (208) hostis et longissime ab illa resiliens, labori ac dolori familiarior, virilibus incommodis, quam isti effeminato bono. (208) 3 1 Inserenda haec, mi Liberalis, fuerunt, quia beneficium, de quo nunc agitur, dare virtutis est et turpissimum id causa ullius alterius rei dare, quam ut datum sit. Nam si recipiendi spe tribueremus, locupletissimo cuique, non dignissimo daremus; nunc vero diviti importuno pauperem praeferimus. Non est beneficium, quod ad fortunam spectat. 2 Praeterea, si, ut prodessemus, sola nos invitaret utilitas, minime beneficia distribuere deberent, qui facillime possent, locupletes et potentes et reges aliena ope non indigentes; di vero tot munera, quae sine intermissione diebus ac noctibus fundunt, non darent; in omnia enim illis natura sua sufficit plenosque et tutos et inviolabiles praestat; nulli ergo beneficium dabunt, si una dandi causa est se intueri ae suum commodum. 3 Istud non beneficium, sed fenus est circumspicere, non ubi optime ponas, sed ubi quaestuosissime habeas, unde facillime tollas. Quod cum longe a dis remotum sit, sequitur, ut inliberales sint; nam si una beneficii dandi causa sit dantis utilitas, nulla autem ex nobis utilitas deo speranda est, nulla deo dandi beneficii causa est. (208) 4 1 Scio, quid hoc loco respondeatur: " Itaque non dat deus beneficia, sed securus et neclegens nostri, aversus a mundo aliud agit aut, quae maxima Epicuro felicitas videtur, nihil agit, nec magis illum beneficia quam iniuriae tangunt. " 2 Hoc qui dicit, non exaudit precantium voces et undique sublatis in caelum manibus vota facientium privata ac publica; quod profecto non fieret, nec in hunc furorem omnes profecto mortales consensissent adloquendi surda numina et inefficaces deos, nisi nossemus illorum beneficia nunc oblata ultro, nunc orantibus data, magna, tempestiva, ingentes minas interventu suo solventia. 3 Quis est autem tam miser, tam neclectus, quis tam duro fato et in poenam genitus, ut non tantam deorum munificentiam senserit? Ipsos illos complorantes sortem suam et querulos circumspice: invenies non ex toto beneficiorum caelestium expertes, neminem esse, ad quem non aliquid ex illo benignissimo fonte manaverit. Parum est autem id, quod nascentibus ex aequo distribuitur? Ut quae secuntur inaequali dispensata mensura transeamus, parum dedit natura, cum se dedit? (212) 6 1 Si pauca quis tibi donasset iugera, accepisse te diceres beneficium; immensa terrarum late patentium spatia negas esse beneficium? Si pecuniam tibi aliquis donaverit et arcam tuam, quoniam tibi id ma gnum videtur, impleverit, beneficium vocabis; tot metalla deus* defodit, tot flumina emisit terra, super quae decurrunt sola, aurum vehentia; argenti, aeris, (214) ferri immane pondus omnibus locis obrutum, cuius investigandi tibi facultatem dedit, ac latentium divitiarum in summa terra signa disposuit: negas te accepisse beneficium? 2 Si domus tibi donetur, in qua marmoris aliquid resplendeat et tectum nitidi us auro aut coloribus sparsum, non mediocre munus vocabis. Ingens tibi domicilium sine ullo incendii aut ruinae metu struxit, in quo vides non tenues crustas et ipsa, qua secantur, lamna gracili ores, sed integras lapidis pretiosissimi moles, sed totas variae distinctaeque materiae, cuius tu parvula frusta miraris, tectum vero aliter nocte, aliter interdiu fulgens: negas te ullum munus accepisse? 3 Et cum ista, quae habes, magno aestimes, quod est ingrati hominis, nulli debere te iudicas? Unde tibi istum, quem trahis, spiritum? Unde istam, per quam actus vitae tuae disponis atque ordinas, lucem? Unde sanguinem, cuius cursu vitalis continetur calor? Unde ista palatum tuum saporibus exquisitis ultra satietatem lacessentia? Unde haec irritamenta iam lassae voluptatis? Unde ista quies, in qua putrescis ac marces? 4 Nonne, si gratus es, dices: (216) Deus nobis haec otia fecit, namque erit ille mihi semper deus, illius aram saepe tener nostris ab ovilibus inbuet agnus, ille meas errare boves, ut cernis, et ipsum ludere, quae vellem, calamo permisit agresti. 5 Ille deus est, non qui paucas boves, sed qui per totum orbem armenta dimisit, qui gregibus ubique passim vagantibus pabulum praestat, qui pascua hibernis aestiva substituit, qui non calamo tantum cantare et agreste atque inconditum carmen ad aliquam tamen observationem modulari docuit, sed tot artes, tot vocum varietates, tot sonos alios spiritu nostro, alios externo cantus edituros commentus est. 6 Neque enim nostra ista, quae invenimus, dixeris, non magis, quam quod crescimus, quam quod ad constitutum temporum sua corpori officia respondent: nunc puerilium dentium lapsus, nunc ad surgentem iam aetatem et in robustiorem gradum transeuntem pubertas et ultimus ille dens surgenti iuventae terminum ponens. Insita sunt nobis omnium aetatium, omnium artium semina, magisterque ex occulto deus producit ingenia. (216) 7 1 " Natura," inquit, " haec mihi praestat. " Non intellegis te, cum hoc dicis, mutare nomen deo? Quid enim aliud est natura quam deus et divina ratio toti mundo partibusque eius inserta? Quotiens voles, tibi licet aliter hunc auctorem rerum nostrarum (218) compellare; et Iovem illum Optimum ac Maximum rite dices et Tonantem et Statorem, qui non, ut historici tradiderunt, ex eo, quod post votum susceptum acies Romanorum fugientium stetit, sed quod stant beneficio eius omnia, stator stabilitorque est. Hunc eundem et Fatum si dixeris, non mentieris; 2 nam cum fatum nihil aliud sit, quam series implexa causarum, ille est prima omnium causa, ex qua ceterae pendent. Quaecumque voles, illi nomina proprie aptabis vim aliquam effectumque caelestium rerum continentia: tot appellationes eius possunt esse, quot munera. (218) 8 1 Hunc et Liberum patrem et Herculem ac Mercurium nostri putant: Liberum patrem, quia omnium parens sit, cui primum inventa seminum vis est vitae* consultura per voluptatem; Herculem, quia vis eius invicta sit quandoque lassata fuerit operibus editis, in ignem recessura; Mercurium, quia ratio penes illum est numerusque et ordo et scientia. Quocumque te flexeris, ibi illum videbis occurrentem tibi; 2 nihil ab illo vacat, opus suum ipse implet. Ergo nihil agis, ingratissime mortalium, qui te negas deo debere, sed naturae, quia nec natura sine deo est nec deus sine natura, sed idem est utrumque, distat officio. 3 Si, quod a Seneca accepisses, Annaeo te debere diceres vel Lucio, non creditorem mutares, sed nomen, quoniam, sive praenomen eius sive nomen dixisses (220) sive cognomen, idem tamen ille esset. Sic nune naturam voca, fatum, fortunam; omnia eiusdem dei nomina sunt varie utentis sua potestate. Et iustitia, probitas, prudentia, fortitudo, frugalitas unius animi bona sunt; quidquid horum tibi placuit, animus placet. 220) 9 1 Sed ne aliam disputationem ex obliquo habeam, plurima beneficia ac maxima in nos deus defert sine spe recipiendi, quoniam nec ille conlato eget nec nos ei quidquam conferre possumus; ergo beneficium per se expetenda res est. Una spectatur in eo accipientis utilitas; ad hanc accedamus sepositis commodis nostris. 2 " Dicitis," inquit, " diligenter eligendos, quibus beneficia demus, quia ne agricolae quidem semina harenis committant; quod si verum est, nostram utilitatem in beneficiis dandis sequimur, quemadmodum in arando serendoque; neque enim serere per se res expetenda est. Praeterea quaeritis, ubi et quomodo detis* beneficium, quod non esset faciendum, si per se beneficium dare expetenda res esset, quoniam, quocumque loco et quocumque modo daretur, beneficium erat. " 3 Honestum propter nullam aliam causam quam propter ipsum sequimur; tamen, etiam si nihil aliud sequendum est, quaerimus, quid* faciamus et quando et quemadmodum; per haec enim constat. Itaque, cum eligo, cui dem beneficium, id (222) ago, ut quandoque beneficium sit, quia, si turpi datur, nec honestum esse potest nec beneficium. (222) 10 1 Depositum reddere per se res expetenda est; non tamen semper reddam nec quolibet loco nec quolibet tempore. Aliquando nihil interest, utrum infitier an palam reddam. Intuebor utilitatem eius, cui redditurus sum, et nociturum illi depositum negabo. Idem in beneficio faciam. 2 Videbo, quando dem, cui dem, quemadmodum, quare. Nihil enim sine ratione faciendum est; non est autem beneficium, nisi quod ratione datur, quoniam ratio omnis honesti comes est. Quam saepe hominum donationem suam inconsultam obiurgantium hane exaudimus vocem: 3 " Mallem perdidisse quam illi dedisse "! Turpissimum genus damni est inconsulta donatio multoque gravius male dedisse beneficium quam non recepisse; aliena enim culpa est, quod non recipimus; quod, cui daremus, non elegimus, nostra. 4 In electione nihil minus quam hoc, quod tu existimas, spectabo, a quo recepturus sim; elige enim eum, qui gratus, non qui redditurus sit, saepe autem et non redditurus gratus est et ingratus,* qui reddidit. 5 Ad animum tendit aestimatio mea; ideo locupletem sed (224) indignum praeteribo, pauperi viro bono dabo; erit enim in summa inopia gratus et, cum omnia illi deerunt, supererit animus.
|
Caput I. "Sermonem illum aeternum, in quo est vita et lux, adnuntiare se testatur et propitium fidelibus Deum fore, si gementes sub vitiorum onere, confugere discant ad ipsius misericordiam." 1. Quod fuit a principio, quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod et spectavimus, et nostris ipsi manibus tetigimus, 2. De sermone vitae loquor, quae vita patefacta est), id, inquam, et vidimus, et testamur, et vobis vitam nuntiamus aeternam, quae apud patrem erat, et nobis patefacta est, 3. Quod et vidimus et audivimus, id vobis adnuntiamus, ut et vos nobiscum communitatem habeatis. Est autem nobis communitas cum patre, cumque ejus filio Jesu Christo. 4. Atque haec vobis scribimus, ut plena adficiamini laetitia. 5. Est autem hoc nuntium, quod et ab illo audivimus, et vobis nuntiamus Deum esse lumen, nec ullas in eo tenebras esse. 6. Si nobis cum Deo communionem esse dicimus, et tamen in tenebris degimus, mentimur, nec verum facimus. 7. Si in luce versamur, ut ipse in luce est, nobis est inter nos communitas: nosque Jesu Christi sanguis, ejus filii, expurgat ab omni peccato. 8. Si nos peccati expertes esse dicimus, fallimus nos ipsos, nec est in nobis veritas. 9. Si confitemur peccata nostra, ille ita fidelis et justus est, ut nobis peccatorum veniam det, nosque ab omni culpa expiet. 10. Si nos peccasse negamus, mendacem facimus eum, nec est in nobis ejus sermo. Caput II. "Proposito Christo mediatore, et advocato, docet, in vitae sanctimonia suam esse Dei cognitionem, quam cujusvis aetatis et conditionis hominibus communem facit, modo uni Christo adhaereant. Tandem, ubi ad contemptum mundi hortatus est, suadet, antichristos fugiendos esse; inhaerendum autem agnitae veritati." 1. Filioli mei, haec vobis scribo, ut non peccetis: quod si quis peccaverit, patronum habemus ad patrem, Jesum Christum, justum: 2. Qui idem piaculum est peccatorum nostrorum: nec solum nostrorum, sed etiam totius mundi. 3. Ac in eo nobis eum esse notum intelligimus, si ejus praeceptis paremus. 4. Qui eum sibi notum esse dicit, et tamen ejus praeceptis non paret, mendax est, nec est in eo veritas: 5. Qui vero ejus dictis paret, is vere Dei amore perfecto praeditus est. Hac re nos in eo esse cognoscimus, 6. Quod qui se in eo manere dicit, debet, ut isse se gessit, ita ipse se gerere. 7. Fratres, non novam praeceptionem scribo vobis, sed veterem praeceptionem, quam a principio habuistis. Praeceptio vetus est sermo, quem audivistis principio. 8. Rursus novam praeceptionem vobis scribo, quae res et in se et in vobis vera est: videlicet tenebras praeterire, jamque verum lumen apparere. 9. Qui se in lumine esse dicit, et tamen fratrem suum odit, is adhuc in tenebris est. 10. Qui fratrem suum amat, is in luce manet, et is est, qui non impingat. 11. Qui vero fratrem suum odit, is in tenebris est, et in tenebris graditur, neque scit, quo eat, quippe quum ejus oculos occaecaverint tenebrae. 12. Scribo vobis, filioli, quod vobis ignoscuntur peccata per ejus nomen. 13. Scribo vobis, patres, quod eum, qui a principio est, novistis. Scribo vobis, juvenes, quod malum vicistis. 14. Scribo vobis, nati, quia patrem nostis. Scripsi vobis, patres, quia eum, qui a principio est, nostis. Scripsi vobis, adolescentes, quoniam fortes estis, in vobisque manet Dei sermo, et malum vicistis. 15. Ne amate mundum, neque mundana. Si quis mundum amat, is non est patris caritate praeditus. 16. Nam quidquid in mundo est, videlicet carnis et oculorum cupiditas, et vitae arrogantia, non a patre, sed a mundo est. 17. Et mundus abit, et ejus cupiditates. Sed qui Dei voluntati paret, is manet in sempiternum. 18. Nati, ultimum tempus est: et quemadmodum venturum audivistis antichristum, nunc quoque multi sunt antichristi: unde ultimum tempus esse intelligimus. 19. A nobis profecti sunt, sed non erant ex nobis. Si enim ex nobis fuissent, nobiscum mansissent: sed declarandum fuit, non omnes ex nobis esse. 20. Et vos a Sancto uncti, novistis omnia. 21. Non ideo vobis scripsi, quod verum nesciatis: sed quod verum scitis, et quod nihil falsum ex vero est. 22. Qui est mendax, nisi qui negat, Jesum esse Christum? Is antichristus est, qui et patrem negat, et filium. 23. Quisquis filium negat, ne patrem quidem habet. 24. Quod ergo vos ab initio audivistis, id in vobis maneat. Si in vobis manserit, quod initio audivistis, et vos in filio ac patre manebitis. 25. Ac quod nobis promisit, id vita aeterna est. 26. Haec vobis de vestris deceptoribus scripsi. 27. Et tamen ii estis, in quibus unctio, quam ab eo accepistis, maneat: neque vobis opus est, ut quisquam vos doceat, quippe quum eadem unctio vos de cunctis doceat, veraque sit, et falsitatis expers: ac quemadmodum ille vos docuit, sic maneatis in eo. 28. Et nunc, filioli, manete in eo, ut, quum exsistet, confidentiam habeamus, nec eum in ejus adventu erubescamus. 29. Si scitis, eum esse justum, cognoscite, quicumque justa faciat, ex eo esse natum. Caput III. "Inaestimabilem divinae adoptionis honorem commendans, testandam esse bonis operibus vitae novitatem docet, cujus certum symbolum est caritas. Deinde fiduciam, et Dei invocationem subnectit." 1. Videte, quanto nos prosecutus sit amore pater, ut Dei filii vocemur. Ideo nos mundus non cognoscit, quod eum non cognoscit. 2. Carissimi, nos nunc Dei filii sumus, tametsi nondum patet, quid simus futuri. Scimus autem, quum id patefactum fuerit, nos ejus fore similes: utpote quem cernemus, ut est. 3. Ac quisquis hanc in eo spem habet, is seipsum expurgat, quemadmodum ille purus est. 4. Quisquis peccatum committit, is crimen committit, et peccatum crimen est. 5. Et scitis, illum ideo advenisse, ut peccata nostra auferret, nec ullum in eo esse peccatum. 6. Quisquis in eo manet, non peccat: quisquis peccat, eum non didicit, neque novit. 7. Filioli, nemo vos decipiat. Qui justa facit, justus est, quemadmodum ille justus est. 8. Qui peccatum committit, ex diabolo est: siquidem a principio diabolus peccat. Ideo patefactus est Dei filius, ut diaboli opera aboleret. 9. Quisquis ex Deo natus est, peccatum non committit, quod Dei semen in eo manet: ideoque peccare nequit, quod ex Deo natus est. 10. In eo manifesti sunt Dei filii, et diaboli filii, quod quisquis justa non facit, is Dei non est; itemque qui fratrem suum non amat. 11. Nam haec est, quam principio audivistis, denuntiatio, ut amemus inter nos: 12. Non ut Cainus, qui quum a malo esset, fratrem suum interemit. Cujus autem gratia eum interemit? quoniam ejus opera erant mala, quum fratris essent justa. 13. Nolite mirari, fratres mei, si vos odit mundus. 14. Nos scimus, nos a morte ad vitam migrasse, quoniam fratres amamus. Qui fratrem non amat, manet in morte: 15. Quisquis fratrem suum odit, homicida est. Scitis autem, neminem esse homicidam, qui aeternam vitam habeat in se manentem. 16. Inde amorem cognoscimus, quod et ille pro nobis animam suam posuit, et nos debemus pro fratribus animas ponere. 17. Jam qui, quum hujus vitae facultates habeat, et fratrem suum egere videat, tamen non ejus vicem miseratur, qui fieri potest, ut fit Dei caritate praeditus? 18. Filioli mei, non verbis aut lingua, sed re ac veritate amemus. 19. Ita fiet, ut nos a veritate esse intelligamus, et id in ejus conspectu animis persuasum habeamus. 20. Quod si nos damnat animus noster, major est Deus, quam noster animus, et cuncta novit. 21. Carissimi, si noster animus nos non damnat, confidentiam habemus ad Deum: 22. Ac quidquid postulamus, id ab eo impetramus, quoniam ejus praeceptis obtemperamus, eique morem gerimus. 23. Atque haec est ejus praeceptio, ut ejus filii Jesu Christi nomini credamus, et inter nos amemus, quemadmodum praeceptum dedit. 24. Ac qui ejus praeceptis obedit, et ipse in illo, et ille in ipso manet. Atque hinc eum in nobis manere cognoscimus, videlicet ex spiritu, quo nos donavit. Caput IIII. "Ubi quaedam inseruit de probandis spiritibus, quia alii ex mundo, alii ex Deo loquuntur: ad caritatem redit, et Dei exemplo ad fraternum amorem hortatur." 1. Carissimi, ne cuivis spiritui credite, sed spiritus explorate, an ex Deo sint: nam multi falsi vates in mundum prodierunt. 2. Hinc cognoscite Dei spiritum: quisquis spiritus Jesum Christum in carne venisse confitetur, is a Deo est. 3. Quisquis autem spiritus Jesum Christum in carne venisse non confitetur, is a Deo non est. Atque hoc illud est de Antichristo, quod audivistis, venturum esse, qui jam nunc in mundo est. 4. Vos a Deo estis, filioli, et eos vicistis: quoniam major est, qui in vobis, quam qui in mundo est. 5. Illi a mundo sunt: itaque a mundo loquuntur, eosque mundus audit. 6. Nos a Deo sumus: Deum qui novit, nos audit: qui a Deo non est, non audit nos. Inde quis veritatis, quis sit erroris spiritus, dignoscimus. 7. Carissimi, amemus nos inter nos: nam caritas a Deo est: ac quisquis amat, ex Deo natus est, Deumque novit. 8. Qui non amat, non novit Deum: nam Deus amor est. 9. In eo patuit Dei erga nos amor, quod filium suum unicum misit Deus in mundum, ut per eum vivamus. 10. In eo amor est, quod Deus, non quod nos eum amaverimus, sed quod ipse nos amaverit, misit filium suum, pro peccatis nostris piaculum. 11. Carissimi, si sic nos amavit Deus, nos vicissim debemus amare nos mutuo. 12. Deum nemo umquam vidit. Si alius alium amamus, manet in nobis Deus, sumusque ejus perfecta caritate praediti. 13. Hinc et nos in eo, et in nobis eum manere intelligimus, quod nobis suum spiritum impertivit: 14. Et nos vidimus et testamur, a patre legatum esse filium, servatorem mundi. 15. Quisquis Jesum Dei esse filium confessus fuerit, et in eo Deus, et is in Deo manet. 16. Et nos amorem, quo nos Deus prosequitur, novimus ac credimus. Deus amor est: et qui in amore manet, in Deo manet, et Deus in eo. 17. In eo perfecta caritate praediti sumus, si de judicii die confidimus, quod qualis ille est, tales nos simus in hoc mundo. 18. In caritate metus non est: quin perfecta caritas foras quatit metum, quoniam metus cruciatum habet: quique metuit, perfecta caritate non est. 19. Nos eum amamus, quoniam prior ipse nos amavit. 20. Si quis a se Deum amari dicit, et tamen fratrem suum odit, mendax est. Qui enim fratrem suum, quem vidit, non amat, Deum, quem non vidit, quo pacto potest amare? 21. Atque hoc ab eo praeceptum habemus, ut Deum qui amat, suum quoque fratrem amet. Caput V. "Ostendit, fraternum amorem et fidem esse res conjunctas. Nullam autem haberi posse fidem Deo, nisi credendo in Christum. Hinc certa est invocatio: ut pro fratribus etiam valeant preces nostrae." 1. Quisquis Jesum credit esse Christum, ex Deo natus est: et quisquis genitorem amat, etiam ex eo natum amat. 2. Hinc intelligimus, amari a nobis Dei filios, si Deum amamus, ejusque praeceptis obtemperamus. 3. Is enim Dei amor est, si ejus praeceptis obtemperamus: quae sane ejus praecepta gravia non sunt. 4. Nam quidquid ex Deo natum est, vincit mundum: et haec victoria est, quae vicit mundum, fides nostra. 5. Quis est, qui vincit mundum, nisi qui credit, Jesum esse Dei filium? 6. Hic est, qui venit per aquam et sanguinem, Jesus Christus: non in aqua solum, sed in aqua et sanguine. Et spiritus est, qui testatur, siquidem spiritus est veritas: 7. Quoniam tres sunt, qui testantur in caelo, pater, sermo, et Spiritus sanctus: et hi tres unum sunt. 8. Item tres sunt, qui testantur in terra, spiritus, et aqua, et sanguis: qui tres unum sunt. 9. Si hominum testimonium admittimus. Dei testimonium majus est. Atque hoc est, quod Deus de filio suo testimonium dixit: 10. Qui Dei filio fidem habet, is in se Dei testimonium habet. Qui Deo non credit, mendacem facit eum: quod testimonio fidem non habeat, quod dixit Deus de filio suo. 11. Est autem hoc testimonium, quod aeterna vita donavit nos Deus, quae vita in ejus filio est: 12. Qui Dei filium habet, vitam habet: qui Dei filium non habet, vitam non habet. 13. Haec vobis, nomini filii Dei fidem habentibus, ideo scripsi, ut vos aeternam habere vitam sciatis, utque nomini filii Dei fidem adjungatis. 14. Atque ea est, quam ad eum habemus, confidentia, quod si quid ex ejus voluntate postulamus, audit nos. 15. Quod si nos ab eo audiri scimus, quidquid poscamus, scimus, ea obtinuisse nos, quae ab eo poposcimus. 16. Si quis fratrem suum peccatum non letale committere viderit, si is Deum poscat, Deus illi vitam dabit, videlicet peccantibus non letaliter. Est letale peccatum, pro quo orandum esse non dico. 17. Omnis injustitia est peccatum. Est et peccatum non letale. 18. Scimus, quisquis ex Deo natus est, eum non peccare: nam ex Deo natus seipsum servat, nec eum malus attingit. 19. Scimus, nos a Deo esse, totumque mundum in malo jacere. 20. Scimus item, Dei filium venisse, et nos eo ingenio donasse, ut verum cognoscamus Deum: sumusque in vero, in ejus filio Jesu Christo. Is verus est Deus, aeternaque vita. 21. Filioli, cavete deastros: Amen.
|
IOHANNI COMITI CODRONCHIO ARGELIO SENATORII SACRA
|
Migne "Patrologia Latina Tomus 121" Epistola ad Nicolaum Epistola ad Nicolaum (Adventius Metensis), J. P. Migne 121.1148B Epistola ad Nicolaum 121.1145B| Gloriosissimo Dominici gregis pastori domino et beatissimo NICOLAO, summo et universali papae, ADVENTIUS, humilis Metensium sedis episcopus, nunc et in aeternum valere. Christus Dominus Deus proprii sanguinis pretio acquisito gregi solita pietate prospiciens, vobis summi sacerdotii contulit dignitatem: cui inter plurima spiritualium virtutum ornamenta, quibus sanctam matrem Ecclesiam inimitabili sanctitate condecoratis, sacra etiam priscae auctoritatis dogmata affatim resplendent: quo Christiana plebs, efficacissimo tanti Patris exemplo feliciter imbuta, vitiorum monstra devitare, et auxiliante Deo aeterna poterit praemia comprehendere, imo ecclesiastici ordinis disciplina vestris temporibus inviolabilis permanere. 121.1145C| Unde mea parvitas omnesque divina dignatione mihi crediti, multipliciter congaudentes, magnas omnipotenti Deo gratias referimus, devotis precibus implorantes, ut Deus omnipotens vestri pontificatus apicem diu incolumem custodire dignetur, ad consolationem sanctae suae Ecclesiae, omniumque fidelium animarum. Quippe cum inter saevissimas paganorum pressuras, densissimasque perversorum Christianorum simultates occuparemur, et per capita humilitatis nostrae Dominici ovilis sollicitudinem gerere optaremus, decreta excellentissimi apostolatus vestri nobis directa sunt. Super quibus responsa dignitati majestatis vestrae festinantissime currens praesentialiter dare viva voce desiderarem, nisi longaeva senectus me gravidum redderet, et 121.1145D| indeficiens corporis aegritudo frequenter atque inopinate spiritum exhalare cogeret. Magnum enim, et quasi totius meriti gaudium obtinerem, si ad limina apostolorum, vestramque desiderabilem et praeeminentissimam praesentiam, virium imbecillitas me ire sineret. Sed quia podagrici dolores, et veterani mei artus optata denegant, omnipotenti Deo, et sancto Petro, atque incomparabili clementiae vestrae magnitudini, meae parvitatis quantitatem committo, qui vices Dei tenetis, et in reverendissima summi principis cathedra verus apostolus residetis, ut vestris fovear solaminibus. Si enim fallaciter, quasi 121.1146B| fautor vitiorum, in conspectu vestrae mansuetudinis diffamatus existo, si non corpore, mente tamen ad vestra sacra vestigia provolutus, humiliter peto ut excusationis meae causas, nullo mendacii fuco obnubilatas, paternae pietatis affectu recipere non dedignemini, quas capitulatim misericordiae vestrae pandere studui. In catalogo sacerdotum nequaquam recipio Theutgualdum, quondam archiepiscopum, qui depositionis suae sententiam a vobis prolatam hactenus patienter ferens, juxta praecedentem consuetudinem nihil omnino de sacro ministerio contingere praesumpsit: sed quasi mitissimus vir, incaute se proprio sermone lapsum, atque alterius pertinacissima 121.1146C| obstinatione deceptum fatetur: et per humilitatis et obedientiae viam incedens, a vestra pia largitate locum satisfactionis praestolatur. Guntharium quondam sacri palatii archicapellanum in episcoporum numero non suspicio, neque ei, vel fautoribus suis communicare praesumo, quoniam vetito usus est officio, et apostolicam floccipendere excommunicationem non metuit. Causam piissimi regis Lotharii, in praesentia vestrorum legatorum, praefati quondam primates Ecclesiarum, cum aliis archiepiscopis, eorumque coepiscopis, de duabus uxoribus in nostra urbe ventilantes, 121.1146D| et magistratus nostri principatum obtinentes, quid de jam dicti nostri principis querela decreverint, vestram non latet sanctitatem. Ego igitur, teste Deo cum angelis et archangelis, arbitratus sum pariter vera manere, quae plurimorum consulum astipulatione effabantur. Interea decernentibus tunc temporis praescriptis archiepiscopis, eorumque coepiscopis, solus ego, qui essem meritis et ordinatione novissimus, qui magistrorum auctoritatibus et judiciis resisterem? Et ne forte in aliquo contra decretum Leonis papae offenderem verebar, qui titulo 22 ita scribit: Igitur secundum sanctorum Patrum canones 121.1147A| Spiritu Dei conditos, et totius mundi reverentia consecratos, metropolitanos singularum provinciarum episcopos jus traditae sibi antiquae dignitatis intemeratum habere decernimus. Si enim a regulis praestitutis ulla aut licentia, aut praesumptione discesserant, ego penitus nesciebam. Unde et in Antiocheno concilio, capite 9 ita scribitur: Per singulas regiones episcopos convenit nosse, metropolitanum episcopum sollicitudinem totius provinciae gerere: propter quod ad metropolim omnes undique, qui negotia videntur habere, concurrant, etc. Sola quippe plurimorum relatione de jam dicta querela, quae in primordiis gesta sint, aure non oculo percepi: quia episcopus non eram, sed in excubiis templi beati Stephani protomartyris occupatus, novissime in regno 121.1147B| domini Lotharii senioris mei expetitus a clero, et electus a plebe, pastoralis officii curam, Deus novit, non ultro ambiens, sed canonice invitatus accepi. Et multo amplius, si fieri potest, verbis archicapellani, ac caeterorum Patrum, qui interfuerunt, credulus exstiti, quam mihimetipsi, et si forte in aliquo simpliciter egi, restat ut ad magistrum veritatis recurram. Nunc ergo proferat singularis sapientia vestra normam in hoc facto, et ecce paratus sum obsecundare edictis vestrae auctoritatis, veluti Deo, in cujus persona cuncta profertis. Vestro enim sancto ac salubri consilio usus, jugo me obedientiae humiliter submitto. Nam quamvis quorumdam levitate contra me tumultum detractionis sentiam, nisi de simplicitate, nullus me in hac re accusare potest. Fidenter 121.1147C| enim dico: Ecce in coelo testis meus, et conscius meus in excelsis. Unde vas electionis dicit: Gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae (II Cor. III). Hinc enim beatus Gregorius papa in epistola Theoctistae patriciae directa, ita scribit (Lib. IX, epist. 39): In omne, inquit, quod agimus, vel quod extra de nobis dicitur, recurrere ad arcana mentis debemus. Etsi omnes vituperent, liber est quem conscientia non accusat. Si decretum vestrae auctoritatis, judicio sancti Spiritus, ab omni pastoralis officii regimine praefatos metropolitas exutos definivit, propter excessus sanctionum, et absolutionem anathematis a sede 121.1147D| apostolica emissi super Ingeltrudem Bosonis uxorem, sciatis verissime, quia in ejus absolutione nequaquam particeps exstiti: et postquam illam vera relatione infausto adulterii genere sauciatam audivi, semper quasi mortiferum venenum abominatus sum. Communionem vero cum excommunicatis nullatenus habere universos moneo, si sacris uti ausi fuerint, sicut capitulum concilii Antiocheni quartum ostendit, quod communicantes eis ab Ecclesia abjici jubet. Sectatorem damnatorum, ac seditiosum, vel conjurationis, aut conspirationis reum, me penitus esse denego, faventibusque quibuscunque nequaquam assentire fateor: sed cum capite, id est sancta et venerabili sede beati Petri, cui claves regni coelorum commisit, in qua etiam petra Christus rex aeternus sanctam aedificavit Ecclesiam, contra quam portae inferi non praevalebunt, canonice in omnibus me favere profiteor. Porro sanctitas vestrae paternitatis inviolabiliter censuit nullo modo pavendam bonorum admissionem 121.1148B| pro temeritatibus et subscriptionibus: atque indulgentiam non esse denegandam, si vobiscum sapere, nostrumque per nosmetipsos, aut per legatos nostros assensum cum scriptis offerre studeremus. Noverit praecellentiae vestrae sanctitas munificentissima, quod legatus noster, qui jam vobis fatam professionem ostenderet, et multiplicibus verbis enuclearet, ideo tardavit, quia caeteros confratres nostros huc illucque de diversis partibus advocans, vobiscum sentire unanimiter et sapere hortatus sum. Eorumque omnium generaliter unanimitate comperta, quasi praeconem legati nostri, in ipso margine praesentis vitae constitutus, vestrae sanctae paternitati praemisi, praesentem videlicet litterarum portitorem. Nihil in me ambiguum, nihilque damnabile remanere 121.1148C| patior, cui viam omnis carnis arripere proprii corporis resolutio pollicetur. Sed in omnipotentis Dei misericordiam valde confido, quod mihi peccatori spatium hujus calamitosae vitae concedere debeat, quousque digna satisfactione purgatus, vestrae paternae pietatis gratiam petenti redditam intelligam, meque receptum in vestro Deo digno consortio congratuler. Credimus enim quod, favente Deo, et apostolorum omnium principe, qui in eleemosynis, et jejuniis, et furtivis orationibus spiritaliter occupati estis, omnibus viribus divina dispositione praevidere debeatis, ne pro falsidica deceptione viventia in Christi corpore membra moriantur. Igitur si meis lacrymosis precibus vestra misericordia in aliquo flectitur, per sanctam et individuam Trinitatem humiliter 121.1148D| deprecor, ut per latorem praesentium litterarum, si amplius esse non potest, saltem de vestra sancta manu naufragio vitae constitutus illud recipere merear, quod mitis magister vester Christus, quibusdam discipulis haesitantibus januis diversis apparens, imprecatus est dicens: Pax vobis (Joan. XX). Excellentiam sanctitatis vestrae assiduis votis et precibus diu incolumem vigere humiliter exoramus.
|
SERMO XXXII.. In Epiphaniae solemnitate II. SYNOPSIS. CAP. I. Gaudete in Domino, dilectissimi, iterum dico, gaudete (Philip. IV, 1): quoniam brevi intervallo temporis post solemnitatem nativitatis Christi, festivitas declarationis ejus illuxit; et quem in illo die virgo peperit, in hoc mundus agnovit. Verbum enim caro factum (Joan. I, 14) sic susceptionis nostrae temperavit exordia, ut natus Jesus, et credentibus manifestus, et persequentibus esset occultus. Jam tunc ergo coeli enarraverunt gloriam Dei (Ps. XVIII, 1), et in omnem terram sonus veritatis exivit (Rom. X, 18), quando et pastoribus exercitus angelorum Salvatoris editi annuntiator apparuit (Luc. II, 13), et magos ad eum adorandum praevia stella perduxit (Matth. II, 2): ut a solis ortu usque ad occasum veri regis generatio coruscaret, cum rerum fidem et regna Orientis per magos discerent, et Romanum imperium non lateret. Nam et saevitia Herodis, volens primordia suspecti sibi regis exstinguere, huic dispensationi nesciens serviebat; ut dum atroci intentus facinori, ignotum sibi puerum indiscreta infantium caede persequitur, annuntiatum coelitus Dominatoris ortum insignior ubique fama loqueretur, quam promptiorem ad narrandum diligentioremque faciebat et supernae significationis novitas, et cruentissimi persecutoris impietas. Tunc autem Aegypto Salvator illatus est, ut gens antiquis erroribus dedita, jam ad vicinam salutem per occultam gratiam vocaretur; et quae nondum ejecerat ab animo superstitionem, jam hospitio reciperet veritatem. CAP. II. Merito igitur, dilectissimi, dies iste manifestatione Domini consecratus specialem in toto mundo obtinuit dignitatem, quae in cordibus nostris digno debet splendore clarescere, ut rerum gestarum ordinem non solum credendo, sed etiam intelligendo veneremur. Quantam enim gratiarum actionem debeamus Domino pro illuminatione gentium, probat obcaecatio Judaeorum. Quid enim tam caecum, quid tam lucis alienum, quam illi sacerdotes et scribae Israelitarum fuerunt? qui percontantibus magis, et Herode quaerente, ubi Christus secundum Scripturarum testimonium nasceretur (Matth. II, 4), hoc responderunt de prophetico eloquio, quod indicabat stella de coelo. Quae utique poterat magos Jerosolymis praetermissis usque ad cunabula pueri, sicut postmodum fecit, sua significatione perducere; nisi ad confutandam Judaeorum duritiam pertinuisset, ut non solum ductu sideris, sed etiam ipsorum professione innotesceret nativitas Salvatoris. Jam ergo ad eruditionem gentium propheticussermo transibat, et praenuntiatum antiquis oraculis Christum alienigenarum corda discebant: cum Judaeorum infidelitas veritatem ore proferret, et mendacium corde retineret. Noluerunt enim agnoscere oculis quem de sacris indicaverant libris: ut quem non adorabant in infantiae infirmitate humilem, postea crucifigerent in virtutum sublimitate fulgentem. CAP. III. Quae ista, Judaei, tam imperita in vobis scientia est, et tam indocta doctrina? Interrogati ubi Christus nasceretur (Matth. II, 4), veraciter et memoriter dicitis quod legistis: In Bethleem Judae (Ibid., 5). Sic enim scriptum est per prophetam: Et tu, Bethleem terra Juda, non es minima inter principes Juda. Ex te enim exiet princeps qui regat populum meum Israel (Mich. V, 2). Hunc principem natum, et pastoribus angeli (Luc. II, 13), et vobis nuntiavere pastores (Matth. II, 2). Hunc principem natum longinquae Orientalium gentium nationes insolito novi sideris splendore didicerunt. Et ne de loco editi regis ambigerent, vestra eruditio prodidit quod stella non docuit. Cur vobis viam quam aliis aperitis obstruitis? Cur in vestra infidelitate residet dubium quod ex vestra fit responsione manifestum? Locum nativitatis de Scripturarum testimonio demonstratis, praesentiam temporis de coeli et terrae attestatione cognoscitis; et tamen ubi ad persequendum animus Herodis exarsit, ibi ad non credendum vester sensus obduruit. Felicior ergo ignorantia infantium quos persecutor occidit (Matth. II, 16), quam vestra scientia, quam in sua perturbatione consuluit. Vos noluistis regnum ejus recipere, cujus oppidum potuistis ostendere. Illi potuerunt pro eo mori, quem nondum poterant confiteri. Ita Christus, ne ullum ei tempus esset absque miraculo, ante usum linguae potestatem Verbi tacitus exerebat; et quasi jam diceret: Sinite parvulos venire ad me, talium est enim regnum coelorum (Matth. XIX, 14): nova gloria coronabat infantes, et de initiis suis parvulorum primordia consecrabat: ut disceretur neminem hominum divini incapacem esse sacramenti, quando etiam illa aetas gloriae esset apta martyrii. CAP. IV. Agnoscamus ergo, dilectissimi, in magis adoratoribus Christi, vocationis nostrae fideique primitias, et exsultantibus animis beatae spei initia celebremus. Exinde enim in aeternam haereditatem coepimus introire; exinde nobis Christum loquentia Scripturarum arcana patuerunt; et veritas, quam Judaeorum obcaecatio non recipit, omnibus nationibus lumen suum invexit. Honoretur itaque a nobis sacratissimus dies, in quo salutis nostrae auctor apparuit; et quem magi infantem venerati sunt in cunabulis, nos omnipotentem adoremus in coelis. Ac sicut illi de thesauris suis mysticas Domino munerum species obtulerunt, ita et nos de cordibus nostris, quae Deo sunt digna promamus. Quamvis enim omnium bonorum sit ipse largitor, etiam nostrae tamen fructum quaerit industriae: non enim dormientibus provenit regnum coelorum, sed in mandatis Dei laborantibus atque vigilantibus; ut si dona ipsius non irrita fecerimus, per ea quae dedit mereamur accipere quod promisit. Unde cohortamur dilectionem vestram ut abstinentes vos ab omni opere malo, quae sunt casta et justa sectemini (Rom. XIII, 22). Filii enim lucis abjicere debent opera tenebrarum. Itaque odia declinate, mendacia abjicite, superbiam humilitate destruite, avaritiam projicite, largitatem diligite: decet enim ut capiti suo membra conveniant, ut promissarum beatitudinum mereamur esse consortes: per Dominum nostrum Jesum Christum, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen.
|
Prooemium. Moralium dogma philosophorum per multa dispersum uolumina tuo quidem instinctu, uir optime et liberalis, (Henrice R.), contrahere meditabar. Dumque primo conticinii silentio super hac re scrutabundus memoriam consulerem, repente sompnus obrepsit. Et ecce uir sobrio decore laudabilis quasdam personas non minus matura grauitate reuerendas antecedebat. Statimque, ut fit, solo animi augurio primum illum esse latine eloquentie auctorem Tullium mihi innotuit; post quem ille moralitatis eruditor elegantissimus Seneca cum quibusdam aliis, quos tibi eorum uerba deinceps significabunt, se agebat. Vna igitur conferentes arbitrabar descriptionibus distributionibusque moralem (philo)sophiam quasi in artem nos colligere; michique ipsi fas erat, que uel ab his uel ab aliis audieram eorum prouerbiis interponere. Expergefactus autem stili officio audita designans, breuitati insistendum decreui. Primum ideo quia fragilis est memoria et rerum turbe non sufficit; necesse est (enim) quantum recipit emittat et antiqua recentibus obruat. Ideo egregie scriptorem formare uidetur qui dicit: Preter hec tua diligens instancia me tam sepe pol1ici(ti) consumpmationem posscebat, quod illud certum expertus sum, quia animo desideranti nichil satis festinatur quodque desiderio mora est etiam celeritas. Ipsius preterea operis fructus cel(lu)la memoriali diligenter reponendus (nullatenus) diffusius se tractari permitteret. Nulla enim uite pars, neque publicis neque priuatis, neque forensibus neque domesticis (in) rebus, morali philosophia uacare potest. In hac excolenda sita est uite honestas et in negligenda turpitudo. De ea igitur accipe conpendiosam particulam, ac si de magno flumine ciatum tibi sorbillandum quis propinet. Puto autem te huic honestatis forme non minimam impendere diligentiam. Adeo namque arto atque insolubili complexu (inheres) honesto, quod nec uehemens tumultus huius perniciosissime sedicionis honestatis curam tibi excutit. Videmus enim, quod licet temporis necessitas ad flagitia te pertrahat, mens tua contradicit et reclamat. Presentis doctrine expressa mihi in te uno occurrit imago; quocirca uehementer compatior tibi, imo tue odiosa morbi pressura lacessite liber(ali)tati. De consilii capiendi deliberatione. Triplex est capiendi consilii deliberatio: prima est de honesto tantum, secunda de utili tantum, tercia de conflictu utriusque. Prima subdiuiditur in duas. Namque dubitamus utrum honestum an turpe sit factum; dubitamus etiam de duobus honestis quod eorum honestius. Similiter secunda species, id est consultacio utilis duplex est. Inquirunt enim utrum utile uel inutile sit factum; inquirunt etiam (de duobus) utilibus propositis utrum eorum utilius sit. Tercia pars, que est de pugna utilis et honesti, indiuisa est. Sunt itaque quinque consultationes: prima quid honestum, secunda de comparatione honestorum, tercia quid utile, quarta de comparatione utilium, quinta consultacio est quando uidentur utile et honestum sibi aduersari. De his igitur in ordine prefatis dicendum est. I. De honesto. Honestum est quod sua ui nos trahit et sua dignitate nos allicit. (Virtus uero est habitus animi in modum nature rationi consentaneus). Virtus igitur et honestum nomina diuersa (sunt), res autem subiecta prorsus eadem. Adeo enim gratiosa est uirtus, ut insitum sit etiam malis probare meliora. Quis est enim qui non inter scelera opinionem bonitatis affectet? Neminem reperies qui nequitie premiis sine nequitia frui non malit. Diuiditur itaque honestum in prudentiam, iusticiam, fortitudinem, temperanciam. Prudentia est rerum bonarum et malarum et utrarumque discretio. Iusticia est uirtus ius suum cuique conferens. Fortitudo est considerata periculorum susceptio et laborum perpessio. Temperantia est uirtus cohibens motus suasu prosperitatis in nos impetum facientes. Inter has prudentia reliquas tres precedit quasi serens lucernam et aliis monstrans uiam. Eius enim est consulere, aliarum trium agere; consilium autem preuenire debet actum. Vnde ait poeta: Priusquam incipias consulto, et postquam consulueris mature facto opus est. Et Salomon: Palpebre (tue) gressus tuos precedant. Id autem est quod consilia actus tuos preueniant. Prudentiam sequitur iusticia. Sed eius officium duo affectus, scilicet timor et cupiditas, et due fortune, scilicet aduersitas et prosperitas, prepediunt. Sit enim aliquis quem sapientia sua dignum beneficio tuo faciat, sit etiam alius dicens tibi quod si illum sapientem tibi adiungas, incurres odium potentis alicuius: ecce timor ab offitio iusticie faciet te cessare. Rursus sit aliquis erga quem debeam esse munificus, tunc si cupio feruare quod habeo, uel quia utile mihi uideo, uel quia non facile recupero, cupiditas iusticie obuiat. Iccirco iusticiam duabus columpnis fulcire oportet, scilicet fortitudine contra timorem (et aduersitatem) et temperantia contra cupiditatem (et prosperitatem). In fortunis patens (est) quia prosperitati opponenda est temperantia, fortitudo aduersitati; aliter enim illa extolleret, (hec deiceret) . I.A. De prudentia. Prudentiam diximus ese discretionem rerum bonarum et malarum et utrarumque. Hec namque uirtus discernit bona a malis et bona ab inuicem, mala ab inuicem. Hec quidem, cum sua ui nos trahat, sub honesto continetur. Omnes (enim) trahimur et ducimur ad cognitionis cupiditatem, in qua excellere pulcrum putamus, labi autem, errare, nescire, decipi et malum et turpe. Huius partes sunt prouidentia, circumpectio, cautio, docilitas. I.A.1. De prouidentia. Prouidentia est presens notio futurum pretractans euentum. Huius offitia sunt ex presentibus futura perpendere, aduersus uenientem calamitatem consilio premunire. Neque enim quod ante occulos situm est sufficit intueri: rerum exitus prudencia metitur. Illud quidem ingenii est ante constituere quid accidere possit in utramque partem et quid agendum sit, cum quid euenerit, nec committere ut aliquando dicendum sit: non putarem. Consiliatoris autem debet esse, ne homo felicitati sue credat, efficere, stultam fiduciam semper permansure potencie illi excutere, docere etiam omnia mobilia esse, que dedit casus, et maiore cursu fugere quam ueniunt, nec hisdem gradibus, quibus ad summum uentum est, retroiri, sed inter maximam et ultimam fortunam nichil interesse. Sed falsi amici pro consilio adulationem afferunt et una eorum (est) contentio, quis blandissime fallat. Ex quo innumerabilia ueniunt peccata, cum homines inflati oppinionibus turpiter irridentur. Vnde poeta: Tales enim nos esse putamus ut iure laudemur. Idcirco multi ignorauere uires suas et dum credunt se tam magnos quam audiunt, attraxere superuacua bella et in discrimen peruentura. Exemplum adulantium blande fallentium et ueri consiliatoris sit istud. Medorum rex Xerxes grecis bellum indixit. Cui familiarium alius dicebat grecos nuntium belli non expectaturos sed ad primam aduentus famam terga uersuros; alius dicebat Gretiam non uinci sed obrui mole exercitus; alius timendum esse ne urbes desertas et uacuas inuenirent: non habiturum regem ubi tantas uires exercere posset; alius dicebat uix illi rerum naturam sufficere: angusta esse classibus maria, militibus castra, explicandis copiis equestribus campestria, uix patere celum sagittis. Dum in hunc modum regem nimia existimatione sui furentem concitarent, dixit Demaratus: Multitudo ista, que tibi placet, tibi metuenda est. Verum est enim immodica numquam posse regi; nec diu durare potest quod regi non potest. Nichil tam magnum quod perire non possit. Acciderunt que dixit Demaratus. Ex quo apparet plus prouidentie inesse ueris consiliatoribus quam assentatoribus. I.A.2. De circumspectione. Circumspectio est contrariorum uitiorum cautela. Huius officium est frugalitatem sic seruare quod auaritie fuga dissipationem non incurrat, sic a temeritate recedere quod in timorem non cadat. Huius officium persuadebat qui dicebat: Omni custodia serua cor tuum. Dicturus enim custodia premisit omni, ne hinc hostibus fores claudas et aliunde aditum pandas. I.A.3. De cautione. Cautio est discernere a uirtutibus uitia uirtutum speciem preferentia. Ad offitia huius ducit Ysidorus dicens: Quedam uitia uirtutum speciem preferunt, unde perniciosius suos sectatores decipiunt, quia se sub uelamine uirtutis tegunt. Nam sub pretextu iusticie crudelitas agitur et remissa segnicies mansuetudo creditur. Et Cicero: Nulle sunt occultiores insidie quam hee que latent in similitudine offitii. Nam troianus equus idcirco fefellit, quia formam Minerue mentitus est. I.A.4. De docilitate. Docilitas est prudencia erudiendi imperitos. Huius (officium) est ut per eam homo prius se ipsum, post alios formet, iuxta illud sapientis: Fili mi, bibe aquam de cisterna tua et fluenta putei tui. Diriuentur fontes tui foras et in plateis aquas (tuas) sparge. Bibere aquam de cisterna (sua) est haurire sapientiam de mente sua. Omnium autem hominum natura ita comparata est ut aliena melius iudicent quam sua, quod ideo fit quia in re nostra aut gaudio sumus prepediti nimio ant egritudine. Fontes foras diriuare est scientias in alios docendo transfundere. Circa hanc uirtutem duo sunt uitanda. Vnum ne ignota pro cognitis habeamus hisque temere assentiamur. Hoc enim est presumptio; quod uitium effugere qui uolet — omnes autem uelle debent — adhibebit ad res considerandas tempus et meditationem. Alterum est magnum studium conferre in res obscuras, difficiles et non necesarias, quod uitium curiositas dicitur. Est enim curiositas non magne utilitati nimiam operam impendere, sicuti si relicta morali philosophia astrologiam uel abacum uel geometriam studiose legas. Nam melius est, si pauca sapientie precepta teneas sed illa in promtu et in usu tibi sint, quam si multa didiceris sed illa non habeas ad manum. Quemadmodum magnus luctator est non qui omnes nexus didicit, quorum rarus est usus, sed qui in uno aut altero diligenter se exercuit. Non enim refert quam multa sciat, si scit quantum uictorie satis est. Sic in disciplinis multa delectant, pauca iuuant. Licet nescias que ratio occeanum effundat, quid sit quod gemellorum conceptum separet, partum iungat, cur simul natis fata diuersa sint: non multum tibi nocebit transire quod nec licet scire, nec prodest. I.B. De iustitia. Iusticia est uirtus conseruatrix humane societatis et uite communitatis. Societatem, id est cohabitacionem hominum, sic seruat iusticia: dum homines cohabitant, obtinet unus uel agros uel alias possessiones quibus eget alius; idcirco concitaretur inuidia et sedicio nisi iusticia adesset, que cuique ius suum conferret. Vite autem communitatem, id est negotia, taliter custodit: dum eundem modum uiuendi, ut mercaturam uel militiam, plures sectantur, questus unius minuit lucrum alterius; que res liuorem moueret, nisi iusticia adesset. Hec uirtus etiam omnia aspera transcendit. Nemo enim iustus esse potest qui mortem, qui exilium, qui dolorem, qui egestatem timet, aut qui ea que sunt his contraria equitati anteponit. Ac mea quidem sentencia omnis institutio uite adiumenta hominum desiderat que per iusticiam parantur, in primis ut habeat homo cum quibus (familiares) possit conferre sermones. Atque his qui uendunt, emunt, conducunt, locant contrahendisque negotiis implicantur necessaria est iusticia. Cuius tanta uis est, ut nec illi, qui maleficio et scelere pascuntur, possint sine ulla particula iusticie uiuere. Nam qui eorum cuipiam, qui una latrocinantur, furatur aliquid aut eripit, is nec in latrocinio sibi locum relinquit. Archipirata, si non equabiliter predam dispertiat, aut interficiatur a sociis aut relinquatur. I.B.1 De seueritate. Diuiditur autem iusticia in seueritatem et liberalitatem. Seueritas est uirtus debito supplicio cohercens iniuriam. Primum ergo seueritatis offitium (est) ut ne cui quis noceat, nisi lacessitus iniuria; secundum ut communibus utatur pro communibus, priuatis pro priuatis. Sunt (autem) priuata nulla natura sed aut uetere occupatione, ut qui quondam in uacua uenerunt, aut uictoria, ut qui bello potiti sunt, aut lege, ut qui testamento patrum heredes facti sunt. Et quia eorum, que natura erant communia, proprium cuiusque fit quod cuique optigit, id quisque teneat. Si quis plus apetet, uiolabit ius humane societatis, et inde omnis seditio, quod in tuum usum mea priuata transferre conaris. Nam quietissime homines uiuerent, si duo uerba tollerentur: meum et tuum. Tercium seueritatis officium est exterminare ex hominum communitate pestiferum genus hominum. Vt enim quedam membra amputantur, si sanguine et spiritu carere ceperint et nocent ceteris, sic ista in figura hominis feritas et inmanitas belue a communi uita segreganda est; sunt enim homines non re sed nomine. Nam quid interest, utrum ex homine se conuertat quis in beluam an sub hominis figura inmanitatem belue gerat? Non ergo talibus est parcendum. Nam iudex dampnatur, cum nocens absoluitur. Cauenda est (autem) maxime ira in puniendo, cum qua nemo tenebit mediocritatem, que est inter nimium et parum. I.B.2. De liberalitate. Liberalitas est uirtus beneficiorum erogatrix, quam eandem pro affectu benignitatem, pro effectu beneficientiam dicimus. Hec uirtus in tribuendo et retribuendo tota consistit. I.B.2.a I . De beneficiis tribuendis. In tribuendo caue ne sis durus. Quis enim hominum contentus fuit aut leuiter rogari, aut semel? Quis, cum aliquid a se peti suspicatus est, frontem non abduxit, uultum auertit, occupationes simulauit? Eodem animo beneficium debetur quo datur, et ideo non est negligenter dandum; sibi enim quisque debet quod a nesciente accepit. Nemo autem libenter debet quod non accepit sed extorsit. Secundo caue dilationem. Errat qui sperat responsurum sibi quem dilatione lassauit, expectatione torsit. Ingratum est beneficium quod diu inter manus dantis hesit. Proximus est enim neganti qui dubitauit: qui tarde fecit diu noluit. Tantum gratie demis, quantum more adicis. Cum roganti suffundatur rubor, qui hoc remittit, multiplicat munus suum. Optimum est enim antecedere desiderium cuiusque, proximum sequi. Non tulit gratis qui, cum rogaret, accepit; nulla enim res carius constat quam que precibus empta est. Nam molestum uerbum et honorosum et dimisso uultu dicendum: rogo. Victurum autem est beneficium quod obuiam uenit. Gratius est quod de facili quam quod de plena manu sumitur, quia actori detrahit quisquis post illum rogandus est. Nichil eque amarum quam diu pendere; equiore animo quidam ferunt prescindi spem suam quam trahi. Tercio caue ne beneficium obsit his quibus uidetur benigne dari uel aliis. Qui dant cuipiam quod obsit illi, non benefici neque liberales, sed pernitiosi assentatores iudicandi sunt. Sunt autem multi cupidi glorie, qui eripiunt aliis quod aliis largiantur. Id autem tam abest ab officio, ut nil magis sit officio contrarium. Ille ambitioni dedit, non mihi. Ea igitur utamur liberalitate que prosit amicis, noceat nemini. Quarto caue ne beneficium maius sit facultate tua. Inest enim in tali liberalitate cupiditas rapiendi, ut ad largiendum suppetant copie. Quinto caue exprobrationem. Lex enim beneficii (est) inter duos quod alter statim debet obliuisci dati, alter memor esse accepti. Numquam data uir bonus cogitat, nisi ammonitus a reddente. Multum obligauit qui accipere se putauit, cum daret; dedit tamquam recepturus, recepit tamquam non dedisset. Graues autem exprobratores et leues, quos paulo post sui muneris penitet, gratiam omnem corrumpunt. Quibus dicitur: O superbia, nichil a te accipere libet; quicquid das corrumpis. Sexto caue maliciosam astuciam inficiandi. Dixit Antigonus cinico petenti talentum plus esse quam cinicus debeat petere; petenti uero nummum respondit minus esse quam regem opporteat dare. Ecce maliciose negabat; nam posset dare talentum quia ipse rex erat, uel nummum qua ille cinicus. Melius Alexander qui, cum daret ciuitatem cuidam dicenti non conuenire ciuitatem humili fortune sue, respondit: Non quero quid te opporteat accipere sed quid me dare. Septimo caue de ingrato querelam facere. Meliorem facies ingratum ferendo, peiorem conquerendo. Dubiam uerecundiam uox conuitiantis clarior rupit. Nemo id esse, quod iam uidetur, timet; deprehensus pudor emittitur. Non est ille qualem sperauimus: simus quales fuimus, ei dissimiles. Ingratus est aduersus unum beneficium: aduersus alterum non erit; duorum oblitus est: tercium in eorum que exciderant memoriam reducet. Que ratio est exacerbare eum in quem magna contuleris, ut ex amico fiat inimicus? Sis munificus in dando, non acerbus in exigendo. Nam cum altius iniurie quam merita descendant, quid expectat qui offendit, dum obligat? Officium itaque liberalitatis est omni petenti dare, deos imitari. Si deos imitaris, da etiam ingratis; nam et sceleratis sol oritur et piratis patent maria. Dii, rerum omnium optimi actores, ignorantibus beneficia dare incipiunt, ingratis perseuerant. Non cessant dii beneficia congerere, unam sortiti intencionem, scilicet prodesse. Imitemur illos: demus etiam si multa in irritum data sunt. Ingratus est: non mihi fecit iniuriam sed sibi. Nam gratum semper beneficium delectat, ingratum semel. Non est magni animi beneficium dare et perdere, perdere autem et dare magni animi est. Hec est uirtus dare beneficia non utique reditura. Malim non recipere quam non dare. Qui non dat, uitium ingrati antecedit, et beneficium accipere est libertatem uendere. Ideo si promittis indigno, da non tamquam munus, sed dictum tuum redime. Quamuis autem omni petenti dare debeas, tamen in beneficio habendus est delectus dignitatis. In quo spectandi sunt mores eius cui datur et animus erga nos et cohabitacio et uite societas et ad nostras utilitates officia ante collata. Etiam si non uiuitur cum perfectis sed simulacra uirtutis habentibus, neminem puto negligendum in quo aliqua significatio uirtutis appareat. Colendus est maxime quisque in quantum lenioribus uirtutibus, modestia scilicet et temperantia, ornatior erit. Nam fortis animus plerumque feruentior est in non sapiente. Primum illud est in officio, ut a quo plurimum diligimur, ei plurimum tribuamus. Multa enim faciunt multi repentino impetu animi, quasi quodam uento incitati; que beneficia eque magna non sunt habenda atque ea que considerate delata sunt. Iterum alia causa est eius qui calamitate premitur, alia eius qui res meliores querit nullis suis rebus aduersis. Propensior enim benignitas debebitur in calamitosos, nisi forte erunt digni calamitate. In his tamen, qui altiorem gradum ascendere uolunt, omnino restricti esse non debemus. Iterum melius apud bonos quam apud diuites puto collocari beneficium. Nam qui locupletes sunt obligari beneficio nolunt, sed cum acceperint beneficium quamuis magnum, beneficium se dedisse arbitrantur, aut aliquod a se expectari suspicantur. Item si malo opulento benefacias, in illo uno aut forte in eius familia manet gratia; si autem inopi et bono, omnes inopes boni presidium sibi paratum uident. Et cum inopi bono benefacias, spectatum se, non suam fortunam putat. Ideo si in contentionem ueniet res, sequere Temistoclem qui ait: Malo uirum qui peccunia egeat, quam peccuniam que uiro. Dabimus munera non superuacua: mulieri non dabis arma militaria. Dabimus munera non exprobratura cuique suum morbum: ebrioso non dabis uina. Munera duratura queramus, quia numquam ammonere debemus; munera non tam pretiosa quam rara. Hactenus hec ad tribuentes. I.B.2.a II . De beneficiis retribuendis. Nullum officium referenda gratia magis necessarium. Nam si Hesiodus iubet reddere maiore mensura que acceperis utenda, quid debemus facere prouocati beneficio? Imitari agros fertiles qui multo plus afferunt quam acceperunt. Quia si non dubitamus officia conferre his quos speramus nobis profuturos, quales debemus esse in eos qui iam profuerunt? Nam demus uel non demus, in nostra potestate est; non reddere uero bono uiro non licet, si absque iniuria id facere possit. Primo ergo caue ne obliuiscaris beneficii. Omnes enim immemorem beneficii oderunt eamque iniuriam sibi etiam fieri putant in liberalitate deterrenda. Nam ingratus est qui negat se accepisse beneficium, ingratus qui dissimulat, ingratus qui non reddit, ingratissimus omnium qui oblitus est. Numquam gratus fieri potest cui totum beneficium elapsum est. Apparet illum non sepe de reddendo cogitasse cui obrepsit obliuio. Numquam uoluit esse gratus qui beneficium tam longe proiecit ut extra conspectum suum poneret. Memoria enim nil perdit, nisi ad quod non sepe respexit. Ideo dico ne obliuiscaris preteriti benefitii. Ad preterita enim beneficia pauci animum retorquent. Nemo, quod fuit, in preterito, sed tamquam in perdito ponit. Si ad iudicem te uocat, incipit non esse beneficium sed creditum. Et cum res honestissima sit referre gratiam, desinit esse honesta, si est necessaria. Secundo caue ne ad beneficium per iniuriam accedas. Sunt enim quidam nimis grati; hii aliquid incommodi precari solent his quibus obligati sunt, ut probent affectum beneficii memorem. Horum animus similis est prauo amore flagrantibus; illi enim amice sue optant exilium ut fugientem comitentur, optant inopiam ut magis desideranti donent, optant morbum ut assideant, et quicquid optaret inimicus amantes uouent. Fere idem exitus est odii et amoris insani. Sed nequitia est ut extrahas mergere, euertere ut suscites, includere ut emittas. Non enim beneficium iniurie finis, ne(c) umquam id detraxisse meritum est, quod ipse qui detraxit intulerat. Tertio caue ne nimis festines ostendere te gratum. Qui antecedit tempus retribuendi eque peccat quam qui non sequitur. Quod apud te non uis morari honus iudicas, non munus. Reiciendi signum est protinus aliud inuicem mittere et munus munere expungere. Penitet accepti beneficii quem nondum redditi piget. Quarto caue ne clam gratiam referas. Ingratus est qui remotis arbitris gratias agit. Hoc autem obserua in primis ut benigne accipias. Si benigne accipis, retulisti gratiam, non ut solutum te putes, sed ut securior debeas. Voluntati enim uoluntate satisfecimus, rem rei debemus. I.B.2.b I. De beneficentia (benignitate) operae et pecuniae. Rursus beneficientia alia opere, alia pecunie. Facilior est ea que est peccunie, presertim locupleti; prima splendidior et uiro bono dignior. De illa scriptum est: Nulli preclusa est uirtus, omnibus patet; non querit domum, non censum: nudo homine contempta est. Et quamuis utraque gratum faci(a)t, tamen altera ex archa, altera ex uirtute depromitur. Item ea que est peccunie materiam suam exhaurit. Itaque benignitate tollitur benignitas; hac quo in plures usus sis, eo minus in multos uti possis. Altera uero consuetudine benefaciendi paraciores et exercitaciores facit. Dum macedonum fauorem peccunie largicione captaret Alexander, scripsit ad eum pater hec uerba: Quis error in istam spem te induxit ut eos tibi fideles putares quos peccunia corrupisses. An tu id agis ut macedones non te regem sed ministrum et prebitorem putent? Fit enim deterior qui accipit atque ad idem semper expectandum paracior. Non tamen hoc genus benignitatis omnino refutandum est. Nam sepe idoneis hominibus indigentibus de re familiari impertiendum est, sed diligenter et moderate. Multi enim patrimonia effuderunt inconsulte largiendo. Nichil autem stultius est quam curare ut id diutius facere non possis quod libenter facias. Secuntur etiam largicionem rapine. Cum enim dando egere ceperint, alienis bonis manus inferre coguntur, et maiora odia eorum assecuntur quibus ademerunt, quam fauores eorum quibus dederunt. Duo sunt genera largorum, quorum alteri dissipatores, alteri liberales. Dissipatores, qui epulis et muneribus histrionum et lenonum peccunias profundunt, quarum memoriam aut breuem aut nullam omnino sunt relicturi. Liberales, qui suis facultatibus aut captos a predonibus redimunt aut amicos in filiarum collocatione iuuant uel in alia re querenda uel augenda. Beneficientia opere exercetur iuuando consilio, defendendo in causis eloquio. Sed ammonendi sunt, cum iuuare alios uelint, ne alios offendant. Sepe enim aut eos ledunt quos non debent, aut eos quos non expedit. Si inprudentes, negligentie est; si scientes, temeritatis. Vtendum est excusatione aduersus eos quos inuitus offendas, quare aliter facere non potueris, ceterisque offitiis id quod uiolatum est, recompensandum erit. Sed cum ex acusatione et defensione constet causa, laudabilior est defensio; sed tamen accusatio persepe probata, quam tamen semel et non sepe suscipere debemus. Duri enim hominis, uel potius uix hominis, uidetur esse periculum capitis inferre multis. Sordidum etiam est ad famam committere, ut accusator nomineris. Diligenter quoque tenendum est, ne innocentem iudicio capitis arcessas quod absque scelere nequit fieri. Nam quid tam inhumanum quam eloquentiam ad salutem hominum datam ad bonorum perniciem conuertere. Iudicis est semper uerum sequi, patroni non numquam ueri simile, etiam si minus sit uerum, defendere. Omnes autem, qui de rebus dubiis consultant, ab odio, amicitia, ira atque misericordia uacuos esse decet. Haut facile animus uerum prouidet, ubi illa officiunt. Nam iudices Deponit autem quisque personam amici, cum induit personam iudicis. Curandum est etiam ne, tamquam in suam possessionem uenerit sermo, excludant alios, sed cum reliquis in rebus, tum in sermone communi uicissitudinem non iniquam putent. Videant etiam ne sermo uitium indicet inesse moribus; quod solet euenire, cum studiose de absentibus detrahendi causa aut per ridiculum aut maledice aliquid dicitur. Curandum est etiam ut eos, cum quibus sermonem conferamus, et uereri et diligere uideamur. Obiurgationes non numquam incidunt necessarie, in quibus utendum est et uocis contencione et uerborum grauitate acriore. Id agendum est etiam ut ea facere non uideamur irati, sed ut ad urendum et secandum sic ad hoc genus castigandi raro et inuiti ueniemus. Sed tamen ira procul absit, cum qua nil recte, nil considerate fieri potest. Illud etiam acerbitatis quod habet obiurgatio significandum est causa illius, qui obiurgetur, esse susceptum. In illis etiam contencionibus que cum inimicissimis fiunt, etiam si nobis indigna audiamus, rectum est grauitatem retinere, iracundiam pellere. Que enim cum aliqua perturbatione fiunt, ea nec constanter fieri possunt, nec ab his, qui adsunt, probari. Deforme etiam de se ipso predicare, presertim falsa, et cum irrisione audientium imitari militem gloriosum. In his omnibus mores hominum, non fortunam, sequi oportebit. Sed quis est qui cause inopis et boni non anteponat gratiam fortunati et potentis? A quo enim expeditior remuneratio uidetur, in eum est uoluntas nostra propensior. I.B.2.b II. De alia benignitatis partitione. Rursus alia benignitatis particio. Quecumque enim uirtutes bonis reddunt debitum eius sunt partes. Reddit enim deo ius suum religio, pietas parentibus, innocentia minoribus, amicitia equalibus, reuerentia maioribus, concordia conciuibus, misericordia egenis. I.B.2.b II .α. De religione. Religio est uirtus diuinitatis curam cerimoniamque afferens. Huius officium primum est perpetrati sceleris penitere. Ideoque religionis officium secundum est temporalium mutabilitatem paruipendere. Namque Non tamen uotis auxilia deorum parantur, sed uigilando, agendo, bene consulendo prospere omnia cedunt. Vbi socordie atque ignauie te tradideris, nequicquam deos implores: sunt enim irati et infesti. Tunc scito te omnibus cupiditatibus solutum, cum en perueneris ut nichil deum roges, nisi quod rogare possis palam. Quanta dementia est hominum! Turpissima uota diis insusurrant, et si quis admouerit aurem, conticescent; et quod scire hominem nolunt, a deo petunt. Tu uero sic uiue cum hominibus, tamquam deus uideat, sic loquere cum deo, tanquam homines audiant. Quartum religionis officium ueritatem seruare. Nam liberi et serui personam ueritas separat, mendacium iungit. Ideo hanc uirtutem putant fidem appellatam, eo quod per eam fiat dictum. Non tamen promissa seruanda sunt ea que sint his quibus promiseris inutilia; nec, si tibi plus noceant quam illi prosint, contra officium est dampnum maius anteponi minori. Vt si institueris cuipiam te aduocatum in causam illius uenturum atque interim grauiter egrotare filius ceperit, non est contra officium non facere quod dixeris. Sed nec deposita semper reddenda. Si enim gladium quis apud te sana mente deposuerit et repetat insaniens, reddere peccatum est, officium non reddere. Si is qui apud te peccuniam deposuerit, bellum inferat patrie, non reddas depositum; faceres enim contra rempublicam que tibi debet esse carissima. Sic multa que honesta uidentur natura, temporibus fiunt inhonesta. I.B.2.b II .β. De pietate. Pietas est per quam sanguine iunctis et patrie beniuolis officium et diligens tribuitur cultus. In officia huius ipsa natura ducit. Quemadmodum nemo in amorem sui coartandus est, sic nec lex iubet amare parentes, indulgere liberis. Superuacuum est enim in quod imus nos impelli. Quocirca plus cauendum est ne aliquam nostris moliamur iniuriam. Quem enim alienum tibi fidum inueneris, si tuis hostis fueris? Qui fallere audebit patrem, qualis erit in ceteros? I.B.2.b II .γ. De innocentia. Innocentia est puritas animi omnem iniurie illationem abhorrens. Hac uirtute dii placantur: I.B.2.b II .δ. De amicitia. Huius officium multos allicere nullius lesione. Nam multis minatur qui uni facit iniuriam. Aliud officium ultionem non querere. Ridiculum est enim odio nocentis innocentiam perdere. Neque umquam scelus scelere uindicandum est. Multos pessumdedit quod iniurias suas acerbius ulcisci uoluerunt. Amicitia est uoluntas bona erga aliquem causa illius. Huius officium idem uelle et idem nolle; alterum secreto amonere, palam laudare. Hec quidem lex est in amicitia ut neque rogemus res turpes, nec faciamus rogati. Alia lex est ut cum amico cuncta deliberes, sed prius de ipso. Tercia ne studeas nosse quod ille uult latere. Dissimulare enim magis humanum est, quam dare operam id scire quo nos amicus oderit. Quarta ne asperitas amicitiam dirimat, iuxta illud poete: I.B.2.b II .ε. De reuerentia. Reuerentia est uirtus personis grauibus uel aliqua prelatione sublimatis debite honorificationis cultum exhibens. Huius officium est imitari maiores. Optimum est enim maiorum uestigia sequi, si recta precedunt. Eligendus est autem nobis uir bonus et semper ante occulos habendus, ut sic tamquam illo spectante uiuamus et omnia tamquam illo uidente faciamus. Magna enim peccatorum pars tollitur, si peccatis testis assistat. Ideo nullum locum putaueris esse sine teste. I.B.2.b II .ζ. De concordia. Concordia est uirtus conciues et compatriotas in eodem iure et cohabitacione spontanee uinciens. Huius hec sunt officia, ut preclare a Platone scriptum est: Non nobis solum nati sumus ortusque nostri partem patria uendicat, partem amici; atque, ut placet stoicis, omnia ad usum hominum creari, homines autem hominum causa generatos esse, uerum est, ut ipsi inter se aliis alii prodessent. Idcirco in hoc naturam debemus ducem sequi, communes utilitates in medium afferre, deuincire hominum inter homines societatem mutacione officiorum, dando accipiendo, tum artibus, tum opera, tum facultatibus, tum facile multa multis de iure suo cedendo. Est enim non modo liberale sed interdum etiam fructuosum paulum de suo iure decedere. Nam concordia parue res crescunt, discordia maxime dilabuntur. I.B.2.b II .η. De misericordia. Misericordia est uirtus per quam animus super calamitate afflictorum mouetur. Hec uirtus nichil humani a se alienum putat: aliorum commoda uel dampna sua existimat. Qui autem in calamitoso misericors est sui meminit. Est tamen difficilis cura rerum alienarum. I.B I . De iniustitia. Duobus prefatis iusticie generibus totidem contraposita iniusticie genera summopere cauere oportet, scilicet truculentiam et negligentiam. Et est truculentia iniusticia inferens iniuriam, negligentia uero non propulsare iniuriam, cum possit et debeat. Est autem negligentia seueritati contraria; contraponuntur enim defendere et defensionem contempnere. Similiter truculentia liberalitati repugnat; repugnant enim beneficium dare et iniuriam irrogare. I.B I .1. De truculentia. Truculentie cause (sunt) metus, auaricia, ambitio. Metus, cum his, qui nocere alteri cogitat, timet ne, nisi id fecerit, ipse afficiatur incommodo. Auaritia autem, cum iniuriam aggrediuntur, ut adipiscantur ea que cupiunt. Ambitio quoque, id est amor prelationum, multos mortales falsos fieri coegit, aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habere, amicitias inimicitiasque non ex re sed ex comodo estimare magisque uultum quam ingenium bonum habere. Est autem in hoc genere hoc molestum quod in magnanimis et rnunificis sepius incidit potencie cupiditas. Magnanimitas autem promptiores facit ad impugnandum, munificentia uero plura dat illis auxilia; unde ex eorum ambitione maius prouenit flagitium. Preterea uerum est illud quod legitur: His ergo prescriptis uir amator honestatis crebrum et assiduum adhibeat usum. Fere enim omnia moralium doctorum elegantiora uerba hec angusta particula comprehendit. Vnde hic facilius intueri ea poteris, quam si per multorum uolumina uagando dispersa colligeres. Multorum enim actorum lectio et omnis generis uoluminum aliquid uagum et instabile habet. Verum est namque quia nusquam est qui ubique est. Vitam in peregrinatione agentibus hoc euenit ut multa habeant hospitia, paucas amicitias. Idem accidat necesse est his qui nullis (ingeniis) familiariter se applicant, sed omnia cursim et properanter transcurrunt. Non prodest cibus, nec corpori accedit qui statim sumptus emittitur. Nichil eque sanitatem impedit quam remediorum crebra mutacio; nec uenit uulnus ad cicatricem in quo medicamenta temptantur; non conualescit planta que sepe transfertur nichilque tam utile est ut in transitu prosit. Distrait librorum multitudo. Itaque cum legere non possis quantum habeas, satis est habere quantum legas. Fastidientis enim stomachi est multa degustare, quia ubi uaria sunt (et diuersa), inquinant, non alunt. Probatos itaque semper lege; et si quando ad alios diuerti libuerit, ad priores redi; et cum multa percurreris, unum excerpe quod illo die concoquas. Illud enim bonum curandum est quod uetustate sit melius. Preter hec etiam ea que de moribus precepta uidebis re ipsa et actu complere incessanter satage. Vt enim medici uel oratores, quamuis precepta perceperint, quicquam dignum laude sine usu consequi nequeunt, sic offitii conseruandi precepta traduntur illa quidem ut faciamus; sed rei magnitudo usum quoque exercitationemque desiderat.
|
6 items found:
|
(PL 11 0443A) TRACTATUS XVI. De Susanna. Quotienscumque in hoc perverso saeculo contra laudabiles viros multiformes tenduntur insidiae, et diversis calumniarum generibus factiosae emerserint causae; quid homo pestilens excogitet, vel quid diabolus machinetur, non metuat iustus, quia cum illo est Deus. Inde Susanna illustris Hebraea verae decus pudicitiae docuit feminas suae castitatis exemplo. (0443B) Stabat Susanna in iudicio perditorum falsorum testium oppressa mendaciis, conscientiae tamen bonis contenta secretis, non tam rea susceptura sententiam, quam dicata Deo pro castitate fortiter moritura, et quam iudicantium sententia prava deiecerat, illustris conscientiae integritas erigebat. Sufficit ergo pudicitiae conscientia, testis est Deus. (0444A) Non respexit castitas, quid falsi dicerent testes, aut qualiter iudices circumventi damnarent, non denique qualiter diabolus infamaret, qui non potuit pudoris fundamenta subvertere. Ibat ad supplicium non adulterum corpus, in quo extrema libido senilis exarserat, sed quod infamaverat diabolus, et quod protexerat virtus, et ornabat pudor illaesus. Tunc in puero sancto Daniele Spiritus sanctus ingressus ait, cum illa ad supplicium duceretur: Revertimini ad iudicium: falsum enim isti contestati sunt de ea (Daniel. XIII, 49) . Stupet populus, quod a supplicio ad iudicium repetendum revocaretur addicta. Falsos testes pavor invadit. Tremit diabolus, quod ipsius commenta nudentur. Gaudent angeli, quod oppressa veritas tandem defendatur in terris. Triumphat maritus, quod castam invenerit coniugem. Laetatur familia omnis, quod in ea nihil inveniat fama, quod feriat. (0444B) Cruciatur diabolus, quod nulla ex parte suam perfecerit voluntatem: nec adulterium enim, quod factum diffamabat exercuit nec homicidium, quod procurabat; invenit.
|
7. EPISTOLA LXI. AD MARTINUM ET FAUSTUM PRESBYTEROS. SYNOPSIS. I. De litteris ad eos scriptis monet. -- II. Hortatur ut fidei causam adjuvent, iisque sollicitudinem suam spondet. LEO episcopus, MARTINO, et FAUSTO presbyteris et archimandritis. CAP. I. Bonorum operum et spiritalium studiorum Deum auctorem esse non dubium est; qui quorum incitat mentes, adjuvat actiones. Quod nobis praesenti experimento 984 evidenter apparuit. Siquidem inter discretarum spatia longinqua regionum, unum sumpserunt corda nostra consilium, ut quod a nobis desiderabatis, eo vobis tempore quo epistolae vestrae mittebantur occurrerit, si tamen dilectioni vestrae tradi scripta nostra potuere, quae non solum apostolicae sedis auctoritate, sed etiam sanctae synodi, quae ad nos frequens convenerat, unanimitate directa sunt, ut in his quantam curam totius Ecclesiae habeamus appareat; hortando scilicet omnium fidelium mentes et clementissimorum principum praesidia ad defensionem fidei postulando: quorum pios et catholicos animos non diffidimus opem atque auctoritatem suam justis petitionibus praestituros; quo citius, auxiliante Domino, perniciosa haeresis, et dudum sanctorum Patrum auctoritate damnata, quae nuper Ephesi male adjuta est, auferatur. CAP. II. Interim vero det operam, quantum fieri potest, vestra dilectio ut omnibus Ecclesiae filiis innotescat quid contra impium sensum secundum doctrinam evangelicam et apostolicam praedicemus. Quia licet plene, quae semper fuisset atque esset catholicorum sententia scripserimus, tamen nunc quoque ad confirmandas omnium mentes non parum exhortationis addidimus. Memor enim sum me sub illius nomine Ecclesiae praesidere, cujus a Domino Jesu Christo est glorificata confessio, et cujus fides omnes quidem haereses destruit, sed maxime impietatem praesentis erroris expugnat; et intelligo mihi aliud non licere quam ut omnes conatus meos ei causae in qua universalis Ecclesiae salus infestatur impendam. Ne autem aliqua negligentiae occasione scripta nostra ad vos non potuerint pervenire, exemplaria eorumdem 985 nunc mittenda credidimus: ut nullo modo fidei quam defendimus praedicatio vestrae notitiae subtrahatur. Data decimo sexto 986 kalendas Aprilis, Valentiniano Augusto septies et Avieno, v. cl. consulibus. EPISTOLA LXII. THEODOSII IMPERATORUS AD VALENTINIANUM AUGUSTUM, Qua respondet epistolae LV. Domino meo VALENTINIANO Augusto THEODOSIUS. Et Romae pervenisse tuam mansuetudinem, et petitionem oblatam a Leone reverendissimo patriarcha, in ipso litterarum textu a tua majestate significatum est. Et de tua quidem incolumi in Romana urbe reversione gratias competentes divinae majestati reddimus, domine sanctissime fili et venerabilis imperator. De his autem quae dixit memoratus reverendissimus vir indicatum est ad eumdem latius atque plenius, sicut arbitrati sumus, 988 et cognovit nos in nulla parte a paterna religione et majorum traditione resiliisse. Nihil enim aliud volumus quam sacramenta paterna per successionem nobis tradita inviolabiliter custodiri. Propter hanc igitur causam, quoniam quosdam cognovimus sanctissimas Ecclesias nocibili novitate turbare, synodum decrevimus Ephesi fieri. In praesentia quippe reverendissimorum episcoporum, cum multa libertate ac integra veritate et indigni sacerdotio remoti sunt, et qui judicati sunt esse digni suscepti sunt. Nihil igitur ab his contrarium regulae fidei aut justitiae factum esse cognovimus. Omnis igitur contentio sacro judicio examinata est. Flavianus autem, qui reus inventus est laesibilis novitatis, debitum recepit. Et hoc remoto omnis pax et omnis concordia regnat in Ecclesiis, et nihil aliud quam veritas viget. Δεσπότῃ ἐμῷ Οὐαλεντινιανῷ αἰωνίῳ Αὐγούστῳ Θεοδόσιος. Καὶ ἐν τῇ Ῥώμῃ παραγεγενῆσθαι τὴν σὴν ἡμερότητα, καὶ αἴτησιν προσενηνέχθαι παρὰ Λέοντος τοῦ εὐλαβεστάτου πατριάρχου, δεδήλωται παρὰ τῆς σῆς μεγαλειότητος ἐν τῷ αὐτῷ ὕφει τῶν γραμμάτων. καὶ περί μὲν τῆς σῆς ὑγιοῦς ἐν τῇ Ῥώμῃ ἐπανόδου χάριτας ἀποδεδώκαμεν ἀξίως τῇ θείᾳ μεγαλειότητι, δέσποτα ἁγνότατε υἱὴ, καὶ προσκυνητὲ βασιλεῦ. Περὶ δὲ τούτων, ὧν ἔφη ὁ μνημονευθεὶς εὐλαβέστατος ἀνὴρ, δεδήλωται πρὸς αὐτὸν πλατύτερον, καὶ πληρέστατον, καθὼς ὑπολαμβάνομεν, 987 καὶ ἐν μηδενὶ μέρει ἔγνω ἡμᾶς ἀπὸ τῆς πατρῴας θρησκείας, καὶ τῆς τῶν προγόνων παραδόσεως ἀποπεπηδηκέναι. οὐδὲν γὰρ ἄλλο βουλόμεθα, ἢ εὐχόμεθα, ἤπερ τὰ μυστήρια τὰ πατρῷα, τὰ κατὰ διαδοχὴν ἡμῖν παραδοθέντα, ἀκίνητα φυλαχθῆναι. Διὰ ταύτην τοιγαροῦν τὴν αἰτίαν, ἐπειδή τινας ἒγνωμεν τὰς ἁγιωτάτας ἐκκλησίας ἐπιβλαβεῖ καινισμῷ θορυβεῖν, σύνοδον ὡρίσαμεν ἐν Ἐφέσῳ γενέσθαι. Δηλαδὴ παρουσίᾳ τῶν εὐλαβεστάτων ἐπισκόπων μετὰ πολλῆς ἐλευθερίας, καὶ ὁλοκλήρου ἀληθείας, καὶ οἱ ἀνάξιοι τῆς ἱερωσύνης ἀπεκινήθησαν, καὶ οἱ κριθέντες ἄξιοι προσεδέχθησαν. Οὐδὲν τοίνυν ὑπεναντίον παρὰ τούτων τοῦ κανόνος τῆς πίστεως, ἤ τοῦ δικαίου, ἔγνωμεν γεγενῆσθαι. Πᾶσα τοιγαροῦν ἀμφιβολία τῷ θείῳ δικαστηρίῳ ἐξήτασται. Φλαυιανὸς δὲ ὁ φωραθεὶς αἴτιος τοῦ βλαβεροῦ καινισμοῦ, τὴν ὀφειλομένην ἑαυτῷ τίμην ἀπηνέγκατο· καὶ τούτου ἀποκινηθέντος, πᾶσα εἰρήνη, καὶ πᾶσα συμφωνία ἐν ταῖς ἐκκλησίαις βασιλεύει, καὶ οὐδὲν ἕτερον κρατεῖ, εἰ μή καθαρὰ ἡ ἀλήθεια. EPISTOLA LXIII. EJUSDEM THEODOSII AD GALLAM PLACIDIAM AUGUSTAM, Qua respondet epistolae LVI. 990 Dominae meae PLACIDIAE venerabili Augustae THEODOSIUS. Ex litteris tuae mansuetudinis nostra cognovit aeternitas quid reverendissimus patriarcha Leo a tua aeternitate poposcerit. His itaque litteris indicamus quoniam de his quae dicta sunt a reverendissimo episcopo plenius atque apertius saepius scriptum est: ex quibus sine dubitatione manifestum est nihil nos praeter paternam fidem, aut dogmata divina, vel definitiones reverendissimorum, qui tam sub divae memoriae Constantino in Nicaea civitate, quam dudum nostro praecepto in Epheso congregati sunt, definisse, aut decrevisse, aut intellexisse; sed hoc solum in Epheso constitui jussimus, ut omnes qui nocibili laesione Ecclesias sanctas turbaverunt, digne removerentur. Haec sunt quae non ad refragationem, sed ad concordiam et purum vinculum adorandae religionis a reverendissimis Patribus sunt decreta. Flavianus autem, princeps contentionis hujus, sacra sententia ab ecclesiasticis rebus expulsus est. Haec igitur sciens tua mansuetudo, domina sacratissima mater et venerabilis Augusta, nihil nos aliquando contrarium a tradita fide sentire, sicut a quibusdam dicitur, suspicemini aut cogitetis. Δεσποίνῃ τῇ ἐμῇ Πλακιδίᾳ, προσκυνητῇ Αὐγούστᾳ, 989 Θεοδόσιος. Ἐκ τῶν γραμμάτων τῆς σῆς ἡμερότητος ἡ ἡμετέρα ἔγνω αἰωνιότης, ὅ τι ὁ εὐλαβέστατος πατριάρχης Λέων παρὰ τῆς σῆς ᾕτησεν αἰωνιότητος. Τούτοις τοιγαροῦν δηλοῦμεν τοῖς γράμμασιν, ὅτι περὶ τούτων τῶν εἰρημένων παρὰ τοῦ εὐλαβεστάτου ἐπισκόπου, ἐντελέστερον καὶ σαφέστερον πολλάκις ἐγράφη· ἐξ ὧν ἀναμφιβόλως πεφανέρωται, μηδὲν ἡμᾶς παρὰ τὴν πατρῴαν πίστιν, ἢ τὰ θεῖα δόγματα, ἢ τοὺς ὅρους τῶν εὐλαβεστάτων ἐπισκόπων, οἵ τινες τοῦτο μὲν ὑπὸ τῆς θείας μνήμης Κωνσταντίνου ἐν τῇ Νικαιέων πόλει, τοῦτο δὲ πάλαι ἡμετέρῳ προστάγματι ὲν Ἐφέσῳ συνεληλύθασιν, ὡρικέναι, ἣ ἐψηφίσθαι, ἢ νενοηκέναι. Ἀλλὰ τοῦτο μόνον ἐν Ἐφέσῳ τετυπῶσθαι, ἵνα πάντες, οἵ τινες τῷ βλαβερῷ καινισμῷ τὰς ἁγιωτάτας ἐθορύβησαν ἐκκλησίας, ἀξίως ἀποκινηθῶσι, προσετάξαμεν. Ταῦτά εἰσιν, ἅ τινα οὐκ εἰς ἀνατροπὴν, ἀλλ' εἰς συμφωνίαν, καὶ καθαρὸν σύνδεσμον τῆς προσκυνητῆς θρησκείας, παρὰ τῶν εὐλαβεστάτων τετυπωται πατέρων. Ὁ δὲ λεγόμενος Φλαυιανὸς ἔξαρχος τῆς τοιαύτης φιλονεικίας, θείᾳ ψήφω τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἐκβέβληται πραγμάτων. ταῦτα τοιγαροῦν εἰδυῖα ἡ σὴ ἡμερότης, δέσποινα ἁγνοτάτη, μῆτερ, καὶ προσκυνητὴ Αὐγούστα, μηδὲν ἡμᾶς ποτε ὑπεναντίον τῆς παραδοθείσης πίστεως διανενοῆσθαι, καθὼς παρά τινων εἴρηται, ὑπολάβῃ, ἢ λογίσηται. EPISTOLA LXIV. EJUSDEM THEODOSII AD LICINIAM EUDOXIAM, Qua respondet epistolae LVII. 992 Dominae meae EUDOXIAE venerabili Augustae THEODOSIUS. Semper equidem tui desiderii litteris delectamur, et has tota animae suavitate complectimur, et omnibus tuis petitionibus consuevimus gratanter annuere, domina, sacratissima filia, venerabilis Augusta; sed de praesenti causa, hoc est de Flaviano qui fuit episcopus, quae in hac causa subsecuta sint, reverendissimo archiepiscopo Leoni perfecte nostra mansuetudo significavit. Tuae vero dulcedini hoc solum approbavimus intimandum, quia memoratus Flavianus sacro judicio ab humanis rebus ablatus est, quatenus totius dubietatis contentio a sacris removeretur Ecclesiis; et nihil ulterius post haec definire possibile est, cum jam ista semel decisa sint. 991 Δεσποίνῃ τῇ ἐμῇ Εὐδοξία τῇ προσκυνητῇ βασιλίδι, Θεοδόσιος. Αεῖ μὲν οὖν τῆς σῆς ποθεινότητος τοῖς γράμμασι τερπόμεθα, καὶ ταῦτα ὅλῃ ψυχῇ ἡδέως περιπτυσσόμεθα καὶ πάσαις ταῖς σαῖς αιτήσεσι μετὰ πολλῆς τῆς χαρᾶς εἰώθαμεν ἐπινεύειν, δέσποινα ἁγνοτάτη θύγατερ, προσκυνητὴ βασιλίς· ἀλλὰ περὶ τοῦ ἐνεστῶτος πράγματος, τουτέστι, φερὶ Φλαυιανοῦ, τοῦ ποτε ἐπισκόπου, τὰ τῇ αἰτίᾳ παρακολουθήσαντα τῷ εὐλαβεστάτῳ ἀρχιεπισκόπῳ Λέοντι τελείως ἠ ἡμετέρα κατεσήμασεν pro κατεσήμηνεν ἡμερότης· τῇ δὲ σῇ γλυκύτητι τοῦτο μόνον ἐδοκιμάσαμεν γνωρίσαι, ὅτι ὁ μνημονευθεὶς Φλαυιανὸς θείᾳ κρίσει τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων ἀφῃρέθη· ὅπως πᾶσα ἀμφιβολίας φιλονεικία ἀπὸ τῶν ἱερῶν ἑκκλησιῶν ἀποκινηθῇ καὶ οὐδὲν ἕτερον τοῦ λοιποῦ μετὰ ταῦτα δυνατὸν ὁρίσαι περὶ τῶν ἅπαξ ἤδη τετυπωμένων. 993 EPISTOLA LXV, seu PRECES MISSAE AB UNIVERSIS COMPROVINCIALIBUS EPISCOPIS METROPOLIS ARELATENSIS AD S. LEONEM PAPAM. SYNOPSIS. I. Praemissis nonnullis de Ravennii electione ac moribus, antiqua Ecclesiae Arelatensis privilegia a Leone redintegrari postulant. --II. Eadem ex variis hujus Ecclesiae praerogativis confirmant, ac praesertim ex S. Trophimi in Gallias adventu. --III. Civilia Arelatensium jura ac privilegia imperatorum commemorant, --IV. Variis officiorum testimoniis Leonem demulcent. CAP. I. Memores quantum honoris et reverentiae, beatissimae sedi apostolicae, cui vos Dominus noster Jesus Christus pro meritis sanctitatis voluit praesidere, semper debitum fuerit, semperque debeatur, ordinationem qua sanctus frater et coepiscopus noster Ravennius in civitate Arelate post transitum beatae recordationis Hilarii episcopi, concordantibus omnium votis, ad summum pontificium, Domino favente, provectus est, missis continuo litteris apostolatui vestro indicare curavimus. Quibus a beatitudine vestra, tanta dignatione et charitate fuisse responsum, immensas gratias agimus, etsi tantas, quantas debemus, referre non possumus. Notum 994 licet nobis ante jam fuerit praedictum sanctum fratrem et coepiscopum nostrum maxime coronae vestrae gratiam morum suorum mansuetudine et sanctitate meruisse, perceptis nunc tamen beatitudinis vestrae litteris, quanta eum charitate complectamini evidenter agnovimus. Unde praemissis officiis quae apostolatui vestro jure debentur, suggestionem nostram, quae justitiae partibus fungitur, audiendam a corona vestra minime dubitamus: quippe cum non aliqua nova institui, sed prisca per vos optamus et antiqua reparari. Nec enim justum est ut honorem ejus quem, ut probavimus, impense diligitis, illa res minuat, qua pietatem vestram alter offendit. Et sane manifestum est Ecclesiae Arelatensi divinae gratiae favorem adesse, cui talem habere contigit sacerdotem per quem privilegia dignitatis antiquae, quae dolebat sibi pro tempore diminuta, gauderet in perpetuum recentioribus apostolicae sedis auctoritatibus reformata. CAP. II. Omnibus etenim regionibus Gallicanis notum est, sed nec sacrosanctae Ecclesiae Romanae habetur incognitum, quod prima intra Gallias Arelatensis civitas missum a beatissimo Petro apostolo sanctum Trophimum habere meruit sacerdotem, et exinde aliis paulatim regionibus Galliarum bonum fidei et religionis infusum; priusque alia loca ab hoc rivo fidei quem ad nos apostolicae institutionis fluenta miserunt, meruisse manifestum est sacerdotem, quam Viennensis civitas, quae sibi nunc impudenter ac notabiliter primatus exposcit indebitos. Jure enim ac merito ea urbs semper apicem sanctae dignitatis obtinuit, quae in sancto Trophimo primitias 995 nostrae religionis prima suscepit, ac postea intra Gallias hoc quod divino munere fuerat consecuta, studio doctrinae salutaris effudit. Cujus honoris obtentu Ecclesiam Arelatensem omnes decessores praedecessoresque nostri velut matrem debito semper honore coluerunt, tenentesque traditionem totam ab hac sibi civitates nostrae sede episcopos postularunt. Ab hujus Ecclesiae sacerdote tam decessores nostros quam nos ipsos constat in summum sacerdotium, donante Domino, consecratos. Quam quidem antiquitatem sequentes praedecessores beatitudinis vestrae, hoc quod erga privilegia Arelatensis Ecclesiae institutio vetusta tradiderat, promulgatis (sicut et scrinia apostolicae sedis procul dubio continent) auctoritatibus confirmarunt: credentes plenum esse rationis atque justitiae, ut sicut per beatissimum Petrum apostolorum principem sacrosancta Ecclesia Romana teneret supra omnes totius mundi Ecclesias principatum, ita etiam intra Gallias Arelatensis Ecclesia, quae sanctum Trophimum ab apostolis missum sacerdotem habere meruisset, ordinandi pontificium vindicaret. His secundum religionem utitur privilegiis Ecclesia memorata. CAP. III. Caeterum multa sunt quibus secundum instituta principum cunctis intra regiones nostras civitatibus praeferatur. Haec in tantum a gloriosissimae memoriae Constantino peculiariter honorata est, ut ab ejus vocabulo praeter proprium nomen, quo Arelas 996 vocitatur, Constantina nomen acceperit. Hanc clementissimae recordationis Valentinianus et Honorius fidelissimi principes specialibus privilegiis, et, ut verbo ipsorum utamur, Matrem omnium Galliarum appellando decorarunt. In hac urbe quicumque intra Gallias ex tempore praedictorum ostentare voluit insignia dignitatis, consulatum suscepit et dedit. Hanc sublimissima praefectura, hanc reliquae potestates, velut communem omnibus patriam, semper inhabitant. Ad hanc ex omnibus civitatibus multarum utilitatum causa concurritur; et plane ita sibi erga privilegia memoratae vel Ecclesiae vel civitatis, divina, ut credimus, dispensatione, omnia consenserunt, ut semper sicut Ecclesia Arelatensis intra Gallias primatum in sacerdotio antiquitatis merito, ita etiam civitas ipsa principatum in saeculo opportunitatis gratia possederit. Unde factum est ut non solum provinciae Viennensis ordinationem, sed etiam trium provinciarum, contemplatione sancti Trophimi, sicut et sanctorum praedecessorum vestrorum patefacta sibi testatur auctoritas, Arelatensis Ecclesiae sacerdos ad sollicitudinem semper suam curamque revocarit. Cui id etiam honoris dignitatisque collatum est, ut non tantum has provincias potestate propria gubernaret, verum etiam omnes Gallias sibi apostolicae sedis vice mandata, sub omni ecclesiastica regula contineret. CAP. IV. His itaque omnibus intimatis, et in notitiam 997 beatitudinis vestrae fideli assertione perlatis, quaesumus et obsecramus coronam sanctimoniae vestrae per nomen Domini nostri Jesu Christi, qui in vobis justitiam, patientiam, tranquillitatem et bona totius sanctitatis ac perfectionis elegit, et per beatissimum apostolum Petrum, quem vita et conversatione vestra nobis divino munere redditum credimus, ut quidquid Arelatensis Ecclesia, sicut superius indicavimus, vel ab antiquitate suscepit, vel postea auctoritate sedis apostolicae vindicavit, id omne ad suum pontificium revocare ejusdem Ecclesiae sacerdotem beatitudinis vestrae auctoritas in perpetuum mansura praecipiat. Ipsi autem vel officiorum causa, vel hujus legationis obtentu, sanctimoniae vestrae nos praesentassemus aspectibus, nisi alios infirmitas, alios anni praesentis penuria ab hac votorum nostrorum cupiditate revocasset. Sed confidimus in Domino Jesu Christo, qui precibus et desideriis nostris effectum promptissimae pietatis vestrae praestitit, quod qui nunc legationis officio fraudamur, gratiarum postea referendarum per nosmetipsos actione fungemur. 998 EPISTOLA LXVI. SANCTI LEONIS PAPAE AD PRAECEDENTES COMPROVINCIALIUM EPISCOPORUM METROPOLIS ARELATENSIS PRECES RESPONDENTIS. SYNOPSIS. Sententiam suam S. Leo interponit super antiqua controversia inter Arelatensem et Viennensem Ecclesias, et cuique suos limites assignat. Dilectissimis fratribus, CONSTANTINO, ARMENTARIO, AUDENTIO, SEVERIANO, VALERIANO, URSO, STEPHANO, NECTARIO, CONSTANTIO, MAXIMO, ASCLEPIO, THEODORO, JUSTO, INGENUO, AUGUSTALI, SUPERVENTORI, YNANTIO, FONTEIO, PALLADIO, LEO papa. CAP. I. Lectis dilectionis vestrae litteris, quas ad nos filii nostri Petronius presbyter et Regulus diaconus detulerunt, quam benevolum fratri et coepiscopo nostro Ravennio impendatis affectum evidenter agnovimus: siquidem postulatis ut ei quod decessor ipsius merito nimiae praesumptionis amiserat, reformetur. Sed petitionem fraternitatis vestrae Viennensis episcopus, missis litteris et legatis, sua suggestione praevenerat, conquerens Arelatensem episcopum ordinationem sibi Vasensis antistitis usurpasse. Cum itaque nobis ita et paternarum reverentia sanctionum, et omnium vestrum servanda sit gratia, ut in Ecclesiarum privilegiis nihil convelli, nihil patiamur excidi, consequens fuit ut ad conservandam intra Viennensem provinciam 999 pacem, adhiberetur justitiae moderatio, quae nec antiquitatis usum, nec desideria vestra negligeret. CAP. II. Consideratis enim allegationibus utriusque partis praesentium clericorum, ita semper intra provinciam vestram, et Viennensem et Arelatensem civitates claras fuisse reperimus, ut quarumdam causarum alterna ratione, nunc illa in ecclesiasticis privilegiis, nunc ista praecelleret, cum tamen eisdem commune jus quondam fuisse a gentibus proderetur. Unde Viennensem civitatem, quantum ad ecclesiasticam justitiam pertinet, inhonoratam penitus esse non patimur; praesertim cum de receptione privilegii, auctoritate jam nostrae dispositionis utatur; quam potestatem Hilario episcopo ablatam, Viennensi episcopo credidimus deputandam. Qui ne repente semetipso factus videatur inferior, vicinis sibi quatuor oppidis praesidebit, id est, Valentiae, et Tarantasiae, et Genavae, et Gratianopoli, ut cum eis ipsa Vienna sit quinta, ad cujus episcopum omnium praedictarum Ecclesiarum sollicitudo pertineat. Reliquae vero civitates ejusdem provinciae, sub Arelatensis antistitis auctoritate et ordinatione consistant: quem pro modestiae suae temperantia, ita futurum credimus studiosum charitatis et pacis, ut nequaquam sibi credat ablatum, quod fratri videat esse concessum. Data III non. Maii, Valentiniano Aug. 7 et Avieno v. c. conss. 1000 In fine hujus epistolae, haec quae sequuntur verba habentur in codd. Arelatensi et Vallicellano: Hoc praeceptum domini Leonis confirmatum est a sede apostolica, praesidente Symmacho papa, Probo v. c., consule. EPISTOLA LXVII. AD RAVENNIUM ARELATENSEM EPISCOPUM. SYNOPSIS. Mittit Ravennio celebrem suam ad Flavianum epistolam de incarnatione Verbi Dei adversus Eutychen, ut pro defensione fidei, per eum haec, vel Cyrilli Alexandrini epistola cunctis Galliae episcopis fideliter innotescat. Secreta etiam mandata legatis commissa indicat. Dilectissimo fratri RAVENNIO, LEO papa. Diu filios nostros Petronium presbyterum et Regulum diaconum in Urbe tenuimus: quoniam et de nostra hoc gratia merebantur, et fidei quae nunc quorumdam errore incessitur, ratio postulabat. Voluimus enim eos nostro interesse tractatui, et universa cognoscere quae per te cupimus ad omnium fratrum et consacerdotum nostrorum notitiam pervenire, charissime; hoc dilectioni tuae specialiter delegantes, ut sollicitudine vigilantiae tuae epistola 1001 nostra, quam ad Orientem pro fidei defensione direximus,) vel sanctae memoriae Cyrilli, quae nostris sensibus tota concordat, universis fratribus innotescat: ut certiores effecti contra eos qui incarnationem Domini pravis persuasionibus aestimant temerandam, spirituali se virtute praemuniant. Habes probabilem facultatem, qua cunctis Ecclesiis et Deo nostro episcopatus tui possis commendare primordia, si haec ita, ut credimus atque mandavimus, impleveris, frater charissime. Quae autem committenda litteris non fuerunt, cum praedictorum filiorum nostrorum insinuatione didiceris, Domini fretus auxilio efficaciter, 1002 ut diximus, ac laudabiliter exsequeris. Deus te incolumem custodiat, frater charissime. Data III non. Maii, gloriosissimo Valentiniano Aug. VII et Avieno v. c. conss. 1003 EPISTOLA LXVIII. CERETII, SALONII ET VERANI, EPISCOPORUM GALLORUM, AD S. LEONEM PAPAM. SYNOPSIS. I. Pro accepta ejus ad Flavianum epistola gratias agunt, quam et per omnes Ecclesias asserunt celebrari. --II. Illius exemplar a se descriptum mittunt, a Leone corrigendum ac remittendum. Domino sancto, beatissimo patri et apostolica sede dignissimo papae LEONI CERETIUS, SALONIUS et VERANUS. CAP. I. Recensita epistola beatitudinis vestrae, quam de fidei instructione conscriptam ad Constantinopolitanum episcopum destirastis, dignum esse censuimus ut tantae doctrinae obertate ditati debitas gratias saltem oblato litterarum officio redderemus. Paternae siquidem erga nos pietatis vestrae sollicitudinem comprobantes, anticipationi curationis vestrae hoc nos magis obnoxios confitemur, quod remediorum beneficia ante malorum experimenta cognovimus. Scientes namque pene sera esse remedia quae adactis jam vulneribus apponuntur, ut apostolicis illis munitionibus induamur, providae pietatis vocibus praemonetis. Agnoscimus plane, beatissime papa, qua ad nos interiora pectoris vestri peculiari affectione transmiseritis, quorum incolumitati aliorum curatione succurritis; et dum ex aliorum praecordiis infusa antiqui serpentis venena 1004 producitis, quasi in quadam charitatis specula constituti, apostolica illa cura ac sollicitudine conclamatis, ne inopinantibus improvisus hostis adveniat, ne vulneri locum praebeat incauta securitas, domine sancte, beatissime pater, et apostolica sede dignissime papa. Magna praeterea et ineffabili quadam nos peculiares tui gratulatione succrescimus, quod illa specialis doctrinae vestrae pagina ita per omnium Ecclesiarum conventicula celebratur, ut vere consona omnium sententia declaretur, merito illic principatum sedis apostolicae constitutum, unde adhuc apostolici spiritus oracula reserentur. CAP. II. Idcirco si dignanter admittitis, deprecamur ut opus et praesentibus et futuris temporibus profuturum, quod nos asservandi studio foliis mandare curavimus, sanctitas vestra percurrere, et si quid librarii errore defuerit, emendare dignetur; vel, si salutarem lecturis omnibus paginam aliquo studii vestri accumulastis augmento, idipsum addi libello huic sollicita pietate jubeatis: ut non solum plures sancti episcopi fratres nostri per Gallias, verum etiam multi ex laicis filii vestri, qui epistolam istam magnopere pro veritatis manifestatione desiderant, remissam ad nos, et sancta manu vestra emendatam transcribere, legere et tenere mereantur. In rem missos, si dignum ducitis, redire mox cupimus: ut quia incolumitas vestra exsultatio et salus nostra est, citius ad nos relatu desiderabili salutis vestrae gaudia recurrant. Et alia manu: Memorem coronam vestram humilitatis nostrae Christus Dominus longaeva aetate conservet, domine sancte beatissime pater, et apostolica sede dignissime Papa. Ceretius susceptus vester apostolatum vestrum saluto, commendans me orationibus vestris. 1005 Salonius venerator vester, apostolatum vestrum in Domino saluto, orationum vestrarum subsidia deposcens. Veranus cultor vestri apostolatus, beatitudinem vestram saluto, et ut pro me oretis peto. EPISTOLA LXIX. AD THEODOSIUM AUGUSTUM. SYNOPSIS. I. Consensum suum ad ordinationem Anatolii CP. suspendit; professionem fidei exigit. --II. Petit ut idem haereticorum communionem abdicet, communi fidei subscribat. Legatos mittit. Synodum postulat intra Italiam fieri. LEO episcopus THEODOSIO semper Augusto. CAP. I. Omnibus quidem vestrae pietatis epistolis, inter eas sollicitudines quas pro fide patimur, spem securitatis nobis maximam praestitistis, Nicaenum commendando concilium: adeo ut ab illo, sicut saepe jam scribitis, non patiamini sacerdotes Domini deviare. Sed ne aliquid in praejudicium catholicae defensionis viderer egisse, de ordinatione ejus, qui Constantinopolitanae coepit Ecclesiae praesidere, nihil interim in alterutram partem temere rescribendum putavi, non dilectionem negans, sed manifestationem catholicae veritatis exspectans. Quod aequanimiter ferat, 1006 obsecro, vestra clementia: ut cum talem se erga fidem catholicam qualem cupimus approbarit, de sinceritate ipsius et copiosius et securius gaudeamus. Ne vero aliqua illum de nostro animo mordeat sinistra suspicio, occasionem totius difficultatis amoveo, nec aliquid exigo quod aut arduum videatur aut dubium; sed ad id quod nullus catholicorum refutet invito. Noti enim sunt per universum mundum atque manifesti, qui ante nos, sive Graeca, sive Latina lingua in catholicae veritatis praedicatione fulserunt, ad quorum scientiam atque doctrinam quidam etiam nostrae aetatis accedunt, de quorum scriptis par et multiplex profertur instructio. Quae sicut Nestorianam haeresim destruxit, ita etiam hunc, qui nunc repullulat, abscidit errorem. Relegat itaque sollicite quae a sanctis Patribus incarnationis Dominicae fides fuerit custodita, semperque similiter praedicata, et cum sanctae memoriae Cyrilli Alexandrini episcopi epistolam (qua Nestorium corrigere et sanare voluit, pravas praedicationes ipsius arguens, et evidentius fidem Nicaenae definitionis exponens, quamque ab eo missam apostolicae sedis scrinia susceperunt) praecedentium sensui perspexerit consonantem; Ephesinae etiam synodi gesta recenseat, quibus contra Nestorii impietatem, a sanctae memoriae Cyrillo inserta et allegata sunt de incarnatione Domini catholicorum testimonia sacerdotum. Non aspernetur etiam meam epistolam recensere, quam pietati Patrum per omnia concordare reperiet. Cumque a se hoc quod eidem profuturum sit expeti desiderarique cognoverit, catholicorum sententiis toto corde consentiat: 1007 ita ut sinceram communis fidei professionem, absolutissima subscriptione, coram omni clero et universa plebe declaret, apostolicae sedi et universis Domini sacerdotibus atque Ecclesiis publicandam: ut pacificato per unam fidem mundo, possimus omnes dicere, quod angeli, nato de Maria Virgine Salvatore, cecinerunt: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II, 14). CAP. II. Quia vero et nos et beati Patres nostri, quorum doctrinam et veneramur et sequimur, in unius fidei concordia sumus, sicut provinciarum omnium protestantur antistites, agat clementiae vestrae devotissima fides, ut quam primum ad nos Constantinopolitani episcopi, qualia debent, probati et catholici sacerdotis scripta perveniant, aperte scilicet atque dilucide protestantia quod si quis de incarnatione Verbi Dei aliud aliquid credat aut asserat, quam catholicorum omnium et mea professio protestatur, hunc a sua communione secernat, ut ei fraternam in Christo charitatem merito possimus impendere. Ut autem salubribus curis velocior pleniorque, auxiliante Domino per vestrae clementiae fidem praestetur effectus, ad pietatem vestram fratres et coepiscopos meos, Abundium et Asterium, sed et Basilium et Senatorem, presbyteros, quorum mihi devotio est probata, direxi, per quos, quae nostrae forma sit fidei, manifestatis instructionibus quas misimus possitis dignanter agnoscere: ut si Constantinopolitanus antistes in eamdem confessionem toto corde consentit, securi, ut dignum est, de ecclesiastica pace laetemur, neque aliquid residere videatur ambiguum, 1008 unde superfluis forsitan suspicionibus laboremus. Sin vero aliqui a puritate nostrae fidei atque Patrum auctoritate dissentiunt, concilium universale intra Italiam, sicut synodus quae ob hanc causam Romae convenerat, mecum petiit, clementia vestra concedat: ut in unum convenientibus omnibus his qui aut ignorantia aut terrore prolapsi sunt, correctionis remediis consulatur, nec cuiquam ultra sit liberum ita Nicaenae synodi facere mentionem, ut ejus inveniatur esse fidei contrarius: quoniam et universae Ecclesiae et vestro hoc imperio profuturum est, si unus Deus, una fides et unum sacramentum salutis humanae, una totius mundi confessione teneatur. Data decimo septimo kalendas Augusti, Valentiniano septies et Avieno v. c. consulibus. 1009 EPISTOLA LXX. AD PULCHERIAM AUGUSTAM. SYNOPSIS. Anatolii professionem fidei se exspectare. Legatos a se missos in Orientem. Per concilium generale removenda esse omnia scandala. LEO episcopus PULCHERIAE Augustae. Gaudeo fidei clementiae vestrae, quod religiosum studium dignanter impenditis ut pax ecclesiastica renovetur, quae quorumdam dissensionibus videtur esse turbata. Debetur enim hoc vestrae specialiter gloriae, ut ablatis omnibus scandalis quae contra catholicam fidem inimicus excitaverat, una eademque sit per totum mundum confessio veritatis, quae facilius certiusque reparabitur, si pravorum sensuum nulla semina, nulla vestigia relinquantur. Quod tamen mearum partium est, praeterire non debeo, ut scilicet quid de incarnatione Filii Dei a Constantinopolitano episcopo teneatur agnoscam; praesertim cum ordinationem ipsius dura praecesserint, taliaque ad nos debuerit scripta dirigere, quae illum a contagione hujus qui nuper emersit erroris alienum evidenter ostenderent. 1010 Optans itaque securam cum eo habere concordiam, gratiamque illi fraternae charitatis impendere, scribere ei interim distuli; non dilectionem negans, sed manifestationem catholicae veritatis exspectans. Simplex enim est absolutumque quod posco, ut remoto longarum disputationum labore, sanctae memoriae Cyrilli Alexandrini episcopi epistolae, quam ipse ad Nestorium miserat, acquiescat; in qua et errorem Nestorii arguit, et fidem Nicaenae definitionis exposuit; vel epistolae meae quae ad sanctae recordationis Flavianum episcopum est directa, consentiat. Quibus vigilanter inspectis, Constantinopolitanus antistes repudiandum sibi, quod ausa est contra puram et singularem fidem imperita insipientia definire, incunctanter agnoscat: quia et mea et sanctorum Patrum de incarnatione Domini concors per omnia et una confessio est. Quam si quis existimaverit non sequendam, ipse se a compage catholicae unitatis abscidit; cum tamen nos ut in integrum omnia revocentur optemus. Ad effectum vero salubrium dispositionum velocius obtinendum, fratres et coepiscopos meos Abundium et Asterium, sed et Basilium et Senatorem presbyteros probatissimos viros misi, qui clementiae vestrae formam fidei quam secundum doctrinam venerabilium Patrum praedicamus offerrent, et remotis circumlocutionibus quibus obscurari veritas solet, 1011 quid de incarnatione Filii Dei a totius orbis probatis sacerdotibus defensum fuisset ostenderent: quos post divinam gratiam sancto vestrae pietatis auxilio dignum est adjuvari, ne in totius Ecclesiae perturbationem imprudens procedat intentio: cum correctione adhibita omnes oporteat in unius confessionis redire concordiam. A qua si forsitan ab aliquibus discrepatur, universale concilium sacerdotum haberi intra Italiam, clementia vestra annitente, jubeatur: quo remota arte fallendi, tandem pateat quid altiore tractatu aut coerceri debeat aut sanari. Data XVII kalendas Augusti, Valentiniano Augusto septies, et Avieno v. c. consulibus.
|
DE POTENTIA ET ACTU /126/ Omne quod est, aut est ens actu, aut ens potentia, id est aut est in complemento, aut non est in complemento, possibile est tamen esse. Quod enim non est in complemento, neque possibile est ut sit in complemento, simpliciter non est. Omne itaque possibile esse, cum adhuc non sit, dico esse in potentia; et omne, quod est in potentia, possibile est esse. Per potentiam igitur oportet intelligere illud, a quo res potest provenire in complementum. /127/ Si enim non sit actu, a quo vel mediate vel immediate res illa possit venire in complementum, non est possibile rem illam esse. Cum itaque dicitur, quod res est in potentia, forte intelligitur potentia efficientis solum et forte potentia efficientis et amplius. Si enim sit efficiens tale, a quo possint provenire ceterae causae rei, tunc antequam sint ceterae causae, dicetur res esse in potentia; sicut verum fuit ab aeterno, omnem creaturam esse in potentia, quia fuerit in potentia causae efficientis, a qua potuerunt omnes causae aliae creaturarum provenire. -- Si vero non sit causa efficiens talis, a qua possint ceterae causae provenire, necesse est, ut sub hoc nomine "potentia" comprehendantur cum efficiente ceterae causae, quae ab efficiente non possunt provenire, a quibus tamen simul cum causa efficiente possibile est, ut res proveniat in complementum. Si enim esset architector, et natura non ministraret ei materiam domus, cum ipse architector non posset sibi facere materiam, non diceretur esse domus in potentia. Similiter si esset materia domus, et non esset possibile, ut esset architector, non diceretur domus esse in potentia. Igitur rem esse in potentia est ipsam esse in sua causa, a qua possibile est, ut veniat in complementum. Ex hoc manifestum est, quod forte res est in potentia, et tamen nihil quod est, nec ex aliquo quod est potest esse res illa, et aliquid fuit in potentia, et tamen nihil unquam nec ex aliquo potuit esse res illa, verbi gratia antequam esset mundus vel rnateria mundi creata, fuit mundus in potentia, et tamen nihil potuit esse mundus, nec ex aliquo quod fuit, potuit esse mundus. Materia vero prima et omnis res immaterialis penitus, antequam crearetur, fuit in potentia; et tamen nihil unquam potuit esse materia, nec ex aliquo potuit esse materia. Et haec quidem manifesta sunt. Sed de his rebus, quae sub tempore generantur, et quorum materia vel propinqua vel remota in unaquaque hora praesto est, dubitandum est, an consequatur necessario, quod, si aliqua illarum est in potentia, quod aliqua res potestate sit ilia, verbi gratia si statua sit in potentia, quod aliqua res potestate sit statua, et si aliquod animal est in potentia, quod aliqua res potestate sit illud animal. Si enim non sit metallum, in quo possit operari statuifex, cum /128/ tamen terra potestate sit metallum, diceturne, quod terra potestate est statua, aut quod terra potest esse statua aut ex terra fieri statuam? -- Videtur autem nobis, quod, cum dicitur: "A potestate est B, aut A potest esse B", idem est ac si diceretur: "A habet in se potentiam factivam B, vel potentiam passivam a factivo B". Non enim dicitur, quod embryo antequam infundatur anima rationalis, potestate sit vigilans vel possit vigilare, cum non habeat in se potentiam factivam vigiliae, nec dicitur, quod sit potestate docibilis vel quod possit doceri, cum non habeat in se potentiam passivam a faciente doctrinam. Similiter cum dicitur: "ex A potest fieri B", intelligitur, quod A sit habens potentiam passivam a factivo B, vel saltem a factivo ministrante factivo B. -- Dicitur enim de ferro rudi, quod ex eo potest fieri lorica. Non tamen factor loricae aget in ferrum rude, sed aliquis minister deserviens factori loricae et praeparans ei materiam aget in ferrum rude. Si igitur ex A potest fieri B, oportet, quod ex A non fiat aliud, antequam suscipiat complementum B, nisi illud sit intentum propter B et via in B, et sit factum a ministrante ei, quod dat complementum B, verbi gratia ex semine potest fieri homo. Prius tamen ex semine fit embryo, verumtamen embryo intenditur propter hominem et est via in hominem et generatur embryo ex semine a ministrante ei, quod complet hominem. Est itaque potentia principium transmutationis a non completo, ad completum, vel ut universalius dicam: potentia est principium transmutationis a privatione in privationis potentiam. Intelligo autem per privationem et potentiam privationis non solum sicut dicerem non videns et videns, verum etiam sicut dicerem non caecum et caecum. Dicitur tamen potentia habitus, quo potest non transmutari in peius vel corruptionem, id est quo resistit nitenti transmutare in peius vel corruptionem. Et forte haec ratio potentiae reducitur in prius dictam rationem. Tantum enim est resistere intendenti transmutare in peius vel corruptionem quantum est a non completo in completum transmutare. Principium autem transmutationis est duplex: scilicet activum et passivum, et forte eadem est potentia activa et passiva /129/ et forte alia. Ubi enim est aliud agens, aliud patiens, ibi alia est potentia activa a potentia passiva. Ubi vero idem secundum idem agit et patitur, ut in simplicibus, quae in se agunt, eadem est. Forte enim eadem est potentia, qua intelligit se et qua intelligitur a se intelligentia. Item: principium transmutationis aut est tale, quod est in eius electione ducere rem ad complementum et desistere a productione eius ad complementum: aut non est in eius electione, ut compleat et non compleat. Et in cuius electione est utrumque, dicitur potentia rationalis, quia haec in solis rationabilibus, in quantum huiusmodi sunt, invenitur. Cum autem res est in actu, non esset in actu, nisi, cum esset, in actu esse posset. Ergo potentia alia est cum actu. Sed talis potentia non est principium transmutationis a non completo in completum. Aequivocae igitur sunt potentiae, et dicimus, quod ambigue dicuntur potentiae. Potentia enim, quae cum actu est, non est nisi principium retinens actum, quem et continue recipit a conservante, et est idem principium continue recipiens complementum a conservante rem in esse, quod fuit principium recipiens complementum a dante esse. -- Omnem autem potentiam praecedit actus naturaliter. Si enim omne, quod efficitur, efficitur a sibi simili vel secundum speciem vel secundum proportionem, manifestum est, quod omnem potentiam praecedit actus illius potentiae vel secundum speciem vel secundum proportionem. In eodem autem quandoque potentia praecedit actum, ut potentia currendi praecedit currere; quandoque vero actus praecedit potentiam, ut actus citharizandi praecedit potentiam citharizandi. Agens in naturis aut agit se alterum et se aliud, ut in propagatione et generatione, aut educit sibi simile in potentia de potentia ad effectum. Deo gratias. Explicit tractatus de potentia et actu secundum Lincolniensem.
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus 90 De tonitruis (Beda), J. P. Migne (0609B)Litteras dilectionis vestrae desideratas (venerande Pater Herefride) accepi, quibus me valde laboriosum atque periculosum opusculum, certe obtrectatorum invidorumque latratibus atque blasphemiis patens, qui me fortasse diabolico (quod absit) spiritu, aut iniqua magicae excogitatione artis afflatum, et non sancti Spiritus gratia illuminatum, aut rhetorico spiritu imbutum, haec fecisse et excogitasse asserant, nova videlicet praesagia rerum, quasi ore prophetico praedicere subire jussisti. Obsecrantes, scilicet, firmiterque saepissime praecipientes, ut de sermone aliquid utrobique deesse constat, quid mystice tonitrua (0609C)praesignant, juxta ingenioli mei igniculum, in Latinum vertere sermonem. Vestris autem praeceptis obtemperans, idcirco hoc opusculum perficere maxime studui, ne vestra venerabilis petitio apud me floccipendi (0610B)ab ullo videretur. Verumtamen subnixis precibus flagito ut contra invidos, qui vel canino dente hoc opusculum corrodere aut subsannare conaturi sunt, vel, quasi latrantes canes, abversum me rabido ore desaevient, quique in eo se doctos esse arbitrantur, si aliis detrahant, orationum vestrarum clipeos opponatis, et anchora sancti sermonis vestri, fideliumque vestrorum, hoc opusculum ex sermone, a fideli vestro in Latinum translatum, omnimodis ab invidorum inimicorumve detractionibus, stabilitum atque illaesum permanere faciatis. Precor etiam vos (pater charissime) ut qui tantum opus me subire fecistis, in (0610C)sanctarum vestrarum victimis, in conspectu Altissimi, pro me misero peccatore fideliter intercedatis. I. DE TONITRUIS IN QUATUOR ORBIS PARTES. Ab Oriente. --Ab orientali igitur plaga si exorta (0611A)fuerint tonitrua, secundum subtilium philosophorum traditiones, in anni ipsius circulo, humani sanguinis copiosam effusionem ipsa praesignant tonitrua. Ab Occidente. --Ab occidentali quoque climate cum surrexerint tonitrua, sapientes secundum nimiam subtilitatem indagantes, rerumque praesagia agiliter investigantes, mortalitatem prolis Adae, pessimamque pestilentiam ipso in anno imminere significare tonitrua dixerunt. A Meridie. --Meridiana (ut sagacis ingenii philosophi, qui intellectuali consideratione, indagabilique prudentia rerum praesagia notaverunt, aiunt) tonitrua, incolas pelagi magna clade anni illius curriculo esse morituros, praefigurant. A Septentrione. --Boreae namque, juxta subtilitatem (0611B)eorum qui investigare rerum causas conati sunt, quando intonant tonitrua, pessimorum peccatorum, paganorum videlicet atque perversorum Christianorum, mortalitatem significant. II. PRAESAGIA PRO MENSIBUS. De Januario. --Si in mense Januario (prout agilitas philosophorum reperit) tonitrua percrepant, in anni ipsius ambitu multos homines ac pecora, oves videlicet, esse morituros, sylvarumque ac nemorum sterilitatem vel infructuositatem praefigurant. De Februario. --In mense Februario si tonitrua fuerint exorta, valde (ut aiunt) auribus audientium nocent, et ad aurem pertinent, qui ipsam perturbant. (0611C)De Martio. --Martii quoque mensis tonitrua, juxta sagacis ingenii nobilium philosophorum investigationem, periculosa designant praesagia (sicuti namque dicunt), mortalitatem vel diem tremendi judicii praefigurant. De Aprili. --Mensis etiam Aprilis tonitrua, seminibus (ut aiunt) ac frugibus in anni ipsius curriculo periculum imminere significant, et inter undas vasti pelagi navigare valde esse periculosum praenotant. De Maio. --Si autem aliquo in anno tonitrua Maio in mense tonuerint, illi qui rerum praesagia subtiliter notaverunt, ipsa tonitrua pluviam copiosam frugumque ac feni nimiam fertilitatem anno in ipso esse venturam significare dixerunt. De Junio. --Junio quoque in mense si in curriculo (0611D)anni illius tonitrua surrexerint (prout philosophi testantur), piscium diversi generis multifariam diversamque multitudinem inter glauciconas undas fluminum anno in ipso venturas esse ipsa tonitrua declarant. De Julio. --Philosophi etiam qui intellectuali consideratione agilique studio rerum praesagia indagare conati sunt, Julii mensis tonitrua, quocunque in anno, hominibus anni in illius curriculo magnum imminere mortis periculum arboribusque nimiam infructuositatem praesignare dixerunt. De Augusto. --Repertores quoque, magnarum subtilitatum auctores, egregia prudentia philosophiae considerationis, in rebus pertractandis, in spectaculi latibulis locupletati, mensis Augusti tonitrua in cujuslibet (0612A)anni ambitu si intonuerint, pelagi pisces per turmas atque generationes suas, nocivumque serpentini generis exercitum anno in ipso esse fortiter morituros praefigurare dixerunt. De Septembri. --Si aliquo in anno (prout sagacis ingenii philosophi subtiliter investigaverunt) Septembri in mense tonitrua fuerint exorta, anni in ipsius curriculo copiosam multitudinem laicorum, de hoc saeculo catervatim migraturam esse, ipsa tonitrua mystice designant. De Octobri. --Auctores, qui mirabili speculatione quid tonitrua temporum significent investigaverunt, asserunt tonitrua mensis Octobris infra anni illius circulum validissimas aeris procellas atque ingentissimos ventos esse venturos significare. (0612B)De Novembri. --Novembris quoque tonitrua, in quocunque anno tonuerint, juxta subtilium philosophorum physicam speculationem, in anni ipsius curriculo nimiam omnium infecunditatem sterilitatemque imminere designant. De Decembri. --Felici etiam artificiosaque consideratione nobilissimi ingenii doctores, in speculo rerum spirituali cernere conati sunt, quia tonitruum mensis Decembris nihil nocivum malumve hominibus seu caeteris animalibus, aut omnibus frugibus praefigurant, sed prospera atque saluberrima ab illis videntur esse. III. DE SEPTEM FERIIS. De Dominico die. --Si quolibet in anno, tonitrua in die Dominico tonuerint, prout philosophi, qui (0612C)rerum praesagia agili consideratione investigaverunt, asserunt, clericorum atque sanctimonialium feminarum ingentem mortalitatem imminere ipsa tonitrua designant. De Lunae die. --Auctores quoque praeclari ingenii, qui pervigili speculatione, secundum humanae intelligentiae capacitatem, omnia ac praefigurationes rerum his qui eam agnoscere desiderant scripserunt, si aliquo in anno in die Lunae tonitrua fuerint exorta, turmas conjugum esse morituros, frugesque eclipsim passuras esse, ipsa tonitrua praefigurare aiunt. De Martis die. --Secundum etiam nimiae sagacitatis florulentam scientiam ac philosophicae contemplationis subtilitatem philosophi, qui physica consideratione quasi prophetico ore, quid rerum mystice (0612D)praesagia significent declarant, inter caetera sic aiunt: Martis in die, in cujuslibet anni circulo, si surrexerint tonitrua, magnificam, copiosissimamque abundantiam frugum terrae superficiei esse venturam, mystice tonitrua significare nemo dubitet. De Mercurii die. --Solerti cura cognoscendarum rerum amatores sapientiae subducti, de tonitruum diei Mercurii praefigurationibus inter diversas ac varias rerum subtilitates, se ita reperisse testantur: nam (ut dicunt) si forte contigerit ut in die Mercurii se elevent tonitrua, scorta ac meretrices fatuasque feminas per agmina sua catervatim de ergastulo carnis esse migraturas, aut humani sanguinis copiosam effusionem ipsa tonitrua praesignare, nulli est dubitandum. (0613A)De Jovis die. --Efficacis prudentissimaeque scientiae mentis suae fibris cati inventores, qui indesinenter sanctae philosophiae praesagia rerum rimare ac perscrutari non cessant de praefigurationibus tonitruum diei Jovis, prudenti investigatione ita asserunt. Testantur namque quod quotiescunque Jupiter suo in die intonat, multiplicem abundantiam frugum terrae esse venturam, uberrimamque incolarum pelagi superbam multitudinem per cunctos alveos ac turmas suas fluminum multipliciter impleturam, ipsa tonitrua praefigurant. De Veneris die. --Nobilium didascalorum, qui pene a cunabulis inter matris philosophiae ubera sunt lactati atque nutriti, prudentissima contemplatione, acutissima, varioque flore philosophicaeque subtilitatis (0613B)ornata ingenia, de praesagiis tonitruum die (0614A)Veneris ita statuunt. Testantur etenim omnimodis Veneris in die tonitrua si contigerint, quia vel regis interfectionem, aut validissimum bellum, multorumque stragem ociter imminere, vel multa pecora moritura esse, ipsa tonitrua praesignant. De Sabbati die. --Philosophi, qui artificiali scientia rerum naturas atque praesagia intellectuali speculatione subtiliter cernere, juxta sagacissimi eorum ingenii nimiam flagrantiam, conati sunt, de Saturni diei tonitruum omnibus praefigurationibus, quae taliter investigare atque exponere dicuntur. Si enim (ut aiunt) in die Saturni tonitrua surrexerint, tonueritque, haud longe exinde aut ingentem pestilentiam humani generis esse venturam, vel validissimum bellum venturum, ipsa tonitrua designant.
|
HABITA IN CONSISTORIO DIEI 14 DECEMBRIS 1899* Venerabiles Fratres Auspicandae celebritatis sacrae, quam mense Maio per apostolicas Litteras indixeramus, iam prope sumus in limine. Grates tibi iustas meritasque persolvimus, summe Deus: tuo quippe unius munere id solatium Nostrae affulget senectuti, quod voto magis praesumpserat animus, quam spe.— Nostis autem, venerabiles fratres, inchoari annum sanctum consuevisse aperiendis Basilicarum Patriarchalium Portis ritu veteri, pietati excitandae magnopere accommodato. Etenim, ut verbis utamur Benedicti XIV decessoris Nostri, « fidelibus in mentem revocare tur publice poenitentiae consuetudo, et publice poenitentium disciplina, quae priscis Ecclesiae temporibus vigebat. — Pontifex portas sanctas Basilicarum initio Iubilaei universalis illis omnibus recludit, qui conscientiae suae labes animo vere detestantur, et indicta pietatis opera libenter suscipiunt, omnique studio adnituntur ut eiusdem Indulgentiae fructus assequantur » (Alloc. habita in Consistorio secreto, die 1 Decembris 1749). Quamobrem pridie Natalis Domini, more exemploque decessorum Nostrorum, Portam sanctam Basilicae Vaticanae Nosmetipsi, si Deus dederit, aperiemus. — Idem ad reliquas Basilicas Patriarchales eodem die per Cardinales Legatos fieri mos est. Itaque Ecclesiae disciplinam et consuetudinem hac in re sequuti, auctoritate omnipotentis Dei, beatorum apostolorum Petri et Pauli ac Nostra, eligimus et declaramus Legatos Nostros a latere venerabiles fratres Nostros, Aloisium S. R. E. Cardinalem Oreglia, Episcopum Ostiensem et Veliternum, sacri Cardinalium Collegii Decanum, qui Portam Sanctam Basilicae Sancti Pauli nomine Nostro aperiat: item Franciscum Tituli Sanctae Mariae in Aracoeli S. R. E. Presbyterum Cardinalem Satolli, Basilicae Lateranensis Archipresbyterum, qui Portam eiusdem Basilicae nomine Nostro aperiat: tum Vincentium Tituli Sancti Silvestri in Capite S. R. E. Presbyterum Cardinalem Vannutelli, Basilicae Liberianae Archipresbyterum, qui Portam eiusdem Basilicae nomine Nostro aperiat. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen. Supra dictis autem Legatis facultatem facimus ut populo, qui aperiendis Portis sanctis praesens aderit, plenariam indulgentiam simul cum Apostolica benedictione auctoritate Nostra largiantur. Est quidem, venerabiles fratres, cur confidamus, solemnia Iubilaei magni non sine salutari praeterlapsura fructu. Nam, caelesti opitulante gratia, alacritatem quamdam pietatis popularis cum obtemperandi studio videtur vox hortatioque Pontificis excitavisse. Nuntiatum est, idemque saepe nuntiatur, ubique gentium numerari, qui, animorum expiandorum caussa, Romam cogitent. Equidem per id tempus valde vellemus formam suam habitumque pristinum Romanae urbi restitutum: quo scilicet esset integrum servare traditum a patribus morem exercendae religionis sine ullo impedimento, etiam in aperto Urbis, apparatu publico insueto ritu insuetae sanctitati temporis consentaneo: antiquae custodia disciplinae, civitatem sanctam peregrinus agnosceret. Verum, exuto Pontifice, simul est catholicorum comminuta libertas: incolarum advenarumque pietati sola relinquuntur templa. Inter haec, vices occidentis anni aliud peperere incommodum cum iniuria Sedis Apostolicae coniunctum, idemque virorum incorrupte iudicantium communi opinione damnatum; quod Nos quidem tacite ferre non possumus. Intelligi de conventu Legatorum summorum Principum ad Hayam volumus, Augusto Imperatore Russiarum auctore, consulendum erat de pace imperiorum constituenda firmius, coercendâque tum crebritate, tum atrocitate bellorum. Quid magis dignum advocatione Pontificis? Videlicet pro iustitia contendere, conciliare pacem, prohibere dissidia, insitum divinitus est in pontificatu maximo : idque et iudicio et re omnis agnovit superior aetas. Decessores autem Nostros iis muneribus magna cum salute gentium christianarum saepenumero perfunctos, plus est exploratum, quam ut memorari oporteat. Sane incepto illi tam frugifero tamque nobili quaesitum vel a priucipio sponte fuerat Nostrae suffragium auctoritatis: tum etiam in optatis erat, generatimque seníentiae inclinaverant, Nobis ut foret ipso in concilio Hayensi locus. Una ex omnibus reclamavit vox, at quidem tamdiu in repugnando pertinax, quoad pervicit, eorum ipsorum vox, inquimus, qui potestati suae summum Ecclesiae rectorem expugnatione Urbis fecere obnoxium. Quid non ab iis hostile timeamus, quando nec dubitant in luce Europae vim inferri sanctitati iurium atque officiorum, quae ab apostolico munere sponte nascuntur? Attamen, qualiacumque futura sint tempora, Nos quidem, adiuvante Deo, nec conniventes offendent, nec pavidos. Sed partes Nostras res Orientalium catholica modo deposcit. In Patriarchatu Giliciensi Armeniorum cum venerabili fratri Stephano Petro X Azarian succedendum esset, qui Calendis Maii decesserat in pace Christi : eius rei caussa in aedem Constantinopolitanam sanctissimi Nominis Mariae Episcoporum Armenio ritu coacta ad praescripta legum Synodus est. Die vicesimo sexto superioris mensis Iulii Patriarcham in demortui locum suffragiis fecere venerabilem fratrem Paulum Emmanuelian Episcopum Caesareensem, qui Petrus ex more appellatus est, undecimus eo nomine. De ratione tota docuerunt Nos per litteras ipsi, qui ad suffragia convenerant, Episcopi : illud praeterea rogantes, ut, quem ad Patriarchalem dignitatem ipsi extulerant, eum confirmare potestate apostolica vellemus. Idem sibi rogat, simulque sacri honorem Pallii libello supplici petit Patriarcha electus, edita fidei catholicae professione ex forma Urbaniana, adiectis insuper quae a sacrosancto Concilio Vaticano decreta sunt. Venerabilis fratris Pauli Emmanuelian egregia in apostolicam Sedem voluntas et multarum ornamenta virtutum, collegarum episcoporum testimonio prolixe laudantur. Is iam episcopalia munera administra vit diu; consilio, doctrina, laboribus apostolicis opinionem atque amorem gentis suae promeritus. His de caussis, atque ex sententia sacri Consilii christiano nomini propagando Ecclesiarum negotiis orientalis ritus praepositi, cum eius tum Episcoporum precibus annuendum censuimus.— Itaque auctoritate omnipotentis Dei, sanctorum Apostolorum Petri et Pauli et Nostra confirmamus et approbamus electionem seu postulationem a venerabilibus fratribus Armeniis Ciliciae factam de persona praedicti Pauli Emmanuelian, quem absolvimus a vinculo, quo tenebatur Ecclesiae Caesareensi, ac transferimus ad Patriarchalem Ecclesiam Ciliciae Armeniorum, praeficientes eum Patriarcham et Pastorem eidem Patriarchali Ecclesiae, prout in decreto et schedula consistorialibus exprimetur, contrariis quibuscumque non obstantibus. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen.
|
DOMINI NOSTRI SACRATISSIMI PRINCIPIS IUSTINIANI CODEX LIBER NONUS CJ.9.1.0. Qui accusare non possunt. CJ.9.1.1: Imperatores Severus, Antoninus Prius est, ut criminibus, quae tibi ut graviora ab adversario tuo obiciuntur, caedis atque vulnerum respondeas, et tunc ex eventu causae iudex aestimabit, an tibi permittendum sit eundem accusare, tametsi prior inscriptionem deposuisti. * sev. et ant. aa. silvano. * CJ.9.1.2pr.: Imperator Antoninus Si cautiones, quibus secundinus solutam ingenuo pecuniam probare se dicit, tutores vel curatores tui suspectas ut falsas habent, proprio nomine, cum non liceat alieno, non prohibentur in crimine falsi subscribere. * ant. a. ingenuo. * CJ.9.1.2.1: Imperator Antoninus Nec enim facile tutores vel curatores, qui officio et periculo suo res pupillorum vel adulescentium administrant, sententia notantur, nisi evidens eorum calumnia iudicanti apparebit. CJ.9.1.3pr.: Imperator Alexander Severus Qui crimen publicum instituere properant, non aliter ad hoc admittantur, nisi prius inscriptionum pagina processerit et fideiussor de exercenda lite adhibitus fuerit. * alex. a. rufo. * CJ.9.1.3.1: Imperator Alexander Severus Sin vero post satisdationem praesentes non fuerint, edicto admonendi sunt, ut veniant ad causam agendam, et si non adfuerint, non solum extra ordinem puniendi sunt, sed etiam sumptus, quos in eam rem et circa ipsum iter ad litem vocati fecerunt, dependere cogentur. CJ.9.1.4: Imperator Alexander Severus Uxor tua, si consobrini sui necem vindicandam existimat, adeat praesidem provinciae. * alex. a. dionysio. * CJ.9.1.5: Imperator Alexander Severus Senatus consulto permissum non est mulieri legis corneliae crimine reum facere, nisi res ad eam pertineat. cum igitur filii tui tutores et curatores habent, ipsi deliberare debent, an instrumenta, ex quibus adversarium filiorum tuorum obtinuisse dicis, falsa esse accusare debeant. * alex. a. Marcellinae. * CJ.9.1.6: Imperator Alexander Severus Accusationem, a qua discedere te professus es, repetere non debes. * alex. a. probo. * CJ.9.1.7: Imperator Alexander Severus Si ea quae crimen intendit cognitionem moratur, certa perferendae accusationi tempora iudex competens praestet, intra quae si agere supersederit, renuntiasse causae intellegitur. * alex. a. felici. * CJ.9.1.8: Imperator Gordianus Non prohibentur milites actiones quae iudicii publici instar obtineant intendere , si suas suorumque iniurias exsequantur. ideoque consobrini tui necem defendere tibi permittimus. * gord. a. gaio mil. * CJ.9.1.9: Imperator Gordianus Non ignorat competens iudex eam, quae ultionem et mortem filii persequi adlegat, non temere ad accusationem esse admittendam, nisi prius matrem se esse probaverit. * gord. a. severiano. * CJ.9.1.10: Imperator Gordianus Si crimen ad tuam tuorumque iniuriam pertinens exsequeris, sollemnibus te inscriptionibus adstringe, ut praesidem provinciae habere iudicem possis. * gord. a. mucatraulo mil. * CJ.9.1.11: Imperator Philippus Data opera partis adversae res vestras incendio exarsas esse adseverantes crimen corneliae de sicariis exsequi potestis. * philipp. a. et philipp. c. saturnino. * CJ.9.1.12pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus De crimine quod publicorum fuerit iudiciorum mulieri accusare non permittitur nisi certis ex causis, id est si suam suorumque iniuriam persequatur, secundum antiquitus statuta tantum de quibus specialiter eis concessum est non exacta subscriptione. * diocl. et maxim. aa. et cc. corinthiae. * CJ.9.1.12.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Unde aditus praeses provinciae in primis examinabit, an tale sit crimen, cuius accusationem mulier subire non prohibetur. CJ.9.1.13: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si magnum et capitale crimen ac non leve frater contra fratrem suum instituerit, non solum audiendus non est, sed etiam exilii poena plectendus. * diocl. et maxim. aa. et cc. ad asclepium. * CJ.9.1.14: Imperatores Diocletianus, Maximianus Propter insidias, quas tuae vitae paratas contendis, accusationem apud praesidem provinciae contra filium tuum, si pietas et ratio naturalis animi tui non revocat intentionem, instituere potes. * diocl. et maxim. aa. et cc. aeliae. * CJ.9.1.15: Imperatores Diocletianus, Maximianus Criminis accusationem instituere cum periculo calumniae, si tibi existimatio integra est, minime prohiberis. * diocl. et maxim. aa. et cc. lupioni. * CJ.9.1.16: Imperatores Diocletianus, Maximianus Cum rationibus iuris congruit desiderium tuum postulantis accusationem tertiam ei qui tuos reos delatos habet non permitti contra legis praescripta, nisi suas suorumque iniurias quis persequatur. * diocl. et maxim. aa. et cc. callitycho. * CJ.9.1.17: Imperatores Diocletianus, Maximianus Iniquum et longe a beatitudine saeculi nostri esse credidimus, ut thaumastus accusandi eius haberet facultatem, in cuius domo eum, licet ingenuum, a prima tamen aetate fuisse constabit. quare ex nomine thaumasti mentio super conflictu criminali symmacho conquiescat. si quam sane civilem petitionem idem thaumastus sibi competere confidit, iudicio praesidiali poterit experiri. * diocl. et maxim. aa. et cc. pars sent. d. v id.Ian.Diocl. vii. et maxim. vi. aa. conss.* CJ.9.1.18: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si sororem tuam leviorum commissorum ream facis, accusationem non prohiberis exercere in iudicio praesidali, quo temerarie commissa congrua ultione plectantur. * diocl. et maxim. aa. et cc. iuliano. * CJ.9.1.19: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Neganda est accusatis, qui non suas suorumque iniurias exsequantur, licentia criminandi in pari vel minori crimine, priusquam se crimine quo premuntur exuerint , secundum scita veterum iuris conditorum, ita tamen, ut et ipsi inscriptiones contra eos etiam pendente accusatione deponere possint. * valentin. valens et grat. aaa. laodicio praes. sardiniae. * CJ.9.1.20: Imperatores Arcadius, Honorius Si quis ex familiaribus vel ex servis cuiuslibet domus cuiuscumque criminis delator atque accusator emerserit, eius existimationem caput atque fortunas petiturus, cuius familiaritati vel dominio inhaeserit, ante exhibitionem testium, ante examinationem iudicii, in ipsa expositione criminum atque accusationis exordio ultore gladio feriatur. vocem enim funestam intercidi oportet potius quam audiri. maiestatis autem crimen excipimus. * arcad. et honor. aa. eutychiano pp. * CJ.9.1.21: Imperatores Honorius, Theodosius Liberti si accusatores manumissorum heredumve esse praesumpserint, eodem quo servi supplicio tenebuntur, luituri poenas ante prohibitae delationis exordium. * honor. et theodos. aa. conss. praetoribus tribunis plebi senatui s.D.* CJ.9.2.0. De accusationibus et inscriptionibus. CJ.9.2.1: Imperator Alexander Severus Eos qui terminos effoderunt extraordinaria animadversione coerceri debere praeses provinciae non ignorabit. * alex. a. marciano. * CJ.9.2.2pr.: Imperator Alexander Severus Si cuiusdam criminis obnoxius servus postulatur, dominus eum defendere potest et in iudicio sistere accusatoris intentionibus responsurum. * alex. a. syro. * CJ.9.2.2.1: Imperator Alexander Severus Post probationes autem criminis non ipse dominus, sed servus pro suo delicto condemnationem sustineat. ideo enim servum suum domino defendere permissum est, ut pro eo possit competentes adlegationes offerre. CJ.9.2.3: Imperator Alexander Severus Reos capitalium criminum absentes etiam per procuratorem defendi leges publicorum iudiciorum permittunt. * alex. a. stephanidi. * CJ.9.2.4: Imperator Gordianus Si accusatoribus absentibus et non per contumaciam adesse iudicio cessantibus ex una postulatione aditus praeses provinciae non causa cognita sententiam dixit, qua eum de quo querimoniam detulisti liberandum existimavit, criminatione etiam nunc perseverante, quae contumacia vel cessatione accusatorum non interveniente auferri non potuit, causa intentati criminis apud eundem vel successorem eius more iudiciorum tractabitur. * gord. a. archelao. * CJ.9.2.5: Imperator Gordianus Non ideo minus crimine seu atrociorum iniuriarum iudicio tenetur is qui in istam accusationem incidit, quod dicat alium se huius facti mandatorem habuisse. namque hoc casu praeter principalem reum mandatorem quoque ex sua persona conveniri posse ignotum non est. * gord. a. paulino. * CJ.9.2.6pr.: Imperator Gordianus Absentem capitali crimine accusari non posse, sed requirendum tantummodo adnotari solere, si desit, vetus ius est. * gord. a. avidiano. * CJ.9.2.6.1: Imperator Gordianus Et ideo cum absentem te et ignorantem, cui numquam ullum crimen denuntiatum esset, per iniuriam a praeside provinciae in metallum datum dicas, quo magis in praesenti te agente, ut adseveras, iam nunc fides veri possit illuminari, praefectos praetorio adire cura, qui, quidquid novo more et contra formam constitutionum gestum deprehenderint, pro sua iustitia reformabunt. CJ.9.2.7: Imperator Gordianus Ea quidem, quae per officium praesidibus nuntiantur, et citra sollemnia accusationum posse perpendi incognitum non est. verum falsis nec ne notoriis insimulatus sit, perpenso iudicio dispici debet. * gord. a. proculo. * CJ.9.2.8: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si quis se iniuriam ab aliquo passum putaverit et querellam deferre voluerit, non ad stationarios decurrat, sed praesidalem, adeat potestatem aut libellos offerens aut querellas suas apud acta deponens. * diocl. et maxim. aa. exempl. sacr. litt.* CJ.9.2.9pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Qui de crimine publico in accusationem deductus est, ab alio super eodem crimine deferri non potest. * diocl. et maxim. aa. honorato. * CJ.9.2.9.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si tamen ex eodem facto plurima crimina nascuntur et de uno crimine in accusationem fuerit deductus, de altero non prohibetur ab alio deferri. CJ.9.2.9.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus Iudex autem super utroque crimine audientiam accommodabit: nec enim licebit ei separatim de uno crimine sententiam proferre, priusquam plenissima examinatio super altero quoque crimine fiet. CJ.9.2.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Qui explicandi negotii spem, cuius finis in iudicis potestate ac motu situs est, pollicetur, non minus ob illicitam sponsionem crimen contrahit, quam qui ad huiusmodi promissionis commercium contra disciplinam publicam adspirat. * diocl. et maxim. aa. ursae. * CJ.9.2.11: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si quis homicidii crimen existimat persequendum, secundum iuris publici formam debebit eum, qui in primordio homicidii postulaverat reum neque probaverat ideoque reus absolutus est, praevaricationis arguere: id enim salubriter statutis principum parentum nostrorum iurisque forma praescriptum est: vel si id non putaverit agendum, ad sequens crimen, id est pastorum latronumve, descendere eum coges atque id exsequi iudicio tuo, cum, si quidem id ab incusato appareat esse commissum, ob ultionem publicam obnoxius legibus fiat. * diocl. et maxim. aa. have crispine cariss. nobis.* CJ.9.2.12: Imperatores Diocletianus, Maximianus Factum sponte se praecipitantis innocenti criminis periculum adferre non potest. * diocl. et maxim. aa. et cc. aurelio. * CJ.9.2.13: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Si quis servos crediderit accusandos, non prius ad corporum tormenta veniatur, quam se vinculo subscriptionis adstrinxerit. * grat. valentin. et theodos. aaa. mariniano vic. hispaniae.* CJ.9.2.14: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius, Arcadius Singuli universique iudices cognoscant in publicis criminibus non oportere emendicatis suffragiis decretorum aut relationibus a publicis personis destinandis credere, sed rei veritatem requirere. * grat. valentin. et theodos. et arcad. a. cynegio pp. * CJ.9.2.15: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius, Arcadius Tunc convenit potentiores viros adesse iudiciis, cum eorum praesentiam in criminibus publicis per inscriptionem causa deposcat, licet in pecuniariis causis per procuratores lites sustineant. * grat. valentin. theodos. et arcad. aaaa. tatiano pp. * CJ.9.2.16pr.: Imperatores Arcadius, Honorius In causis criminalibus dignum est, ut inscriptiones proponantur, quae magnitudinem videlicet criminis tempusque designant, ut alterutram partem digna legum tenere possit auctoritas. * arcad. et honor. aa. pasiphilo. * CJ.9.2.16.1: Imperatores Arcadius, Honorius Quod statutum si fuerit forte contemptum, hi qui ex officio ingrediuntur secretarium quinque librarum auri condemnatione ferientur. CJ.9.2.17pr.: Imperatores Honorius, Theodosius In causis criminalibus dignum est, ut inscriptiones proponantur, quae magnitudinem videlicet criminis tempusque designant, ut alterutram partem digna legum tenere possit auctoritas. * honor. et theodos. aa. conss. praetoribus tribunis plebis senatui s.D.* CJ.9.2.17.1: Imperatores Honorius, Theodosius Nemo tamen sibi blandiatur obiectu cuiuslibet criminis de se in quaestione confessus, veniam sperans propter flagitia adiuncti, vel communione criminis consortium personae superioris optans, aut inimici supplicio in ipsa supremorum suorum sorte sociandus, aut eripi se posse confidens aut studio aut privilegio nominati, cum veteris iuris auctoritas de se confessos ne interrogari quidem de aliorum conscientia sinat. nemo igitur de proprio crimine confitentem super conscientia scrutetur aliena. CJ.9.3.0. De exhibendis vel transmittendis reis. CJ.9.3.1: Imperatores Valentinianus, Valens Si miles in provincia repertus crimen publicum commiserit, eum rector provinciae sub custodia constituat atque ita vel causae meritum vel personae qualitatem ad magistrum militum referat. * valentin. et valens aa. valentino consulari piceni. * CJ.9.3.2pr.: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Nullus in carcerem prius quam convincatur omnino vinciatur. * grat. valentin. et theodos. aaa. eutropio pp. * CJ.9.3.2.1: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Ex longinquo si quis est acciendus, non prius insimulanti accommodetur adsensus, quam sollemni lege se vinxerit. CJ.9.3.2.2: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Eique qui deducendus erit ad disponendas res suas componendosque maestos penates spatium coram loci iudice aut etiam magistratibus sufficientium dierum, non minus tamen triginta tribuatur, nulla remanente apud eum qui ad exhibendum missus est copia nundinandi. CJ.9.3.2.3: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Qui posteaquam ad iudicem venerit, adhibita advocatione ius debebit explorare quaesitum ac tamdiu pari cum accusatore fortuna retineri, donec reppererit cognitio celebrata discrimen. CJ.9.3.3: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Neminem iudicio exhibendum esse praecipimus, nisi de cuius exhibitione iudex pronuntiaverit. * valentin. theodos. et arcad. aaa. drepanio procons. africae. * CJ.9.4.0. De custodia reorum. CJ.9.4.1pr.: Imperator Constantinus In quacumque causa reo exhibito, sive accusator existat sive eum publicae sollicitudinis cura produxerit, statim debet quaestio fieri, ut noxius puniatur, innocens absolvatur. * const. a. ad florentium rationalem. * CJ.9.4.1.1: Imperator Constantinus Quod si accusator aberit ad tempus aut sociorum praesentia necessaria videatur, id quidem debet quam celerrime procurari. CJ.9.4.1.2: Imperator Constantinus Interea vero exhibito non ferreas manicas et inhaerentes ossibus mitti oportet, sed prolixiores catenas, si criminis qualitas etiam catenarum acerbitatem postulaverit, ut et cruciatio desit et permaneat fida custodia. CJ.9.4.1.3: Imperator Constantinus Nec vero sedis intimae tenebras pati debebit inclusus, sed usurpata luce vegetari et, ubi nox geminaverit custodiam, vestibulis carcerum et salubribus locis recipi ac revertente iterum die ad primum solis ortum ilico ad publicum lumen educi, ne poenis carceris perimatur, quod innocentibus miserum, noxiis non satis severum esse dignoscitur. CJ.9.4.1.4: Imperator Constantinus Illud etiam observabitur, ut neque his qui stratorum funguntur officio neque ministris eorum liceat crudelitatem suam accusatoribus vendere et innocentes intra carcerum saepta leto dare aut subtractos audientiae longa tabe consumere. CJ.9.4.1.5: Imperator Constantinus Non enim existimationis tantum, sed etiam periculi metus iudici imminebit, si aliquem ultra debitum tempus inedia aut quocumque modo aliquis stratorum exhauserit, et non statim eum penes quem officium custodiae est atque eius ministros capitali poena subiecerit. CJ.9.4.2pr.: Imperator Constantinus Si quis in ea culpa vel crimine fuerit deprehensus, quod dignum claustris carceris et custodiae squalore videtur, auditus apud acta, cum de admisso constiterit , poenam carceris sustineat atque ita postmodum eductus apud acta audiatur. * const. a. ad euagrium. * CJ.9.4.2.1: Imperator Constantinus Ita enim quasi sub publico testimonio commemoratio admissi criminis fiet, ut iudicibus immodice saevientibus freni quidam ac temperies adhibita videatur. CJ.9.4.3: Imperator Constantinus Quoniam unum carceris conclave permixtos secum criminosos includit, hac lege sancimus, ut, etiamsi ponae qualitas permixtione iungenda est, sexum tamen disparem diversa claustrorum habere tutamina iubeatur. * constant. a. acindyno pp. * CJ.9.4.4pr.: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Ad commentariensem receptarum personarum custodia observatioque pertineat, nec putet hominem abiectum atque vilem obiciendum esse iudici, si reus modo aliquo fuerit elapsus. nam ipsum volumus eiusmodi poena consumi, cui obnoxius docebitur fuisse qui fugerit. * valentin. valens et grat. aaa. ad probum pp. * CJ.9.4.4.1: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Si vero commentariensis necessitate aliqua procul ab officio egerit, adiutorem eius pari iubemus invigilare cura et eadem statuimus legis severitate constringi. CJ.9.4.5pr.: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius De his quos tenet carcer id aperta definitione sancimus, ut aut convictum velox poena subducat aut liberandum custodia diuturna non maceret. * grat. valentin. et theodos. aaa. eutropio pp. * CJ.9.4.5.1: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Iubemus autem, ut intra tricesimum diem semper commentariensis ingesserit numerum personarum, varietatem delictorum, clausorum ordinem aetatemque vinctorum. officium viginti libras auri aerario nostro iubemus inferre, iudicem desidem ac resupina cervice tantum titulum gerentem extorrem impetrata fortuna decem libras auri multandum esse censemus. CJ.9.5.0. De privatis carceribus inhibendis. CJ.9.5.1pr.: Imperator Zeno Iubemus nemini penitus licere per alexandrinam splendidissimam civitatem vel aegyptiacam dioecesin aut quibuslibet imperii nostri provinciis vel in agris suis aut ubicumque domi privati carceris exercere custodiam, viro spectabili pro tempore praefecto augustali, et viris clarissimis omnium provinciarum rectoribus daturis operam semperque futuris in speculis, ut saepe dicta nefandissimorum hominum adrogantia modis omnibus opprimatur. * zeno a. basilio pp. * CJ.9.5.1.1: Imperator Zeno Nam post hanc saluberrimam constitutionem et vir spectabilis pro tempore augustalis et quicumque provinciae moderator maiestatis crimen procul dubio incursurus est, qui cognito huiusmodi scelere laesam non vindicaverit maiestatem: primatibus insuper officiorum eiusdem criminis laqueis constringendis, qui, simulatque noverint memoratum interdictum facinus in quocumque loco committi, proprios iudices de opprimendo nefandissimo scelere non protinus curaverint, instruendos. CJ.9.5.1.2: Imperator Zeno Nam illud perspicuum est eos qui hoc criminum genus commiserint pro veterum etiam legum et constitutionum tenore tamquam ipsius maiestatis violatores ultimo subiugandos esse supplicio. CJ.9.6.0. Si reus vel accusator mortuus fuerit. CJ.9.6.2: Imperator Antoninus Etsi Marcellus qui crimine falsi postulabatur vita functus est ac per hoc crimen in persona eius sit extinctum, accusatio tamen non est abolita, cum tam uxorem eius quam te eodem crimine postulatos proponas. * ant. a. eutychiano. * CJ.9.6.3: Imperator Antoninus Si is, quem homicidii seu cuiusvis criminis postulasti reum, vita functus est, frustra ob poenam desertae accusationis conveniris, cum morte eius crimen cum poena eius sit extinctum ac per hoc tibi adempta est necessitas accusationis. * ant. a. proculo. * CJ.9.6.4pr.: Imperator Alexander Severus Si, ut proponis, causa pecuniaria ad emolumentum tuum spectat, licet annianus, cui falsi crimen auctor tuus intendebat, vita functus sit, non prohiberis, si quis adversus te instrumento quod in dubium vocatur uti coeperit, accusationem instituere. * alex. a. veroniciano. * CJ.9.6.4.1: Imperator Alexander Severus Quamvis enim in persona principalis rei morte subducti iam subsistere non possit , tamen si quis illo uti voluerit, intellegit se periculo criminis esse subiectum. CJ.9.6.5: Imperator Gordianus Defunctis reis publicorum criminum, sive ipsi per se ea commiserunt sive aliis mandaverunt, pendente accusatione, praeterquam si sibi mortem consciverint, bona successoribus eorum non denegari notissimi iuris est. * gord. a. rufo. * CJ.9.6.6pr.: Imperator Gordianus Si quis, cum capitali poena vel deportatione damnatus esset, appellatione interposita et in suspenso constituta fati diem functus est, crimen morte finitum est. * gord. a. iuliano. * CJ.9.6.6.1: Imperator Gordianus Idem observatur et si accusator pendente appellationis tempore ultimum diem obisset. CJ.9.6.6.2: Imperator Gordianus Sin autem relegationis poenam sustinuit et in parte bonorum damnatus appellatione usus est, etiam post mortem eius nihilo minus appellationis ratio examinabitur, cum desideretur, utrum valeat nec ne particularis publicatio. CJ.9.7.0. Si quis imperatori maledixerit. CJ.9.7.1pr.: Imperatores Theodosius, Arcadius, Honorius Si quis modestiae nescius et pudoris ignarus improbo petulantique maledicto nomina nostra crediderit lacessenda ac temulentia turbulentus obtrectator temporum fuerit, eum poenae nolumus subiugari neque durum aliquid nec asperum sustinere, quoniam, si id ex levitate processit, contemnendum est, si ex insania, miseratione dignissimum, si ab iniuria, remittendum. * theodos. arcad. et honor. aaa. rufino pp. * CJ.9.7.1.1: Imperatores Theodosius, Arcadius, Honorius Unde integris omnibus ad nostram scientiam referatur, ut ex personis hominum dicta pensemus et, utrum praetermitti an exsequi rite debeat, censeamus, CJ.9.8.0. Ad legem iuliam maiestatis. CJ.9.8.1: Imperator Alexander Severus Etiam ex aliis causis maiestatis crimina cessant meo saeculo, nedum etiam admittam te paratum accusare iudicem propterea crimine maiestatis, quod contra constitutionem eius dicis pronuntiasse. * alex. a. paulino. * CJ.9.8.2: Imperator Alexander Severus Alienam sectae meae sollicitudinem concepisti, quasi crimen maiestatis sustineres, etsi servo tuo iratus esse non perseveres, quod semper te facturum inconsultius iuraveris. * alex. a. faustiniano. * CJ.9.8.3pr.: Imperator Constantinus Si quis alicui maiestatis crimen intenderit, cum in huiuscemodi re convictus minime quisquam privilegio dignitatis alicuius a strictiore inquisitione defendatur, sciat se quoque tormentis esse subdendum, si aliis manifestis indiciis accusationem suam non potuerit comprobare. * const. a. ad maximum pu. * CJ.9.8.3.1: Imperator Constantinus Cum eo, qui huius esse temeritatis deprehenditur, illum quoque tormentis subdi oportet, cuius consilio atque instinctu ad accusationem accessisse videbatur, ut ab omnibus commissi consciis statuta vindicta possit reportari. CJ.9.8.4: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Nullus omnino, cui inconsultis ac nescientibus nobis fidicularum tormenta offerentur, militiae vel generis aut dignitatis defensione uti prohibeatur, excepta tamen maiestatis causa, in qua sola omnibus aequa condicio est. * valentin. valens et grat. aaa. ad olybrium pu. * CJ.9.8.5pr.: Imperatores Arcadius, Honorius Quisquis cum militibus vel privatis, barbaris etiam scelestam inierit factionem aut factionis ipsius susceperit sacramenta vel dederit, de nece etiam virorum illustrium qui consiliis et consistorio nostro intersunt, senatorum etiam ( nam et ipsi pars corporis nostri sunt), cuiuslibet postremo qui nobis militat cogitarit ( eadem enim severitate voluntatem sceleris qua effectum puniri iura voluerunt), ipse quidem utpote maiestatis reus gladio feriatur, bonis eius omnibus fisco nostro addictis: * arcad. et honor. aa. eutychiano pp. * CJ.9.8.5.1: Imperatores Arcadius, Honorius Filii vero eius, quibus vitam imperatoria specialiter lenitate concedimus ( paterno enim deberent perire supplicio, in quibus paterni, hoc est hereditarii, criminis exempla metuentur), a materna vel avita, omnium etiam proximorum hereditate ac successione habeantur alieni, testamentis extraneorum nihil capiant, sint perpetuo egentes et pauperes, infamia eos paterna semper comitetur, ad nullos umquam honores, nulla prorsus sacramenta perveniant, sint postremo tales, ut his perpetua egestate sordentibus sit et mors solacio et vita supplicio. CJ.9.8.5.2: Imperatores Arcadius, Honorius Denique iubemus etiam eos notabiles esse sine venia, qui pro talibus umquam apud nos intervenire temptaverint. CJ.9.8.5.3: Imperatores Arcadius, Honorius Ad filias sane eorum, quolibet numero fuerint, falcidiam tantum ex bonis matris, sive testata sive intestata defecerit, volumus pervenire, ut habeant mediocrem potius filiae alimoniam quam integrum emolumentum ac nomen heredis. mitior enim circa eas debet esse sententia, quas pro infirmitate sexus minus ausuras esse confidimus. CJ.9.8.5.4: Imperatores Arcadius, Honorius Emancipatio, quae a praedictis sive in filios, post legem dumtaxat latam, sive in filias fuerit collata, non valeat. dotes donationes, quarumlibet postremo rerum alienationes, quas ex eo tempore qualibet fraude vel iure factas esse constiterit, quo primum memorati de ineunda factione ac societate cogitaverint, nullius statuimus esse momenti. CJ.9.8.5.5: Imperatores Arcadius, Honorius Uxores sane praedictorum recuperatas dotes, si in ea condicione fuerint, ut, quae a viris titulo donationis acceperunt, filiis debeant reservare, tempore quo usus fructus absumitur omnia ea fisco nostro se relicturas esse cognoscant, quae iuxta legem filiis debebantur: falcidia etiam ex his rebus filiabus tantum, non etiam filiis deputata. CJ.9.8.5.6: Imperatores Arcadius, Honorius Id, quod de praedictis eorumque filiis cavimus, etiam de satellitibus consciis ac ministris filiisque eorum simili severitate censemus. CJ.9.8.5.7: Imperatores Arcadius, Honorius Sane si quis ex his in exordio initae factionis, studio verae laudis accensus, ipse prodiderit factionem, et praemio a nobis et honore donabitur. is vero, qui usus fuerit factione, si vel sero, tamen incognita adhuc consiliorum arcana patefecerit, absolutione tantum ac venia dignus habebitur. CJ.9.8.6pr. Paulus de publicis iudiciis. meminisse oportebit, si quid contra maiestatem imperatoris commissum dicatur, etiam post mortem rei id crimen instaurari solere, posteaquam divus marcus depitiani utpote senatoris, qui cassiani furoris socius fuerat, bona post mortem fisco vindicari iussit et nostro tempore multis heredibus ablata sunt. * paulus de publicis iudiciis.* CJ.9.8.6.1 In hoc item crimine, quod ad laesam maiestatem imperatoris pertinet, etiam in caput domini servos torqueri. * marcianus libro primo de publicis iudiciis titulo ad legem iuliam maiestatis.* CJ.9.8.6.2 Post divi marci constitutionem hoc iure uti coepimus, ut etiam post mortem nocentium hoc crimen inchoari possit, ut convicto mortuo memoria eius damnetur et bona eius successoribus eripiantur: nam ex quo sceleratissimum quis consilium cepit, exinde quodammodo sua mente punitus est. CJ.9.8.6.3 Sic et divus severus et antoninus constituerunt, ex quo quis tale crimen contraxit, neque alienare neque manumittere eum posse: nec ei solvere iure debitorem magnus antoninus rescripsit. CJ.9.8.6.4 In hac causa in caput domini servi torquentur, id est propter causam maiestatis. et si decesserit quis, propter incertam personam successoris bona observantur, si in causa maiestatis fuisse mortuus arguatur, ut severus et antoninus litteris ad rationales missis rescripserunt. . . CJ.9.9.0. Ad legem iuliam de adulteriis et de stupro. CJ.9.9.1: Imperatores Severus, Antoninus Publico iudicio non habere mulieres adulterii accusationem, quamvis de matrimonio suo violato queri velint, lex iulia declarat, quae, cum masculis iure mariti facultatem accusandi detulisset, non idem feminis privilegium detulit. * sev. et ant. aa. cassiae. * CJ.9.9.2: Imperatores Severus, Antoninus Crimen lenocinii contrahunt, qui deprehensam in adulterio uxorem in matrimonio detinuerunt, non qui suspectam adulteram habuerunt. * sev. et ant. aa. cyro. * CJ.9.9.3: Imperator Antoninus Verba legis iuliae de adulteriis coercendis, sed etiam sententia per quaestionem quoque servorum sive ancillarum crimen admissum probari volentis ad earum tantum personarum servos ei rei exhibendos pertinet, de quibus specialiter comprehendit, id est mulieris et patris eius, non naturalis, sed iusti dumtaxat, quos intra sexagesimum diem ex dissolutione matrimonii numerandum manumitti vel distrahi prohibet et quorum dominis caveri praecipit, si defuncti fuerint in quaestione vel facti deteriores, secuta absolutione. * ant. a. iuliano. * CJ.9.9.4pr.: Imperator Alexander Severus Gracchus, quem numerius in adulterio noctu deprehensum interfecerit, si eius condicionis fuit, ut per legem iuliam impune occidi potuerit, quod legitime factum est, nullam poenam meretur: idemque filiis eius qui patri paruerunt praestandum est. * alex. a. iuliano procons. narbonensis. * CJ.9.9.4.1: Imperator Alexander Severus Sed si legis auctoritate cessante inconsulto dolore adulterum interemit, quamvis homicidium perpetratum sit, tamen quia et nox et dolor iustus factum eius relevat, potest in exilium dari. CJ.9.9.5: Imperator Alexander Severus Adulter post quinquennium, quam commissum adulterium dicitur, quod continuum numeratur, accusari non potest: easque praescriptiones legibus reis datas auferri non oportet. * alex. a. vadanti. * CJ.9.9.6pr.: Imperator Alexander Severus Iure mariti adulterii accusare volenti sexaginta dies utiles computantur, quibus in publico eius facultas fuerit, apud quem reus vel rea postulari potest. et cum praeterierint dies isti utiles, maritus quoque iure extranei agere potest. * alex. a. sebastiano. * CJ.9.9.6.1: Imperator Alexander Severus Et qui confidit accusationi, calumniae notam timere non debet: nam ad probationem sceleris divi parentes mei quaestionem de mancipiis eodem modo haberi permiserunt, quo si iure mariti ageretur. CJ.9.9.7pr.: Imperator Alexander Severus Propter violatam virginem adultam qui postea maritus esse coepit accusator iustus non est et ideo iure mariti crimen exercere non potest, nisi puella violata sponsa eius fuerit. * alex. a. herculano. * CJ.9.9.7.1: Imperator Alexander Severus Sed si ipsa iniurias suas adsistentibus curatoribus, per quos etiam negotia eius gerenda sunt, persequatur, praeses provinciae pro debita tanto delicto, si probetur, severitate examinabit. CJ.9.9.8: Imperator Alexander Severus Reos adulterii duos simul marem et feminam ex eadem causa fieri lex iulia de pudicitia vetat: sed ordine peragi utrosque licet. * alex. a. domnae. * CJ.9.9.9: Imperator Alexander Severus Castitati temporum meorum convenit lege iulia de pudicitia damnatam in poenis legitimis perseverare. qui autem adulterii damnatam, si quocumque modo poenam capitalem evaserit, sciens duxit uxorem vel reduxit, eadem lege ex causa lenocinii punietur. * alex. a. proculo. * CJ.9.9.10: Imperator Alexander Severus De crimine adulterii pacisci non licet et par delictum accusatoris praevaricatoris et refugientis veritatis inquisitionem est. qui autem pretium pro comperto stupro accepit, poena legis iuliae de adulteriis tenetur. * alex. a. demetriano. * CJ.9.9.11: Imperator Alexander Severus Crimen adulterii maritum retenta in matrimonio uxore inferre non posse nemini dubium est. * alex. a. norbano. * CJ.9.9.12: Imperator Gordianus Si, dum in tuo matrimonio uxor tua esset, se adulterio polluit, in ea provincia in qua id factum est adulterium more solito persequi debes nec enim ab ea quae iam nupta est adulterium passa exordium accusationis sumi potest, si denuntiatio criminis nuptias non praecessit. * gord. a. aquilae. * CJ.9.9.13: Imperator Gordianus Etsi crimine adulterii damnatus restitutus non esset, ut proponis, si tamen soror tua, cum qua adulterium commissum dicebatur, non est accusata, nec poenae nec infamiae subici potuit, et multo magis, cum et accusatorem vita esse functum proponas. * gord. a. basso. * CJ.9.9.14: Imperator Gordianus Adulteram, si postea quam crimen contra eam inchoatum est provincia excessit, etiam absentem inter reos recipi posse explorati iuris est. * gord. a. silvano. * CJ.9.9.15pr.: Imperator Gordianus Si quondam uxor tua, antequam crimine adulterii peteretur, provincia excessit, neque absens accusari potest neque in eam provinciam in qua stipendium facis transmitti iure deposcitur. * gord. a. hilariano mil. * CJ.9.9.15.1: Imperator Gordianus Sane cum per occupationes militares licuerit, accusare eam sollemniter poteris: nec enim tempus, quo muneribus militaribus occuparis, vindictam tibi, quam maritali dolore percussus reposcis, debet auferre. CJ.9.9.16pr.: Imperatores valer., gallien. Abolitionem adulterii criminis postulans praesidem in cuius officio accusatio fuerit instituta adire debes. * valer. et gallien. aa. et valer. c. arcesilao. * CJ.9.9.16.1: Imperatores valer., gallien. Ceterum erras tu marite existimans, etiam si simpliciter, id est sine abolitione , destitisses, senatus consulto in persona tua futurum locum non fuisse: diversum enim divi principes saepe sanxerunt. CJ.9.9.16.2: Imperatores valer., gallien. Quin hoc amplius scias nullam fuisse tibi ulterius potestatem instituendae huiusmodi accusationis, quia et decreto patrum et lege petronia ei, qui iure viri delatum adulterium non peregit, numquam postea id crimen deferre permittitur. CJ.9.9.17pr.: Imperatores valer., gallien. Sine metu legis iuliae de adulteriis coercendis revocare uxorem in matrimonium potes, cum nihil amplius quam libellos accusationis obtulisti, quia postea comperisse te adfirmas, quod vana indignatione ad accusationem incitatus fueris. * valer. et gallien. aa. et c. victorino. * CJ.9.9.17.1: Imperatores valer., gallien. Is enim committit in poenam, quam lex certo capite denuntiat, qui vel publice adulterio damnatam habet vel adulteram sciens, ut ignorationem simulare non possit, retinet uxorem. CJ.9.9.18pr.: Imperatores valer., gallien. Eum qui duas simul habuit uxores sine dubitatione comitatur infamia. in ea namque re non iuris effectus, quo cives nostri matrimonia contrahere plura prohibentur, sed animi destinatio cogitatur. * valer. et gallien. aa. et c. theod. * CJ.9.9.18.1: Imperatores valer., gallien. Verumtamen ei, qui te ficto caelibatu, cum aliam matrem familias in provincia reliquisset, sollicitavit ad nuptias, crimen etiam stupri, a quo tu remota es, quod uxorem te esse credebas, ab accusatore legitimo sollemniter inferetur. CJ.9.9.18.2: Imperatores valer., gallien. Certe res tuas omnes, quas ab eo interceptas matrimonii simulatione deploras, restitui tibi omni exactionis instantia impetrabis a rectore provinciae: nam ea quidem, quae se tibi ut sponsae daturum promisit, quomodo repetere cum effectu potes quasi sponsa? CJ.9.9.19: Imperatores Diocletianus, Maximianus Quamvis indubitati iuris sit, quotiens adulterii crimen intenditur, praesentiam accusatoris procedere oportere, tamen quoniam ex litteris tuis cognovimus materiam praepositi viatoris uxorem habitis quaestionibus cum iuliano quondam adulterium commisisse detectam sub ipsa prolatione sententiae viatoris ipsius praesentiam postulasse, non putavimus confecto paene in iudicio facinore et iam agitata quaestione convicto praepositum ab excubiis limitis revocandum. * diocl. et maxim. aa. ad pompeianum. * CJ.9.9.20: Imperatores Diocletianus, Maximianus Foedissimam earum nequitiam, quae pudorem suum alienis libidinibus prosternunt, non etiam earum, quae per vim stupro comprehensae sunt, inreprehensam voluntatem leges ulciscuntur, quando etiam inviolatae existimationis esse nec nuptiis earum aliis interdici merito placuit. * diocl. et maxim. aa. didymo. * CJ.9.9.21pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Ob commissa adulteria atque accusandas uxores certa tempora, quae utiliter computari solent, praescripta sunt. * diocl. et maxim. aa. silano. * CJ.9.9.21.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si igitur per occupationes publicas accusationem instituere non potuisti nec ante creditum tibi munus praescripta tempora transacta sunt, post depositam sollicitudinem qua detineris integram accusandi potestatem habebis. CJ.9.9.21.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus Ad quam, cum vacare coeperis, properare debebis, ne effrenata licentia ad terrendam adversariam futurae accusationis speciem praetendas. CJ.9.9.22: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si ea quae tibi stupro cognita est passim venalem formam exhibuit ac prostituta meretricio more vulgo se praebuit, adulterii crimen in ea cessat. * diocl. et maxim. aa. obrimo. * CJ.9.9.23pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Servi ob violatum contubernium adulterii accusare non possunt. * diocl. et maxim. aa. proculo. * CJ.9.9.23.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Is autem, qui post dissociatum matrimonium uxorem licito iure duxerit obque intentatae accusationis ac potentis patrocinii metum ei qui accusationem instituerat aurum et argentum dedit, ad recipiendum id ulciscendamque turpis lucri cupiditatem adire praesidem potest, qui examinatis partium adlegationibus et inquisita fide veri, si quid ab eo qui innocens est ob illati criminis timorem datum esse cognoverit, quemadmodum sententiam formare debeat, evidentibus iuris placitis instruetur. CJ.9.9.23.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus Sin vero constiterit corrupti matrimonii velut mercedem ad captandam impunitatem solutam esse, eum, qui etiam adversus senatus consulti censuram cum foedissimo flagitio accepit, puniri iubebit. CJ.9.9.24: Imperatores Diocletianus, Maximianus Etsi libidine intemperatae cupiditatis ex actorum lectione exarsisse te cognitum est, tamen cum ancillam comprehendisse et non liberam stuprasse detectum sit, ex huiusmodi sententia gravatam potius opinionem tuam quam infamia adflictam esse manifestum est. * diocl. et maxim. aa. sossiano. * CJ.9.9.25: Imperatores Diocletianus, Maximianus Quoniam alexandrum, qui in crimen vocatur, etiam praescriptionem esse pollicitum eo nomine, quod accusator uxorem post comprehensum adulterium penes se habuisse videatur, et de statu suo agere nunc velle perspeximus, ita ordo quaestionis dirimendus videtur, ut in primis quidem de statu alexandri quaeratur, ita ut, si eum liberum esse adhibita audientia deprehenderis, praescriptionis ei obiciendae facias potestatem: sin vero eundem servum esse cognoveris, remotis praescriptionis impedimentis in adulterium crimen protinus debebis inquirere ac, si eum detectum in eo flagitio esse perspexeris, poenam decernere, quam in adulterii crimen legum sanctio statuit. * diocl. et maxim. aa. et cc. crispino. * CJ.9.9.26: Imperatores Diocletianus, Maximianus Commissum ante adulterium cum eo, cui se postea nuptiis sociavit, velamento matrimonii non extinguitur. * diocl. et maxim. aa. et cc. phoebo. * CJ.9.9.27: Imperatores Diocletianus, Maximianus Ita nobis pudor cordi est, ut removeamus prisci iuris ambages et constituamus in adulterii quaestione abolitis de medio ceteris praescriptionibus praeter quinquennii temporis et lenocinii quod marito obicitur exceptionem, illam etiam, quae post solutum prius matrimonium ante denuntiationem nuptae competit, fidem criminis nosci. indignum est enim, ut ultionem pudoris praestigiae versuti iuris excludant. * diocl. et maxim. aa. et cc. concordio praes. numidiae. * CJ.9.9.28: Imperator Constantinus Quae adulterium commisit, utrum domina cauponae an ministra fuerit, requiri debebit, et ita obsequio famulata servili, ut plerumque ipsa intemperantiae vina praebuerit: ut, si domina tabernae fuerit, non sit a vinculis iuris excepta, si vero potantibus ministerium praebuit, pro vilitate eius quae in reatum deducitur accusatione exclusa liberi qui accusantur abscedant, cum ab his feminis pudicitiae ratio requiratur, quae iuris nexibus detinentur et matris familias nomen obtinent, hae autem immunes ab iudiciaria severitate praestentur, quas vilitas vitae dignas legum observatione non credidit. * const. a. africano. * CJ.9.9.29pr.: Imperator Constantinus Quamvis adulterii crimen inter publica referatur, quorum delatio in commune omnibus sine aliqua legis interpretatione conceditur, tamen ne volentibus temere liceat foedare conubia, proximis necessariisque personis solummodo placet deferri copiam accusandi, hoc est patri fratri nec non patruo et avunculo, quos verus dolor ad accusationem impellit. * const. a. ad euagrium. * CJ.9.9.29.1: Imperator Constantinus Sed et his personis legem imponimus, ut crimen abolitione, si voluerint, compescant. CJ.9.9.29.2: Imperator Constantinus In primis maritum genialis tori vindicem esse oportet, cui quidem ex suspicione ream coniugem facere licet, vel eam, si tantum suspiciatur, penes se detinere non prohibetur: nec inscriptionis vinculo contineri, cum iure mariti accusaret, veteres retro principes adnuerunt. CJ.9.9.29.3: Imperator Constantinus Extraneos autem procul arceri ab accusatione censemus: nam etsi omne genus accusationis necessitas inscriptionis adstringat, nonnulli tamen proterve id faciunt et falsis contumeliis matrimonia deformant. CJ.9.9.29.4: Imperator Constantinus Sacrilegos autem nuptiarum gladio puniri oportet. CJ.9.9.30: Imperatores Constantius, constans Cum vir nubit in feminam, femina viros proiectura quid cupiat? ubi sexus perdidit locum, ubi scelus est id quod non proficit scire, ubi venus mutatur in alteram formam, ubi amor quaeritur nec videtur: iubemus insurgere leges, armari iura gladio ultore, ut exquisitis poenis subdantur infames, qui sunt vel qui futuri sunt rei. * constantius et constans aa. ad pop. * CJ.9.9.31: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius In adulterii quaestione ab omni familia non solum mariti, sed etiam uxoris, quae tamen tunc temporis domi fuerit, quo adulterium dicatur admissum, quaerendum est sine defensione cuiusquam. * grat. valentin. et theodos. aaa. cynegio pp. * CJ.9.9.32: Imperatores Theodosius, Arcadius, Honorius Adulterii accusatione proposita praescriptiones civiles, quibus aut dos repeti fingitur aut ex ratione aliqua debitum flagitatur, quae occurrere atque perstrepere examini consuerunt, iussimus sequestrari nec earum obice aliquid negotio tarditatis adferri: sed accusatione fundata, hoc est cum constiterit, quo iure ( id est mariti vel extranei) quove tempore actio fuerit intromissa, discutiatur crimen, facti qualitas publicetur, cum et iurgia quae magnitudine superant praeponantur et civilis actio criminali iure postponatur, idem tamen, cum competere coeperit, habitura momenti, dummodo non obsit examini. * theodos. arcad. et honor. aaa. rufino pp. * CJ.9.9.33pr.: Imperatores Theodosius, Arcadius, Honorius Si qui adulterii fuerint accusati et obtentu proximitatis intentata depulerint, per commemorationem necessitudinis fidem crimini derogando, dum existimatur non debere credi quod adlegatur, non potuisse committi, hi si postmodum in nuptias suas consortiumque convenerint, facinus illud, in quo fuerint accusati, manifesta fide atque indiciis evidentibus publicabunt. * theodos. arcad. et honor. aaa. rufino pp. * CJ.9.9.33.1: Imperatores Theodosius, Arcadius, Honorius Unde si qui eiusmodi reperti fuerint, iussimus in eosdem severissime vindicari et veluti convictum facinus confessumque puniri. CJ.9.9.34: Imperatores Honorius, Theodosius Si mulier repudii oblatione sine ulla legitima causa a se dati discesserit, ne viduitatem stupri procacitate commaculet, accusationem repudiato marito iure deferimus. * honor. et theodos. aa. palladio pp. * CJ.9.9.35pr.: Imperator Justinianus Libertatem servorum, qui ad dominium pertinent uxoris vel mariti vel parentium eorum, repudio misso propter suspicionem criminis adulterii, legum conditores intra duorum mensum spatium post missionem repudii numerandum suspendi definiunt propter tormentorum quaestionem, si opus exegerit, eis imponendam. * iust. a. iohanni pp. * CJ.9.9.35.1: Imperator Justinianus Sin vero uxor matrimonio sub praefato modo dissoluto rebus humanis exempta fuerit, nihil de tempore, quousque servos eos propter memoratam causam permanere deceat, adiciunt. CJ.9.9.35.2: Imperator Justinianus Nobis vero necessarium esse videtur certum tempus etiam in hoc casu statuere propter dotis quaestionem, utrum in lucrum marito cedat an heredibus mulieris restituatur. CJ.9.9.35.3: Imperator Justinianus Sancimus itaque duos etiam menses post mortem mulieris servari, ut intra eos ante dicti servi permaneant et facultatem maritus habeat probationes adulterii per eos praestare: transacto vero memorato tempore licentiam habere heredem mulieris libertatem eis imponere, nisi per culpam eius maritus prohibitus fuerit causam adulterii, ipse videlicet imminens, exercere. CJ.9.10.0. Si quis eam cuius tutor fuerit corruperit. CJ.9.10.1: Imperator Constantinus Si tutor pupillam quondam suam violata castitate stupraverit, deportatione subiugetur atque universae eius facultates fisci viribus vindicentur, quamvis eam poenam debuerit sustinere, quam raptori leges imponunt. * const. a. ad bassum vic. italiae. * CJ.9.11.0. De mulieribus quae servis propriis se iunxerunt. CJ.9.11.1pr.: Imperator Constantinus Si qua cum servo suo occulte rem habere detegitur, capitali sententia subiugetur , tradendo ignibus verberone. * const. a. ad pop. * CJ.9.11.1.1: Imperator Constantinus Sitque omnibus facultas crimen publicum arguendi, sit officio copia nuntiandi, sit etiam servo licentia deferendi, cui probato crimine libertas dabitur. CJ.9.11.1.2: Imperator Constantinus Filii etiam, quos ex hac coniunctione habuit, exuti omnibus dignitatis insignibus in nuda maneant libertate, neque per se neque per interpositam personam quolibet titulo voluntatis accepturi aliquid ex facultatibus mulieris. CJ.9.11.1.3: Imperator Constantinus Successio autem mulieris ab intestato vel filiis, si erunt legitimi, vel proximis cognatisque deferatur vel ei, quem ratio iuris admittit: ita ut et quod ille qui quondam amatus est et quod ex eo suscepti filii quolibet casu in sua videantur habuisse substantia, mulieris dominio sociatum a memoratis successoribus vindicetur. CJ.9.12.0. Ad legem iuliam de vi publica seu privata. CJ.9.12.1: Imperatores Severus, Antoninus Ob debitum viri vel civile munus res uxoris qui pignori capiunt, vim contrahere videntur. * sev. et ant. aa. peliae. * CJ.9.12.2: Imperator Antoninus Tutoris tui lege iulia de vi privata damnati si tertia pars bonorum fisco vindicata est, tutelae actionem pro ea portione adversus fiscum dirige, modo si nulla praescriptio locum habeat. nam successio oneribus portionis suae respondet. * ant. a. vero. * CJ.9.12.3: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si confidis sponsam filii tui raptam esse vel filium tuum inclusum, instituere sollemni more legis iuliae de vi accusationem apud praesidem provinciae non prohiberis. * diocl. et maxim. aa.Et cc. bianori. * CJ.9.12.4pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si criminis accusationem propter res a servo raptas intentandam putaveris, non contra dominum, sed contra eum quem facinus commisisse proponis hanc instituere debes. * diocl. et maxim. aa. et cc. liberatio. * CJ.9.12.4.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Sed quoniam a fuscinillo etiam te verberibus adflictum adseveras, si hominibus coactis hoc fecit, de hoc etiam, si legis iuliae de vi privata reum deferendum putaveris, apud praesidem provinciae age non ignarum, quemadmodum criminibus probatis res vindicari debeat. CJ.9.12.5: Imperatores Diocletianus, Maximianus In possessionem fundi licet creditor per vim ingrediatur, iuliae legis vis privatae reus deferri potest. * diocl. et maxim. aa et cc. oploni. * CJ.9.12.6: Imperator Constantinus Quoniam multa facinora sub uno violentiae nomine continentur, cum aliis vim inferre certantibus, aliis cum indignatione resistentibus verbera caedesque crebro deteguntur admissae, placuit, si forte quis vel ex possidentis parte vel eius qui possessionem temerare temptaverit interemptus sit, in eum supplicium exerceri , qui vim facere temptavit et alterutri parti causam malorum praebuit: et non iam relegatione aut deportatione insulae plectetur, sed supplicium capitale excipiat nec interposita provocatione sententiam quae in eum fuerit dicta suspendat. * constant. a. ad catullinum procons. africae. * CJ.9.12.7pr.: Imperator Constantinus Si quis ad se fundum vel quodcumque aliud adserit pertinere ac restitutionem sibi competere possessionis putat, civiliter super possidendo agat aut impleta sollemnitate iuris crimen violentiae opponat, non ignarus eam se sententiam subiturum, si crimen obiectum non potuerit comprobare, quam reus debet excipere. * const. a. ad bassum pu. * CJ.9.12.7.1: Imperator Constantinus Quod si omissa interpellatione vim possidenti intulerit, ante omnia violentiae causam examinari praecipimus et in ea requiri, quis ad quem venerit possidentem, ut ei quem constiterit expulsum amissae possessionis iura reparentur, eademque protinus restituta, si criminalis quaestio agitetur, violentus poenae non immerito destinatus in totius litis terminum differatur, ut agitato negotio principali, si contra eum fuerit iudicatum, in insulam deportetur bonis omnibus abrogatis. CJ.9.12.8pr.: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Servos, qui fecisse violentiam confessionibus testium aut propriis docebuntur, si id inscio domino commiserint, postremo supplicio deditos luere perpetrata censemus. * valentin. theodos. et arcad. aaa. ad albinum pu. * CJ.9.12.8.1: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Quod si illi metu atque exhortatione dominorum violentiam admiserint, palam est secundum legem iuliam dominum infamem pronuntiatum loci aut originis propriae dignitate non uti, servos vero, quos furoribus talium paruisse constiterit, metallis post sententiam dedi. CJ.9.12.8.2: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Viles autem infamesque personae et hi, qui bis aut saepius violentiam perpetrasse convincentur, constitutionum divalium poena teneantur. CJ.9.12.8.3: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Iudicem vero nosse oportet, quod gravi infamia sit notandus, si violentiae crimen apud se probatum distulerit omiserit vel impunitate donaverit aut molliorem puam praestituimus poenam protulerit. CJ.9.12.9: Imperatores Honorius, Theodosius Crimen non dissimile est rapere et ei qui rapuerit rapta scientem delictum servare. * honor. et theodos. aa. aureliano pp. * CJ.9.12.10pr.: Imperatores Leo, Anthemius Omnibus per civitates et agros habendi bucellarios vel isauros armatosque servos licentiam volumus esse praeclusam. * leo et anthem. aa. nicostrato pp. * CJ.9.12.10.1: Imperatores Leo, Anthemius Quod si quis praeter haec, quae nostra mansuetudo salubriter ordinavit, armata mancipia seu bucellarios aut isauros in suis praediis aut iuxta se habere temptaverit, post exactam centum librarum auri condemnationem vindictam in eos severissimam proferri sancimus. CJ.9.12.10.2: Imperatores Leo, Anthemius Viri quoque clarissimi provinciarum rectores in speculis esse debebunt, ne quis audeat statuta nostrae mansuetudinis in aliquo violare, scientes, quod ex dissimulatione dignitatis et administrationis cingulo privabuntur et post centum librarum auri multam salutis vitaeque suae periculum sustinebunt: primatibus videlicet apparitionis suae personis praeter amissionem fortunarum suarum capitali quoque supplicio feriendis. CJ.9.13.0. De raptu virginum seu viduarum nec non sanctimonialium. CJ.9.13.1pr.: Imperator Justinianus Raptores virginum honestarum vel ingenuarum, sive iam desponsatae fuerint sive non, vel quarumlibet viduarum feminarum, licet libertinae vel servae alienae sint, pessima criminum peccantes capitis supplicio plectendos decernimus, et maxime si deo fuerint virgines vel viduae dedicatae ( quod non solum ad iniuriam hominum, sed ad ipsius omnipotentis dei inreverentiam committitur, maxime cum virginitas vel castitas corrupta restitui non potest): et merito mortis damnantur supplicio, cum nec ab homicidii crimine huiusmodi raptores sint vacui. * iust. a. hermogeni mag. off. * CJ.9.13.1.1: Imperator Justinianus Ne igitur sine vindicta talis crescat insania, sancimus per hanc generalem constitutionem, ut hi, qui huiusmodi crimen commiserint et qui eis auxilium tempore invasionis praebuerint, ubi inventi fuerint in ipsa rapina et adhuc flagrante crimine comprehensi a parentibus virginum vel viduarum vel ingenuarum vel quarumlibet feminarum aut earum consanguineis aut tutoribus vel curatoribus vel patronis vel dominis, convicti interficiantur. CJ.9.13.1.1a: Imperator Justinianus Quae multo magis contra eos obtinere sancimus, qui nuptas mulieres ausi sunt rapere, quia duplici crimine tenentur tam adulterii quam rapinae et oportet acerbius adulterii crimen ex hac adiectione puniri. CJ.9.13.1.1b: Imperator Justinianus Quibus connumerabimus etiam eum, qui saltem sponsam suam per vim rapere ausus fuerit. CJ.9.13.1.1c: Imperator Justinianus Sin autem post commissum tam detestabile crimen aut potentatu raptor se defendere aut fuga evadere potuerit, in hac quidem regia urbe tam viri excelsi praefecti praetorio quam vir gloriosissimus praefectus urbis, in provinciis autem tam viri eminentissimi praefecti praetorio per illyricum et africam quam magistri militum per diversas nostri orbis regiones nec non viri spectabiles praefectus aegypti vel comes orientis et vicarii et proconsules et nihilo minus omnes viri spectabiles duces et viri clarissimi rectores provinciarum nec non alii cuiuslibet ordinis iudices, qui in locis inventi fuerint, simile studium cum magna sollicitudine adhibeant, ut eos possint comprehendere et comprehensos in tali crimine post legitimas et iuri cognitas probationes sine fori praescriptione durissimis poenis adficiant et mortis condemnent supplicio. CJ.9.13.1.1d: Imperator Justinianus Quibus et, si appellare voluerint, nullam damus licentiam secundum antiquae constantinianae legis definitionem. CJ.9.13.1.1e: Imperator Justinianus Et si quidem ancillae vel libertinae sint quae rapinam passae sunt, raptores tantummodo supra dicta poena plectentur, substantiis eorum nullam deminutionem passuris. CJ.9.13.1.1f: Imperator Justinianus Sin autem in ingenuam personam tale facinus perpetretur, etiam omnes res mobiles seu immobiles et se moventes tam raptorum quam etiam eorum, qui eis auxilium praebuerint, ad dominium raptarum mulierum liberarum transferantur providentia iudicum et cura parentum earum vel maritorum vel tutorum seu curatorum. CJ.9.13.1.1g: Imperator Justinianus Et si non nuptae mulieres alii cuilibet praeter raptorem legitime coniungentur, in dotem liberarum mulierum easdem res vel quantas ex his voluerint procedere, sive maritum nolentes accipere in sua pudicitia remanere voluerint, pleno dominio eis sancimus applicari, nemine iudice vel alia quacumque persona haec audente contemnere. CJ.9.13.1.2: Imperator Justinianus Nec sit facultas raptae virgini vel viduae vel cuilibet mulieri raptorem suum sibi maritum exposcere, sed cui parentes voluerint excepto raptore, eam legitimo copulent matrimonio, quoniam nullo modo nullo tempore datur a nostra serenitate licentia eis consentire, qui hostili more in nostra re publica matrimonium student sibi coniungere. oportet etenim, ut, quicumque uxorem ducere voluerit sive ingenuam sive libertinam, secundum nostras leges et antiquam consuetudinem parentes vel alios quos decet petat et cum eorum voluntate fiat legitimum coniugium. CJ.9.13.1.3: Imperator Justinianus Poenas autem quas praediximus, id est mortis et bonorum amissionis, non tantum adversus raptores, sed etiam contra eos qui hos comitati in ipsa invasione et rapina fuerint constituimus. CJ.9.13.1.3a: Imperator Justinianus Ceteros autem omnes, qui conscii et ministri huiusmodi criminis reperti et convicti fuerint vel eos susceperint vel quacumque opem eis intulerint, sive masculi sive feminae sunt, cuiuscumque condicionis vel gradus vel dignitatis, poenae tantummodo capitali subicimus, ut huic poenae omnes subiaceant, sive volentibus sive nolentibus virginibus seu aliis mulieribus tale facinus fuerit perpetratum. CJ.9.13.1.3b: Imperator Justinianus Si enim ipsi raptores metu atrocitatis poenae ab huiusmodi facinore temptaverint se, nulli mulieri sive volenti sive nolenti peccandi locus relinquetur, quia hoc ipsum velle mulieri ab insidiis nequissimi hominis qui meditatur rapinam inducitur. nisi etenim eam sollicitaverit, nisi odiosis artibus circumvenerit, non facit eam velle in tantum dedecus sese prodere. CJ.9.13.1.3c: Imperator Justinianus Parentibus, quorum maxime vindicta intererat, si patientiam praebuerint ac dolorem remiserint, deportatione plectendis. CJ.9.13.1.4: Imperator Justinianus Et si quis inter haec ministeria servilis condicionis fuerit deprehensus, citra sexus discretionem eum concremari iubemus, cum hoc etiam constantiniana lege recte fuerat prospectum. CJ.9.13.1.5: Imperator Justinianus Omnibus legis iuliae capitulis, quae de raptu virginum vel viduarum seu sanctimonialium sive antiquis legum libris sive in sacris constitutionibus posita sunt, de cetero abolitis, ut haec tantummodo lex in hoc capite pro omnibus sufficiat. CJ.9.13.1.6: Imperator Justinianus Quae de sanctimonialibus etiam virginibus et viduis locum habere sancimus. CJ.9.14.0. De emendatione servorum. CJ.9.14.1pr.: Imperator Constantinus Si virgis aut loris servum dominus adflixerit aut custodiae causa in vincula coniecerit, dierum distinctione sive interpretatione depulsa nullum criminis metum mortuo servo sustineat. * const. a. ad bassum. * CJ.9.14.1.1: Imperator Constantinus Nec vero immoderate suo iure utatur, sed tunc reus homicidii sit, si voluntate eum ictu fustis aut lapidis occiderit vel certe telo usus letale vulnus inflixerit aut suspendi laqueo praeceperit vel iussione taetra praecipitandum esse mandaverit aut veneni virus infuderit vel dilaniaverit poenis publicis corpus, ferarum unguibus latera persecando vel exurendo oblatis ignibus membra, aut tabescentes artus atro sanguine permixta sanie defluentes prope in ipsis adegerit cruciatibus vitam relinquere saevitia immanium barbarorum. CJ.9.15.0. De emendatione propinquorum. CJ.9.15.1pr.: Imperatores Valentinianus, Valens In corrigendis minoribus pro qualitate delicti senioribus propinquis tribuimus potestatem, ut, quos ad vitae decora domesticae laudis exempla non provocant, saltem correctionis medicina compellat. * valentin. et valens aa. ad senatum. * CJ.9.15.1.1: Imperatores Valentinianus, Valens Neque nos in puniendis morum vitiis potestatem in immensum extendi volumus, sed iure patrio auctoritas corrigat propinqui iuvenis erratum et privata animadversione compescat. CJ.9.15.1.2: Imperatores Valentinianus, Valens Quod si atrocitas facti ius domesticae emendationis excedit, placet enormis delicti reos dedi iudicum notioni. CJ.9.16.0. Ad legem corneliam de sicariis. CJ.9.16.1pr.: Imperator Antoninus Frater vester rectius fecerit, si se praesidi provinciae obtulerit: qui si probaverit non occidendi animo iustum a se percussum esse, remissa homicidii poena secundum disciplinam militarem sententiam proferet. * ant. a. aurelio herculiano et aliis mil. * CJ.9.16.1.1: Imperator Antoninus Crimen enim contrahitur, si et voluntas nocendi intercedat. ceterum ea, quae ex improviso casu potius quam fraude accidunt, fato plerumque, non noxae imputantur. CJ.9.16.2: Imperator Gordianus Is, qui adgressorem vel quemcunque alium in dubio vitae discrimine constitutus occiderit, nullam ob id factum calumniam metuere debet. * gord. a. quintiano. * CJ.9.16.3: Imperator gallien. Si, ut adlegas, latrocinantem peremisti, dubium non est eum, qui inferendae caedis voluntate praecesserat, iure caesum videri. * gallien. a. munatio. * CJ.9.16.4: Imperatores Diocletianus, Maximianus Eum, qui adseverat homicidium se non voluntate, sed casu fortuito fecisse, cum calcis ictu mortis occasio praebita videatur, si hoc ita est neque super hoc ambigi poterit, omni metu ac suspicione, quam ex admissae rei discrimine sustinet, secundum id quod adnotatione nostra comprehensum est volumus liberari. * diocl. et maxim. aa. exempl. sacr. litt. agathoni.* CJ.9.16.5: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si quis te reum corneliae legis de sicariis fecerit, innocentia purgari crimen, non adulta aetate defendi convenit. * diocl. et maxim. aa. et cc. agotio. * CJ.9.16.6: Imperatores Diocletianus, Maximianus Is, qui cum telo ambulaverit hominis necandi causa, sicut is, qui hominem occiderit vel cuius dolo malo factum erit commissum, legis corneliae de sicariis poena coercetur. * diocl. et maxim. aa. et cc. philisco. * CJ.9.16.7: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Si quis necandi infantis piaculum adgressus adgressave sit, sciat se capitali supplicio esse puniendum. * valentin. valens et grat. aaa. ad probum pp. * CJ.9.16.8: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius, Arcadius Si forte mulier marito mortis parasse insidias vel quolibet alio genere voluntatem occidendi habuisse inveniatur, vel forte maritus eo modo insectetur uxorem, in eadem quaestione ab omni familia non solum mariti, sed etiam uxoris, quae tamen tunc temporis domi fuerit, quaerendum est sine cuiusquam defensione. * grat. valentin. theodos. et arcad. aaaa. cynegio pp. * CJ.9.17.0. De his qui parentes vel liberos occiderunt. CJ.9.17.1: Imperator Constantinus Si quis in parentis aut filii aut omnino adfectionis eius quae nuncupatione parricidii continetur fata properaverit, sive clam sive palam id fuerit enisus, poena parricidii punietur neque gladio neque ignibus neque ulla alia sollemni poena subiugetur, sed insutus culleo et inter eius ferales angustias comprehensus serpentium contuberniis misceatur et, ut regionis qualitas tulerit, vel in vicinum mare vel in amnem proiciatur, ut omni elementorum usu vivus carere incipiat, ut ei caelum superstiti, terra mortuo auferatur. * const. a. ad verinum vic. africae. * CJ.9.18.0. De maleficiis et mathematicis et ceteris similibus. CJ.9.18.1: Imperator Antoninus Plus est hominem veneno extinguere quam occidere gladio. * ant. a. * CJ.9.18.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus Artem geometriae discere atque exerceri publice intersit. ars autem mathematica damnabilis interdicta est. * diocl. et maxim. aa. et cc. tiberio. * CJ.9.18.3pr.: Imperator Constantinus Nullus haruspex, nullus sacerdos, nullus eorum, qui huic ritui adsolent ministrare, limen alterius accedat nec ob alteram causam, sed huiusmodi hominum amicitia quamvis vetus repellatur: concremando illo haruspice, qui ad domum alienam accesserit, et illo in insulam detrudendo post ademptionem bonorum, qui eum evocaverit suasionibus vel praemiis. * const. a. ad maximum. * CJ.9.18.3.1: Imperator Constantinus Accusatorem autem huius criminis non delatorem esse, sed dignum magis praemio arbitramur. CJ.9.18.4pr.: Imperator Constantinus Eorum est scientia punienda et severissimis merito legibus vindicanda, qui magicis adcincti artibus aut contra salutem hominum moliti aut pudicos animos ad libidinem deflexisse detegentur. * const. a. et c. ad bassum pp. * CJ.9.18.4.1: Imperator Constantinus Nullis vero criminationibus implicanda sunt remedia humanis quaesita corporibus aut in agrestibus locis innocenter adhibita suffragia, ne maturis vindemiis metuerentur imbres aut ruentis grandinis lapidatione quaterentur, quibus non cuiusque salus aut aestimatio laederetur, sed quorum proficerent actus, ne divina munera et labores hominum sternerentur. CJ.9.18.5: Imperator Constantius Nemo haruspicem consulat aut mathematicum, nemo hariolum. augurum et vatum prava confessio conticescat. chaldaei ac magi et ceteri, quos maleficos ob facinorum magnitudinem vulgus appellat, nec ad hanc partem aliquid moliantur. sileat omnibus perpetuo divinandi curiositas. etenim supplicium capitis feret gladio ultore prostratus, quicumque iussis obsequium denegaverit. * constantius a. ad pop. * CJ.9.18.6: Imperator Constantius Multi magicis artibus usi elementa turbare, vitas insontium labefactare non dubitant et manibus accitis audent ventilare, ut quisque suos conficiat malis artibus inimicos. hos, quoniam naturae peregrini sunt, feralis pestis absumat. * constantius a. et c. ad pop. * CJ.9.18.7pr.: Imperator Constantius Etsi excepta tormentis sunt corpora honoribus praeditorum ( praeter illa videlicet crimina, quae legibus demonstrantur), etsi homines magi, in quacumque sint parte terrarum, humani generis inimici credendi sunt, tamen quoniam qui in comitatu nostro sunt ipsam pulsant propemodum maiestatem, si quis magus vel magicis contaminibus adsuetus, qui maleficus vulgi consuetudine nuncupatur, aut haruspex aut hariolus aut certe augur vel etiam mathematicus aut narrandis somniis occultans artem aliquam divinandi aut certe aliquid horum simile exercens in comitatu meo vel caesaris fuerit deprehensus, praesidio dignitatis cruciatus et tormenta non fugiat. * constantius a. et c. ad taurum pp. * CJ.9.18.7.1: Imperator Constantius Si convictus ad proprium facinus detegentibus repugnaverit pernegando, sit eculeo deditus ungulisque sulcantibus latera perferat poenas proprio dignas facinore. CJ.9.18.8: Imperatores Valentinianus, Valens Culpa similis est prohibita discere quam docere. * valentin. et valens aa. ad modestum pp. * CJ.9.18.9pr.: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Quicumque maleficiorum labe pollutum audierit deprehenderit occupaverit, ilico ad publicum protrahat et iudiciorum oculis communis hostem salutis ostendat. * valentin. theodos. et arcad. aaa. albino pu. * CJ.9.18.9.1: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Quod si quisquam ex agitatoribus ( id est aurigis) seu ex quolibet alio genere hominum contra hoc interdictum venire temptaverit aut clandestinis suppliciis etiam manifestum reum maleficae artis oppresserit, ultimum supplicium non evadat geminae suspicionis obnoxius, quod aut publicum reum, ne facinoris socios publicaret, severitati legum et debitae subtraxerit quaestioni aut proprium fortassis inimicum sub huiusmodi vindictae nomine consilio atrociore confecerit. CJ.9.19.0. De sepulchro violato. CJ.9.19.1: Imperator Gordianus Res religioni destinatas, quin immo religionis effectas, scientes qui contigerint et emere et distrahere non dubitaverint, tametsi iure venditio non subsistat, laesae tamen religionis in crimen inciderunt. * gord. a. zenoni. * CJ.9.19.2: Imperator Constantius Si servus in demoliendis sepulchris fuerit apprehensus, si id sine domini scientia faciat, metallo addicetur, si vero domini auctoritate vel iussione urguetur, relegatione plectetur. et si forte detractum aliquid de sepulchris ad domum eius villamque provectum reperietur, villa sive domus aut aedificium quodcumque erit fisci viribus vindicetur. * constantius a. ad titianum pu. * CJ.9.19.3: Imperator Constantius Si quis sepulchrum laesurus attigerit, locorum iudices si hoc vindicare neglexerint, non minus nota quam viginti librarum auri in sepulchrorum violatores statuta poena grassetur, ut eam largitionibus nostris inferre cogantur. * constantius a. ad limenium pp. * CJ.9.19.4pr.: Imperator Constantius Qui sepulchra violant, domus ut ita dixerim defunctorum, geminum videntur facinus perpetrare: nam et sepultos spoliant destruendo et vivos polluunt fabricando. * constantius a. ad pop. * CJ.9.19.4.1: Imperator Constantius Si quis igitur de sepulchro abstulerit saxa vel marmora vel columnas aliamve quamcumque materiam, fabricandi gratia sive id fecerit venditurus, decem pondo auri cogatur fisco inferre, sive quis propria sepulchra defendens hanc in iudicium querellam detulerit sive quicumque alius accusaverit vel officium nuntiaverit. CJ.9.19.4.2: Imperator Constantius Quae poena priscae severitati accedit: nihil enim derogatum est illi supplicio, quod sepulchra violantibus videtur impositum. CJ.9.19.4.3: Imperator Constantius Huic autem poenae subiacebunt et qui corpora sepulta aut reliquias contrectaverint. CJ.9.19.5pr.: Imperator Julianus Pergit audacia ad busta diem functorum et aggeres consecratos, cum et lapidem hinc movere et terram sollicitare et cespitem vellere proximum sacrilegio maiores semper habuerunt: sed et ornamenta quaedam tricliniis aut porticibus auferri de sepulchris. * iul. a. ad pop. * CJ.9.19.5.1: Imperator Julianus Quibus primis consulentes, ne in piaculum incidant contaminata religione bustorum, hoc fieri prohibemus poena sacrilegii cohibentes. CJ.9.19.6: Imperator Justinus Cum sit iniustum et nostris alienum temporibus iniuriam fieri reliquiis defunctorum ab his, qui debitorem sibi esse mortuum dicendo debitumque exigendo sepulturam eius impediunt, ne in posterum eadem iniuria procederet cogendis his ad quos funus mortui pertinet sua iura perdere, ea quidem, quae mortuo posito ante sepulturam eius facta fuerint vel exigendo quod debitum esse dicitur vel confessiones aliquas aut fideiussorem aut pignora capiendo, penitus amputari praecipimus: redditis vero pignoribus vel pecuniis quae solutae sunt vel absolutis fideiussoribus et generaliter omnibus sine ulla innovatione in pristinum statum reducendis principale negotium ex integro disceptari: eum vero, qui in huiusmodi deprehensus fuerit flagitio, quinquaginta libras auri dependere vel, si minus idoneus sit ad persolvendum, suo corpore sub competenti iudice poenas luere. * iustinus a. theodoto pu. * CJ.9.20.0. Ad legem fabiam. CJ.9.20.1: Imperator Antoninus Pater tuus adversus eum, a quo sollicitatam ancillam, plagio quoque facto exportatam queritur, apud suum iudicem civiliter in rem actione instituta consistat. si in causa tenuerit, etiam legis fabiae crimen persequi poterit. quod si per violentiam mancipium abreptum est, accusationem vis non prohibetur intendere. * ant. a. placido. * CJ.9.20.2: Imperator Antoninus Si ab aeliano servum tuum susceptum et aliquamdiu occultatum moxque eo suadente fugae datum probare potes, legis fabiae crimen per te vel actionem ad eam rem propositam, id est servi corrupti, per procuratorem tuum persequi potes. * ant. a. aurelio. * CJ.9.20.3: Imperator Alexander Severus Ut legis fabiae poena debeatur, in crimen subscriptio et accusatio et sententia necessaria est. * alex. a. cornelio. * CJ.9.20.4: Imperator Gordianus Non valet procuratoris sententia, si vicem praesidis non tueatur, qui legi fabiae locum esse pronuntiavit, cum eius legis disceptatio ad praesidis provinciae pertineat notionem. * gord. a. paulinae. * CJ.9.20.5: Imperatores valer., gallien. Si fratrem tuum adversarius supprimit, legis eum fabiae, adito praeside provinciae reum debes postulare. * valer. et gallien. aa. et valer. c.Iulianae. * CJ.9.20.6: Imperatores Diocletianus, Maximianus In fuga servum constitutum neque vendere neque donare licet. unde intellegis te in legem incidisse, quae super huiusmodi delictis certam poenam fisco inferendam statuit, exceptis coheredibus et sociis, quibus in divisione communium rerum licitationem de fugitivo servo invicem facere permissum est. ita vero liceat fugitivum vendere, ut tunc venditio valeat, quando ab emptore requisitus fuerit deprehensus. * diocl. et maxim. aa. marcianae. * CJ.9.20.7pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Quoniam servos a plagiariis alienari ex urbe significas atque ita interdum ingenuos homines eorum scelere asportari solere perscribis, horum delictorum licentiae maiore severitate occurrendum esse decernimus. * diocl. et maxim. aa. maximo pu. * CJ.9.20.7.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Ac propterea si quem in huiusmodi facinore deprehenderis, capite eum plecti non dubitabis, ut poenae genere deterreri ceteri possint, quominus istiusmodi audacia vel servos vel liberos ab urbe abstrahere atque alienare audeant. CJ.9.20.8: Imperatores Diocletianus, Maximianus Praeses provinciae discreto prius iure dominii intellegat, audiendum sit plagii crimen nec ne. nam si proprietatis tuae mancipium esse constiterit, expirasse criminis intentionem emersa dominii luce manifestabit: si vero servum alienum esse constiterit, post disceptatam proprietatis quaestionem et criminis causam audiet. * diocl. et maxim. aa. constant. * CJ.9.20.9: Imperatores Diocletianus, Maximianus Eum, qui mancipium alienum celat, fabiae legis crimine teneri non est incerti iuris. * diocl. et maxim. aa. et cc. eugenio. * CJ.9.20.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Comparantem ab eo, qui abduxit plagio mancipia, si delicti socius non probetur, nullo crimine teneri convenit. * diocl. et maxim. aa. et cc.Dizae. * CJ.9.20.11: Imperatores Diocletianus, Maximianus Abducti plagio facta venditio statum non mutat: liberae enim personae sollicitatione crimen committitur, non condicioni praeiudicatur. * diocl. et maxim. aa. et cc. ampliatae. * CJ.9.20.12: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si quis servum fugitivum sciens cum rebus furtivis suscepit, cum horum nomine furti actione teneatur, haec tibi rector provinciae cum solita poena restitui efficiet. sed et si criminis plagii accusationem institueris, tibi audientiam praebere non dubitabit. * diocl. et maxim. aa. et cc.Muciano. * CJ.9.20.13: Imperatores Diocletianus, Maximianus Plagii criminis accusatio publici sit iudicii. * diocl. et maxim. aa. et cc.Severino. * CJ.9.20.14: Imperatores Diocletianus, Maximianus Plagii criminis accusatio cessat, si vos servos vel liberos adseverent qui suppressisse dicuntur, non commissi velandi, sed ad hanc opinionem iusta ducti ratione. * diocl. et maxim. aa. et cc.Callistheni. * CJ.9.20.15: Imperatores Diocletianus, Maximianus Liberum sciens condicionem eius invitum venumdando plagii criminis poena tenetur. * diocl. et maxim. aa. et cc. pomponio. * CJ.9.20.16pr.: Imperator Constantinus Plagiarii, qui viventium filiorum miserandas infligunt parentibus orbitates, metalli poena cum ceteris ante cognitis suppliciis tenebantur. * const. a. ad domitium celsum vic. africae. * CJ.9.20.16.1: Imperator Constantinus Si quis tamen eiusmodi reus fuerit oblatus, posteaquam super crimine patuerit, servus quidem vel libertate donatus bestiis obiciatur, ingenuus autem gladio consumatur. CJ.9.21.0. Ad legem viselliam. CJ.9.21.1pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Lex visellia libertinae condicionis homines persequitur, si ea quae ingenuorum sunt circa honores et dignitates ausi fuerint attemptare vel decurionatum adripere, nisi iure aureorum anulorum impetrato a principe sustentantur. tunc enim quoad vivunt imaginem, non statum ingenuitatis obtinent et sine periculo ingenuorum etiam officia peragunt publica. * diocl. et maxim. aa. et cc.Baccho. * CJ.9.21.1.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Qui autem libertinus se dicit ingenuum, tam de operis civiliter quam etiam lege visellia criminaliter poterit perurgueri: in curiam autem se immiscens damno quidem cum infamia adficitur: muneribus vero personalibus in patria patroni, quae congruunt huiusmodi hominibus, singulos pro viribus adstrictos esse non dubium est. CJ.9.22.0. Ad legem corneliam de falsis. CJ.9.22.1: Imperator Antoninus Si partus subiecti crimen diversae parti obicitis, causa capitalis in tempus pubertatis pueri differri non debuit, sicut iam pridem mihi et divo severo patri meo placuit. neque enim verisimile est eam quae arguitur non ex fide causam suam defensuram, cum periculum capitis subeat. * ant. a. severino. * CJ.9.22.2: Imperator Alexander Severus Satis aperte divorum parentum meorum rescriptis declaratum est, cum morandae solutionis gratia a debitore falsi crimen obicitur, nihilo minus salva exsecutione criminis debitorem ad solutionem compelli oportere. * alex. a. valerio. * CJ.9.22.3: Imperator Alexander Severus Maiorem severitatem exigit, ut merita eorum qui falsis rescriptionibus utuntur digna poena coerceantur. sed qui deceptus est per alium, si suam innocentiam probat et eum a quo accepit exhibet, se liberat. * alex. a. maximo. * CJ.9.22.4: Imperator Alexander Severus Licet ex tabulis, quas sub nomine patris tui uxorem eius, id est novercam tuam, subrepto vero testamento falsas protulisse adlegas, cum crimen admissum ignores, legatum adscriptum tibi consecutus sis, tamen non impedieris accusationem contra eam impletis sollemnibus instituere. * alex. a. cassio. * CJ.9.22.5: Imperator Alexander Severus Falsi quidem crimen vel aliud capitale movere vos matri vestrae secta mea non patitur. sed ea res pecuniarium compendium non aufert. si enim de fide scripturae , unde eadem mater vestra fideicommissum sibi vindicat, dubitatio est, inquiri fides veritatis etiam sine metu criminis potest. * alex. a. petronio. * CJ.9.22.6: Imperator Philippus Qui falsas tabulas dixerit nec tenuerit, ad defuncti iudicium adspirare non potest. * philipp. a. et philipp. c. ulpio. * CJ.9.22.7: Imperatores valer., gallien. Ipse significas, cum primo adversarii instrumenta protulerunt, fidem eorum te habuisse suspectam. facta igitur transactione difficile est, ut is qui provinciam regit velut falsum, cui semel adquievisti, tibi accusare permittat. * valer. et gallien. aa. et valer. c. heliodoro. * CJ.9.22.8: Imperatores valer., gallien. Si falsos codicillos ab his contra quos supplicas factos esse contendis, non ideo accusationem evadere possunt, quod se illis negent uti. nam illis prodest instrumenti usu abstinere, qui non ipsi machinatores falsi esse dicuntur et quos periculo solus usus adstrinxerit. qui autem compositis per scelus codicillis in severitatem legis corneliae inciderunt, non possunt defensiones eius recusando crimen evitare. * valer. et gallien. aa. et c. marino. * CJ.9.22.9pr.: Imperatores carinus, numer. Si docueris apud praesidem provinciae ab intestato te heredem eius extitisse, qui codicillos scripserat, ordinarium est, ut in hereditatis possessione constitutus fideicommissa praebeas, quae iure relicta sunt, nisi consilium est codicillos falsos arguere. * carinus et numer. aa. messio. * CJ.9.22.9.1: Imperatores carinus, numer. Quod si criminaliter coeptum interventu indulgentiae sopitum est, habes tamen residuam indagnationem, potest de fide scripturae civiliter quaeri. CJ.9.22.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Cum suppositi partus crimen patrui tui uxori moveas, apud rectorem provinciae instituta accusatione id proba. * diocl. et maxim. aa. legitimo. * CJ.9.22.11: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si lis pecuniaria apud pedaneos iudices remissa est, etiam de fide instrumenti civiliter apud eos iuxta responsum viri prudentissimi pauli requiretur. * diocl. et maxim. aa. isidoro. * CJ.9.22.12: Imperatores Diocletianus, Maximianus Querella falsi temporalibus praescriptionibus non excluditur nisi viginti annorum exceptione, sicut cetera quoque fere crimina. * diocl. et maxim. aa. et cc.Primo. * CJ.9.22.13: Imperatores Diocletianus, Maximianus Qui veluti praesentem scripsisse res recepisse suas, cum absens esset, conscripsit, non ignoranti quicquam aufert, sed se criminis obligat periculo. * diocl. et maxim. aa. et cc. marco. * CJ.9.22.14: Imperatores Diocletianus, Maximianus Eum, qui celavit vel amovit testamentum, committere crimen falsi publice notum est. * diocl. et maxim. aa. et cc. gentianae. * CJ.9.22.15: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si creditor colludens cum debitore suo tibi praedium venumdedit, falsum commisit et tibi nihil officit, sed se magis criminis accusationi fecit obnoxium. * diocl. et maxim. aa. et.Cc rufo. * CJ.9.22.16: Imperatores Diocletianus, Maximianus De fide testamenti querenti duplex via litigandi tributa est. quamvis itaque per procuratorem accusationem persequi non potes, disceptatione privata tamen de eius fide queri non prohiberis, cum reus ita conventus non tantum ab alio iuste, sed etiam eo qui civiliter egit sollemniter accusari possit. * diocl. et maxim. aa. et cc. fortunato. * CJ.9.22.17pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Sicut falsi testamenti vel codicillorum scriptura temporis intervallo firmari non potest, ita vera quae iure subsistit non evanescit. * diocl. et maxim. aa. et cc. menelao. * CJ.9.22.17.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si itaque de fide delicti vel per accusationem vel per privatum iudicium quereris, rector provinciae tunc demum eos exhiberi de quibus interrogatio fieri potest iubebit, si prius ceteris indiciis fuerit commotus. CJ.9.22.18: Imperatores Diocletianus, Maximianus Ex initio falsi commissi iusta possessio non paratur. unde contra eos, quos de dominio fundi tecum contendere proponis, accusationem instituere potes. * diocl. et maxim. aa. et cc. maximo. * CJ.9.22.19pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Etsi ad te negotium pertinuit, etiam atque etiam tecum deliberare debueras, ne improbam institueres accusationem, hoc instrumentum falsum in quo subscripseras arguere contendens. * diocl. et maxim. aa. et cc. cosmiae. * CJ.9.22.19.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus At cum mulieribus in aliena causa falsi non sit concessum accusare, tu autem haec eadem praedia te prius alii donasse proponas, fieri tibi facultatem accusandi contra iuris postulas formam. CJ.9.22.20: Imperatores Diocletianus, Maximianus Nec exemplum precum editionis aliter per errorem scriptum, cum non nisi dolo falsum committentes crimini subiugentur, cognitionem dati iudicis moratur. * diocl. et maxim. aa. et cc. rufino. * CJ.9.22.21pr.: Imperator Constantinus Si quis decurio testamentum vel codicillos aut aliquam deficientis scripserit voluntatem vel conscribendis publicis privatisque instrumentis praebuerit officium, si falsi quaestio moveatur, decurionatus honore seposito quaestioni, si ita poposcerit causa, subdatur. * const. a. maecilio hilariano correctori lucaniae et brittiorum. * CJ.9.22.21.1: Imperator Constantinus Sed non statim desinit esse decurio, qui in huiusmodi facto fuerit : quantum enim ad municipales pertinet necessitates, decurio permanet: quantum ad rem gestam et veritatem reserandam uti decurionatus honore non poterit. CJ.9.22.21.2: Imperator Constantinus Nec vero is, qui ante fuerit tabellio, ad eludendam quaestionem super his quae ante conscripsit factus decurio defendi hac poterit dignitate, quoniam scripturae veritas, si res poposcerit, per ipsum debet probari auctorem. CJ.9.22.22pr.: Imperator Constantinus Ubi falsi examen inciderit, tunc acerrima fiat indago argumentis testibus scripturarum collatione aliisque vestigiis veritatis. * const. a. ad maximum pu. * CJ.9.22.22.1: Imperator Constantinus Ne accusatori tantum quaestio incumbat nec probationis ei tota necessitas indicatur, sed inter utramque personam sit iudex medius nec ulla interlocutione divulget quae sentiat, sed tamquam ad imitationem relationis, quae solum audiendi mandat officium, praebeat notionem, postrema sententia quid sibi liqueat proditurus. CJ.9.22.22.2: Imperator Constantinus Ultimum autem finem strepitus criminalis compendioso spatio limitamus, quem litigantem disceptantemque fas non sit excedere, cuius exordium nascetur auspicio testatae actionis apud iudicem competentem: capitali post probationem supplicio, si id exigat magnitudo commissi, vel deportatione ei qui falsum commiserit imminente. CJ.9.22.23pr.: Imperatores Valens, Gratianus, Valentinianus Damus licentiam litigantibus, si apud iudicem proferatur scriptura, de qua oritur aliqua disputatio, utrum de falso criminaliter statuat, qui dubitet de instrumenti fide, experiri an civiliter. * valens grat. et valentin. aaa. ad maximinum pp. * CJ.9.22.23.1: Imperatores Valens, Gratianus, Valentinianus Quod si expetens vindictam falsi crimen intenderit, tunc quaestione civili per sententiam terminata criminis fiat indago, ut, si quis tabulas testamenti chirographa testationesque nec non etiam rationes privatas vel publicas, pacta et epistulas vel ultimas voluntates, donationes venditiones, vel si quid prolatum aliud instituere conabitur, habeat accusandi facultatem. CJ.9.22.23.2: Imperatores Valens, Gratianus, Valentinianus Civilis autem inquisitionis inter utrasque partes confligentium lenior examinatio procedat, cum iudex, qui praeerit quaestioni, intentiones actoris falsas et convicta crimina reorum ex legibus poenis competentibus possit ulcisci. CJ.9.22.24: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Praebemus licentiam, ut civiliter sive criminaliter, ut actor elegerit, super prolatis codicillis vel aliis instrumentis requiratur et incumbat probatio fidei instrumenti ei primitus, qui scripturam obtulerit, deinde ei, qui stricta instantia falsum arguere paratus est. * valentin. theodos. et arcad. aaa. proculo pu. * CJ.9.23.0. De his qui sibi adscribunt in testamento. CJ.9.23.1: Imperator Antoninus Quamquam ita interpretentur iuris periti, ut contra legem corneliam videatur se scribere heredem filius emancipatus patre dictante, tamen cum et, si testamentum non esset scriptum, iustus successor futurus esset accepta bonorum possessione filius patri, perinde habebitur, atque si sua manu pater tuus te heredem scripsisset functus dulci officio. * ant. a. vallatio. * CJ.9.23.2pr.: Imperator Antoninus Si testator codicillis quos scripsisti legatum quoque seu fideicommissum reliquisse tibi sua manu adscripsit, non videris in poenam senatus consulti incidisse. * ant. a. atticio. * CJ.9.23.2.1: Imperator Antoninus Quod si testamentum dictasse codicillis significavit, legato quidem vel fideicommisso abstinere debes, poena vero falsi tibi principali beneficio remittitur. CJ.9.23.3: Imperator Alexander Severus Senatus consulto et edicto divi claudii prohibitum est eos, qui ad scribenda testamenta adhibentur, quamvis dictante testatore aliquid emolumentum ipsis futurum scribere, et poena legis corneliae facienti inrogata est: cuius veniam deprecantibus ob ignorantiam et profitentibus a relicto discedere raro amplissimus ordo vel divi principes veniam dederunt. * alex. a. martiali. * CJ.9.23.4: Imperator Alexander Severus Quae in testamento uxoris maritus sua manu legata sibi adscripserit, pro non scriptis habentur, et legis corneliae poena, si venia impetrata non est, locum habet. * alex. a. crescenti. * CJ.9.23.5: Imperator Alexander Severus Quod adhibitus ad testamentum commilitonis scribendum iussu eius servum tibi adscripsisti, pro non scripto habetur et ideo id legatum petere non potes. sed secutus tenorem indulgentiae meae poenam legis corneliae tibi remitto, in quam credo te magis errore quam malitia incidisse. * alex. a. gallicano mil. * CJ.9.23.6: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si libertatem tibi manu tua imperante domino adscripsisti, cum proponas dominium non subscripsisse et suis litteris tuam libertatem expressim agnovisse, ad impetrandam libertatem senatus consulti auctoritas tibi obest. poena tamen falsi tibi remittitur, quoniam non potueras contra domini voluntatem venire. * diocl. et maxim. aa. aufidio. * CJ.9.24.0. De falsa moneta. CJ.9.24.1pr.: Imperator Constantinus Quoniam nonnulli monetarii adulterinam monetam clandestinis sceleribus exercent, cuncti cognoscant necessitatem sibi incumbere huiusmodi homines inquirendi, ut investigati tradantur iudiciis, facti conscios per tormenta ilico prodituri ac sic dignis suppliciis addicendi. * const. a. ad ianuarium. * CJ.9.24.1.1: Imperator Constantinus Accusatoribus etiam eorum immunitatem permittimus, cuius modus, quoniam dispar patrimonium est, a nobis per singulos statuetur. CJ.9.24.1.2: Imperator Constantinus Si quis autem militum huiusmodi personam susceptam de custodia exire fecerit, capite puniatur CJ.9.24.1.3: Imperator Constantinus Appellandi etiam privato licentia denegetur: si vero miles aut promotus in gradu huiusmodi crimen incurrerit, super eius nomine et gradu ad competentes iudices referatur. CJ.9.24.1.4: Imperator Constantinus Domus vero vel fundus, in quo haec perpetrata sunt, si dominus in proximo constitutus sit, cuius incuria vel neglegentia punienda est, etsi ignoret, fisco vindicetur, nisi dominus, ante ignorans, ut primum reppererit, scelus prodiderit perpetratum: tunc enim possessio vel domus ipsius proscriptionis iniuriae minime subiacebit. CJ.9.24.1.5: Imperator Constantinus Sin vero longissime ab ea domo vel possessione afuerit, nullum sustineat detrimentum: actore videlicet fundi vel servis vel incolis vel colonis, qui hoc ministerium praebuerunt, cum eo qui fecit supplicio capitali plectendis. CJ.9.24.1.6: Imperator Constantinus Viduas autem ac pupillos speciali dignos indulgentia credidimus, ut viduae nec in proximo constitutae domo sua vel possessione careant, si nulla apud ipsas tam gravis conscientiae noxa resideat, impuberes vero, etiamsi conscii fuerint, nullum sustineant detrimentum, quia aetas eorum quid videat ignorat. CJ.9.24.1.7: Imperator Constantinus Tutores tamen eorum, si in proximo sint, quoniam ignorare eos, quid in re pupilli geritur, non oportet, haec poena expectabit, ut de rebus eorum, si idonei fuerint, tantum fisco inferatur, quantum a pupillo fuerat inferendum. CJ.9.24.2: Imperator Constantinus Si quis nummum falsa fusione formaverit, universas eius facultates fisco nostro addici praecipimus: in monetis etenim tantum nostris cudendae pecuniae studium frequentari volumus. cuius obnoxii maiestatis crimen committunt, et praemio accusatoribus proposito, quicumque solidorum adulter poterit reperiri vel a quoquam fuerit publicatus, ilico omni dilatione submota flammarum exustionibus mancipetur. * const. a. ad tertullianum procons. africae. * CJ.9.24.3: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Si quis super cudendo aere vel rescripto aliquo vel etiam adnotatione nostra sibi eripuerit facultatem, non solum fructum propriae petitionis amittat, verum etiam poenam quam meretur excipiat. * valentin. theodos. et arcad. aaa. rufino pp. * CJ.9.25.0. De mutatione nominis. CJ.9.25.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Sicut initio nominis cognominis praenominis recognoscendi singulos imposito privatim libera est, ita horum mutatio innocentibus periculosa non est.Mutare itaque nomen sive praenomen sine aliqua fraude licito iure, si liber es, secundum ea quae saepe statuta sunt minime prohiberis, nulli ex hoc praeiudicio futuro. * diocl. et maxim. aa. et cc.Iuliano. * CJ.9.26.0. Ad legem iuliam de ambitu. CJ.9.26.1pr.: Imperatores Arcadius, Honorius Nullus omnino principatum vel numeratum seu commentariensis gradum vel cetera officia repetere audeat, cum publicae disciplinae semel gesta sufficiant. * arcad. et honor. aa. pompeiano procons. africae. * CJ.9.26.1.1: Imperatores Arcadius, Honorius Ac si quispiam promotorum denuo ad munus etiam per sacras litteras inrepserit, quod ante docebitur gessisse, cassatis quae hoc modo sunt impetrata, ad solutionem debiti primitus artetur, et qui contra fecerint poenam deportationis ad instar legis iuliae ambitus excipiant. CJ.9.27.0. Ad legem iuliam repetundarum. CJ.9.27.1: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Ut unius poena metus possit esse multorum, ducem qui male egit ad provinciam quam nudaverat cum custodia competenti ire praecipimus, ut non solum, quod eius non dicam domesticus, sed manipularius et minister accepit, verum etiam quod ipse a provincialibus nostris rapuit aut sustulit, in quadruplum invitus exsolvat. * grat. valentin. et theodos. aaa. matroniano duci et praes. isauriae.* CJ.9.27.2: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Sciant iudices super admissis propriis aut a se aut ab heredibus suis poenam esse repetendam. * grat. valentin. et theodos. aaa. floro pp. * CJ.9.27.3: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Omnes cognitores et iudices a pecuniis atque patrimoniis manus abstineant neque alienum iurgium putent suam praedam. etenim privatarum quoque litium cognitor idemque mercator statutam legibus cogetur subire iacturam. * grat. valentin. et theodos. aaa. Marcellino. * CJ.9.27.4: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Iubemus hortamur, ut, si quis forte honoratorum decurionum possessorum, postremo etiam colonorum aut cuiuslibet ordinis a iudice fuerit aliqua ratione concussus , si quis scit venalem de iure fuisse sententiam, si quis poenam vel pretio remissam vel vitio cupiditatis ingestam, si quis postremo quacumque de causa improbum iudicem potuerit approbare, is vel administrante eo vel post administrationem depositam in publicum prodeat, crimen deferat, delatum approbet, cum probaverit, et victoriam reportaturus et gloriam. * grat. valentin. et theodos. aaa. et arcad. a. edictum ad p * CJ.9.27.5pr.: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Unusquisque procurator, praepositus gynaecei, tabularius susceptor colonus vel quicumque se a comite domorum meminerit esse concussum, cum ipse cui pecuniam numeraverit administratione decesserit, intra anni spatia ad iudicium spectabilitatis tuae quidquid dederit repetiturus occurrat, ut prosit pensionibus, quidquid ille reddiderit. * valentin. theodos. et arcad. aaa. severino com. rer. privat * CJ.9.27.5.1: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Sin vero ex tempore depositae administrationis praestituti temporis curricula transfluxerint, nulla vox advocationis emergat, sed ipsos procuratores praepositos colonos tabularios susceptores obnoxios ad solutionem volumus artari. CJ.9.27.6pr.: Imperatores Theodosius, Valentinianus Sancimus eiusmodi viros ad provincias regendas accedere, qui honoris insignia non ambitione vel pretio, sed probatae vitae et amplitudinis tuae solent testimonio promoveri, ita sane ut, quibus hi honores per sedis tuae vel nostram fuerint electionem commissi, iurati inter gesta depromant se pro administrationibus sortiendis neque dedisse quippiam neque daturos umquam postmodum fore, sive per se sive per interpositam in fraudem legis sacramentique personam, aut donationis venditionisve titulo aut alio velamento cuiuscumque contractus, et ob hoc exceptis salariis nihil penitus tam in administratione positos quam post depositum officium pro aliquo praestito beneficio tempore administrationis, quam gratuito meruerint, accepturos. * theodos. et valentin. aa. florentio pp. * CJ.9.27.6.1: Imperatores Theodosius, Valentinianus Et licet neminem divini timoris contemnendo iureiurando arbitramur immemorem, ut saluti propriae ullum commodum anteponat, tamen, ut ad salutis timorem et necessitas periculi subiungatur, tunc si quis ausus fuerit praebita sacramenta neglegere, non modo adversus accipientem, sed etiam adversus dantem accusandi cunctis tamquam crimen publicum concedimus facultatem, quadrupli poena eo qui convictus fuerit modis omnibus feriendo. CJ.9.28.0. De crimine peculatus. CJ.9.28.1: Imperatores Theodosius, Arcadius, Honorius Iudices, qui tempore administrationis publicas pecunias subtraxerunt, lege iulia peculatus obnoxii sunt et capitali animadversioni eos subdi iubemus: his nihilo minus, qui ministerium eis ad hoc adhibuerunt vel qui subtracta ab his scientes susceperunt, eadem poena percellendis. * theodos. arcad. et honor. aaa. rufino pp. * CJ.9.29.0. De crimine sacrilegii. CJ.9.29.1: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Qui divinae legis sanctitatem aut nesciendo confundunt aut neglegendo violant et offendunt, sacrilegium committunt. * grat. valentin. et theodos. aaa. * CJ.9.29.2: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Disputari de principali iudicio non oportet: sacrilegii enim instar est dubitare , an is dignus sit, quem elegerit imperator. * grat. valentin. et theodos. aaa. ad symmachum pu. * CJ.9.29.3: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Ne quis sine sacrilegii crimine desiderandum intellegat gerendae ac suscipiendae administrationis officium intra eam provinciam, in qua provincialis et civis habetur, nisi hoc cuidam ultronea liberalitate per divinos adfatus imperator indulgeat. * grat. valentin. et theodos. aaa. et arcad. a. eutropio pp. * CJ.9.30.0. De seditiosis et his qui plebem audent contra publicam quietem colligere. CJ.9.30.1: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Si quis contra evidentissimam iussionem suscipere plebem et adversus publicam disciplinam defendere fortasse temptaverit, multam gravissimam sustinebunt. * grat. valentin. et theodos. aaa. florentio praef. augusta * CJ.9.30.2: Imperator Leo In nullis locis aut civitatibus tumultuosis clamoribus cuiusquam interpellatio contumeliosa procedat nec ad solam cuiusquam invidiam petulantia verba iactentur : scituris his, qui huiusmodi voces emiserint moverintque tumultus, se quidem fructum ex his quae postulant nullatenus habituros, subdendos autem poenis his, quas de seditionum et tumultus auctoribus vetustissima decreta sanxerunt. * leo a. erythrio pp. * CJ.9.31.0. Quando civilis actio criminali praeiudicet et an utraque ab eodem exerceri potest. CJ.9.31.1pr.: Imperatores Valens, Gratianus, Valentinianus A plerisque prudentium generaliter definitum est, quotiens de re familiari et civilis et criminalis competit actio, utraque licere experiri, sive prius criminalis sive civilis actio moveatur, nec si civiliter fuerit actum, criminalem posse consumi, et similiter e contrario. * valens grat. et valentin. aaa. antonio pp. * CJ.9.31.1.1: Imperatores Valens, Gratianus, Valentinianus Sic denique et per vim possessione deiectus, si de ea recuperanda interdicto unde vi erit usus, non prohibetur tamen etiam lege iulia de vi publico iudicio instituere accusationem: et suppresso testamento cum ex interdicto de tabulis exhibendis fuerit actum, nihilo minus ex lege cornelia testamentaria poterit crimen inferri: et cum libertus se dicit ingenuum, tam de operis civiliter quam etiam lege viselli criminaliter poterit perurgueri. CJ.9.31.1.2: Imperatores Valens, Gratianus, Valentinianus Quo in genere habetur furti actio et legis fabiae constitutum, et plurima alia sunt, quae enumerari non possunt, ut, cum altera prius actio intentata sit, per alteram quae supererit iudicatum liceat retractari. CJ.9.31.1.3: Imperatores Valens, Gratianus, Valentinianus Qua iuris definitione non ambigitur etiam falsi crimen, de quo civiliter iam actum est, criminaliter esse repetendum. CJ.9.32.0. De crimine expilatae hereditatis. CJ.9.32.1: Imperatores Severus, Antoninus Expilatae quidem hereditatis crimen intentare non potes, quando communis arcae rebus inspectis claves traditas coheredi profitearis. sed cum de his exhibendis apud iudicem quaereretur, rationem compensationis induci non oportuit. exhibitis enim quae desiderantur suis iudicibus directa quaestio derelinquenda est. * sev. et ant. aa. euphratae. * CJ.9.32.2: Imperator Antoninus Expilatae hereditatis crimen adversus vitricum adito praeside provinciae persequi non prohiberis. * ant. a. primo. * CJ.9.32.3: Imperator Antoninus Si avi tui hereditatem adisti, expilatae hereditatis crimine adversus novercam quondam tuam experiri non prohiberis. * ant. a. helenae. * CJ.9.32.4pr.: Imperator Gordianus Adversus uxorem, quae socia rei humanae atque divinae domus suscipitur, mariti diem suum functi successores expilatae hereditatis crimen intendere non possunt. * gord. a. basso. * CJ.9.32.4.1: Imperator Gordianus Et ideo res, quas per eandem abesse quereris, competenti in rem actione vel, si dolo malo fecerit, quo minus res mobiles possideret, ad exhibendum persequere. CJ.9.32.4.2: Imperator Gordianus Fructus autem rerum quas mala fide tenuit, licet expilatae hereditatis non teneatur crimine, suos non facit, sed extantes quidem vindicari, absumptos vero condici posse procul dubio est. CJ.9.32.5: Imperator Philippus Obtentu expilatae hereditatis emolumentum legatorum, maxime suspensa cognitione, legatariis isdemque libertis defuncti auferri non oportet. * philipp. a. et philipp. c. sulpicio. * CJ.9.32.6: Imperator Philippus Expilatae hereditatis crimen loco deficientis actionis intendi consuevisse non est iuris ambigui. * philipp. a.Et c.Basiliae. * CJ.9.33.0. Vi bonorum raptorum. CJ.9.33.1: Imperator Gordianus Vi bonorum raptorum actionem, quae cum poena sua retrahit ablata, potius ad mobilia moventiaque quam ad fundos per iniuriam occupatos spectare explorati iuris est. * gord. a. valerio. * CJ.9.33.2: Imperatores valer., gallien. Si res mobiles, quarum in te fuerat dominium perfecta donatione translatum, violenter heres donatricis abripuit, vi bonorum raptorum actionem intra annum quidem, quo experiundi potestas fuit, in quadruplum, post annum in simplum intendere non vetaris. * valer. et gallien. aa. longino. * CJ.9.33.3: Imperatores Diocletianus, Maximianus Res obligatas sibi creditorem vi rapientem non rem licitam facere, sed crimen committere convenit, eumque etiam vi bonorum raptorum infra annum utilem in quadruplum, post simpli actione conveniri posse non ambigitur. * diocl. et maxim. aa. et cc. euelpisto. * CJ.9.33.4: Imperatores Diocletianus, Maximianus De his, quae servum alienum nesciente domino vi rapuisse dicis, infra annum in quadruplum vi bonorum raptorum et post in simplum dominus eius noxali actione apud competentem iudicem conveniri potest. * diocl. et maxim. aa. et cc. attalo. * CJ.9.33.4: Imperatores Diocletianus, Maximianus Sive negotiorum gestorum contra novercam tuam sive actione vi bonorum raptorum, quae in quadruplum intra annum utilem ac post in simplum constituta est, putaveris agendum, notione praesidali poteris experiri. * diocl. et maxim. aa. et cc. dominae. * CJ.9.34.0. De crimine stellionatus. CJ.9.34.1: Imperator Alexander Severus Improbum quidem et criminosum fateris easdem res pluribus pignorasse, dissimulato in posteriore obligatione, quod eaedem aliis pignori tenentur. verum securitati tuae consules, si oblato omnibus debito criminis instituendi causam peremeris. * alex. a. alexandro. * CJ.9.34.2: Imperator Gordianus Si pater tuus in te donationem contulit et, cum emancipatus esses, traditionibus dominium corporum in te transtulit posteaque creditorem sortitus quasdam earum rerum sine tua voluntate velut proprias suas obstrinxit, ius tuum non laesit. nec tamen iniuria stellionatus crimine petetur, cum sciens alienam rem te non consentiente velut propriam suo nexuit creditori. * gord. a. valenti. * CJ.9.34.3: Imperator Gordianus Stellionatus accusatio inter crimina publica non habetur. * gord. a. hadriano. * CJ.9.34.4pr.: Imperator Philippus Ignorantia creditoris, cui res pridem apud alios obligatae pignoris seu hypothecae iure obligantur, non sine periculo capi consuevit. etenim eiusmodi fraudes ad extraordinariam criminis exsecutionem spectare ac stellionatus commissum severissime esse vindicandum saepe rescriptum est. * philipp. a. euprepeti. * CJ.9.34.4.1: Imperator Philippus Proinde sive ignorantiam tuam debitor circumvenire temptaverit, seu obligatione rite perfecta participato fraudis consilio per subiectam quasi anteriorem personam dispendium tuum ad occultum compendium suum pertemptat, adire suum iudicem potes congruentem iuri ac debitae religioni sententiam relaturum. CJ.9.35.0. De iniuriis. CJ.9.35.1: Imperator Alexander Severus Nec servis quidem alienis licet facere iniuriam. * alex. a. syro. * CJ.9.35.2: Imperator Alexander Severus Iniuriarum actio tibi duplici ex causa competit, cum et maritus in uxoris pudore et pater in existimatione filiorum propriam iniuriam pati intelleguntur. * alex. a. davo. * CJ.9.35.3: Imperator Gordianus Si non es nuntiator, vereri non debes, ne eapropter, quod iniuriae faciendae gratia quidam te veluti delatorem esse dixerunt, opinio tua maculata sit. quin immo adversus eos, quos minuendae opinionis tuae causa aliquid confecisse comperietur, more solito iniuriarum iudicio experiri potes. * gord. a. donato. * CJ.9.35.4: Imperatores valer., gallien. Atrocem sine dubio iniuriam esse factam manifestum est, si tibi illata est, cum esses in sacerdotio et dignitatis habitum et ornamenta proferres: et ideo vindictam potes eo nomine exsequi. * valer. et gallien. aa. et valer. c. vindi. * CJ.9.35.5: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si non convicii consilio te aliquid iniuriosum dixisse probare potes, fides veri a calumnia te defendit. si in rixa inconsulto calore prolapsus homicidii convicium obiecisti et ex eo die annus excessit, cum iniuriarum actio annuo tempore praescripta sit, ob iniuriae admissum conveniri non potes. * diocl. et maxim. aa. victorino. * CJ.9.35.6: Imperatores Diocletianus, Maximianus Cum nec patronos iniuriam facere libertis iuris aequitas permittat, proponasque patronae heredes eum, qui libertatem a defuncta acceperat, iniuriis adficere, curabit praeses provinciae contumeliam heredum compescere. * diocl. et maxim. aa. flaviano. * CJ.9.35.7: Imperatores Diocletianus, Maximianus Iniuriarum causa non publici iudicii, sed privati continet querellam. * diocl. et maxim. aa. et cc. paenentiano. * CJ.9.35.8: Imperatores Diocletianus, Maximianus Dominum pro atroci iniuria, quam servus eius passus est, edicti perpetui actione proposita, qua damni etiam haberi rationem verbis evidenter exprimitur, agere posse convenit. * diocl. et maxim. aa. et cc. marciano. * CJ.9.35.9: Imperatores Diocletianus, Maximianus Qui liberos infamandi gratia dixerunt servos, iniuriarum conveniri posse non ambigitur. * diocl. et maxim. aa. et cc. nonnae. * CJ.9.35.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si quidem aviam tuam ancillam infamandi causa rei publicae civitatis comanensium dixit zenodorus ac recessit, iniuriarum actione statim conveniri potest. nam si perseveret in causa facultatem habens agendi, super hac deferri querellam ac tunc demum, si non esse serva fuerit pronuntiata, postulari convenit. * diocl. et maxim. aa. et cc. paulo. * CJ.9.35.11: Imperator Zeno Si quando iniuriarum actio, quam inter privata delicta veteris iuris auctores connumerant, a quibuslibet illustribus viris, militantibus seu sine cingulo constitutis, vel uxoribus eorum vel liberis masculini sexus vel filiabus, superstitibus videlicet patribus aut maritis illustribus, vel si adversus aliquam huiusmodi personam criminaliter forte movetur, ipsos quidem, qui super iniuria queruntur, inscribere aliaque omnia, quae in huiusmodi causis de more procedunt, sollemniter observare decernimus: licere autem illustri accusatori vel reo, uxori vel liberis masculini sexus seu filiae itidem illustris superstitis causam iniuriarum in quocumque iudicio competenti per procuratorem criminaliter suscipere vel movere, sententiam iudice contra eum qui procuratorem dederit, etsi ipse non adesset iudiciis nec causam per procuratorem diceret, legibus prolaturo: ita tamen, ut nullus alius idem sibi audeat vindicare vel a nostro numine postulare: sed in ceteris mos iudiciorum qui hactenus obtinuit et in posterum servetur intactus. * zeno a. alexandro viro illustri. * CJ.9.36.0. De famosis libellis. CJ.9.36.2pr.: Imperatores Valentinianus, Valens Si quis famosum libellum sive domi sive in publico vel quocumque loco ignarus reppererit, aut corrumpat priusquam alter inveniat, aut nulli confiteatur inventum. * valentin. et valens aa. edictum. * CJ.9.36.2.1: Imperatores Valentinianus, Valens Sin vero non statim easdem chartulas vel corruperit vel igni consumpserit, sed vim earum manifestaverit, sciat se quasi auctorem huiusmodi delicti capitali sententia subiugandum. CJ.9.36.2.2: Imperatores Valentinianus, Valens Sane si quis devotionis suae ac salutis publicae custodiam gerit, nomen suum profiteatur et ea, quae per famosum persequenda putavit, ore proprio edicat, ita ut absque ulla trepidatione accedat, sciens, quod si adsertionibus veri fides fuerit opitulata, laudem maximam ac praemium a nostra clementia consequetur. CJ.9.36.2.3: Imperatores Valentinianus, Valens Sin vero minime haec vera ostenderit, capitali poena plectetur. huiusmodi autem libellus alterius opinionem non laedat. CJ.9.37.0. De abigeis. CJ.9.37.1: Imperatores Arcadius, Honorius Abacti animalis accusatio non solum cum inscriptionibus, sed etiam sine ea observatione proponitur. * arcad. et honor. aa. pasiphilo. * CJ.9.38.0. De nili aggeribus non rumpendis. CJ.9.38.1: Imperatores Honorius, Theodosius Si quis posthac per aegyptum intra duodecimum cubitum fluminis nili ulla fluenta de propriis ac vetustis usibus praeter fas praeterque morem antiquitatis usurpaverit, flammis eo loco consumatur, in quo vetustatis reverentiam et propemodum ipsius imperii appetierit securitatem: consciis et consortibus eius deportatione constringendis, ita ut numquam supplicandi eis vel recipiendi civitatem vel dignitatem vel substantiam licentia tribuatur. * honor. et theodos. aa. anthemio pp. * CJ.9.39.0. De his qui latrones vel in aliis criminibus reos occultaverint. CJ.9.39.1pr.: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Eos, qui se cum alieni criminis reo occultando eum sociarunt, par ipsos et reos poena expectet. * valentin. valens et grat. aaa. simplicio vic. * CJ.9.39.1.1: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Et latrones quisquis sciens susceperit vel offerre iudiciis supersederit, supplicio corporali aut dispendio facultatum pro qualitate personae et iudicis aestimatione plectatur. CJ.9.39.2pr.: Imperator Marcianus Si qui latrones seu aliis criminibus obnoxii in possessione degunt seu latitant, dominus possessionis, si praesto est, aut procuratores, si dominus abest, seu primates possessionis ultro eos offerant aut, si scientes hoc sponte non fecerint, conveniantur a civili officio, ut tradant provinciali iudicio eos qui requiruntur, prout iuris est sub examine iudicis arguendos et poenas post documenta congruas subituros. si vero exhibere eos domini vel procuratores aut primates possessionis distulerint, tunc ad detinendos eos a rectore provinciae omnia civilia dirigantur auxilia. * marcian. a. palladio pp. * CJ.9.39.2.1: Imperator Marcianus Si autem propter multitudinem forte eorum, qui in praedio sunt, civile adminiculum sufficere non posse constiterit et memorati audaces exsecutoribus obiecerint manus vel alias parere distulerint, tunc iudex provinciae memor periculi sui a viro devoto tribuno seu primatibus militum qui in locis sunt auxilium postulet, ut per militarem manum correpti accusati sine damno atque laesione cuiuslibet legibus offerantur et convicti poenas subeant competentes: non ignaro iudice, quod, si adversus innocentes vel ob aliam causam praeter latronum vel aliorum nocentium investigationem militare auxilium postulaverit aut dispendiis adfici provinciales concesserit, commotione severissima, prout tua celsitudo iudicaverit, ferietur. CJ.9.39.2.1a: Imperator Marcianus Tribuni etiam seu primates numerorum, qui in locis sunt, admoniti per litteras iudicis si adminiculum militare praebere noluerint, aut si ab ipsis militibus damna provincialibus inflicta fuerint, et damna et laesiones restituent et acerrima condemnatione pro arbitrio virorum illustrium magistrorum militum ferientur. CJ.9.39.2.2: Imperator Marcianus Domini etiam praediorum seu procuratores vel primates possessionum impunes non manebunt, si praesentes et scientes ultro non obtulerint nocentes vel admoniti eos exhibere distulerint: nam dominus quidem possessionis dominio privabitur, procurator vero seu primates perpetuo exilio subiacebunt. ipsi quoque procuratori vel domino vel primatibus possessionis, si se ad comprimendam multitudinem rusticanorum sufficere non posse firmaverint et id provinciali iudicio palam fecerint, militare auxilium rector provinciae a tribuno vel primatibus numeri faciet dari, si civilia sufficere non posse perspexerit. CJ.9.39.2.3: Imperator Marcianus Si vero post exhibitionem eorum qui accusantur innocentes eos esse et nihil criminis admisisse patuerit, accusatores poenam quae in calumniatores exercenda est subire cogantur. exemplo autem grave est sic latronem requirere, ut innocentibus periculum fiat. CJ.9.40.0. De requirendis. CJ.9.40.1pr.: Imperator Antoninus Cum absenti reo gravia crimina intentantur, sententia festinari non solet, sed adnotari, ut requiratur, non utique ad poenam, sed ut potestas ei sit purgandi se, si potuerit. * ant. a. rustico. * CJ.9.40.1.1: Imperator Antoninus Postquam vero requirendus factus intra annum redierit, si se crimine purgaverit, res arbitrio iudicis signatas recipiat: sin vero intra id tempus reversus post intimationem suam fuerit defunctus, etsi necdum se purgaverit, ad heredes proprios res transmittit. CJ.9.40.2: Imperator Constantinus Quicumque ex eo die, quo reus fuerit in iudicio petitus, intra anni spatium noluerit adesse iudicio, res eius fisco vindicentur, et si postea repertus nocens fuerit deprehensus, saeviori sententiae subiugetur. sed et si argumentis evidentibus et probatione dilucida innocentiam suam purgare suffecerit, nihilo minus facultates eius penes fiscum remaneant. * const. a. ad ianuarium. * CJ.9.40.3: Imperatores Honorius, Theodosius In pecuniariis causis edictum contra latentem propositum existimationem eius non laedit. criminalis vero programmatis tenor hanc tantum ferat de iure censuram, ut inter reos adnotati non iam patrimonium debeat transferre, sed famae existimationem laedere. * honor. et theodos. aa. palladio pp. * CJ.9.41.0. De quaestionibus. CJ.9.41.1pr.: Imperatores Severus, Antoninus Quaestionem de servis contra dominos haberi non oportet, exceptis adulterii criminibus, item fraudati census accusationibus et crimine maiestatis, quod ad salutem principis pertinet. * sev. et ant. aa. spicio antigono. * CJ.9.41.1.1: Imperatores Severus, Antoninus In ceteris autem, quamquam ea, quae servus contra dominum dixit, iudicaturi sententiam formare non debeant, tamen si aliis quoque probationibus fides veritatis investigetur, praescriptionis invidia evanescit. CJ.9.41.1.2: Imperatores Severus, Antoninus In pecuniariis vero causis nec inopia probationum servos contra dominum interrogari posse manifestum est. CJ.9.41.2: Imperatores Severus, Antoninus Insolitum est et grave exemplo audiri servos adversus tutores vel matrem dominorum suorum, nisi tutelae agatur. * sev. et ant. aa. catulo. * CJ.9.41.3: Imperator Antoninus Primum servi alieni interrogabuntur. si praestita fuerint ex tanto scelere argumenta, ut videantur accedere ad verisimilia causae crimina, ipsa quoque mulier torquebitur: neque enim aegre feret, si torqueatur, quae venenis viscera hominis extinxit. * ant. a. cum cognitionaliter audisset, dixit: * CJ.9.41.4: Imperator Antoninus Sicuti convictis confessisque ad societatem scelerum vocantibus eos, a quibus apprehensi custoditive sunt, facile credi non oportet, ita, si evidentibus rationibus post commissum communiter facinus ad evitandam de se sententiam id fecisse fuerint probati, publicae vindictae non sunt subtrahendi. * ant. a. pars ex rescripto * CJ.9.41.5: Imperator Alexander Severus Nec si mors testatoris vindicanda est, quaestioni indiscrete subiciuntur hi, qui libertatem supremo iudicio acceperunt. * alex. a. respecto. * CJ.9.41.6: Imperator Gordianus Pridem placuit domestica servorum seu libertorum propriorum vel maternorum interrogatione in causis ad dominos vel patronos pertinentibus abstinendum esse, ut neque pro his neque adversus eos in capitalibus vel pecuniariis quaestionibus veritatis vim obtinere possit, quod in confessionem ab eis fuerit deductum. * gord. a. herodiano. * CJ.9.41.7: Imperatores Diocletianus, Maximianus Servos, qui proprii indubitate iuris tui probabuntur, ad interrogationem nec offerente te produci sineremus: tantum abest, ut et invita te contra dominam vocem rumpere cogantur. * diocl. et maxim. aa. urbanae. * CJ.9.41.8pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Milites neque tormentis neque plebeiorum poenis in causis criminum subiungi concedimus, etiamsi non emeritis stipendiis videantur esse dimissi, exceptis scilicet his, qui ignominiose sunt soluti. quod et in filiis militum et veteranorum servabitur. * diocl. et maxim. aa. ad sallustianum praes. * < pp. s. die et consule.> CJ.9.41.8.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Oportet autem iudices nec in his criminibus, quae publicorum iudiciorum sunt, in investigatione veritatis a tormentis initium sumere, sed argumentis primum verisimilibus probabilibusque uti. < pp. s. die et consule.> CJ.9.41.8.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus Et si his veluti certis indiciis ducti investigandae veritatis gratia ad tormenta putaverint esse veniendum, tunc id demum facere debebunt, si personarum condicio pateretur. hac enim ratione etiam universi provinciales nostri fructum ingenitae nobis benevolentiae consequentur. < pp. s. die et consule.> CJ.9.41.9: Imperatores Diocletianus, Maximianus Super statu ingenuitatis per omnia interrogationum et quaestionum vestigia decurrendum est, ne alieni forte sordidae stirpis splendidis et ingenuis natalibus audeant subrogari, vel propria ac debita per compositam quaestionem quibus competit successio denegetur. * diocl. et maxim. aa. et cc. ad charisium praes. syriae. * CJ.9.41.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Cum testamentum falsum esse proponas, ad illuminandam veritatem servos hereditarios, etsi libertas eis ab eo qui se heredem esse adfirmat praestita est, etiam per tormenta interrogari constitutionibus principum est permissum. * diocl. et maxim. aa. ptolemaeo. * CJ.9.41.11pr.: Imperatores Diocletianus, Maximianus Divo marco placuit eminentissimorum quidem necnon etiam perfectissimorum virorum usque ad pronepotes liberos plebeiorum poenis vel quaestionibus non subici, si tamen propioris gradus liberos, per quos id privilegium ad ulteriorem gradum transgreditur, nulla violati pudoris macula adspergit. * diocl. et maxim. aa. boetho. * CJ.9.41.11.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus In decurionibus autem et filiis eorum hoc observari vir prudentissimus domitius ulpianus in publicarum disputationum libris ad perennem scientiae memoriam refert. CJ.9.41.12: Imperatores Diocletianus, Maximianus Quotiens de dominio mancipiorum tractatur, si aliis probationibus veritas illuminari non possit, de se ipsa esse cum tormentis interroganda iuris auctores probant. * diocl. et maxim. aa. aspro. * CJ.9.41.13: Imperatores Diocletianus, Maximianus Hoc, quod placet, si de hereditate quaeratur, hereditarios servos interrogari, tibi opitulari non potest. ibi enim, dum de dominio incertum est, ad quem ex hereditate pertineat, merito per interrogationem hereditarii servi ad veritatis indaginem perveniatur. tu autem adseverando servum communem esse non dubitas portionem ad eum pertinere, contra quem interrogari eum cupis: quae res quaestionem ab eo haberi non permittit, cum nec communis servus adversus dominum, qui non occidisse socium suum dicatur, interrogari possit. * diocl. et maxim. aa. et cc. philippae. * CJ.9.41.14: Imperatores Diocletianus, Maximianus Servos non solum pro dominis, sub quorum dominio sunt constituti, sed nec pro his quorum antea fuerunt interrogari posse constat. * diocl. et maxim. aa. et cc. constantio. * CJ.9.41.15: Imperatores Diocletianus, Maximianus Interrogari servos de facto suo non solum in criminali causa, sed etiam in pecuniaria ( veluti quando per eum depositi vel commodati nomine vel in aliis causis legibus cognitis res aliis praestitae sunt) posse non ambigitur. * diocl. et maxim. aa. et cc.Maximo. * CJ.9.41.16pr.: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Decuriones sive ob alienum sive ob suum debitum exsortes omnino earum volumus esse poenarum, quas fidiculae et tormenta constituunt. quod quidem capitale iudici erit, si in contumeliam ordinis exitiumque temptetur. * valentin. valens et grat. aaa. ad antonium pp.Galliarum. * CJ.9.41.16.1: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Maiestatis tantummodo reos et quae nefanda dictu sunt conscios aut molientes ex ordine municipali maneat tam cruenta condicio. CJ.9.41.17pr.: Imperatores Arcadius, Honorius Nihil sibi deflectens a iustitia indignatio cognitorum, nihil venalis exigentium terror in eas, quae aut innocentia securae aut principalis sunt honore munitae, intellegat licere personas ad inferendas iniurias corporales. habeat hanc mercedem laboris multorum munerum testimoniis commendata devotio. * arcad. et honor. aa. messalae pp. * CJ.9.41.17.1: Imperatores Arcadius, Honorius Idem est et si munia decurionatus quis deposuit: nam et ipse propter pristinam dignitatem quaestionem non patitur. CJ.9.41.18: Imperator Justinianus De tormentis hereditariorum servorum sancimus, nullo discrimine secundum anteriores leges et constitutiones interposito, sive de iure hereditatis aliqua moveatur inter heredes quaestio sive de corporibus tantum hereditariis sive de utroque eorum, servos de corporibus tantum hereditariis interrogari: et licere servos eos tantummodo, qui res regendas detinent, sive in servitute relicti sunt sive libertatem adipisci per ultimam testatoris voluntatem praecepti sunt, in quaestionem rerum hereditariarum deduci et ex his ea quae occultata sunt revelari: prius sacramento super his a nobis statuto praestando. * iust. a. demostheni pp. * CJ.9.42.0. De abolitionibus. CJ.9.42.1: Imperatores Diocletianus, Maximianus Praeses provinciae si perspexerit abolitionem ad omnia crimina quae mota sunt pertinentem a se impetratam, ne semel finita instaurentur, intercessione auctoritatis suae prospiciet. supplicatione vero porrecta nutui principali praefata abolitione sopitum crimen ab eadem persona renovari potest. * diocl. et maxim. aa. paternae. * CJ.9.42.2pr.: Imperator Constantinus Abolitio praesentibus partibus causa cognita non a principe, sed a competenti iudice postulari debet, id est si per errorem seu temeritatem seu calorem ad accusationem prosiluerit: hoc enim accusator explanans abolitioni locum faciet. * const. a. ad ianuarinum pu. * CJ.9.42.2.1: Imperator Constantinus Sin autem per depectionem vel pecuniis a reo corruptus ad postulandam abolitionem venit, redemptae miserationis vox minime admittatur, sed adversus nocentem reum inquisitione facta poena competens exseratur. CJ.9.42.2.2: Imperator Constantinus Hi autem, qui suas suorumque iniurias defendunt et qui cognatos suos in accusationem deduxerunt, omnimodo abolitionem petere non prohibentur. CJ.9.42.3pr.: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Fallaciter incusantibus accusationis abolitio non dabitur. * valentin. valens et grat. aaa. ad probum pp. * CJ.9.42.3.1: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Sin autem sincera mente accusationem instituerit et reus aliquid iniuriae inscriptionis illatae toleraverit, id est si vel carcerem sustinuerit vel tormenta vel verbera vel catenas, abolitio non petetur, nisi forte ille qui haec passus est suum consensum ad petendam abolitionem accommodavit. CJ.9.42.3.2: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Quando autem reus nihil tale passus est, postquam fuerit officii custodiae traditus, intra dies triginta accusatori petenti, etiam invito reo, dari permittitur. post hoc vero tempus, nisi reus consentiat, censemus non esse tribuendam. CJ.9.42.3.3: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Quod si ingenuorum, licet plebeiorum, qui conscii vel participes criminum non erant, testimonii gratia corpora fuerint lacessita verberibus tormentisque vexata , abolitionem etiam duarum partium consensu petitam iubemus vigore iudicis denegari et crimen propositum, cuius examen tormentis iam coeperat, agitari. CJ.9.42.3.4: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Sin autem testibus tormenta minime sunt illata, et sic abolitio non dabitur in illis criminibus, ut in violata maiestate aut patria oppugnata vel prodita aut peculatus admissio aut sacramentis desertis, omniaque quae iuri veteri continentur: in quibus iudex non minus accusatorem ad docenda quae detulit, quam reum purganda quae negat debet urguere. CJ.9.43.0. De generali abolitione. CJ.9.43.1: Imperator Antoninus Qui potentatus et vis aliorumque criminum reum fecit, si post abolitionem ex forma solita reorum factam et edicta proposita intra diem statutum repetere supersederit, persequi crimina volens non est audiendus. * ant. a. rutiliano consulari lyciae. * CJ.9.43.2: Imperatores Diocletianus, Maximianus Cum eo tempore, quo indulgentia nostra crimina extinxit, accusatio a te instituta non fuerit, publicae abolitionis praescriptio cessat. * diocl. et maxim. aa. paulino. * CJ.9.43.3: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Indulgentia, patres conscripti, quos liberat notat nec infamiam criminis tollit, sed poenae gratiam facit. * valentin. valens et grat. aaa. ad senatum. * CJ.9.44.0. Ut intra certum tempus criminalis quaestio terminetur. CJ.9.44.1: Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius Quisquis accusator reum in iudicium sub inscriptione detulerit, si intra certum tempus accusationem coeptam persequi supersederit vel, quod est contumacius, ultimo die adesse neglexerit, quarta bonorum omnium parte multatus aculeos consultissimae legis incurrat, scilicet manente infamia, quam veteres iusserant sanctiones. * valentin. theodos. et arcad. aaa. desiderio vic. * CJ.9.44.2pr.: Imperatores Honorius, Theodosius Noverint iudices cuilibet culmini honorive praesidentes, necessariis utrique parti, si petantur, dilationibus non negatis praecedentibus scilicet inscriptionibus, intra certum tempus criminales causas limitandas: quo emenso subeat accusator, quia destitit, poenam legibus constitutam, et si persona vilior fuerit, cui damnum famae non sit iniuria, poenam patiatur exilii, nisi forte intra statuti temporis metas consensus partium abolitionem poposcerit. * honor. et theodos. aa. caeciliano pp. * CJ.9.44.2.1: Imperatores Honorius, Theodosius In iudicum autem debet esse diligentia, ut, si nulla rationabilis a reo vel accusatore dilatio postuletur, urgueant talium causarum notionem non expectatis moris. CJ.9.44.3: Imperator Justinianus Criminales causas omnimodo intra duos annos a contestatione litis connumerandos finiri censemus nec ulla occasione ad ampliora produci tempora, sed post bienii excessum minime ulterius lite durante accusatum absolvi, scientibus iudicibus eorumque officiis, quod, si litigatoribus admonentibus ipsis litis introductionem vel examinationem distulerint, poena vicenarum librarum auri ferientur. * iust. a. menae. pp. * CJ.9.45.0. Ad senatus consultum turpillianum. CJ.9.45.1: Imperator Antoninus Is demum in senatus consultum incidisse videtur, qui crimen publici iudicii detulit et causa ordinata, id est inscriptionibus depositis et fideiussore de exercenda lite praestito eoque qui accusatur sub custodia officii facto, non impetrata abolitione ab exsecutione criminis destitit. * ant. a. anniano. * CJ.9.45.2: Imperator Gordianus Si pro eo, qui in crimen subscripsit, fidem tuam adstrinxisti isque destitit et commissa stipulatio est, non ultra quantitatem quam spopondisti obligatus es: eo qui destitit infamia nihilo minus notando et extra ordinem secundum iudicialem motum puniendo. * gord. a. appio. * CJ.9.45.3: Imperatores valer., gallien. Quamvis eum ordinem scriptura contineat, ut primo abolitio criminis posceretur, tunc de omnibus placitis obtemperaretur, non observantibus tamen adversariis pactorum fidem instaurare accusationem minime potes, a qua ipse destitisti. * valer. et gallien. aa. arcadio. * CJ.9.45.4: Imperatores valer., gallien. Si is, de quo supplicas, contra parentes vestros desertam, ut dicis, accusationem coeperit persequi, praescriptio illi in iudicio praesidis destitutae rei poterit opponi. * valer. et gallien. aa. patrophilo. * CJ.9.45.5: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si femina suam suorumque iniuriam exsequatur, cum ipsa pacto contra vetitum destitisse profiteatur, in senatus consulti turpilliani poenam eam incidisse certi iuris est. * diocl. et maxim. aa. et cc.Matronae. * CJ.9.45.6: Imperatores Diocletianus, Maximianus In exsecutionibus criminum obtinuisse videtur illos destitisse, qui animum accusationis implendae prorsus deseruerunt. cum igitur aliis ex causis vel simplicitatis ratione necdum te ad finem vindictae pervenisse preces tuae testentur, poteris postposita formidine impedimenti super aliquantulo silentio institutam accusationem secundum leges perferens quam probabis tibi debitam vindictam reportare. * diocl. et maxim. aa. et cc.Luciliano. * CJ.9.46.0. De calumniatoribus. CJ.9.46.1: Imperator Alexander Severus Calumnia eo tempore coerceri solet, quo de causa praesente accusatore iudicatur. ideoque posteaquam de causa iudicatum est, contra consuetudinem calumniam accusatoris puniri desideras. * alex. a. sabino. * CJ.9.46.2pr.: Imperator Alexander Severus Mater inter eas personas est, quae sine calumniae timore necem filii sui vindicare possunt: idque beneficium senatus consulti et in aliis publicis iudiciis servatum est. * alex. a. apolloniae. * CJ.9.46.2.1: Imperator Alexander Severus Sed et extraneus heres, qui suspicionem, quam de morte sua habuisse defunctus cavit, exsequitur, hoc nomine a calumnia excusatus est, cum inter voluntariam accusationem et officii necessitatem heredis multum intersit. CJ.9.46.3: Imperator Alexander Severus Qui non probasse crimen quod intendit pronuntiatur, si calumniae non damnetur, detrimentum existimationis non patitur. non enim, si reus absolutus est, ex eo solo etiam accusator, qui potest iustam habuisse veniendi ad crimen rationem, calumniator credendus est. * alex. a. eumeliano. * CJ.9.46.4: Imperatores carus, carinus, numer. Calumniae poena in paternae mortis accusatione cessat. * carus carinus et numer. aaa. archelao. * CJ.9.46.5: Imperatores Diocletianus, Maximianus Qui calumniatores pronuntiantur, in publicorum dumtaxat iudiciorum quaestionibus , non etiam in liberalibus causis, quae privatas disceptationes continent, periclitari solent. * diocl. et maxim. aa. caesio. * CJ.9.46.6: Imperatores Diocletianus, Maximianus Dominis servorum per accusatoris calumniam tortorum adversus eum poena dupli lege iulia providetur. * diocl. et maxim. aa. et cc.Domitio. * CJ.9.46.7: Imperatores Valentinianus, Valens Non prius quemquam sinceritas tua ad tuae sedis examen iubebit adduci, quam sollemnibus satisfecerit, qui nititur fidem doloris adserere, cum iuxta formam iuris antiqui ei qui coeperit arguere aut vindicta proposita sit, si vera detulerit , aut supplicium, si fefellerit. * valentin. et valens aa. ad valerianum. * CJ.9.46.8pr.: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Nostris et parentum nostrorum constitutionibus comprehensum est eos, qui accusationem alienis nominibus praesumpsissent, delatorum numero esse ducendos. * grat. valentin. et theodos. aaa. menandro vic. asiae. * CJ.9.46.8.1: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Atque ideo calumniosissimum caput et personam iudicio irritae delationis infamem supplicium sequatur, quo posthac singuli universique cognoscant non licere in eo quod non possit ostendi iudicium animos commovere. CJ.9.46.9: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Fallaciter incusantibus, maxime post exhibitionem accusati, nullius iuris color velut derivata accusatione proficiat: non publica abolitio, non privata talibus prospiciat subveniatque personis: non specialis indulgentia, ne beneficium quidem eos generale subducat. * grat. valentin. et theodos. aaa. floro pp. * CJ.9.46.10: Imperatores Honorius, Theodosius Quisquis crimen intendit, non impunitam fore noverit licentiam mentiendi, cum calumniantes ad vindictam poscat similitudo supplicii. * honor. et theodos. aa. conss. praett. tribb. plebis senatui s.D.* CJ.9.47.0. De poenis. CJ.9.47.1: Imperator t. ael. ant. Etiam in opus perpetuum damnati non dissimilis condicionis sunt ab his qui deportantur in insulam. * titus ael. ant. a. * < pp. sine die et cons.> CJ.9.47.2: Imperator Antoninus Procurator meus, qui vice praesidis non fungebatur, exilii poenam tibi non potuit inrogare, ac propterea frustra vereris sententiam, quae nulla iuris ratione subnixa est. * ant. a. valerio. * CJ.9.47.3: Imperator Antoninus Decurionem in opus publicum dari non oportere manifestum est. * ant. a. geminio. * CJ.9.47.4: Imperator Antoninus Si ante conceptus est puer, de quo libellos dedisti, quam mater eius in metallum daretur, natus condicionis eius est, cuius ante condemnationem mater eius fuit. * ant. a. marinae. * <> CJ.9.47.5: Imperator Antoninus Honor veteranis etiam in eo habitus est, ut liberi eorum usque ad primum dumtaxat gradum poena metalli vel operis publici non adficiantur, sed in insulam relegentur. * ant. a. senecioni. * CJ.9.47.6: Imperator Antoninus Incredibile est, quod adlegas liberum hominem, ut vinculis perpetuis contineretur, esse damnatum: hoc enim vix in sola servili condicione procedere potest. * ant. a. apioni. * CJ.9.47.7: Imperator Alexander Severus Impunitas delictis propter aetatem non datur, si modo in ea quis sit, in quam crimen quod intenditur cadere potest. * alex. a. isidoro. * CJ.9.47.8: Imperator Alexander Severus Deportatorum in insulam ab eo, cui id faciendi ius erat, bona fisco vindicantur, relegatorum autem non nisi sententia specialiter adempta fuerint. * alex. a. victorino. * CJ.9.47.9: Imperator Alexander Severus Si matrem tuam decurionis filiam fuisse probatum fuerit, apparebit eam non oportuisse in ministerium metallicorum nec in opus metalli dari. * alex. a. demetriano. * CJ.9.47.10: Imperator Alexander Severus Servus sub poena vinculorum sine temporis praefinitione domino reddi iussus sententia praesidis provinciae perpetuo vinctus esse debet. * alex. a. catulino. * CJ.9.47.11: Imperator Gordianus Metalli supplicium tam ad personas liberas quam etiam ad serviles pertinet condiciones. * gord. a. attiano. * CJ.9.47.12: Imperatores Diocletianus, Maximianus Decurionum filii non debent bestiis subici. nec enim vocibus eorum credi oportet , quando aut obnoxium crimine absolvi aut innocentem condemnari desideraverint. * diocl. et maxim. aa. in consistorio dixerunt: * < s. die et consule> CJ.9.47.13: Imperatores Diocletianus, Maximianus Servo ex sententia damnato si quoquo modo ex sententia proprietatis ius amputatum non sit, domino suo obsequi eum par est. * diocl. et maxim. aa. ursiano. * CJ.9.47.14: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si operis publici temporalis poenae sententia praefinitus necdum excessit dies, hunc expectari convenit, cum non remitti poenam facile publice intersit, ne ad maleficia temere quisquam prosiliat. * diocl. et maxim. aa. et cc.Vitali. * CJ.9.47.15: Imperatores Diocletianus, Maximianus Poenam sua dictam sententia praesidi provinciae revocare non licet. * diocl. et maxim. aa. et cc.Agathemero. * <> CJ.9.47.16: Imperator Constantinus Qui sententiam laturus est, temperamentum hoc teneat, ut non prius capitalem in quempiam promat severamque sententiam, quam in adulterii vel homicidii vel maleficii crimen aut sua confessione aut certe omnium, qui tormentis vel interrogationibus fuerint dediti, in unum conspirantem concordantemque rei finem convictus sit et sic in obiecto flagitio deprehensus, ut vix etiam ipse ea quae commiserit negare sufficiat. * const. a. ad catullinum. * CJ.9.47.17: Imperator Constantinus Si quis in metallum fuerit pro criminum deprehensorum qualitate damnatus, minime in eius facie scribatur, cum et in manibus et in suris possit poena damnationis una scriptione comprehendi, quo facies, quae ad similitudinem pulchritudinis caelestis est figurata, minime maculetur. * const. a. eumelio. * CJ.9.47.18pr.: Imperator Constantius Dum reis manifesta probatione convictis spatium ante sententiam temporis datur, facultas supplicandi vel quibusdam malignis artibus tam praesidum quam officiorum poenas evitandi criminosissimis patet, cum in homicidii crimine et in aliis detectis gravioribus causis ultio differenda non sit. * constantius a. theodoro praesidi arabiae. * CJ.9.47.18.1: Imperator Constantius Igitur de cetero iuxta criminis qualitatem legem oportet servari et in scelerosos et in noxios proferri iuris sententiam. CJ.9.47.19: Imperatores Gratianus, Valentinianus Ne quis pro coercitione delicti vel pistoribus vel cuicumque alteri corpori, cum alterius sit corporis, addicatur: sed unusquisque pro crimine, in quo fuerit deprehensus, motum congruae severitatis excipiat. * grat. et valentin. aa. olybrio pu. * CJ.9.47.20pr.: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Si vindicari in aliquos severius contra nostram consuetudinem pro causae intuitu iusserimus, nolumus statim eos aut subire poenam aut excipere sententiam: sed per dies triginta super statu eorum sors et fortuna suspensa sit. * grat. valentin. et theodos. aaa. flaviano pp. illyrici. * CJ.9.47.20.1: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Reos sane accipiat vinciatque custodia et excubiis sollertibus vigilanter observet. CJ.9.47.21: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Ne diu apparitorum prava admodum venalisque perfidia in publica impune commoda desaeviret, censemus etiam in absentes eos pro competenti ultione debere consurgi. * grat. valentin. et theodos. aaa. et arcad. a. ad principium pp.* CJ.9.47.22pr.: Imperatores Arcadius, Honorius Sancimus ibi esse poenam, ubi et noxa est. * arcad. et honor. aa. eutychiano pp. * CJ.9.47.22.1: Imperatores Arcadius, Honorius Propinquos notos familiares procul a calumnia submovemus, quos reos sceleris societas non facit: nec enim adfinitas vel amicitia nefarium crimen admittunt. CJ.9.47.22.2: Imperatores Arcadius, Honorius Peccata igitur suos teneant auctores nec ulterius progrediatur metus, quam reperietur delictum. CJ.9.47.22.3: Imperatores Arcadius, Honorius Hoc singulis quibusque iudicibus intimetur. CJ.9.47.23pr.: Imperatores Honorius, Theodosius Omnes, quos damnationis condicio diversis exiliis destinatos metas temporis praestituti in carceris implesse custodia deprehendit, solutos poena vinculisque laxatos custodia liberari praecipimus nec formidare miserias ullas exilii. * honor. et theodos. aa. ad anthemium pp. * CJ.9.47.23.1: Imperatores Honorius, Theodosius Sit satis immensorum cruciatuum semel luisse supplicia, ne, qui diu privati sunt aurae communis haustu et lucis adspectu non intra breve spatium catenarum ponderibus praegravati, etiam exilii poenam sustinere iterum compellantur. CJ.9.47.24: Imperatores Honorius, Theodosius Rectores provinciarum conveniri praecipimus, ut hi, quo pro suo crimine poenam exilii sub certo temporis spatio subire decreti sunt, exacto praefinito tempore nec claustris carceralibus nec in locis quibus exules versati sunt teneantur. * honor. et theodos. aa. monaxio pp. * CJ.9.47.25: Imperatores Honorius, Theodosius His, qui conficiendi naves incognitam ante peritiam barbaris tradiderunt, capitale supplicium proponi decernimus. * honor. et theodos. aa. monaxio pp. * CJ.9.48.0. Ne sine iussu principis certis iudicibus liceat confiscare. CJ.9.48.1: Imperator Theodosius Nulli iudicum liceat, exceptis his, qui in summa administrationis sunt positi potestate, proscriptionis tempestate totius substantiae aliquem percellere, nisi ad nostras aures hoc ipsum referatur. * theodos. a. et valentin. c.Ad hierium pp. * CJ.9.49.0. De bonis conscriptorum seu damnatorum. CJ.9.49.1pr.: Imperator Antoninus Servorum capitis crimine damnatorum peculia dominis non auferri notum est, sed quod servum dominus habuisse probaverit, recipiet pretiumque rerum, si quae ex eo distractae sunt. * ant. a. Marcello. * CJ.9.49.1.1: Imperator Antoninus Ipsius quoque praesentiae potestas ei dabitur, quoad rationes per eum administratae reddantur ac dispungantur. sed meminisse dominum oportebit instare, ut id velocius fiat, ut poenae suae reddi possit. CJ.9.49.2: Imperator Alexander Severus Deportati nec earum quidem rerum, quas post poenam inrogatam habuerint, heredem habere possunt, sed hae publicantur. * alex. a. frontoni. * CJ.9.49.3: Imperator Alexander Severus Si filius tuus, cum esset in tua potestate, in insulam deportari meruit, peculium eius nec quod in castris adquisivit vel quod ei militaturo donasti auferri tibi debet. * alex. a. iuliano. * CJ.9.49.4: Imperator Gordianus In metallum damnatus poenae servus efficitur et ideo eiusmodi sententiam passi bona vindicantur rationibus fisci. quare si quid rerum habuit is, quem postea indulgentia liberatum esse proponis, ad ius fisci potius quam ad ipsius dominium pertinet. * gord. a. callimorpho. * CJ.9.49.5: Imperator Philippus Si, ut proponis, bona eius, qui tutelam tuam administravit, sententiam passi ad fiscum sunt devoluta, procuratorem nostrum adire cura, qui, si quid iure posci animadverterit, non negabit. * philipp. a. et philipp. c. arruntiano. * CJ.9.49.6: Imperatores Diocletianus, Maximianus De bonis matris deportatae filiis nihil deberi iuris absolutissimi est. * diocl. et maxim. aa. et cc.Gaudentio. * CJ.9.49.7pr.: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Si quis intra provinciam pro qualitate delicti stilum proscriptionis incurrerit, per ordinarii officii sollicitudinem bonorum eius indago diligentissime celebretur, ne quid rei privatae commodis per gratiam atque colludium furto subducatur. * valentin. valens et grat. aaa. ad probum pp. * CJ.9.49.7.1: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Et plena descriptio comprehendat, quod spatium et quod sit ruris ingenium, quid aut cultum sit aut colatur, quid in vineis olivis aratoriis pascuis silvis fuerit inventum, quae etiam gratia et quae amoenitas sit locorum, quis aedificiis ac possessionibus ornatus, quotve mancipia in praediis occupatis vel urbana vel rustica vel quarum artium generibus imbuta teneantur, quot sint casarii vel coloni, quot boum exercitiis terrarum atque vomeribus instruenium, quot pecorum et armentorum greges et in qua diversitate numerati sint, quantum auri et argenti, vestium ac monilium vel in specie vel in pondere et in quibus speciebus, quidve in enthecis sit repertum. CJ.9.49.7.2: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Tum demum omnia ea, quae velle nos perspicis, inquisitione constricta rationalis rei privatae tradantur officio aut palatinis super hac causa missis nostro nectenda patrimonio. CJ.9.49.7.3: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Mox vero ad nos sub litteris publicis iudicis singillatim de omnibus nominatimque referatur, procul dubio neglegentia multanda. CJ.9.49.7.4: Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus Nam si quid post factam a praedicto officio investigationem rationalis rei privatae, cui inquisitio secunda mandata est, amplius fortassis invenenerit, officium fraudulentum ea condemnatione ferietur, ut aliud tantum quantum fuerat subtractum ex propriis facultatibus inferat. CJ.9.49.8pr.: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Si deportatus suos et emancipatos filios habuerit, pars, quae ex bonis eius liberis concessa est, ad eos tantum qui in potestate erant transferatur, si emancipati ea, quae consecuti erant emancipationis tempore, damnose existimant conferenda. * grat. valentin. et theodos. aaa eutropio pp. * CJ.9.49.8.1: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Sin autem confusionem bonorum et donationis elegerint, omnia ea, quae fiscus liberis damnati concedit, aequae divisionis partibus sortiantur. CJ.9.49.8.2: Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius Quae regula etiam in dote filiae vel neptis ex filio deportati conferenda custodienda erit. CJ.9.49.9pr.: Imperatores Arcadius, Honorius Si quis posthac stilum, quod absit, proscriptionis exceperit, uxor res proprias ex quocumque titulo sibi quaesitas veluti manu iniecta mox vindicet aut certe quoquo modo occupatas statim recipiat. dos etiam, non quae aliquotiens inaniter dotalium instrumentorum tenore conscribitur, sed quam se corporaliter tradidisse docuerit, repraesentetur. ea etiam, quae ab innoxio adhuc ante nuptias titulo donationis acceperit, vel durante matrimonio largitione viri ad eam ante proscriptionem pervenerint, apud eam firmiter permaneant. * arcad. et honor. aa. caesario pp. * CJ.9.49.9.1: Imperatores Arcadius, Honorius Si quid etiam in emancipatos liberos ante tempus criminis ac reatus patrem contulisse claruerit, integrum isdem citra inquietudinem reservetur. quod vero nec uxor nec emancipati liberi potuerint vindicare, captum a publicis personis ita ad me referri specialiter censeo, ut illud quoque addatur, utrum filios habeat qui damnatus est, simulque adiciatur, utrum idem apud se ex causa donationis aliquid vindicaverint. CJ.9.49.9.2: Imperatores Arcadius, Honorius Sed in his, qui fiscalibus actibus nexi sunt et pro ratiociniis proscribuntur et condemnantur, placuit, si quid proprium uxor habuit vel a marito datum ante initium actum, ex quo origo fraudis ac vitii in iudicium deducta est, si quid deinde in emancipatos filios donatione collatum est, antequam crimen oriatur, intemeratum apud accipientium iura persistere: nec quicquam fisco in qualibet causa teneatur obnoxium, nisi quod in dominio proprio cum obligari ortus est habuit vel quod agens tam suo quam uxoris vel filiorum vel cuiuscumque praeterea nomine comparavit. CJ.9.49.9.3: Imperatores Arcadius, Honorius Exceptis dumtaxat caesarianis, id est catholicianis, qui ab omni iuris beneficio excluduntur, nisi probata a me purgataque ratiocinia fuerint, ut, quod innoxie habuerint, transmittendi copiam habeant. CJ.9.49.10pr.: Imperatores Theodosius, Valentinianus Quando quis quolibet crimine damnatus capitalem poenam vel deportationem sustineat, si quidem sine liberis mortuus sit, bona eius ad fiscum perveniant: si vero filii vel nepotes ex defunctis filiis relicti erunt, dimidia parte aerario vindicata alia eis reservetur. idem est et si postumos dereliquerit. * theodos. et valentin. aa. hierio pp. * CJ.9.49.10.1: Imperatores Theodosius, Valentinianus Decurioni vero, qui hoc incurrerit, si liberos non habeat, succedat curia bonaque universa detineat aut ipsa per se aut suo ordinatura periculo munera subiturum. CJ.9.49.10.2: Imperatores Theodosius, Valentinianus Sin autem erit suboles curiali, etsi ea necdum procreata est, integris patris fortunis fulciatur. CJ.9.49.10.3: Imperatores Theodosius, Valentinianus Si filia vel filiae fuerint, pars dimidia ad eas deveniat facultatum, pars ad curiam. CJ.9.49.10.4: Imperatores Theodosius, Valentinianus Sin mares curiales fuerint intermixti, dimidia pars eis curiae nomine deferatur, et aliam, quam in commune omnibus tribuit indulgentia principalis, pro virili dividant portione. CJ.9.49.10.5: Imperatores Theodosius, Valentinianus Excepta sola maiestatis quaestione: quam si quis sacrilego animo adsumpserit, iuste poenam ad suos etiam posteros mittit. CJ.9.50.0. De bonis mortem sibi consciscentium. CJ.9.50.1pr.: Imperator Antoninus Eorum demum bona fisco vindicantur, qui conscientia delati admissique criminis metuque futurae sententiae manus sibi intulerint. * ant. a. aquilae. * CJ.9.50.1.1: Imperator Antoninus Eapropter fratrem vel patrem tuum si nullo delato crimine, dolore aliquo corporis aut taedio vitae aut furore aut insania aut aliquo casu suspendio vitam finisse constiterit, bona eorum tam ex testamento quam ab intestato ad successores pertinebunt. CJ.9.50.2: Imperator Alexander Severus Eorum, qui in reatu diem suum functi sunt, si non perduellionis causam sustinuerunt nec ob metum criminis mortem sibi consciverunt, bona ad successores transmittuntur. * alex. a. rustico. * CJ.9.51.0. De sententiam passis et restitutis. CJ.9.51.1: Imperator Antoninus Restituo te in integrum provinciae tuae. ut autem scias, quid sit in integrum: honoribus et ordini tuo et omnibus ceteris. * ant. a. cum salutatus ab oclatinio advento et opellio macrino pp. pp. clariss. viris, item amicis et principal. officiorum et utr. ord. viris et processisset, oblatus est ei iulianus licinianus ab a <xx > CJ.9.51.2: Imperator Antoninus Cum patrem tuum in metallum damnatum fuisse proponas eiusque bona merito a fisco occupata sunt, non ideo, quod ex indulgentia mea poena tantummodo metalli liberatus esset, etiam bonorum restitutionem impetravit, nisi speciale beneficium super hoc fuerit impetratum. * ant. a. quieto. * CJ.9.51.3pr.: Imperator Alexander Severus Si debitor poenam sententiae passus est, quam bonorum ademptio secuta est, quamvis postea civitati romanae restitutus non totam substantiam, sed aliquid ex indulgentia principis ut haberet impetravit, aeris tamen alieni ex praecedente tempore poena liberatus est. * alex. a. stratoniciano. * CJ.9.51.3.1: Imperator Alexander Severus Sin vero partem bonorum accepit, pro rata portione eius tenetur. quod si ob pecuniam debitam fisco bona eius occupata sunt, mansit una cum fideiussoribus propriis creditoribus obligatus. CJ.9.51.4: Imperator Alexander Severus Tutor filiorum, quorum te bonorum possessionem accepisse dicis, in metallum damnatus et postea ex indulgentia generali regressus, quamquam locupletior sit, actione tutelae administratae tibi non tenetur, si non gratia sententiae facta specialiter statum pristinum cum bonis recuperaverit. * alex. a. valentinae. * CJ.9.51.5: Imperator Alexander Severus Si ademptis bonis in insulam datus sis, quamvis ex indulgentia communi redisti, actiones tamen, quascumque habuisti, remanent in causa bonorum publicatorum, nec ex ordine est quod petis, ut contra heredes tutorum actiones tibi praestentur. * alex. a. iuliano. * CJ.9.51.6: Imperator Gordianus In insulam filio deportato hacque ratione vinculo paternae potestatis exempto, si postea ex indulgentia divi alexandri, ut proponis, reditus in patrium solum praecedensque dignitas restituta sit, potestas tamen patria repetita non videtur. * gord. a. fabiano. * CJ.9.51.7: Imperator Philippus Generalis indulgentia nostra reditum exsulibus seu deportatis tribuit, non etiam loca militiae pridem adempta concessit neque integram atque illibatam existimationem reservavit. * philipp. a. et philipp. c. cassio. * CJ.9.51.8: Imperatores valer., gallien. Frustra adhuc servum esse tui iuris existimas, qui in metallum datus poena eius postea liberatus est. per huiusmodi enim indulgentiae occasionem integrari dominium prius non placuit. verum idcirco tamen impune tibi eum praeses provinciae iniuriosum esse non patietur. quod si quid rerum tuarum tenet, procurator vobis iudex erit: fisci enim coepit esse mancipium. * valer. et gallien. aa. seleuco. * CJ.9.51.9: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si pater vester in insulam deportatus generali indulgentia restitutus est nec, ut liberos in potestatem reciperet, specialiter impetravit, in dubium non venit hereditatis commodum per vos ei adquiri, quos sententia contra eum prolata patres familias effecit, nequaquam potuisse. * diocl. et maxim. aa. restitutae et aliis. * CJ.9.51.10: Imperatores Diocletianus, Maximianus Cum indulgentia nostra interveniente sis reversus ad lares tuos, frustra vereris , ne ex adnotatione praesidis quae iam abolita est calumniam patiaris. * diocl. et maxim. aa. demetrio. * CJ.9.51.11: Imperatores Diocletianus, Maximianus Casus eius, qui fundi moverat quaestionem, et ex benignitate nostra facta cum bonis restitutio statum pristinum causae non immutavit. * diocl. et maxim. aa. et cc. philippo. * CJ.9.51.12: Imperatores Diocletianus, Maximianus Si deportationis sententiae veniam indulgentia nostra consecuta recepit substantiam, se protegere sceleris poena contra creditores, quo minus iure debitum solvat, improbe conatur. * diocl. et maxim. aa. et cc. tryphoni. * CJ.9.51.13pr.: Imperator Constantinus In quaestione testamenti, quod deportati filius remeante patre fecisset, remotis ulpiani atque pauli notis papiniani placet valere sententiam, ut in patris sit filius potestate, cui dignitas ac bona restituta sunt. * const. a. ad maximum pu. * CJ.9.51.13.1: Imperator Constantinus Ita tamen, ut gesta per filium, cuius consilia legitima aetas firmaverat, rata sint eodem in potestate patria redeunte, ne eorum rescissio efficiat, quod est maxime absurdum, eodem tempore nec in patris nec in sua quemquam fuisse potestate. CJ.9.51.13.2: Imperator Constantinus Minores enim aetate iure quicquam agere prohibentur. quibus si damnato patre tutor datus est, necesse est, ut ab officio suo recedat regresso eo, quem non solum nomine redire, sed etiam officium suum nulla pravitate corruptum liberis praebere oportet, ut eorum bona tueatur et augeat. CJ.9.51.13.2a: Imperator Constantinus Nam si patria potestate ad corrumpendi atque effundendi patrimonii licentiam abutetur, ut furioso ac dementi, item prodigo, libidinum omnium vitiorumque servo non est eorum pecunia committenda. CJ.9.51.13.2b: Imperator Constantinus Ab administratione fugiat neque tutor esse desinat omniaque minoris dispendia suis ipse damnis praestet. CJ.9.51.13.2c: Imperator Constantinus Sententia vero deportationis nullo patrem praeiudicio deminuat. quem si comperta integritas ut natura, ita officio liberis restituerit, ei gubernacula rerum tradenda sunt, cuius ad imitationem publici iuris provisa custodia est. quae nisi bonis patribus detur, luctuosior erit reditus quam discessus. CJ.9.51.13.3: Imperator Constantinus Ideoque tantum ad restitutionem indulgentia valeat, quantum ad correctionem sententia valuit, utque deportationis ipsum per se nomen rerum omnium spoliatio est , ita indulgentiae restitutio bonorum ac dignitatis uno nomine amissorum omnium sit recuperatio. et filii emancipationem a patribus officiis petant, ut libertatem non damnationis, sed lenitatis paternae testem habeant.
|
Migne "Patrologia Latina Tomus 138" Kalendarium Verdinense (Auctor incertus), J. P. Migne cc_id: cps_2.AucInc.KalVer, cc_idno: 9622 c Quotation analysis
|
Migne "Patrologia Latina Tomus 138" Acta synodi Suessionensis (Auctores varii), J. P. Migne cc_id: cps_2.AucVar.AcSySu, cc_idno: 9680 c CAPITULARE MISSORUM. Ista capitula constituta sunt a domno Karolo in synodo apud Suessionis civitatem in monasterio sancti Medardi, anno incarnationis Dominicae 853, in mense Aprili. Ut missi nostri per civitates et singula monasteria, 138.0593B| tam canonicorum quam monachorum sive sanctimonialium, una cum episcopo paroechiae uniuscujusque in qua consistunt, cum consilio etiam et consensu ipsius qui monasterium retinet, quem volumus et expresse praecipimus ut praesens sit, vitam inibi degentium et conversationem inquirant, et ubi necesse est corrigant, et ubi desunt, congruas officinas construere jubeant; et ubi sunt factae, et per neglegentiam sunt destructae, instaurari praecipiant, et victum ac potum et vestimentum atque caetera necessaria, pro qualitate et possibilitate loci et inhabitantium necessitate, ordinent; et hospitalitatem supervenentium hospitum et receptionem pauperum ibidem disponant et ordinent. Ecclesiae quoque luminaria 138.0593C| et ornatum debitum ordinent, et thesaurum ac vestimenta seu libros diligenter inbrevient, et breves nobis reportent. Inbrevient etiam, quid unusquisque ecclesiarum praelatus, quando praelationem ecclesiae suscepit, ibi invenerit, et quid modo exinde ibi minus sit, vel quid vel quantum sit superadditum. Quid etiam Nortmannis per nostram commendationem sive sine nostra commendatione datum sit, quidve relictum, vel quid a quoquam ibi in eleemosyna datum. Numerum etiam canonicorum et monachorum sive sanctimonialium uniuscujusque loci describant, et nobis referant; ut secundum qualitatem et quantitatem loci, cum consilio episcoporum et fidelium nostrorum, ubi minor numerus fuerit, nostra auctoritate addamus; ubi vero indiscretione 138.0593D| praelatorum superfuerit, ad mensuram redigamus. Inquirant quoque, quot tempore avi nostri Karoli et domni genitoris nostri Hludowici unoquoque in loco fuerint, et quot modo sint, et ubi loca a Nortmannis sive a quibuslibet aliis destructa sunt et penitus adnullata, quot ibi nunc propter paucitatem rerum et devastationem earumdem constitui vel ordinari 138.0594A| possint, ut inde cum consensu fidelium nostrorum ordinemus, quid de caetero agendum sit. Et qualiter abbatiarum praelati, et in locis sacris inhabitantes, de his quae missi nostri praeceperint, obedierint, nobis diligentissime et capitulatim referant. Ut missi nostri diligenter investigent per singulas parochias, simul cum episcopo, de monasteriis quae Deum timentes in suis proprietatibus aedificaverunt, et ne ab haeredibus eorum dividerentur, parentibus et praedecessoribus nostris sub immunitatis defensione tradiderunt, et postea in alodem sunt data; ut describant quae sint, et a quo vel quibus in proprietatem data sunt, et nobis renuntiare procurent; ut cum episcopis et caeteris fidelibus nostris consideremus, quid et qualiter inde, secundum 138.0594B| Dei voluntatem et nostram salutem, agere debeamus. Ut missi nostri per singulas parochias, una cum episcopo parochiae ipsius, requirant de capellis et de abbatiolis ex casis Dei in beneficium datis, qualis census inde exeat, ut ecclesia de qua sunt exinde vestituram habere possit, et nobis renuntient, ut hoc nostra auctoritate commendetur atque firmetur, et secundum qualitatem vel quantitatem loci clericos et luminaria ibi ordinent, et loca restaurari faciant. Denuntiandum est omnibus, et a missis nostris ordinandum, ut omnes ecclesiae et presbyteri sub immunitate ac privilegio, et ordinatione atque dispositione episcoporum singularum parochiarum in quibus 138.0594C| consistunt, secundum auctoritatem canonicam et capitularia domni Karoli imperatoris avi nostri, et pii augusti Hludowici domni et genitoris nostri, permaneant. Ut missi nostri diligenter investigent cum episcopo et praelatis monasteriorum, et per fideles et strenuos viros, in unaquaque parochia de rebus ecclesiasticis in alodem datis; et sicut evidentibus et veris indiciis ac auctoritatibus compererint, diligenter a quo et quibus datae sint, vel quantum exinde sit, describant, et nobis renuntient. Ut missi nostri expresse et cum omni diligentia, cum episcopo et praelatis monasteriorum per singulas parochias, requirant de rebus ecclesiasticis 138.0594D| unde nonae et decimae solvi debent et non solvuntur, et persolvi ab easdem res retinentibus faciant. Et si aliqua contradictio, quae rationabilis videatur, oborta fuerit, describatur, et praelatus ipsius casae Dei unde res esse noscuntur, et ille qui eas detinet et nonam ac decimam solvere detrectat, simul cum missis nostris ad nostram jubeatur 138.0595A| venire praesentiam; ut tunc veritate comperta, et diffinitione decreta, quod rationabiliter invenerimus, inde praecipiamus. Volumus etiam ut investigent missi nostri, qualiter illi qui easdem res ecclesiasticas, unde decimae dantur sive non dantur, illas salvas habeant, et in casticiis, et in sylvis custoditis, vel si terrae aut mancipia inde perdita sint, vel aliquid hujusmodi, aut si familia oppressa sit contra legem, et omnia per breves nobis renuntient missi nostri. Ut missi nostri per singulas parochias comitibus et rei publicae ministris ex banno nostro praecipiant, ne malla vel placita in exitibus et in atriis ecclesiarum, et presbyterorum mansionibus, neque in dominicis vel festivis diebus tenere praesumant; 138.0595B| sed comes convenientem locum consideret et inveniat, ubi stationem ad mallum tenendum constituat; quia nefas est ibi reos puniri, ubi respectu divinae reverentiae misericordiam, consensu fidelium nostrorum et decreto praedecessorum nostrorum, consequuntur. Ut missi nostri comitibus et omnibus rei publicae ministris firmiter ex verbo nostro denuntient atque praecipiant, ut a quarta feria ante initium quadragesimae, nec in ipsa quarta feria, usque post octavas paschae, mallum vel placitum publicum, nisi de concordia et pacificatione discordantium, tenere praesumant. Similiter etiam a quarta feria ante nativitatem Domini usque post consecratos dies observent, necnon et in jejuniis quatuor temporum, et in 138.0595C| rogationibus, et in diebus pentecostes simili observatione eosdem feriatos dies venerari omnimodis studeant. Ut missi nostri omnibus per singulas parochias denuntient, quia si episcopus aut ministri episcoporum pro criminibus colonos flagellaverint cum virgis propter metum aliorum, ut ipsi criminosi corrigantur 138.0596A| cum tali discretione sine ulla occasione indebita, sicut in sinodo conlocutum est; et vel inviti, poenitentiam temporaliter et corporaliter agant, ne aeternaliter pereant; si seniores ipsorum colonorum indigne tulerint, et aliquam vindictam inde exercere voluerint, aut eosdem colonos ne distringantur contendere praesumpserint, sciant, quia et bannum nostrum component, et simul cum excommunicatione ecclesiastica nostram harmiscaram durissimam sustinebunt. Ut missi nostri omnibus rei publicae ministris denuntient, ut comites vel rei publicae ministri simul cum episcopo uniuscujusque parochiae sint in ministeriis illorum, quando idem episcopus suam parochiam circumierit, cum episcopus eis notum 138.0596B| fecerit; et quos per excommunicationem episcopus adducere non potuerit, ipsi regia auctoritate et potestate ad poenitentiam vel rationem atque satisfactionem adducant. Sciant etiam fideles nostri quia concessimus in sinodo venerabilibus episcopis, ne super beneficia ecclesiastica vel praestarias, etiamsi episcopus aut quilibet monasteriorum praelatus inrationabiliter petierit, praecepta confirmationis nostrae ullo modo faciamus. Et ideo ab inrationabili petitione se unusquisque compescat. Ut missi nostri omnibus per illorum missaticum denuntient, ne commutationes rerum vel mancipiorum quilibet praelatus earumdem rerum ecclesiasticarum 138.0596C| sine licentia vel consensu nostro facere praesumat, neque mancipia ecclesiastica quisquam nisi ad libertatem commutet. Videlicet ut mancipia quae pro ecclesiastico dabuntur, in ecclesiae servitute permaneant; et ecclesiasticus homo qui commutatus fuerit, perpetua libertate fruatur. NOTA. Ista capitula constituta sunt a domno Karolo in synodo apud Suessionis civitatem, in monasterio sancti Medardi, anno incarn. Domini 853, in mense Aprili. 1. Regnante in sempiternum domino Deo universorum, anno incarnationis ejusdem domini Dei nostri Jesu Christi 853, anno vero regni gloriosi Karoli, filii Hludowici religiosissimi augusti, tertio decimo, indictione prima, episcopis juxta instituta canonum synodum celebrare volentibus, annuit idem rex Karolus, eosque apud urbem Suessionum in monasterio sancti Medardi et sancti Sebastiani, 10 Kalendas Maias convenire praecepit; ubi posthabitis secularibus curis, ipse quoque rex adesse dignatus est, ut non solum devotione ecclesiae se filium esse ostenderet, verum etiam, sicubi opus esset, protectorem regia potestate monstraret. Cum itaque praesules diversarum ecclesiarum, pio rege multa humiliter et prudenter proponente, tractassent potius quaedam quam diffinissent, 6 Kalendas Maias synodo praesidentibus Hincmaro Remorum, Wenilone Senonum, Amalrico Turonorum, metropolitanis episcopis, idem Remorum metropolitanus episcopus venerabilis Hincmarus ostendit non paucos a decessore suo Ebone, postquam canonice depositus fuerit, nec vero canonice restitutus, inrationabiliter ordinatos. Jam rex absque ulla ambitione synodum solus ingressus, simpliciter cum episcopis residebat. Serie igitur depositionis memorati Ebonis plenissime prolata, multis metropolitanis pluribusque aliis episcopis, qui auctores fuerunt, recitatis, restitutionis autem illius non canonicae, immo nec veresimilis, paucis admodum et aliarum regionum praesulibus nominatim expressis, claruit praefatum Ebonem episcopale officium illicite repetisse, quosque gradibus ecclesiasticis aestimatus fuerit promovisse, damnationi potius obnoxios effecisse: Hincmarum autem successorem ejus, canonicis sanctionibus caute ac subtiliter observatis, ad sedem accessisse, et praeter decreta majorum in hac parte nihil omnino moliri; sicut in gestis synodalibus exinde ab episcopis ejusdem concilii more canonico confirmatis plenius edocetur. 2. Postmodum venerabilis Wenilonis Senonicae urbis metropolitani episcopi suffraganeus Nevernensis ecclesiae, nomine Herimannus, pro suis excessibus, quos corporali molestia saepe dicebatur admittere, a sanctis praesulibus modeste et acriter increpatus est, quod prius frequenter correptus, ordini sacratissimo perseverantia levitatum adhuc injuriam faceret. Et in praesentia principis infirmitatem pastoris nequaquam fastidientis, injunctum est metropolitano ejus, ut adjunctis secum aliquot episcopis, ad oppidum Nevernense accederet, et omnia ibi negotia ecclesiastica sapienter componeret; ipsum vero coepiscopum suum Herimannum apud urbem Senonum secum haberet, donec aestivum tempus, quod valde contrarium infirmitati illius ferebatur, pertransiret, et sic, Domino annuente, abstinentia competenti assuetum, episcopali gravitate instructum, apostolicis moribus informatum, clerus et populus eum ad sedem propriam utiliter, favente Dei gratia, revocaret. 3. De Burchardo etiam, qui Carnotenam ecclesiam tenebat, statutum est ut aut se idoneum ad sumendum episcopalem gradum admonitu Wenilonis metropolitani episcopi ostenderet, aut certe pronam in se clementiam principis cognoscens, cederet, in utroque Dei judicium experturus. Igitur sequenti die causa illius ad medium deducta, venerabiles episcopi, Remorum metropolitanus Hincmarus, Ludgunensium Pardulus, Aurelianorum Agius, seorsim eum admonere praecepti sunt, ut si absque discrimine valeret, officium se posse aggredi fateretur; aut si non posset, propter Dei timorem, impossibilitatem ingenue confiteretur. Parte cleri, quae praesens erat, hac laicorum bonum ei testimonium perhibente, memoratis praesulibus suadentibus, ad concilium intromissus, tanto quidem gradu se dignum esse profiteri arrogantiae asseruit esse, non veritatis. Si quis vero crimen aliquod sibi vellet obicere, ad id purgandum se paratum esse firmavit. Nullo qui id conaretur existente, decrevit sancta synodus, ne diu Carnotum sedes vacaret, sed directis illuc, secundum voluntatem metropolitani episcopi venerabilis Wenilonis, qui electionem praefati Burchardi recognoscerent, et ipsi referrent, optantibus canonice ordinaretur episcopus. 4. Praeterea Cenomannicae urbis Aldricus episcopus, paralysi dissolutus, epistolam direxit, causam suae absentiae insinuans, petensque ut maxime sibi adhuc viventi, et quandocumque defuncto, sacris precibus opitularentur. Quod exuberantes caritate se facturos omnes promiserunt, et metropolitano illius, Turonicae urbis venerabili episcopo Amalrico, ut ad eandem urbem accederet, injunxerunt, et quaecumque essent eidem ecclesiae proficua, ut strenue exequeretur, unanimiter praeceperunt. 5. Ante hoc tempus venerandi concilii, obtinente Pippino, Pippini regis filii Hludowici piissimi augusti filio, Aquitaniam, consentiente etiam avunculo ejus glorioso rege Karolo, cui eadem provincia in partem obtigerat, ecclesiastica disciplina et militari soluta, eadem regio a suis indigenis valde vastata est, et multi illic impune illicita perpetrarunt. Tandem aliquando respiciente Deo populum suum, idem Pippinus a suis contemptus et desertus, atque in potestatem avunculi sui Karoli redactus, consilio reverendissimorum pontificum et procerum attonsus, et in habitu monachico ad monasterium sancti Medardi custodiendus et docendus deductus est. Ibi duo quidam monachi habitu, sui propositi vix credibiliter transgressores, ardentes immodica cupiditate, eundem Pippinum abducere conati sunt, et pacem christiani populi dissipare. Quos praesentibus diversorum coenobiorum religiosis abbatibus, et causam subtiliter juxta regulam beati Benedicti examinantibus, concors congregatio sancti Medardi a sua unanimitate praecidit, attestata se ab horum crimine longe absistere, quod usitatas culpas jam inde ab initio hujus religionis monachorum omnium, praeter duntaxat Eutychis et aliorum haereticorum, facile superaret. Ejectos jussu venerabilis Rothadi, Suessionum episcopi, ad synodi audientiam archidiaconus deduxit; et partim confessi, partim convicti conspirationis malum perpetrasse, canonum severitate depositi sunt--presbyteri quippe erant--et separatim in monasteria sui ordinis longe distantia relegati, ut deinceps nemo tale quid committere auderet, nisi qui similia perpeti non timeret. 6. Post haec gloriosissimus domnus rex Karolus coram sacra synodo quemdam diaconum Remensis ecclesiae nomine Ragamfridum impetiit, quod praecepta falsa regio nomine compilasset, sicut ad eum quorumdam suggestionibus et verisimilibus indiciis esset perlatum. Unde quia putatum est quibusdam significationibus, ut purgationem sui isdem diaconus subterfugere voluisset, aliis aliter dicentibus, visum est omnibus in eodem sacro conventu degentibus, ut ab omni concilio illi interdiceretur, ne a parochia Remensi quoquo modo praesumpsisset abscedere, donec se ab illis quae ei impingebantur idoneum redderet, vel competenter satisfacere procuraret. Quod et omnibus singillatim episcopis illi auctoritate episcopali praecipientibus, ex divino mandato est interdictum. 7. Septima actione eidem sacrae synodo idem christianissimus domnus rex Karolus haec quae sequuntur capitula proposuit, et consultu eorumdem episcoporum ea per regnum suum innotescenda, exercenda et conservanda commonuit, praecepit et confirmavit. Codex suppl. Lat. 75. 6. Ut in civitatibus, et monasteriis utriusque sexus et ordinis, Dei cultus quam proxime fieri posset instauraretur, statuit sancta synodus, annitente pio principe, ut idonei legati dirigerentur, qui singulorum locorum statum solertissime perscrutarentur; et quae ipsi per se non valerent corrigere, judicio proxime futuri concilii, et potestati regiae revelarent. 7. Decreverunt praeterea sancti pontifices, ut ecclesiae quae olim indulgentia religiosorum principum, vel aliorum fidelium devotione, immunitatem meruissent, ea in perpetuum perfrui sinerentur. 8. Et ut ex possessionibus quae ecclesiasticae certis indiciis comprobantur, nec plene propter varias necessitates possunt restitui, saltem nonae ac decimae tribuantur. 9. Et ut in locis sacratis diebus dominicis vel aliis solemnitatibus judicia publica non exerceantur; neque enim fas esse, ibi reos puniri, ubi respectu divinae reverentiae misericordiam consensu fidelium consequuntur. 10. Illud quoque cunctis volentibus confirmatum est, qui disciplina ecclesiastica noxii, sive ingenui sive servi, coercentur, nulli audeant eos tueri, et vindictam eorum in quoslibet ad potestatem episcoporum pertinentium retorquere. Quod si qui deinceps praesumpserint, et excommunicationem ecclesiasticam, et motum indignationis regiae perpessuros. 11. Obtentum est etiam a devotissimo principe, ut incesti, et quilibet alii perditi, examen episcoporum refugientes, per judices publicos ad eorum praesentiam deducantur, ne alterius illecebram peccandi nutriat impunitas vitiorum. 12. Postremo quod a quibusdam conservabatur, praefixum est generaliter ab omnibus custodiendum, ne ullae res ecclesiasticae absque regis conniventia commutentur. p. 0596C
|
<revision> archive Texts (31):
|
in Psalmum XXI
|
Migne "Patrologia Latina" Tomus XXVIII "HieStr.LibDeu 28 Hieronymus Stridonensis340-420 Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" CAPITULATIONES LIBRI DEUTERONOMII. TITULI LIBRI DEUTERONOMII. I. Trans Jordanem populo legem explanat, commemorat quemadmodum eos hortatus fuerit, ut prudentes eligerent viros quos judices constituerent: quomodo ad terram promissionis miserit inspectores: et quod rebellis exstiterit cuncta populi multitudo: et quod propter delictum eorum etiam ipse Moyses terrae promissionis privaretur introitu. Et ubi a Domino praecipitur ne de possessione filiorum Esau et Lot aliquid contingatur. II. Transitum memorat per urbem Har, quam Cappadoces possederunt, et quomodo nuntios direxit ad Seon et Og reges Amorrhaeorum, qui cum sprevissent praecepta Domini, adversus ipsos initum est certamen: ipsis duabus semis tribubus possidenda eorum terra fuit tradita. III. Hortatur populum, ut praecepta et judicia servet ac faciat; nec caeremoniis gentium dediti Dominum offendant: et paterna charitate blanditur nullam esse tam inclytam gentem, quae Deo sit proxima. Quomodo ad montem accesserint, et vocem Dei de medio ignis audierint; ac decalogum in tabulis lapideis digito Dei fuisse conscriptum. Moriturum se dicit. Ne idola faciant commonet, et quia non est alius nisi unus Deus. Commemorat quae sint civitates separatae in praesidia fugitivorum, qui nolentes hominem occiderint. IV. Accito omni populo dixit se ipsum sequestrem fuisse vel medium, et inter Israelem et Deum, et quae sint decem verba per ordinem digerit: hortatur custodiant, ne ut transgressores pereant. V. Audi, Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus est: et diliges Dominum Deum tuum. Hoc semper meditandum: hoc filiis et nepotibus commendandum: non eundum post deos alienos. Non tacendum quod servierunt Pharaoni, et septem gentes a Domino exstinguendas esse. Quorum vel filiabus non licet misceri connubio. Non formidandum hostes amplissimos, eo quod Dominus tradat eos. Nihil auri vel argenti de idolis concupiscendum; eo quod sit anathema. Commemorat itinera annorum quadraginta per desertum: praestitum man: vestimenta vel supellex caetera nulla vetustate consumpta, pro quibus semper Domini Dei memores esse debeant. VI. Ubi dicit ingressurum populum terram quam promisit Dominus Deus, et admonet ne justitia sua sibi subjectam vel datam terram fuisse praesumant, maxime quia semper ad iracundiam provocaverant Dominum, cum vitulum fabricassent, et ob hoc ipse tabulas confregisset, atque pro hoc scelere deprecator accesserit. Deinde in sepulcris concupiscentiae. De exploratoribus missis ac postea aliis tabulis factis. Arcam fabricatam dicit, et de morte Aaron in monte Hor. VII. Commonet nihil aliud imperare homini Dominum, nisi culturam suam, et praecepta custodienda: nec sequendum scelus transgressorum. Benedictiones, si obedieris; maledictiones, si neglexeris. VIII. Ubi praecepit judicia, quae in terra promissionis debeant fieri. Idola confringenda: decimas, et primogenita danda: holocausta offerenda, et sacerdotes non deserendos. IX. De propheta falso et somniatore. De fratre, filio, amico, et uxore suadentibus ire post idola, lapidibus obruendos esse monet. De discretione animalium, avium, pisciumque mundorum et immundorum. Quid comedere liceat, quidve non liceat. Anno remissionis nihil repetendum ab egeno et paupere, nihil negandum. De Hebraeo distracto: de primogenitis reddendis, et sanguis ne comedatur. X. Faciendum pascha, et de ritu solemnitatis ejus. In judicio personam non accipiendam. Solis et lunae adoratores lapidibus obruendos. Regem alterius gentis hominem non debere constitui: et Levitas ac sacerdotes decimis et oblationibus esse contentos. XI. Levitam venientem ex civitate sua in aliam, jure inter fratres Domini debere fungi ministerio. Maleficos auferendos. Prophetam ex eadem gente magnum surgere: falsum autem exstingui debere. Et de legibus quas debeant observare. XII. De progressu bellatorum, quomodo progredi debeant, et exstinctis hostibus quomodo exercitui dividatur praeda. De cadavere hominis juxta urbem reperti: de muliere pulchra et captiva: de duabus uxoribus et filiis earum. De filio contumace. De peccato gravi: de inventione reddenda: de veste viri et mulieris, et diversis legibus. XIII. De his quae per somnium contingere solent, et aliae leges pro justificationibus promulgatae. XIV. De ingressu terrae promissionis, et quomodo coram sacerdotibus obtinuisse profiteantur. XV. Praecepta custodienda, et maledictiones negligentibus, benedictiones custodientibus, et responsum populi dicentis amen. XVI. Verba foederis replicat, et hortatur ne derelicto Domino idola sequantur, vel caeremonias gentium, quarum terram accepturi sunt possidendum. XVII. Centum viginti se dicit annorum: vocat Josue, verbisque corroborat suis, ac praedicit quod terram ipse sorte dividat: legem scripsit, ac sacerdotibus tradidit, eamque congregato populo legit. XVIII. Dominus dicit ad Mosen: Prope sunt dies mortis tuae; voca Josue ad ostium tabernaculi, et praecipiam ei: apparuitque eis Dominus in columna nubis, et pronuntiat populum idola secuturum. Moyses scribit canticum, et docet filios Israel, ac Levitis praecipit in arcae latere pro testimonio legem reponendam. Invocat contra eos testes coelum et terras, quod pereant cum mala patrarint, et cantat praesagum canticum futurorum, in quo ex persona Domini eis improperat dicens: Ubi sunt dii tui, Israel, in quibus confidebas, et caetera mirabiliter tremiscenda. XIX. Postquam Moyses omnia carminis verba complevit, loquitur ei Dominus eadem die: Ascende in montem Nebo, et morere, et jungere populis tuis. Et antequam ascenderet, universum Israel per singulas tribus benedixit; ascensoque vertice montis, universam terram promissionis aspexit, ad quam pro contradictione et exacerbatione aquarum contradictionis intrare non potuit: ibique describitur mortuus, et incognitum esse ejus sepulcrum, ac talem ultra in Israel non surrexisse prophetam. BREVES LIBRI DEUTERONOMII. I. De Judicibus. II. Commemoratio explorationis terrae. III. Commemoratio filiorum Esau. IV. Commemoratio Moabitarum. V. Commemoratio pugnae Israel adversus Seon et Og reges. VI. De lecto ferreo Og. VII. De Josue. VIII. Moyses de se loquitur. IX. De justitia, et judicio servando. X. De filiis legem docendis. XI. Nullam similitudinem faciendam. XII. Solem et lunam et stellas non adorandum. XIII. Ubi dicit Moyses quod merito populi ei Dominus indignatus sit. XIV. Comminatio ad filios Israel. XV. Exhortatio post comminationem. XVI. Commemoratio virtutum. XVII. Civitates refugii cum omnibus suis. XVIII. Decalogi commemoratio. XIX. Quis dabit eis cor sic esse ut timeant me. XX. De praeceptis observandis. XXI. Dominum non contemnendum. XXII. Filios instruendos esse. XXIII. De gentibus Chananaeorum perdendis, et testamentum cum eis non disponendum. XXIV. Filias gentium non accipiendas. XXV. Aras confringendas. XXVI. Non propter multum elegisse Deum Israel. XXVII. Promissio bonorum, si obedierint filii Israel Domino. XXVIII. De vespis. XXIX. Non semel gentes perire propter bestias. XXX. Aurum et argentum idolorum gentium non concupiscendum. XXXI. Redditio causae, quare populus diu tentatus sit. XXXII. Quia non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo Dei. XXXIII. De vestibus non tritis. XXXIV. Ne ditatus deserat Dominum Deum suum. XXXV. Deus ignis devorans. XXXVI. Populum non propter justitiam accepisse commemorat. Jejunium Mosi XL dierum. XXXVII. Commemoratio vituli. XXXVIII. Commemoratio irae Domini adversus populum et Aaron, propter vitulum, et item secundi jejunii quadraginta dierum. XXXIX. Commemoratio tabularum secundarum. XL. Quid Dominus Deus tuus exquirit a te, Israel. XLI. Coelum coeli et omnia Domini Dei tui sint. XLII. Duritiam cordis circumcidendam. XLIII. Dominum Deum tuum timebis, et illi soli servies. XLIV. Dathan et Abiron commemoratio. XLV. Definitio terrae, vel laudatio. XLVI. Si auditu audieris Dominum, dabit pluriam tempore suo. XLVII. Ne cum repleti fuerint, deserant Dominum, et contineat coelum, et non sit pluvia. XLVIII. Filios semper docendos. XLIX. De fortitudine Dei super gentes terrendas. L. De benedictione et maledictione. LI. Item de idolo confringendo. LII. In uno loco sacrificandum. LIII. Sacrificia et omnia vota non nisi ubi templum fuerit, celebranda. LIV. Levitas non deseri in votis, et sanguinem non manducandum. LV. De propheta si surrexerit, et suadentibus ad idola. LVI. Supra mortuum non decalvandum. LVII. De pecoribus mundis, et non comedendis. LVIII. Decimas in templum offerendas. LIX. In voti solutione Levitam non praetermittendum. LX. Remissionis praeceptum. LXI. Si aure audieritis nomen Dei vestri. LXII. De gentibus proximis. LXIII. De servo Hebraeo. LXIV. De primitiis pecorum. LXV. Quare pascha et azyma manducetur. LXVI. De Pentecoste. LXVII. Festa Tabernaculorum. LXVIII. Non apparebis in conspectu Domini tui vacuus. LXIX. Judices constituendi, ut judicent justa. LXX. Immaculata offerenda hostia. LXXI. Non parcendum idola ac sidera colentibus. LXXII. In duobus vel tribus testibus constare omnia. LXXIII. Si verbum judicis defecerit, et ambiguum aliquid fuerit. LXXIV. De sacerdote et judice audiendo. LXXV. De praeponendis principibus. LXXVI. De partibus praestandis sacerdotibus ex sacrificiis. LXXVII. Levita si de commoratione sua in Jerusalem venire voluerit. LXXVIII. De auguriis et incantatoribus et maleficis. LXXIX. Prophetam suscitari in populo. LXXX. Quomodo verbum agnoscitur an Domini sit. LXXXI. De civitatibus refugii. LXXXII. Non transferendos terminos. LXXXIII. De teste iniquo: in ore duorum vel trium stabit omne verbum. LXXXIV. Oculum pro oculo. LXXXV. Exhortatio in pugna. LXXXVI. De ligno fructifero non excidendo in obsidione civitatis. LXXXVII. De occiso a latrone. LXXXVIII. De muliere captiva, si uxor fuerit facta. LXXXIX. De duabus uxoribus. XC. De filiis non dicto audientibus. XCI. De crucifixo. XCII. De pecore proximi. XCIII. De veste viri, et mulieris. XCIV. De nido. XCV. De balteo domus. XCVI. De vinea non seminanda. XCVII. De asina et vitulo. XCVIII. De lino et lana et opertorio. XCIX. De projicienda uxore, si virgo inventa non fuerit. C. De adulterio, vel virgine sponsata. CI. De virgine vim passa in agro. CII. De nuditate uxoris patris non nudanda. CIII. De abciso et fornicario. CIV. De polluto fluente semine. CV. De servo non tradendo. CVI. Non fornicari filios Israel. CVII. De pretio fornicariae, et canis non offerendo. CVIII. Usurae non dandum. CIX. Vota cito reddenda. CX. De segete et vinea vicini. CXI. De libello repudii. CXII. De novis nuptis, non alienari uno anno de domo. CXIII. De non pignoranda mola. CXIV. De vendito fratre, si pretium acceperit, interficiatur venditor. CXV. De tactu leprae. CXVI. De Maria. CXVII. De pignore reddendo. CXVIII. De mercede mercenarii. CXIX. Non mori patres pro filiis. CXX. De judicio pupilli et viduae. CXXI. De Messe. CXXII. De oliva et vindemia. CXXIII. De plagis peccatori quadraginta imponendis. CXXIV. De bove triturante. CXXV. De suscitando defuncti semine. CXXVI. De uxore rixantis. CXXVII. De pondere. CXXVIII. De Amalec. CXXIX. De primitiis terrae. CXXX. Quod Israel Dominum Deum elegerit. CXXXI. De lapidibus scribendis et statuendis. CXXXII. Ubi dicit, maledictus qui dormierit cum uxore patris sui, vel qui fecerit sculptile, etc. CXXXIII. Item benedictio. CXXXIV. Et erit vita tua pendens ante oculos tuos. CXXXV. Commemoratio praestitorum, quae neque cor, neque oculos, neque aures habuerint, ut cognoscerent, et de vestibus et calceamentis quadraginta annis. CXXXVI. Quae absconsa sunt Deo, quae manifesta sunt vobis. CXXXVII. De vita et morte ante te. CXXXVIII. Testatio. CXXXIX. Jesu destinavit Moyses. CXL. Canticum Moysi. CXLI. Loquitur Moyses ad populum, et ascendit ad montem. CXLII. Benedictio Moysis super populum. CAPITULA LIBRI ELLE ADDABARIM QUI GRAECE DICITUR DEUTERONOMIUM. I. Verba quae locutus est Moyses omni Israel quadragesimo anno in eremo post occisionem Seon et Og regum, per omnia quae praecepit illi Deus in Horeb. II. Dixit Moyses ad populum in tempore illo, Non potero solus sufferre vos, et ordinavi vobis viros sapientes, qui praeessent vobis. III. Tollentes se de Horeb, ambulaverunt per omnem eremum. IV. Accessistis ad me, et dixistis: Mittamus viros ante nos, et feci secundum hoc verbum. V. Et noluistis ascendere, neque credidistis verbo Domini. VI. Et dixi vobis, Dominus Deus praecedet vos, et non credidistis. VII. Murmurastis et exacerbatus est Dominus, et juravit non intraturos vos in terram illam bonam, nisi Chaleb et filios ejus. VIII. Et mihi iratus est Dominus causa vestri dicens: Nec tu intrabis ibi, sed Jesus filius Nave intrabit ibi, et filii eorum, quos dixerunt captivos futuros. IX. Et contra mandatum ascendistis in montem, et exivit Amorrhaeus, et persecutus est vos. X. Similiter decurrit per singula, et dinumerat universa magnalia Dei, et virtutes quibus praeibat eos Deus, et quomodo aluit eos in deserto per quadraginta annos, et quae fecit Deus duobus regibus Seon et Og. XI. Et precatus sum Dominum in tempore illo, et despexit me causa vestri. XII. Hic iterum astringit ne discedant a mandatis. XIII. Videte ne faciatis vobis sculptile, similitudinem omnis hominis, aut pecoris, aut alicujus rei, quae sunt super terram, aut in coelo, aut in mari. XIV. Dominus iratus est mihi propter vos, et non intrabo vobiscum, sed morior in hac terra. Attendite ne obliviscamini testamentum Domini Dei vestri: quoniam si exacerbaveritis Deum, testor vobis hodie coelum et terram, quia peribitis de terra illa. XV. Interrogate si a quo creavit Deus hominem, auditum est hoc, si est gens sub coelo cui locutus sit Dominus de medio ignis. XVI. Tunc disposuit Moyses civitates ad refugium homicidarum. XVII. Haec est lex, quam locutus est Moyses convocans ad se omnem Israel. XVIII. Haec verba locutus est Dominus ad omnem synagogam Israel, et dixistis mihi ut audirem a Deo, et locutus essem vobis, et nunc facite quaecumque praecepit vobis Dominus, non declinantes ad dextram, neque ad sinistram. XIX. Audi, Israel, Dominus Deus noster Deus unus est, et diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota virtute tua. XX. Dominum Deum tuum timebis, et illi soli servies. XXI. Non ibitis post deos alienos, ne eradicemini. XXII. Non tentabis Dominum Deum tuum, sed facies quae praecepit tibi, et filio tuo dices quemadmodum eduxerit te Dominus de Aegypto. XXIII. Quod si introduxerit te Dominus in terram, quam possessurus es, disperdes omnes gentes ipsas, et aras earum, et titulos et sculptilia combures igni. XXIV. Si observaveritis praecepta et justitias istas, servabit et vobis Dominus testamentum, quod juravit patribus vestris, et benedicet vos, et expellet omnem languorem a vobis. XXV. Non parces gentibus, quas Dominus subjiciet tibi, nec dices, Magna gens haec, quomodo potero adversus eam? et non concupisces aurum vel argentum de sculptilibus eorum, sed anathematizabis ea. XXVI. Omnia mandata quae trado vobis hodie, observabitis, ut vivatis, et in mente habete omnia quae experti estis in desertis, et esuristis et dedit vobis Dominus manna: ut sciretis quia non in pane tantum vivit homo, sed in omni verbo Dei. XXVII. Attende tibi, ne obliviscaris beneficia Domini Dei tui. XXVIII. Non dicas in corde tuo, virtus mea fecit haec omnia. XXIX. Audi, Israel, tu transies hodie Jordanem, et possidebis gentes magnas, et civitates munitas, et scies quia Dominus Deus tuus praecedet te. XXX. Non dicas in corde tuo, propter justitias meas introduxit me Dominus in terram istam. XXXI. In mente habete quoties exacerbaveritis Dominum in desertis. XXXII. Et in Horeb exacerbastis Dominum, quando fecistis conflatile. XXXIII. Et dixit Dominus ad me, sine me, et deleam illos. XXXIV. Et descendi de monte, et vidi quia peccastis, et projeci tabulas de manibus meis, et confregi illas. XXXV. Et deprecatus sum Dominum iterum sicut prius, quadraginta diebus, et quadraginta noctibus panem non edi, et aquam non bibi. XXXVI. Et in Aaron iratus est valde Dominus pro eo quod fecistis vitulum. XXXVII. Et sumpsi, et combussi illum. XXXVIII. Et in tentatione exacerbastis Dominum. XXXIX. Et quando misit vos Dominus a Cades-Barne. XL. Et precatus sum ante Dominum quadraginta diebus, et quadraginta noctibus. XLI. In illo tempore dixit mihi Dominus: Praecide tibi duas tabulas lapideas sicut priores, et ascende ad me in montem. XLII. Et feci arcam et ascendi in montem. XLIII. Et descendi, et misi tabulas in arcam. XLIV. In illo tempore separavit Dominus tribum Levi, ut portarent arcam. XLV. Et nunc, Israel, quid Dominus postulat a te aliud, quam ut timeas Dominum Deum tuum, et diligas eum, et servias ei? XLVI. Dominum Deum tuum timebis, et illi soli servies. XLVII. Cum septuaginta animabus descenderunt patres tui in Aegyptum, et fecit te Deus sicut stellas coeli in multitudinem. XLVIII. Et amabis Dominum, et scies quomodo te eduxit Dominus de Aegypto, et quae fecerit Dathan et Abiron filiis Eliab. XLIX. Quod si audieritis praecepta illius, dabit pluviam terrae vestrae, et satietatem in agris vestris. L. Et si obaudieritis omne praeceptum istud, ejiciet Dominus omnes gentes a facie vestra. LI. Ecce do vobis hodie benedictionem et maledictionem. LII. Ista praecepta sunt et judicia, quae observabitis. LIII. Non facietis voluntatem vestram. LIV. In loco quem elegerit Dominus, offeretis omnia quae ego mando vobis. LV. Omnes primitias tuas in conspectu Domini tui manducabis. LVI. Attendite ne manducetis sanguinem. LVII. Custodi, et fac omnia verba, quae ego mando tibi. LVIII. Omne verbum quod ego mando tibi, custodi et fac, et prophetam qui dixerit tibi: Eamus et serviamus diis, non audies. LIX. Post Dominum Deum vestrum ibitis, et ipsum timebitis. LX. Si autem frater tuus, aut filius, aut conjux, aut amicus dixerit tibi: Eamus, serviamus diis, non parces ei, sed deferes eum, et lapidabitur. LXI. Si autem audieris in una ex civitatibus tuis esse homines peccatores, qui recedere fecerunt omnes inhabitantes in ea, et si vere factum est, interficies omnes. LXII. Non facietis decalvationem super mortuum. LXIII. Haec pecora, quae manducabitis. LXIV. Haec manducabitis ab his, quae sunt in aquis. LXV. Omnem avem mundam manducabitis. LXVI. Decimas agri tui offeres in loco, quem elegerit Dominus. LXVII. Cum autem longe fuerit a te, vendes ea et illic redimes. LXVIII. Post septem annos facies remissionem. LXIX. Si audieris vocem Domini Dei tui, princeps eris gentium multarum. LXX. Si factus fuerit in te egens de fratribus tuis. LXXI. Si emeris puerum Hebraeum, sex annos serviet tibi. LXXII. Omne primitivum sanctificabis Domino. LXXIII. Custodi mensem novorum, et facies pascha Domino Deo tuo. LXXIV. Judices et scribas constitues, ut judicent juste. LXXV. Non plantabis tibi lucum. LXXVI. Si inventus fuerit in te serviens diis, in duobus vel tribus testibus morietur. LXXVII. Si latuerit te verbum, vade ad sacerdotem. LXXVIII. Qui non audierit sacerdotem, moriatur. LXXIX. Alienigenam non facies principem super te. LXXX. Hoc judicium sacerdotum. LXXXI. Non invenietur in te lustrans filium suum aut filiam. LXXXII. Prophetam suscitabo eis ex fratribus eorum. LXXXIII. Propheta si locutus fuerit verbum, et non contigerit, interficiatur. LXXXIV. Hoc praeceptum homicidae. LXXXV. Non transferes terminos quos posuerant patres tui. LXXXVI. Non accipies testimonium unius adversus hominem. LXXXVII. Anima pro anima, oculum pro oculo, dentem pro dente. LXXXVIII. Si exieris ad bellum, noli timere. LXXXIX. Si accesseris expugnare civitatem. XC. Si obsederis civitatem. XCI. Si inventus fuerit vulneratus in terra. XCII. Si tradiderit tibi Deus inimicos tuos. XCIII. Si fuerint homini duae uxores, dilecta, et odibilis. XCIV. Si fuerit alicui filius inobediens. XCV. Si fuerit in aliquo peccatum ad mortem. XCVI. Si videris animal fratris tui errans, vel cadens. XCVII. Non induet mulier vestem viritem. XCVIII. Si inveneris nidum avium. XCIX. Si domum novam aedificaveris. C. Non arabis in vitulo et asino. CI. Si quis acceperit uxorem, et oderit eam. CII. Si inventus fuerit adulter cum adultera. CIII. Si dormierit aliquis cum puella desponsata. CIV. Si in campo invenerit quis puellam desponsatam, et vim fecerit ei. CV. Si invenerit quis puellam virginem, et dormierit cum ea. CVI. Non accipiet homo uxorem patris sui. CVII. Non intrabit abscisus in Ecclesiam Domini. CVIII. Non intrabit fornicaria, nec Ammanites et Moabites in Ecclesiam Domini. CIX. Non abominabis Idumaeum, neque Aegyptium. CX. Si fuerit homo immundus, exibit extra castra. CXI. Non trades servum domino suo. CXII. Non erit Israelites fornicaria. CXIII. Non inferes mercedem fornicariae. CXIV. Non exiges a fratre tuo usuram. CXV. Si voveris votum Domino, non tardes reddere illud. CXVI. Si intraveris in vineam proximi tui. CXVII. Si intraveris in segetem proximi tui. CXVIII. Si quis acceperit uxorem, et invenerit in ea rem turpem. CXIX. Si quis acceperit uxorem in recenti, non exiet ad bellum. CXX. Non pignorabis molam. CXXI. Si captus fuerit fur. CXXII. In mente habe quae fecerit Dominus Mariae. CXXIII. Debitorem non pignorabis per vim. CXXIV. In pignore pauperis non dormies, et mercedem laboranti ne tarde reddideris. CXXV. Non morientur patres pro filiis. CXXVI. Non declinabis judicium advenae, et orphani, et viduae. CXXVII. Non pignorabis viduam. CXXVIII. Si secaveris segetem. CXXIX. Si collegeris olivam. CXXX. Si vindemiabis vineam. CXXXI. Si judicaveris impium, dabis ei quadraginta flagella. CXXXII. Non infraenabis bovem triturantem. CXXXIII. Si mortuus fuerit quis habens uxorem sine filiis, accipiet eam frater ejus. CXXXIV. Si noluerit homo accipere uxorem fratris sui. CXXXV. Si rixaverint duo homines in se. CXXXVI. Non erit tibi pondus iniquum, et mensurae duplices. CXXXVII. In mente habe quanta tibi fecerit Amalec. CXXXVIII. Cum introieritis in terram, quam Dominus Deus dabit vobis. CXXXIX. Et dixit Moyses ad populum, tacete, et audite. CXL. Hi stabunt benedicere plebem, et hi maledicere. CXLI. Maledictus omnis qui fecerit haec. CXLII. Si custodieritis praecepta Domini, venient super vos benedictiones istae. CXLIII. Si non audieritis, venient in vos maledictiones istae. CXLIV. Vocavit Moyses omnes filios Israel, et dixit ad eos: Scitis quanta fecerit Dominus Pharaoni propter vos. CXLV. Quae sunt absconsa Deo, quae autem palam nobis. CXLVI. Prope est verbum in ore tuo, et in corde tuo. CXLVII. Ecce dedi ante oculos tuos vitam et mortem. CXLVIII. Et consummavit Moses omnia verba ista. CXLIX. Et vocavit Moyses Jesum, et dixit ei: Viriliter age, et convalesce. CL. Dixit Dominus ad Mosen: Tu dormies cum patribus tuis, et fornicabitur plebs haec post deos alienos. CLI. Scripsit Moyses canticum hoc. CLII. Dixit Dominus ad Moysen: Ascende in montem Abarim, et morere ibi. CLIII. Benedixit Moyses homo Dei filios Israel. CLIV. Mortuus est Moyses in terra Moab. CLV. Et non fuit propheta in Israel sicut fuit Moyses. INCIPIT LIBER ELLE ADDABARIM Qui Graece dicitur DEUTERONOMIUM. T. I. C. I, Cap. I. Haec sunt verba, quae locutus est Moses ad omnem Israel trans Jordanem h. in transitu Jordanis in solitudine campestri h. in campestri , contra mare Rubrum inter Pharan et Thophel et Laban et Aseroth, ubi auri h. et abundantia auri est plurimum: undecim diebus de Horeb per viam montis Seir usque Cades-Barne h. undecim dierum iter de Horeb ad montem Seir usque Cades-Barne . Quadragesimo anno et factum est quadragesimo anno , undecimo mense, prima die mensis, locutus est Moses ad filios omnia, quae praeceperat illi Dominus, ut diceret eis: postquam percussit Seon regem Amorrhaeorum, qui habitavit in Esebon, et Og regem Basan, qui mansit in Astaroth, et in Edrai, trans Jordanem h. in transitu Jordanis in terra Moab. Coepitque Moses explanare legem h. legem hanc , et dicere: Dominus Deus noster locutus est ad nos in Horeb, dicens: Sufficit vobis quod in hoc monte mansistis: revertimini, et venite h. respicite, et venite ad montem Amorrhaeorum, et ad caetera quae ei proxima sunt campestria atque montana, et ad humiliora loca contra Meridiem, et juxta littus maris, terram Chananaeorum, et Libani usque ad flumen magnum Euphraten. En, inquit, tradidi vobis: ingredimini et possidete eam; super qua juravit Dominus patribus vestris, Abraham, Isaac, et Jacob, ut daret illam eis, et semini eorum post eos. B. I, C. II. Dixique vobis illo in tempore: Non possum solus sustinere vos: quia Dominus Deus vester multiplicavit vos, et estis hodie sicut stellae coeli, plurimi. (Dominus Deus patrum vestrorum addat ad hunc numerum multa millia, et benedicat vobis sicut locutus est.) Non valeo solus negotia vestra sustinere, et pondus ac jurgia. Date e vobis viros sapientes et gnaros, et quorum conversatio sit probata in tribubus vestris, ut ponam eos vobis principes. Tunc respondistis mihi: Bona res est, quam vis facere. Tulique de tribubus vestris viros sapientes, et nobiles, et constitui eos principes, tribunos, et centuriones, et quinquagenarios ac decanos, qui docerent vos singula. Praecepique eis, dicens: Audite illos, et quod justum est, judicate, sive civis sit ille, sive peregrinus. Nulla erit distantia personarum, ita parvum audietis ut magnum: nec accipietis cujusquam personam, quia Dei judicium est. Quod si difficile vobis aliquid visum fuerit, referte ad me, et ego audiam. Praecepique omnia quae facere deberetis. C. III. Profecti autem de Horeb, transivimus per eremum terribilem et maximam, quam vidistis, per viam montis Amorrhaei, sicut praeceperat Dominus Deus noster nobis. Cumque venissemus in Cades-Barne, dixi vobis: Venistis ad montem Amorrhaei, quem Dominus Deus noster daturus est nobis. Vide terram, quam Dominus Deus tuus dat tibi: ascende, et posside eam, sicut locutus est tibi Dominus Deus patrum tuorum: noli metuere, nec quidquam paveas. C. IV. Et accessistis ad me omnes, atque dixistis: Mittamus viros, qui considerent terram h. ante conspectum nostrum , et renuntient per quod iter debeamus ascendere, et ad quas pergere civitates. B. II. Cumque mihi sermo placuisset, misi e vobis duodecim viros, singulos de tribubus suis. Qui cum perrexissent, et ascendissent in montana, venerunt usque ad vallem Botri h. usque ad torrentem Botri , et considerata terra, sumentes de fructibus ejus, ut ostenderent ubertatem, attulerunt ad nos, atque dixerunt: Bona est terra, quam Dominus Deus noster daturus est nobis. C. V. Et noluistis ascendere, sed increduli ad sermonem Domini Dei nostri murmurati estis in tabernaculis vestris, atque dixistis: Odit nos Dominus, et idcirco eduxit nos de terra Aegypti, ut traderet nos in manu Amorrhaei, atque deleret. Quo h. Fratres nostri ascendemus? nuntii terruerunt cor nostrum dicentes: Maxima multitudo est, et nobis statura procerior: urbes magnae, et ad coelum usque munitae, filios Enacim vidimus ibi. Et dixi vobis: Nolite metuere, nec timeatis eos: C. VI. Dominus Deus, qui ductor est vester, pro vobis ipse pugnabit, sicut fecit in Aegypto, videntibus cunctis. Et in solitudine (ipse vidisti) portavit te Dominus Deus tuus, ut solet homo gestare parvulum h. non habet, parvulum filium suum, in omni via, per quam ambulastis, donec veniretis ad locum istum. Et nec sic quidem credidistis Domino Deo vestro, qui praecessit vos in via, et metatus est locum in quo tentoria h. castra figere deberetis, nocte ostendens vobis iter per ignem, et die per columnam nubis. C. VII. Cumque audisset Dominus vocem sermonum vestrorum, iratus juravit, et ait: Non videbit quispiam de hominibus generationis hujus pessimae terram bonam, quam sub juramento pollicitus sum patribus vestris, praeter Chaleb filium Jephonne. Ipse enim videbit eam, et ipsi dabo terram, quam calcavit, et filius ejus, quia secutus est Dominum. Nec miranda indignatio in populum, cum mihi quoque iratus Dominus propter vos dixerit: C. VIII. Nec tu ingredieris illuc: sed Josue, filius Nun, minister tuus, ipse intrabit pro te. Hunc exhortare et robora, et ipse terram sorte dividet Israeli. Parvuli vestri, de quibus dixistis, quod captivi ducerentur, et filii qui hodie boni ac mali ignorant distantiam, ipsi ingredientur, et ipsis dabo terram, et possidebunt eam. Vos autem revertimini et abite in solitudinem per viam maris Rubri. Et respondistis mihi: Peccavimus Domino: C. IX. Ascendemus atque pugnabimus, sicut praecepit Dominus Deus noster. Cumque instructi armis pergeretis in montem, ait mihi Dominus: Dic ad eos: Nolite ascendere, neque pugnetis, non enim sum vobiscum: ne cadatis coram inimicis vestris. Locutus sum, et non audistis: sed adversantes imperio Domini, et tumentes superbia, ascendistis in montem. Itaque egressus Amorrhaeus, qui habitabat in montibus h. in monte et obviam , veniens, persecutus est vos, sicut solent apes persequi: et cedidit de Seir usque Horma. Cumque reversi ploraretis coram Domino, non audivit vos, nec voci vestrae voluit acquiescere. Sedistis ergo in Cades-Barne multo tempore. C. X, Cap. II. Profectique inde venimus in solitudinem, quae ducit ad mare Rubrum, sicut mihi dixerat Dominus, et circumivimus montem Seir longo tempore. B. III. Dixitque Dominus ad me: Sufficit vobis circumire montem istum: ite contra Aquilonem, et populo praecipe, dicens: Transibitis per terminos fratrum vestrorum filiorum Esau, qui habitant in Seir, et timebunt vos. Videte ergo diligenter, ne moveamini contra eos. Neque enim dabo vobis de terra eorum quantum potest unius pedis calcare vestigium, quia in possessionem Esau dedi montem Seir. Cibos h. Cibum emetis ab eis pecunia, et comedetis: aquam emptam haurietis, et bibetis. Dominus Deus tuus benedixit tibi in omni opere manuum tuarum: novit iter tuum, quomodo transieris solitudinem hanc magnam, per quadraginta annos habitans tecum Dominus Deus tuus, et nihil tibi defuit. Cumque transissemus fratres nostros filios Esau, qui habitabant in Seir, per viam campestrem de Elath, et de Asion-Gaber, venimus ad iter, quod ducit in desertum Moab. Dixitque Dominus ad me: Non pugnes contra Moabitas, nec ineas adversus eos praelium: non enim dabo tibi quidquam de terra eorum, quia filii Lot tradidi Ar in possessionem. Emim primi fuerunt habitatores ejus, populus magnus, et validus, et tam excelsus, ut de Enacim stirpe, quasi gigantes, crederentur, et essent similes filiorum Enacim. Denique Moabitae appellant eos Emim. In Seir autem prius habitaverunt Horim: quibus expulsis atque deletis, habitaverunt filii Esau, sicut fecit Israel in terra possessionis suae, quam dedit ei Dominus. Surgentes ergo ut transiremus torrentem Zared, venimus ad eum. Tempus autem, quo ambulavimus de Cades-Barne usque ad transitum torrentis Zared, triginta et octo annorum fuit: donec consumeretur omnis generatio hominum bellatorum de castris, sicut juraverat Dominus: Cujus manus fuit adversum eos, ut interirent de castrorum medio. B. IV. Postquam autem universi ceciderunt pugnatores: T. II. Locutus est Dominus ad me, dicens: Tu transibis hodie terminos Moab, urbem nomine Ar, et accedens in vicina filiorum Ammon, cave ne pugnes contra eos, nec movearis ad praelium: non enim dabo tibi de terra filiorum Ammon, quia filiis Lot dedi eam in possessionem. Terra gigantum reputata est: et in ipsa olim habitaverunt gigantes, quos Ammonitae vocant Zomzommim, populus magnus, et multus, et procerae longitudinis, sicut Enacim, quos delevit Dominus a facie eorum, et fecit illos habitare pro eis, sicut fecerat filiis Esau, qui habitant in Seir, delens Horraeos, et terram eorum illis tradens, quam possident usque in praesens. Evaeos quoque, qui habitabant in Aserim usque Gazam, Cappadoces expulerunt: qui egressi de Cappadocia deleverunt eos, et habitaverunt pro illis. h. Evaeos quoque, qui habitabant in Aserim usque Gazam, Cappadoces qui habitabant in Cappadocia, deleverunt, et habitaverunt pro illis. B. V. Surgite, et transite torrentem Arnon: ecce tradidi in manu tua Seon regem Esebon Amorrhaeum, et terram ejus incipe possidere, et committe adversus eum praelium. Hodie incipiam mittere terrorem atque formidinem tuam in populos, qui habitant sub omni coelo, ut audito nomine tuo h. ut audita fama tua , paveant, et in morem parturientium contremiscant, et dolore teneantur h. contremiscant in conspectu tuo . Misi ergo nuntios de solitudine Cademoth ad Seon regem Esebon verbis pacificis, dicens: h. Transibo per terram tuam, publica gradiar via: non declinabo neque ad dexteram, neque ad sinistram. Alimenta pretio vende mihi, ut vescar: aquam pecunia tribue, et sic bibam. Tantum est, ut mihi concedas transitum, sicut fecerunt filii Esau, qui habitant in Seir, et Moabitae, qui movantur in Ar: donec veniam ad Jordanem, et transeam in terram quam Dominus Deus noster daturus est nobis. Noluitque Seon rex Esebon dare nobis transitum: quia induraverat Dominus Deus tuus spiritum ejus, et obfirmaverat cor illius, ut traderetur in manus tuas, sicut nunc vides. Dixitque Dominus ad me: Ecce coepi tradere tibi Seon, et terram ejus, incipe possidere eam. Egressusque est Seon obviam nobis cum omni populo suo ad praelium in Jesa. Et tradidit eum Dominus Deus noster nobis: percussimusque eum cum filiis suis et omni populo suo. Cunctasque urbes in tempore illo cepimus, interfectis habitatoribus earum, viris ac mulieribus et parvulis. Non reliquimus in eis quidquam: absque jumentis, quae in partem venere praedantium, et spoliis urbium quas cepimus ab Aroer, quae est super ripam torrentis Arnon, et oppido quod in valle situm est, usque Galaad. Non fuit vicus et civitas, quae nostras effugeret manus: omnes tradidit Dominus Deus noster nobis. Absque terra filiorum Ammon, ad quam non accessimus, et cunctis quae adjacent torrenti Jebboc, et urbibus montanis, universisque locis a quibus nos prohibuit Dominus Deus noster. Cap. III. Itaque conversi ascendimus per iter Basan: egressusque est Og rex Basan in occursum nobis cum populo suo h. cum omni populo suo ad bellandum in Edrai. Dixitque Dominus ad me: Ne timeas eum: quia in manu tua traditus est cum omni populo ac terra sua: faciesque ei sicut fecisti Seon regi Amorrhaeorum, qui habitavit in Esebon. Tradidit ergo Dominus Deus noster in manibus nostris etiam Og regem Basan, et universum populum ejus: percussimusque eos usque ad internecionem, vastantes cunctas civitates illius uno tempore h. in illo tempore . Non fuit oppidum, quod nos effugeret: sexaginta urbes, omnem regionem Argob regni Og in Basan. Cunctae urbes erant munitae muris altissimis, portisque et vectibus, absque oppidis innumeris, quae non habebant muros. Et delevimus eos, sicut feceramus Seon regi Esebon, disperdentes omnem civitatem, virosque ac mulieres et parvulos; jumenta autem et spolia urbium diripuimus. Tulimusque illo in tempore terram de manu duorum regum Amorrhaeorum, qui erant trans Jordanem h. qui erant in transitu Jordanis : a torrente Arnon usque ad montem Hermon, quem Sidonii Sarion vocant, et Amorrhaei Sanir: omnes civitates, quae sitae sunt in planitie, et universam terram Galaad et Basan usque Selcha et Edrai civitates regni Og in Basan. Solus quippe Og rex Basan restiterat de stirpe gigantum. B. VI. Monstratur lectus ejus ferreus, qui est in Rabbath h. ecce lectus ejus, ferreus est in Rabbath filiorum Ammon, novem cubitos habens longitudinis, et quatuor latitudinis ad mensuram cubiti virilis manus h. ad cubitum viri . Terramque possedimus h. Hanc quoque terram, quam possedimus in tempore illo ab Aroer, quae est super ripam torrentis Arnon, usque ad mediam partem montis Galaad, et civitates illius dedi Ruben, et Gad. Reliquam autem partem Galaad, et omnem Basan regni Og, tradidi dimidiae tribui Manasse, omnem regionem Argob: cuncta Basan vocatur terra Gigantum. Jair filius Manasse possedit omnem regionem Argob usque ad terminos Gesuri et Machathi. Vocavitque ex nomine suo Basan, Avoth Jair, id est, Villas Jair h. non habet, id est, villas Jair , usque in praesentem diem. Machir quoque dedi Galaad. Et tribubus Ruben, et Gad dedi de terra h. non habet, terra Galaad usque ad torrentem Arnon medium torrentis, et confinium usque ad torrentem Jebboc, qui est terminus filiorum Ammon, et planitiem solitudinis, atque Jordanem, et terminos Chenereth h. et solitudinem atque Jordanem, et terminum de Chenereth usque ad mare deserti, quod est salsissimum, ad radices montis Phasga contra orientem. Praecepique vobis in tempore illo dicens: Dominus Deus vester dat vobis terram hanc in haereditatem, expediti praecedite fratres vestros filios Israel omnes viri robusti, absque uxoribus, et parvulis, ac jumentis. Novi enim quod plura habeatis pecora, et in urbibus remanere debebunt, quas tradidi vobis, donec requiem tribuat Dominus fratribus vestris, sicut vobis tribuit, et possideant etiam ipsi terram, quam daturus est eis trans Jordanem: tunc revertetur unusquisque in possessionem suam, quam dedi vobis. B. VII. Josue quoque in tempore illo praecepi, dicens: Oculi tui viderunt quae fecit Dominus Deus vester duobus his regibus: sic faciet omnibus regnis, ad quae transiturus es. Ne timeas h. Ne timeatis eos. Dominus enim Deus vester pugnabit pro vobis. Precatusque sum Dominum in tempore illo, dicens: Domine Deus h. Domine, Domine , tu coepisti ostendere servo tuo magnitudinem tuam, manumque fortissimam. Neque enim est alius Deus, vel in coelo, vel in terra, qui possit facere opera tua, et comparari fortitudini tuae. Transibo h. Transeam, obsecro igitur, et videbo terram hanc optimam trans Jordanem, et montem istum egregium, et Libanum. Iratusque est Dominus mihi propter vos, nec exaudivit me, sed dixit mihi: Sufficit tibi; nequaquam ultra loquaris de hac re ad me. Ascende cacumen Phasgae, oculos tuos circumfer ad occidentem, et aquilonem, austrumque et orientem, et aspice: nec enim transibis Jordanem istum. Praecipe Josue, et corrobora eum, atque conforta: quia ipse praecedet populum istum, et dividet eis terram quam visurus es. Mansimusque in valle contra fanum Phohor. T. III, B. IX, C. XII, Cap. IV. Et nunc, Israel, audi praecepta et judicia, quae ego doceo te: ut faciens ea, vivas, et ingrediens possideas terram, quam Dominus Deus patrum vestrorum daturus est vobis. Non addetis ad verbum, quod vobis loquor h. quod ego praecipio vobis , neque auferetis ex eo: custodite mandata Domini Dei vestri, quae ego praecipio vobis. Oculi vestri viderunt omnia, quae fecit Dominus contra Beel-Phegor, quomodo contriverit omnes cultores ejus de medio vestri. Vos autem qui adhaeretis Domino Deo vestro, vivitis universi usque in praesentem diem. Scitis quod docuerim vos praecepta atque justitias, sicut mandavit mihi Dominus Deus meus: sic facietis ea in terra, quam possessuri estis: et observabitis et implebitis opere h. atque judicia, sic ut praecepit mihi Dominus Deus meus, ut faciatis ea in terra quam possessuri estis, et observetis et impleatis opere Haec est enim vestra sapientia et intellectus coram populis, ut audientes universa praecepta haec, dicant: En populus sapiens et intelligens, gens magna h. gens magna haec . Nec est alia natio tam grandis, quae habeat deos appropinquantes sibi, sicut Dominus Vulg. tac. Dominus Deus noster adest cunctis obsecrationibus nostris. Quae est enim alia gens sic inclyta, ut habeat caeremonias, justaque judicia, et universam legem h. juxta universam legem , quam ego proponam hodie ante oculos vestros h. ante conspectum vestrum ? B. X. Custodi igitur temetipsum, et animam tuam sollicite. Ne obliviscaris verborum, quae viderunt oculi tui, et ne excidant de corde tuo cunctis diebus vitae tuae. Docebis ea filios ac nepotes tuos: diem Vulg. a die in quo steti coram Domino Deo tuo in Horeb, quando Dominus locutus est mihi, dicens: Congrega ad me populum, ut audiant sermones meos, et discant timere me omni tempore quo vivunt in terra, doceantque filios suos. Et accessistis h. Et accessistis et stetistis ad radices montis, qui ardebat usque ad coelum: erantque in eo tenebrae, nubes, et caligo. Locutusque est Dominus ad vos de medio ignis. Vocem verborum ejus audistis, et formam penitus non vidistis. Et ostendit h. Et annuntiavit vobis pactum suum, quod praecepit, ut faceretis, et h. non habet, et decem verba, quae scripsit in duabus tabulis lapideis. Mihique mandavit in illo tempore, ut docerem vos caeremonias et judicia, quae facere deberetis in terra, quam possessuri estis. Custodite igitur sollicite animas vestras. B. XI, C. XIII. Non vidistis aliquam similitudinem, in die qua locutus est vobis Dominus in Horeb de medio ignis: ne forte decepti faciatis vobis sculptam similitudinem, aut imaginem masculi vel feminae h. sculptam similitudinem idoli, imaginem masculi, vel feminae , similitudinem omnium jumentorum quae sunt super terram, vel avium sub coelo volantium, atque reptilium quae moventur in terra, sive piscium, qui sub terra morantur in aquis. B. XII. Ne forte h. Et ne forte elevatis oculis ad coelum, videas solem et lunam, et omnia astra coeli, et errore deceptus adores ea, et colas quae creavit Dominus Deus tuus in ministerium cunctis gentibus, quae sub coelo sunt h. quae divisit Dominus Deus tuus cunctis ge tibus quae sub coelo sunt . Vos autem tulit Dominus, et eduxit de fornace ferrea Aegypti, ut haberet populum haereditarium, sicut est in praesenti die. B. XIII, C. XIV. Iratusque est Dominus contra me propter sermones vestros, et juravit ut non transirem Jordanem, nec ingrederer terram optimam, quam daturus est vobis h. vobis in haereditatem . Ecce morior in hac humo, non transibo Jordanem: vos transibitis, et possidebitis terram egregiam. Cave ne quando obliviscaris pacti Domini Dei tui, quod pepigit tecum: et facias tibi sculptam similitudinem eorum, quae fieri Dominus prohibuit: quia Dominus Deus tuus ignis consumens est, Deus aemulator. B. XIV. Si genueritis h. Cum genueritis filios ac nepotes, et morati fueritis in terra, deceptique feceritis vobis aliquam similitudinem, patrantes malum coram Domino Deo vestro, ut eum ad iracundiam provocetis: testes invoco hodie coelum et terram, cito perituros vos esse de terra, quam, transito Jordane, possessuri estis. Non habitabitis in ea longo tempore, sed delebit vos Dominus, atque disperget in omnes gentes, et remanebitis pauci numero Vulg. tac. numero in nationibus, ad quas vos ducturus est Dominus. Ibique servietis diis, qui hominum manufabricati sunt, ligno et lapidi, qui non vident, non audiunt, non comedunt, non odorantur. B. XV. Cumque quaesieris ibi Dominum Deum tuum, invenies eum: si tamen toto corde quaesieris, et tota tribulatione h. Si tamen toto corde et animo quaesieris eum . . . tribulatio h . . . animae tuae. Postquam te invenerint omnia quae praedicta sunt, novissimo tempore reverteris ad Dominum Deum tuum, et audies vocem ejus. Quia Deus misericors, Dominus Deus tuus est: non dimittet te, nec omnino delebit, neque obliviscetur pacti, in quo juravit h. quod juravit patribus tuis. B. XVI, C. XV. Interroga de diebus antiquis, qui fuerunt ante te ex die quo creavit Deus hominem super terram, a summo coeli usque ad summum ejus, si facta est aliquando hujuscemodi res, aut umquam cognitum est, ut audiret populus vocem Dei loquentis de medio ignis, sicut tu audisti et vixisti h. et vixit : si fecit Deus ut ingrederetur, et tolleret sibi gentem de medio nationum, per tentationes, signa, atque portenta, per pugnam, et robustam manum, extentumque brachium, et horribiles visiones, juxta omnia quae fecit pro vobis Dominus Deus vester in Aegypto, videntibus oculis tuis: ut scires quoniam Dominus ipse est Deus, et non est alius praeter unum h. praeter eum . De coelo te fecit audire vocem suam, ut doceret te: et in terra ostendit tibi ignem suum maximum, et audisti verba illius de medio ignis, quia dilexit patres tuos, et elegit semen eorum post eos. Eduxitque te praecedens in virtute sua magna ex Aegypto, ut deleret nationes maximas et fortiores te in introitu tuo: et introduceret te, daretque tibi terram earum in possessionem, sicut cernis in praesenti die. Scito ergo hodie, et cogitato in corde tuo, quod Dominus ipse sit Deus in coelo sursum, et in terra deorsum, et non sit alius. Custodi praecepta ejus atque mandata, quae ego praecipio tibi: ut bene sit tibi h. praecipio tibi hodie , et filiis tuis post te, et permaneas multo tempore super terram, quam Dominus Deus tuus daturus est tibi. B. XVII, C. XVI. Tunc separavit Moses tres civitates trans Jordanem h. in transitu Jordanis ad Orientalem plagam, ut confugiat ad eas qui occiderit nolens proximum suum, nec fuerit ei inimicus ante unum et alterum diem h. nec fuerit ei inimicus ab heri et nudius tertius , et ad harum aliquam urbium possit evadere: Bosor in solitudine, quae sita est in terra campestri de tribu Ruben: et Ramoth in Galaad, quae est in tribu Gad: et Golan in Basan, quae est in tribu Manasse. C. XVII. Ista est lex, quam proposuit Moses coram filiis Israel, et haec testimonia et caeremoniae atque judicia, quae locutus est ad filios Israel, quando egressi sunt de Aegypto, trans Jordanem h. in transitu Jordanis in valle contra fanum Phohor in terra Seon regis Amorrhaei, qui habitavit in Esebon, quem percussit Moses, filiique Israel egressi ex Aegypto. Possederuntque terram ejus, et terram Og regis Basan, duorum regum Amorrhaeorum, qui erant trans h. in transitu Jordanem ad solis ortum: ab Aroer, quae sita est super ripam torrentis Arnon, usque ad montem Sion, qui est et Hermon, omnem planitiem trans Jordanem ad orientalem plagam, usque ad mare solitudinis, et usque ad radices montis Phasga. Vocavitque Moses omnem Israelem, et dixit ad eum h. ad eos : Audi, Israel, caeremonias atque judicia, quae ego loquor in auribus vestris hodie: discite ea, et opere complete. Dominus Deus noster pepigit nobiscum foedus in Horeb. Non cum patribus nostris iniit pactum h. pactum hoc , sed nobiscum qui impraesentiarum sumus, et vivimus. Facie ad faciem locutus est nobis in monte de medio ignis. Ego sequester et medius fui inter Dominum et vos in tempore illo, ut annuntiarem vobis verba ejus. Timuistis enim ignem, et non ascendistis in montem, et ait: B. XVIII. Ego Dominus Deus tuus, qui eduxi te de terra Aegypti, de domo servitutis. 1 Praecept. Non habebis Deos alienos in conspectu meo. 2 Praec. Non facies tibi sculptile, nec h. non habet nec similitudinem omnium, quae in coelo sunt desuper, et quae in terra deorsum, et quae versantur in aquis sub terra. Non adorabis ea, et non coles. Ego enim sum Dominus Deus tuus: Deus aemulator, reddens iniquitatem patrum super filios in tertiam et quartam generationem his qui oderunt me, et faciens misericordiam in multa h. Non habet multa millia diligentibus me, et custodientibus praecepta mea. 3 Praec. Non usurpabis nomen Domini Dei tui frustra h. Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum : quia non erit impunitus qui super re vana nomen ejus assumpserit. 4 Praec. Observa diem sabbati, ut sanctifices eum, sicut praecepit tibi Dominus Deus tuus. Sex diebus operaberis, et facies omnia opera tua. Septimus dies sabbati est, id est, requies Domini Dei tui b. Septimus dies sabbati est Domini Dei tui . Non facies in eo quidquam operis tu, et filius tuus, et filia, servus et ancilla, et bos, et asinus, et omne jumentum tuum, et peregrinus qui est intra portas tuas, ut requiescat servus tuus, et ancilla tua, sicut et tu. Memento quod et ipse servieris in Aegypto, et eduxerit te inde Dominus Deus tuus in manu forti, et brachio extento. Idcirco praecepit tibi h. Idcirco praecepit tibi Dominus Deus tuus , ut observares diem sabbati. 5. Praec. Honora patrem tuum et matrem, sicut praecepit tibi Dominus Deus tuus, ut longo vivas tempore, et bene sit tibi in terram, quam Dominus Deus tuus daturus est tibi. 6 Praec. Non occides. 7 P. Neque moechaberis. 8 P. Furtumque non facies. 9 P. Nec loqueris contra proximum tuum falsum testimonium. 10 P. Non concupisces uxorem proximi tui: non domum, non agrum, non servum, non ancillam, non bovem, non asinum et universa quae illius sunt. C. XVIII. Haec verba locutus est Dominus ad omnem multitudinem vestram in montem de medio ignis et nubis, et caliginis, voce magna, nihil addens amplius, et scripsit ea in duabus tabulis lapideis, quas tradidit mihi. Vos autem postquam audistis vocem de medio tenebrarum, et montem ardere vidistis, accessistis ad me omnes principes tribuum, et majores natu, atque dixistis: Ecce ostendit nobis Dominus Deus noster majestatem et magnitudinem suam. Vocem ejus audivimus de medio ignis, et probavimus hodie quod, loquente Deo cum homine, vixerit homo. Cur ergo moriemur, et devorabit nos ignis hic maximus? Si enim audierimus ultra vocem Domini Dei nostri, moriemur. Quid est omnis caro, ut audiat vocem Dei h. Quae est omnis caro quae audivit vocem Domini viventis, qui de medio ignis loquitur sicut nos audivimus, et possit vivere? Tu magis accede, et audi cuncta quae dixerit Dominus Deus noster tibi: loquerisque ad nos, et nos audientes faciemus ea. C. XIX. Quod cum audisset Dominus, ait ad me: Audivi vocem verborum populi hujus, quae locuti sunt tibi: bene omnia sunt locuti. Quis det talem eos habere mentem, ut timeant me, et custodiant universa mandata mea in omni tempore h. cunctis diebus , ut bene sit eis, et filiis eorum in sempiternum? Vade, et dic eis: Revertimini in tentoria vestra. Tu vero hic sta mecum, et loquar tibi omnia mandata, et caeremonias atque judicia: quae docebis eos, ut faciant ea in terra, quam dabo illis in possessionem. Custodite igitur, et facite quae praecepit Dominus Deus vobis: non declinabitis neque ad dexteram, neque ad sinistram: sed per viam, quam praecepit Dominus Deus vester, ambulabitis. Ut vivatis, et bene sit vobis, et protelentur dies in terra possessionis vestrae. B. XX, Cap. VI. Haec sunt praecepta, et caeremoniae, atque judicia, quae mandavit Dominus Deus vester ut docerem vos, et faciatis ea in terra, ad quam transgredimini possidendam, ut timeas Dominum Deum tuum, et custodias omnia mandata et praecepta ejus, quae ego praecipio tibi, et filiis, ac nepotibus tuis, cunctis diebus vitae tuae, ut prolongentur dies tui. Audi, Israel, et observa ut facias, et bene sit tibi, et multipliceris amplius (sicut pollicitus est Dominus Deus patrum tuorum tibi) in terra lacte et melle manante. T. V, C. XIX. Audi, Israel: Dominus Deus noster, Deus unus h. Audi, Israel, Dominus Deus noster, Dominus unus est. Et diliges Dominum Deum tuum ex tote corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota fortitudine tua. Eruntque verba haec, quae ego praecipio tibi hodie, in corde tuo: et narrabis ea filiis tuis, et meditaberis, sedens in domo tua, et ambulans in itinere, dormiens atque consurgens. Et ligabis ea quasi signum in manu tua, eruntque, et movebuntur inter oculos tuos h. ut signum super manum tuam, eruntque phylacteria inter oculos tuos , scribesque ea in limine et ostiis domus tuae h. super postes domus tuae, et in januis tuis . Cumque introduxerit te Dominus Deus tuus in terram, pro qua juravit patribus tuis, Abraham, Isaac, et Jacob, et dederit tibi civitates magnas et optimas, quas non aedificasti, domos plenas cunctarum opum, quas non exstruxisti h. quas non implesti , cisternas quas non fodisti, vineta et oliveta, quae non plantasti, et comederis, et saturatus fueris: cave diligenter ne obliviscaris Domini, qui eduxit te de terra Aegypti, de domo servitutis. C. XX. Dominum Deum tuum timebis, et ipsi servies, ac per nomen illius jurabis. C. XXI. Non ibitis post deos alienos cunctarum gentium quae in circuitu vestro sunt: quoniam Deus aemulator, Dominus Deus tuus in medio tui: nequando irascatur furor Domini Dei tui contra te, et auferat te de superficie terrae. B. XXI, C. XXII. Non tentabis Dominum Deum tuum, sicut tentasti in loco tentationis h. Non tentabitis Dominum Deum vestrum, sicut tentastis in tentationibus . Custodi praecepta Domini Dei tui, ac testimonia et caeremonias, quas praecepit tibi: et fac quod placitum est et bonum in conspectu Domini, ut bene sit tibi: et ingressus possideas terram optimam, de qua juravit Dominus patribus tuis, ut deleret omnes inimicos tuos coram te, sicut locutus est. B. XXII. Cum interrogaverit te filius tuus cras, dicens: Quid sibi volunt testimonia haec, et caeremoniae, atque judicia, quae praecepit Dominus Deus noster vobis? dices ei: Servi eramus Pharaonis in Aegypto, et eduxit nos Dominus de Aegypto in manu forti: fecitque h. deditque signa atque prodigia magna et pessima in Aegypto contra Pharaonem, et omnem domum illius, in conspectu nostro h. ante oculos nostros , et eduxit nos inde, ut introductis daret terram, super qua juravit patribus nostris. Praecepitque nobis Dominus, ut faciamus omnia legitima haec, et timeamus Dominum Deum nostrum, ut bene sit nobis cunctis diebus vitae nostrae, sicut est hodie. Eritque nostri misericors, si custodierimus, et fecerimus omnia praecepta ejus h. haec coram Domino Deo nostro, sicut mandavit nobis. B. XXIII, C. XXIII, Cap. VII. Cum introduxerit te Dominus Deus tuus in terram, quam possessurus ingrederis, et deleverit gentes multas coram te, Hetthaeum, et Gergezaeum, et Amorrhaeum, Chananaeum, et Pherezaeum, et Evaeum, et Jebusaeum, septem gentes multo majoris numeri quam tu es, et robustiores te: tradideritque eas Dominus Deus tuus tibi, percuties eas usque ad internecionem. Non inibis cum eis foedus, nec misereberis earum, neque sociabis cum eis conjugia. B. XXIV. Filiam tuam non dabis filio ejus, nec filiam illius accipies filio tuo: quia seducet filium tuum, ne sequatur me, et ut magis serviat diis alienis. Irasceturque furor Domini, et delebit te cito. B. XXV. Quin potius haec facietis eis: Aras eorum subvertite, confringite statuas, lucosque succidite, et sculptilia comburite. Quia populus sanctus es Domino Deo tuo. Te elegit Dominus Deus tuus, ut sis ei populus peculiaris de cunctis populis, qui sunt super terram. B. XXVI. Non quia cunctas gentes numero vincebatis, vobis junctus est Dominus, et elegit vos, cum omnibus sitis populis pauciores: sed quia dilexit vos Dominus, et custodivit juramentum, quod juravit patribus vestris: eduxitque vos in manu forti, et redemit de domo servitutis, de manu Pharaonis regis Aegypti. Et scies, quia Dominus Deus tuus, ipse est Deus fortis et fidelis, custodiens pactum et misericordiam diligentibus se, et his qui custodiunt praecepta ejus, in mille generationes, et reddens odientibus se statim, ita ut disperdat eos, et ultra non differat, protinus eis restituens quod merentur. B. XXVII, C. XXIV. Custodi ergo praecepta et caeremonias atque judicia, quae ego mando tibi hodie ut facias. Si postquam audieris haec judicia, custodieris ea, et feceris, custodiet et Dominus Deus tuus tibi pactum, et misericordiam quam juravit patribus tuis, et diliget te ac multiplicabit benedicetque h. et diliget te, benedicet, ac multiplicabit , fructui ventris tui, et fructui terrae tuae, frumento tuo, atque vindemiae, oleo, et armentis, gregibus ovium tuarum super terram, pro qua juravit patribus tuis, ut daret eam tibi. Benedictus eris inter omnes populos. Non erit apud te sterilis utriusque sexus, tam in hominibus quam in gregibus tuis. Auferet Dominus a te omnem languorem: et infirmitates Aegypti pessimas, quas novisti, non inferet tibi, sed cunctis hostibus tuis. C. XXV. Devorabis omnes populos, quos Dominus Deus tuus daturus est tibi. Non parcet eis oculus tuus, nec servies diis eorum, ne sint in ruinam tui. Si dixeris in corde tuo: Plures sunt gentes istae quam ego, quomodo potero delere h. ejicere eas? noli metuere, sed recordare quae fecerit Dominus Deus tuus Pharaoni, et cunctis Aegyptiis, plagas h. tentationes maximas, quas viderunt oculi tui, et signa atque portenta, manumque robustam, et extentum brachium, ut educeret te Dominus Deus tuus. Sic faciet cunctis populis, quos metuis. B. XXVIII. Insuper et crabrones mittet Dominus Deus tuus in eos, donec deleat omnes, atque disperdat qui te fugerint, et latere potuerint. Non timebis eos, quia Dominus Deus tuus in medio tui est. B. XXIX. Deus magnus et terribilis: ipse consumet nationes has in conspectu tuo paulatim atque per partes. Non poteris delere eas pariter: ne forte multiplicentur contra te bestiae terrae h. agri . Dabitque eos Dominus Deus tuus in conspectu tuo, et interficiet illos donec penitus deleantur. Tradet reges eorum in manus tuas, et disperdes nomina eorum sub coelo: nullus poterit resistere tibi h. in conspectu tuo , donec conteras eos. Sculptilia eorum h. Sculptilia deorum igne combures B. XXX. Non concupisces argentum et aurum, de quibus facta sunt, neque assumes ex eis tibi quidquam, ne offendas, propterea quia abominatio est Domini Dei tui. Nec inferes quidpiam ex idolo in domum tuam, ne fias anathema, sicut illud est. Quasi spurcitiam detestaberis, et velut inquinamentum ac sordes abominationi habebis, quia anathema est. B. XXXI, C. XXVI, Cap. VIII. Omne mandatum, quod ego praecipio tibi hodie, cave diligenter ut facias, ut possitis vivere, et multiplicemini, ingressique possideatis terram pro qua juravit Dominus patribus vestris. Et recordaberis cuncti itineris, per quod adduxit te Dominus Deus tuus quadraginta annis h. ecce quadraginta annis per desertum, ut affligeret te atque tentaret, et nota fierent quae in tuo animo versabantur, utrum custodires mandata illius, an non. B. XXXII. Afflixit te penuria h. Afflixit te et esurire te fecit , et dedit tibi cibum manna, quod ignorabas tu, et patres tui: ut ostenderet tibi quod non in solo pane vivat homo, sed in omni verbo quod egreditur ex ore Domini. B. XXXIII. Vestimentum tuum, quo operiebaris, nequaquam vetustate defecit, et pes tuus non est subtritus, en quadragesimus annus est. Ut recogites in corde tuo, quia sicut erudit homo filium suum, sic Dominus Deus tuus erudivit te, ut custodias mandata Domini Dei tui, et ambules in viis ejus, et timeas eum. Dominus enim Deus tuus introducet te in terram bonam, terram rivorum h. torrentium aquarumque et fontium: in cujus campis et montibus erumpunt fluviorum abyssi: terram frumenti, hordei, ac vinearum, in qua ficus, et mala granata, et oliveta nascuntur: terram olei ac mellis. Ubi absque ulla penuria h. egestate comedes panem tuum, et rerum omnium abundantia perfrueris; cujus lapides ferrum sunt, et de montibus ejus aeris metalla fodiuntur: ut cum comederis et satiatus fueris, benedicas Domino Deo tuo pro terra optima, quam dedit tibi. B. XXXIV, C. XXVII. Observa et cave nequando obliviscaris Domini Dei tui, et negligas mandata ejus atque judicia et caeremonias, quas ego praecipio tibi hodie, ne postquam comederis et satiatus fueris, domos pulchras aedificaveris, et habitaveris in eis, habuerisque armenta boum, et ovium greges, argenti et auri, cunctarumque rerum copiam, elevetur cor tuum, et non reminiscaris Domini Dei tui, qui eduxit te de terra Aegypti, de domo servitutis, et ductor tuus fuit in solitudine magna atque terribili, in qua erat serpens flatu adurens, et scorpio ac dipsas, et nullae omnino aquae: qui eduxit rivos h. aquam de petra durissima, et cibavit te manna in solitudine, quod nescierunt patres tui. Et postquam afflixit ac probavit, ad extremum misertus est tui. C. XXVIII. Ne diceres in corde tuo: Fortitudo mea et robur manus meae, haec mihi omnia praestiterunt: sed recorderis Domini Dei tui, quod ipse tibi vires praebuerit, ut impleret pactum suum, super quo juravit patribus tuis, sicut praesens indicat dies. Sin autem oblitus Domini Dei tui, secutus fueris deos alienos, coluerisque illos et adoraveris: ecce nunc praedico tibi quod omnino dispereas. Sicut gentes, quas delevit Dominus in introitu tuo, ita et vos peribitis, si inobedientes fueritis voci Domini Dei vestri. T. VI, C. XXIX, Cap. IX. Audi, Israel: Tu transgrederis Vulg. transgredieris hodie Jordanem, ut possideas nationes maximas et fortiores te, civitates ingentes et ad coelum usque muratas, populum magnum atque sublimem, filios Enacim, quos ipse vidisti et audisti, quibus nullus potest ex adverso resistere h. Quos tu novisti et audisti. Quis stabit coram filiis Enac? B. XXXV. Scies ergo hodie quod Dominus Deus tuus ipse transibit ante te, ignis devorans atque consumens h. Non habet atque consumens , qui conterat eos, et deleat atque disperdat ante faciem tuam velociter, sicut locutus est tibi. B. XXXVI, C. XXX. Ne dicas in corde tuo, cum deleverit eos Dominus Deus tuus in conspectu tuo cum expulerit eos Dominus Deus tuus ante conspectum tuum : Propter justitiam meam introduxit me Dominus ut terram hanc possiderem, cum propter impietates suas istae deletae sint nationes. Neque enim propter justitias tuas, et aequitatem cordis tui, ingrederis ut possideas terras earum: sed quia illae egerunt impie, introeunte te, deletae sunt: et ut compleret verbum suum Dominus, quod sub juramento pollicitus est patribus tuis, Abraham, Isaac et Jacob. Scito igitur quod non propter justitias tuas Dominus Deus tuus dederit tibi terram hanc optimam in possessionem, cum durissimae cervicis sis populus. C. XXXI. Memento, et ne obliviscaris, quomodo ad iracundiam provocaveris Dominum Deum tuum in solitudine. Ex eo die, quo es egressus ex Aegypto usque ad locum istum, semper adversum Dominum contendisti. C. XXXII. Nam et in Horeb provocasti eum, et iratus delere te voluit, quando ascendi in montem, ut acciperem tabulas lapideas, tabulas pacti quod pepigit vobiscum Dominus, et perseveravi h. sedi in monte quadraginta diebus ac noctibus, panem non comedens, et aquam non bibens. Deditque mihi Dominus duas tabulas lapideas scriptas digito Dei, et continentes omnia verba, quae vobis in monte locutus est de medio ignis, quando concio populi congregata est B. XXXVII. Cumque transissent quadraginta dies, et totidem noctes, dedit mihi Dominus duas tabulas lapideas, tabulas foederis. C. XXXIII. Dixitque mihi: Surge, et descende hinc cito, quia populus tuus, quem eduxisti de Aegypto, deseruerunt velociter viam quam demonstrasti h. quam praecepisti eis, feceruntque sibi conflatile. Rursumque ait Dominus ad me: Cerno quod populus iste durae cervicis sit: dimitte me ut conteram eum, et deleam nomen ejus de sub coelo, et constituam te super gentem h. Et faciam te in gentem , quae hac major et fortior sit C. XXXIV. Cumque de monte ardente descenderem, et duas tabulas foederis utraque tenerem manu, vidissemque vos peccasse Domino Deo vestro, et fecisse vobis vitulum conflatilem, ac deseruisse velociter viam ejus, quam vobis ostenderat h. praeceperat : projeci tabulas de manibus meis, confregique eas in conspectu vestro h. ante oculos vestros . B. XXXVIII, C. XXXV. Et procidi ante Dominum sicut prius, quadraginta diebus et noctibus panem non comedens, et aquam non bibens, propter omnia peccata vestra quae gessistis contra Dominum, et eum ad iracundiam provocastis: timui enim indignationem et iram illius, qua adversum vos concitatus, delere vos voluit. Et exaudivit me Dominus etiam hac vice. C. XXXVI. Adversum Aaron quoque vehementer iratus, voluit eum conterere, et pro illo similiter deprecatus sum h. deprecatus sum in tempore illo. C. XXXVII. Peccatum autem vestrum quod feceratis, id est vitulum, arripiens, igne combussi, et in frusta comminuens, omninoque in pulverem redigens, projeci in torrentem, qui de monte descendit. C. XXXVIII. In incendio quoque et in tentatione, et in sepulcris concupiscentiae provocastis Dominum. C. XXXIX. Et quando misit vos de Cades-Barne, dicens: Ascendite et possidete terram, quam dedi vobis, et contempsistis imperium Domini Dei vestri, et non credidistis ei, neque vocem ejus audire voluistis: sed semper fuistis rebelles a die qua nosse vos coepi. C. XL.) Et jacui coram Domino quadraginta diebus ac noctibus, quibus eum suppliciter deprecabar, ne deleret vos, ut fuerat comminatus: et orans dixi: Domine Deus h. et orans ad Dominum dixi: Domine, Domine , ne disperdas populum tuum, et haereditatem tuam, quam redemisti in magnitudine tua, quos eduxisti de Aegypto in manu forti. Recordare servorum tuorum, Abraham, Isaac, et Jacob: ne aspicias duritiam populi hujus, et impietatem atque peccatum: ne forte dicant habitatores terrae, de qua eduxisti nos: Non poterat Dominus introducere eos in terram, quam pollicitus est eis, et oderat illos: idcirco eduxit, ut interficeret eos in solitudine. Qui sunt populus tuus et haereditas tua, quos eduxisti in fortitudine tua magna, et in brachio tuo extento. B. XXXIX, C. XLI, Cap. X. In tempore illo dixit Dominus ad me: Dola tibi duas tabulas lapideas, sicut priores fuerunt, et ascende ad me in montem: faciesque arcam ligneam, et scribam in tabulis verba, quae fuerunt in his quas ante confregisti, ponesque eas in arca. Feci igitur arcam de lignis settim. C. XLII. Cumque dolassem duas tabulas lapideas instar priorum, ascendi in montem, habens eas in manibus. Scripsitque in tabulis, juxta id quod prius scripserat, verba decem, quae locutus est Dominus ad vos in monte de medio ignis, quando populus congregatus est: dedit eas mihi h. in die congregationis, et dedit eas Dominus mihi C. XLIII. Reversusque de monte, descendi et posui tabulas in arcam, quam feceram, quae hucusque ibi sunt, sicut mihi praecepit Dominus. Filii autem Israel moverunt castra ex Beroth filiorum Jacan in Mosera, ubi Aaron mortuus ac sepultus est, pro quo sacerdotio functus est filius ejus Eleazar. Inde venerunt in Gadgad h. In Gud-god. : de quo loco profecti, castrametati sunt in Jetabatha, in terra aquarum h. in terra torrentium aquarum atque torrentium. C. XLIV. Eo tempore separavit h. separavit Dominus tribum Levi, ut portaret arcam foederis Domini, et staret coram eo in ministerio, ac benediceret in nomine illius usque in praesentem diem. Quam ob rem non habuit Levi partem, neque possessionem cum fratribus Vulg. fructibus suis: quia ipse Dominus possessio ejus est, sicut promisit ei Dominus h. sicut locutus est ei Dominus Deus tuus. Ego autem steti in monte, sicut prius, quadraginta diebus ac noctibus: exaudivitque me Dominus etiam hac vice, et te perdere noluit. Dixitque mihi: Vade et praecede populum, ut ingrediantur et possideant terram, quam juravi patribus eorum ut traderem eis. T. VII, B. XL, C. XLV. Et nunc, Israel, quid Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Dominum Deum tuum, et ambules in viis ejus, et diligas eum, ac servias Domino Deo tuo in toto corde tuo, et in tota anima tua: custodiasque mandata Domini, et caeremonias ejus, quas ego hodie praecipio tibi, ut bene sit tibi? B. XLI. En Domini Dei tui coelum est, et coelum coeli, terra et omnia quae in ea sunt: et tamen patribus tuis conglutinatus est Dominus, et amavit eos, elegitque semen eorum post eos, id est vos, de cunctis gentibus: sicut hodie comprobatur. B. XLII. Circumcidite igitur praeputium cordis vestri, et cervicem vestram ne induretis amplius: quia Dominus Deus vester ipse est Deus deorum, et Dominus dominantium, Deus magnus et potens, et terribilis, qui personam non accipit, nec munera. Facit judicium pupillo et viduae, amat peregrinum, dat ei h. ut det ei victum atque vestitum. Et vos ergo amate peregrinos, quia et ipsi fuistis advenae h. peregrini in terra Aegypti. B. XLIII, C. XLVI. Dominum Deum tuum timebis, et ei Vulg. add. soli servies: ipsi adhaerebis, jurabisque in nomine illius. Ipse est laus tua, et Deus tuus, qui fecit tibi haec magnalia et terribilia, quae viderunt oculi tui. C. XLVII. In septuaginta animabus descenderunt patres tui Aegyptum: et ecce nunc multiplicavit te Dominus Deus tuus sicut astra coeli. C. XLVIII, Cap. XI. Ama itaque Dominum Deum tuum, et observa praecepta ejus et caeremonias, judicia atque mandata omni tempore. B. XLIV. Cognoscite hodie, quae ignorant filii vestri, qui non viderunt h. Cognoscite hodie quia non loquor haec filiis vestris, qui non cognoverunt et non viderunt disciplinam Domini Dei vestri, magnalia ejus et h. non habet robustam manum, extentumque brachium, signa et opera, quae fecit in medio Aegypti Pharaoni regi, et universae terrae ejus, omnique exercitui Aegyptiorum, et equis ac curribus: quomodo operuerint eos aquae maris Rubri, cum vos persequerentur, et deleverit eos Dominus usque in praesentem diem: vobisque quae fecerit in solitudine, donec veniretis ad hunc locum: et Dathan atque Abiram filiis Eliab, qui fuit filius Ruben. h. Filiis Eliab, filii Ruben : quos aperte ore suo terra absorbuit h. deglutivit , cum domibus et tabernaculis, et universa substantia eorum, quam habebant in medio Israelis. Oculi vestri h. Oculi autem vestri viderunt omnia opera Domini magna quae fecit, ut custodiatis h. custodite ergo universa mandata illius, quae ego hodie praecipio vobis, ut possitis introire et possidere terram, ad quam ingredimini, multoque in ea vivatis tempore: quam sub juramento pollicitus est Dominus patribus vestris, et semini eorum, lacte et melle manantem. B. XLV. Terra enim ad quam ingrederis Vulg. ingredieris possidendam, non est sicut terra Aegypti, de qua existi, ubi jacto semine in hortorum morem aquae ducuntur irriguae: sed montuosa est et campestris, de coelo exspectans pluvias. Quam Dominus Deus tuus semper invisit, et oculi illius in ea sunt a principio anni usque ad finem ejus. B. XLVI. C. XLIX. Si ergo obedieritis mandatis meis, quae ego hodie praecipio vobis, ut diligatis Dominum Deum vestrum, et serviatis ei in toto corde vestro, et in tota anima vestra: dabit pluviam terrae vestrae temporaneam et serotinam, ut colligatis frumentum, et vinum, et oleum, fenum ex agris ad pascenda jumenta, et ut ipsi comedatis ac saturemini. Cavete ne forte decipiatur cor vestrum, et recedatis a Domino, serviatisque diis alienis, et adoretis eos: iratusque Dominus claudat coelum, et pluviae non descendant h. non sint , nec terra det germen suum, pereatisque velociter de terra optima, quam Dominus daturus est vobis. B. XLVII. Ponite haec verba mea in cordibus et in animis vestris, et suspendite ea pro signo in manibus, et inter oculos vestros collocate h. et ligate ea pro signo super manum vestram, et erunt ut phylacteria inter oculos vestros. Phylacteria Graece, Hebraice Totaphoth . B. XLVIII. Docete filios vestros ut illa meditentur, quando sederis in domo tua, et ambulaveris in via, et accubueris atque surrexeris. Scribes ea super postes et januas domus tuae h. super postes domus tuae et in januis tuis : ut multiplicentur dies tui, et filiorum tuorum, in terra, quam juravit Dominus patribus tuis, ut daret eis quamdiu coelum imminet terrae. B. XLIX, C. L. Si enim custodieritis mandata quae ego praecipio vobis, et feceritis ea, ut diligatis Dominum Deum vestrum, et ambuletis in omnibus viis ejus, adhaerentes ei, disperdet Dominus omnes gentes istas ante faciem vestram, et possidebitis eas quae majores et fortiores vobis sunt. Omnis locus, quem calcaverit pes vester, vester erit. A deserto, et Libano, a flumine magno Euphrate. h. A flumine flumine Euphrate usque ad mare occidentale erunt termini vestri. Nullus stabit contra vos: terrorem vestrum et formidinem dabit Dominus Deus vester super omnem terram, quam calcaturi estis, sicut locutus est vobis. C. LI. En h. Vide, en ego , propono in conspectu vestro hodie benedictionem et maledictionem: benedictionem, si obedieritis mandatis Domini Dei vestri, quae ego hodie praecipio vobis: maledictionem, si non audieritis mandata Vulg. obedieritis mandatis Domini Dei vestri, sed recesseritis de via, quam ego nunc ostendo vobis, et ambulaveritis post deos alienos, quos ignoratis. B. L. Cum introduxerit te Dominus Deus tuus in terram ad quam pergis habitandam, ponens benedictionem super montem Garizim, maledictionem super montem Hebal: qui sunt trans Jordanem, post viam quae vergit ad solis occubitum, in terra Chananaei, qui habitat in campestribus contra Galgalam, quae est juxta vallem tendentem h. quae est juxta quercum apparentem et intrantem procul. Vos enim transibitis Jordanem, ut possideatis terram, quam Dominus Deus vester daturus est vobis, et habeatis et possideatis illam. Videte ergo ut impleatis caeremonias atque judicia, quae ego hodie ponam in conspectu vestro. T. VIII, B. LI, C. LII, Cap. XII. Haec sunt praecepta atque judicia, quae facere debetis in terra, quam Dominus Deus patrum tuorum daturus est tibi, ut possideas eam cunctis diebus quibus super humum gradieris. Subvertite omnia loca, in quibus coluerunt gentes, quas possessuri estis, deos suos super montes excelsos, et colles, et subter omne lignum frondosum. Dissipate aras earum, et confringite statuas, lucos igne comburite, et idola comminuite: disperdite nomina eorum de locis illis. B. LII, C. LIII. Non facietis ita Domino Deo vestro. C. LIV. Sed ad locum, quem elegerit Dominus Deus vester de cunctis tribubus vestris, ut ponat nomen suum ibi, et habitet in eo, venietis et offeretis in loco illo holocausta et victimas vestras. C. LV. Decimas et primitias manuum vestrarum, et vota atque donaria, primogenita boum et ovium. Et comedetis ibi in conspectu Domini Dei vestri: ac laetabimini in cunctis, ad quae miseritis manum vos et domus vestrae, in quibus benedixerit vobis Dominus Deus vester. Non facietis ibi quae nos hic facimus hodie, singuli quod sibi rectum videtur. Neque enim usque in praesens tempus venistis ad requiem et possessionem quam Dominus Deus vester daturus est vobis. Transibitis Jordanem, et habitabitis in terra, quam Dominus Deus vester daturus est vobis, ut requiescatis a cunctis hostibus per circuitum: et absque ullo timore habitetis. Et in locum, quem elegerit Dominus Deus vester, ut sit nomen ejus in eo, illuc omnia, quae praecipio conferetis: holocausta, et hostias, ac decimas, et primitias manuum vestrarum: et quidquid praecipuum est in muneribus, quae vovebitis Domino. Ibi epulabimini coram Domino Deo vestro, vos et filii ac filiae vestrae, famuli et famulae, atque Levites, qui in urbibus vestris commoratur h. Qui intra portas vestras est . B. LIII. Neque enim habet aliam partem et possessionem inter vos. Cave ne offeras holocausta tua in omni loco, quem videris: sed in eo, quem elegerit Dominus, in una tribuum tuarum offeres hostias, et facies quaecumque praecipio tibi. C. LVI. Sin autem comedere volueris, et te esus carnium delectaverit, occide, et comede juxta benedictionem Domini Dei tui, quam dedit tibi in urbibus tuis: sive immundum fuerit, hoc est, maculatum et debile: sive mundum, hoc est, integrum et sine macula, quod offerri licet, sicut capream et cervum comedes h. Benedictionem Domini, quam dedit tibi in omnibus portis tuis. Tam mundus qu am immun dus vescentur ex eis; sicut capr ea et cervo absque, etc. , absque esu dumtaxat sanguinis, quem super terram quasi aquam effundes. Non poteris h. In hoc loco, sacrifi cium intelligitur comedere in oppidis tuis decimam frumenti, et vini, et olei tui, primogenita armentorum, et pecorum, et omnia quae voveris, et sponte offerre volueris, et primitias manuum tuarum: sed coram Domino Deo tuo comedes ea, in loco quem elegerit Dominus Deus tuus, tu et filius tuus ac filia tua, servus et famula, atque Levites, qui manet in urbibus tuis: et laetaberis et reficieris coram Domino Deo tuo, in cunctis, ad quae extenderis manum tuam B. LIV. Cave ne derelinquas Levitem omni tempore quo versaris in terra. Quando dilataverit Dominus Deus tuus terminos tuos, sicut locutus est tibi, et volueris vesci carnibus, quas desiderat anima tua: locus autem, quem elegerit Dominus Deus tuus, ut sit nomen ejus ibi, si procul fuerit, occides de armentis et pecoribus, quae habueris, sicut praecepi tibi, et comedes in oppidis tuis, ut tibi placet. Sicut comeditur caprea et cervus, ita vesceris eis: et mundus et immundus in commune vescentur. Hoc solum cave, ne sanguinem comedas. Sanguis enim eorum pro anima est: et idcirco non debes animam comedere cum carnibus: sed super terram fundes quasi aquam, ut sit tibi bene et filiis tuis post te, cum feceris quod placet in conspectu Domini. Quae autem sanctificaveris, et voveris Domino, tolles et venies ad locum, quem elegerit Dominus: et offeres oblationes tuas carnem et sanguinem super altare Domini Dei tui: sanguinem hostiarum tuarum Vulg. tac. tuarum fundes in altari: carnibus autem ipse vesceris. C. LVII. Observa et audi omnia verba Vulg. tac. verba et ego , quae ego praecipio tibi, ut bene sit tibi et filiis tuis post te in sempiternum, cum feceris quod bonum est et placitum in conspectu Domini Dei tui. Quando disperdiderit Dominus Deus tuus ante faciem tuam gentes, ad quas ingrederis Vulg. ingredieris possidendas, et possederis eas, atque habitaveris in terra earum: cave ne imiteris eas, postquam fuerint, te introeunte, subversae, et requiras caeremonias earum, dicens h. deos earum, dicens : Sicut coluerunt gentes istae deos suos, ita et ego colam. Non facies similiter Domino Deo tuo. Omnes enim abominationes, quas aversatur Dominus, fecerunt diis suis, offerentes filios et filias, et comburentes igni. C. LVIII. Quod praecipio tibi, hoc tantum facito Domino: nec addas quidquam, nec minuas. T. IX, B. LV, Cap. XIII. Si surrexerit in medio tui prophetes, aut qui somnium vidisse se dicat, et praedixerit signum atque portentum, et evenerit quod locutus est, et dixerit tibi: Eamus, et sequamur deos alienos quos ignoras, et serviamus eis: non audies verba prophetae illius aut somniatoris: quia tentat vos Dominus Deus vester, ut palam fiat utrum diligatis eum an non, in toto corde et in tota anima vestra. C. LIX. Dominum Deum vestrum sequimini et ipsum timete, et mandata illius custodite, et audite vocem ejus: ipsi servietis, et ipsi adhaerebitis. Propheta autem ille, aut fictor somniorum h. somniator interficietur: quia locutus est, ut vos averteret a Domino Deo vestro, qui eduxit vos de terra Aegypti, et redemit de domo servitutis: ut errare te faceret de via, quam tibi praecepit Dominus Deus tuus: et auferes malum de medio tui. C. LX. Si tibi voluerit persuadere frater tuus, filius matris tuae, aut filius tuus, vel filia, sive uxor quae est in sinu tuo, aut amicus, quem diligis ut animam tuam, clam dicens: Eamus, et serviamus diis alienis quos ignoras tu, et patres tui, cunctarum in circuitu gentium, quae juxta vel procul sunt, ab initio usque ad finem terrae, non acquiescas ei, nec audias, neque parcat ei oculus tuus, ut miserearis, et occultes eum, sed statim interficies. Sit primum manus tua super eum, et postea omnis populus mittat manum. Lapidibus obrutus necabitur: quia voluit te abstrahere a Domino Deo tuo, qui eduxit de terra Aegypti, de domo servitutis: ut omnis Israel audiens timeat, et nequaquam ultra faciet quidpiam hujus rei simile h. Hujus rei simile in medio tui . C. LXI. Si audieris in una urbium tuarum, quas Dominus Deus tuus dabit tibi ad habitandum, dicentes aliquos h. Non habet, dicentes aliquos, sed tantum dicens : Egressi sunt filii Belial de medio tui, et averterunt habitatores urbis tuae h. suae , atque dixerunt: Eamus, et serviamus diis alienis quos ignoratis: quaere sollicite et diligenter, rei veritate perspecta, si inveneris certum esse quod dicitur, et abominationem hanc opere perpetratam h. perpetratam in medio tui , statim percuties habitatores urbis illius in ore gladii, et delebis eam, ac omnia quae in illa sunt, usque ad pecora. Quidquid etiam supellectilis fuerit, congregabis in medio platearum ejus, et cum ipsa civitate succendes: ita ut universa consumas Domino Deo tuo, et sit tumulus sempiternus. Non aedificabitur amplius, et non adhaerebit de illo anathemate quidquam in manu tua: ut avertatur Dominus ab ira furoris sui, et misereatur tui, multiplicetque te sicut juravit patribus tuis, quando audieris vocem Domini Dei tui, custodiens omnia praecepta ejus, quae ego praecipio tibi hodie, ut facias quod placitum est in conspectu Domini Dei tui. B. LVI, C. LXII, Cap. XIV. Filii estote Domini Dei vestri h. Filii estis vos Domini Dei vestri : non vos incidetis, nec facietis calvitium super mortuo. Quoniam populus sanctus tu es Domino Deo tuo, et te elegit, ut sis ei in populum peculiarem, de cunctis gentibus quae sunt super terram. B. LVII, C. LXIII. Ne comedatis quae immunda sunt h. Non comedatis omne quod abominatum est . Hoc est animal quod comedere debetis, bovem, et ovem, et capram, cervum, capream, bubalum, tragelaphum, pygargon, orygem, camelopardalum. Omne animal, quod in duas partes ungulam findit, et ruminat, comedetis. De his autem quae ruminant, et ungulam non findunt, haec Vulg. tac. haec comedere non debetis: Vulg. add. ut camelum, leporem, choerogrillium; quia ruminant, et non dividunt ungulam, immunda erunt vobis. Sus quoque, quoniam dividit ungulam, et non ruminat, immunda erit. Carnibus eorum non vescemini, et cadavera non tangetis. C. LXIV. Haec comedetis ex omnibus quae morantur in aquis. Quae habent pinnulas et squammas, comedite: quae absque pinnulis et squammis sunt, ne comedatis, quia immunda sunt. C. LXV. Omnes aves mundas comedite. Immundas ne comedatis: aquilam scilicet, et gryphem, et haliaeetum, ixion, et vulturem ac milvum juxta genus suum: et omne corvini generis, struthionem, ac noctuam, et larum, atque accipitrem juxta genus suum: herodium et cygnum, et ibin, ac mergulum, porphyrionem, et nycticoracem, onocrotalum, et charadrium, singula in genere suo, upupam quoque et vespertilionem. Et omne quod reptat et pennulas habet, immundum erit, nec comedetur. Omne quod mundum est, comedite. Quidquid autem morticinum est, ne vescamini ex eo. Peregrino, qui intra portas tuas est, da ut comedat, aut vende ei h. aut vende externo : quia tu populus sanctus Domini Dei tui es. Non coques haedum in lacte matris suae. B. LVIII, C. LXVI. Decimam partem separabis de cunctis fructibus tuis, qui nascuntur in terra per annos singulos, et comedes in conspectu Domini Dei tui, in loco quem elegerit, ut in eo nomen illius invocetur, decimam frumenti tui, et vini, et olei, et primogenita de armentis et ovibus tuis: ut discas timere Dominum Deum tuum omni tempore. C. LXVII. Cum autem longior fuerit via, et locus quem elegerit Dominus Deus tuus, tibique benedixerit, nec potueris ad eum haec cuncta portare, vendes omnia, et in pretium rediges, portabisque manu tua, et proficisceris ad locum, quem elegerit Dominus Deus tuus: et emes ex eadem pecunia quidquid tibi placuerit, sive ex armentis, sive ex ovibus, vinum quoque et siceram, et omne quod desiderat anima tua: et comedes coram Domino Deo tuo, et epulaberis tu et domus tua; et Levites qui intra portas tuas est: cave ne derelinquas eum, quia Vulg. qui non habet aliam partem in possessione tua. (B. LIX. Anno tertio separabis aliam decimam ex omnibus quae nascuntur tibi eo tempore h. In fine anni tertii separabis omnem decimam fructuum tuorum ex omnibus quae nascuntur tibi eo anno : et repones intra januas tuas. Venietque Levites, qui aliam non habet partem nec possessionem tecum, et peregrinus et pupillus ac vidua, qui intra portas tuas sunt, et comedent et saturabuntur: ut benedicat tibi Dominus Deus tuus in cunctis operibus manuum tuarum quae feceris. B. LX, C. LXVIII, Cap. XV. Septimo anno facies remissionem, quae hoc ordine celebrabitur: Cui debetur aliquid ab amico vel proximo ac fratre suo, repetere non poterit, quia annus remissionis est Domini. A peregrino et advena exiges h. Ab externo autem exiges : civem et propinquum h. civem et fratrem repetendi non habebis potestatem. Et omnino indigens et mendicus non erit inter vos: ut benedicat tibi Dominus in terra, quam traditurus est tibi in possessionem. B. LXI, C. LXIX. Si tamen audieris vocem Domini Dei tui, et custodieris universa quae jussit, et quae ego hodie praecipio tibi, benedicet tibi, ut pollicitus est. Foenerabis gentibus multis, et ipse a nullo accipies mutuum. Dominaberis nationibus plurimis, et tui nemo dominabitur. B. LXII, C. LXX. Si unus de fratribus tuis, qui morantur intra portas civitatis tuae, in terra quam Dominus Deus tuus daturus est tibi, ad paupertatem venerit: non obdurabis cor tuum, nec contrahes manum, sed aperies eam pauperi, et dabis mutuum, quo eum indigere perspexeris. Cave ne forte subrepat tibi impia cogitatio, et dicas in corde tuo: Appropinquat septimus annus remissionis: et avertas oculos tuos a paupere fratre tuo, nolens ei quod postulat mutuum commodare: ne clamet contra te ad Dominum, et fiat tibi in peccatum. Sed dabis ei: nec ages quidpiam callide in ejus necessitatibus sublevandis: ut benedicat tibi Dominus Deus tuus in omn tempore, et in cunctis ad quae manum miseris. Non deerunt pauperes in terra habitationis tuae: idcirco ego praecipio tibi, ut aperias manum fratri tuo egeno et pauperi, qui tecum versantur in terra. B. LXIII, C. LXXI. Cum tibi venditus fuerit frater tuus Hebraeus, aut Hebraea, et sex annis servierit tibi, in septimo anno dimittes eum liberum, et quem libertate donaveris, nequaquam vacuum abire patieris: sed dabis viaticum de gregibus, et de area, et torculari tuo, quibus Dominus Deus tuus benedixerit tibi. Memento quod et ipse servieris in terra Aegypti, et liberaverit te Dominus Deus tuus: et idcirco ego nunc praecipio tibi. Sin autem dixerit: Nolo egredi: eo quod diligat te, et domum tuam, et bene sibi apud te esse sentiat: assumes subulam, et perforabis aurem ejus in janua domus tuae, et serviet tibi usque in aeternum. Ancillae quoque similiter facies. Non avertes ab eis oculos tuos, quando dimiseris eos liberos, quoniam juxta mercedem mercenarii per sex annos servivit tibi: ut benedicat tibi Dominus Deus tuus in cunctis operibus, quae agis. B. LXIV, C. LXXII. De primogenitis, quae nascuntur in armentis, et ovibus tuis, quidquid sexus est masculini, sanctificabis Domino Deo tuo. Non operaberis in primogenito bovis, et non tondebis primogenita ovium h. tuarum. In conspectu Domini Dei tui comedes ea per annos singulos, in loco quem elegerit Dominus, tu et domus tua. Sin autem habuerit maculam, et vel claudum fuerit, vel caecum, aut in aliqua parte deforme vel debile, non immolabitur Domino Deo tuo. Sed intra portas urbis tuae comedes illud: tam mundus quam immundus similiter vescentur eis, quasi caprea et cervo. Hoc solum observabis, ut sanguinem eorum non comedas, sed effundes in terram quasi aquam. T. X, B. LXV, C. LXXIII, Cap. XVI. Observa mensem novarum frugum, et verni primum temporis h. non habet , ut facias Phase Domino Deo tuo, quoniam in isto mense eduxit te Dominus Deus tuus de Aegypto nocte. Immolabisque Phase Domino Deo tuo de ovibus, et de bobus, in loco quem elegerit Dominus Deus tuus, ut habitet nomen ejus ibi. Non comedes in eo panem fermentatum: Septem diebus comedes absque fermento afflictionis panem, quoniam in pavore egressus es de Aegypto: ut memineris diei egressionis tuae de Aegypto, omnibus diebus vitae tuae. Non apparebit fermentum in omnibus terminis tuis septem diebus, et non remanebit de carnibus ejus quod immolatum est vesperi, in die primo mane. Non poteris immolare Phase in qualibet urbium tuarum, quas Dominus Deus tuus daturus est tibi; sed in loco, quem elegerit Dominus Deus tuus, ut habitet nomen ejus ibi, immolabis Phase vesperi ad solis occasum, quando egressus es de Aegypto. Et coques, et comedes in loco quem elegerit Dominus Deus tuus, maneque consurgens vades in tabernacula tua. Sex diebus comedes azyma, et in die septimo, quia collecta est Domini Dei tui, non facies opus. B. LXVI. Septem hebdomadas numerabis tibi ab ea die qua falcem in segetem miseris. Et celebrabis diem h. non habet festum hebdomadarum Domino Deo tuo, oblationem spontaneam manus tuae, quam offeres juxta benedictionem Domini Dei tui, et epulaberis coram Domino Deo tuo, tu, et filius tuus, et filia tua, et servus tuus, et ancilla tua, et Levites qui est intra portas tuas, et advena, ac pupillus et vidua, qui morantur vobiscum: in loco quem elegerit Dominus Deus tuus, ut habitet nomen ejus ibi, et recordaberis quoniam servus fueris in Aegypto: custodiesque ac facies quae praecepta sunt. B. LXVII. Solemnitatem quoque tabernaculorum celebrabis per septem dies, quando collegeris de area tua et torculari fruges tuas, et epulaberis in festivitate tua, tu et filius tuus et filia, ex servus tuus et ancilla, Levites quoque et advena, et pupillus ac vidua, qui intra portas tuas sunt. Septem diebus Domino Deo tuo festa celebrabis, in loco quem elegerit Dominus: benedicetque tibi Dominus Deus tuus in cunctis frugibus tuis, et in omni opere manuum tuarum, erisque in laetitia. Tribus vicibus per annum apparebit omne masculinum tuum Vulg. tac. tuum in conspectu Domini Dei tui, in loco quem elegerit: in solemnitate azymorum, et in solemnitate hebdomadarum, et in solemnitate tabernaculorum. B. LXVIII. Non apparebit ante Dominum vacuus. Sed offeret unusquisque secundum quod habuerit juxta benedictionem Domini Dei sui, quam dederit ei. B. LXIX, C. LXXIV. Judices et magistros constitues in omnibus portis tuis, quas Dominus Deus tuus dederit tibi, per singulas tribus tuas, ut judicent populum justo judicio, nec in alteram partem declinent h. declines . Non accipies personam, nec munera: quia munera excaecant oculos sapientum, et mutant verba justorum. Juste quod justum est persequeris, ut vivas et possideas terram, quam Dominus Deus tuus dederit tibi. C. LXXV. Non plantabis lucum, et h. non habet omnem arborem juxta altare Domini Dei tui. Nec facies tibi, atque Vulg. neque constitues statuam h. non plantabis lucum, omnem arborem, juxta altare Domini tui, quod facturus es. Et non constitues tibi statuam : quae odit Dominus Deus tuus. B. LXX, Cap. XVII. Non immolabis Domino Deo tuo bovem et ovem, in quo est macula, aut quidpiam vitii: quia abominatio est Domino Deo tuo. B. LXXI, C. LXXVI. Cum reperti fuerint apud te, intra unam portarum tuarum quas Dominus Deus tuus dabit tibi, vir aut mulier qui faciant malum in conspectu Domini Dei tui, et transgrediantur pactum illius, ut vadant et serviant diis alienis, et adorent eos, solem et lunam, et omnem militiam coeli h. solem et lunam, aut omnem militiam coeli , quae non praecepi, et hoc tibi fuerit nuntiatum, audiensque inquisieris diligenter, et verum esse repereris, et abominatio facta est in Israel: educes virum ac mulierem, qui rem sceleratissimam perpetrarunt, ad portas civitatis tuae, et lapidibus obruentur. B. LXXII. In ore duorum aut trium testium peribit qui interficietur. Nemo occidatur, uno contra se dicente testimonium. Manus testium prima interficiet cum, et manus reliqui populi extrema mittetur, ut auferas malum de medio tui. B. LXXII, C. LXXVII. Si difficile et ambiguum apud te judicium esse perspexeris inter sanguinem et sanguinem, causam et causam, lepram et lepram, et judicium intra portas tuas videris verba variari: surge, et ascende ad locum, quem elegerit Dominus Deus tuus. Veniesque ad sacerdotes Levitici generis, et ad judicem qui fuerit in illo tempore: quaeresque ab eis, qui indicabunt tibi judicii veritatem. Et facies quodcumque dixerint, qui praesunt loco quem elegerit Dominus, et docuerint te. Juxta legem ejus sequeris sententiam eorum. Nec declinabis ad dexteram neque ad sinistram. B. LXXIV, C. LXXVIII. Qui autem superbierit, nolens obedire sacerdotis imperio, qui eo tempore ministrat Domino Deo tuo, et decreto judicis h. judici , morietur homo ille, et auferes malum de Israel: cunctusque populus audiens timebit, ut nullus deinceps intumescat superbia. B. LXXV, C. LXXIX. Cum ingressus fueris terram, quam Dominus Deus tuus dabit tibi, et possederis eam, habitaverisque in illa, et dixeris: Constituam super me regem, sicut habent omnes per circuitum nationes: eum constitues, quem Dominus Deus tuus elegerit de numero h. de medio fratrum tuorum. Non poteris alterius gentis hominem regem facere, qui non sit frater tuus. Cumque fuerit constitutus, non multiplicabit sibi equos, nec reducet populum in Aegyptum, equitatus numero sublevatus, praesertim cum Dominus praeceperit vobis, et nequaquam amplius per eamdem viam revertamini. Non habebit uxores plurimas, quae illiciant animum ejus, neque argenti et auri immensa pondera. Postquam autem sederit in solio regni sui, describet sibi Deuteronomium legis hujus in volumine, accipiens exemplar a sacerdotibus Leviticae tribus, et habebit secum, legetque illud omnibus diebus vitae suae, ut discat timere Dominum Deum suum, et custodire verba et caeremonias ejus, quae lege praecepta sunt. Nec elevetur cor ejus in superbiam super fratres suos, neque declinet h. a praecepto legis in partem dexteram vel sinistram, ut longo tempore regnet ipse, et filii ejus, super Israel. B. LXXVI, Cap. XVIII. Non habebunt sacerdotes et h. non habet Levitae, et omnes qui de eadem tribu sunt, partem et haereditatem cum reliquo h. non habet Israel, quia sacrificia Domini et oblationes ejus h. haereditatem ejus comedent, et nihil aliud accipient de possessione fratrum suorum: Dominus enim ipse est haereditas eorum, sicut locutus est illis. C. LXXX. Hoc erit judicium sacerdotum a populo et ab his qui offerunt victimas: sive bovem, sive ovem immolaverint, dabunt sacerdoti armum ac ventriculum h. armum, et maxillam, ac ventriculum : primitias frumenti, vini, et olei, et lanarum partem ex ovium tonsione: ipsum enim elegit Dominus Deus tuus de cunctis tribubus tuis, ut stet, et ministret nomini Domini ipse, et filii ejus in sempiternum. T. XI, B. LXXVII. Si exierit Levites ex una urbium tuarum ex omni Israel in qua habitat, et voluerit venire, desiderans locum quem elegerit Dominus, ministrabit in nomine Domini Dei sui, sicut omnes fratres ejus Levitae, qui stabunt eo tempore coram Domino. Partem ciborum eamdem accipiet, quam et caeteri: excepto eo, quod in urbe sua ex paterna ei successione debetur. B. LXXVIII, C. LXXXI. Quando ingressus fueris terram, quam Dominus Deus tuus dabit tibi, cave ne imitari velis abominationes illarum gentium. Nec inveniatur in te qui lustret filium suum, aut filiam, ducens per ignem: aut qui hariolos sciscitetur, et observet somnia atque auguria, nec sit maleficus, nec incantator, nec qui pythones consulat, neque divinos Vulg. divinus, aut , et quaerat a mortuis veritatem. Omnia enim haec abominatur Dominus, et propter istius modi scelera delebit eos in introitu tuo. Perfectus eris; et absque macula cum Domino Deo tuo h. Absque macula eris cum Domino Deo tuo . Gentes istae, quarum possidebis Vulg. possidebitis terram, augures et divinos audiunt: tu autem a Domino Deo tuo aliter institutus es. C. LXXXII. Prophetam de gente tua et de fratribus tuis sicut me h. De medio tui de fratribus tuis similem mei , suscitabit tibi Dominus Deus tuus: ipsum audies, ut petisti a Domino Deo tuo in Horeb, quando concio congregata est, atque dixisti: Ultra non audiam vocem Domini Dei mei, et ignem hunc maximum amplius non videbo, ne moriar. Et ait Dominus mihi: Bene omnia sunt locuti. B. LXXIX. Prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui, et ponam verba mea in ore ejus, loqueturque ad eos omnia quae praecepero illi. Qui autem verba ejus, quae loquetur in nomine meo, audire noluerit, ego ultor exsistam. C. LXXXIII. Propheta autem, qui arrogantia depravatus voluerit loqui in nomine meo, quae ego non praecepi illi, ut diceret, aut ex nomine alienorum deorum, interficietur h. Propheta autem qui superbia locutus fuerit in nomine meo, quae ego non praecepi illi ut diceret aut ex nomine alienorum locutus fuerit, morietur . B. LXXX. Quod si tacita cogitatione responderis: Quo modo possum intelligere verbum, quod non est locutus Dominus? hoc habebis signum: Quod in nomine Domini propheta ille praedixerit, et non evenerit: hoc Dominus non est locutus, sed per tumorem animi sui propheta confinxit: et idcirco non timebis eum h. non timebis de eo . B. LXXXI, Cap. XIX. Cum disperdiderit Dominus Deus tuus gentes, quarum tibi traditurus est terram, et possederis eam, habitaverisque in urbibus earum Vulg. ejus et in aedibus: tres civitates separabis tibi in medio terrae, quam Dominus Deus tuus dabit tibi in possessionem, sternens diligenter viam h. parans tibi viam , et in tres aequaliter partes totam terrae tuae provinciam divides: ut habeat e vicino qui propter homicidium profugus est quo possit evadere. C. LXXXIV. Haec erit lex homicidae fugientis, cujus vita servanda est: Qui percusserit proximum suum nesciens, et qui heri et nudiustertius nullum contra eum odium habuisse comprobatur: sed abiisse simpliciter cum eo in silvam ad ligna caedenda, et in succisione lignorum securis fugerit manu, ferrumque lapsum de manubrio amicum ejus percusserit, et occiderit: hic ad unam supradictarum urbium confugiet, et vivet: ne forsitan proximus ejus, cujus effusus est sanguis, dolore stimulatus, persequatur, et apprehendat eum, si longior via fuerit, et percutiat animam ejus, qui non est reus mortis: quia nullum contra eum, qui occisus est, odium prius habuisse monstratur. Idcirco praecipio tibi ut tres civitates aequalis inter se spatii dividas. Cum autem h. Si autem dilataverit Dominus Deus tuus termiminos tuos, sicut juravit patribus tuis, et dederit tibi cunctam terram, quam eis pollicitus est (si tamen custodieris mandata ejus, et feceris quae hodie praecipio tibi, ut diligas Dominum Deum tuum, et ambules in viis ejus omni tempore), addes tibi tres alias civitates, et supradictarum trium urbium numerum duplicabis, ut non effundatur sanguis innoxius in medio terrae, quam Dominus Deus tuus dabit tibi possidendam, ne sis sanguinis reus. Si quis autem odio habens proximum suum, insidiatus fuerit vitae ejus, surgensque percusserit illum, et mortuus fuerit, fugeritque ad unam de supradictis urbibus, mittent seniores civitatis illius, et arripient eum de loco effugii, tradentque in manu proximi, cujus sanguis effusus est, et morietur. Nec misereberis ejus, et auferes innoxium sanguinem de Israel, ut bene sit tibi. B. LXXXII, C. LXXXIII. Non assumes et transferes terminos proximi tui, quos fixerunt priores in possessione tua, quam Dominus Deus tuus dabit tibi in terra, quam acceperis possidendam. B. LXXXVI, C. LXXXVI. Non stabit testis unus contra aliquem, quidquid illud peccati et facinoris fuerit: sed in ore duorum aut trium testium stabit omne verbum. Si steterit testis mendax contra hominem, accusans eum praevaricationis, stabunt ambo, quorum causa est, ante Dominum in conspectu sacerdotum et judicum qui fuerint in diebus illis. Cumque diligentissime perscrutantes, invenerint falsum testem dixisse contra fratrem suum mendacium: reddent ei h. facient ei sicut fratri suo facere cogitavit, et auferes malum de medio tui, ut audientes caeteri timorem habeant, et nequaquam talia audeant facere. B. LXXXIV, C. LXXXVII. Et non misereberis ejus, sed animam pro anima, oculum pro oculo, dentem pro dente, manum pro manu, pedem pro pede exiges. T. XII, C. LXXXVIII, Cap. XX. Si exieris ad bellum contra hostes tuos, et videris equitatum et currus, et majorem quam tu habes, adversarii exercitus multitudinem, non timebis eos: quia Dominus Deus tuus tecum est, qui eduxit te de terra Aegypti. Appropinquante autem jam praelio, stabit sacerdos ante aciem, et sic loquetur ad populum: Audi, Israel, vos hodie contra inimicos vestros pugnam committitis, non pertimescat cor vestrum, nolite metuere, nolite cedere, nec formidetis eos: quia Dominus Deus vester in medio vestri est, et pro vobis contra adversarios dimicabit, ut eruat vos de periculo. Duces quoque per singulas turmas, audiente exercitu, proclamabunt: Quis est homo qui aedificavit domum novam, et non dedicavit eam? vadat et revertatur in domum suam, ne forte moriatur in bello, et alius dedicet illam. Quis est homo qui plantavit vineam, et necdum eam fecit esse communem, de qua vesci omnibus liceat? vadat, et revertatur in domum suam, ne forte moriatur in bello, et alius homo ejus fungatur officio. Quis est homo qui despondit uxorem, et non accepit eam? vadat et revertatur in domum suam, ne forte moriatur in bello, et alius homo accipiat eam. His dictis addent reliqua, et loquentur ad populum: Quis est homo formidolosus et corde pavido? vadat et revertatur in domum suam, ne pavere faciat corda fratrum suorum, sicut ipse timore perterritus est. Cumque siluerint duces exercitus, et finem loquendi fecerit, unusquisque suos ad bellandum cuneos praeparabit h. Et finem loquendi fecerint, constitu ent prin cipes exercituum in capite populi . C. LXXXIX. Si quando accesseris ad expugnandam civitatem, offeres ei primum pacem. Si receperit et aperuerit tibi portas, cunctus populus, qui in ea est, salvabitur, et serviet tibi sub tributo. Sin autem foedus inire noluerint, et receperint h. fecerint contra te bellum, oppugnabis eam. Cumque tradiderit Dominus Deus tuus illam, in manu tua, percuties omne quod in ea generis masculini est, in ore gladii, absque mulieribus et infantibus, jumentis et caeteris quae in civitate sunt. Omnem praedam exercitui divides, et comedes de spoliis hostium tuorum, quae Dominus Deus tuus dederit tibi. Sic facies cunctis civitatibus, quae a te procul valde sunt, et non sunt de his urbibus, quas in possessionem accepturus es. De his autem civitatibus, quae dabuntur tibi, nullum omnino permittes vivere, sed interficies in ore gladii, Hetthaeum videlicet et Amorrhaeum, et Chananaeum, Pherezaeum, et Evaeum, et Jebusaeum, sicut praecepit tibi Dominus Deus tuus: ne forte doceant vos facere cunctas abominationes, quas ipsi operati sunt diis suis, et peccetis in Dominum Deum vestrum. B. LXXXVI, C. XC. Quando obsederis civitatem multo tempore, et munitionibus circumdederis ut expugnes eam, non succides arbores de quibus vesci potest, nec securibus per circuitum debes vastare regionem: quoniam lignum est, et non homo, nec potest bellantium contra te augere numerum. Si qua autem ligna non sunt pomifera, sed agrestia, et in caeteros apta usus, succide h. nec potest se osten dere ante faciem tuam. Ligna autem quae non sunt pomifera, succide , et instrue machinas, donec capias civitatem, quae contra te dimicat. B. LXXXVIII, C. XCI, Cap. XXI. Quando inventum fuerit in terra, quam Dominus Deus tuus daturus est tibi, hominis cadaver occisi, et ignorabitur caedis reus, egredientur majores natu, et judices tui, et metientur a loco cadaveris singularum per circuitum spatia civitatum, et quam viciniorem caeteris esse perspexerint, seniores civitatis ejus tollent vitulam de armento, quae non traxit jugum, nec terram scidit vomere h. nec in ea aliquando operatum fuit , et ducent eam ad vallem asperam atque saxosam h. non habet, atque saxosam , quae numquam arata est, nec sementem recepit, et caedent in ea cervices vitulae h. et praecipi tabunt in torrente : accedentque sacerdotes filii Levi (quos elegit Vulg. elegerit Dominus Deus tuus ut ministrent ei et benedicant in nomine ejus, et ad verbum eorum, omne negotium, et quidquid mundum, vel immundum est, judicetur). Et omnes majores natu civitatis illius ad interfectum, lavabuntque manus suas super vitulam, quae in valle percussa est h. quae praecipitata est , et dicent: Manus nostrae non effuderunt hunc sanguinem, nec oculi viderunt. Propitius esto populo tuo Israel, quem redemisti, Domine, et non reputes sanguinem innocentem in medio populi tui Israel. Et auferetur ab eis reatus sanguinis: tu autem alienus eris ab innocentis cruore, qui fusus est, cum feceris quod praecepit Dominus h. quod rectum est in oculis Domini . B. LXXXVIII, C. XCII. Si egressus fueris ad pugnam contra inimicos tuos, et tradiderit eos Dominus Deus tuus in manu tua, captivosque duxeris, et videris in numero captivorum mulierem pulchram, et adamaveris eam, voluerisque habere uxorem, introduces eam in domum tuam: quae radet caesariem, et circumcidet ungues, et deponet vestem, in qua capta est: sedensque in domo tua, flebit patrem et matrem suam uno mense, et postea intrabis ad eam, dormiesque cum illa, et erit uxor tua. Si autem postea non sederit in animo tuo, dimittes eam liberam, nec vendere poteris pecunia, nec opprimere per potentiam: quia humiliasti eam h. quia afflixisti eam . B. LXXXIX, C. XCIII. Si habuerit homo uxores duas, unam dilectam, et alteram odiosam, genuerintque ex eo liberos, et fuerit filius odiosae primogenitus, volueritque substantiam inter filios suos dividere: non poterit filium dilectae facere primogenitum, et praeferre filio odiosae, sed filium odiosae agnoscet primogenitum, dabitque ei de his quae habuerit, cuncta duplicia: iste est enim principium liberorum ejus, et huic debentur primogenita. B. XC, C. XCIV. Si genuerit homo filium contumacem et protervum, qui non audiat patris ac matris imperium, et coercitus obedire contempserit: apprehendent eum, et educent ad seniores civitatis illius, et ad portam judicii h. et ad portam loci , dicentque ad eos: Filius noster iste protervus et contumax est, monita nostra audire contemnit, comessationibus vacat, et luxuriae atque conviviis: lapidibus eum obruet populus civitatis, et morietur, ut auferatis malum de medio vestri, et universus Israel audiens pertimescat. B. XCI, C. XCV. Quando peccaverit homo quod morte plectendum est, et adjudicatus morti appensus fuerit in patibulo: non permanebit cadaver ejus in ligno, sed in eadem die sepelietur: quia maledictus a Deo est qui pendet in ligno, et nequaquam contaminabis terram tuam, quam Dominus Deus tuus dederit tibi in possessionem. B. XCII, C. XCVI, Cap. XXIII. Non videbis bovem fratris tui, aut ovem errantem, et praeteribis: sed reduces fratri tuo, etiam si non est propinquus tuus, frater, nec nosti eum: duces in domum tuam, et erunt apud te quamdiu quaerat ea frater tuus, et recipiat. Similiter facies de asino, et de vestimento, et de omni re fratris tui, quae perierit: si inveneris eam, ne negligas quasi alienam. B. XCIII, C. XCVII. Si videris asinum fratris tui aut bovem cecidisse in via, non despicies, sed sublevabis cum eo, Non induetur mulier veste virili, nec vir utetur veste feminea: abominabilis enim apud Deum est qui facit haec. B. XCIV, C. XCVIII. Si ambulans per viam, in arbore vel in terra nidum avis inveneris, et matrem pullis vel ovis desuper incubantem, non tenebis eam cum filiis: sed abire patieris, captos tenens filios, ut bene sit tibi et longo vivas tempore. B. XCV, C. XCIX. Cum aedificaveris domum novam, facies murum tecti per circuitum: ne effundatur sanguis in domo tua, et sis reus labente alio et in praeceps ruente. B. XCVI. Non seres vineam tuam altero semine: ne et sementis quam sevisti, et quae nascuntur ex vinea, pariter sanctificentur. B. XCVII, C. C. Non arabis in bove simul et asino. B. XCVIII. Non indueris vestimento, quod ex lana linoque contextum est. B. XCIX, C. CI. Funiculos in fimbriis facies h. fimbrias facies per quatuor angulos pallii tui, quo operieris. Si duxerit vir uxorem, et postea eam odio habuerit, quaesieritque occasiones quibus dimittat eam, objiciens ei nomen pessimum, et dixerit: Uxorem hanc accepi, et ingressus ad eam non inveni virginem: tollent eam pater et mater ejus, et ferent secum signa virginitatis Vulg. in porta ejus ad seniores urbis qui intra portas sunt: et dicet pater: Filiam meam dedi huic uxorem: quam quia odit, imponit ei nomen pessimum, ut dicat: Non inveni filiam tuam virginem, et ecce haec sunt signa virginitatis filiae meae. Expandent vestimentum coram senioribus civitatis: apprehendentque senes urbis illius virum, et verberabunt illum, condemnantes eum insuper centum siclis argenti h. centum argenteis , quos dabit patri puellae: quoniam diffamavit nomen pessimum super virginem Israel: habebitque eam uxorem, et non poterit dimittere eam omni tempore vitae suae. Quod si verum est quod objicit, et non est in puella inventa virginitas: ejicient eam extra fores domus patris sui, et lapidibus obruent viri civitatis ejus, et morietur: quoniam fecit nefas in Israel, ut fornicaretur in domo patris sui: et auferes malum de medio tui. B. C. C. CII. Si dormierit vir cum uxore alterius, uterque morietur, id est, adulter et adultera, et auferes malum de Israel. C. CIII. Si puellam virginem desponderit vir, et invenerit eam aliquis in civitate, et concubuerit cum illa, educes utrumque ad portam civitatis illius, et lapidibus obruentur: puella, quia non clamavit, cum esset in civitate: vir, quia humiliavit h. Afflixit uxorem proximi sui. Et auferes malum de medio tui. C. CIV. Sin autem in agro repererit vir puellam, quae desponsata est; et apprehendens concubuerit cum illa, ipse morietur solus: puella nihil patietur, nec est rea mortis: quoniam sicut latro consurgit contra fratrem suum, et occidit animam ejus: ita et puella perpessa est. Sola erat in agro: clamavit, et nullus affuit qui liberaret eam. B. CI, C. CV. Si invenerit vir puellam virginem, quae non habet sponsum, et apprehendens concubuerit cum ea, et res ad judicium venerit: dabit qui dormivit cum ea, patri puellae quinquaginta siclos argenti h. argenteos , et habebit eam uxorem, quia humiliavit h. afflixit illam: non poterit dimittere eam cunctis diebus vitae suae. B. CII, C. CVI. Non accipiet homo uxorem patris sui, nec revelabit operimentum ejus h. ejus, id est patris . B. CIII, C. CVII, Cap. XXIII. Non intrabit eunuchus, attritis vel amputatis testiculis, et abscisso veretro, ecclesiam Domini. C. CVIII. Non ingredietur mamzer, hoc est, de scorto natus h. non habet de scorto natus , in ecclesiam Domini, usque ad decimam generationem. Ammonites et Moabites etiam post decimam generationem non intrabunt ecclesiam Domini in aeternum: quia noluerunt vobis occurrere cum pane et aqua in via quando egressi estis de Aegypto, quia conduxerunt contra te Balaam filium Behor de Mesopotamia Syriae h. filium Behor de Phetor, quae est in Mesopotamia Syriae , ut malediceret tibi: et noluit Dominus Deus tuus audire Balaam, vertitque maledictionem ejus in benedictionem tuam, eo quod diligeret te. Non facies cum eis pacem, nec quaeres eis bona cunctis diebus vitae tuae in sempiternum. C. CIX. Non abominaberis Idumaeum, quia frater tuus est: nec Aegyptium, quia advena fuisti in terra ejus. Qui nati fuerint ex eis, tertia generatione intrabunt in ecclesiam Domini. Quando egressus fueris adversus hostes tuos in pugnam, custodies te ab omni re mala. T. XIII, B. CIV, C. CX. Si fuerit inter vos homo, qui nocturno pollutus sit somnio, egredietur extra castra, et non revertetur, priusquam ad vesperum lavetur aqua, et post solis occasum regredietur in castra. Habebis locum extra castra, ad quem egrediaris ad requisita naturae, gerens paxillum in balteo. Cumque sederis, fodies per circuitum, et egesta humo operies, quo revelatus es (Dominus enim Deus tuus ambulat in medio castrorum tuorum Vulg. tac. tuorum , ut eruat te, et tradat tibi inimicos tuos), ut Vulg. et sint castra tua sancta, et nihil in eis appareat foeditatis, nec Vulg. ne derelinquat te. B. CV, C. XI. Non trades servum Domino suo, qui ad te confugerit. Habitabit tecum in loco qui ei placuerit, et in una urbium tuarum requiescet: nec Vulg. ne contristes eum. B. CVI, C. CXII. Non erit meretrix de filiabus Israel, neque scortator de filiis Israel. B. CVII, C. CXIII. Non offeres mercedem prostibuli, nec pretium canis, in domum Domini Dei tui, quidquid illud est quod voveris: quia abominatio est utrumque apud Dominum Deum tuum. B. CVIII, C. CXIV. Non foenerabis fratri tuo ad usuram pecuniam, nec fruges, nec quamlibet aliam rem; sed alieno. Fratri autem tuo absque usura, id quod indiget, commodabis: ut benedicat tibi Dominus Deus tuus in omni opere tuo in terra, quam ingrederis Vulg. ad quam ingredieris possidendam. B. CIX, C. CXV. Cum voveris votum Domino Deo tuo, non retardabis reddere: quia requiret illud Dominus Deus tuus h. Dominus Deus tuus a te . Et si moratus fueris, reputabitur tibi in peccatum. Si nolueris polliceri, absque peccato eris. Quod autem semel egressum est de labiis tuis, observabis et facies sicut promisisti Domino Deo tuo, et propria voluntate et ore tuo locutus es. C. CXVI. Ingressus vineam proximi tui, comede uvas quantum tibi placuerit: foras autem ne efferas tecum. B. CX, C. CXVII. Si intraveris in segetem amici tui, franges spicas, et manu conteres: falce autem non metes. B. CXI, C. CXVIII, Cap. XIV. Si acceperit homo uxorem, et habuerit eam, et non invenerit gratiam ante oculos ejus propter aliquam foeditatem: scribet libellum repudii, et dabit in manu illius, et dimittet eam de domo sua. Cumque egressa alterum maritum duxerit, et ille quoque oderit eam, dederitque ei libellum repudii, et dimiserit de domo sua, vel certe mortuus fuerit, non poterit prior maritus recipere eam in uxorem: quia polluta est et abominabilis facta est coram Domino: ne peccare facias terram tuam, quam Dominus Deus tibi tradiderit possidendam. B. CXII, C. XIX . Cum acceperit homo nuper uxorem, non procedet ad bellum, nec ei quidpiam necessitatis injungetur publicae, sed vacabit absque culpa domi suae, ut uno anno laetetur cum uxore sua. B. CXIII, C. CXX. Non accipies loco pignoris inferiorem et superiorem molam; quia animam suam apposuit Vulg. posuit tibi. B. CXIV, C. CXXI. Si deprehensus fuerit homo sollicitans fratrem suum de filiis Israel, et vendito eo, acceperit pretium, interficietur, et auferes malum de medio tui. B. CXV. Observa diligenter ne incurras plagam leprae, sed facies quaecumque docuerint te sacerdotes Levitici generis, juxta id quod praecepi eis, et imple sollicite. B. CXVI, C. CXXII. Mementote quae fecerit Dominus Deus vester Mariae in via cum egrederemini de Aegypto. B. CXVII, C. CXXIII. Cum repetes a proximo tuo rem aliquam, quam debet tibi, non ingredieris domum ejus ut pignus auferas; sed stabis foris, et ille tibi proferet quod habuerit. C. CXXIV. Si autem pauper est, non pernoctabit apud te pignus h. pignus ejus , sed statim reddes ei ante solis occasum; ut dormiens in vestimento suo, benedicat tibi, et habeas justitiam coram Domino Deo tuo. B. CXVIII. Non negabis h. Non calumnieris mercedem indigentis, et pauperis fratris tui, sive advenae, qui tecum moratur in terra, et intra portas tuas est; sed eadem die reddes ei pretium laboris sui ante solis occasum, quia pauper est, et ex eo sustentant animam suam; ne clamet contra te ad Dominum, et reputetur tibi in peccatum. B. CXIX, C. CXXV. Non occidentur patres pro filiis, nec filii pro patribus, sed unusquisque pro peccato suo morietur. B. CXX, C. CXXVI. Non pervertes judicium advenae et pupilli. Nec auferes pignoris loco viduae vestimentum. C. CXXVII. Memento quod servieris in Aegypto, et eruerit te Dominus Deus tuus inde. C. CXXVIII. Idcirco praecipio tibi ut facias hanc rem. B. CXXI. Quando messueris segetem in agro tuo, et oblitus manipulum reliqueris, non reverteris ut tollas illum; sed advenam, et pupillum, et viduam auferre patieris, ut benedicat tibi Dominus Deus tuus in omni opere manuum tuarum. B. CXXII, C. CXXIX. Si fruges colliges olivarum, quidquid remanserit in arboribus, non reverteris ut colligas; sed relinques advenae, pupillo, ac viduae. C. CXXX. Si vindemiaveris vineam tuam, non colliges remanentes racemos, sed cedent in usus advenae, pupilli, ac viduae. Memento quod et tu servieris in Aegypto, et idcirco praecipio tibi ut facias hanc rem. B. CXXIII, C. CXXXI, Cap. XXV. Si fuerit causa inter aliquos, et interpellaverint judices: quem justum esse perspexerint, illi justitiae palmam dabunt: quem impium, condemnabunt impietatis. Sin autem eum qui peccavit dignum viderint plagis, prosternent et coram se facient verberari. Pro mensura peccati erit et plagarum modus; ita dumtaxat, ut quadragenarium numerum non excedant: ne foede laceratus ante oculos tuos abeat frater tuus h. ante oculos tuos sit frater tuus . B. CXXIV, C. CXXXII. Non ligabis os bovis terentis in area fruges tuas. B. CXXV, C. CXXXIII. Quando habitaverint fratres simul, et unus ex eis absque liberis mortuus fuerit, uxor defuncti non nubet alteri, sed accipiet eam frater ejus, et suscitabit semen fratris sui; et primogenitum ex ea filium nomine illius appellabit, ut non deleatur nomen ejus Israel. C. CXXXIV. Sin autem noluerit accipere uxorem fratris sui, quae ei lege debetur, perget mulier ad portam civitatis, et interpellabit majores natu, dicetque: Non vult frater viri mei suscitare nomen fratris sui in Israel: nec me in conjugem sumere. Statimque accersiri eum facient, et interrogabunt. Si responderit: Nolo eam uxorem accipere: accedet mulier h. cognata ejus ad eum coram senioribus, et tollet calceamentum de pede ejus, spuetque in faciem illius, et dicet: Sic fiet homini, qui non aedificat domum fratris sui. Et vocabitur nomen illius in Israel, Domus discalceati. B. CXXVI, C. CXXXV. Si habuerint inter se jurgium viri Vulg. add. duo , et unus contra alterum rixari coeperit, volensque uxor alterius eruere virum suum de manu fortioris h. percutientis , miseritque manum, et apprehenderit verenda ejus: abscides manum illius, nec flecteris super eam ulla misericordia. B. CXXVII, C. CXXXVI. Non habebis in sacculo diversa pondera, majus et minus: nec erit in domo tua modius major et minor. Pondus habebis justum et verum, et modius aequalis et verus erit tibi; ut multo vivas tempore super terram, quam Dominus Deus tuus dederit tibi. Abominatur enim Dominus eum h. Dominus Deus tuus eum qui facit haec, et aversatur omnem injustitiam. B. CXXVIII, C. CXLVII. Memento quae fecerit tibi Amalec in via quando egrediebaris ex Aegypto: quomodo occurrerit tibi; et extremos agminis tui, qui lassi residebant, ceciderit, quando tu eras fame et labore confectus, et non timuerit Deum. T. XIV. Cum ergo Dominus Deus tuus dederit tibi requiem, et subjecerit cunctas per circuitum nationes, in terra, quam tibi pollicitus est: delebis nomen h. memoriam ejus sub coelo. Cave ne obliviscaris. B. CXXIX, C. CXXXVIII, Cap. XXVI. Cumque intraveris terram, quam Dominus Deus tuus tibi daturus est possidendam, et obtinueris eam, atque habitaveris in illa: tolles de cunctis frugibus tuis primitias, et pones in cartallo, pergesque ad locum, quem Dominus Deus tuus elegerit, ut ibi invocetur nomen ejus: accedesque ad sacerdotem, qui fuerit in diebus illis, et dices ad eum: Profiteor hodie coram Domino Deo tuo, quod ingressus sim terram, pro qua juravit patribus nostris, ut daret eam nobis. Suscipiensque sacerdos cartallum de manu tua, ponet ante altare Domini Dei tui; et loqueris in conspectu Domini Dei tui: Syrus persequebatur patrem meum, qui descendit in Aegyptum, et ibi peregrinatus est in paucissimo numero: crevitque in gentem magnam et robustam et infinitae multitudinis. Afflixeruntque nos Aegyptii, et persecuti sunt imponentes onera gravissima, et clamavimus ad Dominum Deum patrum nostrorum: qui exaudivit nos, et respexit humilitatem nostram, et laborem, atque angustiam; et eduxit nos de Aegypto in manu forti, et brachio extento, in ingenti pavore, in signis atque portentis; et introduxit ad locum istum et tradidit nobis terram hanc lacte et melle manantem. Et idcirco nunc offero primitias frugum terrae, quam Dominus dedit mihi. Et dimittes eas in conspectu Domini Dei tui; et adorato Domino Deo tuo, epulaberis in omnibus bonis, quae Dominus Deus tuus dederit tibi, et domui tuae, tu et Levites, et advena qui tecum est. Quando compleveris decimam cunctarum frugum tuarum, anno decimarum tertio, dabis Levitae, et advenae, et pupillo et viduae, ut comedant intra portas tuas, et saturentur: loquerisque in conspectu Domini Dei tui: Abstuli quod sanctificatum est de domo mea, et dedi illud Levitae et advenae, pupillo ac viduae, sicut jussisti mihi; non praeterivi mandata tua, nec sum oblitus imperii Vulg. add. tui . Non comedi ex his in luctu meo, nec separavi ea in qualibet immunditia, nec expendi ex his quidquam in re funebri. Obedivi voci Domini Dei mei, et feci omnia sicut praecepisti mihi. Respice de sanctuario tuo, et de excelso coelorum habitaculo, et benedic populo tuo Israel, et terrae quam dedisti nobis, sicut jurasti patribus nostris, terrae lacte et melle mananti. Hodie Dominus Deus tuus praecepit tibi, ut facias mandata haec atque judicia; et custodias et impleas ex toto corde tuo, et ex tota anima tua. B. CXXX. Dominum elegisti hodie, ut sit tibi Deus, et ambules in viis ejus, et custodias caeremonias illius, et mandata atque judicia, et obedias ejus imperio. Et Dominus elegit te hodie, ut sis ei populus pecularis, sicut locutus est tibi, et custodias omnia praecepta ejus; et faciat te excelsiorem cunctis gentibus quas creavit in laudem et nomen, et gloriam suam h. non habet ; et ut sis populus sanctus Domini Dei tui, sicut locutus est. Praecepit autem Moses et seniores Israel populo, dicentes; Custodite omne mandatum quod praecipio vobis hodie. T. XV, B. CXXXI, Cap. XXVII. Cumque transieritis Jordanem in terram, quam Dominus Deus tuus dabit tibi, eriges ingentes lapides, et calce laevigabis eos, ut possis in eis scribere omnia verba legis hujus h. Et scribes super eos omnia verba legis hujus , Jordane transmisso: ut introeas terram, quam Dominus Deus tuus dabit tibi, terram lacte et melle manantem, sicut juravit patribus tuis. Quando ergo transieritis Jordanem, erigite lapides, quos ego hodie praecipio vobis, in monte Hebal, et laevigabis eos calce, et aedificabis ibi altare Domino Deo tuo, de lapidibus quos ferrum non tetigit, et de saxis informibus et impolitis, et offeres super eo holocausta Domino Deo tuo, et immolabis hostias pacificas, comedesque ibi, et epulaberis coram Domino Deo tuo. Et scribes super lapides omnia verba legis hujus plane et lucide. C. CXXXIX. Dixeruntque Moses et sacerdotes Levitici generis ad omnem Israelem: Attende, et audi, Israel: hodie factus es populus Domini Dei tui: audies vocem ejus et facies mandata atque justitias, quas ego praecipio tibi hodie Vulg. tac. hodie . C. CXL. Praecepitque Moses populo in die illo, dicens: Hi stabunt ad benedicendum populo super montem Garizim, Jordane transmisso: Simeon, Levi, Judas, Issachar, Joseph, et Benjamin. Et e regione isti stabunt ad maledicendum in monte Hebal: Ruben, Gad, et Aser, Zabulon, Dan, et Nephthali. C. CXLI. Et pronuntiabunt Levitae, dicentque ad omnes viros Israel excelsa voce: B. CXXXII. Maledictus homo qui facit sculptile et conflatile, abominationem Domini, opus manuum artificum, ponetque illud in abscondito. Et respondebit omnis populus, et dicet: Amen. Maledictus qui non honorificat patrem suum, et matrem. Et dicet omnis populus: Amen. Maledictus qui transfert terminos proximi sui. Et dicet omnis populus: Amen. Maledictus qui errare facit caecum in itinere. Et dicet omnis populus: Amen. Maledictus qui pervertit judicium advenae, pupilli et viduae. Et dicet omnis populus: Amen. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui, et revelat operimentum lectuli ejus. Et dicet omnis populus: Amen. Maledictus qui dormit cum omni jumento. Et dicet omnis populus: Amen. Maledictus qui dormit cum sorore sua, filia patris sui, vel matris suae. Et dicet omnis populus: Amen. Maledictus qui dormit cum socru sua h. cum socru, hoc est, cognata sua . Et dicet omnis populus: Amen. Maledictus qui clam percusserit proximum suum. Et dicet omnis populus: Amen. Maledictus qui accipit munera, ut percutiat animam sanguinis innocentis. Et dicet omnis populus: Amen. Maledictus qui non permanet in sermonibus legis hujus, nec eos opere perficit. Et dicet omnis populus: Amen. B. CXXXIII, C. CXLII, Cap. XXVIII. Si autem audieris vocem Domini Dei tui, ut facias atque custodias omnia mandata ejus, quae ego praecipio tibi hodie, faciet te Dominus Deus tuus excelsiorem cunctis gentibus, quae versantur in terra. Venientque super te universae benedictiones istae, et apprehendent te: si tamen praecepta ejus audieris. Benedictus tu in civitate, et benedictus in agro. Benedictus fructus ventris tui, et fructus terrae tuae, fructusque jumentorum tuorum, greges armentorum tuorum, et caulae ovium tuarum. Benedicta horrea tua, et benedictae reliquiae tuae. Benedictus eris et ingrediens et egrediens. Dabit Dominus inimicos tuos, qui consurgunt adversum te, corruentes in conspectu tuo: per unam viam venient contra te, et per septem fugient a facie tua. Emittet Dominus benedictionem super cellaria tua, et super omnia opera manuum tuarum h. et super omnia ad quae manum miseris : benedicetque tibi in terra quam acceperis. Suscitabit te Dominus sibi in populum sanctum, sicut juravit tibi: si custodieris mandata Domini Dei tui, et ambulaveris in viis ejus. Videbuntque omnes terrarum populi quod nomen Domini invocatum sit super te, et timebunt te. Abundare te faciet Dominus omnibus bonis, fructu uteri tui, et fructu jumentorum tuorum, fructu terrae tuae, quam juravit Dominus patribus tuis, ut daret tibi. Aperiet Dominus thesaurum suum optimum, coelum, ut tribuat pluviam terrae tuae in tempore suo: et benedicat cunctis operibus manuum tuarum. Fenerabis gentibus multis, et ipse a nullo fenus accipies. Constituet te Dominus in caput, et non in caudam, et eris semper supra, et non subter: si audieris mandata Domini Dei tui, quae ego praecipio tibi hodie, et custodieris et feceris, ac non declinaveris ab eis, nec ad dexteram, nec ad sinistram, nec secutus fueris deos alienos, neque colueris eos h. et non declines a praeceptis quae ego praecipio tibi hodie, nec ad dextram nec ad sinistram ieris, secutus deos alienos, neque colas eos . C. CXLIII. Quod si audire nolueris vocem Domini Dei tui, ut custodias, et facias omnia mandata ejus et caeremonias, quas ego praecipio tibi hodie, venient super te omnes maledictiones istae, et apprehendent te. Maledictus eris in civitate, maledictus in agro. Maledictum horreum tuum, et maledictae reliquiae tuae. Maledictus fructus ventris tui, et fructus terrae tuae, armenta boum tuorum, et greges ovium tuarum. Maledictus eris ingrediens, et maledictus egrediens. Mittet Dominus super te famem et esuriem, et increpationem in omnia opera tua, quae facies: donec conterat te, et perdat velociter, propter adinventiones tuas pessimas in quibus reliquisti me. Adjungat Dominus tibi pestilentiam, donec consumat te de terra, ad quam ingrederis Vulg. ingredieris possidendam. Percutiat te Dominus egestate, febri et frigore, ardore et aestu, et aere corrupto ac rubigine, et persequatur donec pereas. Sit coelum, quod supra te est, aeneum: et terra, quam calcas, ferrea. Det Dominus imbrem terrae tuae pulverem, et de coelo descendat super te cinis, donec conteraris h. Pulverem et cinerem de coelo: descendant super te, donec conteraris . Tradet te Dominus corruentem ante hostes tuos. Per unam viam egrediaris contra eos, et per septem fugias, et dispergaris per omnia regna terrae. Sitque cadaver tuum in escam cunctis volatilibus coeli, et bestiis terrae, et non sit qui abigat. Percutiat te Dominus ulcere Aegypti, et partem corporis, per quam stercora egeruntur, scabie quoque et prurigine: ita ut curari nequeas. Percutiat te Dominus amentia et caecitate ac furore mentis, et palpes in meridie sicut palpare solet caecus in tenebris, et non dirigas vias tuas. Omnique tempore calumniam sustineas, et opprimaris violentia, nec habeas qui liberet te. Uxorem accipias, et alius dormiat cum ea. Domum aedifices, et non habites in ea. Plantes vineam, et non vindemies eam. Bos tuus immoletur coram te, et non comedas ex eo. Asinus tuus rapiatur in conspectu tuo, et non reddatur tibi. Oves tuae dentur inimicis tuis, et non sit qui te adjuvet. Filii tui et filiae tuae tradantur alteri populo, videntibus oculis tuis, et deficientibus ad conspectum eorum tota die, et non sit fortitudo in manu tua. Fructus terrae tuae, et omnes labores tuos, comedat populus quem ignoras; et sis semper calumniam sustinens, et oppressus cunctis diebus, et stupens ad terrorem eorum, quae videbunt oculi tui. Percutiat te Dominus ulcere pessimo in genibus et in suis, sanarique non possis a planta pedis usque ad verticem tuum. Ducet te Dominus, et regem tuum, quem constitueris super te, in gentem, quam ignoras tu et patres tui; et servies ibi diis alienis, ligno, et lapidi. Et eris perditus in proverbium ac fabulam omnibus populis, ad quos te introduxerit Dominus. Sementem multam jacies in terram, et modicum congregabis: quia locustae omnia devorabunt. Vineam plantabis et fodies, et vinum non bibes, nec colliges ex ea quidpiam: quoniam vastabitur vermibus. Olivas habebis in omnibus terminis tuis, et non ungeris oleo: quia defluent, et peribunt. Filios generabis et filias, et non frueris eis: quoniam ducentur in captivitatem. Omnes arbores tuas et fruges terrae tuae rubigo consumet. Advena, qui tecum versatur in terra, ascendet super te, eritque sublimior: tu autem descendes et eris inferior. Ipse fenerabit tibi, et tu non fenerabis ei. Ipse erit in caput, et tu eris in caudam. Et venient super te omnes maledictiones istae Vulg. tac. istae , et persequentes apprehendent te, donec intereas: quia non audisti vocem Domini Dei tui, nec servasti mandata ejus et caeremonias, quas praecepit tibi. Et erunt in te signa atque prodigia, et in semine tuo usque in sempiternum: eo quod non servieris Domino Deo tuo in gaudio, cordisque laetitia, propter rerum omnium abundantiam: servies inimico tuo, quem immittet Dominus tibi, in fame, et siti, et nuditate, et omnium penuria: et imponet jugum ferreum super cervicem tuam, donec te conterat. Adducet Dominus super te gentem de longinquo, et h. non habet de extremis terrae finibus, et in similitudinem aquilae volantis cum impetu: cujus linguam intelligere non possis, gentem procacissimam, quae non deferat seni, nec misereatur parvuli, et devoret fructum jumentorum tuorum, ac fruges terrae tuae: donec intereas, et non relinquat tibi triticum, vinum et oleum, armenta boum et greges ovium: donec te disperdat et conterat in cunctis urbibus tuis, et destruantur muri tui firmi h. Obsid eberis, in omnibus portis tuis donec des truantur muri tui atque sublimes, in quibus habebas fiduciam in omni terra tua. Obsideberis intra portas in omni terra Vulg. add. tua , quam dabit tibi Dominus Deus tuus, et comedes fructum ventris tui, et h. non habet carnes filiorum Vulg. add. tuorum et filiarum tuarum, quas dederit tibi Dominus Deus tuus, in angustia et vastitate, qua opprimet te hostis tuus. Homo delicatus in te, et luxuriosus h. Et tener valde, invidebit fratri suo, et uxori, quae cubat in sinu suo, ne det eis de carnibus filiorum suorum Vulg. tac. suorum , quas comedet: eo quod nihil habeat aliud in obsidione et penuria, qua vastaverint te inimici tui intra omnes portas tuas. Tenera mulier et delicata, quae super terram ingredi non valebat, nec pedis vestigium figere, propter mollitiem et teneritudinem nimiam, invidebit viro suo, qui cubat in sinu ejus, super filii et filiae carnibus, et illuvie secundarum, quae egrediuntur de medio feminum ejus, et super liberis, qui eadem hora nati sunt. Comedent enim eos clam propter rerum omnium penuriam in obsidione et vastitate, qua opprimet te inimicus tuus intra portas tuas. Nisi custodieris et feceris omnia verba legis hujus, quae scripta sunt in hoc volumine, et timueris nomen ejus gloriosum et terribile, hoc est, Dominum Deum tuum: augebit Dominus plagas tuas, et plagas seminis tui, plagas magnas et perseverantes h. fideles , infirmitates pessimas et perpetuas h. fideles . Et convertet in te omnes afflictiones Aegypti, quas timuisti, et adhaerebunt tibi. Insuper et universos languores, et plagas, quae non sunt sciptae in volumine legis hujus, inducet Dominus super te, donec te conterat, et remanebitis pauci numero, qui prius eratis sicut astra coeli prae multitudine, quoniam non audisti vocem Domini Dei tui. Et sicut ante laetatus est Dominus super vos, bene vobis faciens, vosque multiplicans: sic laetabitur disperdens vos atque subvertens, ut auferamini de terra, ad quam ingredieris ( Vulg. ingredieris) possidendam. Disperget te Dominus in omnes populos, a summitate terrae usque ad terminos ejus, et servies ibi diis alienis, quos et tu ignoras et patres tui, lignis et lapidibus. In gentibus quoque illis non quiesces, neque erit requies vestigio pedis tui. Dabit enim tibi Dominus ibi cor pavidum, et deficientes oculos, et animam moerore consumptam. (B. CXXXIV.) Et erit vita tua quasi pendens ante oculos tuos (h. ante te). Timebis nocte et die, et non credes vitae tuae. Mane dices: Quis mihi det vesperum? et vespere: Quis mihi det mane? propter cordis tui formidinem, qua terreberis, et propter ea quae tuis videbis oculis. Reducet te Dominus classibus in Aegyptum, per viam de qua dixit tibi, ut eam amplius non videres. Ibi venderis inimicis tuis in servos et ancillas, et non erit qui emat. T. XVI, Cap. XXIX. Haec sunt verba foederis, quod praecepit Dominus Mosi ut feriret cum filiis Israel in terra Moab: praeter illud foedus, quod cum eis pepigit in Horeb. C. CXLIV. Vocavitque Moses omnem Israel, et dixit ad eos: Vos vidistis universa, quae fecit Dominus coram vobis in terra Aegypti Pharaoni, et omnibus servis ejus, universaeque terrae illius, tentationes magnas, quas viderunt oculi tui, signa illa portentaque ingentia. B. CXXXV. Et non dedit vobis Dominus cor intelligens, et oculos videntes, et aures quae possint audire, usque in praesentem diem. Adduxit vos quadraginta annis per desertum: non sunt attrita vestimenta vestra, nec calceamenta pedum tuorum vetustate consumpta sunt. Panem non comedistis, vinum et siceram non bibistis: ut sciretis, quia ego sum Dominus Deus vester. Et venistis ad locum hunc: egressusque est Seon rex Esebon, et Og rex Basan, occurrentes nobis ad pugnam. Et percussimus eos, et tulimus terram eorum, ac tradidimus possidendam Ruben et Gad, et dimidiae tribui Manasse. Custodite ergo verba pacti hujus et implete ea, ut intelligatis universa quae facitis. Vos statis hodie cuncti coram Domino Deo vestro principes vestri, ac tribus, et majores natu, atque doctores, omnis populus Israel, liberi et uxores vestrae, et advena qui tecum moratur in castris, exceptis lignorum caesoribus, et his qui comportant aquas h. Lignorumque caesores, et hi qui comportant aquas , ut transeas in foedere Domini Dei tui, et in jurejurando quod hodie Dominus Deus tuus percutit tecum, ut suscitet te sibi in populum, et ipse sit Deus tuus, sicut locutus est tibi, et sicut juravit patribus tuis, Abraham, Isaac et Jacob. Nec vobis solis ergo hoc foedus ferio, et haec juramenta confirmo, sed cunctis praesentibus et absentibus. Vos enim nostis quomodo habitaverimus in terra Aegypti, et quomodo transierimus per medium nationum, quas transeuntes, vidistis abominationes et sordes, id est, idola eorum, lignum et lapidem, argentum et aurum, quae colebant. Ne forte sit inter vos vir aut mulier, familia aut tribus, cujus cor aversum est hodie a Domino Deo nostro, ut vadat et serviat diis illarum gentium, et sit inter vos radix germinans fel et amaritudinem. Cumque audierit verba juramenti hujus, benedicat sibi in corde suo, dicens: Pax erit mihi, et ambulabo in pravitate cordis mei, et assumat ebria sitientem, et Dominus non ignoscat ei: sed tunc quam maxime furor ejus sumet, et zelus contra hominem illum, et sedeant h. Et recumbant super eum omnia maledicta, quae scripta sunt in hoc volumine, et deleat Dominus nomen ejus sub coelo, et consumat eum in perditionem ex omnibus tribubus Israel, juxta maledictiones quae in libro legis hujus ac foederis continentur. Dicetque sequens generatio, et filii qui nascentur deinceps, et peregrini, qui de longe venerint, videntes plagas terrae illius, et infirmitates, quibus eam afflixerit Dominus, sulphure et salis ardore comburens, ita ut ultra non seratur, nec virens quidpiam germinet, in exemplum subversionis Sodomae et Gomorrae, Adamae et Seboim, quas subvertit Dominus in ira et furore suo. Et dicent omnes gentes: Quare sic fecit Dominus terrae huic? quae est haec ira furoris ejus immensa? Et respondebunt: Quia dereliquerunt pactum Domini, quod pepigit cum patribus eorum, quando eduxit eos de terra Aegypti, et servierunt diis alienis, et adoraverunt eos, quos nesciebant, et quibus non fuerant attributi: idcirco iratus est furor Domini contra terram istam, ut induceret super eam omnia maledicta, quae in hoc volumine scripta sunt, et ejecit eos de terra sua in ira et in furore, et in indignatione maxima. B. CXXXVI, C. CXLV. Projecitque in terram alienam, sicut hodie comprobatur. Abscondita Domino Deo nostro: quae manifesta sunt nobis et filiis nostris usque in aeternum, ut faciamus universa verba legis hujus. Cap. XXX. Cum ergo venerint super te omnes sermones isti, benedictio, sive maledictio, quam proposui in conspectu tuo, et ductus poenitudine cordis tui in universis gentibus, in quas disperserit te Dominus Deus tuus, et reversus fueris ad eum, et obedieris ejus imperiis, sicut ego hodie praecipio tibi, cum filiis tuis, in toto corde tuo, et in tota anima tua: reducet Dominus Deus tuus captivitatem tuam, ac miserebitur tui, et rursum congregabit te de cunctis populis, in quos te ante dispersit. Si ad cardines coeli fueris dissipatus, inde te retrahet Dominus Deus tuus, et assumet, atque introducet in terram, quam possederunt patres tui, et obtinebis eam, et benedicens tibi, majoris numeri te esse faciet quam fuerunt patres tui. Circumcidet Dominus Deus tuus cor tuum, et cor seminis tui, ut diligas Dominum Deum tuum in toto corde tuo, et in tota anima tua, et possis vivere. Omnes autem maledictiones has convertet super inimicos tuos, et eos qui oderunt te, et persequuntur. Tu autem reverteris, et audies vocem Domini Dei tui: faciesque universa mandata quae ego praecipio tibi hodie, et abundare te faciet Dominus Deus tuus in cunctis operibus manuum tuarum, in sobole uteri tui h. In fructu ventris tui , et in fructu jumentorum tuorum, in ubertate terrae tuae, et in rerum omnium largitate. Revertetur enim Dominus, ut gaudeat super te in omnibus bonis, sicut gavisus est in patribus tuis: si tamen audieris vocem Domini Dei tui, et custodieris praecepta ejus et caeremonias, quae in hac lege conscriptae sunt, et revertaris ad Dominum Deum tuum in toto corde tuo, et in tota anima tua. C. CXLVI. Mandatum hoc, quod ego praecipio tibi hodie, non supra te est, neque procul positum, nec in coelo situm, ut possis dicere: Quis nostrum ad coelum valet conscendere, ut deferat illud ad nos, et audiamus atque opere compleamus? Neque trans mare positum, ut causeris, et dicas: Quis e nobis transfretare poterit mare, et illud ad nos usque deferre, ut possimus audire et facere quod praeceptum est? Sed juxta te est sermo valde in ore tuo, et in corde tuo, ut facias illum. B. CXXXVII, C. CXLVII. Considera quod hodie proposuerim in conspectu tuo vitam et bonum, et econtrario mortem et malum, ut diligas Dominum Deum tuum, et ambules in viis ejus, et custodias mandata illius et caeremonias atque judicia, et vivas, ac multiplicet te, benedicatque tibi in terra, ad quam ingrederis possidendam. Sin autem aversum fuerit cor tuum, et audire nolueris, atque errore deceptus adoraveris deos alienos, et servieris eis: praedico tibi hodie quod pereas, et parvo tempore moreris in terra, ad quam, Jordane transmisso, ingrederis possidendam. B. CXXXVIII. Testes invoco hodie coelum et terram: quod proposuerim vobis vitam et mortem, benedictionem et maledictionem. Elige ergo vitam, ut et tu vivas, et semen tuum, et diligas Dominum Deum tuum, atque obedias voci ejus, et illi adhaereas (ipse est enim vita tua, et longitudo dierum tuorum), ut habites in terra, pro qua juravit Dominus patribus tuis, Abraham, Isaac et Jacob, ut daret eam illis. T. XVII, C. CXLVIII, Cap. XXXI. Abiit itaque Moses, et locutus est omnia verba haec ad universum Israel, et dixit ad eos: Centum viginti annorum sum hodie, non possum ultra egredi et ingredi, praesertim cum et Dominus dixerit mihi: Non transibis Jordanem istum. Dominus ergo Deus tuus transibit ante te, ipse delebit omnes gentes has in conspectu tuo, et possidebis eas, et Josue ipse transibit ante te, sicut locutus est Dominus. Facietque Dominus eis sicut fecit Seon et Og regibus Amorrhaeorum, et terrae eorum, delebitque eos. Cum ergo et hos tradiderit vobis, similiter facietis eis sicut praecepi vobis. Viriliter agite, et confortamini: nolite timere, nec paveatis a conspectu eorum, quia Dominus Deus tuus ipse est ductor tuus, et non dimittet, nec derelinquet te. C. CXLIX. Vocavitque Moses Josue, et dixit ei coram omni Israel: Confortare et esto robustus: tu enim introduces populum istum in terram, quam daturum se juravit patribus eorum Dominus, et tu eam forte divides. Et Dominus qui conductor vester est, ipse erit tecum: non dimittet, nec derelinquet te: noli timere, nec paveas. Scripsit itaque Moses legem hanc, et tradidit eam sacerdotibus filiis Levi, qui portabant arcam foederis Domini, et cunctis senioribus Israel. Praecepitque eis, dicens: Post septem annos, anno remissionis, in solemnitate tabernaculorum, convenientibus cunctis ex Israel, ut appareant in conspectu Domini Dei tui, in loco quem elegerit Dominus, leges verba legis hujus coram omni Israel, audientibus eis, et in unum omni populo congregato, tam viris quam mulieribus, parvulis et advenis, qui sunt intra portas tuas: ut audientes discant, et timeant Dominum Deum vestrum, et custodiant, impleantque omnes sermones legis hujus. Filii quoque eorum qui nunc ignorant, ut audire possint, et timeant h. Audiant et discant, ut timeant Dominum Deum vestrum cunctis diebus quibus versantur in terra, ad quam vos, Jordane transmisso, pergitis obtinendam. T. XVIII, B. CXXXIX. Et ait Dominus ad Mosen: Ecce prope sunt dies mortis tuae: voca Josue, et state in tabernaculo testimonii, ut praecipiam ei. Abierunt ergo Moses et Josue, et steterunt in tabernaculo testimonii: apparuitque Dominus ibi in columna nubis, quae stetit in introitu tabernaculi. C. CL. Dixit Dominus ad Mosen: Ecce tu dormies cum patribus tuis, et populus iste consurgens fornicabitur post deos alienos in terra, ad quam ingreditur, et habitabit in ea: ibi h. non habet hoc derelinquet me, et irritum faciet foedus, quod pepigi cum eo. Et irascetur furor meus contra eum in die illo, et derelinquam eum, et abscondam faciem meam ab eo, et erit in devorationem: invenient eum omnia mala h. Mala multa et afflictiones, ita ut dicat in illo die: Vere quia non est Deus mecum h. Deus meus in medio mei , invenerunt me haec mala. Ego autem abscondam, et celabo faciem meam in die illo, propter omnia mala quae fecit, quia secutus est deos alienos. Nunc itaque scribite vobis canticum istud, et docete filios Israel, ut memoriter teneant, et ore decantent, et sit mihi carmen istud pro testimonio inter filios Israel. Introducam enim eum in terram, pro qua juravi patribus ejus, lacte et melle manantem. Cumque comederint, et saturati, crassique fuerint, avertentur ad deos alienos, et servient eis, et detrahent mihi, et irritum facient pactum meum. Postquam invenerint eum mala multa et afflictiones, respondebit ei canticum istud pro testimonio, quod nulla delebit oblivio ex ore seminis sui. Scio enim h. cogitationes ejus, quae facturus sit hodie, antequam introducam eum in terram, quam ei pollicitus sum. C. CLI. Scripsit ergo Moses canticum h. Canticum hoc in die illo , et docuit filios Israel. Praecepitque Josue filio Nun, et ait: Confortare, et esto robustus: tu enim introduces filios Israel in terram, quam pollicitus sum, et ego ero tecum. Postquam ergo scripsit Moses verba legis hujus in volumine, atque complevit: praecepit Levitis, qui portabant arcam foederis Domini, dicens: Tollite librum istum h. Librum legis hunc , et ponite eum in latere arcae foederis Domini Dei vestri: ut sit ibi contra te in testimonium. Ego enim scio contentionem tuam, et cervicem tuam durissimam. Adhuc vivente me et ingrediente h. non habet et ingrediente vobiscum, semper contentiose egistis contra Dominum: quanto magis cum mortuus fuero! Congregate ad me omnes mares natu per tribus vestras, atque doctores, et loquar audientibus eis sermones istos, et invocabo h. testes invocabo contra eos coelum et terram. Novi enim quod post mortem meam inique agetis, et declinabitis cito de via, quam praecepi vobis: et occurrent vobis mala in extremo tempore, quando feceritis malum in conspectu Domini, ut irritetis eum per opera manuum vestrarum. B. CXL. Locutus est ergo Moses, audiente universo coetu Israel, verba carminis hujus, et ad finem usque complevit. Cap. XXXII. Audite, coeli, quae loquor: audiat terra verba oris mei. Concrescat ut pluvia doctrina mea: fluat ut ros eloquium meum: Quasi imber supra herbam, et quasi stillae super gramina: quia nomen Domini invocabo. Date magnificentiam Deo nostro: Dei perfecta sunt opera; et omnes viae ejus judicia. Deus fidelis, et absque ulla iniquitate, justus et rectus: peccaverunt ei, non filiis ejus in sordibus: Generatio prava atque perversa: haeccine reddis Domino, popule stulte et insipiens? Numquid non ipse est pater tuus, qui possedit te, et fecit, et creavit te? Memento dierum antiquorum, cogita generationes singulas: Interroga patrem tuum, et annuntiabit tibi: majores tuos, et dicent tibi: Quando dividebat Altissimus gentes; quando separabat filios Adam, Constituit terminos populorum juxta numerum filiorum Israel. Pars autem Domini, populus ejus: Jacob funiculus haereditatis ejus. Invenit eum in terra deserta, in loco horroris et vastae solitudinis. Circumduxit eum, et docuit: et custodivit quasi pupillam oculi sui. Sicut aquila provocans ad volandum pullos suos, et super eos volitans. Expandit alas suas, et assumpsit eum, atque portavit in humeris suis. Dominus solus dux ejus fuit: et non erat cum eo Deus alienus. Constituit eum super excelsam terram: ut comederet fructus agrorum, Et sugeret mel de petra, oleumque de saxo durissimo. Butyrum de armento, et lac de ovibus cum adipe agnorum et arietum, filiorum Basan: Et hircos cum medulla tritici, et sanguinem uvae biberet meracissimum. Incrassatus est dilectus h. rectus , et recalcitravit: incrassatus, impinguatus, dilatatus. Dereliquit Deum factorem suum, et recessit a Deo salutari suo: Provocaverunt eum in diis alienis, et in abominationibus ad iracundiam concitaverunt. Immolaverunt daemoniis et non Deo, diis quos ignorabant: Novi recentesque venerunt, quos non coluerunt patres eorum. Deum qui te genuit, dereliquisti, et oblitus es Domini creatoris tui. Vidit Dominus, et ad iracundiam concitatus est: quia provocaverunt eum filii sui et filiae. Et ait: Abscondam faciem meam ab eis, et considerabo novissima eorum: Generatio enim perversa est, et infideles filii. Ipsi me provocaverunt in eo, qui non erat Deus, et irritaverunt in vanitatibus suis: Et ego provocabo eos in eo qui non est populus, et in gente stulta irritabo illos. Ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad inferni novissima: Devorabitque terram cum germine suo, et montium fundamenta comburet. Congregabo super eos mala, et sagittas meas complebo in eis. Consumentur fame, et devorabunt eos aves morsu amarissimo. Dentes bestiarum immittam in eos, cum furore trahentium super terram, atque serpentium. Foris vastabit eos gladius, et intus pavor: juvenem simul ac virginem, lactentem cum homine sene. Dixi: Ubinam sunt? cessare faciam h. Exter minabo eos in furore meo et cesssare faciam ex hominibus memoriam eorum. Sed propter iram inimicorum distuli: ne forte superbirent hostes eorum, Et dicerent: Manus nostra excelsa, et non Dominus, fecit haec omnia. Gens absque consilio est, et sine prudentia. Utinam saperent, et intelligerent, ac novissima providerent. Quo modo persequatur unus mille, et duo fugarent decem millia? Nonne ideo, quia Deus suus vendidit eos, et Dominus conclusit illos? Non enim est Deus noster ut Deus Vulg. dii eorum: et inimici nostri sunt judices. De vinea Sodomorum, vinea eorum, et de suburbanis Gomorrhae. Uva eorum uva fellis, et botri amarissimi. Fel draconum vinum eorum, et venenum aspidum insanabile. Nonne haec condita sunt apud me, et signata in thesauris meis? Mea est ultio, et ego retribuam in tempore, ut labatur pes eorum: Juxta est dies perditionis h. perditionis eorum , et adesse festinant tempora. Judicabit Dominus populum suum, et in servis suis miserebitur. Videbit quod infirmata sit manus, et clausi quoque defecerunt, residuique consumpti sunt. Et dicent: Ubi sunt dii eorum, in quibus habebant fiduciam? De quorum victimis comedebant adipes, et bibebant vinum libaminum. Surgant, et opitulentur vobis, et in necessitate vos protegant. Videte quod ego h. ego, ego sim solus, et non sit alius Deus praeter me: Ego occidam, et ego vivere faciam: percutiam, et ego sanabo, et non est qui de manu mea possit eruere. Levabo ad coelum manum meam. et dicam: Vivo ego in aeternum. Si acuero ut fulgur gladium meum, et arripuerit judicium manus mea: Reddam ultionem hostibus meis: et his qui oderunt me, retribuam: Inebriabo sagittas meas sanguine, et gladius meus devorabit carnes, De cruore occisorum, et de captivitate nudati inimicorum capitis. Laudate, gentes, populum ejus, quia sanguinem servorum suorum ulciscetur. Et vindictam retribuet in hostes eorum, et propitius erit terrae populi sui. B. CXLI. Venit ergo Moses, et locutus est omnia verba Cantici hujus in auribus populi, ipse et Josue h. Osee filius Nun. Complevitque omnes sermones istos, loquens ad universum Israel. Et dixit ad eos: Ponite corda vestra in omnia verba, quae ego testificor vobis hodie: ut mandetis ea filiis vestris custodire et facere, et implere h. non habet et implere universa, quae scripta sunt legis hujus: quia non incassum praecepta sunt vobis, sed ut singuli in eis viverent: quae facientes longo perseveretis tempore in terra, ad quam, Jordane transmisso, ingredimini possidendam. T. XIX, C. CLII. Locutusque est Dominus ad Mosen in eadem die, dicens: Ascende in montem istum Abarim, id est, transitum, in montem Nebo h. istum Abarim, montem Nebo , qui est in terra Moab contra Jericho: et vide terram Chanaan, quam ego tradam filiis Israel obtinendam, et morere in monte. Quem conscendens jungeris populis tuis, sicut mortuus est Aaron frater tuus in monte Hor, et appositus populis suis: quia praevaricati estis contra me, in medio filiorum Israel, ad aquas contradictionis in Cades deserti Sin: et non sanctificastis me inter filios Israel. E contra h. Propterea econtra videbis terram, et non ingredieris in eam, quam ego dabo filiis Israel. B. CXLII, C. CLIII, Cap. XXXIII. Haec est benedictio, qua benedixit Moses, homo Dei h. vir Dei , filiis Israel ante mortem suam, et ait: Dominus de Sinai venit, et de Seir ortus est nobis. Apparuit de monte Pharan, et cum eo sanctorum millia. In dextera ejus ignea lex. Dilexit populos, omnes sancti in manu illius sunt: et qui appropinquat pedibus ejus, accipient de doctrina illius. Legem praecepit nobis Moses, haereditatem multitudinis Jacob. Erit apud rectissimum rex, congregatis principibus populi cum tribubus Israel. Vivat Ruben, et non moriatur, et sit parvus in numero. Haec est Judae benedictio: Audi, Domine, vocem Judae, et ad populum suum introduc eum: manus ejus pugnabunt pro eo, et adjutor illius contra adversarios ejus erit. Levi quoque ait: Perfectio tua et doctrina tua viro sancto tuo, quem probasti in tentatione, et judicasti ad aquas contradictionis. Qui dixit patri suo et matri suae: Nescio vos; et fratribus suis: Ignoro vos: et nescierunt h. nescivit filios suos. Hi custodierunt eloquium tuum, et pactum tuum servaverunt, judicia tua, o Jacob, et legem tuam, o Israel h. illuminent judicia tua in Jacob, et legem tuam in Israel : ponent thymiama in furore tuo, et holocaustum super altare tuum. Benedic, Domine, fortitudini ejus, et opera manuum illius suscipe. Percute dorsa inimicorum ejus, et qui oderunt eum, non consurgant. Et Benjamin ait: Amantissimus Domini habitabit confidenter in eo, quasi in thalamo tota die morabitur, et inter humeros illius requiscet. Joseph quoque ait: De benedictione Domini terra ejus; de pomis coeli, et rore, atque abysso subjacente. De pomis fructuum solis ac lunae. De vertice antiquorum montium, de pomis collium aeternorum: et de frugibus terrae, et plenitudine ejus. Benedictio illius h. voluntas illius qui apparuit in rubo, veniat super caput Joseph, et super verticem Nazaraei inter fratres suos. Quasi primogeniti tauri pulchritudo ejus, cornua rhinocerotis cornua illius: in ipsis ventilabit gentes usque ad terminos terrae. Hae sunt multitudines Ephraim: et haec millia Manasse. Et Zabulon ait: Laetare, Zabulon, in exitu tuo, et Issachar in tabernaculis tuis. Populos ad montem vocabunt: ibi immolabunt victimas justitiae. Qui inundationem maris quasi lac sugent, et thesauros absconditos arenarum. Et Gad ait: Benedictus in latitudine Gad: quasi leo requievit, cepitque brachtum et verticem. Et vidit principatum suum, quod in parte sua doctor esset repositus: qui fuit cum principibus populi, et fecit justitias Domini, et judicium suum cum Israel. Dan quoque ait: Dan catulus leonis, fluet largiter de Basan. Et Nephthali dicit: Nephthali abundantia perfruetur, et plenus erit benedictionibus Domini: mare et meridiem possidebit. Aser quoque ait: Benedictus in filiis Aser, sit placens fratribus suis, et tingat in oleo pedem suum. Ferrum et aes calceamentum ejus. Sicut dies juventutis tuae, ita et senectus tua. Non est Deus alius ut Deus rectissimi, ascensor coeli auxiliator tuus. Magnificentia ejus h. Et judicia ejus discurrunt h. Non habet, discurrunt nubes h. Et in magnificentia ejus nubes , habitaculum ejus sursum, et subter brachia sempiterna: ejiciet a facie tua inimicum, dicetque: Conterere. Habitabit Israel confidenter, et solus. Oculus Jacob h. fons Jacob in terra frumenti et vini, coelique h. coelique ejus caligabunt rore. Beatus tu, Israel: quis similis tui; popule, qui salvaris in Domino? scutum auxilii tui, et gladius gloriae tuae: negabunt te inimici tui, et tu eorum colla cacabis. Cap XXXIV. Ascendit ergo Moses de campestribus Moab super montem Nebo, in verticem Phasgha contra Jericho: ostenditque ei Dominus omnem terram Galaad usque Dan. Et universum Nephthali, terramque Ephraim et Manasse, et omnem terram Juda usque ad mare novissimum, et australem partem, et latitudinem campi Jericho civitatis palmarum usque Segor. Dixitque Dominus ad eum: Haec est terra, pro qua juravi Abraham, Isaac, et Jacob: dicens: Semini tuo dabo eam. Vidisti eam oculis tuis, et non transibis ad illam. C. CLIV. Mortuusque est ibi Moses servus Domini, in terra Moab, jubente Domino, et sepelivit eum in valle terrae Moab contra Phohor, et non cognovit homo sepulcrum ejus usque in praesentem diem. Moses centum et viginti annorum erat quando mortuus est: non caligavit oculus ejus, nec dentes illius moti sunt h. nec genae illius rugatae sunt . Fleveruntque eum filii Israel in campestribus Moab triginta diebus: et completi sunt dies planctus lugentium Mosen. Josue vero filius Nun repletus est spiritu sapientiae, quia Moses posuit super eum manus suas. Et obedierunt ei filii Israel, feceruntque sicut praecepit Dominus Mosi. C. CLV. Et non surrexit propheta ultra in Israel sicut Moses, quem nosset Dominus facie ad faciem, in omnibus signis atque portentis, quae misit per eum, ut faceret in terra Aegypti Pharaoni, et omnibus servis ejus, universaeque terrae illius, et cunctam manum robustam, magnaque mirabilia, quae fecit Moses coram universo Israel. Explicit liber Deuteronomii.
|
Migne "Patrologia Latina Tomus 121" Horologium Horologium (Wandalbertus Prumiensis), J. P. Migne 121.0634C Horologium
|
39. DE PETRO DE LUNA PETRUS DE LUNA post mortem Clementis apud Avinionem in scismate (nam Gregorius apud Italiam colebatur) summi pontificatus cathedram arripuit Benedictusque vocatus est, vir magno ingenio preditus, multarumque litterarum peritiam habens, vite caste bonorumque morum, sed dure atque adamantine cervicis; nec enim cuiusquam nisi suum voluit sequi consilium. In eius obedientia fuerunt Gallie atque Hispanie dempta Portugallia, que romanum papam sequebatur; ob quam rem ferunt eum sepe dixisse: ' Nihil est, quod me magis deprimat quam ultima pars litterarum emuli mei, dum inquit: Datum Rome apud Sanctum Petrum; nam hoc est, quod me territat ' inquit ' et quod Christi fideles attrahit. ' Is cum Gregorio in tractatu fuit, ut ambo pro pace ecclesie cederent, locusque cessionis Saona fuit. Itaque venit ipse Albengam, Gregorius vero Ianuam, sed numquam concordari potuerunt, ut Saonam simul venirent; ob quam rem cardinales ab utrisque recesserunt pisanumque convocavere concilium, ubi ambobus depositis Alexander assumptus est. Hic ergo per Veneris Portum in Cathaloniam navigavit iam Galliis ab eo rebellantibus et pisanum sequentibus concilium. Sole Hispanie cum eo remanserunt, ex quibus concilium apud Perpinianum congregavit consuluitque, quid esset agendum. Tunc concilium sedecim viros doctiores elegit, qui simul convenientes retulerunt Benedicto videri omnibus nihil esse salubrius quam pro pace ecclesie ipsum resignare papatum. Tum ille ' Estis ne ' inquit ' omnes huius sententie? ' cum et illi omnes uno excepto respondissent, replicavit ' Plus ille unus scit quam vos omnes', multisque rationibus cepit illius unius opinionem tueri nec de cessione voluit verbum audire. Ad ultimum, cum constantiense concilium congregatum esset nec vellet hic ei aliquatenus consentire, Sigismundus Cesar ad eum venit multisque verbis cessionem nisus est persuadere. Sed cum apud eum adamante duriorem nihil proficeret, cum regibus Hispanie rem peregit suasitque detrahi sibi obedientiam adherereque concilio. Ac sic ille cum solis Aragonensibus mansit fuitque, sed privatus, in Constantia ac tanquam hereticus condemnatus. Postremo etiam Aragonensibus amissis in insulam Piniscule cum thesauro suo se reduxit, ubi tanquam papa mori voluit successore sibi ordinato, qui postea cedens apud Maioricam in archiepiscopum ordinatus est. Elegit et hic in cardinalem Alfonsum, qui postea per Martinum electus est dictusque Sancti Eustachii. Magna huius Petri industria fuit diligenterque semper, quid agerent adversarii, sciscitabatur. Tenuit sepe in Roma doctissimos viros, qui sub forma pauperum cardinalibus servientes, quicquid ageretur in Urbe, sibi significabant. Sed nihil prodest industria nisi fortuna comite.
|
EXPOSITIO SUPER EPISTOLAM B. PAULI APOSTOLI AD GALATAS. CAP. PRIMUM.. -- Si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem (Galat. I, 10). (Regul. Pastor. part. II, c. 8.) Sciendum est quod non oportet ut rectores boni placere hominibus appetant, sed ut aestimationis suae dulcedine proximos in affectum veritatis trahant; non ut se amari desiderent, sed ut dilectionem suam quasi quamdam viam faciant per quam corda audientium ad amorem Conditoris introducant. Difficile quippe est ut quantumlibet recta denuntians praedicator qui non diligitur libenter audiatur. Debet ergo qui praeest studere se diligi, quatenus possit audiri; et tamen eorum amorem pro semetipso non quaerere, ne inveniatur ei cui servire per officium cernitur occulta cogitationis tyrannide resultare. Quod bene Paulus insinuat, cum sui nobis studii occulta monifestat, dicens: Sicut et ego per omnia omnibus placeo (I Cor. X, 33). Qui tamen rursus dicit: Si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem. Placet ergo Paulus, et non placet; quoniam in eo quod placere appetit, non se sed per se hominibus placere veritatem quaerit. CAP. II.-- Notum vobis facio Evangelium, etc. (Galat. I, 11). (Lib. I, in Ezech., homil. 1, n. 9.) Aliquando prophetiae spiritus ex praeterito tangit animum, nec tangit ex futuro, sicut aperte ostenditur in Paulo apostolo, qui discipulis dicit: Notum vobis facio Evangelium quod evangelizatum est a me: quia non est secundum hominem: neque enim ego ab homine accepi illud, neque didici, sed per revelationem Jesu Christi (Ephes. III, 5). Unde aliis quoque discipulis dicit: Secundum revelationem notum factum mihi sacramentum. Qui tamen hoc ipsum Evangelium quod per revelationem cognoverat, cum Jerosolymam praedicaturus ascenderet, ait: Ecce ego alligatus spiritu, vado in Jerusalem: quae in ea ventura sint mihi ignorans (Act. XX, 22). Hoc quippe Evangelii sacramentum est; quia Unigenitus Patris incarnatus est, atque perfectus homo factus est; qui crucifixus, mortuus et sepultus, die tertia resurrexit, die quoque quadragesima ascendit in coelum, atque in dextera Patris sedet. Qui ergo per revelationem Evangelium agnovit, prophetiae spiritu de praeterito tactus est; sed quia quid pro eodem Evangelio passurus erat ignoravit, de futuro procul dubio tactus non est. Nam sic dicit: Nisi quod Spiritus sanctus per omnes civitates protestatur, dicens: Quoniam vincula et tribulationes Jerosolymis me manent (Vers. 23). Hinc aperte ostenditur, quia ea quae ipsi ventura essent aliis de ipso revelatum est, non autem ipsi de se, sicut de illo per Agabum dicitur: Virum cujus haec zona est, ita alligari oportet in Jerusalem (Act. XXI, 11). CAP. III.-- O insensati Galatae (Galat. III, 1). (Lib. I, in Ezech., hom. 11, n. 20.) Mentes asperae et impudentes, si leniter fuerint increpatae, ad majores culpas ipsa lenitate provocantur. Unde Paulus praedicator egregius multum aspere contra Galatas, qui a fide discesserant, erigitur. Nulla enim modestiae patientia praemissa, nulla locutionis dulcedine praerogata, eos quos a fide discessisse cognovit, ab ipso Epistolae suae exordio invehendo redarguit; nam praemissa salutatione sic coepit: Miror quod sic tam cito transferimini ab eo, qui vos vocavit in gratiam Christi (Galat. I, 6). Quibus etiam in aperta increpatione post caetera subjungit: O insensati Galatae, quis vos fascinavit? Mentes etenim durae nisi aperta essent increpatione percussae, nullomodo cognoscerent malum quod egissent. Nam saepe hi qui impudentes sunt tantum se peccasse non sentiunt, quantum de peccatis quae fecerint, non increpantur; ut minores culpas suas aestiment quas minor invectio castigat, et quas vehementer objurgari viderint majores esse deprehendant. Unde necesse est ut sermo semper praedicantis cum auditorum debeat qualitate formari, ne aut verecundis aspera aut impudentibus loquatur lenia. CAP. IV.-- Vivo autem, jam non ego, vivit vero in me Christus (Galat. II, 20). (Homil. 23, in Evang., n. 2.) Dominus dicit in Evangelio: Si quis vult post me venire, abneget semetipsum (Luc. IX, 23). Ille semetipsum relinquit et abnegat qui quod fuit per vetustatem deserit et vitat, et ad hoc nititur quo per novitatem vocatur; semetipsum abnegat, non quia omnino non est in essentia, sed scilicet non est in impietatis culpa. Ipse quidem est per naturam, sed non est ipse per malitiam. Pensemus quomodo se Paulus abnegaverat, qui dicebat: Vivo ego, jam non ego. Exstinctus quippe saevus fuerat ille persecutor, et vivere coeperat pius praedicator. Si enim ipse esset, pius profecto non esset: sed qui se vivere denegat, dicat unde est quod sancta verba per doctrinam Veritatis clamat. Protinus subdit: Vivit vero in me Christus. Ac si aperte dicat: Ego qudeim a meipso sum exstinctus, quia carnaliter non vivo, sed tamen essentialiter non sum mortuus, quoniam in Christo spiritualiter vivo. CAP. V.-- Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis (Galat. IV, 19). (In exposit. B. Job, lib. XXX, num. 47, 48.) Sicut cervae quae incurvantur ad fetum, et pariunt, et rugitus emittunt, sic praedicatores sancti rugiunt, dum per incurvationem suam in conversatione lucis auditorum animas gignunt, quia eos ab aeternis suppliciis removere, nisi flendo non possunt. Nunc enim in lacrymis seminant, ut segetem postmodum gaudiorum metant; nunc quasi cervae in partus sunt dolore, ut spirituali prole postmodum sint fecundi. Ut enim de multis unum loquar, video Paulum quasi quamdam cervam in partu suo magni doloris rugitus emittentem, ait enim: Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis: vellem apud vos esse modo, et mutare vocem meam, quoniam confundor in vobis. Ecce mutare vult vocem in partu suo, ut sermo praedicationis in rugitum vertatur doloris. Mutare vult vocem; quia quos jam praedicando pepererat, reformando gemens iterum parturiebat. Qualem rugitum haec cerva pariens emittebat, quando eisdem post se redeuntibus exclamare cogebatur, dicens: O insensati Galatae, quis vos fascinavit (Galat. III, 1)? Et: Cur sic stulti estis, ut cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini? Vel certe: Currebatis bene, quis vos impedivit veritati non obedire? Qualis in hujus cervae partu rugitus fuit, quae diu conceptos filios cum tot difficultatibus peperit, et quandoque partus ad uterum malitiae rediisse cognovit? Consideremus quid doloris habuerit, quid laboris, quae et postquam concepta potuit edere, rursum est compulsa, exstincta suscitare. Notandum vero summopere est quod cervae incurvantur ut pariant, quia nimirum si erectae starent parere non valerent. Similiter praedicatores sancti, nisi ab illa immensitate contemplationis internae quam capiunt, ad infirmitatem nostram humillima praedicatione, quasi quadam incurvatione, descenderent, nunquam utique filios in fide procrearent. Nobis quippe prodesse non possent, si in suae altitudinis erectione persisterent; sed videamus cervam sese ut pariat incurvantem: Ego igitur non potui vobis loqui, quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus: tanquam parvulis in Christo lac vobis potum dedi, non escam (I Cor. II, 1, 2). Atque mox eisdem incurvationis causas exsequitur, dicens: Nondum enim poteratis, sed nec adhuc quidem potestis (Ibid.). Sed hanc cervam quae propter nos incurvata est quaeso videamus erectam. Ait: Sapientiam loquimur inter perfectos (I Cor. II, 6). Et rursum: Sive mente excedimus Deo (II Cor. V, 13). Cum vero mente excedit Deo, excessum ejus omnino non accepimus. Ut ergo nos lucretur, incurvatur ad nos, unde illic apte subjungit: Sive sobrii sumus, vobis. CAP. VI.-- Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt (Galat. V, 24). (In exposit. B. Job, lib. VIII, n. 72, 73.) Omnis hypocrita corpus per abstinentiam afficit, sed tamen per amorem gloriae mundo vivit. Quo contra bene per Paulum de electis dicitur: Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis. Cum vitiis quippe et concupiscentiis carnem crucifigimus, si sic gulam restringimus, ut jam de mundi gloria nihil quaeramus. Nam qui corpus macerat, sed honoribus anhelat, crucem carni intulit, sed mundo per concupiscentiam vivit, quoniam et saepe per sanctitatis imaginem locum regiminis indignus assequitur qui nisi aliquid in se virtutis ostenderet, honorem nullum percipere mereretur. Sed transit quod delectabiliter obtinet, et poenaliter quod sequitur manet. CAP. VII.-- Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto (Galat. VI, 1). (Regul. pastor. part. II, c. 10.) Cum non malitia sed ignorantia sola, vel infirmitate delinquitur, profecto necesse est ut magno moderamine ipsius delicti correctio temperetur. Cuncti quippe quousque hac mortali carne subsistimus, nostrae corruptionis infirmitatibus subjacemus. Ex se ergo debet quisque colligere qualiter alienae hunc oporteat imbecillitati misereri, ne contra infirmitatem proximi, si ad increpationis vocem ferventius rapiatur, oblitus sui esse videatur. Unde Paulus bene admonet, dicens: Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vos qui spirituales estis, instruite hujusmodi in spiritu lenitatis: considerans teipsum, ne et tu tenteris. Ac si aperte dicat: Cum displicet jam ex aliena infirmitate quod conspicis, pensa quid es, ut increpationis zelo se spiritus temperet, dum sibi quoque quod increpat timet. CAP. VIII.-- Invicem onera vestra portate (Galat. VI, 6). (Lib. II, in Ezech., hom. 1, num. 5; Regul. pastor. part. III, cap. 27.) Sicut in aedificio lapis lapidem portat, quia lapis super lapidem ponitur, et qui portat alterum portatur ab altero, sic in sancta Ecclesia unusquisque portat alterum, et portatur ab altero. Nam vicissim se proximi tolerant, ut per eos aedificium charitatis surgat. Hinc etenim Paulus admonet, dicens: Invicem onera vestra portate: et sic adimplebitis legem Christi. Quid lex hoc loco accipi nisi charitas debet, per quam semper in mente legitur praecepta vitae qualiter in actione teneantur? Lex quippe Christi charitas est, quia ille nobis et largiter sua bona contulit, et aequanimiter mala nostra portavit. Tunc ergo legem Christi imitando complemus, quando et nostra benigne conferimus, et nostrorum mala pie sustinemus, fraterna onera ex amore tolerantes. Hujus legis virtutem Paulus iterum denuntians, ait: Plenitudo legis charitas (Rom. XIII, 10.) Si enim ego vos portare negligo in moribus vestris, et vos tolerare me contemnitis in moribus meis, charitatis inter vos unde aedificium surgit quos vicaria dilectio per patientiam non conjungit? Nunc itaque alii portantur a vobis, nos vero portati sumus ab aliis. Illi vero qui in fine Ecclesiae, id est in extremitate mundi, nascituri sunt, tolerantur quidem a majoribus, ut eorum mores ad bona merita componantur; sed cum non eos sequuntur qui per illos proficiant, nullos super se fidelis fabricae jam lapides portant. Omne autem pondus fabricae fundamentum portat, quia mores simul omnium solus Redemptor noster tolerat, de quo Paulus ait: Fundamentum aliud nemo potest ponere, praeter id quod positum est, quod est Christus Jesus (I Cor. III, 11). Redemptor itaque omnia nostra tolerat, sed in ipso malum non fuit quod debuisset tolerari; et culpas vestras solus ille sustinet qui totam sanctae Ecclesiae suae fabricam portat; qui per prophetae vocem de perverse adhuc viventibus dicit: Laboravi, sustinens (Jerem. VI, 11). CAP. IX.-- Mihi mundus crucifixus est, et ego mundo (Galat. VI, 14). (In exposit. B. Job, lib. V, num. 4.) Electi Dei mori mundo funditus concupiscunt, ut sicut in saeculo ipsi nihil appetunt, ita jam a saeculo nulla obligatione teneantur. Et plerumque contingit ut jam homo mundum mente non teneat, sed tamen mundus hominem occupationibus astringat; et ipse quidem mundo jam mortuus est, sed ipsi mundus adhuc mortuus non est. Quasi enim vivus adhuc mundus cum concupiscit, dum alio intentum in suis actibus rapere contendit. Unde bene Paulus cum et ipse saeculum perfecte despiceret, et talem se factum videret quod jam hoc saeculum omnino concupiscere non posset, ruptis hujus vitae vinculis liber dicit: Mihi mundus crucifixus est, et ego mundo. Mundus quippe ei crucifixus fuerat, quia hunc cordi suo jam mortuum non amabat. Sed et seipsum crucifixerat, quia talem se ei exhibere studuit, ut ab eo quasi mortuus concupisci non posset. Paulus ergo qui se totum huic mundo mortuum esse perhibebat, non sufficit ut diceret: Mundo crucifixus sum, nisi etiam praetermitteret: Mihi mundus crucifixus est, ut non tantummodo mortuum, sed etiam mundum sibi mortuum esse testaretur, quatenus nec ipse mundum, nec ipsum jam mundus appeteret. Si enim duo fortasse in uno sint, quorum unus vivus, alter vero sit mortuus, etsi mortuus vivum non videt, vivus tamen mortuum videt: si vero utrique sint mortui, alter alterum nequaquam videt. Ita qui jam mundum non amat, sed tamen ab illo vel non volens amatur, etsi ipse velut mortuus mundum non videt, hunc tamen mundus adhuc non mortuus videt. Si vero nec ipse mundum in amore retinet, nec rursum a mundi amore retinetur, sibi vicissim utrique sunt exstincti, quia dum alter non appetit quasi mortuus, mortuum non attendit. Quoniam igitur Paulus nec mundi gloriam quaerebat, nec a mundi gloria ipse quaerebatur, et se mundo et mundum sibi crucifixum esse gloriatur. Ut enim ostenderet quia per abjectionem qua se humiliando dejecerat talis jam factus esset ut nec ipse mundum, nec mundus ipsum concupisceret, non solum ait se mundo crucifixum, ut mundi gloriam quam appeteret ipse tanquam mortuus non videret, sed etiam sibi mundum asseruit crucifixum: in quo se tanta humilitate dejecerat, ut et ipse mundus tanquam mortuus, Paulum humilem atque despectum jam videre nequaquam posset.
|
EPISTOLA PASTORALIS VIGILANTIAE* SSmi D. N. Papae Leonis XIII Pastoralis vigilantiae, qua ad tuendam fovendamque religionem vires intenditis, novum ac praeclarum Nobis argumentum praebuit conventus illustris Bracarae Augustae nuper actus, quem feliciter absolutum renunciavit Nobis gratissima epistola ab iis ex Vobis data, qui in eo consessu adfuere. Equidem in ea perlegenda delectati sumus tum zelo et sedulitate Pastoris civitatis quae congredientes excepit, quippe qui rei gerendae praecipuus auctor fuit coetuique sic praefuit ut optatos haberet exitus, tum studiis et pietate Antistitum qui sese eidem adiunxere socios, vel graves misere viros, vice sua perfuncturos in ea congressione, tum denique frequentia ingenti lectissimorum hominum e clero populoque fideli, doctrina, virtute et auctoritate praestantium. - Eo gratior autem conventus iste Nobis accidit quod mira fuerit animorum consensio in iis decernendis quae conferrent summopere ad Ecclesiae amplitudinem et rei catholicae profectum. Neque reticere volumus, inter alia quae opportune scita sunt suffragiis concordibus pro temporis locique ratione, non mediocre Nobis attulisse solatium ea capita quae devotam prorsus huic Apostolicae Sedi declarabant voluntatem coëuntium et studium, quo flagrant, ut debitus illi pro dignitate habeatur honor, neve quid de maiestate et iuribus eius minuatur. Bona profecto Nobis spes inest fore ut ea quae conscita in eo coetu et constituta sunt, quum naviter constanterque peracta fuerint, largam effundant salutarium fructuum ubertatem: ac facere non possumus quin memoremus amplam adhuc prostare segetem quae operam poscit et industriam vestram. Ob eam rem, etsi non ita pridem datis litteris Vos alloquuti sumus de statu rei catholicae eiusque necessitatibus in Lusitano regno, deque ratione ineunda, ut iis commode prospiciatur, placet tamen iisdem litteris nonnulla adiicere, quae pretium esse ducimus communicare Vobiscum, ne, quum ultro oblata Vobis sit scribendi occasio, videamur segniter officio Nostro defuisse. Haud Vos praeterit, dilecti filii Nostri, Venerabiles Fratres, quod Bracarensi coetui optime compertum fuit, eo deventum esse, ut fides ipsa apud plures in discrimine vocetur, adeoque cavendum pro viribus sit ne ignorantia vel socordia ex animis excidat aut elanguescat, sed curandum ut haereat alte defixa cordibus et in bonis operibus cultuque virtutum laetam gignat copiam et dulcedinem frugum optimarum. Certandum est adversus conatus hostium veritatis ne latius serpat mala labes quae ex eorum exemplis, pravisque doctrinis passim effusis promanat. Multa sunt consananda vulnera, quae istorum labor improbus et calamitas temporum gregibus intulit curationi vestrae commissis, multa sunt excitanda quae iacent, multae adhuc animas fidelium premunt necessitudines, quas, si penitus tolli nequeunt, leniri saltem oportet. Haec, quae, uti diximus, curas flagitant et industriam vestram, plenius et commodius effici poterunt si arctior in dies inter sacrorum Antistites concordia fiat, eorumque sit opera coniunctior in necessitatibus cleri et fidelium explorandis, in conferendis consiliis ac decernendis iis, quae communiter visa fuerint expedire cum singularum dioecesium rationibus, tum iis quae latius patent et altius eminent, quippe quibus gentis universae prosperitas et salus continetur. Arctioris huius consociationis inter sacrorum Antistites opportunitas minime latuit eorum prudentium qui Bracaram Augustam convenere: quare probatissima Nobis ea scita fuerunt illustris coetus, quae ad hanc coniunctionem fovendam spectabant, per quam fidelis populus ampliora expectat eaque diuturna benefacta a praesulibus suis, quibus ducibus et rectoribus utitur. Atqui ad summam hanc denique duraturam coniunctionem efficiendam nihil praestabiles est more et instituto in aliis regionibus iam recepto, ut praeter congressiones quibus etiam laici fideles intersunt, cuiusmodi coetus Bracarensis fuit, agantur quotannis peculiares Episcoporum conventus, quem morem penes vos etiam induci et Vobis in votis esse novimus et Ipsi magnopere optamus, quum bona eius ope religioni parta, multiplici et constanti eluceant experientiae testimonio. Sane ex huiusmodi conventuum frequentia primum ea sequitur, quam diximus, summa consensio et consociatio virium, quae una magnis inceptis faustos dare potest exitus, tum coëuntium Antistitum magis magisque incenduntur ad agendum animi, confirmatur fiducia, collustrantur mentes collatis consiliis et invicem sapientiae luminibus communicatis. Ad haec per hosce coetus sternitur via quodammodo cum ad dioecesanas et provinciales habendas Synodus, tum ad cogendum nationale concilium, cuius celebrationem Vobis in optatis esse magnopere gaudemus, eam namque diuturna experientia utilitatis e similibus praegressis captae vehementer suadet, et sacrorum canonum praescripta maiorem in modum commendant. Porro ex annuis, quos diximus, Antistitum conventibus illud etiam optimum sequitur, ut laici fideles novis veluti stimulis admotis alacrius gradientes ea quam iniere via pergant et ipsi conventus agere, consilia conferre, iunctisque viribus conniti ad communem tuendam religionis causam, ac dicto audientes Pastoribus suis ea studiose peragere quae ab ipsis docentibus et cohortantibus exceperint. Neque vero congredientibus Vobis in coetibus annuis negotiorum copia defutura est, quibus vos oporteat, studium operamque navare. Nam praeter peculiaria negotia quae forte in singulis dioecesibus inciderint, quaeque rectius expediri potuerint adhibitis communis experientiae luminibus, amplam praebebit segetem prudentiae et consultationi vestrae deliberatio et constitutio eorum quae maxime profutura sint ad incendenda sacerdotum studia, qui modo operantur in vinea Domini, atque ad alumnos excolendos quos enitere aliquando oportebit in Domo Dei, solidae scientiae lumine, germani spiritus ecclesiastici laude, omni demum sacerdotalium virtutum ornatu. Item paternam vigilantiam vestram exercebit diligens inquisitio eorum quae plurimum conferant, ut fidei rudimentis populus recte imbuatur, eiusque corrigantur mores, ut scripta vulgentur quae sanam doctrinam serant, et virtutum germina foveant, ut opera instituantur quae benefacta caritatis effundant, et quae iam condita sunt novis floreant incrementis. Gravissimum denique argumentum deliberantibus Vobis datura erit opportunitas constituendi recipiendique in Lusitano Regno religiosas sodalitates, cuius rei periucunde vidimus summam fuisse curam omnibus qui Bracarae Augustae congressi sunt. Scilicet haec sodalitia non modo auxiliares quasi copias suggerent clero qui in dioecesibus vestris sacram Christi militiam colit, sed etiam, quod plurimi est, sufficere poterunt Apostolicos viros qui sacrarum missionum obeant ministerium in regionibus transmarinis Lusitanae ditioni subiectis. Huius autem perfunctio muneris cum ad amplificandum Christi regnum in terris erit profutura, tum ad Lusitani nominis ornamentum et decus. Sane perennem adepti sunt gloriam Principes et maiores vestri quum, amplis quae latuerunt regionibus detectis, evangelicae doctrinae lumen una cum politiori humanitatis cultu, favente ac iuvante Apostolica Sede, iis attulere. Verum ut praeclaris hisce inceptis sua constet natura et vis, neque ea a pristina gloria et stabilitate decidant, nitantur oportet constanti praesidio et virtute praestantium virorum, qui divino spiritu oppleti et contra adversos acatholicorum conatus obnitentes, studium omne suum et operam conferant ne omnino intercidant, sed novo indito vigore reviviscant ea bona quae in eas oras e Lusitana regione fluxerunt. Horumce virorum erit contendere ut qui iam crediderunt in Deum confirmentur in fide: hanc qui firmiter tenent, prae se ferant etiam honestate morum, religionis cultu, summa in servandis officiis diligentia, demum ut qui iacent adhuc in tenebris sese ad cognitionem veri Dei et ad evangelii lucem accipiendam convertant. Iamvero plures huiusmodi viros sanctos flagrantes zelo large praebere poterunt religiosae sodalitates, quarum alumni, prudentium virorum iudicio, cui aetatum omnium suffragatur experientia, non minus feliciter quam laboriose perfungi consueverunt hoc ministerio salutis. Hos enim cum societatum quibus addicti sunt ratio et disciplina, tum sua cuiusque virtus constanti exercitatione exculta tanto pares operi prae ceteris solet efficere. Nobis profecto persuasum est fore ut Lusitanum Gubernium prona excipiens aure consilia vestra eaque bona plurimi faciens quae ceteris antecellunt, ultro amoliatur óbices omnes qui religiosarum sodalitatum libertatem intercipiunt, ac potestate sua faveat studiis vestris quae eo spectant ut pleno robore vigeat lateque floreat cum avita gloria catholica religio in Lusitania locisque omnibus ditioni eiusdem adiectis. Hanc autem persuasionem eo facilius induimus quod iam neminem latet, prout et Vobis compertum est, quaenam Nostra sint hac super re consilia et vota. Haec scilicet, dum ad religionis bonum feruntur, intendunt pariter solidam Lusitanae gentis prosperitatem. Hoc enim munus, hae partes Ecclesiae a divino Conditore datae sunt ut in communi hominum societate vinculum pacis sit et salutis praesidium. Quare nihil detrahit Ecclesia de potestate eorum qui civitatibus cum imperio praesunt, illam imo tuetur ac roborat, dum legibus ab ea manantibus sanctionem religionis addit, debitam magistratibus observantiam inter officia a Deo imposita recenset, commonet cives ut a seditione et quavis rei publicae perturbatione abstineant, docet omnes virtutem colere et munia sedulo obire quae cuiusque statui et conditioni cohaerent Est itaque Ecclesia morum magisterium optimum, cuius salutaris disciplina cives praestat probos, honestos, pios in patriam, fideles principibus iisque addictissimus, tales demum qui publici civitatum ordinis stabile firmamentum constituant, iisque vires praebeant invictas ad ardua quaeque et praeclara aggredienda facinora. Eapropter rei publicae salubriter utiliterque consulitur quum Ecclesiae sinitur ea uti agendi libertate quam iure vindicat, eique amice via sternitur ut late explicare beneficas vires suas, et omnem quo praedita est instructum in commune bonum valeat adhibere. Quae quidem sententia licet ad gentes omnes pertineat, aptissime tamen cadit in Lusitanum populum, penes quem catholicae religionis pars tanta fuit iampridem in fmgendis hominum moribus et ingenio, in fovendis scientiarum, litterarum et artium studiis, in inflammandis animis ad egregia quaeque domi militiaeque gerenda, ita ut videatur quasi parens et altrix divinitus data ad pariendum fovendumque quidquid in ea gente enituit humanitatis, dignitatis et gloriae. Fusius hac de re vobiscum egimus in memoratis litteris encyclicis quas dudum ad Vos dedimus; hoc unum modo praestat recolere, religionis vim et virtutem nullum pati interitum, quia ea quae tradit principia doctrinae, Deo auctore, nullis temporum locorum ve finibus coërcentur, quippe ad salutem et solatium pertinent populorum omnium. Quare ea beneficia maxima, et valida praesidia quae alias attulit praenobili genti vestrae potis est adhuc praestare ad eius salutem, prosperitatem et decus. Hoc praesertim tam iniquo tempore, quo tanta est animorum infirmitas vel perturbatio ut oppugnentur audacter, nedum in incertum revocentur, summa principia quibus humanae societatis ordo et tranquillitas continetur, nemo est quin intelligat quam necesse sit religionis uti praesidio et sanctis quae ab ea traduntur praeceptis ac documentis. Convenit enimvero inter cordatos omnes honestosque viros nullum certius esse aptiusque remedium adversus mala, quibus nostra premitur aetas et pericula quae impendent, quam doctrinam catholicam, si integra excipiatur et incorrupta, eumque teneant homines vitae cursum, qui ad normam eius exigatur. Quamobrem non ambigimus, Dilecti Filii Nostri, Venerabiles Fratres, quin eo quo praestatis pastorali zelo, animi vi et constantia manum admovere properetis operi quod Vobis commendavimus. Ita Vobis agentibus erit summae laudi iustaeque gratulationi quod optime mereri potueritis de religione, cui studetis summopere, ac de patria et gente vestra, qui vehementer optatis, non minus quam cupimus Ipsi, ut constet immota tranquillitas et cuncta ex sententia procedant. Deum interea adprecantes, ut Vos suis muneribus cumulet et vestra propitius incepta secundet, Apostolicam benedictionem, paternae caritatis testem Vobis, Clero et fidelibus vigilantiae vestrae concreditis, peramanter in Domino impertimus. Datum Romae apud S. Petrum die XXV Iunii anno MDCCCLXXXXI. Pontificatus Nostri decimo quarto. LEO PP. XIII
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.